Voorwoord We leven in een maatschappij die niet zonder risico’s is. Een ieder van ons loopt de kans betrokken te raken bij een calamiteit (een incident of ongeluk). Veel van deze risico’s zijn bekend. De gemeente Enschede en andere instanties zijn volop bezig om risico’s zo klein mogelijk te houden en te zorgen voor een goede voorbereiding op de bestrijding van eventuele calamiteiten.
Met deze gids willen wij u informeren over mogelijke calamiteiten, zodat u ze kunt herkennen en weet wat u moet doen om uzelf en anderen in veiligheid te brengen als de nood aan de man is.
Ik hoop dan ook dat u de tijd neemt om deze gids aandachtig door te nemen.
J.H.H. Mans, burgemeester van Enschede
3
4
Inhoudsopgave Inleiding
6
• Regels • Risico’s • Veiligheidsbeleid
6 6 6
Wat te doen bij ...
8
Brand
9
Vrijkomen van gevaarlijke stoffen
10
Explosie
11
Ongeval tijdens een evenement
12
Uitval van nutsvoorzieningen
13
Noodweer
14
Epidemie
15
Meer informatie • Hoe werkt een melding via 112? • Sirene / binnen blijven / evacuatie • Contactinformatie
16 16 16 18
5
Inleiding De risico’s die we in onze maatschappij lopen zijn zeer divers. Met een vliegtuig kunnen we neerstorten. We rijden massaal in auto’s en dat levert jaarlijks duizenden ongelukken op. Benzinepompen en LPG-tankstations brengen de nodige gevaren met zich mee. In sommige fabrieken wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen. Tankauto’s kunnen kantelen en in brand raken, en treinen met chemicaliën kunnen ontsporen. Natuurgeweld of epidemieën kunnen mens en dier treffen. De kans op deze calamiteiten is meestal klein, maar de gevolgen kunnen soms groot zijn.
Regels Om risico’s te beperken heeft de overheid regels opgesteld. Bijvoorbeeld voor de verkeersveiligheid en voor de brandveiligheid van openbare gebouwen. En bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken moeten een vergunning hebben, waaraan veel voorwaarden zijn verbonden. Zo moet er een goede opslagruimte zijn en moeten de stoffen goed en veilig worden verpakt. Bedrijven hebben daarnaast, net als bijvoorbeeld burgers in het verkeer, een eigen verantwoordelijkheid. Wij mogen verwachten dat hun medewerkers een goede opleiding krijgen, zodat ze risico’s leren herkennen en kunnen handelen in geval van een calamiteit. Daarnaast moeten de meeste bedrijven en instellingen een ontruimingsplan en duidelijk aangegeven vluchtroutes hebben. De gemeente voert regelmatig controles uit, om te zien of de voorgeschreven regels worden nageleefd.
Risico’s Deze calamiteitengids wijst u op risico’s in Enschede. Welke risico’s zijn er, wat doen de gemeente (inclusief de brandweer), de politie en andere instanties er aan en wat kunt u zelf doen? Daarbij is het goed te bedenken
6
dat een ongeluk altijd onverwacht komt. Om toch de voornaamste risico’s zo goed mogelijk vooraf te kunnen aanwijzen, heeft de gemeente Enschede een risicoinventarisatie gemaakt. De geïnventariseerde risicobedrijven zijn op het kaartje hiernaast weergegeven. Dit is uiteraard een momentopname. Bedrijven sluiten en risicovolle situaties verdwijnen, maar er komen ook nieuwe risico’s bij. De gegevens worden daarom regelmatig geactualiseerd. De actuele risicokaart vindt u via de gemeentelijke veiligheidssite: www.enschede.nl/veiligheid
