vrijwilligers goed werk gekend!
rechten en plichten in het vrijwilligerswerk
Voorwoord De Provinciale Steunpunten Vrijwilligerswerk, het Steunpunt Vrijwilligerswerk Brussel Het Punt vzw en het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk hebben op vraag van veel vrijwilligersorganisaties en vrijwilligers deze beknopte informatiebrochure samengesteld. In deze brochure zetten we de voornaamste aandachtspunten i.v.m. de rechten en de plichten in het vrijwilligerswerk nog eens extra in de kijker. We hopen dat deze brochure organisaties en vrijwilligers snel en efficiënt de weg toont! Wie er meer wil over lezen surft snel naar: www.vrijwilligerswerk.be Onze dank aan het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk voor de informatie en aan de Vlaamse Gemeenschap -Kabinet Welzijn voor de financiële steun.
Voor de Provinciale Steunpunten Vrijwilligerswerk en Het Punt vzw-Brussel en het Vlaams-Steunpunt Vrijwilligerswerk: Ann, Eva, Frank, Johan, Myriam, Naïma, Peter, Veerle
2
wat is vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk is iets doen:
Vrijwilligerswerk is iets doen wat je niet hoeft te doen waar je niet voor betaald wordt
Voor anderen die je in principe niet kent die hieruit geen winsten halen
In een bepaald verband 'vast ' of 'feitelijk verband'
activiteiten uitvoeren, plannen, organiseren, in goede banen leiden. Enkel lid zijn is geen vrijwilligerswerk. Wat je niet hoeft te doen, niemand kan je ertoe dwingen. Een stageopdracht, een PWA-klus uitvoeren,…. is geen vrijwilligerswerk, Waar je niet voor betaald wordt. Vrijwilligerswerk is per definitie onbetaald of onbezoldigd.
Voor anderen, niet voor jezelf, niet voor familie, kennissen. Voor anderen zijn mensen waarmee je geen directe band mee hebt, of kan betekenen voor het meer abstracte begrip 'de samenleving' Die je in principe niet kent. Omdat we anders over mantelzorg spreken, een vriendendienst of wat dan ook. Vanzelfsprekend leert de vrijwilliger de mensen waarmee hij/zij werkt op den duur wel kennen... Die hieruit geen winsten halen. Vrijwilligerswerk in een groot bedrijf, een beschutte werkplaats of bij de bakker achter de hoek kan niet. Dat zou op misbruik wijzen!
In een bepaald verband. Vrijwilligers zijn steeds op de ene of de andere manier verbonden aan een werking. Dat heeft een beschermend effect voor de vrijwilliger die niet op eigen houtje handelt. Een 'vast' verband', een organisatie, een ziekenhuis, een gemeente, OCMW, vzw,... een werking die gestructureerd is, en als 'rechtspersoon' bestaat. Een 'feitelijk' verband: die bestaat uit een groep van mensen die de handen in elkaar slaan om iets te ondernemen, vb. een straatcomité, een opstartende wetswinkel,… Dat is geen rechtspersoon.
3
vrijwilligerswerk mag iedereen het doen?
Vanaf de leeftijd van 15 jaar
Ja, je mag vrijwilligerswerk doen (in het jaar dat je 16 wordt) (cfr. systeem van vakantiejobs).
Werkloos?
Je kan actief zijn, maar neem volgende regels in acht: De pas afgestudeerde: In de wachtperiode kan je vrijwilligerswerk doen zonder goedkeuring. Dat verandert vanaf de dag dat je aan stempelcontrole onderworpen bent. Andere werklozen: Je moet een formulier C 45 B invullen, en dat indienen bij de directie van het plaatselijke werkloosheidsbureau. ■ jij vult het formulier in, de organisatie vult haar deel in ■ je kan dat formulier krijgen via de RVA, de vakbond of de Hulpkas, of downloaden van het internet ■ breng het formulier zelf binnen of laat de vakbond dat in houw plaats doen ■ Je wacht tot je een toelating krijgt: start dus niet zonder toestemming!
