Bestrijding van huiselijk geweld in vrouw/vrouw relaties taboemechanismen multi institutionele netwerken gemeenschapsstrategieën
Inhoud
03
Funded by the European Commission, Directorate General Justice, Freedom and Security and the German Federal Ministry for Women‘s Affairs
1.
04
Geweld en misbruik binnen vrouw/vrouw relaties
Essentiële punten en aanbevelingen
2.
Samenvatting
05
3.
with support from the European Commission and the German Federal Ministry for Women‘s Affairs. This brochure reflects the views only of the authors and the Commission or the German Federal Ministry of Women‘s Affairs cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.
6. 7.
Taboemechanismen binnen de LBT gemeenschappen
The European project ‘LARS‘ has been funded
5.
08
8.
4.
Gerelateerde Daphne Projecten
Het doorbreken van het taboe rond huiselijk geweld binnen de LBT gemeenschap: lokale bewustmakingsactiviteiten 4.1. Brochures en informatiefolders [Lesbenberatung e.V. Berlijn & WASt 10 Wenen] 4.2. Korte film en bewustmakingswork14 shops [RFSL Stockholm] 4.3. Theater en korte verhalenwedstrijd 16 [Taboe2, Utrecht] 4.4. Gemodereerd theater [Broken 19 Rainbow, Frankfurt] 4.5. Animatiefilm [Galop, Londen] 20 4.6. Korte film [Lesbenberatung e.V. 22 Berlijn] 4.7. Conclusies 24
28 30
Vijf stappen om huiselijk geweld aan te pakken
Het doorbreken van het taboe rond huiselijk geweld binnen de LBT gemeenschap: multi-institutionele netwerken 09
25
30
Links
9.
30
04
Introductie
Ta b o e m e c h a n i s m e n
05
1.
Geweld en misbruik binnen vrouw/vrouw relaties Voor wie is deze brochure bedoeld? Deze brochure richt zich op professionals op het gebied van huiselijk geweld, (gezondheids)zorg, vrouwenopvang en -emancipatie, en op medewerkers van LBT 1 organisaties: dit kunnen zowel managers als eerstelijnswerkers zijn. De brochure is ook bedoeld voor beleidsmakers, waaronder ambtenaren, politieagenten, politici en subsidiegevers. Ieder van u kan een bijdrage leveren aan het doorbreken van het taboe rond huiselijk geweld binnen vrouw/ vrouw relaties.
Wat is het doel van de brochure? Deze brochure: — Stelt professionals, beleidsmakers, politici en subsidiegevers in staat om te begrijpen hoe het taboe rond huiselijk geweld in LBT gemeenschappen werkt, en hoe het LBT vrouwen belemmert bij het zoeken van hulp en ondersteuning.
— Helpt organisaties om beter tegemoet te komen aan de behoeften van lesbische, biseksuele en transgender vrouwen die huiselijk geweld in hun relatie meemaken. — Presenteert pilotprojecten die binnen het Europese LARS project ontwikkeld zijn, met als doel het taboe te doorbreken.
Vormt geweld binnen vrouwenrelaties een zeldzame uitzondering? Huiselijk geweld en misbruik zijn universele verschijnselen die vele intieme relaties beïnvloeden. Een analyse van Europese onderzoeken naar de omvang van huiselijk geweld bij stellen van verschillende sekse toont aan dat ongeveer één op elke vier partnerrelaties hiermee te maken krijgt. 2 Onderzoek en ervaringen van mensen die werkzaam zijn op het gebied van geweld binnen same-sex partnerrelaties stellen dat geweld binnen vrouwenrelaties even vaak voorkomt als binnen man/ vrouwrelaties. 3
L BT = lesbische, biseksuelen en transgender vrouwen Hagemann-White, Carol (2001): European Research on the Prevalence of Violence Against Women, in: Violence Against Women 7/2001, S. 732-759. 3 Zie Laurie Henderson (2003) en Catherine Donovan, Marianne Hesters et.al. (2006) 1
2
Er zijn veel verschillende vormen van geweld: emotioneel geweld, verbaal geweld, fysiek geweld, seksueel geweld en financiële uitbuiting. Huiselijk geweld is sterk verbonden met macht en controle.
Is er erkenning voor en een aanpak van huiselijk geweld binnen de LBT gemeenschap? Ondanks de mate waarin huiselijk geweld voorkomt in vrouw/vrouw relaties, wordt het onderwerp nauwelijks besproken binnen de LBT gemeenschappen. Dit heeft tot gevolg dat
er weinig ondersteuning beschikbaar is voor slachtoffers en daders. Zowel onderzoek als multi-institutionele netwerken ter bestrijding van huiselijk geweld richten zich voornamelijk op man/vrouw relaties. Dit maakt dat vrouwen die in een LBT relatie geweld meemaken hun ervaringen vaak niet als huiselijk geweld (h)erkennen en benoemen. De onbespreekbaarheid van huiselijk geweld binnen de LBT gemeenschappen geeft aan dat er een taboe bestaat. Gemeenschapsstrategieën zijn nodig om het taboe te doorbreken.
2.
Taboemechanismen binnen de LBT gemeenschappen De LBT gemeenschap maakt (vaak zonder het te weten) gebruik van een groot aantal strategieën om huiselijk geweld niet te hoeven benoemen. Uit ons onderzoek blijkt dat de hieronder genoemde strategieën sterk bijdragen aan het taboe. Wij troffen deze strategieën aan in alle vijf de Europese landen die deelnamen aan dit project.
Normalisering van huiselijk geweld Een aantal factoren dragen bij aan de opvat-
ting dat geweld voor LBT vrouwen onder bepaalde omstandigheden ’normaal‘ zou zijn. Omdat het gedrag als vanzelfsprekend wordt gezien kunnen deze factoren het – zowel op zichzelf als gecombineerd – voor slachtoffers en getuigen moeilijk maken stappen te ondernemen. Er zijn vele ideeën en mythes in omloop over hoe een vrouw/vrouw relatie hoort te zijn en welke relaties risico lopen op huiselijk geweld:
06
Ta b o e m e c h a n i s m e n
— Vrouw/vrouw relaties zouden vaak instabiel zijn. Deze onbestendige relaties kunnen leiden tot het gevoel niet gelukkig te zijn, wat op zijn beurt weer kan leiden tot overmatig alcoholgebruik en mogelijk tot ’bar brawls’ of tot geweld. — Andere ideeën over LBT vrouwen en hun relaties versterken deze strategie van normalisering van huiselijk geweld, zoals bijvoorbeeld de opvatting dat lesbische relaties te langdurig zijn, of dat lesbische relaties uiteindelijk altijd verkeerd aflopen; vrouwen staan onder druk om een relatie niet te verbreken omdat ‘er altijd moeilijke kanten aan zitten‘. — De mythe dat één van de partners in een relatie de dominante partner is kan er toe bijdragen dat mishandelend gedrag als normaal wordt gezien. — Soms worden incidenten met een grap luchtig van de hand gedaan waarmee de gevolgen van zo‘n incident worden gebagatelliseerd en genormaliseerd. — Geweldsincidenten in het openbaar (bijvoorbeeld in bars) komen regelmatig voor. De gedachte dat geweld normaal is wordt versterkt doordat omstanders hierbij meestal niet reageren – er gebeurt iets dat verder niet ter discussie hoeft te worden gesteld. Als huiselijk geweld als normaal worden gezien, is er ook geen reden om vragen te stellen of actie te ondernemen.
