vuurwerk Europa Hoger onderwijs in Europa - Europa en de flexibele BV Is het Amerikaanse model Miss World? - Het Europese Landbouwbeleid

Bereik méér aan de VU! • Certified Management Accountant en

Ben jij een professional met een goede baan? Dan heeft de VU-Postgraduate

Certified Financial Manager • Chartered

School dé opleiding voor jou. De VU-Postgraduate School biedt dé manier om

Financial Analyst • Controller in de publieke

een titel te behalen en je deskundigheid te vergroten.

en non-profitsector • Corporate Compliance • Financieel en Beleggingsanalist • (Basisop-

Aan de Amsterdamse zuidas heeft de VU-Postgraduate School zich in korte tijd

leiding) Management Consultant • Parttime

ontwikkeld tot een academisch centrum voor wetenschappelijk georienteerde

opleiding master Bedrijfswetenschappen

beroepsopleidingen en executive onderwijs. In samenwerking met de Faculteit

• Parttime opleiding master Accounting &

der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB) biedt de Postgradu-

Control in combinatie met Registeraccoutant

ate School veertien gerenommeerde deeltijdopleidingen aan.

• Registeraccountant • Registercontroller •

Register EDP-auditor • Treasury Management

Interactie tussen theorie en praktijk

• Verandermanagement

Typerend voor het onderwijs aan de Postgraduate School is de interactie tussen theorie en praktijk, tussen cursist en docent en tussen cursisten onderling. Interactie is zowel op de uitwisseling van kennis als op de uitwisseling van ervaring gericht. Interactie staat borg voor de practische toepasbaarheid van de leerstof. Interactie wordt niet alleen bewerkstelligd door een optimale integratie van theorie en praktijk in de leerstof maar tevens door voor het leerproces gebruik te maken van hoogleraren en docenten die naast hun aanstelling aan de universiteit tevens werkzaam zijn in de praktijk.

vuurwerk

De verankering met de Vrije Universiteit Amsterdam waarborgt het hoge niveau van de opleidingen. De verbondenheid van de opleidingen met de praktijk is een garantie voor de actualiteit van de programma’s.

Europa Hoger onderwijs in Europa - Europa en de flexibele BV Is het Amerikaanse model Miss World? - Het Europese Landbouwbeleid

Meer weten? Surf naar www.feweb.vu.nl en klik op ‘postgraduate school’ voor informatie over de postgraduate opleidingen. Van iedere opleiding is uitgebreide documentatie beschikbaar. Voor nadere inlichtingen kun je je ook wenden tot het secretariaat van de Postgraduate School. Telefoon (020) 598 6045.

#2

november 2005

jaargang 1

Relatiemagazine van de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde

VOLGEND NUMMER

IN DIT NUMMER:

De volgende Vuurwerk verschijnt

THEMA EUROPA

Subsidies

in mei 2006. Deadline kopij: 14 april 2006.

Is het Amerikaanse model Miss World? /pagina 18

Redactioneel

3

Overzicht FEWEB

4

Overzicht opleidingen FEWEB

5

Prof. dr. Jeroen van den Bergh en Prof. dr. André

Hoger onderwijs in Europa: Tijd voor Europese

8

Lucas hebben twee NWO subsidies ontvangen voor onderzoek naar new risk arrangements for flooding risk

Coördinatie? Europa en de flexibele bv

12

Tom Groot benoemd tot Inaugural Don Trow

under climatic change.

Interview Frans Weeker

16

Research Fellow

De onderzoeksresultaten zullen worden toegepast op

Column Peter Nijkamp

19

Prof. dr. Tom Groot (Afdeling Accounting) is door de Victoria

de Nederlandse rivierdelta. De onderzoeksprojecten

Is het Amerikaanse model Miss World?

18

Universiteit in Wellington, Nieuw-Zeeland, benoemd tot Inau-

worden in samenwerking met het Instituut voor Milieu-

Aureus

22

gural Don Trow Research Fellow. In die hoedanigheid zal hij

studies (VU) uitgevoerd.

van 13 februari tot 24 maart 2006 de Victoria Universiteit en

Het Europese Landbouwbeleid:

andere universiteiten in Nieuw-Zeeland bezoeken.

Recentelijk is door NWO een VU aanvraag voor een on-

Drukbestendig of doelgericht?

24

Nieuws FEWEB

29

Agenda

31

Artikel van Dr. Lammers genomineerd voor the

Competitie”. Prof. dr. André Lucas, Prof. dr. Siem

Postgraduate School

32

Carolyn Dexter Best International Paper Award

Jan Koopman en Dr. Albert J. Menkveld zullen met

Het artikel “Fighting over knowledge management, a fou-

de recent aangenomen aio Erik de Wit gaan onderzoe-

cauldian perspective” geschreven door Dr. Irene Lammers

ken wat de gevolgen zijn van transactiekosten op de

(Afdeling Management & Organisatiekunde), is genomineerd

beslissingen van beleggers.

derzoeksplaats gehonoreerd in het kader van de “Open

voor the Carolyn Dexter Best International Paper Award door de Academy of Management, Hawaii augustus 2005.

Prof.dr. Yao-Hua Tan (Informatiekunde en Logis-

De Academy of Management is de best bezochte internatio-

tiek) heeft een omvangrijke subsidie ontvangen van de

nale conferentie over bedrijfskunde.

Europese Commissie voor een “Integrated Project” op het gebied van e-customs. Binnen het project werken

Best paper award voor Dr. Bert Menkveld

onderzoekscentra, douane- en belastingdiensten, bedrij-

Op 8 oktober ontving Dr. Albert J. Menkveld van de vakgroep

ven en standaardisatie organisaties samen om te komen

“Finance and Financial Sector Development” de jaarlijkse

tot een sterke vereenvoudiging en automatisering van

“Best Paper Award” van de Duitse Financieringsvereniging

douane en belasting formaliteiten. Het is het eerste

voor zijn onderzoek naar handel via elektronische aande-

integrated project dat door de Vrije Universiteit wordt

lenbeurzen. Hij doet het onderzoek samen met Prof. dr. J.

gecoördineerd.

Grammig (Universität Tübingen) en Dr. H. Beltran (Université

Het Europese Landbouwbeleid: Drukbestendig of doelgericht?

Catholique de Louvain).

pagina 24

Dr. Bert Menkveld visiting scholar New York University

onderzoeksproject “Doorwerking van kennis” in het ka-

In het academische jaar 2004-2005 is Dr. Albert J. Menkveld

der van het kennisprogramma “Vernieuwend ruimtege-

als “visiting scholar” verbonden geweest aan d e Stern School

bruik”. Meer informatie over dit kennisprogramma kunt

of Business van New York University. De interactie met col-

u vinden op www.habiforum.nl.

Dr. Marleen Huysman (Informatiekunde en Logistiek) heeft van Habiforum een subsidie ontvangen voor het

COLOFON Eerste jaargang, nr. 2, november 2005

Ontwerp en opmaak

lega’s daar heeft zijn VU onderzoeksproject in stroomversnel-

Vuurwerk is het relatiemagazine van de

Room for ID’s, Nieuwegein

ling gebracht.

Faculteit der Economische Wetenschappen

Druk

en Bedrijfskunde (FEWEB).

Roto Smeets GrafiServices - Eindhoven

Prof. dr. Peter Nijkamp heeft een eredoctoraat ontvangen.

Redactie

Fotografie

Peter Nijkamp, hoogleraar afdeling Ruimtelijke Economie,

Frans Snijders, Melanie Pengel, Ina Putter,

ANP, Johan Hoekstra, Martin van Welzen,

heeft op 4 november jl. een eredoctoraat ontvangen van de

Henri de Groot, Aureus

Room for ID’s, T-force Communicatieburo,

Academy of Economic Studies in Boekarest (Roemenië) voor

Adres

FEWEB

zijn vele en vernieuwende bijdragen aan de regionale weten-

Faculteitsbureau FEWEB,

Oplage

schap en voor zijn pogingen de wetenschappelijke samen-

De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam

Vuurwerk verschijnt twee keer per jaar in een

[email protected], (020) 598 61 57

oplage van 5.000 exemplaren.

werking in Europa en elders te stimuleren.

Hoger onderwijs in Europa pagina 6

2

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

39

REDACTIONEEL/

Naar een Europese Toekomst? Voor u ligt het 2e nummer van Vuurwerk. Het thema van dit nummer is Europa, een actueel en zeer breed onderwerp dat raakvlakken heeft met een groot aantal onderzoeksprogramma’s binnen de faculteit. De bloemlezing die wij daar uit gemaakt hebben reflecteert tevens de diversiteit van het onderzoek binnen FEWEB. De eerste bijdrage is van medewerkers van het Centraal Planbureau waarmee diverse medewerkers van de faculteit samenwerken. In dit artikel probeert men antwoord te vinden op de vraag of coördinatie van het hoger onderwijs in Europa op Europees niveau vanuit economisch oogpunt wenselijk is. De tweede bijdrage komt van Jan Bernd Huizink van de afdeling Accounting. Hij gaat in op het verleden, heden en de toekomst van het vennootschapsrecht waarop Europa een grote en niet aflatende invloed uitoefent. De derde wetenschappelijke bijdrage van Henri de Groot van de afdeling Ruimtelijke Economie behandelt de Lissabon-Agenda. In discussies over de Lissabon-agenda worden de Verenigde Staten vaak gepresenteerd als lichtend voorbeeld. De vraag is of de Verenigde Staten nu wel zo’n ideaal rolmodel voor Europa is. Tenslotte gaat Max Merbis van de Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening (SOW) in op het Europese Landbouwbeleid waarop in de loop der jaren veel kritiek is geweest. Hoe gaat het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) hiermee om, in welke mate heeft het zich aangepast en welke resultaten heeft het wel of niet gehaald? Naast deze artikelen, wordt er ook in de column van Peter Nijkamp en in het interview met de alumnus, Frans Weeker, ingegaan op Europa, namelijk op het Europese kennisklimaat, respectievelijk de Europese Grondwet en de mogelijke toetreding van Turkije. Wij wensen u veel leesplezier! Ina Putter Redactie Vuurwerk

Europa en de flexibele bv pagina 12

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

3

OVERZICHT/FEWEB

OVERZICHT OPLEIDINGEN/FEWEB

Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB) Bacheloropleidingen

De Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfs-

1987 verzorgd door de Interfaculteit der Actuariële Weten-

kunde (FEWEB) biedt plaats aan ruim 3000 studenten,

schappen en Econometrie. Beide faculteiten zijn in 1987

1500 postgraduate studenten en 400 medewerkers.

samengevoegd tot de Faculteit der Economische Weten-

De Faculteit biedt momenteel

Daarmee is zij landelijk gezien een middelgrote faculteit.

schappen en Econometrie (FEWEC). Per 1 september 2000

vier bachelor opleidingen aan:

Tegelijkertijd is het één van de grotere faculteiten van

is de opleiding Bedrijfswetenschappen van start gegaan.

de VU.

Dit heeft er toe geleid dat de naam van de Faculteit per

• Economie

De Faculteit der Economische Wetenschappen is opgericht

1 januari 2001 is veranderd in de Faculteit der Economi-

• Econometrie en Operationele Research

in 1948. De opleiding Econometrie werd van 1962 tot

sche Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB).

• Bedrijfswetenschappen (in Amsterdam en Zwolle) • International Business Administration

Masteropleidingen Een masteropleiding is een specialistische opleiding. Na afronding van een bacheloropleiding biedt een mas-

(alleen in het Engels)

teropleiding verdieping van kennis en inzicht in een

Afdelingen en Onderzoeksprogramma’s

Na succesvolle afronding ontvangen studenten het

deelgebied van de in de bachelor bestudeerde discipli-

‘Bachelor of Science’ diploma.

ne. De masteropleiding is tevens een wetenschappelijke

De Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde van de VU heeft 8 afdelingen en 13 onderzoeksprogramma’s:

opleiding, waarbij niet alleen het doen van onderzoek, maar ook de toepassing van de wetenschap centraal

AFDELING

ONDERSZOEKSPROGRAMMA’S

SECRETARIAAT

Algemene en

Applied Labour Economics,

AE: Kamer 2E-72, tel. (020) 598 60 30,

Ontwikkelingseconomie

Farms and Firms: The micoreconomics

fax (020) 598 60 20, T. Pagrach

of poverty, risk and development

OE: Kamer 4A-33, tel. (020) 598 61 40,

staat. Na succesvolle afronding van de master ontvangen studenten het MSc (Master of Science) diploma.

fax (020) 598 60 04, T. Heemskerk Accounting

Accounting and Decision Making

Kamer 2E-72, tel. (020) 598 60 40, fax (020) 598 98 70, Drs. L. Dessens

Econometrie

Pre-Master

Deze is internationaal erkend.

(hbo-schakelprogramma)

worden in het Engels gegeven en hebben een studielast Voor studenten met een afgeronde hbo-opleiding van

van 60 ects.

een geselecteerd aantal hbo-instellingen bestaat de mogelijkheid om direct in te stromen in een pre-Mas-

• Accounting & Control

terprogramma. Dit is een schakelprogramma tussen

• Business Administration • Econometrics and Operations Research

Strategic and Cooperative Decision Making,

Kamer 1A-14, tel. (020) 598 60 10,

hbo en master en het geeft bij voltooiing binnen één

Time Series Econometrics: methods,

fax (020) 598 60 20, L. Elhage

jaar recht op doorstroming naar de master van dezelfde

• Economics MSc

naam.

• Finance

computations and applications, Operations

• Quantitative Finance

Research and Information Technology • pre-Master Accounting & Control Financiering en

De onderstaande masters duren één jaar full-time,

Finance and Banking

Bedrijfskunde van

Kamer 1A-14, tel. (020) 598 60 60,

• pre-Master Marketing

fax (020) 598 60 20, M. Gadourek

• pre-Master Business Administration

de Financiële Sector

• Marketing

• pre-Master Finance

Informatiekunde

Information Systems for

Kamer 3A-15, tel. (020) 598 61 85,

en Logistiek

Organisational Networks

fax (020) 598 60 05, S. van der Wolff

Marketing

Marketing Strategy

Kamer 3E-27, tel. (020) 598 71 45,

NIEUWS/FEWEB

fax (020) 598 60 05, J. Scheepens Management en

Strategy and Organisation,

Kamer 3A-15, tel. (020) 598 60 50,

Organisatiekunde

Human Resources

fax (020) 598 60 05, L. Tepe

Ruimtelijke Economie

Regional Economics and Networks,

Kamer 4A-33, tel. (020) 598 60 90,

Het Tinbergen Instituut is een samenwerkingsverband

Environmental Economics

fax (020) 598 60 04, E. Bonke

tussen de economische faculteiten van de Vrije Univer-

Het Tinbergen Instituut

Research en deeltijdmasters: • Mphil Economics (research master, twee jaar,

siteit, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de UniversiDaarnaast heeft de faculteit verschillende Postdoctorale

AMBER, Secretariaat, Kamer 4A-14,

teit van Amsterdam. Het Tinbergen Instituut is behalve

Opleidingen (De Postgraduate School, zie achterzijde van

tel. (020) 598 60 80, fax (020) 598 61 27.

een onderzoekinstituut ook een opleidingsschool voor

VUurwerk) en twee stichtingen, te weten het Amsterdam

SOW, Secretariaat, Kamer 15A-15,

promovendi. Meer informatie over het Tinbergen Insti-

Centre for Business and Economic Research (AMBER) en de

tel. (020) 598 93 21, fax (020) 598 93 25, R. Kriesels

tuut is te lezen op http://www.tinbergen.nl/

Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening (SOW). 4

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

full-time, Engelstalig) • MSc Bedrijfswetenschappen (twee jaar, part-time, Nederlandstalig) • MSc Accounting & Control i.c.m. RA-opleiding (drieëneenhalf jaar, part-time, Nederlandstalig) Voor meer informatie over opleidingen zie: www.feweb.vu.nl

vuurwerk vuurwerk#2 #2 november november 2005

jaargang 1

5

EUROPA/

Hoger onderwijs in Europa: tijd voor Europese coördinatie?

1

Sjef Ederveen en Laura Thissen (Centraal Planbureau) De universitaire wereld heeft Europa omarmd. Zo prijkt op de website van de economische faculteit van de Universiteit Maastricht ‘The most European faculty of Europe’. Nederlandse universiteiten breiden hun marketingactiviteiten uit om meer buitenlandse studenten te werven, terwijl bijna 40% van de Nederlandse studenten besluit om een paar vakken in het buitenland te volgen, en/of stage te lopen. In het studiejaar 2003/2004 maakten ruim 135 duizend studenten gebruik van een ERASMUS-beurs om in een ander Europees land te studeren. Hoog tijd dus voor meer Europese samenwerking in het hoger onderwijs?

