vuurwerk Crisis in Nederland

vuurwerk Crisis in Nederland Misverstanden over de kredietcrisis • De economische crisis en de ethiek • Crisis in de woningmarkt • Pensioen(fonds)crisis... welke crisis? • Werktijdverkorting

#9

mei 2009

jaargang 5

Relatiemagazine van de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde

In dit nummer: Thema CRISIS IN NEDERLAND

VOLGEND NUMMER De volgende Vuurwerk verschijnt in november 2009. Deadline kopij: 1 oktober 2009.

Redactioneel

3

Overzicht FEWEB

4

Overzicht opleidingen FEWEB

5

Misverstanden over de kredietcrisis

10

Interview met Gert-Jan Lankhorst

15

Crisis in de woningmarkt

18

Pensioen(fonds)crisis... welke crisis?

22

Werktijdverkorting

26

Column André Lucas

30

Agenda

31

Nieuws FEWEB

32

Prijzen en awards

34

Postgraduate School

36

Misverstanden over de kredietcrisis / pagina 6

Pensioen(fonds)crisis... welke crisis? / pagina 22

COLOFON Vijfde jaargang, nr. 9, mei 2009

Ontwerp en opmaak

Werktijdverkorting

Vuurwerk is het relatiemagazine van de

Room for ID’s, Nieuwegein

/ pagina 26

Faculteit der Economische Wetenschappen

Druk

en Bedrijfskunde (FEWEB).

Drukkerij Damen, Werkendam

Redactie

Fotografie

Frans Snijders, Iris Visser, Ina Putter,

FEWEB, Johan Hoekstra, Room for ID’s

Henri de Groot

Oplage

Adres

Vuurwerk verschijnt twee keer per jaar

Faculteitsbureau FEWEB,

in een oplage van 7.500 exemplaren.

De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam [email protected], (020) 598 61 57

6

De economische crisis en de ethiek

REDACTIONEEL/

Nederland in crisis Nederland verkeert in crisis. De kredietcrisis overgewaaid uit de VS is nu verworden tot een echte economische recessie. De overheid probeert met een aantal maatregelen – investeringen en bezuinigingen – Nederland zonder al te veel kleerscheuren door de crisis te leiden. Of deze maatregelen afdoende zullen zijn is vooralsnog niet duidelijk. Hoe de crisis is ontstaan, hoe hij voorkomen had kunnen worden en welke oplossingen er zijn wordt uitgebreid besproken in een vijftal artikelen en de column in dit nummer van Vuurwerk. In het eerste artikel gaat Frank den Butter in op de misverstanden over de kredietcrisis en legt uit wat de werkelijke oorzaken van de crisis waren. Eduard Kimman bekijkt vervolgens de crisis vanuit ethisch oogpunt en betoogt wat de economische crisis met ethiek te maken heeft. Jan Rouwendal behandelt de crisis op de woningmarkt en ziet, naast de gebruikelijke nadelen, ook positieve gevolgen en nieuwe kansen voor de woningmarkt. Tom Steenkamp vraagt zich af of er werkelijk sprake is van een pensioenfondscrisis. Ten slotte verdiept Bas van der Klaauw zich in de voor- en nadelen van de werktijdverkorting voor de arbeidsmarkt. Namens de redactie wens ik u veel leesplezier! Ina Putter

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5



OVERZICHT/FEWEB

OVERZICHT OPLEIDINGEN/FEWEB

Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB)

Bacheloropleidingen

FEWEB biedt plaats aan ongeveer 4000 studenten, 1450

Bij FEWEB zijn ongeveer 460 medewerkers in dienst.

postgraduate studenten en 460 medewerkers. Daarmee is

Hiervan is een deel wetenschappelijk personeel (WP) en

De Faculteit biedt momenteel vier bacheloropleidingen

zij landelijk gezien een middelgrote faculteit. Tegelijkertijd

een deel ondersteunend beheerspersoneel (OBP). Het

aan en daarnaast voor een selecte groep studenten een

is zij, wat betreft het aantal studenten, de grootste faculteit

wetenschappelijk personeel bestaat uit hoogleraren,

“honours programma”:

van de VU.

docenten, onderzoekers en aio’s en is ondergebracht bij de afdelingen. Het onderzoek van de faculteit is ­

• Economie en Bedrijfseconomie

ondergebracht in 12 facultaire onderzoeksprogramma’s.

• Econometrie en Operationele Research

Afdelingen en Onderzoeksprogramma’s De Faculteit der Economische Wetenschappen

Informatiekunde en Logistiek

en Bedrijfskunde van de VU heeft 8 afdelingen

Prof. dr. A.R. van Goor

en 12 onderzoeksprogramma’s:

http://www.feweb.vu.nl/informatiekunde en

• Bedrijfskunde

Een masteropleiding is een specialistische opleiding.

• International Business Administration

Na afronding van een bacheloropleiding biedt een

(alleen in het Engels)

masteropleiding verdieping van kennis en inzicht in een deelgebied van de in de bachelor bestudeerde discipline.

Na succesvolle afronding ontvangen studenten

De masteropleiding is tevens een wetenschappelijke

het ‘Bachelor of Science’ diploma.

opleiding, waarbij niet alleen het doen van onderzoek, maar ook de toepassing van de wetenschap centraal staat. Na succesvolle afronding van de master ont-

http://www.feweb.vu.nl/logistics Information Systems for Organisational Networks Secretariaat: Algemene en Ontwikkelingseconomie

Kamer 3A-15, tel. 020 598 6185, fax 020 598 6005

Prof. dr. E. Bartelsman

Masteropleidingen

vangen studenten het MSc (Master of Science) diploma.

Research- en joint masters:

Deze is internationaal erkend. De onderstaande masters duren één jaar full-time, worden in het Engels gegeven en hebben een studielast van 60 ects.

http://www.feweb.vu.nl/economics

Afdeling Marketing

Applied Labour Economics (ALERT) en Farms and Firms:

Prof. dr. R.T. Frambach

The micoreconomics of poverty, risk and development

http://www.feweb.vu.nl/marketing

Tinbergen Institute:

• Accounting & Control

Secretariaat Economics:

Marketing Strategy

• MPhil Economics, Finance and Econometrics

• Business Administration

Kamer 2E-71, tel. 020 598 6030, fax 020 598 6020

Secretariaat:

Secretariaat Sectie Ontwikkelingseconomie:

Kamer 2E-43, tel. 020 598 7145, fax 020 598 6005

Kamer 2E-71, tel. 020 598 6140, fax 020 598 6004 Management en Organisatiekunde Accounting

Prof. dr. T. Elfring

Prof. dr. T.L.C.M. Groot

http://www.feweb.vu.nl/mo

http://www.feweb.vu.nl/accounting

Strategic Entrepreneurship en Human Resources

Accounting and Decision Making

Secretariaat:

Secretariaat:

Kamer 3A-15, tel. 020 598 6050, fax 020 598 6005

kamer 2E-43, tel. 020 598 6040, fax 020 598 9870

(research master, two years, full-time, English) • MPhil in Finance (research master, two years, full-time, English)

• Econometrics and Operations Research • Economics • Finance

Duisenberg School of Finance:

• Quantitative Finance

• MSc in Risk Management, MSc in Finance and Law,

• Marketing

MPhil in Finance

• Spatial, Transport and Environmental Economics (STREEM)

Voor meer informatie over opleidingen zie: www.feweb.vu.nl

• Universitaire lerarenopleiding (verzorgd door de VU)

Ruimtelijke Economie Econometrie

Prof. dr. P. Rietveld

Prof. dr. ir. G. van der Laan

http://www.feweb.vu.nl/re

http://www.feweb.vu.nl/econometrics

Spatial, Transport and Environmental Economics

Strategic and Cooperative Decision Making;

Secretariaat:

Time Series Econometrics: methods, computations and

Kamer 4A-33, tel. 020 598 6090, fax 020 598 6004

applications en Operations Research and Information Technology

Daarnaast heeft de faculteit verschillende Postdoctorale

Secretariaat:

Opleidingen (De Postgraduate School, zie achterzijde

Kamer 1A-17, tel. 020 598 6010, fax 020 598 6020

van Vuurwerk) en twee stichtingen, te weten het Amsterdam Centre for Business and Economic Research (AMBER) en de Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening (SOW).

Financiering Prof. dr. M. van der Nat en Prof. dr. B. Compaijen



OVERZICHT/FEWEB

Het Tinbergen Instituut

Deeltijdmaster:

Het Tinbergen Instituut is een samenwerkingsverband

• MSc Bedrijfskunde

tussen de economische faculteiten van de Vrije Universiteit, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit van Amsterdam. Het Tinbergen Instituut is behalve een onderHet Tinbergen Instituut is behalve een onderzoekinstituut

AMBER, Secretariaat, Kamer 5A-36, tel. (020) 598 6080,

ook een opleidingsschool voor promovendi en het heeft een

Finance and Banking

fax (020) 598 6127, http://www.feweb.vu.nl/esi/

research master voor Economics en Finance (MPhil-opleiding).

Secretariaat:

SOW, Secretariaat, Kamer 15A-15, tel. (020) 598 9321,

Meer informatie over het Tinbergen Instituut is te lezen op

Kamer 1A-17, tel. 020 598 6060, fax 020 598 6020

fax (020) 598 9325, http://www.sow.vu.nl/

http://www.tinbergen.nl/

mei 2009 2008

jaargang 5 4

(twee jaar, parttime, Nederlandstalig)

zoeks­instituut ook een opleidingsschool voor promovendi.

http://www.feweb.vu.nl/fb

vuurwerk #9 #7

(twee jaar, parttime, Nederlandstalig) • MSc Marketing

vuurwerk vuurwerk #9 #7 mei 2009 mei 2008 jaargang jaargang 5 4



CRISIS/

Frank A.G. den Butter1

Misverstanden over de kredietcrisis Economen mogen dan wel gevallen priesters zijn, ze zijn geen ezels die zich tweemaal aan dezelfde steen stoten

De echte oorzaak van de kredietcrisis ligt bij onverantwoord gedrag van banken en toezichthouders die geen, of te weinig begrip en aandacht toonden voor systeemrisico’s. Nu de crisis wereldwijd en in volle hevigheid is overgeslagen naar de reële economie, raken velen door dit onverantwoorde gedrag werkloos. Het is wrang dat de crisis vooralsnog de economen van de straat lijkt te houden. Zij hebben er een dagtaak bij gekregen om op allerlei manieren de crisis te duiden en met aan­ bevelingen te komen hoe we er weer uit komen. De meningen rollen over elkaar heen en waaieren alle kanten uit. Vanuit andere disciplines wordt met een flinke minachting op die domme economen neergekeken. Gevallen priesters noemt columnist Ewald Engelen ze in De Groene Amsterdammer. Daarbij wordt veelal het hele kapitalistische systeem, en de drammerigheid van economen om dit systeem op te hemelen, als veroorzaker van alle ellende gezien.

1 Frank den Butter is hoogleraar algemene economie bij de afdeling Economics van FEWEB, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, [email protected]



vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5



Hebzucht draagt volgens de economische theorie juist bij tot de welvaart

Emoties

Kapitalistische hebzucht

Een volgend misverstand is dat ongetemde emoties een

Degenen die de crisis als het failliet van het kapitalistische

oorzaak van de crisis zijn geweest. Verwijzing naar emoties

systeem zien, wijzen ongebreidelde hebzucht als oorzaak

en niet-rationeel gedrag levert geen analyse op die voor het

aan. Ook dit is een misverstand: hebzucht, of om het neutra-

macrotoezicht bruikbaar is. Bovendien is het ondenkbaar dat

ler te stellen, nastreven van eigenbelang draagt volgens de

Dergelijke beloningsystemen dienen vooral te worden gezien als symptoom en indicator dat er wat mis is in het systeem

In mijn beleving gaat het bij vele van deze meningen om

Financiële innovaties

emoties een cruciale rol spelen in een wereld waar het om ver-

economische theorie juist bij tot de welvaart. In de moderne

halve of hele misverstanden. De werkelijke oorzaak van de

Op de lange termijn dient, zoals gezegd, goed toezicht het

lies of winst van miljarden gaat. Zoals het voor professionele

markt­economie is het echter de taak van de overheid om

crisis is dat door bundeling en doorverkoop van de pakketjes

marktfalen te doen voorkomen. In dat geval kunnen

pokerspelers geldt dat zij zich niet door emoties moeten laten

ongewenste hebzucht – dat is hebzucht die anderen schade

onveilige activa – de secutirisatie – banken onderling zoda-

­financiële innovaties een positieve bijdrage leveren, en geen

leiden en hun eigen emoties zelfs zo goed mogelijk moeten

berokkent – in te dammen. Dat is het belangrijkste argument

nig verstrengeld zijn geraakt, dat de negatieve schok op de

negatieve, zoals nu met secutirisatie het geval was. Een eerste

verhullen, zo geldt dat ook voor de spelers op de financiële

voor overheidsregulering, een regulering die in het geval

Amerikaanse huizenmarkt het hele financiële systeem als een

misverstand is namelijk dat innovaties altijd goed voor de

markten. In beide gevallen moeten er snel beslissingen geno-

an de financiële markten niet op juiste wijze heeft plaats-

kaartenhuis heeft doen instorten (Gallegati et al. 2008). De

economie zijn. Ter vergelijking kan hier het voorbeeld gelden

men worden in een situatie van informatieonzekerheid, zowel

gevonden omdat, zoals gezegd, er geen goed zicht is op de

ernst van het systeemrisico werd over het hoofd gezien. In de

van vissers die dankzij een innovatie over betere netten kun-

over de eigen kansen als over de positie van anderen. Dat vergt

externaliteiten die de crisis hebben veroorzaakt.

