vormingsaanbod oor beheerders van erfgoedcollecties

vormingsaanbod

2011

voor beheerders van erfgoedcollecties

V O R M I N G S A A N B O D VA N D E C O N S U L E N T E N VA N D E P R O V I N C I E S , D E V L A A M S E G E M E E N S C H A P S C O M M I S S I E E N FA R O - V L A A M S S T E U N P U N T V O O R C U LT U R E E L E R F G O E D

Levenslang leren blijkt ook in het cultureel-erfgoedveld cruciaal om bij te blijven. Voor vele erfgoedwerkers is het belangrijk om kennis over erfgoedactualiteit en methodieken in de erfgoedpraktijk bij te spijkeren maar ook om collega’s te ontmoeten of informatie uit te wisselen. Het geeft nieuwe zuurstof aan de eigen taakinvulling of biedt kansen voor de toekomst. Het debat rond levenslang leren en competenties is overigens erg actueel. FARO onderzocht in 2010 in het kader

2

van het traject ‘erfgoedgeleerden’ het versnipperde landschap van opleidingen en vormingen voor de erfgoedsector. De toekomst moet uitwijzen waar dingen gestroomlijnd kunnen worden, of opgenomen in een bestaand aanbod van opleidingen en vorming. Intussen bundelt deze brochure opnieuw het vormingsaanbod 2011 van de consulenten van provincies en VGC, FARO vzw, en van expertisecentra, erfgoedcellen en landelijke musea. We denken en hopen dat dit aanbod tegemoet komt aan de noden aan vorming die leven op het terrein. De vorming concentreert zich op (actuele) methodieken in de erfgoedzorg en –ontsluiting. Dit betekent dat vorming omtrent inhoudelijke thema’s (zoals b.v. lezingen of studiedagen over cultuurhistorische onderwerpen) niet in dit aanbod voorkomen. Wel gaat het over vorming rond de basisfuncties van een erfgoedwerking (behoud en beheer, collectieregistratie, publiekswerking, onderzoek en management). We hopen met dit overzicht meteen ook wat duidelijkheid te geven over het bestaande aanbod en eventuele noden en hiaten aan het licht te brengen. De opgenomen activiteiten zijn deze waarvan de meeste gegevens ons tot hiertoe bekend zijn. Wanneer een aantal gegevens over de vorming nog niet gekend zijn, wordt aangegeven dat deze nader te bepalen zijn (n.t.b.). Nieuw is dat we vanaf dit jaar het niveau van cursus of workshop ook aangeven via een ‘bolletjessysteem’: ll), betekent dit dat de cursus geen voorkennis vereist. Drie wanneer één bolletje is gemarkeerd (ll gemarkeerde bolletjes (lll) betekent dat de cursus een relevante ervaring bij de deelnemers vooropstelt. Voor het meest actuele overzicht van het vormingsaanbod raadpleegt u best de website van uw provinciaal museumconsulentschap of de website van FARO met een actuele kalender. Is er een vorming die u in 2011 graag wil bijwonen, dan kunt u zich hier nu al voor aanmelden aan de hand van het blanco formulier achteraan in deze brochure. U kunt ook makkelijk aanmelden via het web of via e-mail. De concrete gegevens staan bij elke activiteit vermeld. Het aantal deelnemers blijft meestal beperkt, omdat de vormingsactiviteiten doorgaans aandacht hebben voor interactiviteit en praktische toepassingen. Indien bij de inschrijvingen blijkt dat de helft van het maximum aantal deelnemers niet is bereikt, gaat de cursus niet door. In dat geval wordt u hiervan tijdig verwittigd. Elke deelnemer ontvangt telkens een deelnameattest. Het blijft voor ons van groot belang te vernemen van u en uw erfgoedcollega’s welke concrete noden op het vlak van vorming bestaan. Aarzel dus niet om ons hierover te informeren. Achteraan vindt u al onze contactgegevens. Ook in 2011 kijken we samen met u uit naar interessante leerervaringen! Uw consulenten

VOORWOORD

Management en visie

3

Strategisch beleid en erfgoedbeheer

5

Beleidsplanning: van missie tot strategie

6

Procesmanagement: de organisatie van het werk

7

Intern kennis- en competentiemanagement

8

‘Ik schrijf een boeiend projectvoorstel’ Vrijwilligers in de erfgoedsector: gratis werkkracht of onbezoldigde medewerker?

9 10

Ook op zoek naar witte raven? Rekruteren van vrijwilligers voor lokale erfgoedverenigingen

11

Starten met SPECTRUM

12

Introductiecursus cultureel-erfgoedwerker

14

Creatieve methodes, agogische processen, COPS

15

De ‘basics’ van informatiebeheer

16

Behoud en beheer Behoud en beheer voor musea

17

Organiseren en coördineren van ‘art handling’

18

Ons geheugen overspoeld! Wat te doen bij waterschade in archieven?

19

Conserveren van historische glasnegatieven

20

‘Mountmaking for museumobjects’. Ondersteuningsvormen op maat voor museumobjecten

21

Behoudsmedewerker erfgoed

22

Objectregistratie Informatiebeheer in musea

23

Toepassen en gebruik van registratieprogramma ADLiB – beginners

24

Toepassen en gebruik van registratieprogramma ADLiB – opfriscursus

25

Publiek en presentatie Museum en publiek

26

Omgaan met maatschappelijk kwetsbare groepen

27

Niet aanraken aub - Kijken naar en vertellen over voorwerpen in een museum

28

Onthaal in het Nederlands in de Brusselse musea - basisniveau

29

Conversatietafels Nederlands

30

Opleiding tot museumgids

31

Actieve werkvormen in een rondleiding voor kinderen en jongeren

32

INHOUD

Onderzoek Onderzoek naar collecties

33

Deskundigheidsbevordering in het determineren van historische fotografische procédés

34

Van Wezen tot Wafelijzers: staten van goed als bron voor je historisch artikel

35

4 Vorming op aanvraag Archiefzorg

36

Dagelijkse zorg voor roerend erfgoed in kerken

37

Zilverconservatie met poetsdemonstratie voor cultureel erfgoedbeheerders

38

Insecten en insectenbestrijding in museumcollecties

39

Schimmels en insecten in papieren erfgoedcollecties

40

Speuren naar je voorouders – initiatieles

41

Klim in je stamboom

42

Paleografie (oud schrift)

43

Omgaan met personen met een visuele / auditieve handicap

44

Trainingssessies op maat voor musea in Oost-Vlaanderen

45

Studiedagen ‘Collectie – Reflectie’, studiedag over collectiebeleid van industriële musea en collecties

46

Informatie aan Zee

47

Scenografie vanuit het erfgoedobject bekeken

48

Inspiratiedag en infosessies Erfgoeddag 2012

49

Vijfde forum voor figurentheater

50

Provinciale themadagen Open Monumentendag

51

Meer vormingsinitiatieven

52

Contactgegevens

53

Terminologie

54

Aanmeldingsformulier vormingsaanbod

55

Kalender 2011

56

Colofon

59

5


management en visie

Tweedaagse cursus lll

doelgroep Stafmedewerkers, middenkader, museum- en erfgoedmedewerkers die verantwoordelijk zijn

P R A K T I S C H E I N F O R M AT I E

voor het museumbeleid en erfgoedbeheer.

O R G A N I S AT I E

Provincie West-Vlaanderen

DOCENT

Carmen Henckens

doel

museumconsulent, Provincie West-Vlaanderen

Kennismaken met basisprincipes van management en beheer, een overzicht verkrijgen in

D ATA

22 en 29 september 2011

diverse beleidsdomeinen en het toepassen van een aantal methodieken.

TIJD

9.30 - 16.30 uur

L O C AT I E

Provinciehuis Boeverbos

opzet

Koning Leopold III-laan 41

In eerste instantie is het de bedoeling om een totaalbeeld te schetsen van wat erfgoedbeheer

8200 Sint-Andries (Brugge)

allemaal kan inhouden en dit vanuit het brede kader van kwaliteitszorg. Daarna focust deze basiscursus op beleidsplanning vanuit een strategische beleidsvoering, met een aftoetsing

PRIJS

45,00 euro (inclusief syllabus en broodjeslunch)

aan het cultureel-erfgoeddecreet. Tegelijk worden een aantal basisbegrippen uit het management op een laagdrempelige manier aangesneden. In de tweede cursusdag overlopen we een

aanmelding: [email protected]

reeks managementthema’s als topics van een beleidsplan zoals personeels- en vrijwilligersbe-

uiterste inschrijfdatum: 8 september 2011

leid, financieel beheer en fondsenwerving, veiligheidszorg, projectmatig werken, marketing

maximum aantal deelnemers: 15

en communicatie. Daarin wordt SPECTRUM als een belangrijk instrument voor collectiebeheer ook even aangehaald.

6


management en visie

Studiedag lll

doelgroep Iedereen die binnen de culturele-erfgoedsector betrokken wordt bij het opstellen van een be-


leidsplan.


FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed vzw.

DOCENT

Anita Caals

doel

D ATA

15 februari en 1 maart 2011

Aan de hand van praktische oefeningen het geheel van beleidsplanning (beter) in de vingers

TIJD

10.00 - 16.30 uur

krijgen.

L O C AT I E

FARO, Priemstraat 51, 1000 Brussel

PRIJS

15,00 euro

opzet

Er wordt een broodjeslunch voorzien.

Inmiddels is het beleidsplan algemeen ingeburgerd als strategisch document om de werking van de organisatie te plannen op middenlange termijn. Dat betekent echter niet dat binnen

aanmelding: www.faronet.be

de culturele erfgoedsector de beleidsplannen nu spelenderwijs tot stand komen. Een beleids-

uiterste inschrijvingsdatum: 8 februari 2011

plan wordt immers niet jaarlijks geschreven en vaak zijn de leden van het beleidsplannings-

maximum aantal deelnemers: onbepaald

team niet meer dezelfde als de vorige keer. Maar ook voor wie al ervaring heeft kan een opfrissing van de systematiek bijdragen tot een beter en gedragen plan. Want SWOT-analyse, beleidsindicatoren, financiële en personele planning zijn maar enkele elementen die de nodige expertise vereisen. Om hierop in te spelen organiseert FARO een opleiding in twee delen waarvan het eerste deel het traject behandelt van de start tot de beleidsuitdagingen; het tweede deel gaat van het formuleren van de strategische doelstellingen tot de eindredactie van het plan. Deze opleiding maakt deel uit van het GAMMA-traject waarmee we trachten praktijkgerichte tools aan te reiken die de vele organisaties binnen de culturele erfgoedsector moeten versterken en ondersteunen.

7


management en visie

Studiedag lll

doelgroep Alle medewerkers (vrijwilligers en beroepskrachten) van organisaties uit de brede culturele-


erfgoedsector.



DOCENT

Anita Caals

doel

D AT U M

5 april 2011

Leren hoe in de praktijk aan goed procesmanagement kan worden gedaan en hiervoor de

TIJD

10.00 - 16.30 uur

nodige tools aanreiken.

L O C AT I E


PRIJS

10,00 euro

opzet


Binnen de culturele-erfgoedsector wordt de uitvoering van het beleidsplan veeleer projectmatig aangepakt. Toch zijn er daarnaast een heleboel activiteiten die geregeld terugkomen


en waarvoor de aanpak een routine geworden is. Deze procesmatige aanpak verloopt even-

uiterste inschrijvingsdatum: 29 maart 2011

eens volgens een bepaalde logica waarbij flowcharts en draaiboeken het centrale element


vormen. Zij vormen samen met de procesindicatoren de basis voor een goede evaluatie van de processen. De minder goede elementen van de processen kunnen dan mits een verbeterproject aangepast worden. Hoe men processen definieert, evalueert en beschrijft in draaiboeken en grafische voorstelling wordt in deze workshop behandeld aan de hand van praktische oefeningen. Deze opleiding maakt deel uit van het GAMMA-traject waarmee we trachten praktijkgerichte tools aan te reiken die de vele organisaties binnen de culturele-erfgoedsector moeten versterken en ondersteunen.

8


management en visie

Studiedag lll

doelgroep Leidinggevenden en stafmedewerkers van organisaties uit de brede culturele-erfgoedsector.