6

Eurocommissaris Ján Figel zei onlangs

concurrentie te stimuleren. Een mid-

de waarde heeft. In een CPB Discussion

(gemakkelijker) concurreren met

schaalvoordelen te vinden. Zo vinden

als studenten de kennis die ze in eigen

dat Europese hoger onderwijsinstellin-

del hiervoor is de introductie van het

Paper dat we bijna gelijktijdig met dit

elkaar; op kwaliteit, prijs, of aanbod.

we geen verband tussen de grootte van

land hebben opgedaan meenemen

gen in hun prestaties achterblijven bij

Bachelor-Masterstelsel (BaMa). Door

artikel uitbrengen, gaan we uitgebreid

Ook zonder coördinatie op EU-niveau

landen en de kwaliteit van de univer-

naar een ander land waar ze een tijdje

Amerikaanse instellingen. Volgens de

de invoering van BaMa is het mogelijk

in op de verschillende mogelijke argu-

kan concurrentie plaatsvinden - nu al

siteiten in die landen2. Wél vinden we

gaan studeren. Hetzelfde geldt voor stu-

Europese Commissie zijn hervormin-

de hele bachelor- of masterfase in het

menten. In dit artikel bespreken we de

concurreren universiteiten in Europa

regionale clusters: Zwitserland en Scan-

denten die na hun studie in een ander

gen van hoger onderwijs instellingen

buitenland te volgen. Momenteel heb-

hoofdlijn.

met elkaar - maar coördinatie op EU-ni-

dinavië hebben de beste universiteiten,

EU-land gaan werken. Het ontvangende

noodzakelijk en moeten hogescho-

ben 45 landen zich aangesloten bij dit

veau kan die concurrentie vergemakke-

Ierland, Nederland, België, het Ver-

land profiteert dan van deze kennis-

len en universiteiten meer kwaliteit

initiatief.

Waarom Europese coördinatie?

lijken. Door de invoering van het BaMa

enigd Koninkrijk, en Oostenrijk bieden

spillovers terwijl het zendende land de

leveren (EC, 2005). Deze uitlatingen

Rechtvaardigen de recente ontwikke-

Motieven voor coördinatie op een

bijvoorbeeld: studieprogramma’s wor-

ongeveer dezelfde kwaliteit onderwijs,

opleidingskosten draagt. Als bijvoor-

roepen de vraag op of hier een rol voor

lingen zoals toenemende studenten-

hoger niveau zijn onder te verdelen in

den beter vergelijkbaar en studenten

en de Zuid- en Oost-Europese univer-

beeld Nederlandse studenten gaan

de Europese Unie is weggelegd. Hoger

mobiliteit dat coördinatie van hoger

schaalvoordelen en externe effecten.

kunnen beter informatie inwinnen.

siteiten hebben de laagste kwaliteit

studeren in landen zonder collegegeld

onderwijs was altijd een taak van

onderwijs naar een hoger niveau wordt

Schaalvoordelen kunnen bijvoorbeeld

Als één grote EU-onderwijsmarkt betere

onderwijs. De grootte van de landen

(Duitsland, Scandinavië), liften ze mee

nationale overheden. Met het in 1999

getild, d.w.z. van nationaal naar EU-

optreden als door het centreren van

universiteiten tot gevolg heeft, is dit

doet er weinig toe: de Scandinavische

op gesubsidieerd onderwijs in dat land

afgesloten Bologna-verdrag is echter

niveau? Het niveau waarop coördinatie

dure laboratoria op één plek in de

een motief voor Europese coördinatie.

landen hebben allemaal inwoneraan-

(free-riders). Dit zou een reden voor

een belangrijke stap gezet richting

plaats heeft wordt binnen de EU be-

Europese Unie de prijs van onderwijs

Er zijn echter nauwelijks empirische

tallen onder de tien miljoen.

Europese coördinatie kunnen zijn. Ook

een meer Europese onderwijsmarkt.

paald door het subsidiariteitsbeginsel:

wordt gedrukt. Ook kunnen zich

aanwijzingen voor het bestaan van

Externe effecten kunnen zich voordoen

via research & development (R&D) kan

Het Bologna-verdrag heeft als doel om

coördinatie mag alleen dan naar een

schaalvoordelen voordoen door de

de inzetbaarheid en mobiliteit van

hoger niveau verschuiven als er solide

creatie van één grote onderwijsmarkt

burgers te vergroten en internationale

argumenten bestaan dat dit toegevoeg-

in de EU: universiteiten kunnen dan

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

1 Het onderzoek waar dit artikel op gebaseerd is, verschijnt bijna gelijktijdig met dit artikel als CPB Discussion Paper en is te vinden op de CPB website (www.cpb.nl/nl/pub/discussie/) 2 Kwaliteit is hier berekend door deling van het aantal universiteiten in de Top 500 of World Universities 2004 ( samengesteld door het Institute of Higher Education, Shanghai Jiao Tong University) door het aantal inwoners in het betreffende land. Zie voor meer details het CPB Discussion Paper. vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

7

onderwijs externe effecten hebben. Er

nen bijvoorbeeld een voorkeur hebben

hele opleiding in het buitenland en be-

zijn sterke aanwijzingen dat R&D po-

voor een studie in eigen land, omdat

talen collegegeld aan de buitenlandse

sitieve spillovers met zich mee brengt

ze dicht bij familie en vrienden willen

instelling. Deze groep zal waarschijn-

(zie bijvoorbeeld Coe & Helpman, 1995).

zitten, of vanwege de beheersing van de

lijk, net als de VISIE-studenten, relatief

Om de externe effecten van onderzoek

taal. Surveys wijzen uit dat studenten

veel belang hechten aan kwaliteit en

te realiseren, zullen de onderzoekers

die via een ERASMUS-programma3 naar

zal een andere cultuur misschien juist

eerst opgeleid moeten worden; onder-

een ander EU-land gaan, dus voor een

als een barrière ervaren. Om dit te

wijs is een voorwaarde voor onderzoek.

korte periode waarin zij hun eigen uni-

toetsen schatten we de invloed van een

Het belang van deze externe effecten

versiteit collegegeld blijven betalen en

aantal mogelijke determinanten op

lijkt in de praktijk echter gering te

daar ingeschreven blijven staan, vooral

de absolute studentenstroom tussen

zijn. Er is weinig empirisch bewijs voor

eens van een andere cultuur willen

EU-landen. Waarom studeren bijvoor-

rechtstreekse spillovers van onderwijs,

proeven, of hun taalvaardigheden op

beeld relatief veel Nederlandse stu-

hoewel studenten wel baat lijken te

willen schroeven. Alleen studenten uit

denten in het Verenigd Koninkrijk en

hebben bij slimme klasgenoten (zoge-

de vorig jaar toegetreden EU-lidstaten

maar weinig in Portugal? Ligt dat aan

noemde peer effects, Winston & Zim-

vinden de kwaliteit van het onderwijs

verschillen in kwaliteit, of zijn verschil-

mermann, 2003). Studenten die in het

belangrijk in hun keuze. Nederlandse

len in taal en cultuur belangrijker? In

buitenland hebben gestudeerd zijn eer-

studenten die voor een héle studie naar

onze empirische analyse gebruiken we

Voorlopig valt er weinig te verwachten van verdere

coördinatie van hoger onderwijs op Europees niveau

der geneigd ook in het buitenland te

het buitenland gaan, vinden kwali-

een zogenaamde graviteitvergelijking,

een hoger BBP per capita of een lager

van onderwijs. Daarnaast is ook de ar-

Dit betekent echter niet dat Europese

gaan werken (Tremblay, 2002), maar de

teit wel belangrijk. Eenderde van de

waarin we ook rekening houden met

werkloosheidspercentage in het ont-

beidsmobiliteit binnen de EU laag. Er is

samenwerking op het gebied van hoger

arbeidsmobiliteit is vrij laag binnen de

studenten die met een VISIE-beurs4 in

verschillen in fysieke afstanden en in

vangende land beïnvloedt de studen-

wel reden te geloven dat studenten die

onderwijs - zoals de invoering van het

EU: in 2002 kwam slechts 2% van alle

een ander EU-land (veelal het Verenigd

bevolkingsaantallen. Naast de geografi-

tenmobiliteit naar dat land positief.

in het buitenland hebben gestudeerd

Bachelor-Masterstelsel - op termijn

hoogopgeleide werknemers in Neder-

Koninkrijk) ging studeren, noemt óf

sche afstand en de bevolkingsaantallen

Kwaliteit lijkt dus belangrijk voor

daar eerder een baan zullen zoeken.

geen voordelen met zich mee zou kun-

land uit een ander EU-land. Ook gaan

hogere kwaliteit van het onderwijs

in beide landen nemen we als verkla-

studenten in hun keuze voor het bui-

Ook het tweede motief voor Europese

nen brengen. Uit recent onderzoek van

maar weinig Nederlanders naar het

óf een specifieke studierichting die

rende variabelen BBP per capita, het

tenland. Omdat we echter geen bewijs

coördinatie van onderwijs, schaal-

het Interstedelijk Studenten Overleg

buitenland om te werken; slechts 1.7%

Nederland niet aanbiedt als belangrijk-

werkloosheidspercentage, het verschil

vinden voor het bestaan van schaal-

voordelen, biedt weinig steun voor

(ISO) blijkt dat 9% van alle derdejaars

van de afgestudeerde Nederlanders (in

ste reden om te kiezen voor een ander

in collegegeld, het verschil in kwaliteit,

voordelen, heeft een grotere onderwijs-

coördinatie op Europees niveau. De

bachelorstudenten in Nederland erover

het hoger onderwijs) vindt een baan

EU-land.

de taalafstand en maatstaven voor de

markt niet per se kwaliteitsvoordelen.

empirische analyse naar de motieven

denkt zijn master (gedeeltelijk) in het

culturele afstand op.

Het is dan ook niet evident dat hier

van studenten om een studie in een

buitenland te doen. Nog eens 11%

in een ander EU-land. Ook het motief externe effecten lijkt dus weinig steun

Surveys hebben echter beperkingen.

Uit onze resultaten blijkt dat deze

een rol is weggelegd voor Europese

bepaald land te doen, suggereert dat

denkt er over binnenslands te swit-

te bieden voor Europese coördinatie.

Lang niet alle studenten die in het

studenten inderdaad op kwaliteit rea-

coördinatie.

deze studenten kiezen voor kwaliteit.

chen. Door informatie voor studenten

buitenland hebben gestudeerd vullen

geren. De kwaliteit van het onderwijs

We vinden echter geen aanwijzin-

transparanter te maken en studiepro-

Is kwaliteit belangrijk voor

de enquêtes in. Ook geven studenten

in het land waar ze gaan studeren is

Conclusie

gen dat een grotere onderwijsmarkt

gramma’s beter vergelijkbaar, kunnen

studenten?

mogelijk sociaal wenselijke antwoor-

belangrijk voor ze. Hoe verder weg van

Er vallen weinig effecten te verwachten

gepaard gaat met kwaliteitsvoordelen.

studenten beter gefundeerde keuzes

Schaalvoordelen en externe effecten

den. Om meer inzicht te krijgen in de

huis, en hoe anders de religie, wat een

van coördinatie van hoger onderwijs

Voorlopig valt daarom weinig te ver-

maken. Op termijn kan meer studen-

kunnen alleen optreden als studenten

redenen waarom studenten die een

benadering is voor culturele verschil-

op Europees niveau. Empirisch zijn er

wachten van verdere coördinatie van

tenmobiliteit bovendien gunstige ge-

daadwerkelijk bereid zijn om naar

héle studie in een ander EU-land doen,

len, des te minder studenten de stap

weinig aanwijzingen voor spillovers

hoger onderwijs op Europees niveau.

volgen hebben voor arbeidsmobiliteit.

het buitenland te gaan. Als de studen-

voor dat land kiezen, hebben we daar-

wagen. Ook een grotere taalafstand

tenmobiliteit laag is, zal een grotere

om zelf empirisch onderzoek gedaan.

heeft een negatief effect, maar dit is

markt weinig effect hebben, en zal

Hiervoor gebruiken we gegevens uit de

niet statistisch significant. Landen met

er weinig kennisoverdracht over de

OESO Education Database on Foreign

een grotere bevolking hebben een po-

• Coe, D.T. & E. Helpman, 1995, International R&D

• Tremblay, K., 2002, Student Mobility Between and

effects in higher education. In: C. Hoxby, ed. Col-

grens plaatsvinden. Studenten kun-

students. Deze studenten volgen de

sitief effect op de studentenstroom, en

Towards OECD Countries in 2001: A Comparative

lege Decisions: How Students Actually Make

Analysis, in: OECD, International Mobility of the

Them and How They Could. NBER, University

Highly Skilled, OECD, Paris: 39-67.

of Chicago Press.

spillovers, NBER Working Paper. • European Commission, European Higher Education in a Worldwide Perspective 2005 Commission

3 ERASMUS-beurzen worden bekostigd door de EU. Studenten van partnerinstellingen gaan voor 3-12 maanden naar een buitenlandse partnerinstelling. Zij betalen collegegeld aan de thuisinstelling en ontvangen daar hun diploma. 4 VISIE-beurzen werden verstrekt door de Nederlands overheid. De beurs financiert de hele studie in het buitenland voor de student die na de middelbare school in een ander EU-land wil studeren. De student betaalt collegegeld aan de buitenlandse instelling en ontvangt een diploma van die instelling.

8

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

staff working paper.

• Winston, G.C. & D.J. Zimmermann, 2003, Peer

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

9

EUROPA/

Europees vennootschaprecht

filosofie daarachter was - kort gezegd - dat de BV evenals de

De Europese richtlijnen op het gebied van het vennoot-

NV een rechtspersoon was en dat de zaken die in verband

schapsrecht hebben altijd een belangrijke invloed op het

met die rechtspersoonlijkheid regeling behoefden, zoals de

vennootschapsrecht van de lidstaten uitgeoefend. De eerste

bescherming van vennootschapscrediteuren, bij de BV niet

richtlijn (1968) ging over publicatie en vertegenwoordiging

anders lagen dan bij de NV. De BV is daarmee tot op de dag

van vennootschappen. Daarna volgden belangrijke richtlij-

van vandaag een getrouwe kopie van de NV. Wanneer men

nen over kapitaal en vermogensbescherming, over de jaar-

bedenkt dat er al decennia geen verschil in publicatieplicht

rekening en de geconsolideerde jaarrekening, over fusie en

meer bestaat tussen beide vennootschapsvormen (oorspron-

splitsing, en over de eenpersoonsvennootschap. Recentelijk

kelijk toch de ratio voor introductie van de BV-vorm), mag

is de - wegens het gecompliceerde totstandkomingsproces

dat bevreemding wekken. Waarom twee nagenoeg gelijke

inmiddels beruchte - dertiende richtlijn over overname-

rechtsvormen?

biedingen een feit. De richtlijnen beogen door middel van harmonisatie van het vennootschapsrecht een level playing

Listed vs. Non-Listed Companies

field binnen de Europese Unie te creëren. Voor het overgrote

Intussen is er wel een andere dichotomie in vennootschaps-

deel zijn zij slechts van toepassing op vennootschappen van

land ontstaan: die tussen ter beurze genoteerde vennoot-

het NV-type. Daarbij moet men denken aan grote, open en

schappen en niet ter beurze genoteerde vennootschappen.

vaak beursgenoteerde vennootschappen.

Het onderscheid tussen deze twee vennootschapsvormen blijkt bijvoorbeeld uit het steeds verder uitdijende beurs- en

Besloten vennootschappen

effectenrecht. Dit rechtsgebied is gestaag gegroeid tot een

Doordat de harmonisatierichtlijnen voor het overgrote

zelfstandig specialisme binnen het ondernemingsrecht en

deel niet van toepassing zijn op vennootschappen met een

draagt uiteindelijk ook een geheel ander karakter. Gaat het

besloten karakter - in Nederland de besloten vennootschap

bij het klassieke vennootschapsrecht in Boek 2 BW voorna-

met beperkte aansprakelijkheid, de BV - is binnen Europa de

melijk om organisatierecht of governance (wie heeft welke

eenvormigheid in structuur en inrichting van die rechtsper-

bevoegdheden in de vennootschappelijke organisatie) en om

sonen ver te zoeken. Het valt niet te verwachten dat die grote

crediteurenbescherming (publicatie, kapitaalbescherming,

verscheidenheid op termijn vanuit Brussel gestroomlijnd zal

bestuurdersaansprakelijkheid), in het beurs- en effectenrecht

worden.

staan geheel andere noties voorop. Enigszins gechargeerd:

De BV is in 1971 in Nederland geïntroduceerd naar aanlei-

het gaat niet om aandeelhouders maar om beleggers. Niet

ding van de eerste EG-richtlijn. Die richtlijn bewerkstelligde

om zeggenschap, maar om de vraag: buy, sell or hold? Dat

onder meer belangrijke publicatieverplichtingen. Omdat

komt tot uitdrukking in de regelgeving welke een sterkt

Nederland, anders dan de toenmalige overige (vijf) lidstaten

regulerend en publiekrechtelijk karakter draagt en waarbij

uitsluitend de NV kende, welke rechtsvorm werd gebruikt

de kernwoorden zijn: goed functionerende kapitaalmarkten,

voor de onderneming van de “bakker op de hoek” tot de

vertrouwen van beleggers en bovenal transparency. Overigens

“NV Philips”, zou die publicatieplicht, in tegenstelling tot de

is ook dit complex van regelgeving sterk Europees georiën-

overige lidstaten, voor elke onderneming in de rechtsvorm

teerd, waarbij men onder andere kan denken aan het Finan-

van een kapitaalvennootschap gelden. Dat wilden wij niet,

cial Services Action Plan (FSAP) van de Europese commissie.

vandaar de invoering van de BV.

