OUWENEEL JONGENEEL
KRONIEK Fam ilieblad van de fam ilies O uweneel en Jongeneel W apen van Zevenhuizen, de bakerm at van de beide fam ilies.
N r. 27, m ei 2008 A bonnem ent € 5,50
Familieboek: aanvullingen en correcties (5) N.B. Andere artikelen in de Kroniek zijn in feite vaak ook ‘Aanvullingen’! W illem J. Ouweneel (Huis ter Heide) Aanvullingen Velsen In 1652/53 is naar aanleiding van de Eerste Engelse Oorlog in opdracht van de Staten van Holland een m onsterrol aangelegd van ‘weerbare m annen’ (tussen 18 en 60 jaar) in de kustplaatsen in Holland. Tot onze verbazing treffen we in 1653 op het Velserduin in Velsen aan: Gerrit Kornelisz. Ouweneel (zonder verdere gegevens). Een Ouweneel in Noord-Holland, al in 1653? Het zou een zoon van (Oude of Jonge) Cornelis Gerritsz. Ouweneel uit Aarlanderveen kunnen zijn, m aar dat is pure speculatie. Misschien zelfs onwaarschijnlijk om dat Velsen toch wel een eind van Aarlanderveen af ligt. Hazerswoude (FB p. 29) In 1692 (reg. 200 e penning) blijkt de weduwe van Jacob Cornelisz. Ouweneel overleden; we weten dat dat Arjaantje Floren van de Bent was. De erven waren: Ewout van den Bent (een broer of neef van Arjaantje?); Ary Leendertsz. Slootwegh te Zoeterm eer (een schoonzoon?); de kinderen van Jacob Govertsz. (een andere schoonzoon?); Hendrick Stevensz. Dobbe (deze schoonzoon was m et Maertje Jacobs Ouweneel getrouwd); Pontiaen Dobbe (een kleinzoon?); -1-
de kinderen van Cornelis Govertsz.; Pieter Ariensz. Kraan en de kinderen van Gerrit Ariensz. Kraan (de laatste drie nam en zijn onbekend; gaat het opnieuw om schoonzoons? Dan was Jacob rijk gezegend m et dochters – m isschien wel zeven! Zonen worden van hem niet genoem d. Geen wonder dat de naam Ouweneel in deze fam ilie uitstierf... De op p. 29 genoem de Cornelis Cornelisz. Ouweneel, gehuwd m et [m oet zijn: zoon van] Neeltje W illem s van Noortwijck, blijkt in Berkel gewoond te hebben, en hoort dus hieronder thuis. Natuurlijk zouden we graag willen weten wie de voorvader van Jacob Cornelisz. Ouweneel is geweest die als eerste de naam Ouweneel droeg. Eén keer vinden we in 1570 te Hazerswoude een Cornelis Cornelisz. Ouwe Neel, m et een zoon Cornelis Cornelisz. jonge Soontgen [is: zoontje]. Daarnaast vinden we vanaf 1579 vele m alen een m an die genoem d wordt: Cornelis Joostensz. alias ouwe Neel Joostensz., kortweg ouwe Neel of Ouweneel. De weglating van het patroniem betekent dat deze m an in zijn tijd de enige ‘Ouwe Neel’ in Hazerswoude is geweest. In 1580 blijkt ouwe Cornelis Joostensz. drie broers te hebben: jonge Cornelis Joostensz., Martijn Joostensz. en Adriaen Joostensz. Ouwe Neel Joostensz. is overleden tussen 2.4.1628 en 2.3.1638. Hij heeft kinderen gehad, m aar helaas heb ik (nog) geen nam en van hen kunnen vinden. Het is m ogelijk dat Jacob een zoon van deze ‘Ouwe Neel’ is geweest. Naast Jacob is er in Hazerswoude ook een Jan Cornelisz. Ouweneel geweest, aldaar begraven op 22.2.1658. Hij was m ogelijk een broer van Jacob; sam en waren zij dus m ogelijk zonen van ‘Ouwe Neel’. Berkel (FB p. 32) I. Cornelis Cornelisz. Ouweneel, verm eld 1671 (won. Noordeinde van Berkel), ovl. ald. 1705 (Rekening van de kerkm eester: ‘Ontvangen ter sake voorschreven Cornelis Ouweneel op het kerkhof is begraven voor het graf, klok en kleden een som m e van 6 gld. 10 st.’). Volgens de kohier van de Rijnlandse penning (1675) is Cornelis Cornelisz. Ouweneel, als zoon van [Cornelis N.N. &] Neeltgen W illem s van Noortwijck, erfgenaam van zijn grootvader W illem Cornelisz. van Noortwijck.
-2-
II. W illem Cornelisz. Ouweneel, verm . 1713-1720 (won. Rodenrijs; ‘akte van giftwinning’ [exploitatie] voor W illem Cornelisz. Ouweneel van een huis, erf en een m ergen land in het Zuideinde van Berkel, 1716). Zijn echtgenote was Jannetje Sijmons van der S(e)ijde, geb. Berkel ca. 1675, dochter van Sijm on Schrevelsz. Versijde & Annitje Adriaens Borst. Deze Sijm on was een zoon van Schrevel Cornelisz. Versijde (verm ogend, gezworene van Berkel, won. Kerkestock) & Arijaentje Pieters Tas. Schrevel (als voornaam zeer zeldzaam !) was een zoon van Cornelis Adriaensz. Verseijde (geb. 1588) & Adriaentje Pieters. Cornelis was een zoon van Adriaen Jeroensz. Verseijde & Brechgen Cornelisdr. Ah, dat is interessant! W ant deze Adriaen (of Ariën) is ook een voorvader van de m eeste Zevenhuizense Ouwenelen (zie Kroniek 25, blz. 3, nr. 688). Dus hoewel de Berkelse en de Zevenhuizense Ouwenelen niet verwant zijn, kun je op z’n m inst zeggen dat de kinderen van de zojuist genoem de W illem C. Ouweneel en ikzelf (W illem J. Ouweneel) van dezelfde (katholieke) voorvader Ariën/Adriaen Jeroensz. Versijden in Berkel (ca. 1560-ca. 1610) afstam m en. Mini-kwartierstaatje: Pieter W illem sz. Ouweneel (zie FB p. 32). Ouders 2. W illem Cornelisz. Ouweneel. 3. Jannetje Sijm ons van der Seijde. Grootouders 4. Cornelis Cornelisz. Ouweneel. 5. Jannetje N.N. 6. Sijm on Schrevelsz. Versijde. 7. Annitje Adriaens Borst. Overgrootouders 8. Cornelis N.N. 9. Neeltgen W illem s van Noortwijck. 12. Schrevel Cornelisz. Versijde. 13. Arijaentje Pieters Tas. Betovergrootouders 18. W illem Cornelisz. van Noortwijck. 24. Cornelis Adriaensz. Verseijde. 25. Adriaentje Pieters. Overbetovergrootouders 48. Adriaen Jeroensz. Verseijde. 49. Brechgen Cornelisdr.