P R A K T I S C H E I N F O R M AT I E O R G A N I S AT I E


doel

DOCENT

Anita Caals

Praktische tools aanreiken waarmee men het kennisprofiel van de organisatie kan bepalen en

D AT U M

15 maart 2011

de aanwezige kennis kan laten circuleren. Daarnaast hebben we aandacht voor de manieren

TIJD

10.00 - 16.30 uur

waarop externe kennis kan binnengehaald worden en vrijwilligers kunnen gestimuleerd wor-

L O C AT I E


den om “bij te leren”.

PRIJS

10,00 euro Er wordt een broodjeslunch voorzien.

opzet Deskundigheidsbevordering van bezoldigde en vrijwillige medewerkers: over het beheren en


verwerven van kennis binnen de eigen organisatie. Niet alleen binnen de culturele erfgoedsec-

uiterste inschrijvingsdatum: 15 januari 2011

tor maar ook in de andere sectoren heeft men de mond vol over ”professionalisering”. Deze term


wordt niet door iedereen op dezelfde manier begrepen en ten onrechte vertaald als “meer betaalde krachten”. Geen wonder dat vooral vrijwilligersorganisaties hier weigerachtig tegenover staan. En toch zijn zij zelf vragende partij om meer professionele ondersteuning te krijgen. Maar ook de professionele krachten zijn vaak vragende partij om hun deskundigheid aan te scherpen. Hiervoor hoeft niet altijd buiten de organisatie gekeken te worden; er is nog heel wat kennis aanwezig binnen de organisatie die vaak niet “circuleert”, die blijft hangen in de hoofden van mensen of in persoonlijke documenten. Ook vaardigheden en attitude leert men zelden op een externe opleiding maar wel door persoonlijke begeleiding als coaching of mentoring. In het tweede deel van de opleiding besteden we aandacht aan de uitvoering van de beleidsplannen en de kennis die hiervoor eventueel ontbreekt. Men heeft immers niet elke beleidsperiode de kans om andere beroepsprofielen aan te trekken. Hoe zorg je dat de medewerkers bij blijven en hoe vertaal je dat dan naar persoonlijke opleidingsplans? Deze opleiding maakt deel uit van het ARIADNE-traject waarmee we de organisaties binnen de culturele erfgoedsector een rode draad aanreiken binnen het geheel van expertise-uitwisseling.

9

Ik schrijf een boeiend projectvoorstel

management en visie

Workshop lll

doelgroep Medewerkers van lokale erfgoedorganisaties (meestal vrijwilligers) die op zoek zijn naar sub-


sidies/premies, naar partners of sponsors om een erfgoedproject te realiseren.


Dienst Erfgoed – Provincie Antwerpen

DOCENT

Frank Herman

doel

(Museumconsulent – provincie Antwerpen)

De praktische vaardigheid verhogen in het schrijven van een bondig en boeiend projectvoor-

& Gudrun Heymans

stel waarmee u ofwel subsidies/premies wenst te behalen ofwel mogelijke partners overtuigt

(Beleidsmedewerker internationaal -

om mee in het project te stappen.

Coördinator Cultuurcontactpunt Vlaanderen) D AT U M

12 januari 2011

opzet

TIJD

19.00 – 22.00 uur

Niet iedereen ziet het nut in van het uitschrijven van een projectvoorstel, laat staan dat er tijd

L O C AT I E

Provinciehuis Antwerpen

gestoken zou worden om dit boeiend en degelijk te brengen. Men vertrouwt al te vaak op de

Gouverneur Kinsbergenzaal

persoonlijke contacten of verbale overtuigingskracht om de nodige fondsen, partners of spon-

(Torengebouw 1ste verdieping )

sors binnen te halen. Nochtans is het uitschrijven een noodzakelijke oefening voor het project-

Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen

succes van begin tot einde. Het is bovendien meer dan nuttig voor de werking van de eigen erf-

Via dienstingang, zuidelijke zijkant van

goedorganisatie. Ieder projectvoorstel is namelijk ook een toetssteen voor de eigen werking.

het torengebouw.

De deelnemers krijgen heel wat praktische tips over de te nemen stappen om tot een boeiend

PRIJS

gratis.

en bondig projectvoorstel te komen. Vier punten komen aan bod: –

het proces om tot een scherpgestelde kerninhoud van het project te komen;


–

het aanscherpen van uw empathisch vermogen t.o.v. de mogelijke subsidiegever, moge-


lijke partners of sponsors: het omgaan met subsidiereglementen en met de interessevel-

maximum aantal deelnemers: 15 per sessie

den bij uw mogelijke partners/sponsors; –

–

het uitwerken van het projectvoorstel waarbij je rekening houdt met de wensen en eisen

De erfgoedcel Meetjesland voorziet in juni 2011 een studiedag over

van de subsidiegever of mogelijke partners/sponsors: het definiëren van de doelgroepen,

het schrijven van projectdossiers en in het najaar van 2011 een tref-

doelstellingen, acties, stappenplan en financieel plan;

dag met voorstelling van goede projectdossiers binnen de eigen

het belang van de vorm en schrijfstijl van het projectvoorstel: volledig, bondig, precies,

reglementering. Meer informatie http://erfgoedcelmeetjesland.be/

boeiend en… vooral het juiste onderwerp op de juiste plaats.

10

Vrijwilligers in de erfgoedsector: gratis werkkracht of onbezoldigde medewerker?

management en visie

Studiedag lll

doelgroep


(Beleids)vrijwilligers en beroepskrachten van organisaties uit de brede culturele-erfgoedsector.



DOCENT

Anita Caals

doel

D AT U M

25 januari 2011

Inzicht geven in de complexe wereld van vrijwilligersmanagement en de nodige hulpmidde-

TIJD

10.00 - 16.30 uur

len aanreiken om de geschikte vrijwilligers aan te trekken en te blijven boeien.

L O C AT I E


PRIJS

10,00 euro

opzet


Men hoort wel eens zeggen dat het steeds moeilijker wordt om nog gemotiveerde vrijwilligers te vinden. Maar is dat wel zo? Volgens de Vlaamse indicatoren is er nog altijd een


behoorlijk percentage van de bevolking actief als vrijwilliger. Waarom hebben sommige cul-


turele erfgoedorganisaties het dan zo moeilijk om geëngageerde vrijwilligers te vinden en te


houden? Hierop willen we een antwoord geven in deze praktijkgerichte workshop. Aan de hand van reële voorbeelden trachten we inzicht te krijgen in de motieven en de verwachtingen van de hedendaagse vrijwilliger.

De erfgoedcellen Meetjesland en Waasland voorzien in 2011

Elke organisatie heeft wel eens te maken met vrijwilligers: soms voor kleine opdrachten, maar

specifieke vormingsinitiatieven voor vrijwilligers. Meer informatie

vaak ook als beleidsmakers van de organisatie. Daarom is deze workshop niet enkel gericht

http://erfgoedcelmeetjesland.be/ en www.erfgoedcelwaasland.be

op beroepskrachten die met vrijwilligers samenwerken, maar vooral ook op bestuursvrijwilligers die we willen helpen om de hedendaagse vrijwilliger beter te kunnen begrijpen. Deze opleiding maakt deel uit van het GAMMA-traject waarmee we trachten praktijkgerichte tools aan te reiken die de vele organisaties binnen de culturele erfgoedsector moeten versterken en ondersteunen.

11

Ook op zoek naar witte raven? Rekruteren van vrijwilligers voor lokale erfgoedverenigingen

management en visie

Cursusavond lll

doelgroep


Lokale musea, lokale archief- en documentatiecentra, heemkundige kringen, erfgoedvereni-


gingen die een monument beheren en individueel geïnteresseerden.

Heemkunde Vlaanderen vzw en Forum voor Erfgoedverenigingen

DOCENT

doel

Koen Vermeulen Steunpunt voor Vrijwilligerswerk

Hoe kan ik nieuwe vrijwilligers rekruteren voor mijn erfgoedvereniging?

PRIJS

opzet

aanmelding: www.heemkunde-vlaanderen.be

Hoe kan mijn bestuur verjongen? Waar moet ik hierbij op letten? Hoe moet ik een goed

uiterste inschrijvingsdatum: 7 dagen vooraf

medewerkersbeleid voeren zodat de nieuwe vrijwilligers ook blijven komen? Tijdens de inter-


gratis (inclusief infomap en drankje)

actieve voordracht krijg je concrete tips om mee aan de slag te gaan. Nadien word je tijdens de rondetafelgesprekken uitgedaagd om ervaringen uit te wisselen en samen oplossingen te

M E E R I N F O R M AT I E :

bedenken. Lokale erfgoedverenigingen met een goed rekrutering- en medewerkersbeleid

tel. 015 20 51 74, [email protected],

delen hun expertise en modereren de gesprekken. Ben je als (roerende of onroerende) erf-

www.heemkunde-vlaanderen.be

Heemkunde Vlaanderen vzw,

goedvereniging op zoek naar nieuwe witte raven om je vrijwilligersploeg uit te breiden?

D ATA

8 februari 2011

15 maart 2011

5 april 2011

TIJD

19.00 - 22.00 uur

19.00 - 22.00 uur

19.00 - 22.00 uur

L O C AT I E

Cultureel Centrum de Brouckere

Cultureel Centrum Stroming,

Buurthuis De Kam, Kolonie 2, 3920 Lommel

Aartrijkestraat 6, 8820 Torhout,

Dorp 101, 9290 Berlare

i.s.m. Museum De Kolonie

i.s.m. Heemkunde West-Vlaanderen

i.s.m. Heem- en Oudheidkundige Kring Berlare

12


management en visie

Workshop lll

doelgroep Stafmedewerkers, middenkader, museum- en erfgoedmedewerkers die verantwoordelijk zijn


voor het collectiemanagement en informatiebeheer. De deelnemers zijn overtuigd van het

L O C AT I E S

zie p. 13

nut van SPECTRUM en willen graag de interne gang van objecten, bruiklenen en andere col-

PRIJS

25,00 euro

lectiezaken stroomlijnen en vergemakkelijken met SPECTRUM als leidraad. doel U leert hoe u praktisch aan de slag kunt gaan met SPECTRUM ten behoeve van uw eigen organisatie. U leert wat het belang is van het gebruik van interne richtlijnen voor alle handelingen rond de collectie. We bespreken de voordelen van interne richtlijnen aan de hand van SPECTRUM, maar ook de valkuilen: van onnodige procedures naar doeltreffend beleid t.a.v. de collectie. opzet De workshop wil aan de hand van een procedure - op vraag van de deelnemers - tonen hoe je SPECTRUM kan toepassen in uw museum om op die manier de professionalisering van uw museumwerking te vergroten. Indien er geen suggestie komt van de deelnemers wordt gewerkt met de procedure "inkomend object". De deelnemers brengen de bestaande documenten, procedures en formulieren in verband met de gekozen procedure mee naar de cursus.

(inclusief documentatie en broodjeslunch)


13 P R A K T I S C H E I N F O R M AT I E


Provincie Oost-Vlaanderen


Provincie West-Vlaanderen


Provincie Vlaams-Brabant

DOCENT

Mieke Van Doorselaer

DOCENT

Carmen Henckens

DOCENT

Rebecca Schoeters

(museumconsulent,

(museumconsulent,

(museumconsulent,

Provincie Oost-Vlaanderen)

Provincie West-Vlaanderen)

Provincie Vlaams-Brabant)

D AT U M

1 februari 2011

D AT U M

24 maart 2011

D AT U M

14 juni 2011

TIJD

10.00 - 16.00 uur

TIJD

10.00 - 16.00 uur

TIJD

10.00 - 16.00 uur

L O C AT I E

PAC Zuid,

L O C AT I E

Provinciehuis Boeverbos

L O C AT I E

Museum voor de Oudere Technieken,

W. Wilsonplein 2

Koning Leopold III-laan 41

Guldendal 20

9000 Gent

8200 Sint-Andries

1850 Grimbergen

[email protected]





uiterste inschrijvingsdatum: 27 mei 2011


DOCENT

Erfgoedcel van de Vlaamse


Provincie Antwerpen


Provincie Limburg

Gemeenschapscommissie

DOCENT

Frank Herman

DOCENT

Anne Milkers

Peggy Voesterzoons

(museumconsulent,

(coördinator musea Brussel)

(museumconsulent, Provincie Limburg)

Provincie Antwerpen)

D AT U M

27 september 2011

D AT U M

15 maart 2011

D AT U M

18 mei 2011

TIJD

10.00 - 16.00 uur

TIJD

10.00 - 16.00 uur

TIJD

10.00 - 16.00 uur

L O C AT I E

depot Openluchtmuseum Bokrijk

L O C AT I E

De Markten

L O C AT I E

Provinciehuis,

Domein Bokrijk

Oude Graanmarkt 5

Koningin Elisabethlei 22

3600 Genk

1000 Brussel

2180 Antwerpen aanmelding: [email protected]

[email protected]




uiterste inschrijvingsdatum: 19 september 2011

OOK OP AANVRAAG: Deze workshop kan ook in overleg met en op maat van het museum zelf worden aangevraagd. De prijs is afhankelijk van het aantal deelnemers.