financiële markten is een vorm van marktfalen ingebouwd

nen beschikken. Individueel zijn ze hierdoor efficiënter, maar

een door ervaring gelouterde intuïtie, maar juist geen emotio-

waarbij vooralsnog niet precies duidelijk is welke negatieve

op collectief niveau betekent het dat de zee eerder is leeg

naliteit of irrationeel gedrag.

externe effecten hierbij een rol hebben gespeeld (Den Butter,

gevist. Wanneer er echter sprake is van een goede regulering

2009). Het was en is de taak van de overheid, en in dit geval het

– in dit geval vaststelling en strikte handhaving van vangst-

De beloningsstructuur

zeepbel, die in de voorafgaande periode is ontstaan vanwege

macroprudentieel toezicht, om deze externe effecten te inter-

beperkingen – zal de innovatie van de betere netten juist een

Dit brengt een ander aspect voor het voetlicht dat veelal als

uitbundige kredietverlening en een onverantwoord op de

naliseren. Om in de toekomst een dergelijke systeemcrisis te

positieve uitwerking hebben. De productiviteit stijgt en de vis

oorzaak van de crisis wordt aangeduid, namelijk de asym-

pof leven. Dat laatste geldt in het bijzonder voor de Verenigde

voorkomen, is dus nodig dat er een goed inzicht komt op de

wordt minder duur betaald. Deze vergelijking, die natuurlijk

metrische beloningstructuur in de financiële wereld waarbij

Staten. Zo wordt wel gesteld dat iedereen een beetje schuldig is

externe effecten van risicoafwenteling in de financiële wereld.

maar tot op zekere hoogte opgaat, toont hoe een innovatie

winst met grote bonussen wordt beloond, maar waarbij

aan de crisis: consumenten, de overheid, de lage rente poli-

De huidige crisis wordt wel gezien als het uiteenspatten van de

een versterking van negatieve externe effecten tot gevolg kan

verlies niet wordt bestraft (zie bv. Zalm, 2008). Natuurlijk

tiek, de beleggers, en dus dat niemand echt schuld heeft. De

Rol van vertrouwen

hebben wanneer er geen goede regulering van die externe

is dit een aberratie van het systeem, maar het is eerder een

zeepbel, zo daarvan gesproken kan worden, is ontstaan door

Het verdient aanbeveling vanuit een onafhankelijke blik hier-

effecten is. Bij een adequate regulering kan er dan sprake zijn

gevolg dan een oorzaak van de systeemfout. Indien immers

kortzichtig winstbejag van banken en onmacht van macrotoe-

toe een coherent onderzoeksprogramma op te stellen. Daarbij

van positieve externe effecten. Het voorbeeld van de vissers en

de externe effecten via een adequate regulering perfect zou-

zicht. Daar moet de oorzaak en dus de oplossing van de crisis

is vooral van belang zicht te krijgen op het mechanisme dat

vangstbeperkingen toont ook hoe moeilijk het in de praktijk

den worden geïnternaliseerd en banken die te grote risico’s

worden gevonden. Het laatste misverstand is daarbij deze crisis

de financiële markten heeft doen omslaan van een evenwicht

kan zijn om goed te reguleren. Er is een groep onafhankelijke

nemen daarvoor zelf alle kosten zouden dragen, zouden

te identificeren met eerdere zeepbellen die uiteen zijn gespat.

van wederzijds vertrouwen naar een evenwicht van wederzijds

deskundigen nodig die een geloofwaardige analyse dient te

­dergelijke asymmetrische beloningssystemen niet plaats­

In dat geval zou nu toch bekend moeten zijn welke de beste

wantrouwen. De directe taak voor de overheid hierbij is de

maken van de toekomstige ontwikkeling van de visstand.

vinden. Daarom dienen dergelijke beloningsystemen vooral te

oplossing is, of zou de crisis zelfs zijn voorkomen. Maar iedere

terugkeer te bewerkstelligen naar het evenwicht van weder-

Dan nog spelen politieke belangen in de vaststelling van de

worden gezien als symptoom en indicator dat er wat mis is in

zeepbel is verschillend. De theorie van de zeepbellen biedt

zijds vertrouwen, net zoals de overheid de taak heeft om bij

visquota een zodanig grote rol dat het advies van de deskundi-

het systeem. Dat neemt niet weg dat, voor zover de regulering

daarom alleen een beschrijving van de gang van zaken, en geen

de voorziening van collectieve goederen het dilemma van de

gen veelal niet wordt gevolgd. Uiteindelijk zijn de vissers hier

niet op andere manier deze aberratie weet uit te bannen, hier

analyse. Economen mogen dan wel gevallen priesters zijn, ze

gevangenen te doorbreken en de economie in het evenwicht

echter zelf de dupe van. Dat geldt evenzeer voor de banken

wel symptoombestrijding moet plaatsvinden.

zijn geen ezels die zich tweemaal aan dezelfde steen stoten.

van wederzijdse samenwerking te doen belanden. Terecht

die uitsluitend hun eigen belang nastreven en geen rekening

heeft de Nederlandse overheid het vertrouwen dat nog in

houden met boemerangeffecten. Het verschil is dat de banken

De kredietbeoordelaars

Literatuur

haar gesteld werd gebruikt door banken, die in de problemen

hopen op een bailout (financiële reddingsoperatie, red.) zodat

Iets dergelijk geldt voor de kredietbeoordelaars (“rating agen-

- Butter, F.A.G. den, 2009, Falen van de financiële markten,

dreigden te komen, geheel of gedeeltelijk te nationaliseren.

het slechte gedrag op anderen wordt afgewenteld. Dat zicht

cies”) die wel als schuldigen aan de crisis worden aangemerkt.

Dat vertrouwen in de overheid is in zo’n situatie, waarbij het

op een bailout moet in de toekomst onaantrekkelijk worden

Bij een adequate regulering zullen de banken er wel voor

vertrouwen in de banken is verdwenen, zeer veel geld waard,

gemaakt door bankdirecties tot aftreden te dwingen wanneer

waken dat zij zich niet door een te gunstige risicobeoordeling

en de overheid heeft die positie uitstekend benut.

een bailout echt noodzakelijk blijkt.

tot het aangaan van onverantwoorde risico’s laten verleiden. Maar ook hier geldt in de imperfecte wereld dat toezicht-



Tot besluit

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

Bank- & Effectenbedrijf, 59, blz. 14-19 - Gallegati, M., B. Greenwald, M.G. Richiardi en J.E. Stiglitz, 2008, The asymmetric effects of diffusion processes: risk sharing and contagion, Global Economy Journal, 8, Issue 3, Article 2 - Zalm, G., 2008, Financiële prikkels in de overheidssector en

houders beter zelf een eigen risicobeoordeling kunnen laten

in de financiële sector, Bijdrage Lustrumsymposium FEWEB,

maken.

Vrije Universiteit, 21 Oktober 2008. vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5



CRISIS/

De economische crisis en de ethiek Eduard Kimman1

Ethiek gaat over het goede gedrag, het handelen vanuit goede voornemens of plichten en alles wat een goede samenleving zou kunnen bevorderen. Ooit dachten ze dat op de markt handelaren elkaar wel de loef mochten afsteken door goederen af te prijzen, maar de algemene welvaart zou er toch wel profijt van trekken. Concurrentiebevorderende wetten waren een gevolg van dit denken. Er is ook een totaal andere opvatting, namelijk dat een goede samenleving tot stand wordt gebracht dankzij het goede handelen van elk van haar leden. De beide opvattingen staan eigenlijk tegenover elkaar. Afwisselend hebben ze invloed op de economie en op allerlei economische instituties. Sinds 2008 is er sprake van een economische terugslag. Eerst heette die een crisis op de interbancaire geldmarkt, daarna werd er gesproken van een kredietcrisis, later sprak zelfs de overheid van een economische recessie. Begin 2009 werden allerlei groeiprognoses bijgesteld. Er is sprake, voor het eerst sinds jaren, van een teruglopen van de economische groei. Eerst met cijfers rond 2 en 3% later met 5% en meer. Wat heeft deze economische terugslag met ethiek te maken?

1 Eduard Kimman is hoogleraar bedrijfsethiek bij de afdeling Management en Organisatiekunde van FEWEB, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, [email protected]

10

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

11

Economie en hebzucht

beloningsstructuur op een wettelijke manier regelt. Er kan

In de meeste media wordt de crisis in verband gebracht met

dan een debat in de volksvertegenwoordiging zijn. Wanneer

de hebzucht van bankiers: het bonusprobleem dus. Sommi-

de overheid een norm stelt, de Balkenendenorm bijvoor-

gen gaan zover te beweren dat immoraliteit (met name het

beeld, is er ruimte voor publiek debat. De Balkenendenorm

bonussysteem) de oorzaak is van deze crisis. Bankiers dus die

bedoelt de hoogte van de salarissen van leidinggevenden in

immoreel handelden, die niet handelden als “goede bankiers

instellingen en ondernemingen in het publieke domein te

betaamt”, daartoe aangezet door premies en bonussen. Het

maximeren. De grens is het salaris van de minister-president.

beroep van bankier had en heeft een eigen beroepsethiek.

Twee banken, ABN-AMRO en Fortis Nederland, zijn vorig na-

Maar de bankier van vroeger is niet meer de bankman van

jaar in handen van de staat gekomen. Toch blijkt dat de mi-

vandaag.

nister van Financiën niet bij machte is de Balkenendenorm aan de banken op te leggen. Allerlei juridische obstakels

Beroepsethiek werd aanvankelijk ontwikkeld voor zelfstan-

verhinderen dat. Maar het zijn niet alleen die obstakels, er is

dige beroepsgroepen: de arts, de notaris, de advocaat. Thans

meer aan de hand. Wanneer je morele normen wil opleggen,

werken artsen (als specialisten) in medische centra, notaris-

dan is louter afdwingen onvoldoende. Er moet ook draagvlak

sen en advocaten in grote verbanden die gemanaged worden

gecreëerd worden. Ik geef hieronder een tweede voorbeeld.

en waar omzet moet worden gemaakt, en dat geldt voor meer beroepen. Niet alleen een gedragscode maar ook de

Nuchter kijken naar de kredietcrisis

invloed van de organisatie (de gewenste omzet, de gewenste

Aan de oorsprong van de kredietcrisis in 2007 staat een

type cliënten, het imago van de zaak, enz.) heeft invloed op

ideaal, namelijk affordable housing voor mensen die zich

De kredietcrisis is niet zomaar een morele crisis maar een crisis in de naleving van normen het beroepsmatige handelen. De beroepsethiek van deze

dat nauwelijks kunnen veroorloven. De kredietcrisis begon

artsen of advocaten in loondienst is niet meer gelijk aan die

namelijk bij de herfinanciering van kortlopende hypotheken

van een eeuw geleden. Het gaat meer en meer om een ethiek

(circa drie jaar) in de subprime hypotheekmarkt in de VS. Dat

van de organisatie waarin professionals werken.

is een markt gebaseerd op een bijzondere wet, de GrammLeach-Bliley Act, die banken in staat stelde, ja, min of meer

De goede heelkunde en de goede zorg in een ziekenhuis

verplichtte, hypotheken te verschaffen aan gezinnen met

is immers niet alleen afhankelijk van de behandelende ge-

een inkomen dat te bescheiden was om die hypotheeklast te

neesheer en de verwerking van een juridisch dossier op een

dragen. Waarom werd die wet aangenomen? Het ging over

advocatenkantoor is even goed afhankelijk van de stagiaire.

een inkomenscategorie waar zo’n tien miljoen Amerikaanse

Er is sprake van een eindverantwoordelijkheid bij de arts of

gezinnen toebehoorden. Boven de armoedegrens. In Neder-

de advocaat. Bij een bank geldt ook iets dergelijks. Het is mis-

land zijn dat gezinnen die niet van de Bijstand afhankelijk

leidend te denken dat de ‘deal’ in een zakenbank helemaal

zijn maar die ook niet welvarend genoeg zijn om een huis te

afhankelijk is van de firmant die met een geweldige bonus

kopen. Dat is ongeveer een kwart tot een derde van alle huis-

van enige miljoenen naar huis gaat. Daar is hard voor ge-

houdens in Nederland. Die worden bij ons gehuisvest door

werkt door een grote staf onderbetaalde jonge economen en

de woningbouwcorporaties.

juristen. De uit de hand gelopen bonussen voor mensen die

12

bij banken werken zijn niet zozeer fout in verband met de

Sociale woningbouw is in de VS alleen te vinden in bepaalde

hoogte maar zijn vooral onrechtvaardig omdat ze een afspie-

grote steden zoals New York. Huurkazernes in de VS zijn par-

geling zijn van een onrechtvaardige beloningsstructuur.

ticulier eigendom waar gewoon goed mee verdiend wordt.