In Nederland is men druk doende al deze regelgeving onder te brengen in de Wet op het financieel toezicht (Wft). Het

BV en NV

betreft een majeure operatie waarbij meer en meer de vraag

De BV onderscheidde zich van de NV door de haar wettelijk

wordt of de wetgever zich niet aan het vertillen is.

opgelegde beslotenheid, tot uitdrukking komend in de

10

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

zogeheten blokkeringsregeling. Daardoor zijn aandelen niet

BV buiten schot?

vrij overdraagbaar en blijft de kring van aandeelhouders

Het klassieke vennootschapsrecht lijkt tegen de achtergrond

besloten. Voor het overige zijn de verschillen tussen NV

van deze turbulente ontwikkelingen een vergeten kindje te

en BV verwaarloosbaar: het minimumkapitaal verschilt en

zijn, maar niets is minder waar. Ook hier heeft de Europese

de regeling van de inkoop van eigen aandelen is bij de BV

Unie een krachtige impuls om de roep aan herziening gege-

ruimer dan bij de NV. In Nederland heeft men de BV verder

ven. Niet echter vanuit de communautaire wens tot verdere

nauwelijks anders geregeld dan de, voor een belangrijk deel

harmonisatie van het vennootschapsrecht. Dit maal is het

op de Europese harmonisatierichtlijnen gebaseerde, NV. De

spel op de wagen gezet door het Europese Hof van Justitie.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

11

Doordat het BV-recht een nagenoeg getrouwe kopie van het

Inspire Art

del van harmonisatierichtlijnen, maar harmonisatie “van

Drie vennootschapstypen dus: de listed-company, de naamloze

NV-recht is, is de BV op belangrijke onderdelen behoorlijk

Zo ook bij Inspire Art Ltd., een Engelse vennootschap met de

onderop” door druk vanuit de praktijk. In dit verband wordt

vennootschap met veel dwingend rechtelijke voorschriften

ingewikkeld. Een manifest voorbeeld daarvan vormen de

statutaire zetel in Folkstone, welke uitsluitend activiteiten in

al gepleit voor Nederland als “Delaware aan de Rijn”. Of cre-

en de flexibele besloten vennootschap met beperkte aan-

uitgebreide kapitaal- en vermogensbeschermingsregels over

Nederland verricht. In een geschil met de Kamer van Koop-

diteuren daar gelukkig mee moten zijn, valt te betwijfelen.

sprakelijkheid. Die BV zal, als alles doorgaat, eenvoudig zijn

onderwerpen als inbrengcontrole, nachgündung, inkoop van

handel over de inschrijfplicht werd door de vennootschap de

eigen aandelen, het verbod van zelffinanciering en derge-

geldigheid van de WFBV ter discussie gesteld. Het Europese

Aansprakelijkheid

lijke. Daarnaast is de BV-regeling vanwege haar dwingen-

Hof maakte korte metten met de wet:

In lidstaten met een flexibel BV-recht is de ruimte voor de

drechtelijk karakter (van de wettelijke voorschriften kan niet

kapitaalsbelemmeringen kennen.

rechter om achteraf ongerechtigheden te redresseren groot:

OVR

worden afgeweken) op belangrijke onderdelen nogal star

De artikelen 43 en 48 EG verzetten zich tegen een nationale wettelij-

aansprakelijkheid, piercing the corporate veil, etc. In landen

In dat verband moet worden gewezen op een ander wet-

(blokkeringsregeling, duale bestuur- en toezichtsstructuur,

ke regeling als de Wet op de formeel buitenlandse vennootschappen

als Nederland is de rechter daarentegen zeer terughoudend

gevingstraject, dat al veel langer loopt. Ik doel op de her-

besluitvorming in de algemene vergadering van aandeelhou-

van 17 december 1997, die de vrijheid van vestiging van een filiaal in

in het aannemen van aansprakelijkheid. Om van piercing de

ziening van de regeling van de personenvennootschappen

ders), hetgeen bij de inrichting van bijvoorbeeld joint-venture

die lidstaat door een vennootschap die in overeenstemming met de

corporate veil maar te zwijgen. Daartoe heeft de Hoge Raad en-

(maatschap, vennootschap onder firma (VOF) en commandi-

BV’s als een belemmering wordt ervaren.

wettelijke regeling van en andere lidstaat is opgericht, afhankelijk

kele jaren geleden, toevalligerwijze in een zaak betrekkelijk

taire vennootschap (CV)). Die zal uitmonden in het fenomeen

Men ziet dan dat het bloed kruipt waar het niet gaan kan en

stelt van bepaalde voorwaarden betreffende het minimumkapitaal

tot een Engelse Limited, de deur in het slot gegooid.

openbare vennootschap (OV) welke een aansprakelijkheids-

justitiabelen naar alternatieven zoeken. Zoals de handel in

en de aansprakelijkheid van bestuurders die in het nationale ven-

“lege” BV’s en vooral ook aan het gebruik van buitenlandse

nootschapsrecht voor de oprichting van vennootschappen worden

Justitie

hoofdelijke aansprakelijkheid van de vennoten of partners

rechtsvormen als de Delaware company en Ierse en Engelse

gesteld. De redenen waarom de vennootschap in de eerste lidstaat is

Hoe dit verder ook zij, het ministerie van justitie heeft

voor het geheel. Belangrijker is echter dat het mogelijk

Limiteds. Het klassieke voorbeeld in de juridische literatuur

opgericht, en de omstandigheid dat zij haar werkzaamhedenuitslui-

inmiddels een reeks van plannen het licht doen zien. Zoals

wordt om de openbare vennootschap, gelijk een kapitaalven-

is de glazenwasser uit Appingedam die zijn bedrijf in de

tend of nagenoeg uitsluitend in de lidstaat van vestiging uitoefent,

tegenwoordig te doen gebruikelijk in de vorm van concept-

nootschap, rechtspersoonlijkheid toe te kennen: de open-

rechtsvorm van een Engelse Limited Company giet, zon-

ontnemen haar niet het recht, zich op de door het verdrag gewaar-

wetsvoorstellen met een concepttoelichting. Deze concepten

bare vennootschap en de commanditaire vennootschap met

der dat er ook maar enige band met dat land bestaat. Het

borgde vrijheid van vestiging te beroepen, tenzij er sprake is van

worden op de website van het ministerie gepubliceerd voor

rechtspersoonlijkheid, de OVR en de CVR.

voordeel: geen minimumkapitaal, nauwelijks oprichtings-

misbruik, hetgeen van geval tot geval moet worden aangetoond.

commentaar. Het zou interessant zijn om te weten in hoe-

Het betreft hier echter een vorm van rechtspersoonlijkheid

verre deze nieuwe wijze van voorbereiding van wetgeving tot

welke, anders dan de rechtspersoonlijkheid van de NV en

een betere kwaliteit leidt.

de BV, de persoonlijke aansprakelijkheid van de vennoten

De eerste twee concepten hebben betrekking op de inrich-

onverlet laat. Het zal interessant zijn om te zien hoe de Flexi-

ting van de vennootschap en de blokkerings- en geschillen-

bele BV zonder persoonlijke aansprakelijkheid en de even

regeling. Daarbij gaat het om onderwerpen als mogelijkheid

flexibele OVR en CVR met persoonlijke aansprakelijkheid

van een statutaire one-tier-board, afschaffing van de verplichte

zich in de toekomst naast elkaar zullen ontwikkelen. Im-

blokkeringsregeling, afschaffing van als knellend ervaren

mers, een consistente gedachtevorming over het naast elkaar

dwingend wettelijke voorschriften en de verbetering van

bestaan van al deze nieuwe ondernemingsvormen ontbreekt in mijn waarneming.

Doordat het BV-recht een nagenoeg getrouwe kopie van het NV-recht is, is de BV op belangrijke onderdelen behoorlijk ingewikkeld.

regiem kent dat overeenstemt met dat van het huidige VOF:

formaliteiten, geen Nederlands aansprakelijkheidsrecht en

De facto was dit de doodsteek voor de WFBV, die nu nog

de geschillenregeling. De derde tranche zal naar verluidt

zo meer. En belangrijker: geen nadelen; ten aanzien van zo’n

slechts in sterk afgeslankte vorm bestaat (alleen van toe-

handelen over de herziening van het kapitaal- en vermogens-

buitenlandse BV geldt dezelfde beperking in aansprakelijk-

passing op buitenlandse vennootschappen van buiten de

beschermingsrecht. Dan komen belangrijke onderwerpen

Tot besluit

heid als voor de Nederlandse BV. Dus hetzelfde resultaat met

Europese Unie).

op de kaart als afschaffing van het minimumkapitaal en in

In elk geval tonen de zojuist beschreven ontwikkelingen

het verlengde daarvan afschaffing van de inbrengcontrole,

aan dat Europa op het terrein van het vennootschapsrecht

Consequenties

versoepeling van de regels omtrent dividend en inkoop van

een grote en niet aflatende invloed uitoefent. Men kan zich

WFBV

Het arrest van het Europese Hof heeft naar verwachting

aandelen etc. De bedoeling is dat uiteindelijk het geheel in

afvragen of de wetgever in alle gevallen verstandig met die

Vandaar de invoering in 1998 van de Wet formeel buiten-

grote gevolgen voor het Nederlandse vennootschapsrecht.

één wetsvoorstel tot herziening van het vennootschapsrecht

Europese druk om gaat. Vooral wanneer men bedenkt dat

landse vennootschappen (WFBV). Krachtens deze wet werden

Immers, indien alles bij het oude wordt gelaten is het niet

bij de Tweede Kamer wordt ingediend. Maar dat zal nog wel

het effect van de voorgestelde herzieningen vaak moeilijk

buitenlandse vennootschappen die slechts als vehikel wer-

ondenkbaar dat de Nederlandse BV in toenemende mate con-

even duren. Justitie heeft meer op haar vork.

te meten zijn. Daardoor krijgen de voorstellen vaak een ad

den gebruikt om de strenge Nederlandse wetgeving te omzei-

currentie zal ondervinden van buitenlandse vennootschap-

len (“formeel” buitenlandse, maar “materieel” Nederlandse

pen. Het vennootschapsrecht kan binnen de Unie, zoals het

Consistente wetgeving

andere kant: stilzitten levert evenmin veel op. Zoals zoveel

vennootschappen) verplicht zich als zodanig in te schrijven

belastingrecht, een belangrijke issue in de onderlinge con-

De beoogde flexibilisering heeft (voorlopig?) alleen betrek-

disciplines is ook het vennootschaprecht sterk onderhevig

in het handelsregister (publicatie), een minimum kapitaal

currentiepositie van de diverse lidstaten worden. Ik weet niet

king op de BV. De NV laat men ongemoeid, hetgeen op veel

aan Europese stromen en Nederlandse Politiek. Vooral dat

en –vermogen aan te houden, een jaarrekening te publice-

of men daar blij om moet zijn. Het water loopt altijd naar

punten ook niet anders kan, omdat de Europese harmonisa-

laatste baart soms zorgen. Er valt de komende jaren nog veel

ren etc. Alles op straffe van persoonlijke aansprakelijkheid

het laagste putje, hetgeen kan leiden tot een race tussen de

tierichtlijnen een versoepeling in de weg staan. Niettemin is

te doen.

van de bestuurders en de personen die feitelijk het beleid in

lidstaten om een zo “licht” mogelijk vennootschapsrecht.

niet uitgesloten dat door de aldus te verwachten verschillen

zo’n formeel buitenlandse vennootschap bepalen.

En misschien voor vennootschappen van het BV-type ook tot

tussen de NV enerzijds en de BV anderzijds, de naamloze ven-

harmonisatie. Geen harmonisatie “van bovenaf” door mid-

nootschap als rechtsvorm aan aantrekkelijkheid zal winnen.

veel minder regels en gedoe.

12

op te richten (weinig formaliteiten) en ook overigens geen

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

hoc karakter. Zij rieken naar gelegenheidswetgeving. Aan de

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

13

INTERVIEW/Alumnus

Eerst alle neuzen dezelfde kant op!

Lid van de Tweede Kamerfractie van de VVD, advocaat, procureur, gemeenteraadslid van Weert en voorzitter

Een interview met Frans Weekers, lid van de Tweede Kamerfractie van de VVD.

van MKB-Limburg. Frans Weekers is met recht een duizendpoot te noemen.

Milan Verstegen en Jappe Roos

Frans Weekers (1967) is met recht een duizendpoot te noemen.

diebolachtige werkelijkheid) en de geneugten van het leven.

Een kleine greep uit zijn CV levert ons op: lid van de Tweede

Dus het leven van Amsterdam verkennen en een biertje hier

Kamerfractie van de VVD, advocaat, procureur, gemeenteraadslid

en daar drinken kwam ook zeker aan bod. Ja, ik ben wel een

van Weert en voorzitter van MKB-Limburg. Voor de VVD-fractie is

liefhebber van bier moet ik zeggen. Wat ik destijds nog wel

hij woordvoerder justitie en terrorismebestrijding en houdt hij zich

gedaan heb is elk weekend teruggaan naar Limburg om daar

onder meer bezig met vraagstukken op het gebied van de medi-

op vrijdagavond in de kroeg te werken. Dan liep ik vanaf sta-

sche ethiek. Met zo’n brede achtergrond en interesse zijn wij zeer

tion Weert een paar honderd meter om vervolgens met mijn

benieuwd naar wat de heer Weekers vindt van Amsterdam, de VU

weekendtas uit Amsterdam achter de bar bier te tappen. Ik

en in het bijzonder Europa.

heb hier geen spijt van, maar de volgende keer zou ik vaker

“Als persoon was ik geen losbol, maar hield (en houd) wel van het leven”

de weekenden in Amsterdam doorbrengen.”

U hebt gestudeerd aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hoe zou u uzelf omschrijven als student, terugkijkend op die periode?

Welke studie, Economie of Rechten, vond u achteraf gezien leuker?

“Hoe zou ik mezelf omschrijven (een lach verschijnt op zijn

“Ik vind ze allebei leuk. Economie vond ik echter diep-

gezicht, red.)? Dat is meteen een lastige vraag. Ik kijk in elk

gaander en is ook moeilijker, maar Rechten is praktischer

geval met een plezierig gevoel terug op de periode aan de

bruikbaar. Ik ben in 1987 met deze studie begonnen en ben

Vrije Universiteit. Het is een heel degelijke universiteit met

daar in 1990 Rechten bij gaan doen. Het voordeel hiervan is

degelijke studies en colleges. Ik heb aan twee faculteiten

dat ik met een stevige studie ben begonnen, waardoor het

gestudeerd, de economische en de rechtenfaculteit. In de

combineren prima lukte. Het is dan eigenlijk zo dat je vrij

studie Economie zijn vooral de werk- en hoorcolleges bij

gemakkelijk studeert, aangezien je dat inmiddels wel hebt

prof. Wellink (huidige president van de Nederlandsche bank)

geleerd. In dit geval is het dan ook niet zo moeilijk om een

buitengewoon boeiend geweest. Ik ben bij professor van

studie als Rechten erbij te doen.”

Muiswinkel afgestudeerd op het terrein van de collectieve Dit eigenlijk even ter zijde. Nu terug naar de vraag. Hoe was

Wat heeft de Vrije Universiteit, naast uw twee studies, bijgedragen aan uw carrière?

ik als student?

“Dat is moeilijk te zeggen. Je leert op de universiteit geen

Als persoon was ik geen losbol, maar hield (en houd) wel

specifiek vak, het gaat vooral om je intellectuele ontwikke-

van het leven. Dit betekent dat ik heb geprobeerd een goede

ling. En om te zorgen dat je een zelfstandige, authentieke en

mix te maken van het voldoende opsteken tijdens mijn

creatieve denkkracht krijgt en ontwikkelt.”

uitgaven in Nederland.

studie (zonder mij te verliezen in, laat ik zeggen, een stu-

14

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

15

Is dat gelukt?

heeft weinig zin, want dat zijn toch allemaal verschillende

“Ha, dat oordeel is aan de kiezer! Ja, ik vind zelf van wel.”

redenen. De uitslag was duidelijk: deze grondwet moet de prullenbak in. Het verdrag heeft een veel te pretentieuze

Waar komt uw interesse vandaan om de politiek in te gaan?

naam gekregen met de naam grondwet. Dat heeft ook veel

“De interesse is uit diverse hoeken gevoed. Ik heb de lokale

mensen op het verkeerde been gezet en is het symbool

politiek met de paplepel in gegoten gekregen. Mijn opa was

geworden van een federaal Europa. Bij de VVD willen we

wethouder in Weert, de stad waarin ik ben opgegroeid en

helemaal geen federaal Europa. We willen dat de Europese

overigens nu woon. Vanaf mijn tiende of twaalfde jaar fietste

landen zeer goed samenwerken in een soepel werkende

ik elke zaterdagochtend naar mijn opa en oma om daar spek

interne markt, die de stabiliteit en veiligheid op het Europese

met eieren te eten, daar praatten we, ook ik als jongetje

vaste land garandeert. Laten we nu gewoon kijken hoe we

van mijn leeftijd, vaak over politiek. Daar is mijn interesse

ervoor kunnen zorgen dat Europa of de Europese Unie als

in de politiek enorm gewekt. Enkele jaren later werd mijn

instituut beter gaat functioneren en dat de burger daar meer

vader gemeenteraadslid voor de VVD. Tijdens zijn periode

vertrouwen in krijgt.”

als raadslid vond ik het altijd vermakelijk om advocaat van de duivel tegenover mijn vader te spelen. Mijn keuze voor de VVD is overigens een weloverwogen keuze. Ik vind eigen

Wat vindt u van het feit dat het kabinet zich terugtrekt uit de Nationale Europese Discussie?