14


management en visie

Cursus/workshop lll

doelgroep Starters, al wie minder dan twee jaar in dienst is bij een cultureel-erfgoedorganisatie.



doel

DOCENT

o.a. Gregory Vercauteren

Integraal en geïntegreerd, communities of practice, cultural brokerage, erfgoedgemeenschap-

D ATA

17 februari, 24 maart, 27 april,

pen, safeguarding, e-cultuur … Het cultureel-erfgoedvertoog en -beleid is niet eenvoudig en

27 mei en 24 juni 2011

evolueert snel. Vooral voor startende erfgoedwerkers kan het even duren voor men het bos door

TIJD

10.00 - 16.30 uur

de bomen ziet. FARO wil startende erfgoedwerkers gidsen doorheen de structuren, doelstellin-

L O C AT I E


gen en methodes van het cultureel-erfgoedwerk in Vlaanderen. De klemtoon ligt op het actue-

PRIJS

60,00 euro voor de hele cursusreeks

le erfgoedvertoog en het Vlaamse cultureel-erfgoedbeleid. aanmelding: www.faronet.be

opzet


In vijf sessies komen achtereenvolgens aan bod: erfgoedvertoog, erfgoedbeleid, de kloof tussen


theorie en praktijk, organisatieontwikkeling, vergadertechnieken en creatieve werkvormen.

15


management en visie

Workshop lll




doel

DOCENT

Jacqueline van Leeuwen en Anita Caals

Het kunnen afstemmen van (creatieve) werkvormen op verschillende types leerders.

D AT U M

17 mei 2011

TIJD

10.00 - 16.00 uur

opzet

L O C AT I E


Praktische workshop met veel expertisedeling en experiment. De dag bevat theorie rond leer-

PRIJS

nader te bepalen

processen en creativiteit, gekoppeld aan praktische oefeningen. aanmelding: www.faronet.be uiterste inschrijfdatum: 10 mei 2011 maximum aantal deelnemers: 20

16

De ‘basics’ van informatiebeheer

management en visie

Workshop lll




doel

DOCENT

Jacqueline van Leeuwen en Anita Caals

De grote lijnen van de zin en het opzet van een goed informatiebeheer begrijpen en kunnen

D AT U M

26 april 2011

toepassen.

TIJD

namiddag

L O C AT I E


PRIJS

nader te bepalen

opzet Praktische workshop met veel expertisedeling tussen de deelnemers. We stellen ons de vraag waarom we documenten opmaken, welke we bewaren, hoe lang en in welke vorm. Ook gaan


we na wanneer we documenten kunnen verwijderen en welke stukken we zeker moeten

uiterste inschrijfdatum: 18 april 2011

bewaren.


17

Behoud en beheer voor musea

Behoud en beheer

Driedaagse cursus lll

doelgroep Museummedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor de collectie. doel



DOCENT

Anneke Lippens

De deelnemers leren welke omgevingsfactoren van belang zijn voor het behoud van de col-

(museumconsulent, Provincie Oost-Vlaanderen)

lectie en hoe die kunnen worden beïnvloed en geoptimaliseerd, zowel in de museumzalen als

D ATA

28 november, 5 en 12 december 2011

in het depot. De cursus gaat na hoe men het beste kan omgaan met verschillende soorten

TIJD

9.30 - 16.30 uur

objecten, afhankelijk van het materiaal waaruit ze zijn samengesteld en hoe men preventie-

L O C AT I E

museumlocatie in West-Vlaanderen

ve maatregelen kan nemen om schimmels en ongedierte te voorkomen.

PRIJS


opzet


De invloed van licht, temperatuur, luchtvochtigheid en bewaarmaterialen op de collectie

uiterste inschrijvingsdatum: 14 november 2011

wordt uitgebreid behandeld. De inrichting van het depot en de wijze van opslag komen even-


eens aan de orde. Daarnaast worden thema's behandeld zoals hanteren en transport, schoonmaken en hygiëne, behoud en publiek, de mogelijkheden van SPECTRUM. Aan de hand van vragen uit de praktijk worden problemen en oplossingen besproken. De cursisten bezoeken vervolgens een museumdepot en krijgen de gelegenheid de opgedane kennis in de praktijk te toetsen. Bij de cursus hoort de syllabus ‘Preventieve Conservering’, uitgegeven door het LCM (Landelijk Contact Museumconsulenten, Nederland).

18


Behoud en beheer

Seminarie / workshop lll

doelgroep Collectieverantwoordelijken, registratoren, conservatie/restauratie professionals, behouds-


medewerkers, anderen die reeds werkzaam zijn binnen een erfgoedinstelling of -organi-


satie.

FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed vzw en Vlaamse Kunstcollectie

DOCENT

Griet Kockelkoren

doel

(consulent behoud & beheer / preventieve

Deskundigheid bevorderen op organisatorisch en praktisch vlak van de verantwoordelijken

conservering FARO) en

voor art handling activiteiten.

Conrad Willems (Coördinator Kunst & Mobiliteit

opzet

Collectiemanagement - beheer - KMSKA)

Inleiden en inzicht verschaffen in art handling (principes, procedures, aanpak, good practices)

D ATA

2 en 3 juni 2011

middels theorie en praktijk. Leren aansturen en omgaan met art handlers. Mensen coördine-

TIJD

n.t.b.

ren in de concrete situaties.

L O C AT I E

FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed Priemstraat 51, 1000 Brussel

PRIJS

30,00 euro

aanmelding: via de FARO-kalender: www.faronet.be/agenda uiterste inschrijvingssdatum: n.t.b. maximum aantal deelnemers: 15

19


Behoud en beheer

Workshop lll

doelgroep


Verantwoordelijken van archiefinstellingen, bewaarbibliotheken en documentatiecentra en


FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed

medewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor het documentair erfgoed.

DOCENT

Griet Kockelkoren en Leon Smets (consulenten behoud en beheer / preventieve

doel

conservering, FARO. Vlaams steunpunt voor

De meest voorkomende ramp die een archiefinstelling, bewaarbibliotheek of documentatie-

cultureel erfgoed) en Ann Deckers, conservator-

centrum in Vlaanderen kan overkomen, is overstroming. En bij brand veroorzaakt het blus-

restaurator, FotoMuseum Provincie Antwerpen

water vaak ernstiger schade dan de brand zelf. Deze workshop wil de deelnemers een aantal

D AT U M

n.t.b., voorjaar 2011

essentiële vaardigheden bijbrengen om in dergelijke situaties zo snel mogelijk gerichte acties

L O C AT I E


te ondernemen.

PRIJS

70,00 euro (inclusief syllabus en materialen)

opzet

aanmelding: via de FARO-kalender:

In de voormiddag wordt kort de hele problematiek rond waterschade geschetst. De deelnemers

www.faronet.be/agenda

leren hoe waterschade kan worden voorkomen en wat men moet doen als de situatie zich toch


voordoet. De namiddag wordt praktijkgerichter opgevat. Aan de hand van een aantal concrete situaties passen de deelnemers de theoretische kennis uit de voormiddagsessies toe.

20


Behoud en beheer

Workshop lll

doelgroep Museummedewerkers, archivarissen, conservatoren, studenten, private verzamelaars die in


aanraking komen met fotoverzamelingen.


FoMu FotoMuseum Provincie Antwerpen

doel Tijdens deze workshop maken de deelnemers kennis met de verschillende soorten historische

Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen DOCENT

negatieven en hun identificatie- en degeneratiekenmerken.

Ann Deckers (Conservatie en restauratie FotoMuseum Provincie Antwerpen)

opzet

D ATA

12 en 19 februari 2011

De workshop omvat een theoretisch luik dat wordt aangevuld met praktische richtlijnen en tips.

TIJD

13.00 - 16.00 uur

Tijdens de eerste dag gaat de docent in op de verschillende soorten negatieven die er be-

L O C AT I E

FotoMuseum Provincie Antwerpen,

staan, hun historiek, samenstelling, conservering en mogelijkheden inzake restauratie. Op de tweede dag kunnen de deelnemers voorbeelden uit hun collectie meebrengen. Deze worden

Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen PRIJS

50,00 euro

in groep en individueel besproken, waarbij men de mogelijkheden inzake conservering en ontsluiting bekijkt.

aanmelding: [email protected] uiterste inschrijfdatum: 29 januari 2011 maximum aantal deelnemers: 12


Rebekka Wauters,

FoMu - FotoMuseum Provincie Antwerpen, [email protected], tel. 03 242 93 20, www.fotomuseum.be

21

‘Mountmaking for museumobjects’. Ondersteuningsvormen op maat voor museumobjecten

Behoud en beheer

Workshop lll

opzet


Van 3 tot en met 5 mei 2011 vindt bij FARO een driedaagse workshop plaats rond het op maat


FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed vzw

maken van ondersteuningsvormen voor museumobjecten. Wegens het grote succes van de

DOCENT

Roy Mandeville

vorige editie, organiseert FARO deze workshop in samenwerking met 'International Academic

D ATA

3 – 5 mei 2011

Projects' nog een tweede keer. Voertaal tijdens de cursus is Engels.

TIJD

hele dagen

L O C AT I E


PRIJS

385 £ / 585 $

Let op! Inschrijven kan enkel via de website van Academic Projects. Ook de betaling dient via deze organisatie te verlopen.

aanmelding: via http://www.academicprojects.co.uk/ uiterste inschrijfdatum: 22 april 2011 max. aantal deelnemers: 10


(geen inschrijvingen!)

Griet Kockelkoren, [email protected], tel. 02 213 10 86.

22

Behoudsmedewerker erfgoed

Behoud en beheer

Cursus lll

doelgroep Voor iedereen die instaat voor het dagelijks beheer van en de materiële zorg voor collecties


en archiefbestanden, voltijds of deeltijds.


Bibliotheekschool Gent, in samenwerking met een aantal vertegen-

doel

woordigers van het werkveld (o.a Felixarchief,

Basiskennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn voor een goede preventieve zorg voor

FotoMuseum provincie Antwerpen, OCMW-

de objecten en organisatie van de bewaaromgeving.

archief en Musea Brugge, Dienst Collectiebeleid stad Antwerpen, provinciaal museumconsulent

opzet

Oost-Vlaanderen, FARO en enkele externe

Het gaat om een basisopleiding die geen grondige voorkennis vereist maar er wordt wel van

zelfstandige deskundigen.

uitgegaan dat de deelnemers kunnen terugkoppelen naar de eigen werksituatie. De opleiding is gestructureerd in zes modules en omvat 240 lestijden, gespreid over twee semesters. Kennis en vaardigheden worden zo praktijkgericht mogelijk aangebracht. Er zijn studiebe-

voor inschrijvingen voor het schooljaar 2011-2012,

zoeken voorzien en een aantal lessen wordt georganiseerd op verplaatsing, in erfgoedinstel-

kunt u contact opnemen met de Bibliotheekschool Gent,

lingen zelf, waar de verworven kennis in praktijk kan omgezet worden. De lessen gaan door

contactgegevens en informatie op de website

op één vaste dag per week, gedurende twee semesters.

www.bibliotheekschool.be

23

Informatiebeheer in musea

Objectregistratie


doelgroep (Museum)medewerkers die de registratie van de collectie en de informatie rond de collectie


verzorgen.



DOCENT

Mieke Van Doorselaer

doel

(museumconsulent, Provincie Oost-Vlaanderen)

De cursus wilt u op weg helpen in de informatie en kennissamenleving waar musea zich nu

D ATA

7 en 14 juni 2011

in bevinden. Het helpt u de eigen collecties en alle informatie die daarom heen zweeft beter

TIJD

10.00 - 16.00 uur

te benutten.