Veiligheidsbeleid De gemeente probeert in haar veiligheidsbeleid op allerlei manieren de risico’s zo klein mogelijk te houden. In de eerste plaats is het belangrijk om structurele oorzaken van onveiligheid weg te nemen. Zo heeft de gemeente een vuurwerkbedrijf en enkele LPG-tankstations uitgekocht, omdat die door hun ligging in woonwijken teveel risico’s met zich meebrachten. Ook wordt er bij stedelijke vernieuwing (zoals recent de opknapbeurt van het Van Heekplein en de aanleg van de ondergrondse parkeergarage) vooraf gekeken naar
mogelijke risico’s. Een stap verder is het voorkomen van en beperken van de ernst van een calamiteit. Daaronder valt bijvoorbeeld de uitgifte en de controle van gebruiksvergunningen in het kader van de brandveiligheid. De brandweer is hiervoor verantwoordelijk. Samen met de verschillende hulpverleningsdiensten stelt de gemeente plannen op om calamiteiten goed aan te pakken. Het gemeentelijk rampenplan is daarvan het bekendste. Voor bepaalde risico’s, zoals rond de vliegbasis, worden aparte plannen opgesteld. Met deze plannen wordt ook geoefend, zodat in geval van een werkelijke calamiteit de hulpverleningsdiensten (politie, brandweer, ambulance) goed zijn voorbereid
en weten wat hen te doen staat. Het herstel van de situatie na een calamiteit en de evaluatie van de inzet van de verschillende diensten wordt nazorg genoemd. Tenslotte kan men door goed te evalueren nieuwe calamiteiten voorkomen of bij een volgende gelegenheid nog beter optreden. Zo blijven alle betrokkenen continu leren.
Autotankstations met aflevering van LPG. Bedrijven met grootschalige opslag en verwerking van gevaarlijke stoffen die vallen onder het Besluit Risico’ Zware Ongevallen (BRZO). Opslag van gevaarlijke stoffen, meer dan 10 ton. Bedrijven met grote industiële koeling, bijvoorbeeld koel- en vrieshuizen, levensmiddelenindustrie, ijsbanen. Overige bedrijven met risico’s voor de omgeving.
7
Wat te doen bij ...
8
In uw woonomgeving, op het werk en in openbare gelegenheden kunnen zich calamiteiten voordoen. U wordt in die verschillende omgevingen met heel uiteenlopende risico’s geconfronteerd. Het is daarom zinvol vooraf risicovolle situaties te kunnen herkennen en tegelijk goed voorbereid te zijn op een eventuele calamiteit.
• • • • • • •
Bij sommige calamiteiten moet u het alarmnummer 112 bellen of zult u de sirene horen. Hierover vindt u meer informatie achterin deze gids. Hieronder volgen voor verschillende calamiteiten tips over het voorkomen van ongelukken en over hoe te handelen als het toch zover is. Achtereenvolgens komen aan de orde:
In zijn algemeenheid geldt dat u het beste uit de buurt kunt blijven van de plaats waar een calamiteit heeft plaatsgevonden. Vaak loopt u de hulpverleners daar alleen maar voor de voeten. Uitzondering hierop kan zijn dat u zelf direct hulp kunt bieden, bijvoorbeeld met EHBO of Bedrijfshulpverlening.
Brand Vrijkomen van gevaarlijke stoffen Explosie Ongeval tijdens een evenement Uitval van nutsvoorzieningen Noodweer Epidemie
Brand U kunt het risico van brand en de effecten daarvan beperken door goede voorzorgsmaatregelen te treffen en oplettend te zijn. Voor de hand liggende maatregelen zijn bijvoorbeeld:
op ondergrondse brandkranen (een put in de weg of het trottoir). Houd die brandkranen vrij en parkeer er bijvoorbeeld niet uw auto op. De brandkranen zijn herkenbaar aangegeven door middel van een bordje in de buurt van de kraan.
• Het gasfornuis uitdraaien wanneer u de keuken verlaat • Kaarsen niet onbewaakt laten branden en sigaretten doven • De televisie niet op stand-by laten staan • Droog hout gebruiken voor de open haard en regelmatig uw schoorsteen laten vegen • Rookmelders plaatsen Wanneer er toch brand uitbreekt, neem dan de kinderen mee, waarschuw medebewoners en andere aanwezigen en verlaat het pand zo snel mogelijk. Bij een brand verspreiden de vlammen en de rook zich onvoorstelbaar snel. Probeer geen spullen mee te nemen of te redden. Wanneer u zichzelf en anderen in veiligheid hebt gebracht, belt u 112. Elke gelegenheid waar veel mensen samenkomen, moet voorzien zijn van vluchtroutes. Let goed op waar vluchtroutes en nooduitgangen zijn. Instellingen, zoals verzorgingstehuizen, zijn verplicht om een gebruiksvergunning brandveiligheid te hebben. De gemeente voert regelmatig controles uit om te kijken of die instellingen aan de veiligheidseisen voldoen. Het is van belang dat een brand zo snel mogelijk wordt geblust. Brandblusslangen worden vaak aangesloten
De rook die bij een brand vrijkomt is altijd gevaarlijk. Afhankelijk van de schadelijke stoffen in de rook loopt u kans op tranende ogen, prikkelende neus en keel en ademhalingsproblemen. Ga bij een brand dan ook nooit in de rook staan. Als er veel gevaarlijke stoffen vrijkomen bij een brand, dan wordt u daarover zo snel mogelijk geïnformeerd via Radio Oost (88.4 FM via de kabel, 89.4 FM via de ether) of een geluidswagen van de politie. Volg de instructies altijd op. In zijn algemeenheid geldt bij rook of giftige stoffen die van buiten komen: ga naar binnen, sluit ramen en deuren en luister naar Radio Oost - zie ook hieronder bij “Vrijkomen van gevaarlijke stoffen”. Via Radio Oost of de geluidswagen krijgt u ook bericht wanneer u weer naar buiten kunt.
9
Vrijkomen van gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn er in allerlei vormen. De Wet milieugevaarlijke stoffen maakt onderscheid tussen brandbare, explosieve, giftige en bijtende stoffen. Naast bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken, rekent de wet onder meer ook LPG-tankstations en zwembaden (zoutzuur!) tot de risicovolle inrichtingen. Bedrijven met een klein risico, zoals garagebedrijven, vallen daar niet onder. Bedrijven met gevaarlijke stoffen moeten voldoen aan een aantal wettelijke verplichtingen. De gemeente en de verschillende hulpverleningsdiensten controleren daarop en hebben ook plannen voor gezamenlijk optreden wanneer er toch iets gebeurt. Ook voor het geval er gevaarlijke stoffen vrijkomen tijdens een transport, bestaan er afspraken om deze dreiging snel weg te nemen. Op stoffen die kunnen exploderen, zoals LPG, wordt hieronder bij “Explosie” nader ingegaan. Voor giftige of bijtende stoffen geldt het volgende: wanneer er zo’n stof vrijkomt, kunt u last krijgen van tranende ogen en hoesten. Onderneem dan de volgende stappen: • U moet zo snel mogelijk naar binnen gaan en ramen en deuren sluiten, om te voorkomen dat deze stoffen binnendringen en u de stoffen inademt. Bel 112. • Doe fornuis, geiser, cv-ketel en eventuele kachels uit. • Doe de gashoofdkraan dicht, doof open vuur. • Sluit alles af wat voor ventilatie dient, zoals wasemkanaal, afzuigkap, ontluchtingskoker, muur- en wc-rooster. Sluit ook de binnendeuren. Wordt de ventilatie van uw woning (bijvoorbeeld flat) centraal geregeld, informeer dan vooraf over de 10
mogelijkheden van afsluiting. • Leg natte doeken klaar om zonodig voor neus en mond te houden. • Bij calamiteiten wordt u zo snel mogelijk op de hoogte gebracht, bijvoorbeeld met sirenes of een geluidswagen van de politie. Luister naar Radio Oost voor verdere aanwijzingen. Via Radio Oost wordt ook informatie gegeven over bijvoorbeeld de opvang van uw kinderen. Bel niet zelf naar de verblijfplaats van uw gezinsleden. Het telefoonnet raakt dan overbelast. • Als u beter naar een andere plaats kunt gaan, wordt dat via Radio Oost of een geluidswagen van de politie meegedeeld. Volg altijd de aanwijzingen op van deskundigen van de hulpverleningsdiensten (achterin deze gids staat hierover meer informatie). • Als het niet mogelijk is om snel naar binnen te gaan, moet u zich zo snel mogelijk tegen de wind in van de plaats van het incident verwijderen.
Explosie Bij sommige incidenten is er explosiegevaar. Ook hierbij is het moeilijk vooraf te bepalen of er inderdaad een explosie zal plaatsvinden en zo ja, wanneer en waar dat gebeurt. Explosies ontstaan plotseling en op dat moment kan er weinig aan worden gedaan. Bij een zware explosie kunnen de effecten van de drukgolf slachtoffers maken. De meeste gewonden bij een explosie in stedelijk gebied vallen door rondvliegend materiaal, zoals glas, scherven en dakpannen. Wanneer bij een explosie gas vrijkomt, kan er een vuurbal ontstaan. Hoe heviger de explosie, des te groter de cirkel
waarbinnen schade wordt aangericht. Dreigt er een explosie, dan moet u snel afstand nemen. Een explosie van een LPG-tankauto, bijvoorbeeld, kan tot op meer dan honderd meter gevolgen hebben. Daarom moet u bij een dreigende explosie uw ramen en deuren juist openzetten. U kunt uzelf in bescherming brengen door in een hoek te gaan zitten.
11
Ongeval tijdens een evenement Met enige regelmaat vinden in Enschede evenementen plaats waar heel veel mensen op af komen, zoals de voetbalwedstrijden van FC Twente of de open dagen van de Vliegbasis Twenthe. Aan grootschalige evenementen zijn risico’s verbonden. Soms maken incidenten een (gedeeltelijke) ontruiming nodig.Voordat een vergunning wordt afgegeven, bekijken de politie en de brandweer samen met de gemeente de veiligheid van een evenement.
12
Wanneer er veel mensen aanwezig zijn op een klein gebied, ontstaat er bij een noodzakelijke ontruiming meestal paniek. In een gebouw weet men vaak de nooduitgangen niet te vinden. Overal waar veel mensen samenkomen moeten de vluchtroutes zijn aangegeven. U kunt zich goed voorbereiden door bij binnenkomst meteen te kijken waar de nooduitgang(en) en vluchtroutes zijn. Bij een incident weet u dan hoe u snel en rustig het gebouw kunt verlaten. Probeer in elk geval niet in paniek te raken en zoek nooit de drukte op! Beweeg u dus niet tegen de mensenstroom in.
Uitval van nutsvoorzieningen De uitval van nutsvoorzieningen als elektriciteit, gas, water of telefoon zorgt vaak voor veel ongemak. Het uitvallen van de verwarming in de winter kan voor sommige mensen levensbedreigend zijn. Instellingen waar ouderen of zieken verblijven, hebben hiervoor maatregelen getroffen.
Wanneer de gas- of elektriciteitsvoorziening uitvalt, kan dat vaak wat langer duren. U kunt dan problemen krijgen met de informatievoorziening en mogelijk met de verwarming. Zorg dat u altijd kaarsen of lampen op batterijen, een radio op batterijen en voldoende reserve-batterijen in huis heeft.
Voor mensen die afhankelijk zijn van medische apparaten, kan de uitval van elektriciteit ook levensbedreigend zijn. Overleg in dat geval met de huisarts of het nodig is om de patiënt naar een ziekenhuis te brengen, wanneer de situatie te lang duurt. Ziekenhuizen en verzorgingshuizen hebben meestal een noodvoorziening.
Bij het herstel van de gasvoorziening na een storing kunnen gevaarlijk situaties optreden als waakvlammen niet opnieuw worden ontstoken. Controleert u daarom uw gastoestellen in huis, zoals fornuis, geiser en cv-ketel.
Wanneer de telefoon uitvalt, moet het alarmnummer 112 wel bereikbaar blijven. Er wordt dan overgeschakeld naar een noodnet waarmee hulpverleningsorganisaties bereikbaar blijven. Mocht het telefoonnet overbelast raken, wanneer bij een calamiteit iedereen tegelijk gaat bellen, dan hindert dat de hulpverleningsdiensten bij hun werk. Bijvoorbeeld omdat het alarmnummer 112 niet te bereiken is. Er worden dan mobiele meldpunten geregeld, onder meer bij politiebureaus en door de inzet van brandweerauto’s. De hulpverleners van politie en brandweer kunnen met mobilofoons verbindingen leggen. Wanneer u moet bellen vanwege een levensbedreigende situatie, kunt u naar een van deze posten gaan. De locatie daarvan wordt via Radio Oost bekend gemaakt. U kunt helpen overbelasting van het telefoonnet te voorkomen door naar de berichtgeving op de radio te luisteren en niet zelf te gaan bellen of internetten.
Bij langdurige uitval van de watervoorziening neemt het waterbedrijf maatregelen. In de woonwijken worden dan mobiele units geplaatst van waaruit water wordt verstrekt.
13
Noodweer Ook aan de natuurverschijnselen zijn risico’s verbonden. Over de bestrijding van natuurrampen hebben de verschillende hulpverleningsdiensten afspraken gemaakt. Ook het Waterschap Regge en Dinkel heeft een calamiteitenplan opgesteld voor het geval van wateroverlast. Dankzij de huidige, nauwkeurige weersverwachting is de komst van noodweer meestal vroegtijdig bekend. Wanneer er een zware storm op komst is, is het verstandig om niet onnodig uw huis te verlaten. U loopt dan bijvoorbeeld het risico om van de weg te worden geblazen of door een omvallende boom te worden getroffen. Wanneer u toch plotseling in een storm terechtkomt, zoek dan zo snel mogelijk een veilig heenkomen. Bliksem slaat meestal in op het hoogste punt van de omgeving. Ga daarom bij onweer nooit onder een boom staan. U kunt beter bij iemand binnen schuilen of in uw auto. Bent u thuis? Blijft u daar dan en haalt u de stekkers uit de stopcontacten.
14
Epidemie De afgelopen jaren zijn er diverse epidemieën geweest die de gezondheid bedreigden van mens (SARS, legionella) of dier (BSE, varkenspest, MKZ, vogelpest). Bij calamiteiten en risico’s voor de volksgezondheid zorgt de GGD meestal voor de coördinatie van de bestrijding en/of voor de informatievoorziening. Dringende informatie wordt tevens bekend gemaakt via RTV Oost. Zie de contactinformatie achterin deze gids.
15
Meer informatie Onderstaand vindt u aanvullende informatie. Er wordt uitgelegd hoe een melding via 112 in zijn werk gaat, u leest wat u moet doen als de sirene gaat en wat er gebeurt als u geëvacueerd moet worden. Tenslotte is een aantal adressen en telefoonnummers opgenomen waar u terecht kunt met uw vragen en opmerkingen.
Sirene / binnen blijven / evacuatie
Hoe werkt een melding via 112?
• Ga meteen naar binnen, waar u ook bent. Ga dus naar het dichtstbijzijnde huis, bedrijf, kantoor of ander gebouw. Blijf niet in de auto, buiten op het werk of aan boord van een schip. • Kinderen die op school zijn, moeten daar blijven en dus niet van school worden gehaald. • Informeer en help doven, slechtzienden en blinden in uw omgeving. • Bied zo nodig schuilgelegenheid aan mensen in uw omgeving. • Sluit deuren en ramen. • Ga niet bellen of internetten. Het telefoonnet kan daardoor overbelast raken. Dan is niemand meer bereikbaar en wordt de hulpverlening gehinderd. • Luister naar Radio Oost, en naar een eventuele geluidswagen van de politie, om te horen wat er aan de hand is en wat u moet doen. Blijf luisteren totdat u hoort dat de situatie weer veilig is. U vindt Radio Oost op frequentie 88.4 FM via de kabel en 89.4 FM via de ether. Via pagina 123 van RTV Oost teletekst wordt eveneens informatie verstrekt.
• U belt 112. • U vertelt waar hulp wordt gewenst. • U vertelt van wie u hulp wilt hebben: politie, brandweer en/of ambulance. • U wordt doorverbonden en vertelt wat er aan de hand is en waar precies. • De desbetreffende hulpverleningsdienst begeeft zich naar de plaats van het incident en waarschuwt zo nodig andere diensten. Doven en slechthorenden kunnen met een teksttelefoon een calamiteit melden via nummer 0800-8112. Alle gesprekken die bij de centrale binnenkomen, worden opgenomen om ze te kunnen terugluisteren. Ook heeft de centrale een nummermelder. Dit is van belang voor een snelle hulpverlening (zo nodig terugbellen voor nadere informatie), maar ook om misbruik tegen te gaan.
16
Als u de sirene hoort, is er sprake van een alarm (behalve bij het proefalarm op de eerste maandag van elke maand om 12.00 uur; zie het kader “Alarmsignaal”). Volg dan onderstaande aanwijzingen zo snel mogelijk op:
Wanneer een calamiteit zo ernstig is dat u de omgeving moet verlaten, dan wordt u hiervan op de hoogte gebracht via Radio Oost of een rondrijdende geluidswagen. In dat geval moet u het volgende doen: • • • •
Sluit gas, licht en water af. Neem alleen de hoognodige zaken mee. Sluit uw woning af. Controleer of uw buren weten dat er een evacuatie plaatsvindt.
U krijgt ook te horen welk vervoermiddel u kunt gebruiken. Dat kan uw eigen vervoermiddel zijn, maar mogelijk laat de situatie dat niet toe. In dat geval wordt er voor vervangend vervoer gezorgd. Mag u met eigen vervoer, dan gelden de volgende regels:
Het alarmsignaal • De bekende sirene heeft één alarmsignaal, voor zowel het proefalarm als een daadwerkelijk alarm. • Het alarmsignaal duurt 1 minuut en 26,4 seconden. • Voor het proefalarm (op de eerste maandag van elke maand) klinkt het signaal één keer: om 12.00 uur. In heel Nederland worden dan de sirenes getest. • Het is bij een echt alarm verplicht om het signaal te herhalen. Aard en omvang van de calamiteit bepalen hoe vaak het alarm moet worden herhaald.
• • • •
Neem zo veel mogelijk anderen mee. Luister naar de verkeersinformatie via Radio Oost. Volg de route die de politie aangeeft. Ga naar het opvangcentrum dat via Radio Oost wordt bekendgemaakt, of ga naar familie of vrienden buiten het getroffen gebied.
Moet u met het openbaar vervoer, dan hoort u op welke manier u wordt vervoerd en waar de opstapplaatsen zijn. Voor hulpbehoevenden, bejaarden en scholieren wordt speciaal vervoer geregeld door de leiding van de instellingen waar zij zich op dat moment bevinden.
17
Contactinformatie Heeft u nog vragen, wilt u meer informatie of wilt u gevaarlijke situaties aan de gemeente doorgeven? Kijk dan op de gemeentelijke veiligheidssite (http://www.enschede.nl/veiligheid) of op het Digitaal Loket (http://loket.enschede.nl). U kunt ook contact opnemen met de gemeente of één van de andere instanties die voor veiligheid en calamiteitenbestrijding verantwoordelijk zijn, via onderstaande adressen en telefoonnummers. Gemeente Enschede Hengelosestraat 51 Postbus 20 7500 AA Enschede
053-4818181
Centrale Huisartsenpost Enschede Emmastraat 1 7513 BA Enschede
053-4366066 Waterschap Regge en Dinkel
Brandweer Enschede Hengelosestraat 77 Postbus 31 7500 AA Enschede
0546-832525
053-4826826
0800-0340
Politie Twente Hermandad 2 Postbus 14 7500 AA Enschede
Cogas Storing gas en elektra
0900-8844
Vitens Storing water
GGD Regio Twente Nijverheidstraat 30 Postbus 1400 7500 BK Enschede
0800-0359
053-4876888
18
Essent Storing gas en elektra
0800-0230 845