-3-
Interessante familie-advertenties (14) W illem J. Ouweneel (Huis ter Heide) Dit is de laatste aflevering van een lange reeks artikelen over de Zevenhuizense Ouweneel- en Jongeneel-advertenties (er volgen nog m eer artikelen over andere interessante Jongenelen). Dit keer kom en Jongeneel-stam V en VI aan bod. De stam vader van alle nog levende Zevenhuizense Jongenelen is Maerten Louwen [is: Lourisz.] Jongeneel (ca. 1610-ca. 1692), die o.a. twee zonen had: Laurens (ca. 1645-1717) en Jan (ca. 1645-?). Laurens had o.a. drie zonen: Gerrit (1679-1751, stam vader van stam I), Jakobus (1682-1754, stam vader van stam II t/m IV) en Adrianus (16841755, stam vader van stam V). Jan had o.a. zoon Jacob (ca. 1675/80-?, stam vader van stam VI). Stam V: Adrianus’ zoon Rokus Jongeneel (1723-1801). Diens zoon: Jan Jongeneel (1754-?). Diens zoon: Rokus Jongeneel (1776-1846). Diens zoon: Eibert Jongeneel (1802-1871). Diens zonen: (1) Jan (1832-1898) & Rokus (1841-?). Rokus’ zoon Eibert (1869-?), diens zoon (2) Rokus Jan (1897-1975).
(1) Jan Jongeneel (FB p. 339) Adv. 1: Overlijden van JJ (zadelm aker).
-4-
(2) Rokus Jan Jongeneel (FB p. 340) Adv. 2: Overlijden van Gerritje Jongetjes, echtgenote van RJJ (kuiper in zuivelfabriek). Stam VI (Jong en Eel!!): Jacobs zonen Arij (1717-) & Cornelis (1724-1772). Arij’s zoon: (3) Casparus (1743-?) . Cornelis’ zoon: Jacob (1759-1810), diens zonen: (4) Cornelis (1786-1857) & Thomas (1796-1862). Thom as’ zoon: Jacob (1825-1870), diens zoon: (5) Thomas (1861-1930), diens zoon: Jacob (1887-1942), diens zoon: (6) Johan Louis Christiaan (1920-1995).
3) Casparus Jong en Eel (FB p. 345) Adv. 3: Overlijden van Pieter van Veen (burgem eester van Alkem ade), echtgenote van Aaltje/Alida, dochter van CJ.
Adv. 4: Overlijden van Aletta, dochter van CJ.
-5-
(4) Cornelis Jong en Eel (FB p. 347)
Adv. 5: Overlijden van CJ (kaarsenm aker, loodasbrander, splitter in de loterijen, winkelier & touwslager; ouderling & penningm eester/boekhouder v.d. Rem onstrantse gem eente te Zwam m erdam ). Adv. 6: Oproep aan eventuele schuldeisers van CJ.
-6-
Adv. 7: Afhandeling nalatenschap van CJ.
(5) Thomas Jong en Eel (FB p. 349) Adv. 8: 40-jarig huwelijksfeest van TJ & Johanna Louisa Christina van Bladel.
-7-
Adv. 9: Overdracht stoffeerders- en zadelm akersbedrijf van TJ aan zoon Jacob.
(6) Johan Louis Christiaan Jongeneel (FB p. 350) Adv. 10: Geboorte van Jacob, zoon van JLCJ.
Hoe een Vlaams/Bossche familie vier maal aan de Ouw enelen geparenteerd raakte... W illem J. Ouweneel Tegen de m uren van de Vlaam se stad Mechelen lag onder andere het gehucht Hanswijk, waar al m eer dan duizend jaar de Onze-LieveVrouwe van Hanswijk wordt vereerd, een Mariabeeld dat op wonderlijke wijze in Hanswijk terechtkwam . W e m ogen aannem en dat de fam ilie Van Hanswijk die we in de 17e eeuw in Den Bosch aantreffen, uit dit Vlaam se gehucht afkom stig was. De stam boom begint m et Caesar -8-
Anthonisz. van Hanswijk, geboren rond 1600 en woonachtig in Den Bosch (ovl. 1666). De voornaam Caesar is wel bijzonder. Oorspronkelijk was dit de naam van een Rom einse fam ilie (denk aan Julius Caesar), waarvan in vele talen het woord ‘keizer’ (incl. het Russische ‘tsaar’) is afgeleid. Misschien gaat ‘Caesar’ terug op het Latijnse caedere, ‘vellen’, waarvan dan de betekenis ‘m et de keizersnede geboren’ zou zijn afgeleid (Julius Caesar was m et de ‘keizersnede’ geboren, vandaar de naam ). Som s werden kinderen die op deze m anier ter wereld kwam en, Caesar genoem d. Misschien werden som m ige katholieke kinderen Caesar genoem d om dat ze op 27 aug. geboren of gedoopt waren; die dag is gewijd aan Caesarius, aartsbisschop van Arles (ca. 500). Hoe dan ook, eerste helft zeventiende eeuw vinden we in ’sHertogenbosch een zekere Caesar van Hanswijk. Zijn zoon Frans (geb. ca. 1630) kreeg weer een zoon Caesar (geb. ca. 1660), die in 1691 m et de Bleiswijkse Berendina Kuypers trouwde. Daardoor kwam en hij en zijn nageslacht in Bleiswijk te wonen. Hun zoon Frans Caesarsz. van Hanswijk, geboren in 1696 te Bleiswijk, trouwde in 1719 m et Jaepje Cornelisdr. Dirkzwager. Zij staat verm eld in het fam ilieboek (p. 49), om dat zij afstam de van de Bleiswijkse Jongenelen! (U weet nu ook hoe de N.N. heet die op p. 49 onder VIIIb genoem d wordt...) Maar liefst drie van Frans’ zonen werden voorvaders van Ouweneelnazaten, die op deze m anier niet