L O C AT I E

PAC Zuid, W. Wilsonplein 2, 9000 Gent

Opgelet: tijdens deze cursus leert u niet met een specifiek softwareprogramma werken. De

PRIJS

45,00 euro

informatie is wel bruikbaar voor alle beschikbare softwareprogramma’s.

(inclusief syllabus en broodjeslunch)

opzet


De publieke functie van musea is de afgelopen decennia flink toegenomen. Ze beheren een


enorme hoeveelheid voorwerpen en daarmee verbonden context. Met die schatkist aan infor-


matie ontwikkelen ze vervolgens talloze producten voor het publiek, zoals tentoonstellingen, educatieve programma's, een website, publicaties en presentaties. Voor wie zoveel informatie beheert voor zoveel verschillende gebruikers, luidt de belangrijkste

Bij de cursus hoort de nieuwe syllabus "Informatiebeheer in

vraag: hoe vind je snel wat je zoekt? Natuurlijk geldt dat in eerste instantie voor onszelf. We

musea", uitgegeven door het LCM (Landelijk Contact

kunnen alleen goed voor onze collectie zorgen als we weten welke voorwerpen we in huis heb-

Museumconsulenten, Nederland), ook te downloaden via hun

ben, waar ze zijn en hoe ze eraan toe zijn. We moeten ons regelmatig verantwoorden tegen-

website http://www.museumconsulenten.nl/index.php?136.

over bestuur, gemeente of andere instanties. Om hun vragen snel en goed te kunnen beantwoorden, moet de registratie en documentatie piekfijn in orde zijn. De cursus helpt u een start te maken met uw eigen registratie of uw bestaande registratie de 21ste eeuw in te loodsen. Volgende zaken komen aan bod: collectiebeheer in het algemeen, mogelijkheden van SPECTRUM, belang van registratie, verwerken van bruiklenen en aanwinsten, nummeren van voorwerpen, beschrijven van voorwerpen, trefwoordenlijsten (o.a. AAT), mogelijkheden van automatisering.

24

Toepassen en gebruik van registratieprogramma ADLiB - beginners

Objectregistratie

Eendaagse cursus lll

doelgroep


Museummedewerkers die de registratie van de collectie zullen verzorgen in ADLiB Museum



Plus of een ander ADLiB-programma en nog geen of weinig ervaring hebben met het pro-

DOCENT

Adeline Beurms

gramma.

(MovE, Provincie Oost-Vlaanderen) D ATA

doel

17 februari 2011, 19 mei 2011, 15 september 2011, 24 november 2011

De deelnemers leren hoe de collectie van het museum op een doelmatige en verantwoorde

TIJD

9.30 – 16.30 uur

wijze kan worden geregistreerd in het ADLiB Museum Plus-programma.

L O C AT I E

Provinciehuis (informaticalokaal), Gouvernementstraat 1, 9000 Gent

opzet

PRIJS

30,00 euro

Deze cursus behandelt het gebruik van het registratieprogramma ADLiB Museum Plus. Het

(inclusief syllabus en broodjeslunch),

programma is gebaseerd op SPECTRUM, de basisregistratie en ICOM. Je wordt stap voor stap

gratis voor leden van MovE

vertrouwd gemaakt met het programma. De nadruk ligt op de basishandelingen voor het invoeren en wijzigen van objectgegevens. Verder wordt ingegaan op de validatiebestanden


(thesaurus en personen & instellingen), eenvoudig zoeken, koppelen van afbeeldingen aan

uiterste inschrijvingsdata: 3 februari, 5 mei, 1 september,

een objectfiche en afdrukken van objectfiches. Er wordt veel tijd besteed aan praktische oefe-

10 november 2011

ningen (1 pc per 2 cursisten). Er wordt ook aandacht besteed aan het MovE-invulboek als hulp


bij registratie. Voorkennis Windows is vereist en de deelnemers dienen te beschikken over ADLiB (reeds werken met ADLiB is een pluspunt).

De erfgoedcel Meetjesland voorziet in het najaar 2011 vormings dagen voor het invoeren van informatie in de Erfgoedbank Meetjesland en de specifieke module voor immaterieel erfgoed. Meer informatie http://erfgoedcelmeetjesland.be/

25


Objectregistratie

Eendaagse cursus lll

doelgroep


Museummedewerkers die de registratie van de collectie verzorgen in ADLiB Museum Plus of



een ander ADLiB-programma. Zij hebben reeds ervaring met het registreren in ADLiB en wil-

DOCENT

Adeline Beurms

len hun kennis van het programma opfrissen en verdiepen.

(MovE, Provincie Oost-Vlaanderen) D ATA

1 maart 2011, 20 september 2011

doel

TIJD

9.30 – 16.30 uur

De deelnemers leren het ADLiB Museum Plus-programma grondiger kennen met het oog op

L O C AT I E

Provinciehuis (informaticalokaal),

een beter begrip en gebruik ervan.

Gouvernementstraat 1, 9000 Gent PRIJS

opzet

30,00 euro (inclusief syllabus en broodjeslunch), gratis voor leden van MovE

Alle basishandelingen (invoeren en wijzigen) worden herhaald met de nadruk op aanvullen-


de informatie en tips. Er wordt uitvoerig ingegaan op het koppelen van afbeeldingen en

uiterste inschrijfdata: 15 februari, 6 september 2011

objectfiches uit verschillende bestanden (inclusief het bibliotheekbestand). Het gebruik van


een thesaurus wordt nader toegelicht, in het bijzonder ook het gebruik van een externe thesaurus. Verder worden de zoekmogelijkheden en in het bijzonder het gebruik van de


Provincie Limburg

selectietaal behandeld, evenals het wijzigen van groepen records met zoek en vervang.

DOCENT

Adeline Beurms

Tenslotte wordt bekeken hoe Word-sjablonen te gebruiken om betere rapporten te maken.

(MovE, Provincie Oost-Vlaanderen)

Praktische oefeningen vormen een belangrijk deel van de cursus (1 pc per 2 cursisten).

D AT U M

31 mei 2011

In de cursus wordt tevens ingegaan op praktische problemen waarmee de deelnemers in de

TIJD

10.00 – 16.30 uur

praktijk geconfronteerd worden.

L O C AT I E

Provinciehuis (leslokaal informatica - bezoekersingang), Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

PRIJS

30,00 euro (inclusief syllabus en broodjeslunch),

aanmelding: [email protected] uiterste inschrijfdata: 23 mei 2011 maximum aantal deelnemers: 15

26

Museum en publiek

Publiek en presentatie


doelgroep Publieksmedewerkers van kleine en middelgrote musea die op een doelbewuste en actieve


manier de publiekswerking van de eigen organisatie willen versterken.

DOCENT

Anne Milkers (museumconsulent, Provincie Limburg)

doel

TIJD

9.30 - 16.00 uur

De deelnemers leren hoe het museum voor de bezoeker optimaal toegankelijk kan gemaakt

PRIJS


worden.


opzet

1.

De volgende vragen worden behandeld:



–

wat is de plaats van publiekswerking binnen het geheel van de museumwerking;

D ATA

10 en 17 mei 2011

–

hoe verloopt communicatie in de context van museumwerking;

L O C AT I E

Museum voor Schone Kunsten,

–

waarom gaan mensen naar een museum en wat is het verwachtingspatroon;

–

welke verschillende doelgroepen zijn er en wat is hun profiel;


–

hoe wordt de toegankelijkheid van het museum optimaal – zowel fysiek als inhoudelijk;

uiterste inschrijvingsdatum: 26 april 2011

–

hoe kan de collectie op een aantrekkelijke wijze worden gepresenteerd;

–

welke vormen van publieksbegeleiding zijn er;

2.

–

hoe wordt met educatie het optimale resultaat bereikt?


ingang Hofbouwlaan 28, 9000 Gent

Uiteindelijk vormen de verschillende onderdelen van de publiekstaak één geheel en dragen ze

Erfgoedcel van de Vlaamse Gemeenschapscommissie

in belangrijke mate bij aan het verwezenlijken van de doelstelling van het museum. De cursus

D ATA

4 en 11 oktober 2011

vertrekt vanuit een algemeen kader rond de plaats en functie van publiekswerking in musea en

L O C AT I E

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België,

focust onder meer concreet op communicatie en educatie voor diverse doelgroepen. Marketing,

Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel

public relations, promotie en omgaan met media komen in deze cursus niet aan bod. Aan de


hand van vragen uit de praktijk worden problemen en oplossingen besproken.


Afhankelijk van de vraag van de deelnemers kan aan deze tweedaagse een derde (halve) dag worden gekoppeld met een werkbezoek aan een museum of erfgoedorganisatie waarbij een specifieke publieksgerichte activiteit kritisch wordt bekeken.

27



Cursus lll

doelgroep Museummedewerkers die betrokken zijn bij het onthaal en begeleiding van bezoekers, zoals


onthaal- en toezichtpersoneel en publieksmedewerkers.


Provincie Vlaams-Brabant i.s.m. Toemeka vzw

D AT U M

15 maart 2011

doel

TIJD

10.00 - 16.00 uur

Een klantvriendelijk en toegankelijk beleid voor een breed publiek is het streefdoel van elk

L O C AT I E

M, Leopold Vanderkelenstraat 28, 3000 Leuven

museum. Maar omgaan met en inspelen op de noden van maatschappelijk kwetsbare groe-

PRIJS

15,00 euro

pen (denk maar aan mensen met een fysieke of verstandelijke beperking, allochtonen, ...)

(inclusief documentatiemap en broodjeslunch)

blijkt in de praktijk vaak geen vanzelfsprekendheid te zijn. Om dit te bewerkstelligen is deze cursus ontwikkeld. Meer bepaald wordt in deze cursus dieper ingegaan op het onthaal en


begeleiding van maatschappelijk kwetsbare groepen in musea en aanverwante instellingen.

uiterste inschrijvingsdatum: 28 februari 2011 maximum aantal deelnemers: 15

opzet In de cursus leren specialisten specifieke vaardigheden aan voor de omgang met maatschappelijk kwetsbare groepen. Hierbij komen aandachtspunten aan bod i.v.m. de collectie, het aanbod, de communicatie, ... en worden tips en aanbevelingen meegegeven. Daarna volgen er enkele praktische oefeningen afgestemd op de museum- en erfgoedpraktijk.

28

Niet aanraken aub Kijken naar en vertellen over voorwerpen in een museum


Workshop lll

doelgroep


Museummedewerkers die betrokken zijn bij begeleiding van bezoekers, zoals museumgidsen,


Provincie Vlaams-Brabant i.s.m. Mooss vzw

educatieve medewerkers en publieksmedewerkers.

DOCENT

Chris Ferket (Mooss vzw)

D AT U M

10 oktober 2011

doel

TIJD

10.00 - 16.00 uur

Elk museum heeft een andere, unieke collectie die aan het publiek wordt getoond. Maar ook

L O C AT I E

Erfgoedsite Tienen,

de museumbezoeker is uniek en verschillende groepen museumbezoekers bekijken de objecten dan ook op een andere manier en willen andere dingen te weten komen tijdens hun bezoek. Met deze vorming worden handvatten aangereikt om als museummedewerker het

Grote Markt 3-6, 3300 Tienen PRIJS

15,00 euro (inclusief documentatiemap en broodjeslunch)

contact tussen de museumvoorwerpen en de verschillende bezoekers zo goed mogelijk te laten verlopen.

aanmelding: [email protected] uiterste inschrijvingsdatum: 28 september 2011.

opzet In de vorming gaat men actief aan de slag met voorwerpen. Men leert hoe men voorwerpen grondig kan waarnemen en gaat op zoek naar de informatie die elk voorwerp in zich draagt. Er wordt getoond hoe men verschillende verhalen op maat van elke bezoeker (kind of volwassene, leek of expert, ...) kan distilleren. En tot slot wordt ook meegegeven hoe het evenwicht tussen kijken en vertellen in een rondleiding kan bewaakt worden.