Ta b o e m e c h a n i s m e n
Genderkwesties en stereotypen Een aantal genderkwesties en stereotypen dragen bij aan het taboe: — Vrouwen worden nog altijd beschouwd als de vreedzame, zachtaardige en zorgzame sekse. Het beeld van vrouwen als ‘van nature‘ vreedzame wezens geeft aanleiding tot de veronderstelling dat geweld moet zijn veroorzaakt door een extreme provocatie, waardoor het slachtoffer de schuld kan krijgen (ook bekend als ’blaming the victim‘). — Als mensen vrouwen zien als de fysiek zwakkere sekse kan dat leiden tot het idee dat zij geen ernstig letsel kunnen veroorzaken. Het beeld van de zwakkere vrouw kan ook worden toegepast op slachtoffers van huiselijk geweld – in de aanname dat een vrouw zwak is omdat ze bij de partner blijft die haar misbruikt. — Genderstereotypen en aannames over genderrollen in vrouwenrelaties kunnen ertoe leiden dat de grotere en/of fysiek sterkere partner gezien wordt als de agressor. De (onjuiste) aanname dat één van de partners ‘de mannelijke rol speelt‘ kan ook betekenen dat de pleger met mannen wordt vergeleken. Aangezien het nog altijd zo is dat bij bepaalde heterostellen huiselijk geweld als ‘normaal‘ wordt gezien, kan dit idee ook worden gekoppeld aan vrouw/vrouw relaties, zeker als dit soort genderstereotypen meespelen.
— Dit effect wordt versterkt door stereotypen die zowel binnen als buiten de LBT gemeenschappen bestaan, waaronder het stereotype beeld van lesbiennes als mannelijk en agressief, met instabiele relaties en de neiging om veel te drinken. Bij elk van deze stereotypen wordt agressief en gewelddadig gedrag als normaal gezien. Ook de opvatting dat lesbiennes zich niet schuldig kunnen maken aan op gender gebaseerd geweld kan de bespreekbaarheid van het onderwerp in de weg staan.
Stilzwijgen Er bestaan verschillende strategieën die leiden tot onbespreekbaarheid van huiselijk geweld, zowel op individueel niveau als op gemeenschapsniveau. — Individueel niveau: Vrouwen zwijgen mogelijk omdat ze hun gewelddadige partner niet willen uitleveren aan wat zij zien als een door homofobie gekenmerkt systeem. Bovendien kan het zijn dat deze vrouwen niet in het openbaar ‘de vuile was buiten willen hangen‘, wat een extra strategie kan zijn die de agressieve partner beschermt. — Gemeenschapsniveau: Binnen LBT gemeenschappen bestaat de angst dat publieke erkenning voor huiselijk geweld kan leiden tot negatieve beeldvorming rond vrouwenrelaties. Dit wordt als strijdig gezien met het streven naar acceptatie en gelijke rechten. Relaties
07
worden vaak beschreven als ‘leuk en spannend‘: in dit beeld is geen ruimte voor het onderwerp geweld. Huiselijk geweld wordt maar zelden besproken binnen de L(H)BT media: dit stilzwijgen kan de indruk wekken dat het probleem niet bestaat. Op zowel individueel als gemeenschapsniveau kan stilzwijgen ontmoedigend werken: aan slachtoffers wordt de ruimte ontnomen om naar voren te komen met hun hulpvraag, en vriendinnen en gemeenschappen voelen zich belemmerd om het geweld te benoemen en er iets aan te doen.
“Disconnection”: Huiselijk geweld komt niet voor in onze gemeenschap — Zelfs wanneer mensen inzien dat huiselijk geweld een probleem is, kunnen ze vermijden dat het hen persoonlijk raakt door het toe te wijzen aan ‘anderen‘. Men kan het bijvoorbeeld zien als iets wat alleen voorkomt bij plattelandsvrouwen of vrouwen uit de arbeidersklasse. Door dit proces wordt geweld losgekoppeld van deze specifieke persoon op dit specifieke moment. Dit maakt het gemakkelijker om het vóorkomen van geweld als uitzondering te zien; als een probleem dat niet tot de verantwoordelijkheid van de gemeenschap hoort.
08
ta b o e m e c h a n I s m e n
— Er kan een scheiding optreden tussen het besef dat huiselijk geweld in theorie een probleem is en de daadwerkelijke ervaring ervan. De aanname dat het probleem alleen betrekking heeft op zeer specifieke lesbische vrouwen of groepen vrouwen kan ertoe leiden dat vrouwen de eigen ervaringen of die van vriendinnen niet goed onder woorden kunnen brengen. De LBT gemeenschappen beschouwen huiselijk geweld als een privéprobleem, in plaats van als een probleem dat de hele gemeenschap aangaat. Bovendien wordt het probleem vaak gekoppeld aan vrouwen uit specifieke groepen, zoals vrouwen uit de arbeidersklasse. Het loskoppelen van huiselijk geweld van de LBT gemeenschappen dwingt hen die geweld ervaren tot zwijgen. Deze vrouwen worden niet alleen door hun partners, maar ook door de LBT gemeenschappen tot slachtoffer gemaakt.
Geïnternaliseerde homofobie/ transfobie — De periode van ’coming-out‘ kan voor sommige LBT vrouwen een moeilijke fase zijn. Als zij vooral met negatieve stereotypen in aanraking komen, ontwikkelen zij in die periode een negatief beeld van vrouw/vrouw relaties. Deze boodschappen kunnen worden geïnternaliseerd en bepalen daardoor het beeld dat LBT vrouwen van zichzelf hebben.
h e t ta b o e d o o r b r e k e n
Dit kan van invloed zijn op de verwachtingen die vrouwen hebben over relaties. — Ook kunnen LBT vrouwen verband leggen tussen vroegere geweldservaringen, bijvoorbeeld uit de kindertijd, en hun huidige levensstijl. De partner symboliseert dan het geminachte en ’negatieve‘ aspect van de eigen identiteit. Bepaalde LBT vrouwen kunnen geweld gebruiken om dit aspect van hun identiteit te verdringen. Aan de andere kant kan een LBT vrouw die geweld of misbruik meemaakt het idee krijgen dat ze ’niet beter verdient‘, aangezien ze nooit anders heeft gekend en tegenwoordig leeft in een vrouw/ vrouw relatie. — Geïnternaliseerde homofobie of transfobie kan worden gebruikt als excuus voor agressief gedrag: de oorzaak van het geweld wordt gezocht in de extra stress als gevolg van het
horen tot een minderheidsgroep (zoals bijvoorbeeld discriminatie op het werk). Lesbische en transgender vrouwen zijn zich vaak niet bewust van het verschijnsel geïnternaliseerde homofobie. L(H)BT mannen en vrouwen zien zichzelf graag als iemand die
09
trots is op zijn of haar identiteit. Voor LBT vrouwen die zich onzeker voelen over hun identiteit en niet het idee hebben dat ze in hetzelfde respect verdienen als iedereen, is het moeilijker om mishandeling in een relatie te herkennen en om hulp te vragen.
3.
Het taboe op huiselijk geweld binnen de LBT gemeenschap doorbreken: multiinstitutioneel netwerken Een multi-institutionele structuur – de ketenaanpak van huiselijk geweld – wordt breed geaccepteerd als een succesvolle reguliere benadering. In deze benadering hebben verschillende organisaties een eigen rol in de aanpak van huiselijk geweld waarbij voor iedere situatie besproken wordt welke ondersteuning nodig is. Hoewel de meeste Europese steden die in dit project zijn opgenomen op de één of andere manier gecoördineerd gemeenschappelijk optreden (met in elke stad een andere naam en een ander niveau van coördinatie), worden L(H)BT organisaties hierin nauwelijks vertegenwoordigd. Om ook LBT slachtoffers van huiselijk geweld te bereiken, en om het taboe te doorbreken, is het essentieel om deze netwerken uit te breiden.