alleen van Zevenhuizense Ouwenelen, m aar ook van Bleiswijkse Jongenelen afstam den! Dat ging zo: (1) De oudste zoon van Frans en Jaepje heette Arij Fransz. van Hanswijk (1721-1783), die naar Hillegersberg trouwde. Diens zoon Adrianus (1765-1839), de jongste van dertien kinderen, trouwde naar Sluipwijk en kreeg zelf ook dertien kinderen. De oudste van hen was Arie van Hanswijk (1790-1824). Hij wordt in het fam ilieboek genoem d op p. 113, want hij trouwde in 1819 m et Cornelia Ouweneel (17981880), dochter van Pieter Ouweneel en Petronella de Jong. Cornelia verloor haar m an al toen ze 25 was; ze had toen één kind van hem : Dirk, dat tot op heden nazaten heeft nagelaten. (2) De tweede (overlevende) zoon van Frans en Jaepje was Cesar van Hanswijk (1726-1796), die eveneens naar Hillegersberg trouwde, en wel m et Grietje Cornelisdr. Schipper. Maar hun oudste zoon, Cornelis (1752-ca. 1801), werd geboren in Zevenhuizen. Diens tweede zoon was Jacobus van Hanswijk, geboren Hillegersberg 1783. Hij trouwde aldaar op 3.6.1810 m et Pietertje Ouweneel, die te Kralingen overleed op 11.5.1830 (zie FB p. 112). Ze is dan zogenaam d ongeveer 53 jaar -9-
oud, wat m e nogal sterk lijkt, want (a) ze zou dan ongeveer zes jaar ouder zijn dan haar m an, (b) m et 47 nog een kind hebben gekregen en (c) ruim vóór het huwelijk van haar ouders, Jan Pietersz. Ouweneel en Neeltje Jansdr. Schenk, geboren zijn. De kinderen van Jan en Neeltje kwam en keurig nagenoeg elk jaar eentje (18 stuks, van 1780 tot 1802). Alleen 1788 is nog ‘vrij’; ik gok erop dat Pietertje in dat jaar geboren is en dat óf degene die haar overlijden aangaf óf de am btenaar zich ongeveer tien jaar vergist heeft. Pietertje heeft haar m an drie Van Hanswijkjes geschonken: Magdalena, Neeltje en Arie, van wie Arie nazaten tot op heden heeft nagelaten. Cesar en Grietje m oeten nog een dochter Jaapje gehad hebben (genoem d naar haar grootm oeder), wier doop ik echter niet gevonden heb. Zij m oet de Jaapje van Hanswijk zijn die in 1786 in haar woonplaats Hillegersberg m et Adrianus W illemsz. Ouweneel trouwde (FB p. 127), en wel vanwege de vernoem ingen: na Aaltje (vernoem d naar W illem s m oeder) volgen Caesar en Grietje (vernoem d naar Jaapjes ouders). Dit geslacht is in 1850 uitgestorven. De Jaapje van Hanswijk die ik op p. 127 noem , was een dochter van de direct te noem en Cornelis van Hanswijk; zij is in 1784 getrouwd m et Stephanus Kerkhoff, wie zij negen kinderen schonk; geen tijd om m et een Ouweneel te trouwen... (3) De derde (overlevende) zoon van Frans en Jaepje was Cornelis van Hanswijk (1727-1786), die in 1753 trouwde m et Janna Hollander, en in 1757 m et Janna Verduin. Uit het tweede huwelijk stam de Gerritje (1761-1820), die in 1785 m et Jan van Someren trouwde. Hun zoon Frank van S/Zomeren (1785-1833) trouwde in 1810 te Nieuwerkerk a/d IJssel m et Krijna Ouweneel (1779-1821), dochter van Laurens Cornelisz. Ouweneel en Aaltje Ellerts Dullaart (FB p. 126; N.B.: de doopdatum van Frank staat hier fout verm eld; het m oet Hillegersberg 11.12.1785 zijn; ook zijn de ouders vergeten – m aar die kent u nu). Het is wel aardig erop te wijzen hoe de opm erkelijke stam naam Caesar in de Ouweneel-fam ilie terechtkwam . Zoals gezegd hadden Adrianus Ouweneel en Jaapje van Hanswijk een zoon Caesar, ook Sisart, Cesar(t) of gewoon Kees genoem d (1789-1868; FB p. 131). Deze Caesar Ouweneel had weer een zoon Adrianus Caesar (1825-1848; FB p. 136). Deze stierf al op 23-jarige leeftijd, m aar hij had toen toch al drie kinderen verwekt, o.a. de posthuum geboren zoon Adrianus Caesar, die echter nog geen jaar oud is geworden. De voetnoot op p. 136 m oet nu worden: Adrianus Caesar Ouweneel (1849) > Adrianus Caesar Ouweneel (1825) > Caesar Ouweneel (1789) > Jaapje van Hanswijk (ca. 1765) > Caesar van Hanswijk (1726) > -10-
Frans van Hanswijk (1696) > Caesar van Hanswijk (1660) > Frans van Hanswijk (ca. 1630) > Caesar van Hanswijk (ca. 1600).
Familieberichten Huwelijk Op 10 oktober 2007 zijn in Alphen aan den Rijn getrouwd: Martine Ouweneel en Gerbrand Hendrik Hulshof. Martine is geboren te Laren (NH) op 8 augustus 1977, zij is een dochter van werkgroeplid Peter Ouweneel en Johanna Truus Vlaanderen (Stam III). Gerbrand is geboren te Rolde op 26 februari 1977, hij is een zoon van Lute Hendrik Hulshof en Aaltje Sietske Helder. Het paar woont in Alphen aan den Rijn.