Hoe kom je tot een rechtvaardiger beloningsstructuur? Er

Huurkazernes staan in de buurt van elkaar in vooroorlogse

zijn ruwweg twee oplossingen: normen van buitenaf opleg-

wijken van de Amerikaanse steden. Ze zijn gebouwd in de

gen of normen ontwikkelen van binnen. Ik begin met de

eerste helft van de twintigste eeuw voor blue collar workers en

eerste mogelijkheid, dat de overheid de verbetering van de

hun gezinnen. Die wijken zijn inmiddels geworden tot wat

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

13

INTERVIEW/Alumnus

wij “Vogelaarwijken” zouden noemen. Van tijd tot tijd komt

Ethiek en economie

de vraag op: zou het niet beter zijn die gezinnen aan een

Uit de beide voorbeelden blijkt dat er wel een relatie is tus-

eigen woning te helpen? Uit allerlei kringen komt van tijd

sen “moraal” en “economie” maar dat de instrumenten van

tot tijd een initiatief voor affordable housing op. Dan gaat het

de overheid, voornamelijk subsidiering, belastingheffing,

om particulier initiatief zoals in de zeventiende en acht-

wetgeving alsook het verstatelijken van instituten (overname

tiende eeuw welgestelde Nederlanders bij legatering hofjes

van twee banken bijvoorbeeld), beperkt in staat zijn een

lieten bouwen voor de huiszoekenden van toen. Ook de

nieuwe moraal te scheppen. De kredietcrisis is niet zomaar

morele leiders van de VS tijdens het presidentschap van Bill

een morele crisis maar een crisis in de naleving van normen.

Clinton vonden dat er hoog nodig wat gedaan moest worden.

Door loffelijke idealen bewogen schrijft een volksvertegen-

Het Huis van Afgevaardigden werd bestookt met petities

woordiging mooie wetten en vaardigt prachtige normen

ter ondersteuning van een wet die een initiatief was van de

uit, maar zonder moreel draagvlak in de bevolking en in het

senatoren Gramm, Leach en Bliley. Banken en verzekerings-

bedrijfsleven worden die wetten en normen omzeild.

maatschappijen waren er aanvankelijk niet blij mee, maar zagen hun kans om een onderlinge koppeling van banken

Daarom is er iets nodig dat tussen de overheid en de burger

en verzekeraars – iets dat sinds de grote crisis van 1929 verbo-

actief is en dat de moraal van de samenleving beïnvloedt.

den was – te legaliseren. In West-Europa waren de financiële

We noemen dat het middenveld. Daar zijn maatschappelijke

markten immers in de jaren negentig reeds geliberaliseerd

organisaties actief, zoals vakbonden en werkgeversorgani-

en de VS zouden op dit punt achter lopen.

saties. Als die het willen, dan veranderen de beloningssyste-

Het echte werk begint als iedereen naar huis gaat Een interview met energie-expert Gertjan Lankhorst Waar de overheid, het nationale en het internationale bedrijfsleven elkaar treffen op de energiemarkt staat Gertjan Lankhorst. Als CEO van GasTerra, een handelsonderneming in aardgas, houdt hij zich bezig met de verkoop van aardgas zowel in Nederland als het buitenland en de transitie naar duurzame energie. Heb jij vanochtend een ei gebakken? Dan is jouw ontbijt misschien wel mede mogelijk gemaakt door Gertjan Lankhorst! Door Anne van Rossum en Niels Poelsma

men. Die organisaties hebben een achterban waar nauw In de jaren negentig verlieten veel gezinnen de woonwijken

contact mee wordt gehouden. Hoe sterker die band, hoe

Gertjan Lankhorst, 51 jaar, heeft drie kinderen en is woon-

was hij een jaar voorzitter van de SRVU en nam hij deel in

die ongeveer veertig jaar geleden gebouwd waren voor

breder het draagvlak, des te groter is de morele invloed.

achtig in het pittoreske Haren net onder Groningen. Daar

de faculteitsraad. Deze activiteiten gaven hem naast de

werkt hij nu al bijna drie jaar als CEO voor GasTerra. Dit

mogelijkheid tot zelfontplooiing en ontwikkeling ook een

markt stelde miljoenen minder welgestelde, maar toch niet

Praktische economische ethiek richt zich dus op intermedi-

na een lange carrière bij het ministerie van Economische

hoop gezelligheid en veel plezier.

echt arme, gezinnen in staat de huizen uit de jaren vijftig en

aire instellingen tussen staat en burger, op het middenveld

Zaken. Hij studeerde Algemene Economie aan de VU van

zestig te kopen van de gezinnen met net iets meer inkomen,

en op de organisaties. Praktische economische ethiek is dus

’76-’84. Aan de faculteit was hij ook werkzaam als plan-

Tijdens zijn studietijd hebben een hoop docenten zijn pad

net iets meer ontplooiingskansen en net iets meer flexibi-

vanzelf ook organisatie-ethiek of bedrijfsethiek. Die houdt

ningsfunctionaris en hij werkte na zijn studie nog enige

gekruist, waarvan hem een aantal zeker zijn bijgebleven.

liteit om gas terug te nemen waar nodig. Een eenouderge-

zich niet alleen bezig met goede bankiers, maar meer nog

jaren voor de VU.

Een daarvan is prof. Hans Visser die hem begeleidde bij

zin, waarvan vader of moeder best een aardige baan in het

met “goede” banken. Waar de ethiek zich in de komende

onderwijs heeft, mist die flexibiliteit. De weg terug naar de

jaren indringend mee moet bezig houden is de ethiek van de

Een typische dag in het leven van Gertjan Lankhorst is er

en een objectief perspectief te schetsen. Daarnaast werkte

huurkazerne is onaantrekkelijk en wordt daarom zo lang

organisatie, van de hele onderneming, en met de afgeleiden

eigenlijk niet. Als CEO kent hij een flexibele wisselende

hij als planningsfunctionaris samen met Wietze Boomsma,

mogelijk uitgesteld. De hypotheken, dikwijls met wat lagere

daarvan: dus bijvoorbeeld de salarisstructuur en het bonus-

week. Maandag is de kantoordag, die bol staat van verga-

docent Kwantitatieve Methoden. Samen namen ze het

lasten in de beginjaren, werden gauw een ondraaglijke last.

systeem. Tot nu toe werd het salaris gerelateerd aan een func-

deren en overleg. Deze dag begint meestal met een overleg

budget onder de loep waar hij veel van opgestoken heeft.

tie, aan de prestatie en aan zoiets als verantwoordelijkheid.

met de CFO van GasTerra over actuele financiële zaken;

Verder begeleidde Kick van der Pol, docent Micro-economie,

De banken hadden deze problemen waarschijnlijk wel enigs-

Dat is op zich ook in orde, maar ethiek vestigt de aandacht

vervolgens vindt er overleg plaats met de directiesecretaris

de studiegroepjes Politieke Economie. Met hem had hij dus

zins voorzien. Zij hadden tijdig ervoor gezorgd een deel van

op het feit dat binnen organisaties verantwoordelijkheden

en de voorzitter van de Ondernemersraad. Ook vindt er een

ook veel contact.

dat risico door te schuiven naar de internationale kapitaal-

gedragen worden door veel mensen. De top weet van veel

directievergadering plaats waar zowel commerciële vraag-

markten door middel van zogenaamde derivaten. Dat zijn

zaken vrij weinig tot niets. Ondernemingen moeten niet ver-

stukken alsmede de bedrijfsvoering van GasTerra worden

Na zijn studietijd was Gertjan Lankhorst actief in een

hoogrentende maar risicovolle financiële waardepapieren

der groeien dan waarvoor ze verantwoordelijk kunnen zijn.

besproken. De rest van de week staat in het teken van veel

voetbal­team met verschillende studenten van de VU. Hierin

voor de internationale markten. Ook Nederlandse banken

Span of control is een begrip dat bijvoorbeeld ethisch verder

reizen, met name naar de Randstad. Daar treft hij in Den

heeft hij jarenlang met Economen van de VU gevoetbald; zo

kochten deze op het eerste gezicht aantrekkelijke vastren-

uitgewerkt zou kunnen worden.

Haag het ministerie van EZ en Shell, beide grootaandeel-

stond Harmen Verbruggen in het doel. Ze gingen van tijd

houders. Een veelbewogen week dus.

tot tijd ook naar het buitenland om te voetballen, waardoor

nieuwe huizen in de nieuwe suburbs. De subprime hypotheek-

tende waarden voor hun cliënten. In 2006 en 2007 werd

14

zijn scriptie. Van hem leerde hij zorgvuldig argumenteren

ze al met al een hechte band opbouwden. Ook nu heeft

duidelijk dat de onderliggend hypotheken van bepaalde de-

Wat de crisis en de ethiek met elkaar te maken hebben, ligt

rivaten niet altijd meer hun renteverplichtingen nakwamen

niet in het verleden, maar in de toekomst. Organisaties moe-

Studeren aan de VU

of konden nakomen. Elke accountant beveelt dan aan om af

ten hun morele zelfbesef ontwikkelen. Wettelijke maatregelen

Het leukst aan zijn studietijd vond hij de vrijheid om zelf

te schrijven op zulke financiële stukken. Dat betekende dus

van de overheid helpen daarbij, maar kunnen het nooit alleen

zijn eigen tijd in te delen. Tijdens deze acht jaar studie

Rekenen met miljarden

rode cijfers voor de banken. De totale waarde van de vermoe-

doen. Zonder moreel draagvlak voeren prachtige normen en

ondernam Gertjan Lankhorst veel activiteiten. Zo was hij

Gertjan Lankhorst had geen duidelijk idee welke richting hij

delijk niet zo gemakkelijk inbare subprime hypotheken wordt

moreel loffelijke wetten niet naar de gewenste goede samen-

actief bij VESVU (het huidige Aureus) waar hij twee jaar

op wilde na zijn studie. Hij werkte een tijdje als medewer-

geschat op $ 3,5 triljoen. De kredietcrisis was geboren.

leving. Organisaties zijn daarvoor de belangrijkste tussen-

bestuurslid was, waarvan één als voorzitter. Verder deed

ker aan de VU voor het Bureau Begrotingen en Budgetaan-

schakels. Economische ethiek moet zich daarop richten.

hij mee aan verschillende studiegroepjes Politiek Economie,

gelegenheden, waar hij als planningsfunctionaris in was

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

Lankhorst nog geregeld contact met zijn oud-studiegenoten.

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

15

gerold. Toen kreeg hij een briefje van Gerrit Zalm, of hij

de ene kant lastig, maar ook fantastisch. Gertjan als per-

langs wilde komen bij het ministerie van EZ voor een

soon en GasTerra als bedrijf kunnen er erg veel van leren.

oriënterend gesprek. Hier werd hij aangenomen en kwam te werken aan de ‘Wet Investeringsrekening’ (WIR), waar

Meewerkend voorman

miljarden guldens mee waren gemoeid. Toen dit project

Als CEO van GasTerra is Gertjan Lankhorst het gezicht naar

werd afgerond hield zijn functie op te bestaan. Hij was dus

buiten, maar intern zorgt hij ervoor dat iedereen doet wat

op zoek naar een baan en bij EZ bedacht men “die jongen

hij/zij moet doen. Daarnaast denkt hij na over en bepaalt

kan wel goed rekenen met miljarden” en de komende tien

hij de strategie van het bedrijf. Hij beschrijft zichzelf en

jaar werkte hij bij Energie. Daarna werkte hij nog enige tijd

zijn functie als ‘meewerkend voorman’. Van hiërarchie is

bij Marktwerking. In 2003 keerde hij terug naar Energie

weinig sprake bij GasTerra; het is een plat bedrijf met een

als directeur-generaal. Dit was zijn laatste functie bij EZ.

hele grote omzet en weinig managementlagen. Als CEO is

GasTerra werd in 2006 zijn nieuwe werkgever, waar hij nu

hij dus betrokken bij iedereen.

al bijna drie jaar met veel plezier als CEO werkt. Een van de leukste bezigheden als CEO vindt Lankhorst het

GasTerra

vertellen wat GasTerra doet. Daarbij denkt hij graag na over

GasTerra is een internationale handelsonderneming in

het belang van aardgas, waar het naartoe gaat en wat dit in

aardgas, en tevens een van de grootste aardgas leveran-

de toekomst voor GasTerra betekent. Hij vindt het leuk om

ciers van de Europese Unie. Het is qua omzet een van de

te zien hoe jonge medewerkers een frisse wind door het

grootste bedrijven van Nederland, maar toch is het bij het

bedrijf blazen en het bedrijf verder helpen. Dingen die hem

publiek vrijwel onbekend. Daarom nu een korte uiteenzet-

niet aanstaan zijn gezeur op de werkvloer. Het gaat om

ting van de CEO van GasTerra. GasTerra houdt zich bezig

de kern van de zaak: “Ik houd van inhoud, niet zozeer van

met het verkopen van aardgas. Negentig procent komt van

procedures.”

