Voorwoord. Jan Noordam programmaleider Kenniscentrum (periode augustus 2012), Wetenschap en Techniek regio West

Voorwoord Jonge kinderen zijn ontzettend nieuwsgierig en leergierig en zij kunnen heel vlot en veel

uitputtend beeld van ‘state of the art’ kennis in regio West. We hopen scholen een hand

leren, aldus de Romeinse retoricus Quintilianus (± 35 - ± 100 na Chr.). Hij leerde kinderen

reiking te bieden bij het vinden van de benodigde informatie en samenwerkingspartners.

al op jonge leeftijd lezen en nam het individuele kind als uitgangspunt. Quintilianus vond dat een leraar de lesstof moest aanpassen aan de capaciteiten en interesses van kinderen.

Het maatschappelijke belang om aandacht te besteden aan wetenschap en techniek bin-

Allemaal uitgangspunten die nu terug te vinden zijn in veel beleidsdocumenten van

nen het onderwijs is groot. Tussen 2012 en 2016 loopt het aantal vacatures onder technici

scholen en andere instellingen onder het kopje ‘talentontwikkeling’.

op tot 155.000. Daarnaast heeft ons land een chronisch tekort aan (bèta)wetenschappers. Dit probleem kan alleen worden opgelost als kinderen de ruimte krijgen om hun talenten

Veel scholen worstelen met de geregisseerde aandacht van de overheid voor taal- en

als onderzoeker en uitvinder al op jonge leeftijd te ontplooien. Dat kan niet alleen binnen

rekenprestaties. Natuurlijk wil men ervoor zorgen dat de basiskwaliteit in orde is, maar

de vier muren van een klaslokaal. Daarbuiten bevindt zich een wereld die erom vraagt

tegelijkertijd beseft iedereen dat er meer nodig is om kinderen voor te bereiden op een

om ontdekt te worden. Diverse instellingen die scholen en kinderopvang daarbij kunnen

snel veranderende kennismaatschappij in mondiaal perspectief.

helpen, presenteren zich in deze publicatie.

Nieuwe onderwijsconcepten zoals ‘boeiend onderwijs’, ‘duurzaam onderwijs’ en

Uit onderzoek is gebleken dat exploratie van de wereld door kinderen voor een belang-

‘natuurlijk leren’ sluiten aan in de rij van de traditionele vernieuwingsscholen. Wat

rijk deel bepaald wordt door de omgeving en vooral door de volwassenen daarbinnen.

opvalt is dat in bijna alle gevallen meer aandacht gegeven wordt aan de autonomie van

De aandacht voor de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen binnen onderwijs en

kinderen binnen het leerproces. De vragen van kinderen vanuit hun persoonlijke interesse

opvoeding is daarbij essentieel. Zij stellen vragen zoals: “Waarom is het gras groen en de

en nieuwsgierigheid bepalen voor een deel de inhoud van het onderwijsproces op

hemel blauw?” en “Hoe komt het dat de maan er steeds anders uitziet?”. Het samen op

vooruitstrevende scholen en er wordt ook vaker gewerkt volgens de uitgangspunten van

zoek gaan naar de antwoorden op deze vragen levert voor alle deelnemers meerwaarde

‘ontdekkend en ontwerpend leren’ (Kemmers, P. & Graf, M. van; 2007).

op. Kinderen zullen gemotiveerd aan de slag gaan met een hoog rendement voor hun persoonlijke ontwikkeling. Wis- en natuurkundige Albert Einstein (1879-1955) zag het

Kenniscentrum Wetenschap en Techniek West ondernam in de periode 2008 - 2012

belang van persoonlijke betrokkenheid en denkkracht: “Verbeeldingskracht is belangrijker

initiatieven om excellentie (vanaf 2011), wetenschap en techniek onder de aandacht van

dan kennis”.

scholen te brengen. De directe contacten en de uitvoering van activiteiten liep daarbij via drie steunpunten in de regio’s Den Haag, Rotterdam en Zeeland. Binnen regio West (Zuid-

Ik hoop dat de informatie in dit boekje u aanzet tot initiatieven om excellentie,

Holland en Zeeland) werkten veel organisaties met elkaar samen om leraren en school-

wetenschap en techniek een plaats te geven in het onderwijs binnen uw instelling.

leiders te professionaliseren en te helpen bij het organiseren van betekenisvol onderwijs. De onderwijsbegeleidingsdiensten, de PABO’s, wetenschapsknooppunten, universiteiten,

Jan Noordam

science centra, technocentra, bedrijfsleven en musea speelden daarbij allemaal een rol.

programmaleider Kenniscentrum (periode 2011 - augustus 2012), Wetenschap en

Zij ontwikkelen met elkaar aanbod voor onderwijs en kinderopvang, maar reageren ook

Techniek regio West.

op individuele vragen om die via maatwerk op te lossen. Dit boekje geeft een niet geheel 2

3

Inhoud Educatief aanbod: musea, science centra, educatieve centra

Wetenschappelijk aanbod: onderzoek en praktische projecten

en attractieparken

TalentenKracht 56

Arsenaal Vlissingen 6

Wetenschapsknooppunt Delft, Leiden en Erasmus Universiteit Rotterdam 58

Deltapark Neeltje Jans 8

Wetenschapsknooppunt Zeeland 60

Diergaarde Blijdorp 10 Duurzaamheidscentrum Weizigt 12

Overige aanbieders 62

Havenmuseum Rotterdam 14 Junior Science Lab 16

Colofon 64

Leonardo Experience Dordrecht 18 Museon 20 Naturalis 22 Ontdekhoek 24 Science Centre Delft 26 Technika10 Rotterdam 28 Technocentrum Zeeland 30 TechnoLab 32 Aanbod aan ondersteuning en professionalisering Alaka 34 CED-Groep 36 De Haagse Hogeschool, PABO 38 HCO 40 Hogeschool Leiden 42 Hogeschool Rotterdam 44 Hogeschool Zeeland 46 OnderwijsAdvies / MHR 48 RPCZ / Bazalt 50 Steunpunt EWT Rotterdam, Rijnmond, Drechtsteden, Gouda 52 Steunpunt EWT Zeeland 54

4

5

Educatie aanbod

Voor groep 3 t/m 8

Meer weten?

Het Arsenaal

Het Arsenaal

I:

www.arsenaal.com/arrangementen/schoolreisje

Arsenaalplein 7

E: [email protected]

4381 BL Vlissingen

T: 0118 - 415 400

Aanbod Wetenschap en Techniek Bij Het Arsenaal, Piratenpark & Zeeaquarium, kunt u verschillende arrangementen boeken, zoals ‘Met de hele klas naar de haaien’, een strandexcursie en rondleidingen in de onderwaterwereld. Bij deze arrangementen gaat de bioloog van Het Arsenaal met de klas mee. Hij legt verschillende aspecten van de zee, de vissen en het overige leven onder water uit. De arrangementen zijn aan te raden voor kinderen vanaf ongeveer 5 jaar. Het arrangement ‘Met de hele klas naar de haaien’ is voor kinderen vanaf ongeveer 7 jaar.

Aanbod voor excellente leerlingen De strandexcursie kan aangepast worden aan het niveau van excellente leerlingen.

6

7

Educatie aanbod

Voor bovenbouw basisonderwijs en plusklassen

Meer weten?

Deltapark Neeltje Jans

Deltapark Neeltje Jans

I:

www.neeltjejans.nl

Faelweg 5

(kijk onder educatieve activiteiten)

4354 RB Vrouwenpolder

E: [email protected] T: 0111 - 655 653

Nederland ligt voor meer dan de helft onder de zee spiegel. Voor ieders veiligheid zijn de Deltawerken gebouwd om herhaling van de watersnoodramp van 1953 te voorkomen. Bij Deltapark Neeltje Jans kunt u de geschiedenis opnieuw meemaken: van de watersnood tot en met de bouw van de Deltawerken.

Aanbod Wetenschap en Techniek Deltapark Neeltje Jans heeft lesbrieven over de bouw van de stormvloedkering en de Deltawerken ontwikkeld. Hierin vindt u vragen en opdrachten over de diverse tentoonstellingen en de stormvloedkering. Alle onderdelen van de expositie komen aan bod: aardrijkskundige, historische, technische en biologische. Het materiaal kunt u eenvoudig downloaden via de website.