Omdat er geen passend antwoord is op de behoeften van LBT vrouwen hebben sommige steden specifieke multi-institutionele L(H)BT netwerken ontwikkeld, terwijl in andere steden L(H)BT organisaties zich graag willen aansluiten bij een regulier multi-institutioneel netwerk. Multi-institutionele L(H)BT netwerken bestaan alleen op plaatsen waar een goed ontwikkelde L(H)BT gemeenschap is. Reguliere multi-institutionele netwerken ter bestrijding van huiselijk geweld houden zich nauwelijks bezig met geweld binnen L(H)BT relaties. De specifieke problemen die van belang zijn voor LBT vrouwen worden vaak niet herkend. Het gebrek aan multi-institutionele L(H)BT netwerken zorgt ervoor dat vrouwen tussen de ma-
10
Lokale activiteiten
zen van dit vangnet door glippen. Het bestaande taboe wordt daarbij in stand gehouden door het stilzwijgen rondom geweld in vrouw/ vrouw relaties. In de meeste, zo niet alle, steden hebben LBT organisaties en gemeenschappen niet de middelen om specifieke LBT netwerken op te kunnen zetten. Zolang de reguliere netwerken zich niet ook over LBT vrouwen ontfermen kunnen zij nergens aankloppen voor hulp. In de paar steden waar wel capaciteit voorhan-
Lokale activiteiten
den is voor het opzetten van specifieke LBT netwerken, is het cruciaal om professionals te ondersteunen in het ontwikkelen van speciale vaardigheden om te kunnen voldoen aan de behoeften van zowel misbruikte LBT vrouwen als die van LBT geweldplegers. Toch kunnen zulke netwerken geen vervanging zijn voor reguliere netwerken, omdat deze laatsten meer financiële armslag hebben dan LBT community organisaties.
4.
Het doorbreken van het taboe rond huiselijk geweld binnen de LBT gemeenschap: lokale bewustmakingsactiviteiten 4.1.
Brochures en informatiefolders [Berlijn en Wenen] Boekje [Lesbenberatung Berlin e.V.]
kunnen krijgen. Bovendien heeft Lesbenberatung Berlin e.V. informatiemateriaal ontwikkeld Lesbenberatung Berlin e.V. heeft een boekje in waarmee zij vriendinnen, familie en ‘anderen’ zakformaat over huiselijk geweld binnen manieren aanreikt om op huiselijk geweld te vrouw/vrouw relaties uitgebracht, met daarbij reageren. informatie over plekken waar vrouwen hulp
11
kan ertoe leiden dat vrouwen in het openbaar geen flyers of informatiefolders durven aan te nemen zolang ze te groot zijn om gemakkelijk te verbergen. Daarom heeft Lesbenberatung Berlin e.V. gekozen voor een boekje in broekzakformaat. Het boekje is verspreid in LBT bars, cafés, sportclubs, counseling services, etc. De auteurs hebben gekozen voor zorgvuldig en eenvoudig taalgebruik, waarbij ingewikkelde woordkeuzes werden vermeden en praktisch advies werd gegeven. Het onderzoek dat in eerste halfjaar van het LARS project is uitgevoerd toont aan dat loskoppeling (disconnection) in Berlijn een belangrijk taboemechanisme is. Met ‘loskoppeling‘ wordt bedoeld dat vrouwen hun geweldservaringen niet in verband brengen met wat ze weten over huiselijk geweld. Dit maakt het belangrijk om LBT vrouwen te bereiken door middel van citaten van LBT vrouwen die zelf huiselijk geweld hebben meegemaakt. Verder blijkt het effectief om te wijzen op specifieke vormen van misbruik en geweld die voorkomen binnen homorelaties, zoals bijvoorbeeld het dreigement om de seksuele geaardheid van de partner te onthullen aan familie of collega‘s. Het besluit om een boekje in een ongewoon klein formaat uit te geven is gebaseerd op de ervaring dat huiselijk geweld vaak gepaard gaat met gevoelens van schaamte. Schaamte
Evaluatie Evaluatievragenlijsten zijn uitgedeeld bij het uitbrengen van het boekje. Het evenement dat aan de lancering was gekoppeld is van tevoren aangekondigd in het plaatselijke LHBT tijdschrift om verschillende groepen mensen te bereiken. De resultaten van de evaluatie laten zien dat een derde van de professionals die de vragenlijst invulden van mening zijn dat het boekje nieuwe informatie en inzichten biedt rond het onderwerp van vrouw/vrouw partnergeweld. Zo merkte één van de respondenten bijvoorbeeld op: ”Dreigen om de [seksuele oriëntatie van de] partner bloot te geven als vorm van psychologisch geweld was nieuw voor mij“. De meeste mensen benadrukten dat ze zich aangemoedigd en in staat voelden om te reageren op huiselijk geweld. Veel van de aanwezigen hebben iets geleerd over mogelijke
Lokale activiteiten
13
Gegen Gewalt in lesbischen Beziehungen Information – Bestärkung - Auseinandersetzung
IO
-W O M E N REL
AT
IP S
RS
SH
LA
De brochure is gelanceerd met een presentatie tijdens een netwerkbijeenkomst van een groep experts uit organisaties die werken op het gebied van huiselijk geweld. De bijeenIMPRESSUM | REDAKTION: komst werdWiener bijgewoond door experts uit 16 Antidiskriminierungsstelle für gleichgeschlechtliche Lebensweisen Auerspergstraße 15/21, 1080 Wien, 01/4000-81449waren
[email protected] organisaties. DeTel.:reacties www.queer.wien.at erg positiefTexte: enAngelaondersteunend. De experts Schwarz, Eva Maria Häfele Gestaltung: Catherine P. Beyer www.catbeyer.dk Druck: AV+Astoria Druckzentrum stelden voorDankdat WASt in de herfst extra traian: Meike Lauggas, Karin Schönpflug ning voor hulpverleners zou moeten aanbieden over het onderwerp geweld binnen lesbische relaties. Daarnaast hebben we tijdens Vienna Pride een workshop georganiseerd over geweld binnen lesbische relaties en de brochure aan de gemeenschap gepresenteerd. Tijdens deze workshop kwamen ervaringen rondom geweld, de reactie vanuit de lesbische gemeenschap, taboemechanismen en strategieën om deze te doorbreken aan de orde. Ook is de brochure verstuurd naar — alle LHBT organisaties in Oostenrijk — alle organisaties in Wenen die te maken hebben met huiselijk geweld — alle centra voor vrouwenopvang en alle hulplijnen in Oostenrijk De workshop en de uitgave van de brochure zijn gepresenteerd op de WASt webpagina, op de officiële webpagina van het Weense Stadsbestuur, in reguliere en L(H)BT online magazines, in het Pride Magazine en op de Pride -T O
EN
M
M
O
D
De interviews en het onderzoek uit het eerste jaar van het LARS project toonden duidelijk aan dat er in Wenen geen discussie leeft en nauwelijks informatie beschikbaar is over geweld in vrouw/vrouw relaties.
WASt heeft een bijeenkomst georganiseerd met lokale experts uit organisaties tegen huiselijk geweld, het lesbisch adviescentrum en de politie, om de inhoud van de brochure te bespreken en om in de expertteams een discussie op gang te brengen over het onderwerp geweld in vrouw/vrouw relaties. Tijdens het samenstellen van de brochure werd duidelijk dat 12 pagina‘s niet genoeg zou zijn om alle informatie kwijt te kunnen die wij belangrijk vonden, waardoor de uiteindelijke versie 16 pagina‘s telt.