Wat moet ik dan zeggen in die aanvraag? ■ gewoon de waarheid ■ de RVA heeft een begrip 'onbetwistbaar vrijwilligerswerk', er mag geen twijfel over bestaan dat: - de activiteit normaal niet door betaalde arbeidskrachten wordt uitgevoerd - je nog steeds beschikbaar bent voor de arbeidsmarkt
4
Ja !!!
(als je ouder bent dan 15)
Maar . . . Soms toelating vragen
Niet iedereen kan zomaar vrijwilligerswerk verrichten.
De algemene toelating Maakt het iets makkelijker voor de werkloze/bruggepensioneerde. De organisatie kan zelf een algemene toelating aanvragen bij de RVA. Dat gebeurt met het formulier C 45 F. Als de organisatie een 'vrijstelling krijgt' mag ze werklozen en bruggepensioneerden inschakelen. Handig want je hebt geen individuele toelating meer nodig, maar . . . je moet nog wel individueel gaan melden dat je als vrijwilliger aan de slag gaat bij die organisatie.
TIP
vraag aan de organisatie of ze een algemene toelating heeft. ■ laat de organisatie je helpen bij het invullen van de nodige papieren ■
Wil je als organisatie zo een toelating? Informeer bij jouw steunpunt naar de precieze procedure die je moet volgen.
Bruggepensioneerden Je kan vrijwilligerswerk doen, maar moet evengoed een toelating vragen (zie rubriek 'werkloos?)
Ik ben werkloos of bruggepensioneerd en doe vrijwilligerswerk zonder toelating Dan loop je een risico. De sociale inspectie kan je betichten van misbruik of zwartwerk, en loop je kans op een sanctie of schorsing.
Gepensioneerd Jij mag je zonder slag of stoot vrijwillig inzetten. De meldingsplicht is afgeschaft. Arbeidsongeschikten en invaliden Spijtig, maar ook jij hebt een toelating nodig van de adviserend geneesheer. Een doktersbriefje is niet genoeg.
Ik ben arbeidsongeschikt of invalide en doe vrijwilligerswerk zonder toelating Gevaarlijk! Je riskeert dat je voor (on)bepaalde tijd je uitkering verliest.
TIP
houd zelf mee in het oog wanneer je je aanvraag moet vernieuwen (meestal jaarlijks). Vraag aan de organisatie dat ze dit mee opvolgt voor jou
Slachtoffers van beroepsziekte en arbeidsongeval Je kan aan de slag als vrijwilliger, zonder er iets speciaals voor te doen. De enige mogelijke kaper op de kust is de werkgever:hij kan de gezondheid van de werknemer door een controlearts laten controleren. De kans dat dit gebeurt, is klein. Bijstandsgerechtigden ■ Personen met een handicap Personen met een handicap kunnen zich ook zonder problemen inzetten als vrijwilliger. Jij kan je uitkering niet kwijt spelen. ■ Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden: Je kan zonder probleem een vrijwillig engagement aangaan. ■ Je ontvangt een leefloon van het OCMW: Meld even aan je sociaal assistent(e) dat je vrijwilligerswerk zal doen, dan kan niemand je beschuldigen van zwart werk of wat dan ook. Buiten categorie: zelfstandigen Je bent zeker best wat op je hoede. Als je vrijwilligerswerk doet dat in het verlengde ligt van je zelfstandige activiteit, kan dat ook geïnterpreteerd worden als ontduiking van belastingen.