Nederlandse bodem en tien procent wordt geïmporteerd uit

Hij kreeg een briefje van Gerrit Zalm, of hij langs wilde komen bij het ministerie van EZ voor een oriënterend gesprek Rusland en Noorwegen. Het gas wordt verkocht aan Neder-

Eerlijk en open functioneren

Van de overheid naar GasTerra

helemaal geen aardgasmarkt en die transitie is ook ongelo-

landse bedrijven, zoals Eneco, Essent, elektriciteitscentra-

Een paar jaar geleden kwam hij bij EZ voor een grote

Lankhorst heeft er niet bewust voor gekozen om de over-

felijk snel gegaan. Het is dus moeilijk te voorspellen wat er

les en een deel is bedoeld voor de export. GasTerra levert

uitdaging te staan: er was een debat over de splitsing in

heid te verlaten. Hij had het erg naar zijn zin in Den Haag

de komende halve eeuw allemaal gaat gebeuren. De vraag

vijftien procent van het gas in Europa. Met het oog op de

een commercieel en een netwerkbedrijf. Dit was een grote

en werkte met veel plezier bij het ministerie van EZ. Hij

naar duurzame energie is zo groot, waardoor het heel veel

toekomst houdt GasTerra zich bezig met de transitie naar

politieke kwestie en het Ministerie was voorstander van

had ook nog andere functies willen bekleden in Den Haag,

vergt om een nieuw systeem te creëren. De techniek van

duurzame energie. Aardgas is tevens de ideale partner van

deze splitsing. De uitdaging was om een alternatief te be-

maar toen zijn functie bij Energie eindigde waren er geen

vandaag zijn nog maar de eerste stapjes.

duurzame energie. Windmolens draaien bijvoorbeeld niet

denken voor de splitsing, zodat dit niet door zou gaan. Het

vacatures bij andere Ministeries. Toen kwam de mogelijk-

altijd en deze fluctuaties kan door aardgas perfect worden

probleem was dat politici eigenlijk geen alternatief wilden,

heid om bij GasTerra als CEO te werken. Hij had zich bij het

Lankhorst is ervan overtuigd dat er in de komende twintig

opgevangen. Hoewel duurzame energie nog klein is zijn er

ze hadden hun zinnen op de splitsing gezet. Het alternatief

Ministerie van EZ al met aardgas bezig gehouden, waardoor

jaar nog vele doorbraken zullen komen op het gebied van

grote ambities. Hier ligt ook voor GasTerra een toekomst.

dat hij had gevonden werd dus door de kamer afgewezen

de overstap naar een bedrijf als GasTerra wel erg verleide-

duurzame energie. Het is een schone taak voor een CEO

Gertjan Lankhorst meent dat er een goede focus is, maar er

op politieke gronden, terwijl het wel werkbaar was. Lank-

lijk was. Of hij zou terugkeren naar Den Haag? Dat weet je

van GasTerra om hier zo goed mogelijk mee om te gaan en

moet meer op technologische ontwikkeling worden gericht.

horst is door dit proces heen heel transparant geweest naar

nooit, maar hij blijft in ieder geval nog een tijd bij GasTerra.

de krachten hiervan te wenden voor dit ijzersterke bedrijf.

alle belanghebbenden. Ondanks de teleurstelling heeft hij De Nederlandse overheid, Shell en ExxonMobil zijn aandeel-

zijn rug recht kunnen houden en mensen recht aan kunnen

Toekomst

houders van GasTerra. Ze spelen onmiskenbaar een grote

blijven kijken, omdat hij eerlijk en open heeft gehandeld.

Veel marktpartijen en instellingen werken er gezamenlijk

rol en zijn van enorm groot belang voor het bedrijf, ook

Hij is dan ook tevreden over hoe hij met die situatie om is

aan om in 2050 een duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar

omdat er zo veel geld in omgaat: de omzet in 2008 was

gegaan.

energiesysteem neer te zetten. Dit is heel ambitieus, maar

24 miljard euro. Het belang van de aandeelhouders is aan

16

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

er kan in die tijd een heleboel gebeuren. Er was vroeger

vuurwerk vuurwerk #6#9 november mei 20092007 jaargang jaargang 5 3

17

Begin 2009 bereikt de kredietcrisis ook de Nederlandse woningmarkt: de CBS index voor bestaande koopwoningen vertoont in die maand voor het eerst een daling.

Vooralsnog is de verwachting dat de gevolgen van de krediet-

niet gegroeid. Niet de woonconsumptie, maar de huizen-

crisis voor de huizenprijzen beperkt zullen zijn. De effecten

prijzen zijn gestegen door de sterk toegenomen vraag waar

op de te realiseren nieuwbouw zullen waarschijnlijk substan-

onvoldoende nieuw aanbod tegenover stond. Vreemd, want

tiëler zijn. Dat is ook begrijpelijk: we hebben in Nederland het

door landbouwgrond om te zetten in grond waarop wonin-

nieuwbouwproces voor koopwoningen zo georganiseerd dat

gen kunnen worden gebouwd treedt een enorme waarde-

De gemeente moet de touwtjes in handen nemen en – in grote lijnen – bepalen wat waar gebouwd wordt

Daarmee komt een einde aan een langdurige periode van prijsstijgingen die begon in de jaren 1980. Vooral in de tweede helft van de jaren 1990 ging het hard met de prijsstijgingen, daarna vlakten die wat af, maar bleef het hoge niveau dat toen werd bereikt wel gehandhaafd.

er pas gebouwd wordt na verkoop. En als er prijsdalingen ver-

sprong op die – althans op de meeste locaties – ruimschoots

wacht worden wil je niet graag in de situatie terecht komen

voldoende zou moeten zijn om alle aan de bouw verbonden

dat je woning bij oplevering al minder waard is dan je er voor

kosten te dekken. En doorgaans blijft er dan nog wel iets

hebt moeten betalen.

over. Maar als we de direct betrokkenen (gemeenten en grote projectontwikkelaars) mogen geloven is het in Nederland bij

Crisis in de woningmarkt

Hoewel de context van een wereldwijde economische crisis de

het tot voor kort geldend prijspeil vrijwel onmogelijk om

recente prijsdaling van woningen in een zorgelijk licht plaatst,

bouwlocaties te vinden waarop met inachtneming van alle

moeten we toch niet vergeten dat we hiervoor jarenlang

regels voldoende woningen kunnen worden gebouwd om

bezorgd zijn geweest over de hoge woningprijzen in dit land.

het nog steeds groeiende aantal huishoudens onder dak te

De daling is op zichzelf dus niet zo’n probleem, en misschien

brengen. Met andere woorden: het sterk gestegen prijspeil

moeten we haar juist wel beschouwen als een gunstig effect

was eigenlijk nog te laag.

van de crisis.

Je zou er moedeloos van worden. Het is duidelijk dat het roer om moet, maar het is even helder dat gevestigde belangen zich

Een vastgelopen markt

verzetten tegen vrijwel elke maatregel die de marktwerking ver-

De Koninklijke Vereniging voor Staathuishoudkunde – de

betert. Alleen in bijzondere omstandigheden – wanneer draag-

Nederlandse economenclub – heeft haar jaarlijkse bundel

vlak bestaat voor ingrijpende maatregelen – lijkt de woning-

preadviezen in 2008 gewijd aan de woningmarkt. Wie kennis

markt weer vlotgetrokken te kunnen worden. Zo beschouwd

neemt van de daarin gebundelde artikelen krijgt het beeld

zou juist de crisis kansen kunnen bieden voor verbetering.

voorgespiegeld van een volkomen vastgelopen markt. In de

Jan Rouwendal

1

huursector bestaan grote vraagoverschotten bij kunstmatig

Meer huurwoningen bouwen en minder ambitieuze

laaggehouden huren. De nieuwbouw van huurwoningen is

plannen

sterk teruggelopen sinds de rijksoverheid de subsidies daar-

Om te beginnen biedt de inzakkende bouwproductie in de

voor grotendeels afschafte in het begin van de jaren 1990. De

koopsector – waar op korte termijn weinig aan te doen is

woningcorporaties zouden daarvoor op eigen kracht kunnen

– mogelijkheden voor de huursector. De vraag naar huur­

zorgen, was de gedachte. In de jaren die volgden is de relatie

woningen groeit naarmate die voor koopwoningen afneemt,

tussen overheid en corporaties er niet beter op geworden.

want de demografische ontwikkelingen staan ook tijdens een

Beide partijen zijn momenteel vooral erg ontevreden over

economische crisis niet stil. De woningcorporaties zijn ge-

elkaar en heel veel huurwoningen worden er niet gebouwd.

houden hun vermogen in te zetten ten behoeve van de volkshuisvesting. Hier ligt een mooie kans om een nieuwe start

Ook in de koopsector gaat het niet goed. De fiscale aftrek-

te maken met maatschappelijk ondernemen. Overheid en

baarheid van hypotheekrente wordt veelal verdedigd met het

corporaties zouden toch in staat moeten zijn om de onder-

argument dat het kopen er aantrekkelijker door wordt, maar

linge verstandhouding te verbeteren en samen de schouders

elementair economisch inzicht leert dat het stimuleren

te zetten onder een hogere productie van nieuwbouwwonin-

van de vraag niet tot meer consumptie leidt als het aanbod

gen. Eventueel kunnen die na verloop van tijd weer omgezet

niet toeneemt. En ook in de koopsector zijn, ondanks sterk

worden in koopwoningen.

gestegen prijzen, de aantallen nieuw gebouwde woningen

Als de huizenprijzen op een substantieel lager niveau terecht

1 Jan Rouwendal is Universitair Hoofddocent bij de afdeling Ruimtelijke Economie van FEWEB, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, [email protected]

18

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

19

zouden komen, zullen veel plannen die in recente jaren zijn

mer worden gevonden die het gewenste gebouw ontwerpt

bedacht, maar nog niet zijn uitgevoerd, opnieuw bekeken

binnen de gestelde randvoorwaarden en vervolgens verkoopt

moeten worden. Ze gaan namelijk uit van een verwachte

of verhuurt. En natuurlijk daarvoor een gepaste vergoeding

prijs waartegen de te bouwen woningen zullen worden

betaalt voor de kosten van planvorming, ontsluitende infra-

afgezet en op basis daarvan krijgt elk van de betrokkenen

structuur, enzovoorts.