REFERENZEN: Ebner, Michi/Goutrié, Claudie/Newald, Maria/Pewny, Katharina/Schönpflug, Karin/Steininger, Lisa/Wochner, Barbara (Hg.): Entscheidend einschneidend. Mit Gewalt unter Frauen in lesbischen und feministischen Zusammenhängen umgehen, Wien 2001 Gewalt unter Lesben. Broschüre der Veranstaltungsreihe: Lesben gegen Gewalt. Zum Umgang mit Gewalt in lesbischen Zusammenhängen, Wien 1998 Ohms, Constance (Hgin.): Gegen Gewalt. Ein Leitfaden für Beratungsstellen und Polizei zum Umgang mit Gewalt in lesbischen Beziehungen, Frankfurt a. M. 2002 Ohms, Constance: Das Fremde in mir, Bielefeld 2008 Scheibling, Martina: Gewalt in lesbischen Beziehungen. Diplomarbeit an der Fachhochschule Zürich, Hochschule für Soziale Arbeit, Zürich 2005
G
Waarom een brochure?
Hoe zijn we te werk gegaan
Lancering en verspreiding van de brochure
IN
Brochure ”Tegen geweld in lesbische relaties“ [Anti-discrimination Unit for Same-sex lifestyles (WASt), Vienna]
Hulplijnen en organisaties die zich richten op ondersteuning bij huiselijk geweld, maar ook het lesbisch adviescentrum, kenden maar een paar lesbische cliënten die in hun relaties te maken hebben met geweld en/of misbruik. In tegenstelling tot het beeld dat deze instellingen hebben, blijkt uit de resultaten van het LARS project dat er wel degelijk behoefte is aan informatie en bewustmaking. De brochure lijkt een belangrijke eerste stap in het aanmoedigen van lesbiennes om het onderwerp van geweld in hun relaties aan te snijden. Deze brochure biedt informatie over huiselijk geweld, de dynamiek van geweld binnen LBT relaties en over de juridische situatie in Oostenrijk. Daarnaast geeft het informatie over plaatsen waar vrouwen meer informatie, hulp en ondersteuning kunnen vinden.
C H ALLE N G
ondersteunende interventies. Mensen die het boekje lazen zeiden verrast te zijn door ”de vele vormen van gewelddadig gedrag“ en blij te zijn met het ”nieuwe handzame formaat“. Al met al heeft Lesbenberatung Berlin e.V. geprobeerd om het bewustzijn rond huiselijk geweld in vrouw/vrouw relaties te vergroten via een boekje in pocketformaat met informatie over verschillende vormen van geweld, de indicatoren voor geweld en de gevolgen die geweld voor een relatie kan hebben. Het boekje geeft vrouwen die geweld hebben meegemaakt en getuigen van huiselijk geweld een steun in de rug.
Lokale activiteiten
N
12
ES
TIC
VIO LE N CE
IN
W
O
persconferentie van een Gemeenteraadslid.
Evaluatie Aan de brochure was een evaluatievragenlijst verbonden, die kon worden ingevuld en teruggestuurd naar onze antidiscriminatie afdeling. De frankeerkosten zijn door WASt betaald, zodat het respondenten niets zou kosten om de vragenlijst per post terug te sturen. Uit de analyse van de teruggestuurde vragenlijsten blijkt dat organisaties die zich bezig houden met huiselijk geweld meestal wel in staat zijn om te reageren op geweld binnen vrouw/vrouw relaties, maar dat sommigen graag meer informatie zouden willen. Daarnaast overweegt een aantal van hen om
14
LokaLe actIvIteIten
zich sterker op dit onderwerp te gaan richten. Het merendeel van de mensen wist wel iets over geweld binnen lesbische relaties, maar bijna allemaal gaven ze aan dat ze zich nu zekerder voelden over wat ze konden doen in het geval van huiselijk geweld en dat ze geweld nu eerder zouden herkennen. Deze resultaten zijn een flinke opsteker en laten zien dat er in Wenen behoefte was aan deze brochure. Verschillende Weense organisaties hebben al nieuwe brochures aangevraagd voor hun cliënten. De discussies die ontstonden tijdens het samenstellen van de brochure, de feedback van de lezers en de vraag om meer brochures onderstrepen het succes van de brochure.
LokaLe actIvIteIten
Duurzaamheid Voor de ondersteuning van lesbiennes die te maken krijgen met geweld binnen hun relatie is het nodig dat lokale reguliere hulplijnen en organisaties die zich bezig houden met huiselijk geweld zich ook gaan richten op geweld binnen lesbische relaties. Om dit doel te bereiken zal WASt de opbloeiende samenwerking tussen lesbische hulpverlening, politie en organisaties tegen huiselijk geweld blijven aanmoedigen en warm houden. In de toekomst zal geweld binnen lesbische relaties een agendapunt zijn tijdens de Weense ”huiselijk geweld“ netwerkbijeenkomsten.
4.2.
Korte film en bewustmakingsworkshops [RFSL Stockholm] De Zweedse projectpartner RFSL heeft besloten om een korte film te produceren om als lesmateriaal in workshops te gebruiken. Onderzoek vanuit het LARS project rond taboemechanismen wees uit dat het zelfs in Zweden lastig is om te praten over huiselijk geweld binnen L(H)BT relaties, zowel binnen de gemeenschap als in de bredere samenleving. Onbespreekbaarheid komt voor binnen de ge-
meenschap, maar ook binnen de vriendenkring. In de bredere samenleving wordt huiselijk geweld binnen L(H)BT relaties zelden besproken en als dit al gebeurt, dan is het meestal op lokaal niveau binnen de vrouwenopvang of kleine organisaties en gemeentelijke instellingen die zich met geweld bezighouden. Om deze reden werd de strategie van bewustmaking op zowel de LHBT gemeenschap als op de bredere samenleving gericht. Ook in Zweden kent men het gezegde ”een beeld zegt meer dan duizend woorden“. De Zweedse partner besloot de proef op de som te nemen. In de bewustmakingscampagne werd het fenomeen als een probleem benoemd, waarbij huiselijk geweld binnen vrouwenrelaties even serieus werd genomen als binnen heterorelaties. Omdat veel Zweedse lesbiennes, althans in de grote steden, betrokken zijn (geweest) bij
15
de vrouwenbeweging, weten veel LBT vrouwen wel iets over geweld tussen vrouwen. Dit geldt ook voor vrouwen die in opvanghuizen werken, de politie, mensen uit het welzijnswerk en hulplijnpersoneel. Hieruit kan worden afgeleid dat kennis rond huiselijk geweld aanwezig moet zijn. Ondanks dit basisniveau van bewustzijn ontbreekt het bij de meeste mensen aan gedetailleerde informatie, waardoor ze huiselijk geweld binnen LBT relaties vaak over het hoofd zien, deels omdat ze denken dat geweld in LBT relaties geen grof geweld kan zijn.
Evaluatie RFSL heeft een serie van drie workshops aangeboden rond huiselijk geweld binnen L(H)BT relaties. De korte film werd niet tijdens de eerste, maar pas in de volgende twee workshops vertoond. De bij de eerste workshop aanwezige mensen herkenden het probleem maar gaven aan niets nieuws te hebben geleerd. Tijdens de volgende workshop werd de film getoond en de aanwezige mensen waren erdoor geraakt: het zien van de verschillende gendersamenstellingen en de dynamiek van geweld maakte grote indruk op het publiek. De aanwezigen beseften dat geweld niet afhankelijk is van gender of lichaamsgrootte van slachtoffer of dader. Hieruit bleek dat de film een essentieel onderdeel van hun bewustwordingsproces was.
16
LokaLe actIvIteIten
Tijdens de derde workshop werd de korte film nogmaals getoond, wat leidde tot discussies over macht, gender en geweld binnen vrouw/vrouwrelaties. Hier werd nogmaals duidelijk dat de film goed werkte om het bewustzijn te vergroten. Een vergelijking van de drie workshops laat zien dat het publiek sterk wordt aangesproken door een korte film met verschillende gendersamenstellingen in een dynamiek van geweld. Strategieën om niet met het probleem om te
LokaLe actIvIteIten
hoeven gaan (het is niets nieuws) zouden hierdoor kunnen worden doorbroken, zodat de geboden informatie het publiek beter bereikt.