Partijen beginnen te twijfelen over het nut van een brede verantwoordelijkheid namelijk heel belangrijk. Dus dat

“Ja, ik vind het een heel verstandig besluit van het kabinet.

is dat ook de Europese Unie zich op een aantal onderdelen

mensen aangesproken worden op de dingen die ze doen

Ik vond het debat dat ontstond na de uitslag eerlijk gezegd

moet bezinnen. Dit zal zowel op het niveau van de Euro-

g De gegevens van het vaste Donner een debat over gehad.

en dat ze zich niet achter groepsgedrag of de samenleving

een beetje raar. De kamer, het kabinet en de voor- en tegen-

pese Commissie, Europees Parlement als op het niveau van

en mobiele telefonieverk keer worden nu ook al in verband

als geheel verschuilen. Dat is eigenlijk de kern van wat mij

standers van die grondwet klonterden allemaal in een brede

de Raad van Ministers moeten gebeuren. Tevens zullen de

met de facturering gedu urende bepaalde tijd opgeslagen. De

aanspreekt in het liberalisme.”

maatschappelijke discussie samen. Ik kreeg het gevoel dat

nationale parlementen, die een controlerende bevoegdheid

politie heeft via een orde entelijk proces, in bepaalde gevallen,

constructief. Toevallig hebben we daar net met minister

er een klamme deken over de Europadiscussie werd gelegd.

uitoefenen als het gaat om Europese wet- en regelgeving,

toegang tot deze data. Het H gaat dan niet om de inhoud van

Wat zijn uw verantwoordelijkheden binnen de VVD?

Laten we gewoon met zijn allen zeggen dat dit de prullen-

het een en ander moeten veranderen. De Europese Unie

de communicatie maar om o het blootleggen van criminele

“Sinds half juni van dit jaar ben ik justitiewoordvoerder.

bak in gaat en laat ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijk-

zou terug moeten naar de basis en zich niet met van alles

netwerken. Aan de ene kant k vind ik dit heel erg belangrijk,

Dus laat ik zeggen de grote opponent van minister Donner.

heid er voor zorgen dat Europa fatsoenlijk werkt. Een brede

en nog wat moeten bemoeien. Voorbeeld: waarom moet

aangezien door het gebrruik van deze gegevens al een

Het veiligheidsdossier en terrorismebestrijding zijn mijn

maatschappelijke discussie moet niet van bovenaf worden

er een Europese regelgeving komen voor het aantal uren

aantal zware zaken zijn opgelost zoals de Dover-affaire en

belangrijkste aandachtsvelden. Hiernaast houd ik me op het

georganiseerd. Je krijgt dan zo’n idee als: wij weten wel wat

zonlicht waaraan een werknemer blootgesteld mag worden?

de meervoudige moord op de Hells Angels Nomads. Daar-

kruisvlak van sociale zaken en wetgeving nog bezig met

goed voor jullie is. Daar heb ik zo’n hekel aan.”

Dit is belachelijk aangezien de omstandigheden in Zweden

a Oost-Europese bendes mee naast zijn er een groot aantal

compleet anders zijn dan in Portugal. De echte vraag moet

opgerold. Je ziet dat het communicatieverkeer zich ver-

Hoe gaat het nu verder met de Nationale Europese Discussie?

luiden: waar lopen burgers in een verenigd Europa tegen-

plaatst van vaste naar mobiele m telefonie en uiteindelijk

aan? Zo wil men als je ergens in een ander land gaat werken

naar het Internet. Aan de e andere kant mag dat wat bewaard

de hervorming van het ontslagrecht. Tot de zomer was ik woordvoerder Sociale Zaken, maar gelet op wat wisselingen in onze fractie ben ik justitie gaan doen.”

“Steeds meer partijen beginnen te twijfelen over het nut van

behoud van bepaalde rechten met betrekking tot sociale

wordt geen vergaarbak van v informatie worden.

Nu zullen een aantal vragen over Europa volgen. Waarom is de VVD eigenlijk tegen het Europadebat?

een brede maatschappelijke discussie. Het kabinet trekt zich

zekerheid. Als het gaat om veiligheid en terrorismebestrij-

Er mag geen vergaarplic cht voor internetproviders of andere

terug. Ik verwacht eigenlijk dat het als een kaartenhuis in

ding is het belangrijk dat je dat met andere landen stevig

partijen ontstaan. Internetgegevens blijven bewaard voor

“Wij zijn niet tegen een Europadebat, laat daar geen mis-

elkaar zal storten. Dat vind ik eigenlijk een goede zaak. Laat

aanpakt. Dat zijn thema’s waar je als Europese landen samen

een periode van hoogste ens een half jaar. Wat ik belangrijk

verstand over bestaan. Wij zijn tegen de maatschappelijke

mensen van onderaf maar komen met initiatieven, avonden

flink aan moet werken.”

vind en wat ik met minis ster Donner heb besproken is dat

discussie die men aan de hand van de “Nee-uitslag” van het

of debatten organiseren. Dus eigen initiatief van de burger.”

we na twee jaar de boel goed evalueren om te kijken of

tegen gestemd. Een maatschappelijke discussie gaan voe-

Hoe kan de kloof tussen het Europese parlement en de burger worden gedicht? Is dit eigen initiatief van de burger hier een onderdeel van?

Om in te gaan op de aanpak van terrorisme heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan om de gegevens van het telefoonverkeer van alle Europeanen een jaar lang op te slaan. Hoe staat u tegenover deze plannen?

dat er een pakhuis komtt met daarin privacygevoelige infor-

ren over wat men er toe heeft bewogen “nee” te stemmen

“Ja, ik denk wel dat het een element is. Een ander element

“Ten opzichte van dit type items kijk ik kritisch, maar wel

matie van 450 miljoen Europese E burgers waarin iedereen

referendum wilde gaan voeren. Bij dat referendum is een duidelijke vraag gesteld, waar geen woord Spaans bij zat. Een overduidelijke meerderheid van de Nederlanders heeft

16

maatschappelijke discussie. Het kabinet trekt zich terug.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

dit allemaal in het kaderr van een goede opsporing wel nodig is. Daarnaast mog gen de kosten niet ten laste komen van de Internetgebruiker. De beelden die worden geschetst

vuurwerk #2 2

november 2005

jaargang 1

17

willen we de samenleving bij Europa behouden dan moeten

Turkije in midden Azië ligt, beoordelen en concluderen dat

Wat weegt zwaarder bij toetreding van Turkije: politieke of economische redenen?

het geen Europa is. Je moet het zuiver beschouwen. De toe-

“Je moet alles zuiver bekijken. Polen is achteraf bezien een

bij Turkije.”

heb je aan privacybescherming als je veiligheid niet

zeggingen zijn gedaan en er moet kritisch bekeken worden

politiek besluit geweest en was dus geen zuivere beslissing.

gewaarborgd is?”

of Turkije voldoet aan de gestelde eisen. Daarnaast moet

Turkije zal bij toetreding een dominante factor worden door

kan gaan hengelen is pertinent onjuist. Ik wil absoluut

en aan de hand van het feit dat het grootste gedeelte van

niet in een politiestaat wonen met een ‘Big Brother is watching you’ gevoel. Maar tegelijkertijd zeg ik: wat

we geen negatieve dingen importeren. Die angst bestaat nog

ook de vraag worden gesteld of Europa er klaar voor is. Er

zowel het aantal inwoners als de economische omvang.

Hoe wilt u duidelijk maken aan de burger dat zijn of haar privacy niet in het geding komt?

zijn net weer tien nieuwe lidstaten aan de EU toegevoegd.

Er moet dus vertrouwen zijn dat de EU er klaar voor is en

Het is de vraag of de Europese Unie de toetreding van tien

daarvoor moeten eerst alle neuzen binnen de EU dezelfde

De Europese Unie heeft naar aanleiding van het Lissabon-akkoord de doelstelling geformuleerd om in 2010 de meest concurrerende kenniseconomie ter wereld te zijn. Het is nu 2005. Wat komt er van die doelstelling terecht?

”Ik geloof in elk geval niet in Overheidspropaganda; dat

nieuwe landen met verschillende economische uitgangsposi-

kant op. Het risico bestaat dat we worden overspoeld door

“Ik geloof er niets van dat we in 2010 de meest concurre-

wekt alleen maar achterdocht op. Het is belangrijk dat je

ties wel kan accommoderen. Als het gaat om vrij verkeer van

gelukzoekende arme Turken. Een belangrijke voorwaarde

rende kenniseconomie van de wereld hebben. Ik ben hier

duidelijk maakt waar je mee bezig bent. Als jullie dit op-

personen en vrij verkeer van arbeid dan is Polen bijvoor-

aan de toetreding van Turkije is dat het zich goed ontwikkelt

zeer sceptisch over. Het westerse model is te conservatief.

schrijven dan bereik ik daar weer een groep mensen mee.

beeld veel goedkoper. Een Poolse leraar verdient ongeveer

in de richting van West-Europa. Een voordeel van Turkije is

Er heerst nog steeds het geloof in een sociale samenleving

Of in een tv-programma waarin je hierover discussieert en

600 euro, het minimumloon in Nederland is hier al het dub-

dat het kan bijdragen aan een competitieve en dynamische

met een sociaal welvaartssysteem. Daar zitten nog te veel

duidelijk maakt wat je motivatie is en wat de feiten zijn.

bele. Dit betekent dat Polen hier naar toe komen en voor een

economie ten opzichte van andere vitale economieën. Een

onderdelen in die mensen inactief houden en voor te veel

Ik stoor me regelmatig aan publiciteit waarin halve waar-

habbekrats kunnen gaan werken. Hierdoor kunnen mensen

voorbeeld hiervan is dat Turkije de toenemende vergrij-

hindermomenten zorgen om ten opzichte van Amerika,

heden worden verkondigd. Halve waarheden zijn erger

in Nederland uit hun baan verdrongen worden en dat schept

zing in West-Europa voor een deel kan opheffen. Europa

China en andere opkomende landen competitief te zijn.”

kan economisch sterker worden met nieuwe lidstaten. De

Er is natuurlijk de discussie gaande of Turkije wel een dan leugens, want door leugens prikt men heen, maar

onrust. Nogmaals daarom is het van belang dat de EU er zelf

in slaap sukkelende Nederlandse economie is nu ook door

Hoe kunnen we dit vera anderen?

door halve waarheden niet.”

ook klaar voor is. Overgangsbepalingen mogen best wat

Oost-Europese lidstaten weer wakker gemaakt. Het belang-

“Er is voldoende denkkra acht en potentie om de kenniseco-

langer duren. Zo kan er in alle rust op de lange termijn een

rijkste aspect van Europese integratie moeten we echter niet

nomie te kunnen laten excelleren. e Er is echter onvoldoende

Hoe kijkt u aan tegen toetreding van Turkije binnen de Europese Unie?

volwaardig lidmaatschap ontstaan.”

vergeten en dat is het proces van veiligheid en stabiliteit.

samenwerking tussen ke ennisinstituten en het bedrijfsleven.

Onderlinge economische afhankelijkheid maakt vrede en

In Amerika wordt hier vo olop mee gewerkt, maar hier is het

“Er is natuurlijk de discussie gaande of Turkije wel een

stabiliteit mogelijk.”

een soort taboe. Innovattie komt juist tot stand door nieuwe

jaren zestig in de richting van Turkije toezeggingen gedaan

Rondom de toetreding van Turkije is nogal wat commotie ontstaan. Zo heeft Oostenrijk wat olie op het vuur gegooid en heeft Van Baalen (VVD) in de Telegraaf laatst beweerd: “Er zijn nog harde noten te kraken”. Wat zijn nou eigenlijk de redenen van het moeizame toetredingsproces rondom Turkije?

over een toekomstig lidmaatschap van de Europese Unie. Deze toezeggingen zijn in de jaren negentig herhaald met

Europees land is. Ten eerste moeten we één ding met elkaar

combinaties. De kruisbestuiving tussen het bedrijfsleven en

Wat voorspelt u voor wat betreft de toetreding van Turkije de komende tien jaar?

kennisinstituten kan hier aan bijdragen en het land opstu-

“De komende jaren zullen er verschillende hoofdstukken zijn

jezelf halen worden belo oond. Nu regeert de middelmaat.

waarover met Turkije onderhandeld wordt. Omdat het een

Topmasters moeten daa arom meer gestimuleerd worden en

“Die uitspraak zou ook van mij kunnen zijn. Het gaat hier

emotionele, politieke en economische kwestie is, moet je

selectie aan de poort is ook o nodig. Iedereen moet echter wel

echter om emotionele redenen. Er is namelijk een gevoel

er voor zorgen dat het een zorgvuldig proces is. Turkije zal

gelijke kansen hebben om o het beste uit zichzelf te halen.

de toevoeging dat Turkije wel eerst moet voldoen aan de

van mislukte integratie. Dit beeld is echter niet helemaal

ieder hoofdstuk positief moeten afsluiten, anders is toetre-

Inkomen mag daar geen n rol bij spelen wat betekent dat er

Kopenhagen-criteria. Met andere woorden, dat de werking

correct. De Turkse gemeenschap is bijvoorbeeld juist erg

ding niet mogelijk.”

voldoende financiële ste eun moet zijn om excellente studen-

van een democratische rechtstaat en een vrije markteco-

succesvol in het ondernemen. De ”struggle for life” in Turkije

nomie vlekkeloos verloopt zonder dat daar twijfels over

en Nederland zorgt er voor dat ze een ondernemende geest

Ik ben dus skeptisch ove er de Lissabon-doelstelling van 2010.

bestaan. Datzelfde geldt overigens voor de mensenrechten.

hebben en dat spreekt mij wel aan. Daarnaast is er vol-

Turkije is op dit moment nog lang niet klaar voor toetreding,

gens het voorbeeld van de Franse staat een sterke schei-

maar er worden wel gigantische vorderingen geboekt. Het

ding tussen kerk en staat in Turkije. Het moeizame aan de

Wat is het grootste verschil tussen Turkije en Kroatië, waardoor de EU-lidstaten tegenover het laatst genoemde land positiever staan als het gaat om een snelle toetreding?

perspectief van een EU-lidmaatschap zorgt ervoor dat er in

onderhandelingen met Turkije is echter dat ze het nieuwe

“Hier is een aantal redenen voor aan te geven. Ten eerste is

uit de mouwen steken als we het hoofd boven water willen

Turkije heel veel hervormingen naar Westerse democratische

EU-lid Cyprus niet erkennen als land. Het vertrouwen in het

Kroatië een stuk dichterbij en kleiner, en heeft daarnaast een

houden. Dus winst voor de mensen die willen excelleren en

standaarden plaatsvinden. En dat moet je toejuichen. Turkije

openbaar bestuur mag niet ondermijnd worden. Turkije zal

christelijke traditie. Het is daarom makkelijker te accommo-

ensen die achteruit leunen.” ontmoediging van de me

is dus nu klaar voor onderhandelingen, maar nog niet voor

Cyprus moeten erkennen, wil het kunnen toetreden tot de

deren dan Turkije. Veranderingen zijn door de kleinschalig-

toetreding tot de EU. Dat kan nog wel jaren gaan duren.