Aanbod voor excellente leerlingen Het lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs is geschikt voor plusklasleerlingen. 8

9

Educatie aanbod

Voor leerkrachten groep 5 t/m 8

Diergaarde Blijdorp Aanbod Wetenschap en Techniek: Diergaarde Blijdorp biedt leerkrachten en schoolteams de trainingsmodule ‘Naar de haaien’, waarbij wetenschap in het basisonderwijs gestimuleerd wordt. U krijgt u inzicht in het ontwerpproces en de werkvorm ‘expertmethode’ waarbij elke deelnemer op een bepaald gebied expert wordt en dus een specifieke rol vertegenwoordigt. In de module ‘Naar de haaien’ ontwerpen de deelnemers een gecombineerd verblijf voor verschillende dieren in het Oceanium. De module bestaat uit inleidende presentaties over wetenschappelijk onderzoek en wat er komt kijken bij het ontwerpen van een dierenverblijf. Vervolgens gaat u zelf aan de slag met de opdracht. De uitdagingen die zich voordoen bij het houden van verschillende diersoorten onder verschillende omstandigheden vormen de basis voor de opdracht. De module wordt afgesloten met een rond leiding achter de schermen van het Oceanium, waarbij u ook de realistische situatie van de opdracht bezoekt.

Meer weten?

Kosten (inclusief koffie, thee, fris): € 75,- p/p per dagdeel van ca. 4 uur.

Diergaarde Blijdorp

Contactpersoon: Adriaan van Linschoten

Blijdorplaan 8


3041 JG Rotterdam

T: 010 - 443 14 36 (di-vr)

“Wat beeldhouwwerk is voor een stuk marmer, dat is onderwijs voor de menselijke ziel.”

I: www.diergaardeblijdorp.nl

Joseph Addison, Engels politicus, schrijver en dichter 1672-1719

10

11

Educatie aanbod

Voor groep 1 t/m 8

Duurzaamheidscentrum Weizigt Duurzaamheidscentrum Weizigt verzorgt verschillende lessen op het gebied van duurzaamheid in de Drechtsteden.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Lessen die met techniek te maken hebben zijn onder andere het project ‘Energieke Scholen’, de les ‘Energie? Natuurlijk duurzaam!’ en de nieuwe ‘Ontdektochten’:

Meer weten?

• Energieke Scholen is een uitdagend project voor groep 7 en 8 waarbij de leerlingen

Duurzaamheidscentrum Weizigt I: www.weizigtnmc.nl

met allerlei meetinstrumenten onderzoek doen naar energiebesparing en het binnen-

Van Baerleplantsoen 30

milieu op school. Naar aanleiding van hun onderzoek stellen ze een leerlingenadvies

3314 BH Dordrecht


op dat ze presenteren aan de schooldirectie, het schoolbestuur of zelfs de wethouder. •

(kijk bij primair onderwijs, educatief aanbod)

T: 078 - 770 82 00

Energie? Natuurlijk duurzaam! is een nieuwe serie van twee lessen over duurzame energie voor groep 5, 6 en 7.

Les 1: een les op school waarin het wat en waarom van duurzame energie wordt

Ligt uw school niet in de Drechtsteden, maar bent u wel geïnteresseerd, neem dan telefonisch contact op met Duurzaamheidscentrum Weizigt.

uitgelegd. Les 2: een doe-les bij Weizigt waarin de kinderen met allerlei experimenten duurzame energie onderzoeken. • De Ontdektocht is een multimediatocht over duurzame techniek en dierenwelzijn. Deze tocht is in ontwikkeling en is naar verwachting begin 2013 gereed. 12

“Je kan een mens niets leren, je kan hem alleen leren het zelf te ontdekken in zichzelf.” Galileo Galilei, natuurkundige, wiskundige, astronoom en filosoof 1564-1642 13

Educatie aanbod

Voor groep 5 t/m 8

Meer weten?

Havenmuseum

Het Havenmuseum Leuvehaven 50, 3011 EA Rotterdam I: www.havenmuseum.nl/educatie/ E: [email protected]

De collectie van het Havenmuseum toont de geschiedenis van 1850 tot 1970 van nog werkende authentieke schepen, havenwerktuigen en motoren.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Voor midden- en bovenbouw basisonderwijs en klas 1 en 2 van het voorgezet onderwijs, heeft het Havenmuseum objecten uit de haven klaarstaan. Kranen, boten, chepen en een elevator. In de loodsen zijn een smederij, draaierij, houtzagerij en lasgedeelte. Voor deze doelgroepen worden speciale educatieve activiteiten georganiseerd waarbij de leerlingen leren over het leven op een schip van 100 jaar geleden en over de techniek van overslag in de haven rond die tijd.

Aanbod voor excellente leerlingen: Het Havenmuseum kan voor excellente leerlingen programma’s op maat samenstellen.

“Als je iemand een boot wilt laten bouwen, leer hem dan niet tekenen of timmeren. Leer hem verlangen naar de zee.” Antoine de Saint Exupery, Franse beroepspiloot en schrijver 1900-1944 14

15

Educatie aanbod

Voor groepen 7 en 8, plusklassen en bovenbouw Leonardogroepen

Junior Science Lab Het Junior Science Lab is de ‘faculteit’ van de Universiteit Leiden voor basisscholen en het voortgezet onderwijs.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Bezoek het Junior Science Lab met groep 7 of 8. Het programma bestaat uit een korte lezing door een professor in een echte collegezaal, een demonstratie en het doen van wetenschappelijke proefjes in een echt laboratorium. U kunt kiezen uit verschillende thema’s: gassen & vloeistoffen, zuren & basen, krachten & balans, licht & kleuren, zeep & water en elektriciteit & magnetisme.

Aanbod voor excellente leerlingen:

Meer weten?

Aan excellente leerlingen in plusklassen en Leonardogroepen biedt het Junior Science Lab

Junior Science Lab (JSL)

I: www.science.leidenuniv.nl/juniorsciencelab/

het 2-jarig thematisch lesprogramma Science+. Dit lesprogramma rond wetenschap en

Universiteit Leiden

T: 071 - 527 46 36

techniek bestaat uit acht thema’s die zijn ontwikkeld door de Universiteit Leiden in samen-

Einsteinweg 55, 2333 CC Leiden

werking met vier basisscholen. Onderwerpen die aan bod komen zijn hersenen, het heelal en elektriciteit. Het Wetenschapsknooppunt Leiden (zie pagina 58) en het Junior Science Lab bieden ondersteuning bij de invoering en uitvoering van het programma.

Aanmelding voor reguliere bezoeken via de website van het Junior Science Lab.

Groepen die deelnemen aan het Science+-programma, kunnen aansluitend het Junior

Aanmelding voor het Science+-programma (inclusief nascholing voor docenten) via het

Science Lab bezoeken voor natuurwetenschappelijke proeven.

Wetenschapsknooppunt Leiden, Joyce Vriezen ([email protected]).

16

17

Educatie aanbod

Voor groep 7 en 8

LeX: Leonardo Experience

Aanbod voor excellente leerlingen: LeX daagt excellente leerlingen in het basisonderwijs uit om mee te brainstormen met studenten van mbo, hbo en TU over innovatievragen uit het echte bedrijfsleven. Zo wordt jong talent met vaak verrassende ideeën getraceerd en wordt hun ongedwongen frisse kijk op productverbetering gestimuleerd.

Meer weten? LeX is een technisch experimenteer-Lab voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs

LeX, Leonardo Experience

I: www.leonardo-experience.nl

en voor het voortgezet onderwijs. Hierbij staan moderne schone technieken

(In de Duurzaamheidsfabriek op het

E: [email protected] T: 06 - 26 09 26 04

centraal zoals leren tekenen met Cad-programma’s voor het snel kunnen aansturen

Leerpark)

van bijvoorbeeld een robotarm, lasersnijder, bovenfrees en 3D-printer. LeX wil op

Leerparkpromenade 300

deze manier kinderen al vroeg enthousiasmeren voor techniek.

3300 BD Dordrecht

Aanbod Wetenschap en Techniek: Één, twee, 3D bij LeX In drie workshops van drie uur ontdekt de leerling wat de ovengenoemde technieken inhouden en dat er meer bij komt kijken dan bijvoorbeeld vuile handen krijgen en goed kunnen rekenen. Ook op andere talenten van de leerling wordt een beroep gedaan, zoals ruimtelijk inzicht, tekenen, samenwerken, concentratie en creativiteit. In 3 stappen (1. Dream, 2. Create, 3. Produce) wordt de groep door een workshopleider van LeX meegenomen langs de ontwerpcirkel (dream). Daarna gaat de groep zelf aan de slag met de opdracht: een uniek ontwerp tekenen met een computertekenprogramma in 2D (create). Tot slot produceert de groep dit ontwerp ook zelf in 3D (produce). Dit laatste gebeurt met een 3D-printer, vacuümvormer, robotarm of lasersnijder. Zo gaan de leerlingen na elke workshop naar huis met een zelf ontworpen en uniek product.