Duurzaamheid De korte film als onderdeel van workshops is zeer effectief gebleken en er is besloten om ook in toekomstige regelmatig workshops te organiseren waarin de film wordt gebruikt.
4.3.
Theatervoorstelling en korte verhalenwedstrijd [Taboe2, Utrecht] Theatervoorstelling Geweld binnen LBT relaties is als onderwerp erg lastig te benoemen. De taboemechanismen die naar voren kwamen tijdens het onderzoek van het LARS project zijn wijdverbreid en belemmeren vrouwen bij het zoeken naar informatie en hulp. Wij vonden dan ook dat onze lokale activiteiten moesten leiden tot groter bewustzijn rond het bestaan van huiselijk geweld op een informatieve en niet-veroordelende manier. Het verbreken van een taboe binnen een gemeenschap kan worden bevorderd door die gemeenschap deel te laten nemen aan thema-activiteiten: in ons ge-
val was dit thema huiselijk geweld. Om deze reden koos Taboe Kwadraat voor een korte verhalenwedstrijd en een theatervoorstelling. Beide activiteiten boden een zichtbare en tastbare weergave van de ervaringen die vrouwen hebben met huiselijk geweld. Voor de theatervoorstelling zijn vrouwen benaderd die ervaring hadden met improvisatietheater waarin gevoelig liggende boodschappen worden overgebracht. We besloten om een serie scènes uit te beelden rond ’alledaagse‘ vormen van geweld die in hevigheid toenamen. Een aantal scènes was gebaseerd op bijdragen uit de verhalenwedstrijd. Om de
17
kers een eyeopener was, waarbij sommige toeschouwers aangaven dat hun opvattingen over huiselijk geweld erdoor waren veranderd. Bij de vraag hoe mensen zouden optreden als zij wisten dat er geweld voorkwam in de relatie van vriendinnen gaven de meeste mensen aan dat zij professionele hulp zouden aanbevelen. lets minder vaak werd gekozen voor het praten met beide partners en voor het betrokkenheid en intimiteit tussen acteurs en aanbieden van een veilige plek aan (één van) publiek te vergroten werd aan de toe- de vriendinnen of het bewaren van eigenschouwers gevraagd om situaties en namen dommen. voor de karakters te verzinnen. Het theateroptreden vond plaats tijdens Mid- Duurzaamheid zomergracht, het Utrechtse L(H)BT Pride festi- De Utrechtse organisatie Taboe Kwadraat en val. Alle ongeveer 100 zitplaatsen van het de theatergroep zijn al bezig om vervolgoptreWerftheater Utrecht waren bezet. Halverwege dens te organiseren. De evaluatie laat zien dat de voorstelling vroeg één van de actrices het dit een vernieuwende en aansprekende mapubliek om reacties, om de inhoud van de nier is om het taboe te doorbreken. voorstelling tot dan toe kort samen te vatten. Uit de reacties bleek dat het publiek de situa- Korte verhalenwedstrijd ties en het taboe herkenden. We konden ook Met onze tweede activiteit, een korte verhazien hoe taboemechanismen zoals bagatelli- lenwedstrijd, konden we meer op nationaal sering en normalisering optraden bij het publiek. Het tweede deel van de voorstelling was intenser van aard, wat een gunstig effect leek te hebben op het bagatelliseren.
Evaluatie Onder het publiek van het toneelstuk werden evaluatieformulieren uitgedeeld. Uit de analyse blijkt dat de voorstelling voor veel bezoe-
18
LokaLe actIvIteIten
LokaLe actIvIteIten
19
4.4. niveau werken dan bij het theaterstuk. De verhalenwedstrijd werd opgezet vanuit de gedachte dat LBT vrouwen die in hun relatie met huiselijk geweld te maken hebben gehad, hier een kans zouden krijgen om hun verhaal te vertellen. Dit zou nuttig kunnen zijn voor andere vrouwen die in hun relatie met geweld kampen en denken dat zij daarin ’uniek‘ zijn. De verhalen kunnen bovendien voorbeelden geven van manieren waarop andere vrouwen met hun ervaringen zijn omgegaan. Omdat de LBT gemeenschappen onderling sterk verschillen qua samenstelling wilden we er zeker van zijn dat niemand werd uitgesloten op basis van gender of seksuele oriëntatie. Er werden 35 verhalen ingestuurd. Tijdens het lezen van de verhalen werd duidelijk dat de meeste deelnemers een helder beeld hadden van huiselijk geweld binnen LBT relaties, maar ook van de obstakels in ’de buitenwereld‘ die het vrouwen beletten om over het onderwerp te praten. Een aanzienlijk deel van de verhalen was gebaseerd op persoonlijke ervaringen en op de ervaringen van getuigen van huiselijk geweld. Ook auteurs die alleen een verhaal indienden om mee te kunnen doen aan de wedstrijd bleken zich goed in het onderwerp in te kunnen leven.
In het LBT tijdschrift ‘Zij aan Zij’ verscheen tijdens de verhalenwedstrijd een artikel over huiselijk geweld in vrouwenrelaties. Dit gaf de wedstrijd een extra impuls. De wedstrijd is ook breed aangekondigd op websites van community organisaties en schrijverscollectieven. De verhalen zijn ook gepubliceerd op een speciale website onder de naam ’brokenrainbow.nl’. Deze website werd en wordt goed bezocht. Het plan is om de interactie op de website te vergroten door het te koppelen aan sociale netwerksite Facebook. Het idee is dat mensen hierdoor aangemoedigd kunnen worden om hun ideeën en verhalen over het onderwerp met elkaar te delen. Er zijn ook plannen om mensen te vragen hun verhalen over huiselijk geweld in LBT relaties op de website te publiceren.
Gemodereerd theater [Broken Rainbow, Frankfurt] In Frankfurt is een theatervoorstelling ontwikkeld dat de toeschouwer bewust probeert te maken van de verschillende ideeën over geweld met daders van verschillende sekse. De voorstelling is gemodereerd en tussen de scènes door vraagt de moderator naar de mening van het publiek. Uit de discussies bleek dat er wel degelijk een verschil in waarneming bestaat rond geweld, afhankelijk van wie de dader is. Geweld begaan door vrouwelijke daders wordt als minder gewelddadig gezien dan hetzelfde gedrag van een mannelijke dader. Veel toeschouwers beweerden dat de man harder zou hebben geschreeuwd of dat de vrouw minder hard sloeg dan de man, enz. Een tweede doel van de theatervoorstelling was het laten zien van een wederkerige dynamiek van huiselijk geweld. Hierdoor werd het voor het publiek moeilijker om partij te kiezen voor de ene of de andere partner. Door deze ambiguïteit begon het publiek het geweld te bagatelliseren door het te benoemen als een ”conflict“ en een ”ruzie“. Ze begonnen de mogelijkheid van ”geweldvrij communiceren“ te bespreken, terwijl de voorstelling juist ging over huiselijk geweld. Het publiek was sterk gemotiveerd en begon zelf scènes uit te
spelen, die leken te draaien om geweldvrije communicatiestrategieën.