Europese Unie.”

heid van Kroatië eenvoudiger door te voeren. Ten tweede

vaststellen en dat is dat Turkije al decennia lang een belangrijke NAVO-bondgenoot is. Dat heeft voor veiligheid en stabiliteit in Europa gezorgd. Ten tweede zijn er al vanaf de

Verder moet men Turkije niet vanuit een emotionele basis

18

Europees land is.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

keren. Daarnaast moet het beste uit wen in het vaart der volk

ten een topmaster te kunnen laten doen. Het vraagstuk heeft mett het oog op opkomende economieën als China echter wel gro ote urgentie. Ik heb het gevoel dat we China onderschatten n. We moeten nu echt onze handen

zijn de economische belangen bij Kroatië geringer. Kortom,

vuurwerk #2 2

november 2005

jaargang 1

19

COLUMN/

Kennis zonder grenzen: race zonder finish

Peter Nijkamp, Voorzitter NWO, hoogleraar afdeling Ruimtelijke Economie

Wetenschap is van oudsher een speurtocht geweest zonder grenzen. Wetenschapsbeoefening was een belangrijke culturele expressie van een land met een hoge mate van internationale uitstraling. In landen waar de wetenschap in hoog aanzien stond, heeft men altijd getracht grote denkers aan te trekken en de verworven kennis breed uit te dragen. Wetenschap was een ‘national pride’ Dat gold bijvoorbeeld in het oude Mesopotamië (denk maar aan de wijzen uit het oosten), maar ook in het Griekse en Romeinse rijk. Wetenschap is altijd grensoverschrijdend geweest. Er wordt in dit verband vaak gesproken over het benutten van wetenschappelijke talenten. Maar zo’n missie heeft alleen maar betekenis, als men talenten niet ontwikkelt voor eigen belang, maar voor het welzijn van anderen. Kennisverwerving wordt dan een gedeelde verant-woordelijkheid en kennisverspreiding een mondiale taak. In tegenstelling tot het beleid van middeleeuwse vorsten die wetenschappers soms aantrokken ter meerdere eigen glorie, zal modern kennisbeleid dus expliciet moeten uitgaan van internationale openheid in een globaliserende wereld. Openheid

20

vuurwerk #2 november 2005

jaargang 1

in de verwerving en verspreiding van kennis – zonder enige blokkade – is een goede zaak voor de wetenschap en voor de samenleving. Er is geen enkele reden om krampachtig te doen over kennisglobalisering. Dit wil echter niet zeggen dat we rustig achterover kunnen leunen. Vruchtbare participatie in een globaliserende kenniseconomie vereist voortdurende investeringen in een gezonde eigen kennisbasis. De internationale openheid van het wetenschapsbedrijf leidt ertoe dat een grote kennismobiliteit ontstaan is. Want wetenschappers kiezen voor de beste mogelijkheden, en als die elders te vinden zijn, dan is met de huidige internationale verbindingen een overstap naar het buitenland snel gemaakt. In het blad TIME (19 januari, 2004) stond een artikel waarin melding werd gemaakt van zo’n vierhonderdduizend (!) wetenschappers uit de EU die thans in de VS zouden werken. En dat terwijl Europa naar schatting zo’n zevenhonderdduizend kenniswerkers extra nodig heeft tegen het jaar 2010! Zulke cijfers zijn onthullend: Europa heeft blijkbaar geen aantrekkelijk kennisklimaat ontwikkeld. De oorzaken van deze grootschalige kennismigratie zijn velerlei:

aantrekkelijker onderzoekklimaat in de VS, betere faciliteiten, minder bureaucratie, hogere salarissen, minder beheerslast, en in het algemeen betere carrièrekansen. Het gaat hier vaak om briljante jonge onderzoekers die met duur betaald belastinggeld in Europa zijn opgeleid om vervolgens de grote oversteek te maken naar Amerika. Sommigen hebben wel eens voorgesteld een kennismigratiebelasting in te voeren teneinde ‘brain drain’ te voorkomen, maar dat is een heilloos plan, te vergelijken met de manier waarop vroeger in centraal geleide stelsels kennismigratie werd bestreden. Net zoals in de internationale handel geen sterke positie verworven kan worden door middel van protectionistische maatregelen, moet men de internationale wetenschapsmobiliteit vrij laten. Een land kan dan alleen maar als competitief kennisland aantrekkelijk worden door de beste voorwaarden te scheppen: investeren in goed onderwijs en onderzoek, goede carrièremogelijkheden voor excellente onderzoekers, aantrekkelijk researchklimaat en geavanceerde onderzoekinfrastructuur. Dat is de enige manier om concurrentie in

mondiaal wetenschapsland te lijf te gaan. Wil Nederland een ereplaats op het internationale wetenschapspodium verwerven, dan is een versterking van de kennisinfrastructuur hard nodig. Want de concurrentie bij wetenschappelijk onderzoek is meedogenloos, zoals de ontwikkelingen rond het ‘humane genoom’ en ICT hebben laten zien. Stilstand is achteruitgang! In een globaliserende wereld is onderzoek niet anders dan internationale kennisproductie. Onderzoek is een ‘race zonder finish’. En Nederland kan het zich niet permitteren gezapig mee te liften met andere landen. Een extra inspanning is nodig om toekomstige baten zeker te stellen en een grote uitstraling naar het buitenland te hebben. De volgende grote voordelen van investeren in wetenschappelijk talent in een land worden genoemd in een recente SPRU (Science and Policy Research Unit te Sussex, UK) studie: • productie van nieuwe wetenschappelijke informatie en maatschappelijk relevante inzichten; • betere educatie en training van afgestudeerden; • opbouwen en benutting van nieuwe

wetenschappelijke netwerken en internationale samenwerking; • verbetering en uitbreiding van het probleemoplossend vermogen in onze samenleving; • creatie van innovatieve bedrijvigheid; • opbouw van wetenschappelijke kennis ten behoeve van cultuur en maatschappij. Daarom is investeren in de Nederlandse kenniseconomie van groot belang. Tegenover de soms gehoorde opinie dat hoogwaardige kennis ook via het buitenland kan worden ingekocht, poneer ik de stelling dat voor een florerende kenniseconomie en -samenleving de aanwezigheid van wetenschappelijk toptalent in eigen land een ‘must’ is! Zonder eigen toptalent geen internationaal erkende wetenschap en zonder hoogwaardige wetenschap geen bloeiende kenniseconomie. Ik voer daartoe drie argumenten aan: • Tientallen empirische studies wereldwijd hebben klinkklaar een significant positief verband aangetoond tussen kennisinvesteringen en economische groei in een land. De moderne economische groeitheorie bevestigt deze stelling. • Innovatie is van essentieel belang voor het overleven van de Nederlandse

economie; daartoe hoort men bij voorkeur de eerste én de beste te zijn, en het valt toch moeilijk in te zien dat men met gebruik van door anderen reeds verworven kennis alsnog de eerste en de beste kan zijn. • Het lijkt weinig plausibel dat de vele financiële middelen nodig om buitenlandse kennis in te kopen als ‘manna uit de hemel’ komen vallen; die middelen zullen toch eerst verdiend moeten worden, en daarvoor is kennis nodig. Hoe minder bekend men is met een nieuwe technologie, des te langer de leverantietijd daarvan en dus des te hoger de transactiekosten van de kennisoverdracht. Nederland is altijd een handelsnatie geweest. Nederland heeft daarmee lang een vooraanstaande positie gehad in de wereldeconomie. Die positie is langzaamaan verloren gegaan. Actuele ontwikkelingen onderstrepen het belang van excelleren in wetenschappelijk en technologisch onderzoek. Op dat gebied heeft Nederland nog een grote inspanning te verrichten en zijn investeringen in de kennisinfrastructuur van cruciaal belang.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

21

EUROPA/

Henri L.F. de Groot (Universitair Hoofddocent afdeling Ruimtelijke Economie), Richard Nahuis, Paul Tang (Centraal Planbureau, Den Haag)

Is het Amerikaanse Model ‘Miss World’? In de Lissabon-agenda klinkt onvrede door over de positie van Europa in de wereldeconomie. Om een welvarende toekomst veilig te stellen hebben de landen van de Europese Unie zichzelf ten doel

En wat is de prijs die daarvoor betaald moet worden? En is

de Europese Unie is ongeveer 70 % van dat in de Verenigde

er een beter alternatief denkbaar dan het imiteren van het

Staten. De achterstand baart politici grote zorgen en wordt

Amerikaanse model?

door velen als exemplarisch beschouwd voor de ongezonde situatie waarin Europa zich bevindt. In een poging de

De Amerikaanse voorsprong verklaard

gesteld om in 2010 de meest competitieve economie ter wereld

achterstand om te buigen is in 2000 de zogenaamde Lissa-

Dat de VS gemiddeld genomen inderdaad het hoogste

bon-agenda geformuleerd gericht op het ombuigen van de

inkomen heeft per hoofd van de bevolking staat buiten kijf.

te zijn zonder de sociale cohesie en het milieu te schaden.

Europese economie tot de meest competitieve van de wereld.

Daarvoor zijn drie verklaringen denkbaar. De eerste is dat

Vaak wordt deze doelstelling vertaald in het streven de VS in

het inkomen per gewerkt uur (de productiviteit) in de VS

In discussies over de Lissabon-agenda wordt Amerika vaak als een

te halen in termen van inkomen per hoofd zonder daarvoor

hoog is. De tweede is dat het aantal uren per werknemer

de prijs te betalen van een toegenomen inkomensongelijk-

hoog is (de werklust). En de derde is dat de werkgelegenheid

heid of een verslechterend milieu. Wat we in deze bijdrage

per hoofd van de bevolking hoog is (de participatie). Figuur

proberen is de positie van de Verenigde Staten als een

1 laat voor Nederland zien hoe het verschil van inkomen

vermeend rolmodel in perspectief te plaatsen. Wat bepaalt

per hoofd van de bevolking met de VS is uiteen te rafelen in

de rijkdom van de VS? Kan Europa deze rijkdom benaderen?

verschillen in de drie componenten.

rolmodel gepresenteerd. Is dit terecht? Kan Europa het presteren van Amerika evenaren? En is dit wenselijk? Of dient Europa zijn pijlen te richten op het ontwikkelen van een Europees alternatief?

22

Het gemiddelde inkomen per hoofd van de bevolking in

vuurwerk #2

november 2005

Jaargang 1

vuurwerk vuurwerk vuurwerk #2 #2 november #1 november mei 2005 2005 2005 jaargang jaargang jaargang1 11

23

Figuur 1. Decompositie BNP per hoofd van de bevolking

Verklarende factoren voor verschil in BNP per hoofd BNP/hoofd

Ierland Noorwegen Denemarken Nederland Oostenrijk Zweden België Duitsland Verenigd Koninkrijk Finland Italie EU-15 Frankrijk Spanje Portugal Griekenland

–9.7 –11.0 –17.8 –25.0 –25.6 –27.5 –29.2 –31.2 –31.3 –31.3 –32.4 –33.7 –33.8 –50.8 –67.8 –68.5

Productiviteit

Uren/werknemer

7.3 18.0 0.2 5.0 –1.1 –12.8 8.6 3.8 –15.9 –11.1 –4.6 –7.9 4.7 –33.2 –63.9 –47.5

Participatie

–10.9 –33.1 –22.2 –35.2 –20.6 –16.5 –16.5 –25.8 –12.6 –15.6 –14.2 –17.3 –22.9 –3.2 –8.4 3.4

–6.1 4.1 4.1 5.2 -3.9 1.8 –21.3 –9.2 –2.8 –4.6 –13.5 –8.5 –15.6 –14.4 4.5 –24.4

Tabel 1. Decompositie van verschil in BNP per hoofd met de VS (voor 2003; alles in procentuele afwijking ten opzichte van de VS)

Uit de figuur komen een aantal inzichten naar voren. Ten eer-

Voor vrijwel alle landen wordt de achterstand ten opzichte

Afruil

gelijkheid weten te combineren met een hoge participatie.

ste, Nederland is fors ingelopen op de VS in de jaren zestig. Dit

van de VS gedreven door een geringer aantal gewerkte uren

Een belangrijke doelstelling van de Lissabon-agenda is het

Een plausibele verklaring voor deze observaties is dat

was in belangrijke mate toe te schrijven aan het herstel van de

per werknemer. Zowel participatie als productiviteit zijn

verhogen van inkomen per hoofd zonder daarbij de inko-

de meeste landen waarschijnlijk niet op de grens zitten

schade die is aangericht in de tweede wereldoorlog. Vanaf het

voor verschillende landen hoger dan in de VS. De interpreta-

mensgelijkheid en het milieu te schaden. In feite gaat het

waarbij de afruil onvermijdelijk is, maar binnen die

begin van de jaren zeventig is het inkomen gestabiliseerd op

ties hiervan lopen uiteen. Sommigen zullen concluderen dat

hier om de aloude tegenstelling in de economie tussen

grens, waardoor zowel op gelijkheid als op efficiëntie

ongeveer 70% van de VS. Dit verschil kan niet worden ver-

Europeanen liever lui dan moe zijn. Anderen spreken van de

gelijkheid en efficiëntie. Een mogelijk belangrijke afruil

beter gescoord kan worden. Landen die het dichtste tegen

klaard uit een productiviteitsachterstand. Gemiddeld geno-

‘overworked American’ (Schor, 1991). Weer anderen zullen

daarbij is die tussen inkomensgelijkheid en participatie. In

de grens aanzitten zijn Denemarken en Zweden. Voor

men zijn Nederlandse werknemers productiever dan die in

concluderen dat Europeanen blijkbaar een relatief sterke

termen van inkomensgelijkheid steekt Nederland gunstig af

hen is er waarschijnlijk relatief weinig winst te behalen.

de VS. Ook overstijgt sinds het eind van de jaren negentig de

voorkeur hebben voor vrije tijd. En weer anderen zullen

tegen de Verenigde Staten. De belangrijkste verklaring hier-

Het zijn wel de landen die vanwege hun succes de moeite

participatie (aantal werknemers per hoofd van de bevolking)

vermanend wijzen naar de vele verstoringen op de Europese

voor is dat er sprake is van substantieel meer herverdeling in

van het nader bestuderen waard zijn.

die van de VS. Het grote verschil met de VS was en is echter dat

arbeidsmarkt die een optimale benutting van het Europese

Nederland dan in de Verenigde Staten. Dit resulteert echter

we weinig uren werken per werknemer. Voor een deel hangt

arbeidspotentieel in de weg staan. In elk geval maken de ver-

wel in hogere belastingen en daarmee grotere verstoringen

dat samen met het grote aantal deeltijdarbeiders. Vooral sinds

schillende interpretaties duidelijk dat het presteren van een

op de arbeidsmarkt. Voor een deel ligt hier de verklaring

het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw is deeltijd-

land niet aan de hand van een individuele indicator zoals in-

voor de relatief lage participatie in de EU. Theoretisch zijn

arbeid fors toegenomen. Mogelijk is dat Nederlanders relatief

komen per hoofd kan worden gekarakteriseerd. De keerzijde

er dus goede redenen om te verwachten dat er een afruil

veel geven om vrije tijd. Maar, het beperkte aantal werkuren

van het hoge inkomen per hoofd is dat er veel mensen in de

bestaat tussen inkomensgelijkheid en participatie. Figuur 2

zou ook samen kunnen hangen met verstorende belastingen,

Verenigde Staten hard moeten werken om in hun levenson-

laat voor een groot aantal landen de score op gelijkheid en

derhoud te kunnen voorzien en dat er weinig ruimte is voor

participatie zien (ten opzichte van de EU-15).

1

excessieve regulering, veel verplichte vrije dagen, etc.

Figuur 2. Afruil tussen ongelijkheid en participatie

30

Verenigde Staten

Italië Verenigd Koninkrijk 20

Zwitserland

Duitsland 10

Australië

vrije tijd. De lage participatie in vele Europese landen kan duiden op veel vrije tijd, maar ook op hoge – vaak onvrij-

NEDERLANDERS HEBBEN VEEL VRIJE TIJD

willige werkloosheid. En waar hoge werkloosheid vaak het

De figuur laat zien dat de afruil inderdaad voor een groot aantal landen opgeldt lijkt te doen. Landen als de Verenigde

Frankrijk

Canada 0

-20

-10

0

10

20

30

Nederland

gevolg is van genereuze sociale zekerheidsstelsels zijn het te-

Staten, Zwitserland en Groot-Brittannië combineren een

Grosso modo vormt Nederland geen uitzondering binnen

gelijkertijd de sociale zekerheidsstelsels die de basis vormen

hoge participatie met grote inkomensverschillen, terwijl

Europa. Tabel 1 laat dit zien door voor het jaar 2003 de Euro-

voor een relatief gelijkmatige inkomensverdeling wat door

landen als België, Nieuw Zeeland en in iets mindere mate

-10

Finland Nieuw Zeeland

-20

België

pese landen het verschil in BNP per hoofd met de Verenigde

velen als een groot goed wordt gezien. In het vervolg van

Nederland een lage participatie combineren met beperkte

Staten toe te schrijven aan verschillen in (i) verschillen in

deze bijdrage zullen we – waar mogelijk – trachten nader

inkomensverschillen. Er zijn echter uitzonderingen.

productiviteit, (ii) verschillen in aantal gewerkte uren per

licht te werpen op deze verschillende interpretaties, en het

Enerzijds zijn er landen als Italië waar zowel de inkomens-

werknemer en (iii) verschillen in aantal werknemers per

Europese presteren ten opzichte van de Verenigde Staten in

gelijkheid als de participatie laag zijn. Anderzijds zijn er

inwoner.

perspectief plaatsen.

landen als Denemarken en Zweden die een grote mate van

Denemarken Zweden -30

1 Zie bijvoorbeeld CPB/SCP (2005) voor een uitgebreide analyse van de verschillen in gewerkte uren tussen landen en over de tijd.