Op den duur zal dan door geldontwaarding het belang van de hypotheekrenteaftrek langzaam, maar zeker, afnemen zijn deel van de kosten vergoed. Het gaat doorgaans om een

In deze opzet wordt aan de gemeenten veel meer een lei-

gemeente en enkele grote projectontwikkelaars. Dat heron-

dende rol toebedeeld dan momenteel het geval is. Dat lijkt

derhandelen kan wel even tijd kosten – een jaar is zo voorbij

ook terecht gezien het grote publieke belang dat met de

– en ondertussen ligt de woningproductie stil, ook als tegen

planvorming ten behoeve van woningbouw gemoeid is. Voor

lagere kosten genoeg woningen afgezet zouden kunnen

het gevoerde beleid kan in de gemeenteraad verantwoording

worden.

worden afgelegd. De voordelen die publiek private samenwerking in sommige gevallen kan hebben hoeven ons niet

Maar dat kon toch niet? Het zal wel moeten. En als het mo-

blind te maken voor de beperkingen die er in de huidige

gelijk was om begin jaren 1990 veel grotere bouwvolumes te

opzet van de woningbouw aan verbonden zijn.

realiseren dan in de achterliggende jaren bij een substantieel lager prijsniveau, dan lijkt het waarschijnlijk dat ook in de

Is de crisis dan niet erg?

komend jaren er nog wel een paar woningen gebouwd kun-

Met het bovenstaande wil ik niet de indruk wekken dat de

nen worden in Nederland. Daarom lijkt het nuttig om, als

economische crisis geen nadelige gevolgen voor de woning-

tweede reactie op de crisis, eens te proberen het plannings-

markt zal hebben. Het vooruitzicht van een prijsdaling zal

proces wat te vereenvoudigen. Bijvoorbeeld op de volgende

weinig woningbezitters vrolijk stemmen. Degenen die juist

manier. Vrijwel overal in Nederland bestaat er vraag naar

een woning met een grote hypotheek hebben aangeschaft

bouwkavels waarop men – binnen algemene randvoorwaar-

zullen wellicht in een situatie terecht komen waarin de

den – naar eigen inzicht een woning mag zetten. Zulke

lening groter is dan de waarde van het onderpand. Ook ban-

kavels komen echter slechts zelden beschikbaar en door-

ken zijn daar niet blij mee. En zij die het voornemen hadden

gaans zijn ze dan binnen zeer korte tijd verkocht. Daar zit

opgevat om een deel van het in het verleden opgebouwde

een potentieel dat waarschijnlijk ook in de huidige om-

vermogen in de woning te gelde te maken door kleiner te

standigheden kan worden benut. Als gemeenten een kader

gaan wonen of te verhuizen naar een goedkopere omgeving

vastleggen waarbinnen particulieren hun woning mogen

zien mogelijk een deel van dat kapitaal verdampen. Voor

bouwen mits ze een prijs voor de grond betalen waaruit

starters en mensen die wel wat groter zouden willen wonen,

de kosten van de ontsluitende infrastructuur en plan­

brengt een prijsdaling echter voordelen met zich mee. Deze

ger perioden onvoldoende draagvlak hebben. Dat is in het

hoog wordt vastgesteld dat het op dit moment slechts een

vorming gedekt kunnen worden, dan kan er waarschijnlijk

laatste groep is zeker niet verwaarloosbaar.

verleden bijvoorbeeld gebleken met de arbeidsongeschikt-

kleine groep treft, hoeft er niet zoveel zorg te zijn voor extra

tegen betrekkelijk geringe kosten een flink aantal woningen

20

Voor starters en mensen die wel wat groter zouden willen wonen, brengt een prijsdaling echter voordelen met zich mee

heidswetgeving. Misschien bieden de huidige omstandighe-

vraaguitval. Maar op den duur zal dan door geldontwaar-

worden gerealiseerd. In deze opzet zullen de kleine aan-

Voor bouwondernemers breken waarschijnlijk moeilijke

den een goede context voor een betekenisvolle hervorming

ding het belang van de hypotheekrenteaftrek langzaam,

nemers ook meer kansen hebben dan bij grootschalige

jaren aan. Het is een schrale troost, maar de bouw is altijd

van de woningmarkt.

maar zeker, afnemen. En we zullen er geen spijt van krijgen

planontwikkeling.

al een conjunctuurgevoelige bedrijfstak geweest. En als we

En de hypotheekrenteaftrek? Het lijkt niet zo verstandig aan

dat we die maatregel ooit hebben ingevoerd.

Deze aanpak lijkt wat geschikter voor vrijstaande woningen

­wegen weten te vinden waarlangs kan worden voorkomen

dit meest besproken element van het Nederlandse woning-

dan voor appartementen of rijtjeshuizen, maar lijkt toch

dat de terugval in de bouwproductie dramatischer uitpakt

marktbeleid veel te veranderen op een moment dat de vraag

ook daarop zonder veel problemen te kunnen worden toege-

dan de tot nu toe gemaakte prognoses voorzien, dan kunnen

toch al afneemt. Maar als de regering er toe zou kunnen ko-

past. Waar het op aankomt, is dat de gemeente de touwtjes

we misschien achteraf zeggen dat het allemaal nog meeviel.

men om een maximum in te stellen aan het bedrag dat voor

in handen neemt en – in grote lijnen – bepaald wat waar

In crisistijd kunnen soms maatregelen worden genomen

aftrek in aanmerking komt, of aan de hoogte van de ­lening,

gebouwd wordt. Vervolgens kan daarbij de bouwonderne-

waarvan iedereen weet dat ze nodig zijn, maar die in rusti-

zou dat toch het overwegen waard zijn. Als het plafond zo

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

21

CRISIS/

Pensioen(fonds)crisis...

Welke crisis? Tom Steenkamp1

Wanneer we alle publiciteit in media en politiek moeten geloven verkeren we momenteel in de ernstigste financiële en economische crisis sinds mensenheugenis. Voorop gegaan door ons nieuwe nationale doemdenkers het orakel RTL-Z praten we elkaar de put in, juist in een tijd waar we elkaar vertrouwen moeten geven in de toekomst en in het bijzonder in ons financieel systeem.

Ook de pensioensector verkeert, als we media en politiek

systeem afschaffen en overgaan naar een defined contribution

wijst ook wel eens nul aan (als je in de file staat) en ook wel

De beweeglijkheid van “marktwaardes”

moeten geloven, in een ernstige crisis. De uitkering van

systeem, waarbij iedereen individueel voor zijn of haar pen-

eens 160 (dat mag alleen nog op de Duitse autobaan). Met

Hoe ontstaat nu deze volatiliteit? Dat heeft te maken met

pensioenen loopt potentieel gevaar, de sector heeft gefaald

sioen spaart?

andere woorden, het getal op de snelheidsmeter kan op

het feit dat we de waarde van de beleggingen en de verplich-

en het huidige verplichte kapitaalgedekte systeem verzorgd

korte termijn fluctueren, maar is nog geen indicatie voor de

tingen op markt- of actuele waarde waarderen. Voor de

door pensioenfondsen zou onmiddellijk moeten worden

De dekkingsgraad als maatstaf voor een crisis

gemiddelde snelheid op langere termijn. De dekkingsraad

verplichtingen kijken we voor het bepalen van deze waarde

vervangen. Ook hier wil ik niet bagatelliseren, er is natuur-

Eerst iets over de (vermeende) pensioencrisis. Het wel en wee

is de verhouding tussen de huidige waarde van de beleg-

eerst naar welke uitkeringen in de toekomst voortvloeien uit

lijk wel wat aan de hand. Wanneer de waarde van de activa,

van pensioenfondsen wordt door de toezichthouder – en

gingen van een pensioenfonds en de huidige waarde van de

de rechten die nu door de deelnemers zijn opgebouwd. Dit

die dienen voor de toekomstige uitkeringen van pensioenen,

de media – bepaald aan de hand van één getal, namelijk de

verplichtingen. Dit metertje kan nogal volatiel zijn, zo heb-

gaat wel tot 80 jaar in de toekomst. Vervolgens moeten we

op je balans met gemiddeld 50% afneemt binnen 1 jaar

dekkingsgraad. Nu heeft het bepalen van de gezondheids-

ben we ervaren in deze financiële crisis. Zo is de waarde van

van al deze toekomstige kasstromen de waarde nu bepalen.

is dat een majeure schok. Wanneer besloten wordt om de

toestand van een pensioenfonds op basis van één metertje

de verplichtingen vooral afhankelijk van het niveau van de

We doen dat door te veronderstellen dat we deze uitkerin-

pensioenen een aantal jaren te bevriezen is dat ongekend in

zo zijn nadelen. Je kunt het vergelijken met een snelheids-

lange rente op de meetdatum. Vorig jaar hebben we bijvoor-

gen kunnen betalen door nu een bedrag tegen de huidige

Nederland. Kunnen we daarom in de toekomst nog maar de

meter van een auto. Als je op vakantie naar Spanje rijdt, zul

beeld gezien dat deze rente binnen één week daalde van 3.5%

rente te beleggen. Deze rente blijft dan gedurende 80 jaar

helft van de pensioenen uitkeren? Moeten we daarom het

je gemiddeld 100 km per uur rijden, maar de snelheidsmeter

naar 2% en weer steeg naar 3.25%. In termen van dekkings-

constant. Als dus de rente van 3% naar 2% daalt, dan veron-

graad spreken we dan eerst over een daling van 15 tot 20% en

derstellen we bij de waardeberekening dat deze rente van 2%

vervolgens weer een stijging van 10-15%.

dan ook gedurende 80 jaar op dat niveau blijft. Het omge-

1 Tom Steenkamp is hoogleraar Beleggingsleer bij de Postgraduate School en bij de afdeling Financiering van FEWEB, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, [email protected]

22

Een oplossing hiervoor is om binnen de collectiviteit een vorm van leeftijdsafhankelijk beleggen te introduceren

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

keerde, als de rente van 2% naar 3% gaat, geldt natuurlijk ook. In feite hebben de echte uitkeringen weinig te maken vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

23

met deze verschillende renteniveaus. Die veranderen alleen

toezicht niet streng genoeg geweest is of dat pensioenfond-

wanneer de (toekomstige) inflatie verandert.

sen een slecht beleggingsbeleid gevoerd hebben of dat wellicht de wijze waarop we onze pensioenen organiseren aan

Ook de beleggingen worden op marktwaarde gewaardeerd.

herziening toe is.

In de huidige financiële crisis zijn marktprijzen vooral gebaseerd op een gebrek aan liquiditeit en gedwongen verkopen.

Heeft het toezicht gefaald? Laten we eerst opmerken dat de

Door de financiële crisis worden veel instellingen gedwongen

stimulans vanuit het toezicht om vereiste buffers aan te hou-

om activa te verkopen tegen afbraakprijzen, ook omdat nie-

den een goede is geweest. Buffers zijn er voor slechte tijden

mand in de markt echt wil kopen. Men kan zich afvragen of

en die waren dus nodig. Dat de buffers nu meer dan op zijn

deze prijzen een maatstaf zijn voor de “echte” waarde. Wan-

wil nog niet zeggen dat in de toekomst meer buffers moeten

neer je onmiddellijk zou moeten verkopen is dit uiteraard

worden aangelegd en dat het toezicht niet streng genoeg is.

de maatstaf voor de waarde. Wanneer je dat echter niet hoeft

Het is niet verstandig, mede gegeven het feit dat een pensi-

te doen, zoals een pensioenfonds, is het dan realistisch om

oenfonds geen onmiddellijke liquiditeitsproblemen kent

je hele portefeuille tegen deze prijzen te waarderen? Moeten

en de wijze waarop gemeten wordt, om je beleid te bepalen

we al onze activa waarderen met het idee dat we deze onmid-

op gebeurtenissen die eens in de 100 jaar plaatsvinden.3

dellijk moeten kunnen verkopen in een wereld waar markt-

Bovendien is het toezicht in Nederland naar internationale

prijzen niet meer worden bepaald door een fundamentele

maatstaven al buitengewoon streng.

onderliggende waarde? Misschien wel, maar gegeven de gevolgen die dit heeft door het toezicht dat is gebaseerd op

Moeten pensioenfondsen anders beleggen?

de dekkingsgraad zou het antwoord nee moeten zijn. Er ont-

Misschien wel, misschien niet, maar het antwoord moet niet

staat een zich zelf versterkende spiraal van dekkingsgraad,

worden ingegeven door de gevolgen van de huidige crisis.

met het (extreme) volgende voorbeeld van de gevolgen voor

Alles bij het oude?

prijzen en vertrouwen in het systeem gebaseerd op de fictie

2008 was een jaar waar je niet of nauwelijks kon “schuilen”

een werknemer in de VS (Joe the Plumber) en in Nederland

Dit betekent overigens niet dat het huidige systeem onveran-

dat prijzen en rentes voor altijd op dezelfde niveaus blijven.

en bijna alle beleggingscategorieën, met uitzondering van

(Jan Modaal). In de tabel is de invloed van de crisis weer-

derd zou moeten blijven. Voorzienbaar is dat in het huidige

staatsobligaties, zeer slecht hebben gepresteerd. Dat betekent

gegeven op de reële (verwachte) pensioenuitkering op

vergrijzende pensioensysteem de druk op solidariteit tussen

Toezicht alleen op basis van de dekkingsgraad?

niet dat pensioenfondsen in hun beleggingsbeleid niet meer

65 en 80-jarige leeftijd.

jong en oud toeneemt. In een steeds grijzer fonds zullen

In het verleden heb ik reeds betoogd dat een te stringente

moeten spreiden of niet meer in aandelen moeten beleggen.

solvabiliteitssturing op dit metertje om meerdere redenen

Dit beleid is in de meeste tijden wel verstandig. Randvoor-

Stel dat voor beiden vóór de crisis op 65 jarige leeftijd de

willen om de indexatie op korte termijn zeker te stellen. Jon-

een optimaal lange termijn beleid van een pensioenfonds in

waarde is natuurlijk wel dat een pensioenfonds extreem

verwachte reële pensioenuitkering 12.000 euro per jaar is.

geren daarentegen willen meer risico in het beleid omdat zij

de weg zit.2 Ook in het bedrijfseconomische toezicht worden

slechte scenario’s, zoals 2008, moet kunnen overleven.