Evaluatie Evaluatieformulieren zijn uitgedeeld onder het publiek. De antwoorden tonen aan dat de toeschouwers al iets van huiselijk geweld afwisten, maar dat ze sommige dynamieken nog niet kenden, zoals bijvoorbeeld dat de dader zich verontschuldigt voor het geweld, terwijl hij/zij tegelijkertijd haar partner verantwoordelijk houdt. Wat betreft het vermogen om op te treden bij huiselijk geweld blijkt uit de antwoorden dat de meeste deelnemers zouden proberen om met beide partners te praten, of zouden doorverwijzen naar professionele hulpverlening. Praten met beide partners zou kunnen betekenen dat de persoon zich sterk bewust is van wederkerigheid in een situatie van huiselijk geweld, maar het kan ook betekenen dat het moeilijk is om een slachtoffer kan aanwijzen en een vuist te maken. Er was maar één persoon die zei dat hij/ zij de politie zou bellen. Een nader onderzoek van het publiek maakte duidelijk dat zij hooguit losjes verbonden waren aan de LBT gemeenschappen. Hierdoor is de groep moeilijk te bereiken. Hieruit kan wor-
20
Lokale activiteiten
Lokale activiteiten
den geconcludeerd dat het bereiken van de het publiek dat het theaterstuk moet worden meer verborgen leden van deze gemeen- aangepast, omdat het mensen aanspoort om schappen een mooi resultaat van dit pilotpro- taboestrategieën te gebruiken. ject is geweest. Toch blijkt uit de reacties van
4.5.
Animatiefilm [Galop, London] In Londen is door Galop een korte animatiefilm ontwikkeld over vrouw/vrouw partnergeweld. Na de film werd aan vrouwen gevraagd met hun vriendinnen over huiselijk geweld te praten om zo het taboe te doorbreken door huiselijk geweld bespreekbaar te maken. In de belofte werd het taboe concreet benoemd door de volgende uitspraak: ”Ik weet dat als we meer praten over huiselijk geweld binnen relaties van lesbische/biseksuele/transgender vrouwen, het gemakkelijker zal worden om het te herkennen en erover te blijven praten. Ik beloof om vijf van mijn vriendinnen over deze film te vertellen en met ze te praten over wat ik heb geleerd over huiselijk geweld. Ik vraag mijn vriendinnen ook om er op hun beurt met vijf andere vriendinnen over te praten.“ Het publiek kreeg de mogelijkheid om de de film als ’viral‘ met vriendinnen en collega‘s te delen via sociale netwerksites (Facebook en Twitter) en via automatisch aangemaakte emails. Galop ontwikkelde ondersteunend materiaal dat van de website kan worden ge-
taboe aan de kaak te stellen. Hoewel het de bedoeling was om vrouwengroepen de filmvoorstellingen en discussies zelf te laten organiseren, hoopte Galop ook zelf bij een aantal groepen aanwezig te zijn en zelf de discussies te leiden. Er is gekozen voor animatie in plaats van film, omdat dit het thema voor meer mensen toegankelijk maakt. Omdat loskoppeling (disconnection) één van de taboemechanismen is, was het erg belangrijk dat iedereen die de film zou zien zich de boodschappen uit de film persoonlijk zou aantrekken, in plaats van ze te zien als de problemen van ’andere‘ vrouwen.
Evaluatie
download, zodat vrouwengroepen de film aan hun leden kunnen tonen en vervolgens daarover discussie kunnen voeren. Het materiaal bestond onder andere uit basisinformatie over huiselijk geweld in vrouwenrelaties, discussievragen rond het taboe en manieren om het
De film is geëvalueerd aan de hand van een online enquête die kijkers aan het einde van de film konden invullen. De meeste kijkers meldden dat zij zich na het zien van de film sterker bewust waren van het taboe en de mechanismen achter huiselijk geweld in vrouwenrelaties. 80 procent van de kijkers gaf aan dat ze na het zien van de film eerder en gemakkelijker met hun vriendinnen over huiselijk geweld konden praten. Dit geeft aan dat de film een effectief middel is om de stilte rondom huiselijk geweld in vrouwenrelaties te doorbreken. Hoewel de website door een groot aantal mensen is bezocht, wilden uiteindelijk maar weinig vrouwen de belofte ondertekenen.
21
Vrouwen deelden de film gemakkelijker met vriendinnen via sociale media dan dat ze de belofte ondertekenden. Hoewel 80 procent van de kijkers aangaf dat ze na het zien van de film gemakkelijker met andere LBT vrouwen over huiselijk geweld zouden kunnen praten, gingen hierdoor geen vrouwengroepen discussies leiden of de film vertonen. De groep die wel met de film en de discussie aan de slag ging was positief en gaf aan dat de film door de animatievorm beter te verwerken was.
Duurzaamheid De duurzaamheid van het project wordt vergroot doordat de film voor langere tijd op de website zal blijven staan, zodat vrouwen kunnen blijven leren over het taboe rond huiselijk geweld in vrouwenrelaties en de informatie (en de film) gemakkelijk kunnen delen met hun vriendinnen en hun netwerken. Het groepsmateriaal blijft ook beschikbaar via de website, zodat groepen de film kunnen kijken wanneer het ze uitkomt, in plaats van binnen de geplande looptijd van het project. De sociale mediafuncties op de website blijven actief, zodat vrouwen de film via Facebook en Twitter kunnen blijven delen wanneer ze maar willen.
22
LokaLe actIvIteIten
LokaLe actIvIteIten
23
4.6.
Korte film [Lesbenberatung Berlin e.V.]
Lesbenberatung Berlin maakte ook een korte film over huiselijk geweld in vrouw/vrouw relaties. Één van de doelstellingen van de film is om de vele verschillende kanten van huiselijk geweld te laten zien. De fysieke dimensie wordt aangevuld met vormen van psychologisch en emotioneel geweld, waarmee de rol wordt onderstreept die macht en controle spelen bij huiselijk geweld. Een tweede doelstelling is duidelijk maken dat huiselijk geweld heel vaak door beide partners verborgen wordt gehouden om een positief beeld van hun relatie uit te stralen. Om deze reden laat de film alleen harmonieus gedrag zien tussen lesbische partners. Tegelijkertijd hoort het publiek voice-over vertellen over het geweld en de dreigementen. Deze kloof tussen het beeld en het verhaal staat symbool voor het taboe rond huiselijk geweld. De film kan worden gebruikt als lesmateriaal voor vervolgtraining. Omdat leden van L(H)BT gemeenschappen zich erdoor aangesproken
voelen, is het ook te zien op de homepages van het LARS project en Lesbenberatung e.V. en op Facebook. De film wordt ook vertoond op het filmfestival the L-night. Één van de belangrijkste uitkomsten van het LARS project is dat multi-institutionele netwerken onmisbaar zijn in het bouwen van een sterk vangnet voor vrouwen en transgender personen die in aanraking zijn gekomen met huiselijk geweld. De binnen het LARS project geproduceerde film raakt mensen op een dieper gevoelsniveau dan het boekje dat binnen het LARS project werd uitgebracht. De film kan worden gebruikt om de deur op een kier te zetten naar discussies over huiselijk geweld, een onderwerp dat anders nauwelijks besproken zou worden. Bovendien zijn bestaande netwerken verder versterkt door de samenwerking met lokale partners bij het produceren van de film en het boekje.