29



Workshop van tien halve dagen (voormiddag) lll

doelgroep Onthaalpersoneel en publieksmedewerkers in Brusselse erfgoedinstellingen (zowel vrijwilli-


gers als vaste medewerkers) met een basiskennis van het Nederlands. Vooraf worden de kan-


Erfgoedcel van

didaat-deelnemers getest op hun kennisniveau. We streven naar een groep deelnemers met

de Vlaamse Gemeenschapscommissie,

een kennisniveau tussen 1.1 en 2.0 (volgens algemeen aanvaarde Europese standaard).

in samenwerking met het Huis van het Nederlands en de Brusselse Museumraad

doel

D ATA

elke dinsdag vanaf 5 april tot en met

Deze vorming is bedoeld voor het onthaalpersoneel en publieksmedewerkers in de Brusselse

28 juni 2011

musea die de bezoekers vlotter willen verwelkomen en begeleiden in het museum. De deel-

(telkens in de voormiddag van

nemers aan deze workshop leren omgaan met bezoekers in de Nederlandse taal. Op die

9.00 tot 12.30 uur, uitgezonderd de

manier leren onthaalmedewerkers en publieksmedewerkers zelfzekerder te communiceren in het Nederlands, ook in moeilijker situaties.

paasvakantie) L O C AT I E

Wetstraat 23, 1000 Brussel

PRIJS

50,00 euro

opzet Deze workshop wil de kennis van het Nederlands verhogen via rollenspellen en door het inoe-


fenen van woordenschat en conversaties (sleutelwoorden en –zinnen). De vorming is tegelijk


een oefening in moeilijker situaties waarmee onthaalmedewerkers en publieksmedewerkers


kunnen worden geconfronteerd. De deelnemers aan deze cursus hebben al een basiskennis van de Nederlandse taal maar han-

OOK OP AANVRAAG:

teren, voor de start van de cursus, de taal nog niet vlot.

georganiseerd. Datum en locatie worden in dat geval op maat

De cursus kan ook op aanvraag worden

bepaald. De aanvragende organisatie betaalt dan 200,00 euro voor het totaalpakket.

30

Conversatietafels Nederlands


Workshop van vijf halve dagen (voormiddag) lll

doelgroep Onthaalpersoneel en publieksmedewerkers in erfgoedinstellingen (zowel vrijwilligers als


vaste medewerkers) en culturele huizen in Brussel met een vrij goede kennis van het


Erfgoedcel van de Vlaamse

Nederlands. We streven naar een groep deelnemers met een kennisniveau hoger dan 2.1 (vol-

Gemeenschapscommissie, in samenwerking

gens algemeen aanvaarde Europese standaard).

met BruTaal vzw, het Huis van het Nederlands en de Brusselse Museumraad

doel

D ATA

Deze vorming is bedoeld voor onthaalpersoneel en publieksmedewerkers uit erfgoedinstel-

oktober tot en met december 2011 (telkens op woensdag, precieze data

lingen (zowel vrijwilligers als vaste medewerkers) die hun Nederlandse kennis verder willen

nog te bepalen)

aanscherpen.

L O C AT I E

afhankelijk van het cultureel programma

De deelnemers worden ondergedompeld in de Nederlandse taal binnen het kader van con-

PRIJS

25,00 euro

versatietafels, gekoppeld aan een bezoek aan een Brusselse erfgoed- of kunstinstelling. aanmelding: [email protected] /

opzet

[email protected]

De conversatietafel stimuleert het Nederlands taalgebruik op een interactieve manier, waar-


bij een uitdagend cultureel aanbod een extra stimulans biedt.


Deze workshop wil de kennis van het Nederlands op een informele wijze, via dagelijkse gesprekssituaties verder oefenen. Voorop staat het plezier om de Nederlandse taal te kunnen spreken in zeer verschillende situaties zodat dit de deelnemers verder helpt op de werkvloer.

31



Cursus lll

doelgroep Iedereen die in professioneel verband of als vrijwilliger wil gidsen in een museum, én die de


basisopleiding gids van Toerisme Vlaanderen heeft gevolgd, of reeds een (door Toerisme


Vlaanderen) erkend gids is.

De specialisatie museumgids is een samenwerking tussen Toerisme Vlaanderen, FARO, de provinciale museumconsulenten en

doel

de centra voor volwassenenonderwijs.

Afgestudeerde museumgidsen beschikken na deze opleiding over een inhoudelijk referentiekader (o.a. omtrent musea en erfgoed), en zijn getraind in vaardigheden omtrent het om-

aanmelding: voor inschrijvingen voor het schooljaar

gaan met en het begeleiden van diverse groepen. De museumgidsen worden opgeleid tot

2011-2012, kunt u contact opnemen met een centrum voor

bemiddelaars tussen het erfgoed, het publiek en de erfgoedinstelling.

volwassenenonderwijs: CVO De Oranjerie: www.deoranjerie.be

opzet

PCVO Het Perspectief: www.pcvo-gent.net

In 2006 ontwikkelde Toerisme Vlaanderen een vernieuwde opleiding tot gids. Binnen deze

PCVO Antwerpen: www.pcvoa.be

opleiding werd de mogelijkheid voorzien voor kandidaat-gidsen om zich te specialiseren tot

CVO Spermalie: www.spermalie.be

museumgids. Andere specialisaties zijn toeristisch gids, natuurgids of reisleider. In het schooljaar 2010-2011 bieden volgende opleidingscentra het specialisatiejaar museumgids aan: CVO

V O O R M E E R I N F O R M AT I E

De Oranjerie (Diest), PCVO Het Perspectief (Gent), PCVO Antwerpen en het CVO Spermalie

opleiding kunt u terecht bij uw provinciale museumconsulent,

(Brugge). De museumgidsenopleiding wordt ondersteund door FARO en wordt in nauwe

of bij Hildegarde Van Genechten van FARO (zie contactgegevens

samenwerking met de provinciale museumconsulenten ingericht.

FARO, achteraan).

De opleiding telt 200 lesuren, integreert evenwichtig zowel theorie, praktijk en studiebezoeken, en bestaat uit drie modules: –

'Bestemming museum': deze module belicht musea binnen een breed maatschappelijke en cultureel-erfgoedcontext, en behandelt de relatie tussen musea en het publiek.

–

'Specifieke gidsvaardigheden': deze module behandelt interactief rondleiden algemeen en gaat dieper in op vraag- en gesprekstechnieken, werkvormen en diversiteit.

–

'Project museumgids': de kandidaat-gidsen ontwikkelen zelf rondleidingen in het kader van hun eindwerk in een museum.

over de inhoud en aanpak van de

32



Cursus lll

doelgroep Museummedewerkers die betrokken zijn bij begeleiding van kinderen en jongeren, zoals


museumgidsen, educatieve medewerkers en publieksmedewerkers.


Provincie Vlaams-Brabant i.s.m. Mooss vzw

DOCENT

Chris Ferket (Mooss vzw)

doel

D AT U M

24 oktober 2011

Kinderen en jongeren ervaren erfgoed op een eigen(zinnige) manier. Rondleidingen voor

TIJD

10.00 - 16.00 uur

deze doelgroep vragen om een aangepaste rondleiding. In de vorming wordt aangegeven op

L O C AT I E

FeliXart Museum,

welke wijzen de dialoog tussen kinderen, jongeren en erfgoed zo goed mogelijk kan verlopen. Er wordt inzicht gegeven in de evolutie van begeleider naar bemiddelaar.

Kuikenstraat 6, 1620 Drogenbos PRIJS

15,00 euro (inclusief documentatiemap en broodjeslunch)

opzet Tijdens de vorming verkent men verschillende (inter)actieve werkvormen die kunnen ingezet


worden in de bemiddeling tussen erfgoed enerzijds en kinderen/jongeren anderzijds. Er

uiterste inschrijvingsdatum: 12 oktober 2011.

wordt ook stilgestaan bij de invulling van de rol van een begeleider van erfgoed- en muse-


umactiviteiten voor kinderen en jongeren. Theorie wordt afgewisseld met praktische oefeningen afgestemd op de museum- en erfgoedpraktijk.

33

Onderzoek naar collecties

Onderzoek


doelgroep Niet-academisch geschoolde museummedewerkers zoals samenstellers van tentoonstellingen,


collectiebeheerders en registratoren.



DOCENT

Rebecca Schoeters

doel

(museumconsulent, Provincie Vlaams-Brabant)

Het verrichten van onderzoek naar de collectie is een van de taken van een museum zoals die

D ATA

3 en 17 oktober 2011

zijn verwoord in de ICOM-definitie en het is tevens een van de basiseisen voor een museumer-

TIJD

9.30 - 16.30 uur

kenning binnen het cultureel-erfgoeddecreet. Nu gebeurt het verrichten van onderzoek naar

L O C AT I E

PAC Zuid, W. Wilsonplein 2, 9000 Gent

de collectie vooral in musea met een academisch opgeleide staf, maar ook musea zonder aca-

PRIJS


demisch geschoolde medewerkers (zowel betaalde krachten als vrijwilligers) zouden op de hoogte moeten zijn van het (laten) verrichten van onderzoek. Om dit te bewerkstelligen is


deze cursus ontwikkeld.

uiterste inschrijvingsdatum: 19 september 2011 maximum aantal deelnemers: 15

opzet De cursus handelt over: –

methoden en technieken;

–

het verzamelen van gegevens over objecten;

–

de geschiedenis van de collectie;

–

onderzoek als basis van collectiebeleid (objectgericht);

–

onderzoek als basis voor presentatiebeleid (thematisch gericht).

De eerste dag gaat over methoden en technieken en bronnenkritiek. Aan de deelnemers wordt gevraagd om primair en secundair bronnenmateriaal te verzamelen en te bespreken aan de hand van objecten of deelcollecties uit het eigen museum. De tweede dag maken de deelnemers kennis met diverse soorten van onderzoek en leren zij aan de hand van de eigen collecties onderzoeksvragen te formuleren. Bij de cursus hoort de syllabus ‘Onderzoek’, uitgegeven door het LCM (Landelijk Contact Museumconsulenten, Nederland).

34


Onderzoek

Zevendaagse Cursus lll

doelgroep


Gevorderden en specialisten in de fotografie: museummedewerkers, archivarissen, conser-


vatoren, restauratoren, studenten, private verzamelaars die in aanraking komen met fotoverzamelingen.

FoMu - FotoMuseum Provincie Antwerpen, Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen

DOCENT

Ann Deckers (Conservatie en restauratie

doel

FotoMuseum Antwerpen) en

De deelnemers leren de verschillende historische fotografische procédés determineren. De

Herman Maes (

kennis van deze procédés is belangrijk met het oog op onderzoek, registratie, datering, pre-

Conservatie en restauratie Nederlands

ventie, conservering en restauratie van fotobeelden.

Fotomuseum Rotterdam) D ATA

opzet

22 en 29 september; 6, 13, 20 en 27 oktober; 3 november 2011

Tijdens de cursus komen theorie en praktijk evenredig aan bod. De cursus start met een over-

TIJD

10.30 – 16.30 uur

zicht van de basisbegrippen en determineermethoden. Daarna bestuderen de deelnemers de

L O C AT I E

FotoMuseum Provincie Antwerpen,

verschillende fotohistorische procédés aan de hand van concrete voorbeelden. De docent gaat ook in op de conservering van fotografisch materiaal.

Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen PRIJS

650,00 euro

aanmelding: reserveren verplicht: tel. +32 (0)3 / 242 93 20 of via [email protected] uiterste inschrijfdatum: 15 september 2011 maximum aantal deelnemers: 12


Rebekka Wauters, FoMu - FotoMuseum

Provincie Antwerpen, [email protected], tel. 03 242 93 20, www.fotomuseum.be

35


Onderzoek

Vier cursusavonden lll

doelgroep


Lokale musea, lokale archief- en documentatiecentra, heemkundige kringen en individueel


geïnteresseerden.

Heemkunde Vlaanderen vzw, Huis De Zwalm, Zoutwerf 5, 2800 Mechelen, tel. 015 20 51 74,

doel

[email protected],

Hoe schrijf je als niet-historicus een deftig leesbaar historisch artikel aan de hand van staten van goed?

www.heemkunde-vlaanderen.be DOCENT

dr. Thijs Lambrecht, Universiteit Gent

D ATA

11 januari 2011 (kennismaking bron),

opzet

18 januari 2011 (bronontleding)

Staten van goed of boedelbeschrijvingen zijn rijke bronnen voor de landbouwgeschiedenis,

25 januari 2011 (van bron tot studie),

de materiële cultuur, het dagelijks leven, maar ook de financiële en sociale geschiedenis van

1 februari 2011 (van werkstuk tot publicatie)

je gemeente. Met deze bron als vertrekpunt overlopen we de verschillende stappen die je

TIJD

19.00 - 21.30 uur

moet zetten om tot een verantwoorde historische tekst te komen. Hoe zoek en definieer je

L O C AT I E

Zaal ’t Torreke, Plaats 6, 8890 Dadizele

een interessant onderzoeksonderwerp? Hoe zoek je informatie in literatuur en archieven? Hoe formuleer je je onderzoeksresultaten in een interessant geschreven artikel? Waar zoek je illustratiemateriaal? Mag je alles publiceren? Welke publicatiemogelijkheden zijn er? Kortom

i.s.m. Heemkundige Kring Dadingisila. PRIJS

8,00 euro voor de volledige reeks of 3,00 euro per les (inclusief infomap en drankje)

hoe schrijf je als niet-historicus een deftig leesbaar historisch artikel? Nu zijn we te gast in West-Vlaanderen, maar in de loop van 2011 wordt de cursus nog onthaald in de andere pro-

aanmelding: www.heemkunde-vlaanderen.be

vincies. Als uitgangspunt wordt dan telkens een andere bron genomen. Deze cursus kadert in

uiterste inschrijvingsdatum: 7 dagen vooraf

de reeks ‘hoe schrijf ik een historisch verantwoorde tekst?’