5
Afspraken
rechten en plichten
Je gaat een engagement aan Gesproken of geschreven afspraken
Wederzijdse rechten en plichten De geheimhoudingsplicht, dus: horen, zien en zwijgen'
TIP
Afspraken Vrijwilligerswerk is niet vrijblijvend. Jij en de organisatie gaan een engagement aan om samen te werken. Het engagement ontstaat en gaat van kracht op het moment dat de vrijwilliger actief instapt in de organisatie. Er ontstaat een 'overeenkomst', ook al gaat het om pure mondelinge afspraken. Een vrijwillig engagement aangaan betekent in de praktijk: afspraken maken. Die afspraken kunnen tot in het detail zijn omschreven of ruim ingevuld. Help, een overeenkomst? dit biedt zekerheid voor de vrijwilliger en voor de organisatie - voor de vrijwilliger: als er iets gebeurt kan de organisatie niet doen of haar neus bloedt - voor de organisatie: ze kan de vrijwilliger terecht wijzen als hij/zij niet volgens de afspraken handelt
Rechten en plichten Het vrijwilligerswerk geeft beide partijen rechten en plichten. Je kan die opsommen in een modelovereenkomst, een afsprakennota.
6
Toon respect voor iedereen waarmee je omgaat, ook al zal niet iedereen dezelfde ideeën, handelingen,…Hebben als jijzelf. Een vrijwilliger is geen reporter: het is dus niet je taak te zoeken naar nieuwtjes, feitjes en sappige of pikante details! Worstel je met iets wat je gezien, ervaren of gehoord hebt, stap dan naar de verantwoordelijke (al dan niet professioneel, contacteer in uiterste nood je steunpunt)
Hoe dat je dat doet? Kijk eens op onze website www.vrijwilligerswerk.be of vraag advies bij je steunpunt.
w w w. v r i j w i l l i g e rs w e r k . b e
Geheimhoudingsplicht Elke vrijwilliger moet zich aan de discretieplicht houden. Hoewel je je niet meteen bewust bent van die geheimhoudingsplicht, speelt ze telkens mee, in welke sector, in welke soort activiteit je ook bezig bent. De geheimhoudingsplicht houdt in: ■ dat je ervoor zorgt dat mensen waarmee je contact hebt in het vrijwilligerswerk geen emotionele, fysieke, materiële of immateriële schade ondervinden door jouw toedoen ■ dat je de deontologische codes van de organisatie respecteert en opvolgt Stel dat je deze geheimhoudingsplicht overtreedt, kan jij aansprakelijk gesteld worden. Deze plicht valt onder het strafrecht, dus als puntje bij paaltje komt, zal je er als vrijwilliger zelf voor moeten opdraaien.
verzekeringen
voor de vrijwilliger voor de organisatie
Voor de vrijwilliger
Als vrijwilliger doe je er goed aan te informeren of je verzekerd bent, want verzekeringen zijn (nog) niet verplicht voor organisaties, behalve als het opgelegd wordt via een decreet, subsidiebesluit,… Wij vinden het belangrijk dat vrijwilligers gedekt worden voor volgende risico's: ■ tegen ongevallen bij de uitvoering van de taak ■ voor de burgerlijke aansprakelijkheid ■ om rechtsbijstand te kunnen bieden als er toch iets misloopt
Ja maar als de organisatie geen verzekering heeft, zal mijn familiale verzekering wel tussenkomen zeker? Ja misschien wel maar we willen je wel waarschuwen: ■ niet elke familiale verzekering dekt activiteiten verricht in het vrijwilligerswerk, dat hangt van polis tot polis af ■ als er een schadegeval is, moet een franchise betaald worden: wie zal dit betalen: de vrijwilliger uit eigen zak?
7
verzekeringen voor de vrijwilliger voor de organisatie
Kan ik de organisatie verplichten mij te verzekeren? Nee, tot nu toe niet. De Hoge Raad voor vrijwilligers pleit wel voor een verplichte verzekering. Welke stappen zet je best zelf ■ vraag na of de organisatie een verzekering heeft (welke verzekering en wat dekt die allemaal) ■ denk ook even zelf na: als de organisatie geen verzekering heeft, is dat voor jou een reden om te stoppen als vrijwilliger? ■ realiseer je ook dat alles wat je doet (en soms ook wat je niet doet) een bepaald risico kan inhouden.