Evaluatie Bij de evaluatie van de film komt naar voren dat de onderlinge verbanden tussen huiselijk geweld en homofobie duidelijk zijn uitgebeeld: zo gaf één professional op het gebied van huiselijk geweld aan dat ze zich nu bewuster is van het feit dat: „Lesbisch zijn kan worden gebruikt als drukmiddel“ door de partner. Iemand anders zei over homofobie en
huiselijk geweld: ”Ik ben me nu bewuster van dit onderwerp. Ik had er nog niet eerder over gehoord; voor mij stonden lesbische relaties symbool voor solidariteit“. Andere antwoorden gingen over specifieke kenmerken van huiselijk geweld in vrouwenrelaties: ”Allerlei details over huiselijk geweld en de dynamiek van geweld in relaties“ zijn erg goed uitgewerkt. De uiteenlopende aard van huiselijk geweld (verbaal, psychologisch, economisch, etc.) verbaasde zowel professionals als non-professionals. Het publiek was te spreken over het contrast tussen de beelden en de voice-over: ”Het contrast tussen de werkelijkheid en het doen alsof is een uitstekende manier om dit onderwerp duidelijker op de agenda te zetten“. Of, zoals iemand anders opmerkte: ”Geweld kan overal en altijd aanwezig zijn: we zien het misschien niet, maar we voelen het wel.“ En tot slot was er één persoon die na de film inzag dat ”het probleem niet tussen man-
nen en vrouwen ligt, maar in het gebruik van macht, overheersing en onderdrukking.“ Zowel professionals als non-professionals zeiden dat ze door de film sterker bewust waren van huiselijk geweld in vrouwenrelaties, dat ze meer wisten over de specifieke aspecten ervan en dat ook de minder openlijk agressieve vormen van misbruik als gewelddadig moeten worden gezien. Al met al hebben de activiteiten uit het LARS project geleid tot een intensievere samenwerking met LHBT media. In deze media zijn twee artikelen gepubliceerd over het bestaan en de bijzonderheden van huiselijk geweld in vrouwenrelaties. Bovendien hebben Duitse reguliere hulpverleningsdiensten en zelfhulpgroepen exemplaren van de film besteld. Ook vroegen deze diensten om vervolgtraining.
24
concLusIes
aanbeveLIngen
4.7.
5.
Conclusies
Essentiële punten en aanbevelingen
De binnen het LARS project ontwikkelde pilotprojecten zijn gebaseerd op onderzoeksresultaten uit de eerste uitvoeringsfase. Het onderzoek laat zien dat huiselijk geweld in vrouwenrelaties door een reeks taboemechanismen wordt verzwegen en genormaliseerd. Daarnaast bleek uit een analyse waarin reguliere multi-institutionele netwerken werden vergeleken met diensten en netwerken gericht op LBT gemeenschappen dat multi-institutionele netwerken essentieel zijn voor brede professionele dienstverlening aan LBT vrouwen die blootstaan aan huiselijk geweld. Hieruit kan worden geconcludeerd dat samen-
werking met bestaande reguliere netwerken van groot belang is, naast het versterken van multi-institutionele LBT netwerken. Dit betekent dat lokale activiteiten zich zowel moeten richten op professionals die te maken hebben met huiselijk geweld als op LBT vrouwen in het algemeen. Het is daarom noodzakelijk om sleutelfiguren uit de LBT gemeenschappen bij het proces te betrekken. Ondanks het taboe hebben onze bewustmakingsactiviteiten onderstreept dat taboes kunnen worden doorbroken als een gemeenschap zelf een lokale en gerichte reactie ontwikkelt door het samenbrengen en betrekken van sleutelfiguren uit die gemeenschap. Het taboe doorbreken betekent ook dat er meer professionele dienstverlening moet worden geboden aan vrouwen die met huiselijk geweld te maken hebben. LBT dienstverleners moeten voldoende financiële middelen hebben om deze diensten te kunnen leveren. Daarnaast moeten reguliere organisaties worden opgeleid om zich bewust te worden van de verschillen en overeenkomsten tussen huiselijk geweld in heterorelaties en vrouw/vrouw relaties.
25
Het taboe bestaat echt en blokkeert een positieve reactie vanuit de gemeenschap.
riteerd binnen de beleidsvorming, en de garantie dat financiële middelen worden vrijgemaakt om deze zaken aan te pakken.
Er bestaat een taboe binnen de LBT gemeenschappen dat LBT mensen belet om te praten over en in te grijpen bij huiselijk geweld. Het taboe werkt op basis van normalisering van geweld, het is afhankelijk van genderstereotypen, het legt op individueel en op gemeenschapsniveau mensen het zwijgen op, het koppelt huiselijk geweld los van de LBT gemeenschap en het leunt zwaar op geïnternaliseerde homofobie en transfobie. Dit alles leidt ertoe dat mensen zichzelf niet herkennen als slachtoffer of als dader en belet ze om de hulp te krijgen die ze nodig hebben.
Het taboe zorgt ervoor dat LBT gemeenschappen zich niet verantwoordelijk voelen voor het aanpakken van huiselijk geweld.
Dit taboe moet worden doorbroken. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt zowel bij LBT gemeenschappen als bij reguliere organisaties die actief zijn op het gebied van huiselijk geweld. Om succesvol te kunnen zijn moet er specifieke aandacht zijn voor de ervaringen van LBT vrouwen, in plaats van een meer algemene benadering. Deze veranderingen zullen niet tot stand komen zonder politieke toewijding en inzet, en niet zonder de garantie dat deze zaken duidelijk worden geïdentificeerd en geprio-
De LBT gemeenschappen voelen zich niet verantwoordelijk voor het ontwikkelen van een gemeenschappelijke reactie tegen huiselijk geweld. Dit komt deels doordat de invloed die het taboe heeft op de gemeenschap minder diep gaat dan het effect op de individuen waaruit ze bestaat. Één van de gevolgen hiervan is dat de gemeenschap zichzelf kan zien als een toevluchtsoord dat mensen beschermt tegen homofobie en transfobie, waardoor men zich nauwelijks hoeft te richten op de ’vijand in de eigen gelederen‘. Om het taboe te doorbreken moeten vernieuwende en duurzame strategieën worden ontwikkeld. Sleutelfiguren uit de LBT gemeenschap moeten dit soort strategieën ondersteunen. Voorbeelden van strategieën voor gemeenschappelijke reacties zijn bewustmakingsactiviteiten, ondersteuning, netwerkacti-
26
aanbeveLIngen
viteiten, etc. Preventieve maatregelen moeten op grotere schaal en over een langer tijdspad worden uitgevoerd, met meer financiële middelen en een nog grotere duurzaamheid, maar wel gebaseerd op de eerder behaalde successen.
Momenteel ligt de nadruk op primaire en tertiaire preventie; er is gebrek aan directe interventies en diensten. Het merendeel van de activiteiten binnen de reguliere preventie van huiselijk geweld bestaat uit secundaire preventiemaatregelen, wat inhoudt dat er directe interventies richting slachtoffers worden uitgevoerd (en soms ook richting daders). Dit staat in contrast met op LBT gericht werk, waar veel van de preventie primair van aard is: bewustmaking, educatie en training. Hierdoor hebben slachtoffers en daders zeer beperkte of geen mogelijkheden om in hun situatie hulp te vinden. Interventiemaatregelen, dat wil zeggen directe hulp aan LBT slachtoffers en daders van huiselijk geweld, zijn een zeldzaam goed. De weinige interventiemaatregelen die er zijn worden voornamelijk aangeboden door LBT organisaties. Reguliere organisaties die ondersteuning aan huiselijk geweldslachtoffers aanbieden zijn meestal niet actief in het bet-
aanbeveLIngen
rekken van LBT vrouwen, waardoor ze zichzelf ontoegankelijk maken voor deze groep vrouwen. Reguliere organisaties die actief zijn op het gebied van huiselijk geweld dienen, net als organisaties uit de gezondheidszorg en de lokale overheid, de verantwoordelijkheid op zich te nemen om dit probleem op te lossen.