Overlijden Op 23 novem ber 2007 is helaas overleden. Corinne Rivett, geboren Owenell. Haar vader, Boudewijn Ouweneel (later veranderd in Owenell) kwam na de Slag in de javazee in australie en is er nooit m eer weggegaan. Haar broer, John, was ik october m et vrouw en twee kinderen in Oudewater. Corinne is gestorven aan borstkanker. Op haar 44e heeft ze deze ziekte m et succes overwonnen. Deze keer lukte het niet m eer.
Een ‘zevende zoon’ kon ‘strijken’! W illem J. Ouw eneel (Huis ter Heide) Dit jaar herdenken we dat het driehonderd jaar geleden is dat de stam ouders van alle thans levende Ouwenelen op aarde geboren werden. Het zijn Cornelis Lourisz. Ouweneel en Anna of Annet(je) W illem sdr. (van der) Kraan (FB p. 124). Allebei werden ze m idden in de Spaanse Successieoorlog geboren, en wel allebei in Zevenhuizen: Cornelis werd op 19 februari 1708, en Annet op 18 m aart 1708 gedoopt in het Zevenhuizense kerkje. Daar zitten precies vier weken tussen (het was een schrikkeljaar). In 1699 was die kerk afgebrand, m aar ze was in 1700-01, dus kort vóór hun geboorte, in de oude staat hersteld. Annet
-11-
was een kleindochter van de notabele Benthuizenaar Pieter Cornelis van der Kraan alias Boer, die gezworene en am bachtsbewaarder van Zevenhuizen is geweest. Tussen de overlijdens van Cornelis en Annet zit bijna tien jaar (1792 en 1782). Cornelis was een zoon van Louris Leendertsz. Ouweneel (ca. 16671755) en Elisabeth Jansdr. Radder (1665-1748) in Zevenhuizen. Deze Louris, som s per abuis ook Ouweleen genoem d, werd ten tijde van de Tweede Engelse Oorlog te Zevenhuizen geboren en overleed aldaar in 1755, ongeveer 88 jaar oud, terwijl stadhouder W illem IV vier jaar eerder gestorven was, pas 40 jaar oud. Louris heeft de overgang m eegem aakt van de Gouden Eeuw naar de eeuw van het verval. Hij is de eerste die uit Zevenhuizen is weggetrokken, al was het niet ver en al duurde het m aar kort. Eind zeventiende eeuw vinden we hem ‘aan de Schinckel’ (Schenkel) in Capelle aan de IJssel, m aar rond 1700 is hij alweer terug in Zevenhuizen. Hij heeft vier Hollandse stadhouders m eegem aakt: W illem III, Johan W illem Friso, W illem IV en de toen nog jonge W illem , de latere W illem V. Louris’ vrouw Lijsbet Jansdr. Radder schonk hem m instens veertien kinderen. Haar m oeder heette Jannetje Evertsdr. Hoogerwerf. Haar vader, Evert Hoogerwerf, was niet alleen de overgrootvader van die veertien Ouweneel-kinderen, m aar van hem kreeg een van hen, het tiende kind, zijn naam : Evert. Toen kon nog geen enkele Ouweneel verm oeden dat de naam Evert de m eest frequente Ouweneelvoornaam aller tijden zou worden; het werd onder m eer de naam van m ijn overgrootvader, van m ijn vader, van m ijn tweede broer en van m ijn oudste zoon. Mijn eigen naam W illem is qua frequentie trouwens altijd een goede tweede geweest. W at wil je ook, in een land m et zoveel graven, stadhouders, prinsen en koningen W illem . Het voortbestaan van m enig geslacht heeft m enigm aal aan een zijden draadje gehangen. Kijk nu eens naar de veertien kinderen van Louris en Lijsbet: van hen heeft m erkwaardig genoeg alleen het twaalfde (!) kind, Cornelis, Ouweneel-naam dragers tot op heden nagelaten. Van de veertien stierven er zes al heel jong. Onder de overige acht waren er vier broers, van wie slechts twee, Evert en Pieter, m annelijke nazaten kregen tot in de negentiende eeuw. Alleen Cornelis heeft het tot onze tijd ‘gered’. Cornelis’ leven om spant de eeuw die wij aanduiden als de Pruikentijd – al heeft geen Ouweneel in die eeuw ooit een pruik gedragen. Cornelis was in het ouderlijk gezin de zevende zoon (na Jan, Evert, twee -12-
Maertens en twee eerdere Cornelissen), en dat betekende volgens een wijdverbreid volksgeloof dat hij over bijzondere kracht en m et nam e genezende gaven zou beschikken. W ie last had van toevallen, wintervoeten en andere beenziekten, gezwellen, steenpuisten enzovoort, of een ziek dier had, zocht een ‘zevende zoon’ op. Die had een ‘zesde zintuig’, kon ‘strijken’ (m agnetiseren), wist raad voor vele kwalen en ook andere problem en, hij kon ook andere wonderen doen en was zeer begaafd. Bovendien werd hij algem een als gelukkig én onkwetsbaar voor kogels beschouwd. Zóveel overlevende ‘zevende zonen’ liepen er nu ook weer niet rond, en het zou m e dan ook verbazen als de stam vader van alle nog levende Ouwenelen niet eveneens door zieken geraadpleegd was. Over zijn successen op dit terrein kan ik helaas niets m eedelen. Cornelis is de eerste die de Rotte voorgoed verlaten heeft en aan de Hollandse IJssel een (arm zalig) bestaan heeft opgebouwd. In zijn lange leven verwekte hij bij vrouw Annet (m instens) acht kinderen, waarvan er drie jong overleden zijn. Op 21 novem ber 1749 gaf Annet zelf de dood van haar jongste kindje (dat vier m aanden oud geworden was) aan bij de ‘gaarder’; norm aal deed de vader dat, m aar die was nu eens zelf ziek. Niettem in heeft Cornelis daarna nog 43 jaar geleefd; in totaal 84 jaar. Toen hij stierf, was hij al ruim tien jaar weduwnaar. Hij m oet begraven zijn bij het fraaie oude kerkje dat in Capelle aan de IJssel nog steeds aan de IJsseldijk staat. Die begrafenis was op 26 novem ber 1792 – tien dagen vóór de geboorte van de latere koning W illem II. Twee van de kinderen van Cornelis Lourisz. Ouweneel en zijn vrouw Annet hebben nakom elingen tot op heden nagelaten: Evert (dat was het vierde kind) verreweg de m eeste. Cornelis was 29 toen zijn zoon Evert geboren werd, en Evert was 55 jaar oud toen zijn vader Cornelis stierf.