18

19

Educatie aanbod

Voor groep 4 t/m 8


Museon

In overleg kunnen de technieklessen met verdieping worden gegeven aan groepen excellente leerlingen. In het najaar 2012 komt er een nieuwe reeks colleges over de Romeinen in het kader van de Museum Jeugd Universiteit: Zo. 7 oktober

Wat deden de Romeinen in Den Haag? Drs. Ab Waasdorp

Zo. 4 november Wat vonden de Romeinen lekker eten? Drs. Gert-Jan van Rijn Zo. 2 december Hadden de Romeinen ziekenhuizen? Prof. Dr. Manfred Horstmanshoff Het Museon is een interactief museum voor cultuur en wetenschap. Voor het primair

De colleges worden georganiseerd op zondagochtenden van 11.30 - 12.30 uur en zijn

onderwijs is er een uitgebreid educatief aanbod waaronder diverse technieklessen.

voor kinderen van 8- 12 jaar. Uitgebreide informatie vindt u op de website.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Groep 4 en 5

Een kasteel bouwen: techniek van de Middeleeuwen

Meer weten?

Groep 6 Magnetisme Groep 6, 7 en 8 Geluid, er is meer dan je hoort

Museon

Groep 7 en 8 Fotografie

Stadhouderslaan 37

Groep 7 en 8

Meten is weten

2517 HV Den Haag

Groep 7 en 8

Astronauten, raketten en satellieten

Groep 7 en 8

High Tech Romeinen

I: www.museon.nl/nl/educatie

Groep 8

Werken met licht

www.museon.nl/nl/

Groep 8

Werken met stroom

museumjeugduniversiteit

Uitgebreide informatie over de inhoud en de kosten van het educatieve aanbod 2012/2013

Contactpersoon: Jacqueline Waasdorp

vindt u op de website van het museum.

E: [email protected] [email protected] T: 070 - 338 14 63

“Leren is dingen ontdekken waarvan je niet eens wist dat je ze niet wist.” - Pullitzerprijs-winnaar Daniel J. Boorstin, 1914-2004

20

21

Educatie aanbod

Voor groep 1 t/m 7 en plusklassen (groep 5 t/m 8)

Naturalis Museum Naturalis is het nationaal natuurhistorisch museum van Nederland. Hier vertellen meer dan 10.000 dieren, planten, stenen en fossielen het verhaal van onze planeet.

Aanbod Wetenschap en Techniek:


Naturalis biedt 14 lesprogramma’s aan voor het basisonderwijs. In alle programma’s staat het ontdekken van de levende en levenloze natuur centraal. In vier programma’s maken ze

In samenwerking met het Wetenschapsknooppunt Leiden ontwikkelde Naturalis de les

gebruik van vaardigheden die horen bij onderzoekend leren:

‘Fossielen uit de Noordzee’. De les is bedoeld voor excellente leerlingen uit het basis

• • •

Schatkist (groep 1 en 2): Kinderen ordenen stenen, mineralen, fossielen, dieren en

onderwijs (groep 5 t/m 8). Fossielen uit de Noordzee is een online gastles. Leerlingen doen

planten op eigen wijze en brengen de natuur in kaart.

onderzoek aan echte, fossiele botten en ontdekken welke dieren er in de IJstijd leefden.

Blootpad (groep 3-4): Wat heeft Blootpad nodig om veilig te zijn? Leerlingen sorteren

Tijdens een online gastles leggen ze de resultaten van hun onderzoek voor aan een

verschillende verdedigingstechnieken en leren over vorm en functie in de natuur.

paleontoloog van Naturalis. De paleontoloog laat zien hoe je dieren aan hun botten kunt

Arie Aardvarken (groep 4): Arie Aardvarken laat kinderen verbaasd staan over de

herkennen.

vele wonderlijke vormen van dieren. Op speelse wijze onderzoeken ze hoe dieren zijn aangepast. •

Fossiel-o-loog (groep 5-6-7): Leerlingen hakken, steken en poetsen een fossiel schoon,

Meer weten?

onderzoeken het en brengen het op naam. Zo ontdekken ze wat er in Naturalis gebeurt en leren ze over fossielen en de natuur van vroeger.

22

NCB Naturalis

I: www.naturalis.nl/nl/onderwijs/basisonderwijs/

Darwinweg 2


2300 RA Leiden

T: 071 - 568 76 26

23

Educatie aanbod

Voor groep 1 t/m 8

Ontdekhoek Rotterdam De Ontdekhoek is een grote werkplaats waar leerlingen zelf allerlei proefjes kun

De Ontdekhoek kijkt hoe research te vertalen is naar onderzoeksopdrachten voor kinderen

nen doen en dingen kunnen maken en onderzoeken. In de Ontdekhoek kunnen

door hen zelfstandig aan de slag te zetten. Daarmee zijn ze urenlang te boeien en heeft

alle kinderen terecht. Kinderen die talent hebben om iets met hun handen te

het een grote impact op hen. De Ontdekhoek zet de onderzoekspraktijk en wetenschap-

doen, maar ook kinderen die abstract kunnen denken.

pelijke aanpak centraal, waarbij niet gelijk iets goed of fout is, maar het altijd weer beter kan. Zo leren kinderen dat er meerdere oplossingen mogelijk zijn en ontwikkelen zij hun


creativiteit en talent. Na een schoolbezoek komen kinderen in hun vrije tijd nogmaals naar de Ontdekhoek, meestal samen met hun ouders, zodat eenmaal opgewekte belangstelling altijd een vervolg kan krijgen.

De aanpak van de Ontdekhoek combineert denken met doen en daagt vanzelf uit om te verbeteren. Deze werkwijze komt overeen met de praktijk en denkwijze van toponderzoek op universitair niveau, maar ook met toptalent op vmbo-niveau. De werkwijze van de Ontdekhoek sluit nauw aan bij science education; onderwijs in wetenschap en techniek

Meer weten?

zoals dat in het Engelstalig gebied wordt gegeven. De kern van de leerbenadering van de Ontdekhoek is ‘free choice learning’: leren uit vrije wil.

Ontdekhoek

I: www.ontdekhoek.nl

Crooswijkseweg 36

3034 HL Rotterdam

T: 010 - 414 31 03

(kijk bij leuk voor school)

“Alle wetenschap is ervaringswetenschap, alle theorie is ondergeschikt aan de waarneming, één enkel feit kan de macht hebben een heel systeem te doen vallen.” Frederik Willem van Eeden Nederlands psychiater, schrijver en wereldverbeteraar 1860- 1932

24

25

Educatie aanbod

Voor groep 3 t/m 8

Science Centre Delft Het Science Centre Delft laat bezoekers kennismaken met innovaties en weten schappelijk onderzoek zoals dat aan de TU Delft plaatsvindt.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Het Science Centre Delft biedt workshops, producten voor in de klas en projecten voor leraren aan. Alle producten hebben als onderwerp wetenschap en techniek en zijn gebaseerd op de kerndoelen voor het onderwijs met de leergebieden rekenen, techniek, wereldoriëntatie, duurzaamheid, biologie en natuurwetenschap.

Meer weten? Science Centre Delft

I: www.sciencecentre.tudelft.nl

Mijnbouwstraat 120


2628 RX Delft

T: 015 - 278 52 00

“Een van mijn favoriete anekdotes betreft Leonard Bernstein, het muzikale genie. Hij werd pas op de relatief late leeftijd van tien jaar met de wereld van de muziek geconfronteerd, toen een tante de familie een piano cadeau deed. Toen zijn vader later werd gevraagd waarom hij zijn zoon niet eerder met muziek in aanraking had gebracht, antwoordde hij dat hij toch niet kon weten dat zijn zoon zou opgroeien tot Leonard Bernstein… Iedereen die bij onderwijs betrokken is, of het nu als ouder, leraar of onderzoeker is, moet dit gevoel herkennen. Hoe kunnen we voorzien wat onze kinderen of leerlingen wel of niet zullen bereiken? Hoe weten we zeker dat we niet systematisch hun talenten onder- of overschatten? Hoeveel Leonard Bernsteins zullen nooit in hun leven een piano zien?” Prof. dr. Robbert Dijkgraaf, wiskundige en theoretisch natuurkundige (TalentenKracht: de sprankelcoëfficiënt van kleuters. De Tondeldoos, 8 (2), 20-21).