Multi-institutionele netwerken vormen een effectieve interventiemethode Multi-institutionele netwerken zijn een effectieve manier om een reactie op huiselijk geweld te coördineren: beleidsmakers, medici, politie, openbare aanklagers, groepen voor slachtofferhulp, vrouwenopvangcentra, hulplijnen en vele andere instituten werken samen om de ondersteuning van slachtoffers te optimaliseren. Momenteel gaan de meeste van deze instellingen onvoldoende in op de behoeften van lesbische, biseksuele, of transgender vrouwen. Op plaatsen waar multi-institutionele netwerken nog maar net in ontwikkeling zijn, moeten de behoeften van LBT vrouwen vanaf het begin worden meegewogen in het vormingsproces. Er bestaan grote verschillen tussen LBT vrouwen en heteroseksuele vrouwen ten aanzien van de manier waarop ze tot slachtoffer worden gemaakt en de gebruikte copingstra-
tegieën; deze verschillen verdienen aandacht. Op plaatsen waar al multi-institutionele netwerken actief zijn moeten LBT organisaties in de netwerken worden geïntegreerd om huiselijk geweld in vrouwenrelaties tegen te gaan. LBT organisaties moeten contact leggen en samenwerken met bestaande multi-institutionele netwerken, voor dienstverlening aan LBT daders en slachtoffers van huiselijk geweld. Hiervoor is het noodzakelijk dat de leden van deze netwerken het verschijnsel van huiselijk geweld binnen vrouwenrelaties erkennen, zich bewust zijn van de behoeften van lesbische, biseksuele en transgender vrouwen en specifieke dienstverlening ontwikkelen die goed inspeelt op deze behoeften.
27
Er wordt te weinig aan evaluatie gedaan, waardoor het niet goed mogelijk is om inzicht te krijgen in de effectiviteit van uitgevoerde interventies. Uitgevoerde interventies en preventieve maatregelen worden veel te weinig geëvalueerd. Waar evaluatie wel plaatsvindt, is het vaak te oppervlakkig om er echt iets van te kunnen leren. Een belangrijke belemmering bij het ontwikkelen van grondigere evaluatiemethoden is de vraag hoe succes moet worden gedefinieerd. Succes zou bijvoorbeeld kunnen betekenen dat een vrouw in een bepaalde periode geen huiselijk geweld heeft meegemaakt, of dat een vrouw steviger in haar schoenen staat en in staat is om beslissingen te nemen, of daders een daderprogramma helemaal hebben doorlopen, en zo ja, of ze in een bepaalde periode geen gewelddadig gedrag hebben vertoond. Zoals de zaken er op dit moment voor staan zijn er voor LBT activiteiten ter bestrijding van huiselijk geweld slechts beperkte middelen beschikbaar zijn. Dit maakt het des te belangrijker om meer te weten te komen over de resultaten van maatregelen voor LBT slachtoffers, daders en gemeenschappen. Dit maakt het mogelijk om tijd en middelen te investeren in die interventies die het meeste succes
28
s a m e n vat t I n g
blijken te hebben. Hiervoor is overeenstemming nodig over de definitie van ’succes‘, naast procedures om de activiteiten te evalueren. Zulke procedures kunnen van alles behelzen, zoals bijvoorbeeld na een toename aan reacties in de media (zoals LBT tijdschriften die meer publiceren rondom huiselijk ge-
s a m e n vat t I n g
weld) vaststellen of het aantal mensen dat begeleiding zoekt stijgt in de periode direct na de campagne. Voor effectieve evaluatie zijn specifieke financiële middelen nodig, zodat de effecten van preventief werk kunnen worden onderzocht.
6.
Samenvatting Het LARS project, gelanceerd in december 2009, is een Europees project waarin een begin is gemaakt met de ontwikkeling van bewustmakingstrategieën gericht op LBT gemeenschappen, om huiselijk geweld in vrouw/ vrouw relaties tegen te gaan. In eerste instantie is een korte snapshot survey online gezet om een indruk te krijgen van wat de gemeenschap weet over huiselijk geweld. De meeste deelnemers konden zich voorstellen dat huiselijk geweld voorkomt binnen vrouw/vrouw relaties, maar dachten tegelijkertijd dat het minder voorkomt dan huiselijk geweld binnen heterorelaties. Hoewel de meeste deelnemers vonden dat dit probleem grote prioriteit zou moeten krijgen binnen LBT gemeenschappen, blijkt dat er maar heel weinig dienstenverlening bestaat voor LBT vrouwen die met huiselijk geweld te maken hebben.
Op basis van deze momentopname hebben we belangrijke sleutelfiguren uit de LBT gemeenschappen geïnterviewd, waarbij we onze bevindingen hebben gebruikt om de belangrijkste taboemechanismen in kaart te brengen. De sterkste taboes blijken te berusten op normalisering van huiselijk geweld, huiselijk geweld loskoppelen van LBT gemeenschappen door het te beschouwen als een ’typisch heteroprobleem‘ (gendervooroordeel), en het verzwijgen van het fenomeen. Bovendien worden taboes versterkt door geïnternaliseerde homofobie. Vervolgens hebben we een analyse gemaakt van het reguliere ondersteuningsaanbod in elk(e) deelnemend(e) land/stad, waarna het aanbod werden onderverdeeld in primaire, secundaire, of tertiaire preventieactiviteiten. Ook diensten verleend door LBT gemeenschappen werden geanalyseerd, maar deze
zijn in aanbod aanzienlijk beperkter dan de diensten van reguliere organisaties. Voor het project was het van belang om te achterhalen welke preventieve activiteiten het meest effectief waren, net als de verschillende definities van ’succes‘ die daarbij werden gebruikt. Onze analyse toont aan dat maar heel weinig activiteiten worden geëvalueerd en dat er geen overeenstemming bestaat over de definitie van succes. Nadat we hadden achterhaald op welke specifieke manieren het taboe te werk gaat, hebben we in elke stad lokaal opgezette verkennende bewustmakingsactiviteiten ontwikkeld. Deze verkennende activiteiten zijn ontworpen met het oog op vernieuwing en duurzaamheid. Hiervoor hebben we een evaluatiemethodiek ontworpen die vanaf het begin is vervlochten met het ontwerp van de verkennende activiteiten. In sommige steden maakte men zich zorgen over de extra druk op de toch
29
al beperkte dienstverlening als gevolg van toegenomen bewustzijn. Overal waar dit het geval was, hebben we geprobeerd om dit risico te verkleinen door samen te werken met de desbetreffende dienstverleners. Bij het ontwerpen van de activiteiten hebben we gebruik gemaakt van een mengeling van oude en nieuwe media, waaronder sociale media zoals Facebook, omdat LBT gemeenschappen zowel geografisch kunnen worden ingedeeld als virtueel op internet. Dit proces leidde tot het ontwikkelen van een korte film, een theatervoorstelling, een verhalenwedstrijd, een trainingsfilm, een cartoon, boekjes en brochures. We hebben lanceringsevenementen, expertbijeenkomsten en conferenties georganiseerd. Het materiaal is gratis beschikbaar en kan worden gedownload vanaf de projectwebsite: www.lars-europe.eu
30
Vi j f s t a p p e n o m h u i s e li j k g e w e l d a a n t e p a k k e n
7.
Vijf stappen om huiselijk geweld aan te pakken 1. (H)erken het probleem. 2. Train zowel reguliere als LBT werkers in ondersteuning van LBT slachtoffers en daders van huiselijk geweld. 3. Plan en bevorder samenwerking tussen alle instellingen op sleutelposities. 4. Integreer de specifiek voor LBT vrouwen geldende problemen in de benadering van huiselijk geweld die de organisatie al gebruikt. 5. Evalueer interventies en investeer in die interventies die succesvol blijken te zijn.
8.
Links www.lars-europe.eu www.broken-rainbow.de www.lesbenberatung-berlin.de www.broken-rainbow.nl
www.pawsforwomen.org.uk www.facebook.com/pages/LARSProject/172778986104624
9.
Gerelateerde Daphne Projecten Werken met lesbische daders van huiselijk geweld (Engels- en Duitstalig) www.taeterinnen.org
verantwoordeLIjken:
Dr. Constance Ohms, Jamey Fisher, Martina Frenznick, Deborah Gold, Carin Holmberg, Susanne Kers, Sofia Kuno, Kristin Marunke, Angela Schwarz
Design: www.eigensein.de
taboemechanismen multi institutionele netwerken gemeenschapsstrategieën