Heemkunde Vlaanderen vzw,

Huis De Zwalm, Zoutwerf 5, 2800 Mechelen, tel. 015 20 51 74, [email protected], www.heemkunde-vlaanderen.be

36

Archiefzorg

Vorming op aanvraag

Workshop lll

doelgroep Medewerkers van musea, archief- en documentatiecentra en heemkundige kringen evenals


individueel geïnteresseerden die verantwoordelijk zijn voor de archiefzorg of daar interesse


Archiefbank Vlaanderen

voor hebben en de gegevens van hun archiefbestanden in Archiefbank willen invoeren. aanmelding: www.archiefbank.be

doel Een aanzet geven voor het opzetten van archiefzorg met als eerste logische stap een registratie van het archivalisch patrimonium in Archiefbank, het centraal register van privaatrechtelijke archieven in Vlaanderen. Daarnaast wil de workshop mee richting geven aan organisaties die de ontwikkeling van een instellingoverschrijdende archiefwerking en een bewaarfunctie tegenover archieven van andere organisaties en personen willen opnemen. opzet De studiedag start met een algemene uitleg bij archivalische principes, waarna een praktische toepassing volgt met gegevensinvoer in Archiefbank.


37

Dagelijkse zorg voor roerend erfgoed in kerken

Vorming op aanvraag

Workshop lll

doelgroep Onderhoudsmedewerkers, kosters, verantwoordelijken voor onderhoud en gebouwen, leden


van het kerkbestuur, enz. Meestal zijn dit vrijwilligers.


doel De praktische vaardigheid en praktische kennis verhogen bij hen die dagdagelijks zorg dragen voor het roerend erfgoed in een kerk. De deelnemers krijgen praktische tips en een handleiding

MonumentenWacht Antwerpen – Afdeling MonumentenWacht Interieur & Dienst Erfgoed – provincie Antwerpen

DOCENT

voor de dagelijkse omgang met hun erfgoed. Het gaat zowel over onderhoud als over het verbe-

Eva Schoeters en Tanya Bourgeois (MonumentenWacht Antwerpen)

teren van de bewaaromstandigheden van de verschillende soorten objecten in het kerkgebouw.

D ATA +

de docenten, in overleg met de organiserende

opzet

L O C AT I E

instelling, bieden de workshop op maat aan

Vanaf de herfst van 2010 zal de provincie Antwerpen zich toeleggen op het ondersteunen van

PRIJS

gratis

lokale erfgoedhouders d.m.v. praktijkgerichte vormingsavonden / workshops. De eerste reeks in de rij, aangeboden in samenwerking met MonumentenWacht Antwerpen – afdeling Monumen-


tenWacht Interieur, heeft als basisthema ‘dagelijkse zorg’. Zeer praktische tips over het onderhoud en over de bewaring van het roerend erfgoed leiden de


deelnemers naar een aantal basisinzichten en vuistregels. Ze helpen u op weg om vaak goedbe-

provincie Antwerpen), [email protected]

Ann Bries (Adviseur roerend erfgoed -

doelde, maar uiteindelijk ongeschikte ingrepen en behandelingen te vermijden. Dat het al eens fout kan lopen, is begrijpelijk. In een kerk bevindt zich immers vaak een groot aantal soorten erf-

Vanaf 2011 kunnen ook de Heemmusea een aangepaste workshop

goed, met elk een eigen wijze van onderhoud: zilverwerk, textiel, glas, papier, beelden, schilderij-

‘Dagelijkse zorg’ aanvragen. De eigen problematiek vereist een

en, enz. Ook met de klimatologische condities van de kerkruimte doen zich voor het erfgoed te

eigen aanpak op het vlak van behoud en beheer.

vaak problemen voor – en halen zeker niet de hedendaagse museale normen. En toch kan men met eenvoudige ingrepen al veel zelf verhelpen. Bruikbare, haalbare en vooral praktische oplossingen worden aangereikt voor veel gestelde problemen en vragen: hoe moeten we koper schoonmaken? Welke (boen-)was is het beste voor mijn preekstoel of houtwerk? Hoe vouw ik kazuifels op en waar leg ik ze best in? Een tekort aan bergruimte kan vaak via eenvoudige ingrepen enigszins worden opgelost. En wat met de kerkruimte: is het niet te vochtig, te droog of te koud? Hoe kan ik een meer stabiel klimaat creëren?

38

Zilverconservatie met poetsdemonstratie voor cultureel erfgoedbeheerders

Vorming op aanvraag

Workshop / cursus lll

doelgroep


Cultureel erfgoedbeheerders bij kerkfabrieken, heemkundige kringen en musea die in aanra-


Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen

king komen met zilverwerk.

DOCENT

Dietlinde Peeters (conservatie en restauratie metalen) en/of Louis Thomas (adjunct

doel

documentalist)

Deze cursus heeft als doel de deelnemers een basis mee te geven over het behoud en onder-

D ATA

op afspraak

houd van zilveren, verzilverde en/of vergulde objecten.

TIJD

3 uren (één voormiddag of namiddag)

L O C AT I E

Zilveratelier -

opzet

Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen

In een theoretisch gedeelte leren de deelnemers het proces van het ‘zwart worden’ van zilver begrijpen, en hoe het vermeden kan worden.

Cornelissenlaan, 2100 Deurne - Antwerpen PRIJS

20,00 euro

De vragen ‘hoe wordt zilver het best gemanipuleerd?’ en ‘met wat poets ik mijn zilver?’ worden uitvoerig behandeld in het praktische gedeelte van de cursus. Met deze poetsdemonstra-


tie wordt uitgelegd wat men zelf kan doen in het onderhoud van het zilver en wat men beter


door restauratoren laat uitvoeren. De deelnemers mogen voorwerpen meebrengen (aantal wordt bepaald na afspraak).


Dietlinde Peeters of Louis Thomas,

Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen, tel. 03 360 52 43, [email protected], www.zilvermuseum.be

39

lnsecten en insectenbestrijding in museumcollecties

Vorming op aanvraag

Seminarie lll

doelgroep Behoudsmedewerkers, collectie- en depotbeheerders en restaurateurs. Bijzondere doelgroep:


beheerders van natuurhistorische verzamelingen en gemengde heem- en volkskundige collecties.



DOCENT

Leon Smets (consulent behoud en beheer,

doel

FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed)

Insecten in museumcollecties: hoe vermijdt u ze en hoe bestrijdt u ze? De deelnemers leren

i.s.m. de provinciale museumconsulent

hoe men aangetaste objecten insectenvrij kan maken door de objecten zuurstofvrij verpakt

D AT U M +

worden op maat bepaald door de docent

op te bergen.

L O C AT I E

in overleg met de organiserende instelling

PRIJS

de organiserende instelling betaalt 250 euro

opzet

voor het totaalpakket (inclusief syllabus)

In dit seminarie krijgen de deelnemers een theoretische inleiding, maar wordt vooral gefocust op de praktijktoepassing. Praktijktoepassing op objecten ter plaatse behoort tot de mo-


gelijkheden. M E E R I N F O R M AT I E :

Leon Smets (consulent behoud en

beheer, FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed), [email protected], tel. 02 213 10 70

40

Schimmels en insecten in papieren erfgoedcollecties

Vorming op aanvraag

Workshop lll

doelgroep Behoudsmedewerkers, collectie- en magazijnbeheerders van archiefinstellingen, documenta-


tiecentra en bewaarbibliotheken (uitgezonderd museummedewerkers).



DOCENT

Leon Smets (consulent behoud en beheer,

doel

FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed)

Inzicht creëren in de mogelijkheden van aanpak van schimmels en insecten in archief-, docu-

i.s.m. de provinciale museumconsulent

mentatie-, en bibliotheekcollecties. De deelnemers leren hoe aantasting van archieven, boe-

D AT U M +

worden op maat bepaald door de docent

ken, tekeningen, manuscripten… kan worden voorkomen en hoe men aangetaste stukken

L O C AT I E

in overleg met de organiserende instelling

het beste behandelt.

PRIJS

de organiserende instelling betaalt 250 euro voor het totaalpakket (inclusief syllabus)

opzet In het eerste deel van de workshop wordt een beeld geschetst van schimmels en insecten die


men kan aantreffen in papieren erfgoedcollecties en hoe dergelijke aantasting kan worden voorkomen. Vervolgens komen verschillende methoden om aangetaste stukken te behande-


len aan bod. In het tweede deel brengen de deelnemers een bezoek aan een archiefmagazijn

beheer, FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed),

en wordt er getoond hoe men schimmels en insecten in de praktijk opspoort en identificeert.

[email protected], tel. 02 213 10 70

Aansluitend kan de organiserende instelling aangetaste stukken aan de docent voorleggen.

Leon Smets (consulent behoud en

41

Speuren naar je voorouders – initiatieles

Vorming op aanvraag

Cursus lll

doelgroep Geïnteresseerden in familiekunde.


doel

Vlaamse Vereniging voor Familiekunde Regionale Afdeling Antwerpen

Tijdens deze initiatieles krijgt de deelnemer een eerste indruk van de werkwijze over hoe een

DOCENT

Herman Jorens

stamboom op te maken.

D ATA

op aanvraag

TIJD

1 les van 2,5 uur

opzet

L O C AT I E

in overleg met aanvrager

Deze les omvat een compacte uitleg over hoe het maken van een familiegeschiedenis kan

PRIJS

20,00 euro + transport van docent

worden aangevat en waar men terecht kan voor begeleiding en hulp.

(0,25 euro per km)

maximum aantal deelnemers: onbeperkt


Patrick Cleiren, VVF regionale afdeling

Antwerpen, [email protected], www.vvf-antwerpen.be

42

Klim in je stamboom

Vorming op aanvraag

Cursus lll

doelgroep Geïnteresseerden in familiekunde.


doel


Tijdens deze vierdaagse cursus krijgen de deelnemers een uitgebreide opleiding tot het

DOCENT

Herman Jorens

maken van een familiegeschiedenis.

D ATA

op aanvraag

TIJD

4 lessen van 2,5 uur

opzet

+ 1 bezoek aan VVF-centrum

Het lessenpakket omvat een theoretische opleiding (met syllabus) over de opmaak van een

L O C AT I E


stamboom.

PRIJS

20,00 euro per persoon

Komen aan bod: o.a. de Burgerlijke Stand, de Parochieregisters, Bevolking, … De cursisten krijgen tevens de mogelijkheid tot een begeleid bezoek aan het Nationaal VVF-centrum in


Merksem.





43

Paleografie (oud schrift)

Vorming op aanvraag

Cursus lll

doelgroep (Amateur)genealogen, studenten, archivarissen, …


doel Het kunnen lezen en interpreteren van teksten in oud schrift uit diverse periodes.


DOCENT

Jan Vanderhaeghe

D ATA

op aanvraag

opzet

TIJD

5 lessen van 2,5 uur

Dit lessenpakket omvat een theoretische en praktische opleiding met syllabus. De lesgever

L O C AT I E


leert de deelnemers aan de hand van oefeningen en voorbeelden teksten in oud schrift te

PRIJS

22,50 euro per persoon

begrijpen. aanmelding: [email protected]




44

Omgaan met personen met een visuele / auditieve handicap

Vorming op aanvraag

Cursus lll

doelgroep (Museum)medewerkers die betrokken zijn bij het onthaal en begeleiding van bezoekers,


zoals onthaal- en toezichtpersoneel en publieksmedewerkers.


provincie Vlaams-Brabant i.s.m. Blindenzorg, Licht en Liefde (visuele handicap)

doel

en Fevlado vzw (auditieve handicap).