In het Nederlandse systeem is door de crisis – vooralsnog

deze risico’s beter kunnen dragen en daardoor de gemiddel-

in de literatuur en de praktijk meerdere kengetallen onder-

Ondanks de waarde van de dekkingsgraad – waar al het een

– de indexatie voor een aantal jaren geschrapt. Stel dat de

de premiecontributie omlaag kunnen brengen. Een oplossing

scheiden, waarbij een belangrijk onderscheid wordt gemaakt

en ander over is gezegd – is dit het geval, tenzij de huidige

(loon)inflatie 2% per jaar is en dat gedurende de herstelter-

hiervoor is om binnen de collectiviteit een vorm van leeftijds-

tussen liquiditeit en solvabiliteit. De wijze waarop de dek-

crisis 10 jaar lang aanhoudt.

mijn van 5 jaar niet wordt geïndexeerd dan betekent dit

afhankelijk beleggen te introduceren. Jongeren kunnen een

voor Jan Modaal een uitkeringsverlies van 10% op 65 jarige

risicovollere mix (meer aandelen) dan ouderen kiezen.

kingsgraad van pensioenfondsen nu wordt berekend is op

ouderen in toenemende mate een minder risicovolle allocatie

basis van een liquiditeitenbalans, terwijl een going concern

Moet het huidige pensioensysteem op de helling?

leeftijd. In het pensioensysteem van de VS leidt de daling

(continuïteit)balans voor een onderneming waar niet alle

Het antwoord in algemene zin is nee, hoewel een aantal

van de waarde van de beleggingsportefeuille (zeg ongeveer

Van een pensioencrisis is mijns inziens geen sprake, van

middelen onmiddellijk van kunnen worden ontrokken en

potentiële problemen wel moeten worden verholpen. Terwijl

25%) tot een evenredige daling van de verwachtte uitkering.

een lagedrukgebied dat zich momenteel boven pensioen-

met een lange termijn oriëntatie meer voor de hand ligt.

in Nederland weer steeds meer stemmen opgaan om het

Bij een verwachtte uitkering van 12.000 euro moet Joe the

land ­bevindt wel. Voor pensioenfondsen past natuurlijk wel

huidige systeem te vervangen door een vorm van defined

Plummer dus 3000 euro inleveren. Daarnaast moet hij het

bescheidenheid. Zij moeten uiteraard hun lessen trekken

Onafhankelijk van de discussie hoe we nu precies meten

contribution neemt juist in het buitenland de waardering en

opgebouwde spaarbedrag converteren in een levensverzeke-

uit deze crisis en kritisch hun beleggings- en financieel

kunnen we ons afvragen of deze crisis heeft blootgelegd dat

belangstelling voor het Nederlandse systeem toe. Hoe ver-

ringsannuïteit bij een fors lagere rente. Dit kost ook nog eens

beleid evalueren. Deze tijd vraagt echter ook om iets

ons systeem gefaald heeft. We kunnen ons afvragen of het

standig het buitenland is kan wellicht geïllustreerd worden

1000 euro. Voor Joe dus een geschat uitkeringsverlies van

minder calvinisme en iets meer katholieke blijmoedigheid

Impact bij leeftijd 65

4000 euro ofwel ruim 30%. Voor Joe is dit verlies bovendien

om ervoor te waken dat wij het kind met het badwater, ons

Jan Modaal (NL)

Joe the Plumber (VS)

blijvend: ook op 80 jarige leeftijd is zijn verwachte pensioen-

collectief pensioensysteem met een op lange termijn gericht

- Verwachte pensioenuitkering voor de crisis 12000

- Verwachte pensioenuitkering voor crisis 12000

uitkering 8000 euro. Voor Jan daarentegen blijft de jaarlijkse

beleggingsbeleid, gaan weggooien en ons onnodig strenge

- Geen indexatie (4 jaar?) 1000

- Daling waarde beleggingsportefeuille (25%) 3000

uitkering 11.000 euro. Bovendien heeft hij een kans, wanneer

normen gaan opleggen in een crisistijd.

- Verwachte pensioenuitkering na crisis 11000

- Conversieverlies door daling rente (1%) 1000

de markten herstellen, op inhaalindexatie en kan het uitke-

- Verwachte pensioenuitkering na crisis 8000

ringsbedrag weer stijgen naar 12.000 euro.

Impact bij leeftijd 80

- Verwachte pensioenuitkering voor de crisis 17000

- Verwachte pensioenuitkering voor de crisis 12000

- Verwachte pensioenuitkering na de crisis 17000

- Verwachte pensioenuitkering na de crisis 8000

2 Zie mijn oratie “Even Apeldoorn bellen.................”, november 2004, Riskmatrix Driebergen. 3 Uiteraard kan men zich afvragen of de huidige crisis inderdaad maar een gebeurtenis is die eens in de 100 jaar plaatsvindt.

24

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

25

CRISIS/

Werktijd verkorting Bas van der Klaauw1

Eind vorig jaar lijkt de kredietcrisis te zijn overgeslagen op de reële economie. De wereldhandel is ingestort en consumenten hebben hun uitgaven gereduceerd. Hierdoor kregen ook andere bedrijven dan banken te maken met de gevolgen van de kredietcrisis. Het Centraal Planbureau (CPB) voorspelde daarom dat de economie substantieel zou krimpen en dat mede daarom het aantal werklozen

1 Bas van der Klaauw is Universitair Hoofddocent bij de afdeling Economics van FEWEB, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, [email protected]

26

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

zou verdubbelen van ongeveer 300.000 naar grofweg 600.000.

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

27

Sanerende werking

alleen te maken met de productiviteit van de bedrijven, maar

van de lasten van de kredietcrisis worden overgenomen door

ren dus erg onaantrekkelijk om de arbeidsmarkt te betreden.

Normaliter is een recessie vervelend, maar economen geloven

bijvoorbeeld ook met het moment waarop herfinanciering

de overheid en dus alle belastingbetalers. Dat lijkt een eerlij-

Dit geldt in erg sterke mate voor vroegtijdige schoolverlaters

dat een periode van recessie ook een sanerende werking op de

nodig was.

kere spreiding van de lasten van de recessie.

en laagopgeleiden. Voor hen zijn momenteel de minste banen

winstgevende bedrijven het moeilijk. Zij moeten hun producti-

Er zijn meer argumenten waarom werktijdverkorting in de

Scholing

voor scholieren moeten zijn om langer op school te blijven.

viteit verhogen en hun productiekosten verlagen. Bedrijven die

huidige situatie een goede maatregel is. Door het wereldwijde

Door werktijdverkorting wordt het verlies aan (bedrijfsspecifie-

Meer scholing heeft allerlei positieve effecten op lange termijn.

hier niet toe in staat zijn gaan failliet. Hierdoor komen extra

karakter van de kredietcrisis wordt de huidige recessie als diep

ke) vaardigheden dat individuen tijdens werkloosheid oplopen

De opbrengsten van extra onderwijs zijn substantieel. Hoger

arbeidskrachten beschikbaar voor productievere bedrijven.

en potentieel langdurig gezien. De teruggang van de economie

beperkt. Daarnaast is werktijdverkorting gekoppeld aan bij-

opleiden hebben meer perspectieven op de arbeidsmarkt, ze

Na een recessie zal de gemiddelde productiviteit van bedrijven

is veel substantiëler dan normaal en de verwachting is dat het

scholing door bedrijven aan werknemers die gebruik maken

hebben hogere salarissen en zijn minder vaak werkloos. Daar-

hoger zijn en zal arbeid in grotere mate gealloceerd zijn bij de

wel twee jaar kan duren voordat de economie uit de huidige

van deze regeling. Uit de internationale literatuur blijkt dat

naast geldt dat een hoger geschoolde samenleving op lange

meest productieve bedrijven. Door deze natuurlijke selectie

recessie is. Daarnaast functioneren financiële markten nauwe-

bijscholing van werknemers positieve effecten kan hebben op

termijn leidt tot een hogere economische groei. Als de huidige

kan de economie sterker uit de recessie komen.

lijks waardoor erg veel bedrijven geraakt worden. Voor iemand

de productiviteit van werknemers. Deze werknemers worden

kredietcrisis ervoor zorgt dat de huidige generatie scholieren

die op dit moment werkloos wordt, zijn de vooruitzichten op

aantrekkelijker voor bedrijven en weerbaarder op de arbeids-

meer investeert in scholing, dan zou dat een lange termijn

Werktijdverkorting

nieuw werk dan ook weinig gunstig. Dat geldt zeker als het

markt. Het alternatief van werktijdverkorting met bijscholing

winst zijn.

De belangrijkste maatregel die de Nederlandse overheid heeft

om laaggeschoolde werknemers gaat die vaak lang bij dezelfde

is dat werknemers in de WW terecht komen. Uit de arbeids-

genomen om de gevolgen van de kredietcrisis op de reële

werkgever gewerkt hebben. Deze mensen hebben voorname-

marktliteratuur weten we dat het erg moeilijk is om effectief

Conclusie

economie te beperken is om werktijdverkorting toe te staan.

lijk bedrijfsspecifieke kennis en weinig algemene vaardighe-

beleid te formuleren om werklozen aan het werk te helpen.

Uit het bovenstaande blijkt dat werktijdverkorting in de

Werktijdverkorting betekent dat bedrijven tijdelijk overbodig

den die ook voor andere bedrijven interessant zijn. Tegen de

Dit soort beleid is vooral ineffectief in moeilijke perioden en

huidige situatie een goed arbeidsmarktinstrument kan zijn.

personeel in de WW onder kunnen brengen om zo kosten

tijd dat de economie enigszins opkrabbelt zijn deze mensen

voor werklozen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt.

Er moeten natuurlijk voorwaarden aan zitten. De arbeidstijd-

te beperken. Bedrijven hebben dan de verplichting om dit

langdurig werkloos. Als bedrijven weer nieuw personeel aan-

Als we dit resultaat bekijken in het licht van de huidige situatie

verkorting moet tijdelijk zijn en bedrijven moeten garanderen

personeel bij te scholen. Momenteel is de regeling al een paar

nemen, hebben zij normaliter een voorkeur voor jonge en

dan is het voeren van arbeidsmarktbeleid met het idee om

dat zij de werknemers die hiervan gebruik maken ook daad-

keer verlengd. Het is daarom goed om te bekijken hoe nuttig

goedkopere werknemers boven oudere langdurige werklozen.

werklozen te activeren op dit moment weinig zinvol. Aan de

werkelijk later weer inzetten in het productieproces. Daarnaast

werktijdverkorting is.

Het risico is momenteel dus vrij groot dat een laag opgeleide

andere kant, het wachten met voeren van activerend arbeids-

moet het zo zijn dat dit middel alleen beschikbaar is voor ge-

economie kan hebben. Tijdens een recessie krijgen de minst

beschikbaar. Er zou dus momenteel een extra grote prikkel

45 jarige werknemer die nu ontslagen zou worden erg lang

markt beleid tot de recessie is afgelopen, lijkt ook weinig zin-

zonde bedrijven die kunnen aantonen dat zij de dupe zijn van

Uitgaande van de bovenstaande redenering lijkt werktijdver-

niet meer aan het werk komt. Dit betekent dat zo iemand voor

vol, omdat mensen dan langdurig werkloos zijn en de afstand

de kredietcrisis. Het mag zeker niet zo zijn dat bedrijven die

korting een slecht idee, omdat het mogelijke sanerende effect

een groot aantal jaren afhankelijk is van uitkeringen.

tot de arbeidsmarkt groot is. Het rendement van bijscholing

een normale recessie niet zouden overleven de huidige recessie

in een bedrijf is momenteel waarschijnlijk veel hoger dan het

wel overleven door gebruik te maken van werktijdverkorting.

rendement van activerend arbeidsmarktbeleid.