8
Voor de organisatie Een organisatie die haar vrijwilligers ernstig neemt, beweegt hemel en aarde om hen op een degelijke manier te verzekeren. Niet alle verzekeringen zijn peperduur, er bestaan misschien kanalen (sponsoring, de gemeente) die wil tussenkomen in de kosten? Uit de praktijk weten we dat vrijwilligers wel eens misnoegd zijn, daarom deze tips: ■ zoek naar mogelijkheden en middelen (sponsoring, uitbreiding bestaande verzekering, gemeente,…) om van het afsluiten van een verzekering prioriteit te maken ■ als vrijwilligers vragen er naar vragen of ze verzekerd zijn, stuur ze dan niet met een kluitje in het riet: - ofwel heb je een verzekering - ofwel heb je geen verzekering ■ maak er voorts een gewoonte van om vrijwilligers automatisch te informeren bij inschakeling of ze al dan niet gedekt zijn voor ongevallen, aansprakelijkheid,… ■ raad je vrijwilliger NOOIT aan om een familiale verzekering aan te gaan, om jullie eigen verzekeringsproblematiek op te lossen, want: - dat is niet vrijwilligersvriendelijk - familiale verzekeringen zijn niet verplicht en niet gratis: ga je de drempel tot het vrijwilligerswerk verhogen misschien? - niet elke familiale verzekering dekt vrijwillige activiteiten Verzekeringen afsluiten bestaat een oneindig aanbod aan verzekeringen: kijk en vergelijk wat voor jullie organisatie het beste is, zorg minimaal voor een degelijke verzekering - burgerlijke aansprakelijkheid - rechtsbijstand - en lichamelijke ongevallen ■ controleer ook of de draagwijdte van de dekking ■ er
mogen vrijwilligers geld ontvangen in vrijwilligerswerk kan je nooit voor je prestaties worden vergoed
Een vrijwilliger kan zijn/haar prestaties niet laten vergoeden. De inzet van vrijwilligers is niet gericht op het halen van resultaten, wel op het doen van inspanningen. De inzet is voor elk individu anders.
Ja, maar als ik dan een kostenvergoeding ontvang? Geen probleem. Een kostenvergoeding is geen uitbetaling voor een prestatie, maar een vergoeding om te vermijden dat de vrijwilliger naast tijd en energie ook nog geld in het vrijwilligerswerk moet steken.
Ontvang je een kostenvergoeding, houd dan volgende regels in acht: ■ Als vrijwilliger kan je geen 'uurloon' ontvangen, vergoedingen per uur zijn uit den boze ■ Weet en onthoud dat de uitbetaling aan regels is onderworpen: ■ Je moet kiezen tussen twee systemen ■ Als je meer ontvangt dan toegelaten, zal de fiscus bij jou komen aankloppen
Kostenvergoedingen laten zich vangen in twee systemen: 1. de forfaitaire kostenvergoeding: een bepaald bedrag. 2. een reële kostenvergoeding: een variabel bedrag
9
mogen vrijwilligers geld ontvangen in vrijwilligerswerk kan je nooit voor je prestaties worden vergoed
forfaitaire kostenvergoeding Je kan als vrijwilliger een forfaitaire kostenvergoeding ontvangen. Maximaal krijg je 26.83 euro/dag, met een maximum van 1073.28 euro/jaar. Jaarlijks verhogen deze bedragen iets, na aanpassing aan de index.
Kan ik dat geld gewoon in mijn spaarvarken stoppen? Ja, dat mag. Je moet het niet aangeven. Niet aan de fiscus, niet aan de sociale zekerheid. Zolang je niet meer hebt ontvangen, want dan komt vadertje staat gegarandeerd bij je langs! Wie beslist wat er gegeven wordt? De organisatie, maar ze is niet verplicht om kostenvergoedingen uit te betalen.