Goed kunnen omgaan en inspelen op personen met een beperking vormt een integraal onder-

D ATA +

wordt bepaald door de docent in overleg met

deel van een klantvriendelijk en toegankelijk beleid. Maar in de praktijk blijkt dit vaak geen van-

L O C AT I E

de instelling of in afstemming met geïnteres-

zelfsprekendheid te zijn. Om dit te bewerkstelligen zijn twee specifieke cursussen ontwikkeld. Meer bepaald wordt in deze cursussen dieper ingegaan op het onthaal en begeleiding van personen met een visuele of auditieve handicap in musea en aanverwante instellingen.

seerde individuele deelnemers PRIJS

15,00 euro (voor individuele deelnemers) (inclusief documentatiemap en broodjeslunch). Voor instellingen wordt dit op maat bepaald.

opzet In de cursussen leren ervaringsdeskundigen specifieke vaardigheden aan voor de omgang

Geïnteresseerden (individueel of per instelling) die

met personen met een visuele of auditieve handicap. Hierbij komen aandachtspunten aan

1 of beide cursussen willen volgen kunnen het museum-

bod en wordt een overzicht gegeven van praktische hulpmiddelen. Daarna volgen er enkele

consulentschap contacteren.

praktische oefeningen afgestemd op de museum- en erfgoedpraktijk.

maximum aantal deelnemers: voor individuele inschrijvingen minimum 8 en maximum 15


Rebecca Schoeters (museumconsulent

provincie Vlaams-Brabant), [email protected] of tel. 016 26 76 19

45

Trainingssessies op maat voor musea in Oost-Vlaanderen

Vorming op aanvraag

Workshops lll

Musea in Oost-Vlaanderen die een specifieke vorming willen volgen die niet in deze brochure aan bod komt, kunnen het museumconsulentschap contacteren voor een trainingssessie op

doelgroep

maat van hun museum. Datum, tijdstip, duur, locatie en het aantal deelnemers worden op

Musea in de provincie Oost-Vlaanderen en hun

maat bepaald in overleg met de organiserende instelling.

medewerkers.

Mogelijke trainingssessies zijn:

doel

–

gebruik SPECTRUM: aan de hand van een gevraagde procedure nagaan hoe je SPECTRUM

Uitwisseling van informatie en ervaring op het vlak

kan toepassen in uw museum en op die manier de professionalisering van uw museum-

van specifieke aspecten van museumwerking

werking vergroten;

(gebruik van klimaatgegevens, gebruik van geregi-

hoe maakt u een beleidsplan op: hoe begint u aan de opmaak ervan, hoe gaat u verder

streerde informatie, depot…).

–

te werk?; – –

interpreteren van klimaatgegevens: de klimaatgegevens bekijken, analyseren en inter-

opzet

preteren, een actieplan opstellen op basis van deze meetgegevens;

Een actieplan opstellen voor het museum op basis

schoonmaken in musea: waar letten we op? Het schoonmaken in musea maakt integraal

van concrete vragen.

deel uit van een goed behoud. Op welke dingen moet het onderhoudspersoneel letten in – – –

musea? Wat mag en wat mag niet?;


depotwerking: hoe kan ik mijn depot optimaal inrichten? Welke selectiecriteria hante-

Oost-Vlaanderen), [email protected],

ren? Wat verzamelen?;

tel. 09 267 72 52

gebruik ADLiB/registratie in het museum: wat kunnen de verschillende museummede-

Mieke Van Doorselaer (museumconsulent Oost-Vlaanderen),

werkers


aanvatten met de geregistreerde informatie?

DUUR

9.30 – 16.00 uur

L O C AT I E

MIAT, Minnemeers 9, 9000 Gent

Anneke Lippens (museumconsulent

46

Collectie-reflectie’, studiedag over collectiebeleid van industriële musea en collecties

Studiedagen

Studiedag lll

doelgroep


Verantwoordelijken voor het collectiebeleid in industriële musea en collecties en niet-particu-


liere industriële collecties.

MIAT (Museum voor Industriële Archeologie en Textiel) i.s.m. FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed

doel

DOCENT

n.t.b.

Uitwisseling van ervaring met en informatie over actuele topics die relevant zijn voor indus-

D AT U M

11 februari 2011

triële collecties, netwerkvorming.

TIJD

volledige dag

L O C AT I E

MIAT, Minnemeers 9, 9000 Gent

PRIJS

n.t.b.

opzet Via enkele (buitenlandse) sprekers en een open gedachtewisseling kaarten we actuele en herkenbare thema's in verband met industriële collecties aan. Uw inbreng, deze van het deskun-

aanmelding: [email protected] of

dige, collectiebeherend publiek dus, wordt hierbij sterk gewaardeerd.

tel. 09 269 42 00 uiterste inschrijvingsdatum: 8 februari 2011 maximum aantal deelnemers: 100


Christel Kinnaer (consulent MIAT) chri-


47

Informatie aan Zee

Studiedagen

Studiedag lll

doelgroep Archivarissen.


doel

Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie (VVBAD) vzw

Tijdens dit congres worden de nieuwste ICT-toepassingen voor archieven en bibliotheken

DOCENT

diverse sprekers

voorgesteld.

D ATA

15 en 16 september 2011

TIJD

9.30 – 17.30 uur

L O C AT I E

Kursaal Oostende,

opzet Informatie aan Zee biedt de bezoekers een 48-tal lezingen, productpresentaties, key notes, workshops en discussies gespreid over twee dagen. Daarnaast kan de bezoeker kennismaken

Monacoplein, 8400 Oostende PRIJS

n.t.b.

met een 30-tal bedrijven en instellingen die zich presenteren op onze beurs. Ook dit jaar wordt het een terugzien van oude bekenden en een kennismaken met nieuwe collega's.

aanmelding: [email protected] Uiterste inschrijvingsdatum: 8 september 2011 Maximum aantal deelnemers: 700


Francis Vlieghe, Vlaamse Vereniging voor

Bibliotheek, Archief en Documentatie (VVBAD) vzw, [email protected], 03 281 44 57, www.vvbad.be

48

Erfgoed in scène gezet - scenografie in museale context

Studiedagen

Studiedag lll

doelgroep Iedereen die van ver of van dichtbij in aanraking komt met het voorbereiden en het maken


van tentoonstellingen met erfgoedobjecten.



DOCENT

diverse sprekers

doel

D AT U M

25 maart 2011

Kennismaking met opleidingen en tendensen in de hedendaagse scenografie. Het samen-

TIJD

9.30 – 16.00 uur

brengen van de stemmen van de verschillende betrokkenen bij het creëren van een tentoon-

L O C AT I E


stelling. Een korte uiteenzetting van de aandachtspunten naar conservering toe bij het

PRIJS

n.t.b.

opstellen van erfgoedobjecten in een tentoonstelling. aanmelding: www.faronet.be

opzet

uiterste inschrijfdatum: n.t.b.

Studiedag met voorbeelden, opgezet in samenwerking met de opleiding “scenografisch ont-


werpen” aan de Provinciale hogeschool Limburg (docenten en studenten). M E E R I N F O R M AT I E :

Griet Kockelkoren (consulent behoud

en beheer / preventieve conservering, FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed), [email protected], tel. 02 213 10 86

49

Inspiratiedag en infosessies Erfgoeddag 2012

Studiedagen

Infodag lll

Wat is een held? ‘Wat een held tot held maakt, verlaagt vaak de mens,’ stelde Voltaire. Helden kunnen van hun voetstuk vallen, geëerd, bezongen of in vraag gesteld worden … Met

C O N C R E T E I N F O R M AT I E

een borst vol medailles het publieke forum instappen of stil en anoniem in de alledaagsheid

Gegevens over de data en locaties zijn vanaf juni 2011

hun ding doen. Wat zijn hun beweegredenen? Wie of wat katapulteert hen tot held(in)?

beschikbaar bij coördinatie Erfgoeddag, p/a FARO. Vlaams

Tijdens de meest heroïsche Erfgoeddag van allemaal kom je het antwoord op dit soort vragen

steunpunt voor cultureel erfgoed vzw,

beslist te weten.

Priemstraat 51, 1000 Brussel, tel. 02 213 10 60, [email protected],

doelgroep

www.erfgoeddag.be

Voor medewerkers van erfgoedorgansaties (als musea, archieven, erfgoedbibliotheken, heemkundige kringen, volkscultuurorganisaties, enz.) die een deelname aan de Erfgoeddag overwegen.

De erfgoedcel Meetjesland voorziet in oktober 2011 een inspiratieavond voor de erfgoeddag 2012.

doel

Meer informatie http://erfgoedcelmeetjesland.be/

Inhoudelijke en praktische informatie over Erfgoeddag 2012. Samen nadenken en het thema ‘Helden’ uitdiepen.

De erfgoedcel Waasland voorziet in het najaar 2011 een inspiratiemoment voor de erfgoeddag 2012.

opzet De inspiratiedag gaat aan de hand van een aantal lezingen en een debat dieper in op de verschillende inhoudelijke aspecten van het thema. Tijdens de infosessies in elke provincie is het opzet dubbel: enerzijds wordt er opnieuw ingegaan op het thema en wordt er bij de deelnemers gepolst naar hun ideeën en invalshoeken. Anderzijds komen de belangrijkste bevindingen uit de evaluatie aan bod en worden de belangrijkste formele elementen (zoals timing, voorwaarden enz.) overlopen.

Meer informatie www.erfgoedcelwaasland.be

50

Vijfde forum voor figurentheater

Studiedagen

Studiedag lll

doelgroep Mensen die geïnteresseerd zijn in figurentheater.


Het Firmament, (t)Huis voor figurentheater

doel

D AT U M

(Paas)maandag 25 april 2011

Iedereen die van ver of dichtbij geïnteresseerd is in figurentheater bijeen brengen en een dag

TIJD

10.00 –17.00 uur

lang onderhouden met informatie en nieuws over figurentheater vanuit alle mogelijk invals-

L O C AT I E

Erfgoedcentrum Lamot,

hoeken.

Van Beethovenstraat 8, 2800 Mechelen PRIJS

n.t.b.

opzet Op (Paas)maandag 25 april 2011 organiseert Het Firmament voor de vijfde keer een forum


voor figurentheater. Verwacht je aan een boeiende dag die volledig in het teken staat van het

uiterste inschrijvingsdatum: 22 april 2011

figurentheater en het rijke erfgoed ervan. Lezingen, presentaties, interviews en acts schetsen


een actueel en levendig beeld van het bruisende figurentheaterlandschap. Ontmoet mensen die jouw passie voor figurentheater delen. Praat bij met collega’s en leg


nieuwe contacten. Of kom gewoon uit interesse je licht opsteken en neem een verfrissend

(t)Huis voor figurentheater, [email protected],

plonsbad in het figurentheater en al zijn aspecten.

tel. 015 34 94 36, www.hetfirmament.be

Lander Kennis, Het Firmament,

51

Provinciale themadagen Open Monumentendag

Studiedagen

infodag lll

Jaarlijks wordt in elke provincie in het vroege voorjaar een informatieve en inspirerende dag omtrent het thema van de Open Monumentendag van dat jaar georganiseerd. In 2011 is het


thema ‘Conflict’.

De themadagen worden in het vroege voorjaar van 2011 in elke provincie in Vlaanderen georganiseerd.

doelgroep

Concrete informatie over de data en locaties volgen.

De organisatoren van de Open Monumentendagen, lokale comités OMD, geschied- en heemkringen, gidsen, gemeentelijke ambtenaren.


Coördinatiecentrum Open Monu-

mentendag Vlaanderen, Erfgoedhuis Den Wolsack,

doel

Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen, tel. 03 212 29 55

Inhoudelijke en praktische informatie omtrent de organisatie van de editie Open Monumen-

[email protected], www.openmonumenten.be

tendag 2011 rond het thema ‘conflict’. opzet Tijdens de provinciale ontmoetingsdagen krijgen de deelnemers context en duiding bij het thema van de Open Monumentendag, worden ze geïnformeerd over de praktische aanpak van de Open Monumentendag 2011 en worden voorbeelden van ontsluiting van monumenten ter inspiratie getoond. De mogelijkheid bestaat om in kleinere groepen voorbeelden van ontsluiting op locatie te bezoeken.