Door het bijzondere karaker van de kredietcrisis is werktijdver-

van de recessie teniet wordt gedaan. Werktijdverkorting laat toe dat bedrijven geen heel ingrijpende maatregelen hoeven

Inflatie

te nemen om kosten te besparen en het hoofd boven water te

Een ander aspect van de huidige crisis is dat de inflatie

houden. De huidige kredietcrisis verschilt echter van een nor-

momenteel erg laag is. Door de lage inflatie zullen, zelfs als

Als door werktijdverkorting werknemers en dan vooral laag-

strekking door banken weer op gangen gekomen is, dan moet

male recessie. In het bijzonder geldt dat niet alleen ongezonde

de lonen niet stijgen, werknemers weinig directe last van de

geschoolde werknemers behouden blijven voor bedrijven, dan

werktijdverkorting zeker niet gecontinueerd worden. In dat

bedrijven in problemen zijn gekomen door de teruglopende

kredietcrisis ondervinden zolang ze hun baan behouden. Het

betekent dat dat er minder banen beschikbaar zullen zijn voor

geval is de bron van het marktfalen weggenomen en zijn over-

consumentenvraag en wereldhandel. Doordat banken de

instorten van de economie komt dus voor een groot deel voor

nieuwkomers op de arbeidsmarkt. Het is sowieso al onaantrek-

heidsinterventies niet langer noodzakelijk. Banken nemen dan

kredietverstrekking voor bedrijven beperkt hebben, zijn ook

rekening van de 300.000 werknemers die volgens de CPB voor-

kelijk om de arbeidsmarkt te betreden gedurende een recessie,

weer de taak op zich om te beoordelen of een bedrijf levens­

potentieel gezonde bedrijven in problemen gekomen. Welke

spellingen werkloos zullen worden. Werktijdverkorting zorgt

want startsalarissen zijn erg gevoelig voor de stand van de eco-

vatbaar is en welk krediet een bedrijf kan krijgen.

bedrijven in problemen komen heeft in de deze situatie niet

ervoor dat minder mensen werkloos worden en dat een deel

nomie. Onder de huidige omstandigheden is het voor scholie-

korting nu goed arbeidsmarktbeleid. Maar als de kredietver-

Normaliter is een recessie vervelend, maar economen geloven dat een periode van recessie ook een sanerende werking op de economie kan hebben

28

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

29

NIEUWS/FEWEB

AGENDA

COLUMN/

Reguleren met oogkleppen op

> Promoties FEWEB • 1 3 januari, Promotie Tibor Zavadil, titel proefschrift:

> Seminars – Colloquia – Lezingen Op de Faculteit worden verschillende lezingen georganiseerd.

“Dynamic econometric analysis of insurance markets with

Hieronder tref je een kort overzicht aan van de lezingen die

imperfect information”, Promotor: Prof.dr. J. Abbring.

de komende tijd plaatsvinden.

• 27 februari, Promotie Lei Pan, titel proefschrift: “Poverty, risk



FaDo Lunch Seminars

and insurance: evidence from Ethiopia and Yemen”. Promotor:

De FaDo (Faculteit op Donderdag) lunch seminars vinden om

Prof.dr. J.W. Gunning en co-promotor: Prof.dr. C.T.M. Elbers.

de twee weken plaats op donderdag van 12.30 uur tot 13.30 uur in zaal 2E-37. Voor lunch wordt gezorgd.

•

12 maart, Promotie Bert Tieben, titel proefschrift: “The concept of equilibrium in differenct economic traditions. A historical

7 mei

Irene Lammers (M&O)

investigation”. Promotoren: Prof.dr. H. Visser en Prof.dr. M. Blaug.

20 mei

Jos van Ommeren (Ruimtelijke Economie),

“Rent control and the value of apartment

• André Lucas

characteristics to households” (NB op woensdag)

6 april, Promotie Martijn Schoute, titel proefschrift: “Antecents and consequences of cost system design choices”.

4 juni

Svetlana Khapova (M&O)

Promotor: Prof.dr. T.L.C.M. Groot.

18 juni

Paul Vlaar (M&O)

1

• 14 april, Promotie Arend J. Ardon, titel proefschrift:

Voor meer informatie kun je contact opnemen met:

“Moving moments. Leadership and interventions in dynamically

Paul Vlaar

[email protected]

complex change processes”. Promotor: Prof.dr. P.A.E. van de Bunt

Jacob Jordaan

[email protected]

en co-promotor: Prof.dr. J.J. Boonstra.

Ina Putter

[email protected]

• 2 7 april, Promotie Marta Lopez-Yurda, titel proefschrift: “Four essays on applied microeconometrics”. Promotoren: Prof.dr. M. Lindeboom en Prof.dr. G.J. van den Berg.

• 7 mei, Promotie Suncica Vujic, titel proefschrift: “Econometric Het is verbijsterend te zien hoe zelfs het laatste beetje geloof

aan de crisis. Andere banken denken erover de verkregen

studies to the economic and social factors of crime”. Promotoren:

dat je zou kunnen hebben in de integriteit van de financiële

staatsteun versneld terug te betalen. Misschien om op de

Prof.dr. S.J. Koopman en Prof.dr. G.J. van den Berg.

sector zwaar op de proef wordt gesteld. Eerst maakten we

oude voet verder te willen gaan?

de gevolgen mee van het ongebreideld herverpakken en

Het is duidelijk dat we nog een heel eind verwijderd zijn van

doorverkopen van financiële (hypotheek)risico’s, waarbij

een heldere consensus over wat wel en niet valt onder integer

“The influence of sellers and the intermediary on buyers’ trust

niemand zich uiteindelijk nog verantwoordelijk voelde voor

gedrag van financiële instellingen. En zolang deze publieke

in C2C electronic marketplaces”. Promotor: Prof.dr. Y.H. Tan.

de eventuele verliezen. Vervolgens werden we opgeschrikt

discussie niet is gevoerd en heeft geleid tot een kleine

door fraudegevallen van ongekende (miljarden) omvang

cultuuromslag, blijft het reguleren van de financiële sector,

• 2 8 mei, Promotie Matthijs Bal, titel proefschrift: “Age and

> Oraties en afscheidsredes FEWEB

door investeerders met een jarenlange, vlekkenloze staat

hoe noodzakelijk ook, dweilen met de kraan open. Het zou

psychological contract breach in relation to work outcome”.

• 7 mei, oratie Prof.dr. P.A. Gautier.

van dienst. Daarna volgde de ophef over de bonussen, waar

misschien een goed idee zijn om medewerkers van financiële

Promotor: Prof.dr. P.G.W. Jansen, co-promotor: Dr. A. de Lange.

door sommige bestuurders vrijwillig, en door andere onder

instellingen regelmatig te laten optreden in een sappige

publieke druk van af werd gezien.

radiotalkshow over integriteit aan de hand van moeilijke

De bodem lijkt echter nog niet in zicht. De zwaargehavende

praktijkgevallen. Het gat tussen het mondeling belijden van

markt voor financiële producten lokt nieuwe aasgieren.

integriteit in de publieke ruimte en het feitelijk handelen

Sommige met staatssteun geredde Amerikaanse banken

ernaar, wordt dan hopelijk kleiner. Maar misschien is zelfs

stellen voor zich te mengen in het opkopen van dezelfde

dit laatste greintje hoop een luchtspiegeling.

• 8 mei, Promotie Selmar Meents, titel proefschrift:

Hoogleraar Economie, titel: “Zoektheorie: de onzichtbare hand zichtbaar maken.”

giftige producten waarmee ze eerst zelf hebben bijgedragen 1 André Lucas is hoogleraar bij de afdeling Financiering van FEWEB, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam, [email protected]

30

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

31

> Samenvatting oratie De Betekenis van de Accountant in een Dynamische Wereld - wat hetzelfde blijft en wat verandert

NIEUWS

Desmond Tutu aanwezig bij installatie vier nieuwe hoogleraren: Vier Desmond Tutu hoogleraren ‘Jeugd, Sport en Verzoening’ aan de Vrije Universiteit

Oratie van Peter Eimers ter gelegenheid van de aanvaarding

In het kader van het Desmond Tutu Programma (DTP) werden op

van het hoogleraarschap Audting aan de Faculteit der

4 december vier hoogleraren geïnstalleerd met als collectieve

Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde van de VU

leeropdracht ‘Jeugd, Sport en Verzoening’. De naamgever van de

in Amsterdam, 14 november 2008

leerstoel, Aartsbisschop Desmond M. Tutu uit Zuid-Afrika was bij de plechtigheid in de Aula van de Vrije Universiteit aanwezig.

Ondernemerschap: de hype voorbij? Kees Rutten opent VU Center for Entrepreneurship.

De veranderende wereld vraagt om een andere accountant.

Het Desmond Tutu Programma richt zich op de versterking van de

Onderwijs en onderzoek op het gebied van ondernemerschap zijn niet

De accountant van de toekomst is een professional die meer dan

wetenschappelijke samenwerking tussen de VU en haar zes Zuid-

meer weg te denken van de Vrije Universiteit. Dat is de boodschap

voorheen proactief handelt vanuit een maatschappelijke oriëntatie,

Afrikaanse partnerinstellingen, door de gezamenlijke begeleiding van

die dinsdag 2 december hoorde bij de opening van het VU Center for

veelvuldig samenwerkt in multidisciplinaire teams en een diep-

Afscheid Henk Tijms

Zuid-Afrikaanse PhD’s en het stimuleren van studentenuitwisseling op

Entrepreneurship (VU CfE). Mr. Kees Rutten, lid van het College van

gaander kennis heeft van informatietechnologie. Dat is de boodschap

Op 25 maart 2009 heeft Professor Henk Tijms, hoogleraar besliskunde,

master- en bachelorniveau. Het programma wordt gecoördineerd door

Bestuur van de Vrije Universiteit, verrichtte de opening. Het thema van

van Peter Eimers bij de aanvaarding van zijn ambt als hoogleraar

afscheid genomen van de faculteit. Henk Tijms is sinds 1976 werkzaam

SAVUSA (South Africa – VU University – Strategic Alliances).

de opening was: ‘Ondernemerschap: de hype voorbij?’

Auditing aan de Vrije Universiteit.

geweest als hoogleraar bij de afdeling econometrie en heeft op

De VU University Desmond Tutu leerstoel Jeugd, Sport en Verzoening,

Ondernemerschap in het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek

1 april jl. zijn ambt neergelegd. Ter gelegenheid van zijn afscheid is een

is vorig jaar op 16 juni, Zuid-Afrika’s Youth Day, door de VU ingesteld

heeft in de afgelopen jaren sterk in de belangstelling gestaan.

Het bestaansrecht van accountants ligt in het geven van zekerheid

symposium georganiseerd dat in het teken stond van de interesses van

tijdens een bezoek van Desmond Tutu aan de VU. De instelling van de

Maar was dit tijdelijk of vormt ondernemerschap een structureel

aan het maatschappelijk verkeer. Dat zijn beleggers, bankiers,

Henk op het gebied van de Operationele Research en de didactiek van

leerstoel eert Desmond Tutu’s levenslange en geweldloze inzet voor

onderwerp binnen het wetenschappelijke onderwijs en onderzoek?

overheid, personeel, leveranciers, milieugroeperingen en andere

het wiskundeonderwijs. Op het symposium hebben Prof. dr. F.A. van der

een rechtvaardiger (wereld)samenleving. Zijn niet-aflatende strijd tegen

Wat professor Enno Masurel (directeur VU CfE) betreft is

belanghebbenden. Als de accountant onvoldoende aansluit bij de

Duyn Schouten (Universiteit Tilburg), Prof.dr. A.G. de Kok (Technische

apartheid, waarvoor hij in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede ontving

de hype van ondernemerschap wel voorbij: “Ons onderwijs en

behoeften van het maatschappelijk verkeer, dan verliest hij relevantie.

Universiteit Eindhoven) en Prof. dr J. van de Craats (Universiteit van

en zijn voorzitterschap van de Waarheids- en Verzoeningscommissie

onderzoek op het gebied van ondernemerschap zijn geen tijdelijk

Door globalisering en digitalisering wordt de wereld complexer. Op

Amsterdam) een lezing gehouden. Na afloop was er een receptie.

in Zuid-Afrika na afschaffing van de apartheid, heeft Desmond Tutu tot

fenomeen gebleken, maar zijn niet meer weg te denken van de VU:

een internationaal symbool voor vrede en verzoening gemaakt.

ondernemerschapsonderwijs en –onderzoek zijn duurzaam verankerd

De VU University Desmond Tutu leerstoel Jeugd, Sport en Verzoening

binnen de VU. Innovatie, maatschappelijk verantwoord ondernemen

wordt door vier hoogleraren van verschillende faculteiten voor een

(MVO) en diversiteit zijn belangrijke aspecten waarop de VU zich

steeds meer terreinen wordt verwacht dat marktpartijen transparant zijn en verantwoording afleggen over hun doen en laten, over veel

Voorbeelden hiervan zijn ‘in control statements’, naleving van wet-

Iris Vis maakt finaleopdracht Alympiade 2009

periode van vijf jaar ingevuld. Het betreft in alfabetische volgorde de

profileert wanneer het om ondernemerschap gaat.”

en regelgeving, maatschappelijke verslagen en verantwoordingen

De Wiskunde Alympiade is een initiatief van het Freundenthal Instituut

volgende benoemingen:

Het VU Center for Entrepreneurship (VU CfE) maakt deel uit van de

over energieverbruik. In deze omgeving kan de accountant

uit Utrecht, dat onderzoek doet naar het verbeteren van het reken- en

Dr. Eddy Van der Borght, Faculteit Godgeleerdheid (FGG), die zich in

afdeling Management en Organisatiekunde van FEWEB. Het VU CfE

zijn bestaansrecht waarmaken: het verstrekken van zekerheid.

wiskundeonderwijs op lagere en middelbare scholen. De Alympiade is

het bijzonder richt op de religieuze aspecten;

streeft ernaar om binnen de Vrije Universiteit hét aanspreekpunt te

Accountants moeten daarom actiever de dialoog zoeken met het

specifiek bedoeld voor leerlingen met wiskunde A in hun pakket, de

Dr. Chris Elbers, Faculteit Economische Wetenschappen

zijn voor ondernemerschaponderwijs. Wetenschappelijk onderzoek

maatschappelijk verkeer over de behoeften aan zekerheid en op

variant waarin het oplossen van praktijkgerichte vraagstukken centraal

en Bedrijfskunde (FEWEB), richt zich in het bijzonder op

naar ondernemerschap is hiermee onlosmakelijk verbonden. Het is

welke wijze de accountant hieraan invulling kan geven. De wijze

staat. Zo’n 60 top-wiskundeleerlingen uit Nederland, Duitsland,

armoedebestrijding en ontwikkeling;

de doelstelling van het VU CfE om alle studenten aan de Vrije

van rapporteren – veelal de huidige accountantsverklaring – kan

Denemarken, Nederlandse Antillen en Iran hebben zich op 13 en 14

Dr. Stephen Ellis, Faculteit Sociale Wetenschappen (FSW), die zich in

Universiteit in de gelegenheid te stellen om in aanraking te komen

hiermee ook veranderen. Uiteindelijk gaat het erom dat de accountant

maart jl. grondig verdiept in containerlogistiek. Hoeveel straddle

het bijzonder richt op de sociaalwetenschappelijke aspecten;

met ondernemerschapsonderwijs.

de taal spreekt van de belanghebbende bij de verantwoording.

carriers heb je nodig om een zeeschip zo efficiënt mogelijk te lossen?