Forfaitaire kosten - maximum 26.83 euro/dag - maximum 1073,28 euro/jaar - geen bewijs nodig - niet aangeven aan de belastingen, noch voor de vrijwilliger, noch voor de organisatie - opnemen in een register Reële kosten Geen maxima - alles bewijzen (kasticketten, facturen,...) - Niet aangeven aan de belastingen - Geen buitensporige bedragen
Toch enkele stelregels: informeer de vrijwilligers of ze al dan niet een kostenvergoeding zullen ontvangen (en wat zal vergoed worden?) ■ stel geen mogelijke kostenvergoeding in het vooruitzicht als je niet zeker bent dat het financieel haalbaar is: je wekt enkel wrevel op ■ informeer de vrijwilligers dat het hun verantwoordelijkheid is het toegelaten bedrag niet te overschrijden (je kan vanuit de organisatie niet weten waar en hoeveel men elders ontvangt) ■ zorg ervoor dat je de administratie in orde houdt, een uitbetaling van een forfaitaire kostenvergoeding houdt in: ■ dat je een vrijwilligersregister aanlegt én bijhoudt
Wat betaalt de organisatie dan eigenlijk uit in dit systeem? Wat ze maar wil.
Let op: kies je voor dit systeem, mag je daarnaast geen aparte kilometervergoeding uitbetalen, want dan combineer je de twee systemen.
10
reële kostenvergoeding Je kan als vrijwilliger een reële kostenvergoeding ontvangen. In dit geval gelden er geen maximale bedragen. Cruciaal is dat je voor elke euro(cent) die terugbetaald zal worden, een bewijs moet leveren: een treinticket, kilometervergoeding, telefoonkosten, een factuur van een winkel, inschrijvingsgeld van een opleiding.
Kan ik dat geld gewoon in mijn spaarvarken stoppen? Ja, dat kan. Je nodigt enkel problemen uit als je een kostenvergoeding hebt ontvangen waar tegenover geen bewijzen staan (vb. de fiscus twijfelt eraan dat je voor 2.780 euro hebt rondgereden voor de organisatie,…). Moet de organisatie mijn kilometers, mijn GSM-kaart,… terugbetalen? Nee, dat is geen verplichting, maar de keuze van de organisatie zelf. Een organisatie houdt daarbij best rekening met volgende elementen: is er geld om de kosten terug te betalen, kan ik alle vrijwilligers op eenzelfde manier behandelen,… Wat betaalt de organisatie dan eigenlijk uit in dit systeem? Enkel de kosten die bewezen kunnen worden en die gemaakt zijn voor de uitvoering van het vrijwilligerswerk. Let op: voor de kilometervergoeding geldt ook een vastgelegd bedrag dat jaarlijks geïndexeerd wordt: per kilometer betaal je de vrijwilliger exact 0.2754 euro uit. Niet meer, niet minder.
Wanneer kan je nu last hebben met de kostenvergoeding? De vrijwilliger: ■ als hij/zij meer ontvangt dan wettelijk toegelaten ■ als hij/zij een combinatie maakt van beide systemen: ofwel zit je in het ene ofwel zit je in het andere systeem De organisatie: ■ als er gefraudeerd wordt: vrijwilligers krijgen meer dan het toegelaten wettelijk maximum ■ de organisatie zet vrijwilligers in volgens een feitelijk systeem van loondienst, betaalt de vrijwilliger volgens prestaties, zonder de noodzakelijke verplichtingen voor de sociale zekerheid te betalen ■ als de organisatie geen vrijwilligersregister bijhoudt
Deze folder werd uitgegeven . . . D/2004/ . . . v.u. Marc Collier, provincie Vlaams-Brant, Provincieplein 1, 3010 Leuven Voor meer informatie:
11
12