52

Meer vormingsinitiatieven

Nog nood aan andere vorming? We zijn uiteraard niet de enigen die een vormingsaanbod organiseren. Binnen de culturele wereld bruist het van initiatieven die ook voor uw erfgoedorganisatie zinvol kunnen zijn. Daarom verwijzen we graag naar onderstaande organisaties die net zo goed opleidingen en bijscholingen programmeren. Het loont zeker de moeite geregeld een kijkje te nemen op hun websites. Archiefbank Vlaanderen www.archiefbank.be Belgische Vereniging voor Documentatie (ABD-BVD) www.abd-bvd.be Archeologie, monumenten en landschapszorg in Vlaanderen www.onroerenderfgoed.be Bibliotheekschool Gent www.vspw.be/opleidingen/bibliotheekschool (is ook opgenomen op de website vvbad, samen met aanbod in andere provincies) Bouwhistorie.be www.bouwhistorie.be CANON – Cultuurcel departement Onderwijs www.canoncultuurcel.be LOCUS www.locusnet.be CultuurNet Vlaanderen www.cultuurnet.be

_ Demos vzw, kenniscentrum voor participatie en democratie www.demos.be Heemkunde Vlaanderen www.heemkunde-vlaanderen.be www.helpdesklokaalerfgoed.be Volkskunde Vlaanderen www.volkskunde-vlaanderen.be Kennisknooppunt interculturaliseren www.interculturaliseren.be Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium www.kikirpa.be Forum voor erfgoedverenigingen vzw www.forumerfgoedverenigingen.be SoCius - Steunpunt voor sociaal-cultureel volwassenenwerk www.socius.be Vlaamse Museumvereniging (VMV) www.museumvereniging.be Escala – opleidingscentrum www.escala.be

Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie vzw (VVBAD) www.vvbad.be

Landelijk ingedeelde musea www.kunstenenerfgoed.be: via deze website vindt u een actuele lijst van alle landelijk ingedeelde musea in Vlaanderen.

Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) www.vvsg.be

Up-to-date informatie over het vormingsaanbod vind je ook op de website van FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, uw informatiesite over het erfgoedgebeuren in Vlaanderen waarop u steeds de meest actuele gegevens vindt over het vormingsaanbod: www.faronet.be

Lasso – Brussels netwerk kunsteducatie & publieksbemiddeling www.lasso.be De erfgoedcellen www.erfgoedcellen.be Landelijke expertisecentra: – Centrum religieuze Kunst en Cultuur - expertise religieus erfgoed www.crkc.be – Centrum Agrarische Geschiedenis - expertise agrarisch erfgoed www.cagnet.be – Tapis plein - actieve erfgoedparticipatie www.tapisplein.be – Het Firmament - figurentheatererfgoed, www.hetfirmament.be – Packed vzw. Platform voor de Archivering en Conservering van Audiovisuele Kunsten, www.packed.be

MUSEUMPEIL. Vakblad voor museummedewerkers in Vlaanderen en Nederland Alle musea in Vlaanderen en Nederland ontvangen twee keer per jaar een gratis exemplaar van Museumpeil, het vakblad voor museummedewerkers. Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabonnement nemen voor 12,00 euro of losse nummers aankopen aan 7,00 euro/nummer (excl. verzendingskosten).

53

Contactgegevens

PROVINCIALE MUSEUMCONSULENTEN museumconsulent Antwerpen FRANK HERMAN Provincie Antwerpen - Dienst Erfgoed Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen tel. 03 240 64 29 fax 03 240 64 75 [email protected] www.provant.be/erfgoed museumconsulent Limburg ANNE MILKERS Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) Universiteitslaan1, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 80 fax 011 23 75 85 [email protected] www.limburg.be/pcce museumconsulenten Oost-Vlaanderen Provincie Oost-Vlaanderen, Directie Cultuur, Transversale cel Cultuur W. Wilsonplein 2, 9000 Gent www.oost-vlaanderen.be/public/cultuur_vrijetijd/ cultuur/musea/consulentschap/index.cfm ANNEKE LIPPENS tel. 09 267 72 52 gsm 0496 59 76 93 fax 09 267 72 99 [email protected]

MIEKE VAN DOORSELAER tel. 09 267 72 85 gsm 0494 85 47 23 fax 09 267 72 99 [email protected] museumconsulent Vlaams-Brabant REBECCA SCHOETERS Provincie Vlaams-Brabant – Dienst Cultuur Provincieplein 1, 3010 Leuven tel. 016 26 76 19 fax 016 26 76 35 [email protected] www.vlaamsbrabant.be/vrije-tijd-cultuur

VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE coördinator musea Brussel PEGGY VOESTERZOONS Vlaamse Gemeenschapscommissie – Directie Cultuur Sainctelettesquare 17, 1000 Brussel tel. 02 208 02 94 fax 02 208 02 00 [email protected] www.vgc.be

FARO. STEUNPUNT VOOR museumconsulent West-Vlaanderen CARMEN HENCKENS Dienst Cultuur – Provinciehuis Boeverbos Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries-Brugge tel. 050 40 34 44 gsm 0497 51 09 53 fax 050 40 31 05 [email protected] www.west-vlaanderen.be/erfgoed

CULTUREEL ERFGOED Priemstraat 51, 1000 Brussel tel. 02 213 10 60 fax 02 213 10 99 [email protected] www.faronet.be

54

Te r m i n o l o g i e

We zetten hier nog even op een rij wat we onder alle vernoemde opleidingsvormen verstaan:

Cursus

Symposium

Bij een cursus gaat het in essentie om kennisover-

Deze vorm omvat een wetenschappelijke benade-

dracht en -uitwisseling. De deelnemers mogen zich

ring van een onderwerp. Eigenlijk is een symposium

verwachten aan een bepaald leerpakket, afgewis-

de meer wetenschappelijke of theoretische versie

seld met interactieve momenten en informatie-uit-

van een studiedag. Verschillende sprekers lichten

wisseling. Doorgaans wordt een syllabus aangebo-

hun visie, theorie of ervaringen toe. Deelaspecten

den zodat de opgedane kennis achteraf gemakke-

van het thema kunnen eventueel uitgediept wor-

lijk opgefrist kan worden.

den in werk- of discussiegroepen.

Seminarie

Werkbezoek

Een seminarie focust op één duidelijk afgelijnd

Een één- of meerdaags bezoek van een groep aan

onderwerp dat in diverse deelaspecten wordt

een bepaalde organisatie, site of case in functie

behandeld. Een mix van werkvormen (en dus een

van een bepaalde doelstelling. Ontmoeting, discus-

mengeling van theorie en praktijk) is mogelijk, met

sie en het uitwisselen van ervaringen staan hierbij

al of niet actieve inbreng van de deelnemers.

centraal.

Studiedag

Workshop

Gedurende één dag worden voordrachten gepro-

De nadruk ligt hier op de toepassing van de theorie.

grammeerd rond een bepaald onderwerp dat in

Zelf oefenen en zelf doen is hier meestal de bood-

verschillende onderdelen wordt opgedeeld. De

schap. Dit kan gaan van algemene vaardigheden tot

deelnemers zijn toehoorders, maar worden wel

vakspecialistische praktijken.

gestimuleerd tot het stellen van vragen.

55

Aanmeldingsformulier vormingsaanbod

Contactgegevens: NAAM: VOORNAAM:

Aanmelden kan via de vermelde e-mailadressen,

O R G A N I S AT I E :

webadressen of telefoonnummers bij de activiteiten.

FUNCTIE:

Of u kunt bijgaand formulier versturen naar de

ADRES:

verantwoordelijke (organisatie) van het initiatief.

P O S T C O D E E N P L A AT S :

Alle contactgegevens vindt u op p. 53. TELEFOON: E-MAIL:

Als u aan meerdere opleidingsinitiatieven wil deelnemen, kopieer dan eerst dit blanco formulier.

Facturatiegegevens (indien verschillend):

Gebruik telkens één formulier per cursus en

NAAM:

één formulier per persoon.

VOORNAAM: O R G A N I S AT I E :

Indien bij de inschrijvingen blijkt dat de helft

FUNCTIE:

van het maximum aantal deelnemers niet is bereikt,

ADRES:

gaat de cursus niet door. In dat geval wordt u hiervan

P O S T C O D E E N P L A AT S :

tijdig verwittigd.

TELEFOON: E-MAIL:

Meldt zich aan voor het volgende vormingsinitiatief: A C T I V I T E I T: D AT U M : P L A AT S :

Handtekening

Datum

56

Kalender 2011

DATUM

TITEL

11 januari, 18 januari,


25 januari en 1 februari

LOCATIE

PAGINA

Dadizele

35

12 januari

Ik schrijf een boeiend projectvoorstel

Antwerpen

25 januari

Vrijwilligers in de erfgoedsector: gratis werkkracht of onbezoldigde medewerker?

Brussel

10

1 februari


Gent

12

Ook op zoek naar witte raven? Rekruteren van vrijwilligers voor

Torhout, Berlare, Lommel

11

8 februari, 15 maart en 5 april

9

lokale erfgoedverenigingen 11 februari

‘Collectie-reflectie’, studiedag over collectiebeleid van industriële musea en collecties

Gent

46

12 en 19 februari


Antwerpen

20

15 februari en 1 maart


Brussel

17 februari


Gent

24

17 februari, 24 maart, 27 april,


Brussel

14

1 maart


Gent

25

15 maart


Brussel

12

6

27 mei en 24 juni

57 DATUM

TITEL

LOCATIE

PAGINA

15 maart


Leuven

27

22 maart


Brussel

8

24 maart


Brugge

12

25 maart 2011

Erfgoed in scène gezet - scenografie in museale context

Brussel

48

voorjaar (n.t.b.)


Brussel

19

5 april


Brussel

7

5 april t.e.m. 28 juni (dinsdagen)


Brussel

29

25 april

Vijfde Forum voor figurentheater

Mechelen

50

26 april

De basics van informatiebeheer

Brussel

16

3 t.e.m. 5 mei

‘Mountmaking for museumobjects’ - Ondersteuningsvormen

Brussel

21

10 en 17 mei

Museum en publiek

Gent

26

17 mei


Brussel

15

19 januari


Antwerpen

12

19 mei


Gent

24

31 mei


Hasselt

25

7 en 14 juni

Informatiebeheer in musea

Gent

23

58 DATUM

TITEL

LOCATIE

PAGINA

14 juni


Grimbergen

12

juni (n.t.b.)


Brussel

18

september tot juni (jaarlijks)


Brugge, Antwerpen, Gent, Diest

31

15 september


Gent

24

15 en 16 september

Informatie aan Zee

Oostende

47

20 september

Toepassen en gebruik van registratieprogramma ADLiB - opfriscursus

Gent

25

22 en 29 september


Brugge

22 en 29 september; 6, 13, 20


Antwerpen

34

27 september


Genk

12

3 en 17 oktober

Onderzoek naar collecties

Gent

33

4 en 11 oktober

Museum en publiek

Brussel

26

10 oktober

Niet aanraken aub - Kijken naar en vertellen over voorwerpen in een museum

Tienen

28

24 oktober


Drogenbos

32

oktober tot december (woensdagen) Conversatietafels Nederlands

Brussel

30

24 november


Gent

24

28 november, 5 en 12 december

Behoud en beheer voor musea

West-Vlaanderen (n.t.b.)

17

5

en 27 oktober; 3 november

59

Colofon Deze brochure bundelt het vormingsaanbod van de consulenten, steunpunten, expertisecentra, erfgoedcellen en landelijke musea van de provincies Antwerpen, Limburg, Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant, West-Vlaanderen, van de Vlaamse Gemeenschapscommissie en van FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed.

Coördinatie: Anne Milkers Vormgeving: Smets & Ruppol, Hasselt Fotografie: provincie Limburg

U vindt alle informatie over dit vormingsaanbod eveneens via www.faronet.be, de website van elke provincie en de website van de Erfgoedcel van de Vlaamse Gemeenschapscommissie

V O R M I N G S A A N B O D VA N D E C O N S U L E N T E N VA N D E P R O V I N C I E S , D E V L A A M S E G E M E E N S C H A P S C O M M I S S I E E N FA R O - V L A A M S S T E U N P U N T V O O R C U LT U R E E L E R F G O E D

vormingsaanbod oor beheerders van erfgoedcollecties

Recommend Documents