24

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

25

combinaties van instrumenten ontworpen dienen te worden

Europese onderzoeksgelden slimmer in te zetten en daarmee

om het economisch presteren op de verschillende dimensies

te voorkomen dat academisch toptalent vertrekt naar de VS.

positief te beïnvloeden. Zo kan een combinatie van relatief hoge maar relatief kortlopende uitkeringen bijdragen aan

Conclusie

het bevorderen van arbeidsparticipatie, zonder dat daarmee

Hoewel vaak gezien als een lichtend voorbeeld voor de Eu-

de inkomensongelijkheid toeneemt.

ropese Unie zijn er kanttekeningen te plaatsen bij het hoge inkomen per hoofd van de bevolking in de Verenigde Staten. Voor een belangrijk deel komt dit hoge inkomen tot stand

IEDEREEN GELIJK, ALLEMAAL RIJK

door veel bloed, zweet en tranen en gaat het ten koste van vrije tijd. Ook gaat het ten koste van sociale cohesie in de

Terug naar Lissabon

vorm van hoge inkomensongelijkheid. Er zijn voorbeelden

Zijn slimme arbeidsmarktmaatregelen, die de participatie

in Europa die laten zien dat landen goed kunnen scoren op

verhogen zonder de ongelijkheid te laten toenemen, vol-

zowel de dimensie van gelijkheid als efficiëntie. Dit zijn de

doende om de Lissabon doelstelling te realiseren? Het nuch-

interessante rolmodellen. Slim beleid kan bijdragen aan het

tere antwoord hierop is onvermijdelijk: nee! Wat moet er

tot stand komen van sociale groei. Dat we er daarbij wellicht

dan verder nog gebeuren? Pasklare antwoorden zijn er niet,

niet in slagen de VS in te halen in termen van inkomen per

maar de richting waarin gezocht moet worden is wel duide-

hoofd is niet iets om van wakker te liggen, als we maar genie-

lijk: de productiviteit per gewerkt uur moet omhoog. Dat is

ten van onze vrije tijd.

zeker niet eenvoudig omdat een toename van de participatie door slimme arbeidsmarktmaatregelen eerder zal leiden tot

Deze bijdrage is gebaseerd op verschillende eerdere publica-

een daling van de productiviteit. Het is immers waarschijn-

ties van de auteurs. Deze zijn te vinden in de referentielijst.

lijk dat de mensen die nu aan de kant staan een minder dan

Henri de Groot is verbonden aan de afdeling Ruimtelijke

gemiddelde productiviteit hebben. Om de productiviteit

Economie van de Vrije Universiteit en aan het Centraal Plan-

omhoog te krijgen zonder de ongelijkheid te laten toene-

bureau. Richard Nahuis en Paul Tang zijn beiden verbonden

men moet gedacht worden aan het versterken van de concur-

aan het Centraal Planbureau.

rentie op de productmarkten door mededingingsbeleid en deregulering. Ook kan gedacht worden aan het verbeteren van het onderzoeksklimaat in de EU, door de

neer ze economisch presteren in de ene dimensie positief

VS NIET HET IDEALE ROLMODEL

beïnvloeden, ze het presteren op een andere dimensie doen verslechteren: er lijkt dus geen sprake te zijn van ‘free

26

Een rol voor beleid

lunches’. Zo leiden hogere uitkeringen tot lagere ongelijk-

Verschillende inrichtingen van het stelsel van sociale

heid, maar ook tot hogere werkloosheid. Een langere duur

Referentielijst

voorzieningen zijn mede de oorzaak voor de verschillen

van de uitkeringen verlaagt eveneens de ongelijkheid, maar

• CPB en SCP (2005) Europese Tijden: Arbeidstijden Vergeleken en

in economisch presteren die we in het voorgaande hebben

verhoogt de werkloosheid en reduceert de participatie.

Verklaard (Europese Verkenning 3), Centraal Planbureau en

beschreven. Dat roept de vraag op of er beleidsinstrumen-

Ontslagbescherming heeft een negatief effect aangezien het

Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag.

ten zijn die gelijktijdig de participatie verhogen, werkloos-

leidt tot lagere participatie (via ontmoediging van potentiële

heid verlagen en de ongelijkheid (op zijn minst) niet doen

werknemers als gevolg van rigiditeit op de arbeidsmarkt).

American Model Miss World? Choosing between the Anglo-

toenemen. Bestaat met andere woorden het ei van Colum-

Duidelijke effecten van ontslagbescherming op werkloosheid

Saxon and a European – Style Alternative’, CPB Discussion

bus? Om die vraag te beantwoorden hebben we een uitge-

en ongelijkheid vinden we niet. De enige uitzondering op de

Paper, no. 40, Centraal Planbureau, Den Haag.

breid empirisch onderzoek gedaan. Het voert te ver om dit

regel vinden we voor activerend arbeidsmarktbeleid. Hierbij

onderzoek in detail te bespreken. De geïnteresseerde lezer

kan gedacht worden aan scholing en ondersteuning bij sol-

verwijzen we naar De Groot et al. (2004). Enkele conclusies

licitaties. Dergelijke maatregelen bevorderen de participatie,

zijn echter interessant. Opvallend is dat voor vrijwel alle

reduceren de werkloosheid en verlagen de inkomenson-

instrumenten die we hebben onderzocht geldt dat wan-

gelijkheid. Voor alle andere maatregelen geldt dat slimme

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

• Groot, H.L.F. de, R. Nahuis en P.J.G. Tang (2004) ‘Is the

• Nahuis, R. en H.L.F. de Groot (2005) ‘Actief Arbeidsmarktbeleid werkt?’, Werk en Inkomen, maart 2005, pp. 9-11. • Schor, J. (1991) The Overworked American: The Unexpected Decline of Leisure, New York: Basic Books.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

27

AUREUS

Aureus biedt studenten de mogelijkheid

Aureus onderhoudt ook een online

om in contact te komen met het

stagedatabase voor haar leden, waar

bedrijfsleven en vice versa. Aureus

bedrijven hun stage op kunnen plaatsen.

doet dit enerzijds door de student op

Op die manier vinden studenten

de hoogte te houden van de activiteiten

regelmatig een interessante stageplaats.

Het Aureus Bestuur bestaat uit zeven

van diverse bedrijven. Daarbij kunt u

Bedrijven worden zo in de gelegenheid

enthousiaste ouderejaars studenten die

Aureus is dé faculteitsvereniging

denken aan inhousedagen, workshops

gesteld de juiste student op de juiste

zich gedurende een jaar fulltime inzet-

voor alle studenten Economie en

en business courses die aangeboden

plaats te krijgen. Momenteel zijn we

ten voor de vereniging. Zij zijn verant-

Bedrijfsweten-schappen aan de

worden door bedrijven als Shell en

bezig met het opzetten van een online

woordelijk voor de dagelijkse gang van

Vrije Univer-siteit te Amsterdam.

Unilever. Dit kan via verschillende

vacaturebank, waar zowel bijbaantjes

zaken binnen de vereniging, het bewa-

De vere-niging fungeert als inter-

kanalen, zoals informatie/promotie

als startersbanen een plaats kunnen

ken van de continuïteit en het uitzetten

mediair tussen student, faculteit en

materiaal in onze winkel of door adver-

krijgen.

van het beleid voor de komende jaren.

het bedrijfsleven. Aureus heeft

tenties in het faculteitsmagazine

Het belangrijkst zijn echter de

ongeveer 3000 leden, daarvan

‘Avenir’. Aureus biedt bedrijven tevens de

bedrijvendagen die Aureus organiseert.

houden zich 125 leden bezig met

mogelijkheid om mailings te versturen

Voor het jaar 2005-2006 staan veel

het organiseren van activiteiten.

naar onze leden.

bedrijvendagen op de agenda.

Prinsjesdagdebat

Bestuur

Bedrijvendagen

Carrière

interessant vraaggesprek tussen

Om de studenten van de faculteit in al hun behoeften te

Daarnaast zijn er de carrière activiteiten, zoals de jaarlijkse

de dagvoorzitter professor Eric

voorzien, organiseert Aureus activiteiten die betrekking

Amsterdamse Carrière Dagen. Dit vierdaagse evenement

naar aanleiding van de troonrede.

Bartelsman en ex-minister Frank de

hebben op alle mogelijke afstudeerrichtingen. Zo kan de

vindt plaats op 27, 28 februari en op 1 en 2 maart in het

Het debat was een groot succes.

Grave over het nieuwe zorgstelsel.

student enerzijds inhoudelijk wat opsteken over dat vakgebied

WTC. Studenten krijgen de kans om zich te oriënteren op de

Ruim 170 studenten en medewerkers

Frank de Grave ging als voorzitter van

en anderzijds in contact komen met bedrijven en mogelijke

arbeidsmarkt bij één van de ruim 30 deelnemende bedrijven.

waren aanwezig bij het debat.

de Nederlandse Zorgautoriteit in op

toekomstige werkgevers binnen hun interessegebied. Zo

Meer dan 600 studenten hebben hier het afgelopen jaar

de meer gereguleerde marktwerking

kunt u denken aan de Amsterdam Finance Tour, waar de

gebruik van gemaakt. Op deze dagen kunnen studenten

in de gezondheidszorg. Frank de

student door middel van een inhousedag een kijkje kon

presentaties en workshops volgen. Daarnaast vinden er ook

Op 21 september jl. heeft het prinsjes-

Het debat ging van start met een

dagdebat plaats gevonden in het World Trade Center in Amsterdam

Alumni

28

v.l.n.r. Bestuur 2005/2006: Sanne Zwinkels (interne betrekkingen), Ewoud Melis (externe betrekkingen), Shareen Bodha (public relations), Danielle Hofboer (voorzitter), Carlien Visser (secretaris), Marleen Basart (externe betrekkingen), Michel Flikweert (penningmeester).

Grave stelde dat de marktwerking

maatregelen zoals gepresenteerd op

nemen in de keuken van bedrijven als Rembrandt F&O,

individuele gesprekken plaats.

in de gezondheidszorg het resultaat

prinsjesdag. Professor Heertje opende

Kempen & Co, Fortis en Ortec. De Marketing Sessions, die

Studenten die in de laatste fase van hun studie zitten, krijgen

is van jarenlange problemen in de

met het statement dat de Nederlandse

in november zullen plaatsvinden zijn een ander voorbeeld

de gelegenheid om kennis te maken met hun mogelijke

Aureus is altijd op zoek naar manie-

gezondheidzorg op het gebied van

economie de komende jaren verder

van een dergelijke vakspecifieke bedrijvendag. Maar ook de

toekomstige werkgever op de Afstudeerdag, waar het thema

ren om haar netwerk uit te breiden.

kosten en efficiëntie. Na enkele

zal verzwakken, terwijl professor

Accountancy Maand, de Consultancy Day, de ICT/ E-Business

“carrière maken” centraal staat. Bedrijven verzorgen op deze

Ons alumninetwerk is hiervan een

scherpe vragen uit de zaal aangaande

Van Dijk het standpunt innam dat de

Tour en de Logistics Day behoren tot deze activiteitengroep.

dag presentaties, sollicitatiecursussen en cv-workshops.

goed voorbeeld. Als alumni van onze

het toezicht en de spelregels voor

economie aan het opkrabbelen is.

vereniging kunt u gebruik maken van

marktwerking binnen de zorg, ont-

Tot slot gingen de vertegenwoordigers

ons intranet en het alumniforum.

stond er een pittige discussie. Men

van de jongerenpartijen met elkaar in

Daarnaast wordt u op de hoogte

kwam tot de conclusie dat slechts

discussie. Het debat werd afgesloten

gehouden van onze activiteiten, zoals

enkele mensen zich bewust zijn van

met een gezellige borrel.

het congres en activiteiten die voor

het nieuwe zorgstelsel, en dat het

In navolging van dit succesvolle debat

In het kader van het SVS Research project

gespecificeerd onderzoek uit te voeren

alumni georganiseerd worden. Wij

onderwerp nog niet echt lijkt te leven

zal Aureus in mei 2006 een groots

2006 zal in april een groep, bestaande

tegen een laag tarief. Het afgelopen

hopen van uw kennis en adviezen

onder de Nederlandse bevolking.

congres organiseren. Meer informatie

uit 23 topstudenten, naar China afreizen.

jaar zijn er onderzoeken uitgevoerd voor

gebruik te mogen maken. Wilt u

Na dit vraaggesprek volgde een

over dit congres zal binnenkort op de

De deelnemende studenten worden

bedrijven als ABN Amro, naar offshoring

toegevoegd worden aan het alumni-

levendige discussie tussen Jan Jacob

website van Aureus verschijnen (http:

geselecteerd op basis van hun motivatie,

in India en voor KPMG naar Corporate

netwerk, stuur dan een e-mail naar

van Dijk en Arnold Heertje over de

//www.aureus-vu.nl/).

curriculum vitae en cijfers. De groep

Social Responsibility in India.

[email protected].

gevolgen voor de economie van de

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

Onderzoek in China

biedt de mogelijkheid aan bedrijven om

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

29

EUROPA/

Het Europese Landbouwbeleid: drukbestendig of doelgericht? Max Merbis, adjunct-directeur Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening (SOW-VU)

De kritiek op het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de EU is niet van vandaag of gisteren. De boterberg en de wijnplas zijn nog niet vergeten, net als de uit de hand gelopen landbouwbegroting die driekwart van de totale EU begroting uitmaakte. Beschuldigingen van dumping zijn van alle tijden. En als het even niet over de Grondwet of Turkije gaat, dan is er wel een landbouwgerelateerd onderwerp dat de gemoederen beweegt. Hoe is het mogelijk dat veertig procent van de EU begroting wordt uitgegeven

30

aan 5% van de bevolking, die 2% van Europa’s output produceert, merkte Tony Blair

De protectie van het GLB

maatregelen, zoals het melkquotum

elke steun is toegelaten als het maar

op tijdens de laatste EU-top, toen de korting die het Verenigd Koninkrijk krijgt op zijn

Wat betreft marktbescherming heeft

en het uit productie nemen van land

geen prijssteun is. Economisch gezien

afdracht aan de Europese begroting ter discussie stond. Ook Nederland heeft regelmatig

het GLB een naam op te houden. Het in-

(de “set-aside”), die niet zoveel effect

zou het streven moeten zijn lumpsum

zijn onvrede geuit over de mate waarin het denkt nettobetaler aan Europa te zijn. Bij

strumentarium bij de totstandkoming

sorteerden, werd begin jaren negentig

transfers te geven, maar dat is nog ver

de onderhandelingen over handelsliberalisatie speelt het landbouwdossier meestal een

in 1962 bestond uit prijssteun voor

besloten de productgebonden steun te

weg. Er blijven vele restricties naar

prominente rol waarbij talloze strijdvaardige NGO’s de discussie aangaan over de relatie

bijna alle belangrijke gewassen, en

verlaten. Deze zogenaamde MacSharry

de landbouwpraktijk over, het areaal

tussen enerzijds landbouwprotectie en exportsubsidies en anderzijds stagnatie van de

hoge, variabele tarieven aan de grens

plannen werden gevolgd door Agenda

moet netjes worden onderhouden en

Afrikaanse landbouw en de armoede in de wereld. Dichter bij huis zijn er, ondanks de

om concurrerende importen tegen te

2000 en de Mid-Term Review, in 2003,

de verhandelbaarheid is ook beperkt.

doelstelling van hoogwaardig voedsel, de laatste jaren diverse voedselcrises in de EU ge-

houden. Fort Europa werd neergezet.

waarin stapje voor stapje de steun-

Bovendien leidt het niet nakomen van

weest, zoals BSE, en talloze voorbeelden van ernstige milieuschade en dieronvriendelijke

De hoge prijzen leidden via stijgende

prijzen werden verlaagd en het verlies

milieuverplichtingen tot strafkortin-

praktijken in de intensieve veehouderij. De kritiek op het GLB komt dus van alle kanten

productiviteit tot aanzienlijke groei

aan prijssteun werd gecompenseerd

gen op de toeslagen. Zij zijn dus nog

en houdt samenvattend in dat het beleid protectionistisch en duur is en op gespannen

van de productie en dit leidde bij ver-

door inkomenstoeslagen per bedrijf,

lang geen pensioenvoorziening.

voet staat met milieu, natuur en dierenwelzijn. In deze bijdrage zullen we zien hoe het

zadigde vraag al snel tot overschotten

in een proces dat in WTO-jargon wordt

De huidige WTO-onderhandelingen

GLB met deze kritiek is omgegaan, in welke mate het zich heeft aangepast, en welke

en voorraden die alleen gesubsidieerd

aangeduid als ontkoppeling. De vorm

spitsen zich toe op afschaffing van

resultaten het wel of niet heeft bereikt.

op de wereldmarkt konden worden

van steun wordt als minimaal handels-

exportsubsidies en andere exportbevor-

afgezet. Beschuldiging van dumping

verstorend gezien: een zwakke, vaag

derende maatregelen en vermindering

was het logische gevolg.

geformuleerde en dus moeilijk te veri-

van de importbescherming, vooral

Na een reeks productiebeperkende

fiëren eis, die erop neerkomt dat bijna

van de piektarieven. De EU volgt hier

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

31

de gebruikelijke procedure, namelijk

rijke doelstelling van het landbouwbe-

bleven de landbouwuitgaven stijgen.

voor de onderdelen van de landbouw-

te boven gaan. De Nederlandse Minister

veel te verwachten dynamiek, biedt het

remmend meewerken. Omdat er voor

leid, die dus blijkbaar prevaleert boven

De impliciete steun door de consu-

begroting. Het merendeel van de

van Landbouw heeft in zijn laatste

budget weinig flexibiliteit aan beleid.

de uitfasering van exportsubsidies

modernisering en exportgerichtheid.

ment komt nu immers voor rekening

toeslagen gaat nog steeds naar Frank-

beleidsnota (“Kiezen voor Landbouw”)

Zelfs voor het traditionele markt- en

van de belastingbetaler. Wel is er met

rijk en de zuidelijke lidstaten (die als

al duidelijk het signaal gegeven dat

prijsbeleid is een dergelijke boekhou-

armere lidstaten ook een aanzienlijk

innovatieve entrepreneurs zich uitein-

dervisie beperkt, laat staan voor de veel bredere beleidsagenda van vandaag.

nog geen termijn is afgesproken, kan de EU hieraan voldoen als het tempo van de interne hervormingen hiermee

Personen (1000)

bekend, stapje voor stapje. Ook bevindt de EU zich niet in een geïsoleerde positie wanneer het gaat om reductie van de algehele steun aan de landbouw: die wijkt in de EU nauwelijks af van het gemiddelde van de OESO-landen. Aanpassingen in de structuur van de importbescherming, vooral van de piektarieven, zal lastiger zijn; hier is de beproefde strategie om met ondoorzichtige reductieformules en slimme aggregatie van productgroepen een werkbaar compromis uit te denken dat er op papier mooi uitziet maar uiteindelijk niet veel blijkt voor stellen. Zo blijft de onderbelichte kurk waarop het GLB drijft, namelijk de importbescherming, boven water. En als de importtarieven echt omlaag zouden gaan, kan de EU altijd een tandje bijzetten in het aanscherpen van productstandaards en normen voor voedselveiligheid, met de Codex Alimentarius in de hand.