26

27

Educatie aanbod

Voor groep 1 t/m 8 en plusklassen

Meer weten?

Technolab Leiden

Technolab Leiden

I: www.technolableiden.nl/workshops

Lange St. Agnietenstraat 10

www.williewortelwedstrijd.nl

2312 WC Leiden

E: [email protected] T: 071 - 737 02 70

Technolab organiseert workshops en projecten voor het basisonderwijs en de


eerste klassen van het voortgezet onderwijs. Tijdens de workshops gaan de scho lieren zelf onderzoeken, ontdekken en ontwerpen. Zo worden ze gestimuleerd om

Technolab heeft momenteel twee workshops voor excellente leerlingen: MVZGZ (Ministe-

op een creatieve manier naar oplossingen te zoeken.

rie Voor Zeer Geheime Zaken) en Pico Crickets. In het schooljaar 2012/2013 worden meerdere nieuwe workshops voor deze doelgroep ontwikkeld, bijvoorbeeld Satelliet Bouwen II


en een workshop bij de tentoonstelling over Christiaan Huygens in Museum Boerhaave.

In de workshops zijn vijf thema’s het uitgangspunt: •

Onderzoeken en ontdekken

• Ontwerpen •

Life Sciences

• Water • Space De workshops duren twee uur en worden begeleid door stagiairs en medewerkers van Technolab. Naast de vaste workshops organiseert Technolab, vaak met samenwerkingspartners, bijzondere projecten. Eén van deze projecten is de jaarlijkse Willie Wortel Wedstrijd. Met deze wedstrijd krijgen jonge uitvinders de kans om samen met professionele partners op het gebied van techniek, ondernemerschap en innovatie hun idee te ontwikkelen.

28

29

Educatie aanbod

Voor groep 1 t/m 8

Meer weten?

Technika 10 Rotterdam

Technika 10 Rotterdam

I: www.technika10rotterdam.nl

Gouvernestraat 89

Contactpersoon: Els Huberts

30114 PL Rotterdam


Kinderen enthousiast maken voor techniek, daar staat Technika 10 Rotterdam voor.


“Onderwijs is niet het vullen van een vat, maar het ontsteken van een vuur.” Prof. dr. Robbert Dijkgraaf, wiskundige en theoretisch natuurkundige (NRC Next, voorjaar 2012)

Aan het basisonderwijs biedt Technika 10 vier techniekleerlijnen waarmee scholen vorm kunnen geven aan techniekonderwijs. De leerlijnen sluiten aan bij de kerndoelen natuurkunde en techniek en kennen een stapsgewijze opbouw en moeilijkheidsgraad. De lessen worden in uitdagende opdrachten verdeeld over de verschillende leerjaren. Leerlingen gaan zelf onderzoeken, ontwerpopdrachten maken en kijken of het werkt. Op die manier kunnen ze spelenderwijs de geleerde kennis toepassen en verwerken.

Leerlijnen: Stroom, meten en regelen: Ontdekken, onderzoeken en toepassen in werkstukken van het fenomeen elektriciteit en automatische besturingssystemen. Constructies: Ontwerpen, maken en onderzoeken van constructies, profielen en verbindingen. Ontdekken, onderzoeken en toepassen in werkstukken van de Overbrenging: werking van hefboom, tandwiel, snaarwiel en pneumatiek. Natuurkunde en techniek: Ontdekken, onderzoeken en toepassen van natuurkundige principes zoals krachten, energie, licht en kleur, elektriciteit en magnetisme. 30

31

Educatie aanbod

Voor groep 6 t/m 8

Technocentrum Zeeland Technocentrum Zeeland organiseert diverse activiteiten om de instroom in tech

Meer weten?

niekonderwijs en de interesse in technische beroepen te vergroten. Ze werken daarbij nauw samen met het onderwijs (po, vo, mbo, hbo en wo), het bedrijfsle

Technocentrum Zeeland

I: www.technocentrumzeeland.nl

ven, onderzoeksinstellingen en de overheid in de provincie Zeeland.

Edisonweg 53b

www.bedrijfplussschool.nl

4382 NV Vlissingen



Om de (techniek)lessen in de klas te ondersteunen met praktijkvoorbeelden, kunnen alle scholen in Zeeland via Bedrijf+School in contact komen met innovatieve bedrijven en onderzoeksinstellingen. Bedrijf+School bestaat uit een database van Zeeuwse bedrijven en onderzoeksinstellingen die gastlessen door TechniekAmbassadeurs, bedrijfsbezoeken en docentstages op technisch gebied aanbieden. Alle scholen in Zeeland kunnen gebruikmaken van gratis vervoer met de Techniekbus voor het organiseren van een bedrijfsbezoek aan één van de deelnemende bedrijven van Bedrijf+School.

“Jonge kinderen (3-5 jaar) geven (…) blijk van veel en veelal ongelofelijke talenten op het gebied van de wereld om hen heen, natuurverschijnselen, de ruimte waar ze in leven en bewegen, hoeveelheden, groot en klein, redeneringen, kinderlogica, enzovoort.” Prof. dr. Robbert Dijkgraaf, wiskundige en theoretisch natuurkundige. (Van Benthem, J. , Dijkgraaf, R. en De Lange, J. (2005). TalentenKracht).

32

33

Professionalisering en ondersteuning

Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8

Arsenaal Vlissingen Alaka

Op de website vindt u nog meer trainingen: Natuurwetenschap en techniek in andere vakken, Onderzoek op een hoger niveau en Ontwerpen op een hoger niveau.

Aanbod voor excellente leerlingen: x Alaka verzorgt verschillende trainingen natuur-

•

wetenschap en techniek voor basisschoolleerkrachten

Hoe kunnen we één rekenvraagstuk uitdiepen en zo differentiëren voor zowel

Iedereen bij de rekenles.

en techniekcoördinatoren. De trainingen van één of

excellente als zwakke rekenaars? De klassikale nabespreking is nu een stuk

meerdere dagdelen van 2 uur bevatten veel praktische

eenvoudiger en iedereen gaat er beter door rekenen.

voorbeelden. U werkt met eenvoudige en goedkope

•

materialen. De basistraining is minimaal 6 uur,

De opgaven van de Kangoeroewedstrijd gebruiken we voor het verdiepen van het

verspreid over 2 of 3 dagdelen.

Differentiëren met Kangoeroeopgaven. denken van alle leerlingen tijdens uw reguliere rekenlessen. Na de training beschikt u over opgaven voor groep 3 tot en met groep 8 die u direct kunt inzetten.


•

De excellente leerkracht rekenen.

Excellente leerlingen hebben excellente leerkrachten. In deze training werkt u aan uw eigen rekenvaardigheid. Aan het eind staat u ver boven de stof van groep 8 en slaagt

• Basistraining natuurwetenschap en techniek.

u voor de 3F-rekentoets. U heeft bovendien uw didactische repertoire voor rekenen

In deze training ervaart u hoe leuk en motiverend het is om eenvoudige wetenschappelijke experimenten te doen en werkelijk nieuwe

flink uitgebreid. •

1F-1S(2F-2S-3F) rekenen - wat is dat?

technieken te ontdekken. •

Reken op natuurwetenschap en techniek.

Een land als Singapore maakt duidelijk dat er nog grote winst te behalen valt in ons

Meer weten?

rekenonderwijs. Na deze training beschikt elke leerkracht over concrete ideeën voor •

het vervangen van een les uit de methode door een les natuurwetenschap of techniek.

Alaka

Aanmelden: Inge Siebring

Differentieer met natuurwetenschap en techniek.

Landschapstraat 1, 2614 WZ Delft

Inhoudelijke vragen: Lonneke Boels

I: www.alaka.nl


U differentieert natuurlijk al in uw lessen. Maar dat maakt het lesgeven soms ook erg lastig. In deze training leert u hoe u alle leerlingen met hetzelfde bezig kunt laten zijn

T: 06 - 543 77 969

en toch flink kunt differentiëren. 34

35


Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 en plusklassen

Arsenaal Vlissingen CED-Groep De CED-Groep adviseert, begeleidt, ondersteunt, traint en coacht professionals in

Ook dit aanbod is maatwerk, wat betekent dat

het onderwijs en de kinderopvang.

ze met de school bepalen wat de exacte invulling van de begeleiding wordt.

Aanbod Wetenschap en Techniek: CED-Groep geeft advies en handvatten aan het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs over beleid, vaardigheden en inhoudelijke invulling van het vak Wetenschap en Techniek in verschillende soorten onderwijs.

Meer weten?

CED-Groep heeft ruime ervaring met het opzetten van onderwijsprogramma’s en is op de

CED Groep

Contactpersonen:

hoogte van de laatste ontwikkelingen op dit gebied. Ook kan CED-Groep een combinatie

Dwerggras 30

Rosanne Muileboom

maken van wetenschap en techniek met taal, rekenen en de zaakvakken. Al het aanbod is

3068 PC Rotterdam

E: [email protected] [email protected]

maatwerk, wat betekent dat deze organisatie met de school bepaalt wat de exacte invul-

I: www.cedgroep.nl

T: 06-12 66 81 14

Hein van den Bemt 06 - 10 03 74 49

ling van de begeleiding wordt.


onderwijsaanbod, leerkrachtvaardigheden, beleid en andere onderdelen die komen kijken

“Jongeren inspireren is heel belangrijk. Op die leeftijd raak je geïnspireerd en geïnteresseerd. Als ik jongeren kan motiveren om de wetenschap en techniek in te gaan, dan is dat een mooie uitkomst van deze ruimtemissie.”

bij het opzetten of uitbreiden van onderwijs aan meer- en hoogbegaafde leerlingen.

Dr. André Kuipers, arts en astronaut (januari 2011)

CED-Groep heeft een speciale ‘taakgroep’ voor onderwijs aan meer- en hoogbegaafde leerlingen. De medewerkers in deze taakgroep zijn gespecialiseerd in signalering,

36

37



Arsenaal De Haagse Vlissingen Hogeschool, PABO

Aanbod Wetenschap en Techniek: De PABO van De Haagse Hogeschool biedt aan leraren basisonderwijs een professionaliseringsaanbod op het gebied van Wetenschap en Techniek: • De opleiding techniekcoördinator waarin u de kennis en vaardigheden leert om inspirator en coach te zijn, zodat er structurele veranderingen ten aanzien van techniekimplementatie binnen uw school kunnen worden doorgevoerd. • De training Natuurwetenschap en techniek: Ontwerpend en onderzoekend leren.

Meer weten?

Na afloop bent u in staat om rond een eigen thema onderzoeks- en ontwerplessen te geven en stimulerende gesprekken met kinderen te voeren. U leert ook in te spelen

PABO van De Haagse Hogeschool

op de leefwereld van kinderen in het techniekonderwijs.

Johanna Westerdijkplein 75

• Het netwerk Real Life Learning. De meeste leerkrachten weten wel dat kinderen kennis die zij opdoen in de dagelijkse praktijk beter onthouden dan informatie die ze

2521 EN Den Haag I: www.dehaagsehogeschool.nl/professional-courses/overzicht-opleidingen-trainingen/ professionaliseringsaanbod-pabo/overzicht-aanbod

alleen verteld wordt. Die dagelijkse praktijk vindt u in grote mate buiten de deur van uw school. Daar vindt u tal van mogelijkheden om met uw leerlingen op pad te gaan

om kennis te laten zien, ruiken, voelen of desnoods te laten proeven. In het netwerk

Contactpersoon:Hans de Looze

www.haagsepabo.com

Real Life Learning (RLL) ontdekt u de kansen en mogelijkheden.

E: [email protected] T: 06 - 28 91 11 56

“Vreugde hebben in observeren en begrijpen, is de mooiste gift van de natuur.” Prof. Dr. Albert Einstein, theoretisch natuurkundige en uitvinder 1879-1955

38

39


Voor groep 1 t/m 8 en plusklassen


Arsenaal Vlissingen HCO Het HCO is een onderwijsadviesbureau voor scholen en kinderopvangorganisaties in Den Haag en omgeving.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Aan leerkrachten van groep 3 t/m 8 biedt HCO ondersteuning bij visievorming en implementatie van de koppeling van Wetenschap en Techniek aan Taal en Rekenen.

Binnen het onderzoekend/ontdekkend leren worden de kinderen uitgedaagd grote leerstappen naar het einddoel te nemen. Herhaling wordt zoveel mogelijk vermeden en er wordt ruimte geboden voor eigen inbreng. De kinderen kunnen vrijuit op zoek gaan naar antwoorden op hun zelf geformuleerde vragen en leren zo al doende. Onderzoekend/ontdekkend leren sluit aan bij hun natuurlijke drang om te onderzoeken en ontdekken en biedt ruimte voor hun voorkeur voor zelfstandig leren. De kinderen worden in staat gesteld zelf de zaken te ontdekken, zelf te leren en vooral zelf te doen.

Op welke wijze kan uw methode ingezet en gekoppeld worden aan Wetenschap en

“Intelligentie is het vermogen om doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving om te gaan.”

Techniek? HCO biedt begeleiding op maat. Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE): Jonge kinderen, grote onderzoekers... en de leraar?

Prof. dr. Hanna Swaab, klinisch psycholoog, klinisch neuropsycholoog, psychotherapeut

Dit boek gaat over onderwijs dat de onderzoekende houding bij jonge kinderen verder ontwikkelt en stimuleert. Het gaat over onderwijs dat kinderen helpt om zich te ontwikkelen tot zelfbewuste, creatieve en onderzoekende volwassenen. Aan de hand van praktijkvoorbeelden en theoretische achtergronden leert u hoe u een creatieve en onderzoekende houding stimuleert. Daarnaast wordt duidelijk dat u als leraar hierbij een

Meer weten?

cruciale rol speelt. HCO

I: www.hco.nl

Zandvoortselaan 146

Contactpersoon: Brenda van de Fliert

2554 EM Den Haag

E: [email protected] T: 070 - 448 28 88 / 06 - 23 17 04 05

40

41


Voor leerkrachten groep 1 t/m 8 en leerlingen van groep 7 en 8

Arsenaal Vlissingen Hogeschool Leiden Aanbod Wetenschap en Techniek: •

Nascholing Wetenschap en Techniek:

Gedurende vijf dagdelen wordt de hele breedte van Wetenschap en Techniek verkend door bijeenkomsten op de Hogeschool Leiden en op locatie. Vanuit een rijkdom aan

Meer weten? Hogeschool Leiden Cluster EducatieI: www.hsleiden.nl/professionals/educatie Centrum onderwijs & innovatie

Contactpersonen: Marina Boekenstijn / Laura Verhaar

Zernikedreef 11


2333 CK Leiden

T: 071 - 518 87 26

“Kinderen hebben vrij concrete ideeën over hoe de wereld in elkaar zit en vinden het leuk om ermee aan de slag te gaan.” Prof. dr. Maartje Raijmakers hoogleraar Cognitieve Ontwikkelingspsychologie (AD, 30 januari 2010)

werkvormen wordt de inhoudelijke kennis uitgebreid en doet u didactische inzichten op. •

Maatwerk:

Op basis van de behoefte van de basisschool kan op maat een programma ter ondersteuning van het bestaande techniekonderwijs worden ontwikkeld, ook gericht op onderzoek doen en ontdekkend leren. Doelgroep: leerkrachten/teams basisonderwijs. •

Het technisch ontdeklokaal. Een hele dag gaan leerlingen uit groep 7 of 8 ontdekkend leren en worden ze begeleid door PABO-studenten.

Aanbod voor excellente leerlingen: Hogeschool Leiden bevindt zich in de unieke situatie dat het werkt met het Lectoraat Passend onderwijs en het Lectoraat Natuur en ontwikkeling kind. Er wordt onder andere expliciet onderzoek gedaan naar hoogbegaafdheid in het basisonderwijs. Als deze expertise gecombineerd wordt met een solide nascholingsprogramma op het gebied van Wetenschap en Techniek, ontstaat er een buitengewone mogelijkheid voor scholen om zich op deze gebieden te ontwikkelen. 42

43



Arsenaal Vlissingen Hogeschool Rotterdam Aanbod Wetenschap en Techniek: Hogeschool Rotterdam biedt scholen pasklare trainingen aan voor het lesgeven in Wetenschap en Techniek in het primair- of bijzonder onderwijs. De trainingen bestaan uit theorie gekoppeld aan praktijkopdrachten. Bij iedere training krijgt u lesideeën mee om met de opgedane kennis en eenvoudige materialen gelijk aan de slag te gaan in uw eigen klas. In de lessen W&T gaat het om onderzoeken en ontwerpen; geen kant en klare producten, maar probleemoplossend en vraaggestuurd onderwijs. van lesmateriaal en/of het lesgeven aan plus- of excellentieklassen. Studenten van de Ook kan Hogeschool Rotterdam de lessen W&T in thema’s verwerken, als u daarmee

PABO kunnen u eventueel hierbij assisteren.

werkt op uw school. Om de lessen W&T beter te verankeren in uw schoolcurriculum biedt Hogeschool Rotterdam hulp bij het opzetten van een leerlijn W&T en het laten aansluiten bij de methodes en materialen die reeds op school aanwezig zijn. Daarnaast kunt u W&T

Meer weten?

laten koppelen aan taal, rekenen en/of wereldoriëntatie.


Hogeschool Rotterdam

Contactpersoon: Arno de Koningh,

Museumpark 40

productgroepcoördinator basisonderwijs

3015 CX Rotterdam


I: www.hr.nl

T: 010 - 794 68 00

Het mooie van W&T-onderwijs is dat u het op allerlei niveaus kunt geven. Van gesloten tot open opdrachten: u kunt het zo makkelijk of moeilijk maken als u zelf wilt. Een onderwerp er zowel voor de excellente als voor de zwakkere leerlingen veel te onderzoeken en te

“Het mooiste dat we kunnen ervaren is het raadselachtige.”

ontwerpen is. Ze hebben de expertise in huis om u te ondersteunen bij het ontwikkelen

Prof. Dr. Albert Einstein, theoretisch natuurkundige en uitvinder 1879-1955

als water en lucht kan de PABO van de Hogeschool Rotterdam zodanig differentiëren dat

44

45


Voor leerkrachten en leerlingen groep 1 t/m 8

Arsenaal Vlissingen Hogeschool Zeeland, PABO

x Aanbod Wetenschap en Techniek: Aan leerkrachten in het basisonderwijs biedt Hogeschool Zeeland : •

VTB-pro: het nascholingsprogramma dat door de Educom-pabo’s ontwikkeld is om

•

Nascholing Wetenschap en Techniek

(in samenwerking met het steunpunt EWT Zeeland):

u te laten kennismaken met Wetenschap, ontwerpen en onderzoeken.


Tijdens deze nascholing van drie bijeenkomsten kunt u zien en ervaren hoe je kinderen kunt uitdagen met ontwerpen en onderzoeken.

In samenwerking met het steunpunt EWT Zeeland organiseert Hogeschool Zeeland

•

Nascholing Hogeschool Zeeland (drie bijeenkomsten):

nascholing Wetenschap en Techniek voor excellente leerlingen. Daarnaast kunnen zij

Bijeenkomst 1: Wat is ontwerpen en onderzoeken?

de workshop W&T met studenten, aanpassen zodat deze voor hoogbegaafde kinderen

Bijeenkomst 2: Onderzoeken en bezoek aan het Sealab van de Hogeschool Zeeland.

voldoende uitdaging biedt.

Bijeenkomst 3: Oontwerpen en een workshop op de afdeling Techniek, design en innovation.

Meer weten?

Voor evenementen waar basisschoolkinderen (en ouders) bij betrokken zijn biedt Hogeschool Zeeland een workshop Wetenschap en Techniek met studenten. Tijdens een

Hogeschool Zeeland, Academie voor Educatie en Pedagogiek

evenement kan Hogeschool Zeeland spannende activiteiten organiseren waarbij kinderen

HZ University of Applied Sciences

en eventueel hun ouders kennis maken met Wetenschap en Techniek.

Edisonweg 4

Contactpersonen:Carlien Nijdam en Walter Ivens

4382 NW Vlissingen


I: www.hz.nl

T: 0118 - 48 91 34

46

47


Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 en plusklassen

Arsenaal Vlissingen OnderwijsAdvies/MHR Architecten in leren Onderwijsadvies/MHR Architecten in leren, biedt professionele diensten

Ondersteuning van schoolteams: Onderwijsadvies/MHR biedt een invoeringstraject aan. De onderwerpen die aan de orde (kunnen) komen zijn: •

Visie van de school ten aanzien van W&T?

•

Aandacht voor onderzoekend en ontwerpend leren.

•

Bepalen van een doorgaande leerlijn.

•

Welke lesmaterialen kunnen worden ingezet?

•

Hoe ziet het klassenmanagementmodel eruit?

•

Coaching in de klas.

Het ondersteuningstraject wordt in onderling overleg vastgesteld.

aan onderwijsinstellingen.


Aanbod voor excellente leerlingen: Onderwijsadvies/MHR heeft veel ervaring met het opzetten van structurele aanpakken

Onderwijsadvies/MHR Architecten in leren richt zich met betrekking tot Wetenschap

voor begaafde kinderen met Wetenschap en Techniek. De ondersteuning gaat uit van:

en Techniek op het ondersteunen van techniekcoördinatoren en schoolteams.

•

Inventariseren van de huidige situatie met behulp van een QuickScan.

• Het creëren van draagvlak in het onderwijsteam en het bevorderen van de Voor de techniekcoördinator(en): • Het leveren van een structurele bijdrage aan de implementatie van techniek in het onderwijs en daarmee aan de ontwikkeling van het kind. • Het aanreiken van inzicht en vaardigheden om eigen keuzes te maken bij de ontwikkeling van W&T-onderwijs. • Het aanreiken van vaardigheden om deze keuzes te vertalen in een eigen

deskundigheid. • Het organiseren van een doorgaande verrijkingslijn W&T inclusief evaluatie en beoordeling. • Werken met vast stramien voor de begeleiding van de intelligente en begaafde leerlingen. Het ondersteuningstraject wordt in onderling overleg vastgesteld.

W&T-beleidsplan. • Het aanreiken van bouwstenen die in de praktijk snel toegepast kunnen worden: het fundament van het W&T-beleidsplan.

Meer weten? Onderwijsadvies/MHR architecten in leren

48

Antwerpseweg 2

Contactpersoon: Rianne Zwiers

2800 PB Gouda


I: www.onderwijsadvies.nl www.mhr.nl

T: 0182 - 556 556


Voor leerkrachten groep 1 t/m 8 en plusklassen

Arsenaal Vlissingen RPCZ / Bazalt

Advies & ondersteuning • Opstellen en invoeren hoogbegaafd•

Wetenschap & Techniek als vervoermiddel voor OTV, de zomerschool en

heidsprotocol. • Opzetten van plusklas of ontmoetings-

buitenschoolse opvang. •

Leerlingen betrokken krijgen bij onder-

groep. • Verrijken in de plusklas of ontmoetings-

wijs door Onderzoekend en Ontwerpend leren.

groep. • Aan de slag met persoonlijke onderzoeksvragen van excellente leerlingen.

RPCZ ondersteunt het primair onderwijs

•

Wetenschap & Techniek is overal.

in de praktijk, biedt dienstverlening

•

Kijken vanuit de vijf systemen en de

op maat en is een partner voor het gezamenlijk optimaliseren van de

wetenschaps- en techniekbril. •

kwaliteit van het onderwijs.


•

Mathematische systemen: rekenresul-

excellente leerlingen vormgeven. •

Hoe beoordeel je verrijkingstrajecten?

•

Wat is hoogbegaafdheid?

•

Werken met portfolio’s.

redeneren en logisch denken: “Het is

•

Niet alle hoogbegaafde leerlingen zijn

niet het antwoord dat dat de uitdaging

hetzelfde.

vormt, maar de vraag!”

• Zicht op kinderen met een ontwikke-

Meer weten?

lingsvoorsprong.

Training op maat.

RPCZ / Bazalt

• Meervoudige Intelligentie & excellente Advies & ondersteuning

•

Beeldvorming en nut & noodzaak om

•

met wetenschap aan de slag te gaan.

Praktische adviezen en ondersteuning in

•

Implementatie van methodes.

leerkracht.

•

Wetenschap &Techniek in het school- en

•

Invoeren van concrete werkwijze voor

De onderzoekende houding bij jonge

bovenschools beleid.

• Mathematische systemen: RekenWon•

Compact & Rijk: uitdagen van jonge kin-

E: [email protected] of [email protected]

deren met een ontwikkelingsvoorsprong.

T: 0118 - 480 800

•

klas.

• Mindmappen als hulpmiddel bij infor-

•

Algemeen: de zeven stappen leren

sprekers.

Denkvaardigheden stimuleren. matieverwerking.

(Mede) organiseren van studiemiddagen

zaakvakken.

www.bazalt.nl Contactpersoon: Anne-Marie Dogger-Stigter

onderzoekend & ontwerpend leren in de

Wetenschap & Techniek: workshops &

ders in de plusklas.

Onderzoekend en Ontwerpend leren. •

I: www.rpcz.nl

de plusklas.

ontwikkelen en stimuleren?

kennen en toepassing binnen de

4382 NW Vlissingen

• Onderzoekend & Ontwerpend leren in

de klas (Momentcoaching).

Jonge kind, grote onderzoeker… en de

Edisonweg 2

leerlingen.

•

50

• Doelgericht onderwijsaanbod voor

Training

Wat is Wetenschap?

kinderen centraal; hoe kunt u deze

of ontmoetingsgroep.

op de ontwikkeling van het wiskundig

•

•

• Meervoudige Intelligentie in de plusklas

taten verbeteren door in-zicht! Focus

Trainingen

•


•

Netwerk Excellentie.

51


Voor leerachten en leerlingen groep 1 t/m 8

Arsenaal Vlissingen Steunpunt W&T Rotterdam, Rijnmond, Drechtsteden

Meer weten? Steunpunt Wetenschap en Techniek

I: www.cedgroep.nl/betatalent

p/a CED-Groep

www.techniektoernooi.nl/zuid-holland/

Dwerggras 30

Contactpersoon: Rosanne Muileboom

3068 PC Rotterdam

E:

en Gouda (RRDG) Het steunpunt Wetenschap en Techniek RRDG, bestaande uit de CED-Groep en de Hogeschool Rotterdam in nauwe samenwerking met onderwijsbegeleidingsdienst

[email protected]

T: 06 - 12 66 81 14


MHR, heeft jarenlang basisscholen begeleid bij het opzetten, implementeren en borgen van wetenschap en techniek in de school.

Het steunpunt W&T kan helpen bij het opzetten van wetenschap in uw school op een manier die goed aansluit bij de onderzoekende houding van leerlingen. Juist meer- en


hoogbegaafde leerlingen kunnen goed uit de voeten met wetenschappelijke opdrachten. Dit combineert het steunpunt met kennis over excellentie bij de organisaties waar het steunpunt uit bestaat.

Scholen uit Rotterdam, Rijnmond, Drechtsteden en Gouda kunnen bij het steunpunt W&T terecht met velerlei vragen over Wetenschap en Techniek binnen de school. In het steunpunt is een grote hoeveelheid praktische en beleidsmatige kennis aanwezig om scholen te ondersteunen. Het steunpunt W&T organiseert jaarlijks het Techniek Toernooi Zuid-Holland. Dat is een techniekwedstrijd voor basisscholieren uit groep 1 t/m 8.

“Er is bewijs dat kinderen, vanaf de jongste jaren, kunnen bouwen op hun natuurlijke nieuwsgierigheid om logisch denken en redeneren te ontwikkelen.” Prof. Dr. Pierre Léna, astrofysicus en schrijver (2005, in zijn Erasmus Lecture) 52

53



Arsenaal Vlissingen Steunpunt EWT Zeeland

Het steunpunt Excellentie, Wetenschap en Techniek Zeeland, bestaat uit de afdeling Pabo van de Hogeschool Zeeland, het Technocentrum Zeeland en RPCZ. Dit steunpunt heeft jarenlang basisscholen begeleid bij het opzetten, implementeren en borgen van Wetenschap en Techniek in de school en het uitwisselen van kennis op dit vlak.

Aanbod Wetenschap en Techniek: Scholen uit Zeeland kunnen bij het steunpunt EWT terecht met vragen over Excellentie, Wetenschap en Techniek binnen de school. In het steunpunt is een grote hoeveelheid praktische en beleidsmatige kennis aanwezig om scholen te ondersteunen. Het steunpunt organiseert jaarlijks allerhande activiteiten gerelateerd aan de link tussen het

Meer weten?

basisonderwijs en het bedrijfsleven. Zie hiervoor ook www.bedrijfplusschool.nl Steunpunt Excellentie, Wetenschap & Techniek Zeeland

Aanbod voor Excellente leerlingen:

p.a. Edisonweg 2 4382 NW Vlissingen I: www.rpcz.nl/betatalent

Contactpersoon: Anne-Marie Dogger-Stigter

Onderzoekend en ontwerpend leren sluit heel goed aan bij het vormgeven van doelgericht

www.technocentrum.nl


onderwijs aan excellente leerlingen. Het steunpunt kan helpen bij het opzetten bij het

www.hz.nl

T: 0118 - 480 800

werken met onderzoekend en ontwerpend leren. Dit combineert het steunpunt met kennis over excellentie bij de organisaties waar het steunpunt uit bestaat. 54

55

Wetenschap: onderzoek en projecten

Meer weten? I: www.talentenkracht.nl

Voor groep 1 t/m 8

TalentenKracht

ouders hebben diverse trainingsbijeenkomsten over hersenontwikkeling en wetenschap en techniek bijgewoond. Wat is de invloed van deze training op de leerlingen? Welke aanbevelingen zijn er om wetenschap en techniek een plek te geven in onderwijs en opvang binnen de wijk? •

Het Galjoen, Den Hoorn Hoe stimuleren we creativiteit bij leerlingen uit groep 5/6 binnen een proces van probleemstellen en - oplossen? Kunnen we creativiteit ook meten? En, zo ja, op welke wijze?

•

Bisschop Ernstschool, Goes Heeft de plusklas effect op het zelf gevoel, de motivatie en de specifieke interesse in wetenschap en techniek van de kinderen? Verbeteren de

In het onderzoeksprogramma TalentenKracht wordt door zeven universiteiten

bouwstenen voor bètavaardigheden bij kinderen in de plusklas? Welke onderdelen

binnen het domein wetenschap en techniek, onderzoek gedaan naar de

van het lesprogramma en kenmerken van leerkrachten hebben een positieve ontwik-

ontwikkeling van talent bij jonge kinderen (3-14 jaar).

keling op het bètaleren van kinderen? •

Oranje Nassauschool, Zwammerdam Kan via de cursus ‘Leerkrachten ogen geven’

Wetenschappers met verschillende achtergronden zoals pedagogiek, neuro- en ontwikke-

de kennis, attitude en vaardigheid van deelnemers worden verbeterd op het gebied

lingspsychologie, onderwijskunde, rekenen science-educatie en taalverwerving, onderzoe-

wetenschap en techniek educatie? Welke invloed heeft dit op het zelfbeeld, leermoti-

ken het talent voor wetenschap en techniek en en ze kijken naar begaafdheid. Bij TalentenKracht worden ook ouders, kinderopvang, scholen en vele andere partijen betrokken.

vatie en -rendement bij leerlingen? •

Freinetschool, Delft Stimuleert het Freinet-onderwijsconcept tot een beter onderwijsrendement bij het ontwikkelen van talenten op het gebied van ontdekkend en

TalentenKrachtscholen Zuid-Holland en Zeeland Scholen die meewerken aan het onderzoek binnen TalentenKracht, noemen we vind

ontwerpend leren bij kinderen? •

plaatsen. In Zuid-Holland en Zeeland zijn 10 actieve vindplaatsen die zelf één of meerdere

context van Wetenschap en Techniek, de leerresultaten op het gebied van rekenen en

onderzoeksvragen hebben geformuleerd. Elke vindplaatsschool is een bron van kennis voor andere scholen en fungeert zodanig als ambassadeur voor wetenschap en techniek.

De Tweern, Goes Kun je door het creëren van lestijd waarin sbo-leerlingen leren in wiskunde (mathematische systemen) significant verbeteren?

•

Dr. Schaepmanschool, Barendrecht Hoe kunnen we ervoor zorgen dat talentvolle leerlingen zich uitgedaagd blijven voelen? Welke bètabouwstenen werken

De onderzoeksvragen van de vindplaatsscholen in Zuid-Holland en Zeeland zijn: •

•

Scholengroep Leertij, Terneuzen/Hulst Hoe kunnen we bètatalent bij jonge kinderen

stimulerend bij het bevorderen van de denkontwikkeling van kinderen? •

onderzoekende en wetenschappelijke houding van kinderen en leerkrachten door

ontwikkeling van dit talent?

het verder ontwikkelen en implementeren van landschapskaarten in het Montessori

De Noordwijkse school, Noordwijk Welke invloed heeft het werken met talent ontlok-

Kind Werkdossier (MKWD), waarbij eigenaarschap voor eigen ontwikkeling, inzet van

kende materialen en werkwijzen op de ontwikkeling van kleuters? Hoe kan je hun • 56

Montessorischool, Monster Op welke wijze verandert het handelingsrepertoire en de

ontdekken en stimuleren? Welke invloed hebben ouders en leerkrachten op de

talenten en zichtbaar maken van gewaardeerde gegevens het doel is?

denkstrategieën stimuleren? Welke activiteiten en werkwijzen zijn effectief?