Het bewogen leven van Sara Jongeneel W illem J. Ouweneel (Huis ter Heide) Sara Johanna Anna Jongeneel werd in 1868 geboren in het dorpje Moerstraten bij W ouw (N.-Br.). Zij was het oudste kind van de m usicus (waarschijnlijk m uziekleraar) Arius W ilhelm us Martinus Jongeneel (1842-1895) – die zelf weer een zoon was van dom inee Arius -13-
W ilhelm us Martinus Jongeneel Sr. en Sara Johanna van der Leeuw (fam .boek p. 72,73) – en Grietje Jansen, die een dochter was van de Friese rijksontvanger Albertus Hendrik Jansen en Antje Bolhuis. Sara was dus naar haar beide grootm oeders vernoem d. Haar ouders waren een jaar eerder getrouwd in Epe op de Veluwe; ze kregen na Sara nog vijf kinderen. Arius W .M. Jongeneel dronk helaas te veel en had nooit geld. Maar hij had een m uzikale vriend die hem m eenam naar concerten en voor hem betaalde. De eerste klap die Sara te verduren kreeg, was dat haar m oeder in 1879 overleed, dus toen Sara elf jaar oud was. Ruim twee jaar later hertrouwde haar vader m et haar m oeders zuster, Catharina Jansen, die haar m an ook nog eens vijf kinderen schonk. In Arius Jongeneel rijpte het plan naar Am erika te em igreren. In 1889 ging hij er eerst zelf een kijkje nem en, en op 30 januari 1890 arriveerde hij m et zijn hele gezin in New York, m et het schip Edam vanuit Am sterdam . Van de elf kinderen waren er toen nog zes in leven: behalve Sara (21 jr) waren dat Arius W .M. Jr. (18 jr, ‘Martin’ genoem d), Albertus Hendrik (17 jr), Alef W illem (12 jr; hij zou al vier jaar later om kom en bij een jachtpartij), Constance Petronella (5 jr) en W illem Jongeneel (3 jr). Vanaf New York reisde het gezin m et de trein door naar Californië, het ‘W ilde W esten’ – een hele ondernem ing in die dagen. Dat was de tweede schok voor Sara: als 22-jarige jonge vrouw terecht te kom en in een nieuw en vreem d werelddeel. Ze werd onderwijzers in of in de buurt van San Francisco. Het ziet ernaar uit dat vader Jongeneel zich ging toeleggen op de landbouw (net als zijn zonen Martin en Louis), en wel speciaal op de groente- en fruitteelt in het plaatsje W alnut Grove. In ieder geval treffen we naderhand kleinzoon Albert in die branche aan. Het zou ook verklaren hoe het gezin in contact kwam m et een jonge, ondernem ende Zuid-Afrikaanse boer, Robert Koch, die in de om geving een fruitboerderij was begonnen. Robert en Sara trouwden ca. 1892. Heeft Sara zich toen al gerealiseerd wat dat voor consequenties zou kunnen hebben? In ieder geval is het m et Roberts Californische fruitboerderij niets geworden; Robert verloor al zijn bezit. Dat was de derde schok voor Sara Koch-Jongeneel. Robert zag geen andere m ogelijkheid dan terug te keren naar zijn geboorteland, Zuid-Afrika. Voor Sara betekende dat, dat zij binnen enkele jaren alweer m oest em igreren, weer naar een ander werelddeel,
-14-
en dat zij haar fam ilie nooit zou terugzien. Dat was de vierde schok. Je vraagt je af hoe van harte dat is gegaan. Roberts drie broers (bankiers?) hielpen hem om in 1897 een boerderij in de Kaapprovincie te kopen, in de buurtschap Sim ondium , precies tussen de fraaie Kaaps-Hollandse dorpen Paarl, Franschhoek en Stellenbosch. De boerderij heette voordien ‘Bergen Henegouwen’; Robert en Sara m aakten er ‘Donkerhoek’ van, m isschien om dat de m ooie oude boerderij in Kaaps-Hollandse stijl verscholen lag tussen hoge bom en. Het huis ligt een eind van de grote weg in een prachtige bergachtige streek, m et eindeloze wijngaarden, m aar ook fruitbom en. Robert en zijn broers zetten een firm a op, Donkerhoek Fruit Syndicate, die vandaag nóg bestaat; ‘Donkerhoek’ is nog steeds vooral een fruitboerderij. Robert en Sara kregen behalve enkele m iskram en zes kinderen: ‘May’ (Margaret, 1893), ‘Beth’ (Elizabeth, 1895), ‘Robert’ (Robert Daniel, 1897), ‘Mim i’ (Josephine, 1902), ‘Egbert’ (Egbert Johannes, 1904) en ‘Joppe’ (Johanna, 1905). Volgens fam ilieoverlevering zouden van de eerste drie er m instens twee nog in Californië zijn geboren, en één m isschien zelfs in Nederland (op doorreis van Am erika naar ZuidAfrika?). Dat klopt m et het jaartal 1897, toen Robert en Sara ‘Donkerhoek’ betrokken. De overige kinderen werden daar geboren. Zoals haar dochter Mim i later berichtte had Sara altijd het gevoel dat zij was verwekt terwijl haar vader dronken was. Deze gedachte kwelde haar haar leven lang. Als gevolg daarvan had zij een verschrikkelijk m inderwaardigheidscom plex, dat volgens haar dochter zo onnodig was, om dat Sara een prachtig karakter had. Regelm atig leed Sara aan depressies, waaraan de m edici in die dagen weinig konden doen. Robert was volgens de overlevering een harde m an, die alle anderen óók hard liet werken, inclusief zijn vrouw Sara. Dat was de vijfde schok voor haar. Zij had naast de zorg voor haar kinderen het toezicht over het fruitpakhuis. Maar er kwam nog een zesde schok: ze kreeg een extrem e vorm van arthritis (gewrichtsontsteking) en reum atiek. Haar toestand werd zo erg dat m en haar in en uit bad en bed m oest helpen. De pijn werd ondraaglijk en Sara had er een hekel aan van andere m ensen afhankelijk te zijn. Op 11 nov. 1917, nog net geen vijftig jaar oud, pleegde zij daarom zelfm oord... Toen ik rond de jaarwisseling 2007/2008 in Zuid-Afrika was en ook de Kaap bezocht, m aakte ik van de gelegenheid gebruik ‘Donkerhoek’ op te zoeken. Een bordje aan de grote weg bracht m e bij het oude, fraaie, -15-
m aar wel wat verwaarloosde huis. Tot m ijn vreugde bleken er nog steeds nakom elingen van Sara Koch-Jongeneel te wonen! De huidige eigenaar is Sara’s kleinzoon Robert Alfred Koch – een zoon van Egbert – en ik m aakte ook kennis m et zijn inwonende getrouwde dochter Ros Groenewald-Koch, die zo vriendelijk was m ij foto’s en allerlei aanvullende inform atie na te sturen. Op de eerste foto ziet u Robert Koch en Sara Jongeneel toen ze nog in Californië woonden; m ogelijk is het hun verlovings- of trouwfoto (ca. 1892).
-16-
Robert Koch en Sara Jongeneel, een verlovings- of trouwfoto gemaakt in Californië.
De tweede foto toont Sara Koch-Jongeneel en Robert Koch m et hun kinderen en talloze fam ilieleden en vrienden (Kerst 1915). W e hebben de hele foto afgedrukt, zodat u ook iets van het huis kunt zien (vergelijk de derde foto). Sara en Robert zitten op de eerste rij stoelen, vierde en vijfde van links, direct boven de kinderen. Zij heeft donkere kleren en een donkere halsketting, hij heeft een lichtgekleurd costuum . De derde foto is 92 jaar later genom en. U ziet de schrijver van dit artikel op nieuwjaarsdag 2008 in korte broek – het is hoog zom er en erg heet! -17-
– vóór ‘Donkerhoek’ staan (zie ook www.donkerhoek.co.za). Behalve de lantaarn lijkt aan het huis niet veel veranderd.
Aanvullingen op de zojuist genoem de Jongeneelfam ilie. De verm elde gegevens heb ik vooral m et hulp van de Am erikaanse beroepsgenealoge Mary McCam pbell Bell verkregen. Vicky Jongeneel, die onze reünie in Oudewater bijwoonde, m aakte m ij op deze vriendin van haar attent. Mary Bell heeft heel veel tijd in deze genealogie gestoken, waarvoor wij haar erg dankbaar zijn! CA: Californië; Co.: County (district; lett. graafschap). I. Arius W ilhelmus Martinus Jongeneel, geb. Edam 11.9.1842, z.v. ds. Arius W ilhelm us Martinus Jongeneel & Sara Johanna van der Leeuw, fabrikant, arriv. alleen te New York City 16.9.1889 (uit Am sterdam ), m et zijn gezin (w.o. 6 overlevende kinderen) te New York 30.1.1890 (uit Am sterdam , schip Edam), ovl. W alnut Grove (CA) 12.7.1895, tr.(1) Epe
-18-
25.4.1867 Grietje Jansen, tr.(2) Oudewater 30.3.1882 Catharina Jansen. Kinderen: (1)1. Sara Johanna Anna, geb. Moerstraten (bij W ouw) 25.1.1868, onderwijzeres, ovl. Cape Town 11.11.1917, tr. ca. 1892 W alnut Grove (CA) Robert Daniel Koch (geb. ca. 1865, z.v. W ernard Koch, ovl. Cape Town 27.8.1943), wijnboer, won. op ‘Donkerhoek’ (Sim ondium bij Paarl, RSA), 6 krn: Margaret, Elizabeth, Robert Daniel, Josephine, Egbert Johannes en Johanna; hij tr.(2) Kaapstad 12.3.1929 Frederique Berendine Hildegonde de Lange Boom . 2. Arius W ilhelm us Martinus. Zie IIa. 3. Albertus Hendrik. Zie IIb. 4. Alef W illem, geb. Oudewater 22.7.1875, ovl. ald. 17.9.1875. 5. Alef W illem, geb. Oudewater 8.5.1877, ovl. W alnut Grove (CA) 31.12.1893 (jachtongeval). 6. Constance Petronella, geb. Oudewater 8.6.1878, ovl. ald. 2.7.1878. (2)7. W illem, geb. Oudewater 28.4.1883, ovl. ald. 1.5.1883. 8. Constance Petronella, geb. Den Haag 6.7.1884, won. 1910 San Rafael (Marin Co., CA), ovl. ws. 1910/20. Partner 1910: Ashley B. Henricks (beiden verpleegkundigen in een Sanatorium ). 9. W illem/W illiam, geb. Den Haag 3.3.1886, won. 1930 Oakland (Alam eda, CA), ovl. Alam eda (CA) 28.10.1940, tr. 1917 Edna G....... (geb. 8.4.1889 W ashington State, ovl. Alam eda [CA] 7.12.1962). Geen kinderen. 10. Louis W illiam Jongeneel. Zie IIc. 11. Catherine (‘Toos’), geb. CA 24.4.1894, ovl. Santa Clara (CA) 7.5.1989, tr.(1) John DuBois (geb. Java ca. 1889 uit Ned. ouders, exporter), tr.(2) .... Lintott. IIa. Arius W ilhelmus Martinus (‘Martin’) Jongeneel, geb. Steenbergen 15.3.1871, landbouwer in CA, ovl. Aptos (bij Santa Cruz, CA) 8.11.1931, tr. 1895/6 Elisabeth van Kaathoven (geb. NL? 5.12.1874, ovl. Santa Cruz Co. [CA] 16.1.1955). W on. 1910 W ahiawa (Honolulu, Hawaii) (alleen; tijdelijk?), ’20 Contra Costa Country (CA) (m et gezin). Kinderen: 1. Adriana (‘Yana’), geb. Evergreen (CA) 6.8.1896, ovl. 1974, tr. Oakland (CA) 24.3.1923 Thom as Bernard Booye (geb. 1895/96). W on. 1930 Palo Alto (Santa Clara Co., CA). 3 krn: Thom as B., Martin R. & Adrian R. 2. Elizabeth (‘Sis’), geb. CA 1897, tr. Carel van den Bosch. -19-
3. Albert Martin (‘Fam’), geb. Vorden (Sacram ento Co., CA) 28.4.1901, padvinder, 1920: ‘orchardist’ (boom gaardenier), tom aten- & bietenkweker, ontving 1972 de Silver Buffalo Award van de Boy Scouts of Am erica, ovl. Santa Clara Co. (CA) 27.6.1988, tr. Marion Dickson (geb. Olem a [CA] 13.6.1901, ovl. San Joaquin [CA] 14.1.1988). Geen kinderen. De bijnaam ‘Fam ’, die Albert M. kreeg om dat hij als kind vaak zei: ‘Fam m ij’ (van m ij), behield hij zijn hele leven. 4. Johanna (‘Babe’), geb. CA 15.9.1911, ovl. Santa Clara (CA) 12.6.1989, tr. ..... Gopcevic (Joegoslavië). IIb. Albertus Hendrik (‘Albert’) Jongeneel, geb. Steenbergen 5.4.1872, 1900 boekhouder & (m et zuster Constance) kostganger bij Frances A. Sm yth (m oeder v. zijn latere echtg.), gekozen tot chaplain vd Vrijm etselaars 20.2.1912 Pittsburg (CA), ovl. Santa Clara Co. (CA) 12.4.1955, tr. 1900/05 Bertha Smyth (geb. Santa Rosa [CA] 22.5.1881). W on. 1910 & ’20 Contra Costa Co. (CA). Voeren 1923 van Havana (Cuba) naar New orleans (LA). Kinderen: 1. Frances A., geb. ca. 1905. 2. Elizabeth C., geb. CA 15.6.1910, ovl. San Joaquin (CA) 2.8.1995. IIc. Louis W illiam Jongeneel, geb. Vorden (Sacram ento Co., CA) 12.5.1892, landbouwer, ranch forem an for the California Packing Corporation & em ployed in Honolulu, ws. ovl. 7.8.1947/22.11.1955, tr. 1917 Helen Mclean (geb. Honolulu 28.10.1895), won. 1930 Berkley (Alam eda Co., CA), ovl. na 22.11.1955. Kinderen: 1. Clifford, geb. CA 26.12.1917, ovl. Sacram ento (CA) 18.1.1998. 2. James W illiam, geb. Hawaii 21.2.1920, bezocht Punahou School of Honolulu (klas 1936), ovl. Los Angeles 1.3.1991. Geen huwelijk bekend. 3. Ethel H., geb. Berkeley (CA)?/Port-Au-Prince (Haiti)? 15.5.1927, ovl. Pasadena (Los Angeles Co., CA) 16.11.2001, tr.(1) 1948 Sherwood C. Chillingwor (gesch. 0.1.1976), tr.(2) Los Angeles 27.8.1977 Lyndon Stevens (geb. ca. 1917). 4. Doris, geb. Honolulu 2.3.1933, won. 1951 Ross (Marin Co., CA), hoogleraar Universiteit van Hawaii in de landbouwwetenschappen, ovl. Las Vegas 29.4.2004, tr.(1) Jere Ray Boyer (geb. 26.1.1933, ovl. 0.9.1970, begr. Tucson [AZ]), tr.(2) Andrew Davlin. Krn: Elizabeth (‘Betsy’), Glenn W illiam .
-20-
Annetje Ouw eneel Annetje werd geboren op 12 october 1888 te Streefkerk en verhuisde in 1889 m et haar ouders Hendrik en Geertje naar Katendrecht, waar haar vader kapitein op het wagenveer werd. Zij begon na de lagere school te werken als knipster in een naai-atelier. In 1917 trouwde ze m et Johannes Cornelis de Bakker en kreeg vijf kinderen. Johannes de Bakker stierf jong in 1930 en Annetje bleef m et haar nog jonge kinderen achter. In de crisisjaren na de crash van W all Street een m oeizaam bestaan. Zij vond werk als kostuum naaister voor de Rotterdam se Schouwburg tot die in 1940 werd verwoest door het bom bardem ent van Rotterdam . Het gezin woonde in Delftshaven. Vele jaren later in de zom er van 1963 waren Gerard en Iek Ouweneel op een vogeltocht op Schierm onnikoog. Bij de vuurtoren stond een krasse oude baas, blauwe bonker aan, kapiteinspet op zijn hoofd, we raakten m et hem in gesprek en stelden ons aan hem voor. ”Kapitein Jaski”, zei hij en vervolgde m et de woorden:” Ouweneel?, Ik heb ooit in Rotterdam eens om een Annetje Ouweneel gevreeën, m aar haar vader was een schipper en ze wilde geen varensm an. W at is dat jullie tante, hoe is het m et haar?” W e m oesten hem wel vertellen dat zijn eerste liefde drie jaar daarvoor was overleden. Met tranen in zijn ogen lieten we hem achter.
W aterlanders, turfstekers en schippers W illem J. Ouweneel Als we willen begrijpen hoe onze oudste voorouders in Zevenhuizen leefden, zullen we m oeten beseffen dat het grootste deel van het graafschap Holland een echt water- en m oerasland was. Al in 1231 regelt de bekende graaf Floris V in een charter het onderhoud van de dijken in het gebied van Zevenhuizen en Bleiswijk. In 1372 geeft hertog Albrecht van Beieren schadevergoeding voor de vele "leem ten" en "doodslagen" die overstrom ingen aan het land hadden toegebracht, waardoor zelfs heel wat Zevenhuizenaren de wijk naar de steden hadden m oeten nem en. Al in de elfde eeuw begint de ontginning van de veengronden ten noorden en ten oosten van de Rotte. In 1394 geeft
-21-
hertog Albrecht toestem m ing tot het "delven van turf" tussen de Zegwaardse en de Zevenhuizense "m oer" (m oeras; vgl. Moerkapelle, Moordrecht); een toestem m ing die in 1410 door graaf W illem VI van Beieren herhaald wordt, plus het verlof om de m oeren en venen "uit te wateren", m aar niet "af te dam m en" of te "versperren". Vele andere acten en besluiten m et betrekking tot Zevenhuizen staan in die eeuwen in verband m et water, m oeren, venen, vaarten en sluizen. Onze voorvaderen m oesten voortdurend strijd leveren om letterlijk het hoofd boven water te kunnen houden! Zo werd in 1466 de eerste waterm olen aan de Rotte in Zevenhuizen gebouwd, en al gauw volgden andere. Een van de bekendste was de Zwanlase m olen, de molen die de Zwanlase polder ontwaterde op de Rotte. Verder waren er bestuurders nodig die op de polders toezagen. Een aantal Ouwenelen waren "schepen", "m olenm eester", "heem raad" of "schotgaarder". Onze oudst bekende voorvader wordt al verm eld in de rekeningen van de Zwanlase molen. In de zestiende eeuw, wanneer we de eerste Ouwenelen in Zevenhuizen ontm oeten, was de ontvening al eeuwen in volle gang. De bedoeling ervan was turf te winnen, in die tijd een zeer belangrijke brandstof. Eerst werd het veen m et de spade afgegraven tot m en op de waterspiegel stuitte. Later begon m en te "baggeren" in de sloten, d.w.z. het veen werd nu ook ónder de waterspiegel weggegraven, vaak helemaal tot op de onderliggende zandbodem . Op de tussenliggende stroken land werd het veen gedroogd. Deze stroken werden steeds sm aller en ten slotte was het gebied in een waterplas veranderd. Deze plassen vorm den bij storm en hoog water een grote bedreiging voor de om liggende steden en dorpen. Vele ervan zijn daarom na 1600 als "droogm akerijen" leeggepom pt en weer in cultuur gebracht. Die zeventiende of "Gouden" eeuw is de tijd van de grootste bloei van de turfwinning geweest; heel wat m ensen zijn toen van elders naar Zevenhuizen en omgeving getrokken om aan het turfbedrijf en alles wat ermee sam enhing (m iddenstand, kroegen, scheepsbouw) deel te nem en. Op 31 mei 1727 kreeg Antonij van Outheusden, am bachtsheer van Zevenhuizen, octrooi voor het droogm aken van een deel van de plassen tussen dat dorp en Moerkapelle. Dat betekende dat latere generaties m eters lager woonden dan hun voorouders! Dat is vandaag nog te zien aan de Rotte, die een stuk hoger ligt dan het land van Zevenhuizen. Pas rond 1750 werd het westelijke deel van de Zwanlase polder drooggem aakt; de nieuwe polder heette voortaan Eendrachtspolder. Dat
-22-
betekende het einde van de (Oude) Zwanlase m olen, die dan ook in 1830 gesloopt werd. U m oet zich voorstellen dat, voordat de droogm akerij ontstond, onze voorvaderen leefden op de steeds kleiner wordende stukken land! Men zag daar geen been in, want de turfstekerij was een belangrijke bron van inkom sten. Daarnaast zal m en waarschijnlijk één of een paar koeien gehouden en een stukje land bebouwd hebben. Turfsteken m oet m eer hebben opgebracht dan landbouw of veeteelt, en dus groef m en het land af. Dat je het land vele m alen kunt bebouwen of laten afgrazen, m aar slechts eenm aal kunt afsteken, daar bekreunde m en zich niet om . Dat was de kopzorg van het nageslacht... Anderzijds: veel land m oet zo m oerassig geweest zijn dat het toch niet als bouw- of weiland geschikt was. De oudst bekende Ouweneel, Cornelis Lourisz., bijgenaam d "Ouwe Neel", wordt van 1589 tot 1595 heel wat keren verm eld in de registers van het "slagturven" (turfsteken). W e zijn dan in de tijd van prins Maurits, en ik noem dat om dat we van hem het beroem de verhaal van het turfschip kennen waarmee hij in 1590 Breda veroverde op de Spanjaarden. W aar turf wordt gestoken, zijn ook turfschepen nodig om de turf naar de afnem ers te vervoeren. In latere generaties Ouweneel ontm oeten we dan ook kloeke m annen die zelf zo'n turfschip aanschaffen of huren, en daarm ee "turfschippers" worden. Zij waren echter niet de enigen; in de eerste helft van de achttiende eeuw moeten er wel zo'n 50 of 60 turfschepen in Zevenhuizen zijn geweest. Zij waren erg belangrijk omdat vervoer over de m odderige wegen nauwelijks m ogelijk was. Zevenhuizense turf werd tot ver in Brabant en Zeeland vervoerd! Via drie sluisjes kwam en de scheepjes vanuit de polders op de Rotte. Toen alle turf gestoken was, werden de turfschippers beurtschippers, d.w.z. zij gingen goederen van derden vervoeren. Het is bijzonder opm erkelijk hoeveel Ouwenelen in de negentiende eeuw schippers zijn geweest! Je zou bijna de indruk kunnen krijgen dat de Hollandse wateren uitsluitend door Ouwenelen werden bevaren...
-23-
WERKGROEP • voorzitter: dr. W .J. (W illem ) Ouweneel, Dolderseweg 25, 3712 BM Huis ter Heide, 030-2204427, e-m ail: wj.ouweneel@ wxs.nl • secretaris: L.M. (Loes) Ouweneel, O. Tuindorpslaan 10, 2015 HG Haarlem , 023-5245201, e-m ail: loes.ouweneel@ planet.nl • penningm eester: G. (Geert) Ouweneel, Ieplaan 21, 2951 CB Alblasserdam , 078-6914466, e-m ail: gouweneel@ ncrvnet.nl • redactie Kroniek: G. (Geert) Ouweneel, Ieplaan 21, 2951 CB Alblasserdam , 078-6914466, e-m ail: gouweneel@ ncrvnet.nl • A.N.C. (Anky) Ouweneel, Apollostraat 15, 1431 W R Aalsm eer, 0297361333, e-m ail: brugm
[email protected] • H.M. (Iek) de Haas-Ouweneel, Populierenlaan 58, 1741 W t Schagen, 0224-296782, e-m ail: j.de.haas64@ kpnplanet.nl • P. (Peter) Ouweneel, De Dam 11, 1261 KR Blaricum , 035-5258708, e-m ail: p.ouweneel@ huizen.nl • W .E. (W illem ) Ouweneel, Sparrenhof 3, 4921 DT Made, 0162681200, e-m ail: info@ sleeppoint.nl Abonnem ent € 5,50 per jaar, te storten op postgiro 7233309 t.n.v. W erkgroep Ouweneel, Ieplaan 21, 2951 CB Alblasserdam .
-24-