bedrag uit de algemene structuurfond-

delijk moeten opmaken om elke vorm

Als % van totale beroepsbevolking

sen ontvangen) en zijn ook belangrijk

van concurrentie zonder overheids-

voor de toetreders, die nu nog in een

steun aan te kunnen. Het kabinet vindt

Het GLB en het milieu, en dieren-

overgangsregime zitten en pas in 2010

dit prachtig: eindelijk een minister die

welzijn

helemaal gelijkgesteld zullen zijn met

niet om extra geld vraagt, maar staat

Ondertussen gaat het GLB allang niet

de rest. Frankrijk kan zo een groot

er blijkbaar niet bij stil dat één lidstaat

meer alleen over protectie en kosten,

deel van zijn contributie aan de EU

niet zomaar het GLB kan afschaffen.

maar ook over milieu, natuurbe-

wegstrepen en zal elke rigoureuze

De constante druk op de landbouw-

houd, dierenwelzijn. De toenmalige

wijziging van het GLB blokkeren. Het

begroting heeft ertoe geleid dat vanaf

landbouwcommissaris Franz Fischler

VK houdt vast aan zijn korting zolang

2007 de uitgaven in reële termen zul-

introduceerde het Europese Landbouw-

de financiële stromen van het GLB niet

len worden bevroren. Het lijkt erop

model, dat een nog bredere karakte-

drastisch afnemen. Voor Nederland zit

dat het landbouwbeleid af is. Toch gaat

risering inhield waaronder een vitale

er niet veel meer in dan dat de scherpe

er de komende jaren nog wel het een

plattelandsgemeenschap en een vanuit

kantjes van de nettobetalingpositie wat

en ander gebeuren. Er staat nog een

milieuoogpunt duurzame landbouw-

worden bijgevijld (zoals het niet mee-

uitbreiding op stapel, de invulling van

sector, die concurrerend, divers en

betalen aan de VK korting). Het liefst

de milieuverplichtingen van de laatste

veilig produceert, met overheidssteun

zou het Nederlandse beleid zien dat de

hervorming zijn nog niet uitgewerkt,

gekoppeld aan de diensten die de

uitgaven volledig worden ontkoppeld

de landen moeten plattelandsprogram-

landbouwgemeenschap levert aan de

en via de nationale begroting gaan

ma’s opstellen om het landbouwbeleid

samenleving in haar geheel. De ver-

lopen. Die kunnen dan gereserveerd

te integreren in ruraal beleid, er staat

nieuwde naamgeving van menig Minis-

worden voor boeren met een handicap,

nog een aantal lastige dossiers op de

terie van Landbouw in de lidstaten van

zoals melkboeren op drassig veenland,

agenda (suiker, bananen) en een aantal

de Unie refereert hieraan, als het ware

voor plattelandsontwikkeling of voor

ontwikkelingslanden krijgt onbelem-

in een poging nog eens te benadrukken

prestaties op het gebied van natuurbe-

merd toegang tot de interne markt via

waar landbouwbeleid nu eigenlijk voor

houd die de wettelijke verplichtingen

het Everthing but Arms initiatief. Voor zo-

is. De EU had ondertussen een heel

Tabel 1. Werkgelegenheid in de primaire sector.

synchroon loopt en die gaan, zoals België + Luxemburg Denemarken Duitsland Griekenland Spanje Frankrijk Ierland Italië Nederland Oostenrijk Portugal Finland Zweden UK EU-15 Tsjechië Estland Letland Litouwen Hongarije Polen Slovenië Slowakije Cyprus Malta

1980

2003

1980

2003

125 200 1403 1016 2229 1821 209 2899 244 323 1122 314 211 614 12730

75 89 871 654 934 1042 113 1040 218 204 657 126 111 356 6490 212 37 146 276 211 2485 75 130 17 4

3,2 8,1 5,3 30,3 19,3 8,5 78,3 14,3 4,9 10,6 18,0 13,5 5,1 2,4 9,5

1,7 3,3 2,4 16,3 5,6 4,3 6,4 4,7 2,7 5,5 12,8 5,3 2,5 1,2 4,0 4,5 6,3 14,6 18,7 5,4 18,2 8,4 6,0 5,2 2,5

Noot: De primaire sector omvat landbouw, bosbouw, jacht en visserij. De jaarlijkse arbeidsmigratie uit de landbouw ligt al sinds de jaren vijftig tussen de 2 en 3% en is de belangrijkste reden dat de inkomens per hoofd nog enigszins in de pas lopen met de niet-landbouwinkomens. Bron: Labour force statistics, Eurostat.

Het komt er dus op neer dat de EU zich

32

tamelijk effectief aan de externe druk

De kosten van het GLB

deze systematiek voor gezorgd dat

heeft aangepast, maar dan vooral in

Toen de overschotten verschenen en

de stijging minder is dan die van het

juridische zin door zich te houden aan

de voorraadschuren vol liepen, die de

totale EU-budget, zodat het aandeel van

EU begroting

de WTO-regels, die wel disciplinerend

EU met subsidies op de wereldmarkten

de landbouw is gedaald tot onder de

werken, maar verder het GLB in hoge

moest gaan afzetten, kwamen ook de

veertig procent.

mate intact laten. Het beleid is er altijd

budgettaire gevolgen van het beleid

op gericht geweest aanpassingen zo

aan het licht. Importheffingen werden

Nu de uitgaven door de budgettering

geleidelijk mogelijk te laten verlopen,

exportsubsidies en het houden van

zichtbaar zijn geworden en een heldere

zodat door de arbeidsuitstoot, die een

voorraden, vooral van rundvlees, was

en overtuigende motivatie ontbreekt

belangrijke demografische component

een dure zaak. Supply management,

dat dit goed besteed geld is, lijkt het

(miljard euro) 3,6 6,1 16,4 28,8 45,6 78,6 91,9 119,4

kent, de inkomens per hoofd enigs-

het afschaffen van alle open-einde re-

landbouwbudget een stuk kwetsbaar-

zins op peil blijven. Het tempo van de

gelingen en het instellen van uitgaven-

der en een gemakkelijk doelwit voor

interne hervormingen is bepalend en

plafonds per begrotingsregel zorgden

verdere reductie. Zowel de strikte

de EU accepteert hiermee dat het in het

uiteindelijk voor waterdichte beheer-

begrotingsregels als de politieke confi-

proces van regulering van internatio-

sing van de uitgaven. Dit betekende

guratie zullen hardnekkige obstakels

nale handel weinig te bieden heeft en

nog geen stabilisatie van de groei in

blijken te zijn. Tot en met 2013 liggen

daarom ook maar weinig terugkrijgt.

de uitgaven: door de overgang van

de financiële perspectieven al min of

Inkomensherverdeling is een belang-

prijssteun naar inkomensoverdrachten

meer vast, met gegarandeerde maxima

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

Tabel 2. De EU-begroting

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

Waarvan:

Landbouw 3,1 4,3 11,3 19,7 25,6 34,5 41,7 51,4

Landbouw in % van

Structuurfondsen totale begroting 0,1 86 0,4 70 1,8 69 3,7 68 9,6 56 19,2 44 32,2 45 42,4 45

Structuurfondsen in

% v. totale begroting 3 7 11 13 21 24 35 37

Noot: Behalve aan landbouw en structuurfondsen geeft de EU in 2005 geldt uit aan intern en extern beleid (9 resp. 5 miljard), apparaatskosten (6 mrd) en pretoetredingssteun (3.5 mrd). Vanaf 2007 stijgen de begrotingsplafonds verder, tot 158 mrd in 2013 (prijzen 2004). Het plafond op de landbouwuitgaven blijft in reële termen gelijk aan 58 mrd euro. De verdeling van de landbouwsteun is grofweg als volgt: ongeveer 10% naar exportsubsidies, 15% voor de landbouwstructuur, minder dan 10% voor voorraadbeheer en overige steun en de rest gaat als toeslagen naar de producent. Bron: DG-budget.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

33

34

scala aan wetgeving ingevoerd: de wa-

van de relevante groene (en blauwe)

Voor deze rolverdeling is nog lang geen

ter- en nitraatrichtlijn, de habitat- en

diensten, hoe kan prijsvorming ont-

acceptatie.

vogelrichtlijn, the General Food Law.

staan en hoe gaan de afnemers van

Ook is geld ingezet voor het behouden

deze diensten ervoor betalen. Dit is

De positie van ontwikkelingslanden

en onderhouden van natuur.

buitengewoon lastig, maar de voorde-

Tot slot, wat blijft er over van het

De landbouwpraktijk kende al vele

len zijn er ook naar: een aantrekkelij-

standpunt dat het GLB zo slecht is voor

restricties vanuit het landbouwbeleid

ker Europese landbouw zoals gewenst

de landbouw in ontwikkelingslanden?

zelf en nu komt er vanuit andere

door de burger die kan meestemmen

Deze stelling wordt niet weerlegd door

terreinen aanvullende regulering bij.

en meebeslissen. Daarnaast schept

het argument dat de EU-25 de grootste

Voor een belangrijk deel is dit te-

het beleidsruimte voor verlaging van

voedselimporteur ter wereld is: dat is

recht: vervuilende productieprocessen

importtarieven omdat extensivering en

te verwachten van een dergelijk groot

moeten worden aangepakt en voedsel

hiermee een lagere primaire productie

blok, met zo goed als geen gebied in

moet voldoen aan minimumvoorwaar-

voor de hand liggen. Bovendien is er

de tropische streken. Handelsliberali-

den van veiligheid. Maar het Europese

nog geld ook, dat nu nog is geoormerkt

satiestudies laten meestal ook weinig

landbouwmodel gaat om meer zaken.

voor de historisch bepaalde inkomens-

voordelen zien en al helemaal niet voor

Er is bijzonder weinig aandacht om

overdrachten, maar dat met slimme

Afrika. Bij stijgende wereldmarktprij-

beloningssystemen te ontwerpen voor

financiële instrumenten beschikbaar

zen hebben de netto-voedselimporteurs

zaken zoals een vitaal platteland of

kan worden gemaakt voor de beloning

bepaald een nadeel. En voor landbouw-

bijzondere cultuurlandschappen,

van groene en blauwe diensten.

ontwikkeling is in veel landen wel

die nauwelijks door een systeem van

Dit alles vergt de nodige inspanningen

wat meer nodig dan alleen iets betere

verbodsbepalingen kunnen worden

niet alleen van het beleid maar vooral

prijzen. De preoccupatie met toegang

aangestuurd. Ook de monitoring

ook van de lokaal betrokkenen. Het is

tot Europa lijkt ook enigszins mis-

van het opgelegde eisenpakket is een

goed te constateren dat de EU niet ver-

plaatst: de groeipotentie ligt in Azië en

enorme taak en de Europese rekenka-

geten is waar het landbouwbeleid om

ook de Zuid-Zuid handel wordt kansen

mer heeft zich al eerder kritisch over

gaat en dat mooi heeft verwoord in de

toegedicht. Toch is het veel te gemak-

de invulling ervan uitgelaten. Het punt

doelstellingen van het Europese land-

kelijk geredeneerd dat het GLB met al

Geen automatische

winst voor ontwikkelingslanden bij ontmanteling GLB

is dat de landbouw hooggewaarde bij-

bouwmodel. Het streven is een leefbare

zijn verstoringen in stand moet blijven

deel van een internationale keten die

teel marktfalen blootlegt waarvoor

als tegenwicht voor de internationale

producten levert, die bij vermindering

en aantrekkelijke rurale omgeving,

omdat de negatieve gevolgen niet over-

toegang, kapitaal en expertise biedt.

geen gemakkelijke oplossing is, is de

en budgettaire druk. Er zijn fraaie

van steun dreigen te verdwijnen, maar

waarin een landbouwsector opereert

tuigend kunnen worden aangetoond.

Dit biedt onmiskenbare mogelijkheden

diepere reden voor landbouwbeleid dat

doelstellingen voor het Europese land-

dat het huidige landbouwbeleid juist

die op het gebied van milieu, voed-

De essentie van het beleid blijft de

maar ook dezelfde uitdaging als voor

dus ondanks alle kritiek, nog wel een

bouwbeleid geformuleerd, die laten

hiervoor een systeem van incentives en

selveiligheid en dierenwelzijn goed

importbescherming en de kansen die

de Europese ketenboer: hoe speel je

tijdje zal meegaan.

zien waar landbouwbeleid nu eigenlijk

beloningen mist. Het verguisde concept

voor de dag kan komen. Dit gaat niet

het hiermee derde landen ontneemt.

als producent van primaire producten

Veel van de kritiek op het GLB is terecht

voor is. Het grote manco blijft evenwel

van de multifunctionele landbouw

vanzelf en daarom is het jammer te

Bovendien strekt de protectie zich niet

een meer dan marginale rol? Ruwe

ook al is die soms wat zwaar aangezet.

dat een adequaat instrumentarium om

verdient een beter lot, maar dan wel

constateren dat het tot nu toe ontwik-

alleen uit tot de grondstoffen maar ook

grondstoffen komen pas na eindeloze

Het landbouwbeleid heeft zich eraan

deze doelstellingen effectief in te vul-

goed gedefinieerd en geïmplemen-

keld instrumentarium hiervoor niet

tot verwerkte producten door tarie-

bewerkingen bij de consument en de

aangepast, langzaam weliswaar, met

len ontbreekt.

teerd. Onder een brede interpretatie,

adequaat is. Het inrichten van de land-

fescalatie en hoge productstandaards.

rent van aantrekkelijk, veelsoortig,

oplossingen die net voldoende waren

bijvoorbeeld een die de multifunctio-

bouw is bovendien vooral een lokale

Veel ontwikkelingslanden, die ook

smaakvol voedsel komt overal in de

nele landbouw per definitie gelijkstelt

zaak, die helemaal niet vanuit Brus-

nog kampen met hun eigen aanbods-

keten terecht, behalve bij de boer. Het

De Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening van de Vrije Universiteit (SOW-VU) heeft

aan het Europese landbouwmodel,

sel kan en moet worden geregeld. De

beperkingen, komen er dan helemaal

helpt al helemaal niet dat de milieube-

samen met het Centraal Planbureau een ‘impact analysis’ van diverse GLB hervormingen

leidt dit al gauw tot de terechte kritiek

ruimtelijke ordening van de landbouw

niet meer doorheen. De EU biedt de

wuste burger, die dierenmishandeling

uitgevoerd, in opdracht van de Europese Commissie, naast diverse studies over meer specifieke

van verkapt protectionisme. Er zou veel

en het invullen van multifunctionali-

armste ontwikkelingslanden door het

verafschuwt en wat overheeft voor de

onderwerpen. Voor de Mid-term Review analyse, zie http://europa.eu.int/comm/agriculture/

meer moeten worden nagedacht over

teit is vooral een zaak van de lidstaten

EBA-plan nu wel betere toegang, maar

natuur, in veel gevallen als consument

publi/reports/mtrimpact/rep_en.pdf, voor de suikerstudie, zie http://www.cpb.nl/nl/cpbreport/

wat de multifunctionele landbouw nu

en de Commissie kan dan hooguit de

eigenlijk hebben ze ook een kanaal

nog wel eens een steekje laat vallen.

2000_1/s3_3.pdf , en voor de efficiënte introductie van groene diensten, zie http://www.cpb.nl/

precies voorstelt. Wat is de specificatie

concurrentieverhoudingen bewaken.

nodig om binnen te komen, als onder-

Deze ambivalentie, die een fundamen-

nl/cpbreport/2003_2/s2_3.pdf. Nu concentreert het werk zich op de uitbreiding naar de EU-25.

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

35

NIEUWS/FEWEB

NIEUWS/FEWEB

AGENDA > Promoties 2005 FEWEB

> Seminars – Colloquia – Lezingen

Op woensdag 14 september is het New Public Ma-

Op de Faculteit en op diverse instituten die aan de faculteit

nagement (NPM) seminar 2005 wederom op de VU

policies, international trade and carbon leakage: An applied

zijn verbonden worden verschillende lezingen georganiseerd.

gehouden. Eén van de buitenlandse gastsprekers van

general equilibrium analysis. Vrije Universiteit. Promotor:

Hieronder tref je een kort overzicht aan van de lezingen die de

dit seminar, professor Irvine Lapsley van de University

Prof.dr. H. Verbruggen. Copromotor: Dr. R. Gerlagh.

komende tijd plaatsvinden.

of Edinburgh (Profesor of Accountancy and Head of

Dit jaar is door omstandigheden de Limpergdag komen

School), zal een artikel aan dit seminar wijden in een

te vervallen. De volgende Limpergdag zal daarom pas

• Onno Kuik (9 september 2005). Climate change

• Jurjen Kamphorst (4 november 2005). Networks and

FaDo Lunch Seminars

van de (zeer gerenommeerde) tijdschriften waarvan hij

in het voorjaar van 2006 plaatsvinden, waarschijnlijk

De FaDo (Faculteit op Donderdag) lunch seminars vinden om de

lid is van de redactie. Hij zal de VU (onze faculteit en

weer zoals gewoonlijk in april. Voor informatie over de

Spatial Determinants of Economic Growth and Technology dif-

2 weken plaats op donderdag van 12.30 uur tot 13.30 uur in

de afdeling Accounting/ARCA) ook noemen als kandi-

Limpergdag, de nieuwe opzet van het Limperg Instituut

fusion. Vrije Universiteit. Promotoren: Prof.dr. J.W. Gunning en

zaal 2E-37. Voor lunch wordt gezorgd.

daat voor de organisatie van het volgende grote Euro-

en over nog te bestellen publicaties kunt u bellen naar

Learning. Vrije Universiteit. Promotor: Prof.dr.ir. G. van der Laan.