•

Werkdossier (MKWD), waarbij eigenaarschap voor eigen ontwikkeling, inzet van

Drie scholen en Kinderopvang in de wijk Laak Noord, Den Haag Leerkrachten en

talenten en zichtbaar maken van gewaardeerde gegevens het doel is? 57


Voor groep 1 t/m 8

Meer weten?

x Wetenschapsknooppunt

Kijk voor het actuele aanbod op de websites van de drie Wetenschapsknooppunten. Wetenschapsknooppunt Leiden www.wetenschapsknooppuntleiden.nl

Delft, Leiden en

Wetenschapsknooppunt Delft

Universiteit Rotterdam

www.wetenschapsknooppuntdelft.nl

Wetenschapsknooppunt Erasmus Universiteit Rotterdam www.eur.nl/wetenschapsknooppunt/

Wetenschapsknooppunt Rotterdam biedt, naast het bovengenoemde samenwerkings In een Wetenschapsknooppunt werken universiteiten, hogescholen, basisscholen,

aanbod, aan begaafde leerlingen uit groepen 7 en 8 en hun leerkrachten vier verschillende

scholen voor voortgezet onderwijs en intermediaire instellingen samen om basis

onderwijsarrangementen aan. Hiermee doen ze ervaring op met wetenschap en onder-

schoolleerlingen en leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs op

zoekend leren.

een inspirerende manier kennis laten maken met de wetenschap. Centraal staat onderzoekend en ontwerpend leren.

Onderwijsarrangementen: •

Filosofie: Lenig worden in je hoofd.

Sinds 2010 hebben de Wetenschapsknooppunten Delft, Leiden en Erasmus Universiteit

•

Psychologie: Ons Briljante Brein.

Rotterdam met subsidie van het ministerie van OCW individueel activiteiten en aanbod

•

Geneeskunde: Van Piep tot Stok.

ontwikkeld rond de thema’s wetenschap en techniek, filosofie en hoogbegaafdheid. Zo

• Economie:

ontwikkelden en organiseerden zij trainingen rond creatief ontwerpen, kleuterprojecten, onderwijsarrangementen, lespakketten, nascholing en studiemiddagen.

Ieder arrangement bestaat uit: Lessenreeks van circa 10 klokuren, openingscollege door hoogleraar op de EUR,

Vanaf het schooljaar 2012-2013 wordt de subsidie opnieuw verdeeld en worden de

lesboekjes voor leerlingen en leerkracht, EUR-student of promovendus in de klas en

activiteiten daarop aangepast. Bij het ter perse gaan van dit boekje, was de subsidie nog

professionalisering van de leerkracht. De arrangementen worden in het najaar en het

niet rond en de activiteiten nog niet vol-

voorjaar uitgevoerd.

ledig bekend. Het gehele aanbod kunnen we dan ook nog niet noemen. Bekend is

Kijk voor alle informatie over de onderwijsarrangementen op

wel dat de drie Wetenschapsknooppunten

www.eur.nl/wetenschapsknooppunt/onderwijsarrangementen_2012_2013/

zeer nauw met elkaar gaan samenwerken waardoor de expertise, opgedane ervaringen en activiteiten beschikbaar komen voor alle scholen in Zuid-Holland. 58

59


Voor bovenbouw basisonderwijs

Wetenschapsknooppunt Zeeland

De Roosevelt Academy is in september 2012 gestart met het Wetenschapsknooppunt


Zeeland. Samen met hogescholen, basisscholen, scholen voor voortgezet onderwijs en andere intermediaire instellingen organiseren zij activiteiten om basisschoolleerlingen en

In overleg kan Roosevelt Academy een aanbod ontwikkelen.

leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs op een inspirerende manier kennis laten maken met de wetenschap. Centraal staat onderzoekend en ontwerpend leren.

Meer weten?

Roosevelt Academy is een College van de Universiteit Utrecht. Binnen de Afdeling

Roosevelt Academy

I: www.roac.nl

Wetenschappen hebben zij specifieke deskundigheid op het gebied van de gezondheids-

Lange Noordstraat 1

Contactpersoon: Prof. Dr. G.T. (Ger) Rijkers

wetenschappen (immuniteit en infectie, hersenen en gedrag, erfelijkheid), biologie

4331 CB Middelburg


(vooral zout- en zoetwaterbiologie) en bodem en geologie.

T: 0118 - 655 55 00

Aanbod Wetenschap en Techniek: Voor leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs, heeft het Wetenschapsknooppunt Zeeland een les in het onderdeel immuniteit en infectie ontwikkeld. De leerlingen worden uitgedaagd om de vijf meest vieze plekken en de vijf meest schone plekken op school aan te wijzen. Met een wattenstaafje maken ze daarvan een uitstrijkje op een voedingsbodem in een petrischaaltje. De petrischaaltjes worden in het laboratorium in een broedstoof opgekweekt en na enkele dagen kunnen de kinderen zelf zien waar bacteriën kunnen groeien. Aansluitend geeft dr. Rijkers uitleg over bacteriën en hoe ons immuunsysteem daartegen bescherming biedt. 60

61

Overige aanbieders Museum voor Communicatie Den Haag Speelse en interactieve museumlessen over allerlei vormen van communicatie. Vanaf groep 1. In dit boekje presenteren wij een selectie van het brede aanbod op het gebied

www.muscom.nl/onderwijs/basisonderwijs/

van Excellentie, Wetenschap en Techniek in regio West. Heeft u niet gevonden wat u zocht? Kijk dan eens op de websites van onderstaande organisaties.

Natuurhistorisch museum Rotterdam Rotterdam

Ook zij hebben een gevarieerd aanbod dat wellicht interessant is voor uw school.

Ervaar hoe leuk en spannend natuur en biologie is.

Corpus Leiden

www.nmr.nl

Vanaf groep 1. Leerlingen doen op een eigentijdse en aansprekende manier kennis op over het menselijk lichaam.

Space Expo Noordwijk

Vanaf groep 5.

Ontdek de spannende wereld van de ruimtevaart met ruimtelessen, lespakketten of een

www.corpusexperience.nl/nl/groepen/scholen

schoolreis. Vanaf groep 1.

Educatief Informatie Centrum (EIC) Mainport Rotterdam

www.spaceexpo.nl

Educatieve excursies in de Rotterdamse havens, gastlessen en ander lesmateriaal over de haven.

Van Kinderen Museum Den Haag

Vanaf groep 7.

Kinderen ontwerpen en maken zelf een museumcollectie onder professionele begeleiding

www.eic-mainport.nl

van kunstenaars, wetenschappers of technici. Vanaf groep 3.

Maritiem Museum Rotterdam

www.hetvankinderenmuseum.nl

Educatieve programma’s en lespakketten waarin de geschiedenis van de scheepvaart en scheepsbouw staan centraal.

Websites:

Vanaf groep 1.

www.techwijs.nl

www.maritiemmuseum.nl (kijk bij educatie)

www.scienceout.nl

Museum Boerhaave Leiden In dit Rijksmuseum voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen en de geneeskunde kunnen basisscholen terecht voor een educatief programma bestaande uit een rondleiding, speurtocht, workshop of filmvertoning. Vanaf groep 1.

“Zomaar doen is niet genoeg: er is diepgang nodig om het kind cognitief te laten ontwikkelen.” drs. Lou Slangen, Schrijver, PABO docent (De wereld van het jonge kind, 2007)

www.museumboerhaave.nl/onderwijs/basisonderwijs/ 62

63

Colofon Dit is een uitgave van Kenniscentrum Wetenschap en Techniek West, in samenwerking met: •

Steunpunt WT Haaglanden-Rijnland

•

Steunpunt WT Rotterdam-Rijnmond-Drechtsteden-Gouda

•

Steunpunt WT Zeeland

•

De in dit boekje opgenomen aanbieders

Datum

september 2012

Oplage

2500 stuks

Algehele coördinatie Laura Visser Vormgeving

64

Knijnenburg Producties, Rijswijk

Voorwoord. Jan Noordam programmaleider Kenniscentrum (periode augustus 2012), Wetenschap en Techniek regio West

Recommend Documents