Dr. Geert Savelsbergh, Faculteit Bewegingswetenschappen (FBW),

Professor Pauric McGowan, keynote spreker tijdens de opening,

Peter Eimers pleit daarom voor een onderzoek over de wijze van

Iris Vis, Universitair Hoofddocent Logistiek heeft deze opdracht

die zich in het bijzonder zal richten op de sportwetenschappelijke

zegt onder meer het volgende over het thema ‘Ondernemerschap de

rapporteren door accountants aan hun opdrachtgevers en andere

ontwikkeld.

aspecten.

hype voorbij?’: ”Economies around the world, more than ever, given

meer zaken dan alleen de jaarrekening.

belanghebbenden in de toekomst.

De Vrije Universiteit onderhoudt al meer dan 125 jaar relaties met Zuid-

the current climate of uncertainty and chaos, need entrepreneurial

Voor accountantsopleidingen ligt de uitdaging om deze nieuwe

In de finaleopdracht van deze Alympiade stond een containerterminal

Afrika en hoopt met de instelling van de leerstoel de wetenschappelijke

people, to nurture the creative and innovative potential of themselves

accountants op te leiden. IT-kennis en -vaardigheden om deze

centraal. De leerlingen moesten allereerst uitrekenen wat het

samenwerking tussen Nederland en Zuid-Afrika verder te stimuleren. De

and others, to start new ventures, to grow existing businesses, and

kennis in te zetten bij de controlefunctie is hierbij van groot belang.

efficiëntste rijschema is voor de in- en uitslag van containers door een

installatie van de genoemde vier hoogleraren is een mijlpaal voor de VU

to develop a greater engagement with the social enterprise agenda.

Onderzoekers op het gebied van audit en assurance worden

straddle carrier. De tweede opdracht was een stuk ingewikkelder. De

in de samenwerking van deze universiteit met partners in Zuid-Afrika.

We need entrepreneurial people to be active in every walk of life. They

uitgenodigd om aan te sluiten bij de accountant die opereert in de

leerlingen moesten aangeven hoeveel straddle carriers nodig om een

are needed for their creative and innovative attitudes as well as their

veranderende omgeving en hem te helpen ook in de toekomst een

schip en een aantal trucks zo efficiënt mogelijk te laden en lossen.

managerial competencies. Without such people there would simply be

relevante rol te laten spelen in de samenleving.

Dat niet alle benodigde getallen vooraf waren gegeven, verhoogde

no progress worth talking about.”

de moeilijkheidsgraad. Elk team kreeg de gelegenheid om eenmalig deze gegevens via papier op te vragen of gedurende vijf minuten met een ‘adviesbureau’ te bespreken. Op 15 mei wordt de uitslag van de Wiskunde Alympiade bekend gemaakt. Meer artikelen over de Wiskunde Alympiade kunt u vinden op Logistiek.nl en Freudenthal Instituut (http://www.fi.uu.nl/alympiade/).

32

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9 mei 2009

jaargang 5

33

Prijzen en awards FEWEB-student Omid Majidpour meest excellente

Marloes Lammers wint Thesis Award van NetSpar

allochtone student 2009

Marloes Lammers (afdeling Economics) heeft voor haar thesis ‘The

Omid Majidpour (International Business Administration) heeft op

Effects of Savings and Reservation Wages on Search Effort’ de Thesis

1 april uit handen van minister Plasterk een Echo Award gekregen.

Award ontvangen van NetSpar, in de categorie ‘MPhil Thesis’. NetSpar

Hij is daarmee de Meest Excellente Allochtone Student 2009 van

is een onafhankelijke netwerk voor onderzoek en Onderwijs op het

universiteiten.

gebied van ‘pensions, aging and retirement’. Meer informatie over

Koerdisch-Iraanse student Omid zet zich door middel van zijn

NetSpar kunt u lezen op www.netspar.nl.

studie en extracurriculaire activiteiten in voor de minderheden in de samenleving door een zo positief mogelijk beeld van de allochtone

Onderwijsprijs en Best Student Award

student te creëren. Omid is geselecteerd voor de ‘United Netherlands’

Op donderdag 23 april zijn de onderwijsprijs voor de beste docent

delegation. In zes maanden worden studenten getraind in de vorm van

van de faculteit en de Best Student Award voor de beste student van

de Verenigde Naties over sociale, culturele en economische situaties

de faculteit uitgereikt. De onderwijsprijs is gewonnen door Dr. Bernd

in de wereld. Daarnaast heeft Omid ook een eigen bedrijf opgezet,

Heidergott van de afdeling Econometrie. De Best Student Award is

88M International. Dit bedrijf is ontstaan uit het werk dat hij vanaf zijn

gewonnen door Chen Fliesher.

zestiende deed voor platenlabels in New York, London en Tokyo. Hij adviseert platenlabels in hun marketingstrategie en heeft ondertussen

Omid: “Ik voel mij gezegend als ik terugkijk naar waar ik vandaan ben

Peter Nijkamp voorzitter commissie Nanotechnologie

gekomen en waar ik op dit moment sta. Mijn afkomst en geschiedenis

Peter Nijkamp (hoogleraar Ruimtelijke Economie bij FEWEB) is

hebben mij namelijk het besef gegeven dat ik gezegend ben met alle

benoemd tot voorzitter van de Commissie Maatschappelijke Dialoog

mogelijkheden en kansen die Nederland biedt.”

Nanotechnologie.Deze commissie heeft van minister Van der Hoeven

een eigen platenlabel.

de opdracht gekregen een brede maatschappelijke discussie te starten

Piet Rietveld (afdeling Ruimtelijke Economie)

over nanotechnologie. Met nanotechnologie kunnen materiaalstructuren

benoemd tot RSAI Fellow

veranderd worden en worden stoffen met nieuwe eigenschappen

RSAI is de belangrijkste wetenschappelijke vereniging op het gebied

ontwikkeld. In producten zoals bijvoorbeeld zonnebrand, stropdassen

van “Regional Science”. RSAI staat voor Regional Science Association

waarop geen vlekken ontstaan en bij bestrijding van hersentumoren

International.

wordt nu al gebruik gemaakt van nanotechnologie. Dit zal de

Het RSAI Fellowship is een award die wordt toegekend aan een beperkte

komende jaren sterk toe-nemen. Het kan leiden tot allerlei ethische en

groep leden van de vereniging (dat zijn er momenteel een kleine 40)

maatschappelijke vragen, zoals wie is aansprakelijk voor eventuele

die belangrijke wetenschappelijke bijdragen aan het vakgebied op hun

schade, hoe zit het met de privacy en hoe ver mag worden gegaan

naam hebben staan. Eerder (in 2004) ontving Peter Nijkamp van FEWEB

met kunstmatige uitbreiding van de natuurlijke mogelijkheden van

al deze award.

waarneming, geheugenwerking en denkvermogen van de mens?

Gerard van den Berg

Jean Frijns lid ‘Panel der Wijzen’

wint Alexander von Humboldt Professorship

Jean Frijns (afdeling Financiering) is een van de tien leden van het Panel

Op 27 februari maakte de Alexander von Humboldt Foundation in

der Wijzen, dat zich de komende tijd gaat buigen over de belangrijkste

Duitsland bekend dat Gerard van den Berg (afdeling Economics) het

economische problemen van Nederland. Het panel is een initiatief van

uitzonderlijk prestigieuze Alexander von Humboldt professoraat heeft

de Volkskrant en NICIS. Lezers kunnen vragen voorleggen waarover

gewonnen. Gerard is de eerste econoom en sociaal wetenschapper die

het panel zich buigt. De krant schrijft er regelmatig over en er komen

deze eer te beurt valt.

discussiebijeenkomsten in het land.

Met het professoraat komt een in 5 jaar te besteden bedrag van 3.5 miljoen euro, hetgeen aanzienlijk meer is dan de Nederlandse Spinoza

Bedrijfswetenschappen wordt Bedrijfskunde

prijs voor wetenschappelijk onderzoek. Het Alexander von Humboldt

De naam van de bachelor opleiding wordt per 1 september 2009

Professoraat is gericht op versterking en internationalisering van

gewijzigd. De Vereniging van Universiteiten (VSNU) heeft onlangs

het Duitse wetenschappelijk onderzoek en de Duitse universiteiten.

besloten om de landelijke variatie in opleidingsnamen voor de

Dat betekent – helaas voor de faculteit – dat Gerard zijn onderzoek

sector Economie terug te brengen. Voor de VU (en een aantal andere

zal voortzetten aan de Universiteit van Mannheim. Niettemin straalt

universiteiten) betekent dit dat de opleidingsnaam van de bachelor

dit professoraat ook af op de faculteit en met name op de afdeling

Bedrijfswetenschappen zal wijzigen in Bedrijfskunde.

Economics. De faculteit overlegt nog met Gerard op welke manier zijn

Deze wijziging gaat in per 1 september 2009. De nieuwe naam wordt

betrokkenheid bij de onderzoeksgroep van FEWEB gestalte kan krijgen.

vanaf september 2009 ook op de diploma’s vermeld. De Engelse naam blijft gewoon Business Administration.

34

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

vuurwerk #9

mei 2009

jaargang 5

35

Bereik méér aan de VU! Certified Management Accountant • Chartered Financial Analyst • Controller in de publieke en non-profitsector • Corporate Compliance • Financieel en Beleggingsanalist • Health Care Management • Management

Consultant • Basisopleiding Management Consultant • Parttime opleiding master Bedrijfswetenschappen • Parttime opleiding

Ben jij een professional met een goede baan? Dan heeft de VU-Postgraduate School dé opleiding voor jou. De VU Postgraduate School biedt dé manier om een titel te behalen en je deskundigheid te vergroten. Aan de Amsterdamse zuidas heeft de VU-Postgraduate School zich in korte tijd ontwikkeld tot een academisch centrum voor wetenschappelijk georienteerde beroepsopleidingen en executive onderwijs. In samenwerking met de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB) biedt de Postgraduate School veertien gerenommeerde deeltijdopleidingen aan.

master Accounting & Control in combinatie met Registeraccoutant • Registeraccountant • Registercontroller • Register EDP-auditor • Treasury Management • Verandermanage-

ment • Basisopleiding Verandermanagement

Typerend voor het onderwijs aan de Postgraduate School is de interactie tussen theorie en praktijk, tussen cursist en docent en tussen cursisten onderling. Interactie is zowel op de uitwisseling van kennis als op de uitwisseling van ervaring gericht. Interactie staat borg voor de practische toepasbaarheid van de leerstof. Interactie wordt niet alleen bewerkstelligd door een optimale integratie van theorie en praktijk in de leerstof maar tevens door voor het leerproces gebruik te maken van hoogleraren en docenten die naast hun aanstelling aan de universiteit tevens werkzaam zijn in de praktijk. De verankering met de Vrije Universiteit Amsterdam waarborgt het hoge niveau van de opleidingen. De verbondenheid van de opleidingen met de praktijk is een garantie voor de actualiteit van de programma’s.

Meer weten? Surf naar www.feweb.vu.nl en klik op ‘postgraduate school’ voor informatie over de postgraduate opleidingen. Van iedere opleiding is uitgebreide documentatie beschikbaar. Voor nadere inlichtingen kun je je ook wenden tot het secretariaat van de Postgraduate School. Telefoon (020) 598 38 78.