• Maria Abreu (25 november 2005).

pese EIASM congres in 2008. Maar dit is nog onzeker.

het secretariaat Accounting 020 - 598 6040, e-mailen

10 nov:

Marleen Huysman (afdeling Informatiekunde en

Een anders spreker van dit seminar was professor Per

naar [email protected] of [email protected] op surfen

Logistiek) Knowledge sharing in practice.

Laegreid van de Universiteit van Bergen (Noorwegen).

naar www.limperginstituut.nl/.

24 nov:

Annette Bergemann (afdeling Algemene Economie)

Prof. dr. R.J.G.M. Florax. Copromotor: Dr. H.L.F. de Groot.

• H. Steehouwer (29 november 2005). Macroeconomic Scenarios and Reality. Vrije Universiteit. Promotoren: Prof.dr. C.G.E. Boender en Prof.dr. F.A.G. den Butter.

• Rene van der Kruk (19 december 2005).

Do job creation schemes initiate positive dynamic

Hedonic Valuation of Dutch Wetlands. Vrije Universiteit. Promotoren: Prof.dr. J.C.J.M. van den Bergh en Prof. dr. P. Rietveld.

employment effects?

8 dec:

• Jaap Boter (20 december 2005). Market Structures in Arts and Entertainment. Vrije Universiteit. Promotor: Prof. M. Wedel, Copromotor: Prof.dr. R. Frambach.

• Hans de Sonnaville (23 december 2005).

22 dec:

Siem Jan Koopman (afdeling Econometrie) On non-Gaussian time series models and

Dr. Calcagno van de afdeling Finance werkt samen

its applications

met de CeRP (Universiteit van Torino, Italie) om the im-

Paul Jansen (afdeling Management & Organisatie)

pact of changing pension regulations on financing pos-

The profits of pay for profits

sibilities for small and medium-sized enterprises (SMEs) te onderzoeken. Het onderzoek behelst het volgende:

Retorische apecten van professionaliseren. Een zoektocht naar beroepsvorming bij organisatieadviseurs. Vrije Universiteit. Promotoren: Prof.dr. L.U.A. de Caluwe en Prof.dr.P.G.W. Jansen

• Caroline Rodenburg (23 december 2005). Measuring Benefits of Multifunctional Land Use; Stated

In order to give an impulse to the Pension Funds (PF)

Voor meer informatie kun je contact opnemen met: Irene Lammers

[email protected]

industry, the Italian government is planning to transfer

Rute Mendes

[email protected]

part of the severance pay due to the workers directly to

Roman Kraeussl

[email protected]

the PFs. Since up to now the severance payments were

Preference Studies on the Amsterdam Zuidas. Vrije Universiteit.

managed internally by the firm in which the worker ope-

Promotoren: Prof.dr. P. Nijkamp en Prof. dr. E.T. Verhoef.

rates, the reform is expected to push many small and

Copromotor: Dr. H.L.F. de Groot.

medium enterprises to increase their demand of funds from the capital markets. The project studies the ef-

• G.B. Broeze (vermoedelijk april 2006). Validation of risk assessment in auditing. Vrije Universiteit. Pro-

fects of this on the cost of capital for SMEs and on their

motoren: Prof.dr. J.H. Blokdijk RA en Prof.dr. P.G.W. Jansen.

investment decisions. It is very important to predict whether such a reform will induce a better selection of projects or on the contrary if the higher cost of capital

> Oraties

ARCA Lunch Seminars

• Prof.dr. J.J. van Dijk (8 september 2005).

Jelle Zijlstralezing

Bouwers en Bouwstenen. Naar een nieuwe christelijk-sociale

(1 à 2 keer per maand) van 12.00 tot 14.00 uur, in kamer 2E-37,

beweging. Aula, Vrije Universiteit.

Hoofdgebouw VU. De seminars vinden plaats op de volgende

Op 12 december 2005 wordt de Jelle Zijlstralezing georgani-

• Prof.dr. R.H.J.M. Gradus (23 september 2005).

data in 2005 en 2006:

seerd in het Auditorium van de Vrije Universiteit. De lezing

Marktactiviteiten een panacee voor publiek falen?

9 november, 14 december, 11 januari, 14 februari, 14 maart,

vindt plaats van 16.00 uur tot 19.00 uur en zal dit

Schoenmaker blijf bij je leest! Aula, Vrije Universiteit.

12 april, 10 mei en 14 juni. De sprekers worden op de website

keer gegeven worden door Professor Tony Atkinson (Oxford

bekend gemaakt.

University). Tony Atkinson doet onderzoek naar de economie

• Prof.dr. J. Harink (4 november 2005). Purchasing must become strategic… maar is het dan nog wel inkoop? Auditorium, Vrije Universiteit.

• Prof.dr. D. Schoenmaker (17 november 2005).

36

will “crowd out” efficient investments opportunities.

De ARCA lunch seminars vinden op woensdagen plaats

Voor meer informatie kun je contact opnemen met: [email protected]

Meer informatie over deze lezingenreeks kunt u vinden op:

Eelke Wiersma

[email protected]

http://www.nias.knaw.nl/en/new/jelle_zijlstra_lecture/

Europa: Een kans of een bedreiging voor de financiële sector?

Of kijk op de website http://www.feweb.vu.nl/

Aula, Vrije Universiteit.

link.asp?itemnumber=4266

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

van inkomensverdeling en armoede, en micro-economie.

Henri Dekker

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

37

NIEUWS/FEWEB

Prijzen en awards Dr. Marleen Dekker wint dissertatieprijs van

Prof. dr. de Caluwé en Drs. Vermaak

het AIID in samenwerking met de Wereldbank

bij finalisten voor award

Elk jaar worden door het Amsterdam Institute for Inter-

Een artikel van Prof.dr. Léon de Caluwé en Drs. Hans

national Development (AIID) in samenwerking met de

Vermaak zijn bij vijf finalisten voor de Organization

Wereldbank prijzen toegekend voor de beste dissertatie

Development Journal Best Paper Award 2004 geëindigd.

en voor de beste scriptie op een terrein relevant voor

De Caluwe en Vermaak zijn werkzaam bij de Postgradu-

ontwikkelingsbeleid.

ate School van de Faculteit (management consultant).

De dissertatieprijs is dit jaar gewonnen door Dr. Mar-

Het artikel ‘An Overview of Change Paradigms’ kan

leen Dekker, postdoc bij ontwikkelingseconomie, met

worden aangevraagd via [email protected]

haar proefschrift “Risk, Resettlement and Relations: Social Security in Rural Zimbabwe” waarop zij vorig jaar

Prof. dr. Dassen nieuwe bestuursvoorzitter

aan onze faculteit promoveerde.

Deloitte Roger Dassen is hoogleraar Accountancy

De prijs werd op 23 mei 2005 in Amsterdam uitgereikt

aan de Postgraduate School van FEWEB

door Francois Bourguignon, senior vice president en

De benoeming van Dassen is op voordracht van de Raad

chief economist van de Wereldbank.

van Commissarissen van Deloitte en is bekrachtigd tijdens de formele aandeelhoudersvergadering van

Prof. dr. Scholten (RE) officier in de Orde

12 juli 2005.

van Oranje-Nassau

Roger Dassen studeerde economie aan de universiteit

De onderscheiding ontvangt Henk Scholten vanwege

van Maastricht en is sinds 1988 verbonden aan Deloitte

zijn omvangrijke bijdrage aan het geo-informatiewerk-

waarvan hij in 1996 partner werd. Dassen is extern

veld, zowel nationaal als internationaal.

accountant bij onder meer Ahold en Hagemeyer en

Tijdens de uitreiking werd gerefereerd aan de jaren-

hoogleraar Accountancy aan onze faculteit.

lange inzet van Henk Scholten voor geo-informatie in de breedste zin van het woord. Er werden talrijke

FEWEB-onderwijsprijs naar docent

voorbeelden van zijn inzet genoemd waaronder zijn

Drs. M. Flikkema

vroege betrokkenheid bij de Europese GIS-activiteiten,

Meindert Flikkema (Management & Organisatie)

zijn inspanningen voor de RAVI en het NCGI, het UNIGIS

heeft dit jaar de FEWEB onderwijsprijs gewonnen.

programma en meer recent de activiteiten van het SPIN-

De studenten beschrijven drs. M. Flikkema als een

Lab (het Spatial Information Laboratory van de afdeling

jonge, energieke docent die van zijn vak geniet en

Ruimtelijke Economie van FEWEB).

hen hierdoor goed motiveert. Zijn colleges zijn inhoudelijk zeer sterk en goed opgebouwd, aldus de FEWEB-studenten. Paul Jansen op 3 in de Top 10 van Nederlandse P&O-wetenschappers Prof. dr. Paul Jansen (afdeling Management & Organisatie) is in een door de Nederlandse Vereniging voor Personeelsmanagement en Organisatieontwikkeling georganiseerde peiling onder hrm’ers, op de derde plaats geëindigd in de Top 10 van Nederlandse P&Owetenschappers.

De aanvraag van deze onderscheiding is geïnitieerd door Geo-Informatie Nederland.

38

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

(bron: tijdschrift Personeelbeleid, nr.6, 2005)

VOLGEND NUMMER

IN DIT NUMMER:

De volgende Vuurwerk verschijnt

THEMA EUROPA

Subsidies

in mei 2006. Deadline kopij: 14 april 2006.

Is het Amerikaanse model Miss World? /pagina 18

Redactioneel

3

Overzicht FEWEB

4

Overzicht opleidingen FEWEB

5

Prof. dr. Jeroen van den Bergh en Prof. dr. André

Hoger onderwijs in Europa: Tijd voor Europese

8

Lucas hebben twee NWO subsidies ontvangen voor onderzoek naar new risk arrangements for flooding risk

Coördinatie? Europa en de flexibele bv

12

Tom Groot benoemd tot Inaugural Don Trow

under climatic change.

Interview Frans Weeker

16

Research Fellow

De onderzoeksresultaten zullen worden toegepast op

Column Peter Nijkamp

19

Prof. dr. Tom Groot (Afdeling Accounting) is door de Victoria

de Nederlandse rivierdelta. De onderzoeksprojecten

Is het Amerikaanse model Miss World?

18

Universiteit in Wellington, Nieuw-Zeeland, benoemd tot Inau-

worden in samenwerking met het Instituut voor Milieu-

Aureus

22

gural Don Trow Research Fellow. In die hoedanigheid zal hij

studies (VU) uitgevoerd.

van 13 februari tot 24 maart 2006 de Victoria Universiteit en

Het Europese Landbouwbeleid:

andere universiteiten in Nieuw-Zeeland bezoeken.

Recentelijk is door NWO een VU aanvraag voor een on-

Drukbestendig of doelgericht?

24

Nieuws FEWEB

29

Agenda

31

Artikel van Dr. Lammers genomineerd voor the

Competitie”. Prof. dr. André Lucas, Prof. dr. Siem

Postgraduate School

32

Carolyn Dexter Best International Paper Award

Jan Koopman en Dr. Albert J. Menkveld zullen met

Het artikel “Fighting over knowledge management, a fou-

de recent aangenomen aio Erik de Wit gaan onderzoe-

cauldian perspective” geschreven door Dr. Irene Lammers

ken wat de gevolgen zijn van transactiekosten op de

(Afdeling Management & Organisatiekunde), is genomineerd

beslissingen van beleggers.

derzoeksplaats gehonoreerd in het kader van de “Open

voor the Carolyn Dexter Best International Paper Award door de Academy of Management, Hawaii augustus 2005.

Prof.dr. Yao-Hua Tan (Informatiekunde en Logis-

De Academy of Management is de best bezochte internatio-

tiek) heeft een omvangrijke subsidie ontvangen van de

nale conferentie over bedrijfskunde.

Europese Commissie voor een “Integrated Project” op het gebied van e-customs. Binnen het project werken

Best paper award voor Dr. Bert Menkveld

onderzoekscentra, douane- en belastingdiensten, bedrij-

Op 8 oktober ontving Dr. Albert J. Menkveld van de vakgroep

ven en standaardisatie organisaties samen om te komen

“Finance and Financial Sector Development” de jaarlijkse

tot een sterke vereenvoudiging en automatisering van

“Best Paper Award” van de Duitse Financieringsvereniging

douane en belasting formaliteiten. Het is het eerste

voor zijn onderzoek naar handel via elektronische aande-

integrated project dat door de Vrije Universiteit wordt

lenbeurzen. Hij doet het onderzoek samen met Prof. dr. J.

gecoördineerd.

Grammig (Universität Tübingen) en Dr. H. Beltran (Université

Het Europese Landbouwbeleid: Drukbestendig of doelgericht?

Catholique de Louvain).

pagina 24

Dr. Bert Menkveld visiting scholar New York University

onderzoeksproject “Doorwerking van kennis” in het ka-

In het academische jaar 2004-2005 is Dr. Albert J. Menkveld

der van het kennisprogramma “Vernieuwend ruimtege-

als “visiting scholar” verbonden geweest aan d e Stern School

bruik”. Meer informatie over dit kennisprogramma kunt

of Business van New York University. De interactie met col-

u vinden op www.habiforum.nl.

Dr. Marleen Huysman (Informatiekunde en Logistiek) heeft van Habiforum een subsidie ontvangen voor het

COLOFON Eerste jaargang, nr. 2, november 2005

Ontwerp en opmaak

lega’s daar heeft zijn VU onderzoeksproject in stroomversnel-

Vuurwerk is het relatiemagazine van de

Room for ID’s, Nieuwegein

ling gebracht.

Faculteit der Economische Wetenschappen

Druk

en Bedrijfskunde (FEWEB).

Roto Smeets GrafiServices - Eindhoven

Prof. dr. Peter Nijkamp heeft een eredoctoraat ontvangen.

Redactie

Fotografie

Peter Nijkamp, hoogleraar afdeling Ruimtelijke Economie,

Frans Snijders, Melanie Pengel, Ina Putter,

ANP, Johan Hoekstra, Martin van Welzen,

heeft op 4 november jl. een eredoctoraat ontvangen van de

Henri de Groot, Aureus

Room for ID’s, T-force Communicatieburo,

Academy of Economic Studies in Boekarest (Roemenië) voor

Adres

FEWEB

zijn vele en vernieuwende bijdragen aan de regionale weten-

Faculteitsbureau FEWEB,

Oplage

schap en voor zijn pogingen de wetenschappelijke samen-

De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam

Vuurwerk verschijnt twee keer per jaar in een

[email protected], (020) 598 61 57

oplage van 5.000 exemplaren.

werking in Europa en elders te stimuleren.

Hoger onderwijs in Europa pagina 6

2

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

vuurwerk #2

november 2005

jaargang 1

39

Bereik méér aan de VU! • Certified Management Accountant en

Ben jij een professional met een goede baan? Dan heeft de VU-Postgraduate

Certified Financial Manager • Chartered

School dé opleiding voor jou. De VU-Postgraduate School biedt dé manier om

Financial Analyst • Controller in de publieke

een titel te behalen en je deskundigheid te vergroten.

en non-profitsector • Corporate Compliance • Financieel en Beleggingsanalist • (Basisop-

Aan de Amsterdamse zuidas heeft de VU-Postgraduate School zich in korte tijd

leiding) Management Consultant • Parttime

ontwikkeld tot een academisch centrum voor wetenschappelijk georienteerde

opleiding master Bedrijfswetenschappen

beroepsopleidingen en executive onderwijs. In samenwerking met de Faculteit

• Parttime opleiding master Accounting &

der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB) biedt de Postgradu-

Control in combinatie met Registeraccoutant

ate School veertien gerenommeerde deeltijdopleidingen aan.

• Registeraccountant • Registercontroller •

Register EDP-auditor • Treasury Management

Interactie tussen theorie en praktijk

• Verandermanagement

Typerend voor het onderwijs aan de Postgraduate School is de interactie tussen theorie en praktijk, tussen cursist en docent en tussen cursisten onderling. Interactie is zowel op de uitwisseling van kennis als op de uitwisseling van ervaring gericht. Interactie staat borg voor de practische toepasbaarheid van de leerstof. Interactie wordt niet alleen bewerkstelligd door een optimale integratie van theorie en praktijk in de leerstof maar tevens door voor het leerproces gebruik te maken van hoogleraren en docenten die naast hun aanstelling aan de universiteit tevens werkzaam zijn in de praktijk.

vuurwerk

De verankering met de Vrije Universiteit Amsterdam waarborgt het hoge niveau van de opleidingen. De verbondenheid van de opleidingen met de praktijk is een garantie voor de actualiteit van de programma’s.

Europa Hoger onderwijs in Europa - Europa en de flexibele BV Is het Amerikaanse model Miss World? - Het Europese Landbouwbeleid

Meer weten? Surf naar www.feweb.vu.nl en klik op ‘postgraduate school’ voor informatie over de postgraduate opleidingen. Van iedere opleiding is uitgebreide documentatie beschikbaar. Voor nadere inlichtingen kun je je ook wenden tot het secretariaat van de Postgraduate School. Telefoon (020) 598 6045.

#2

november 2005

jaargang 1

Relatiemagazine van de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde