Voorwoord Fonds voor Cultuurparticipatie Inleiding... 04

Inhoud Voorwoord Fonds voor Cultuurparticipatie ................................................................................................. 03 Inleiding ..................................................................................................................................................... 04

DEEL 1 Wat kunt u voor uw immaterieel-erfgoedproject leren van acht voorbeeldprojecten in de subsidieregeling Immaterieel Erfgoed? 1. Wat zijn succesvolle methoden voor het doorgeven van immaterieel erfgoed? ...................................... 06 2. Hoe kunt u meer mensen betrekken bij het levend houden van immaterieel erfgoed? ......................... 09 3. Hoe vindt u het juiste evenwicht tussen traditie en innovatie? ............................................................. 12 4. Hoe wordt samenwerking de sleutel tot succes? ................................................................................... 15 5. Hoe maakt u de relevantie van immaterieel erfgoed voor de hedendaagse samenleving duidelijk? ..... 17 6. Hoe organiseert u een goedlopend immaterieel-erfgoedproject? ............................................................ 20

DEEL 2 Acht voorbeeldprojecten I Staphorster Stipwerk: een werkplaats met klederdracht en 3D-printers ................................................. 23 II Weefnetwerk: het opleiden van de nieuwe opleiders ............................................................................. 27 III Heggenvlechten: strategisch vervlechten van cultuur en natuur ........................................................... 31 IV De Witte Roos: technische ambachten van meester op leerling ............................................................ 35 V Papierwerk: een kruisbestuiving tussen natuur, vormgeving en papierscheppen .................................. 39 VI Hindelooper schilderwerk: met enthousiasme de lokale cultuur doorgeven ......................................... 42 VII Cultuurbehoud Breda: de verbindende spin in het Bredase ambachtsweb ........................................ 46 VIII Crafts Council Nederland: een routekaart naar het expertisecentrum voor ambachten ..................... 50

IM M AT ER I EEL ER F G O ED : SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 2

Voorwoord Fonds voor Cultuurparticipatie Een nieuwe toekomst voor bedreigde ambachten. Met die ambitie lanceerde het Fonds voor Cultuurparticipatie in 2013 het subsidieprogramma Immaterieel Erfgoed. Immaterieel erfgoed is levend erfgoed. Het omvat de tradities, rituelen en ambachten waarmee we ons in het dagelijks leven identificeren en die we zo belangrijk vinden dat we ze niet verloren willen laten gaan. Veel kennis over traditionele en creatieve ambachten dreigt te verdwijnen, omdat er geen nieuwe mensen zijn die het ambacht leren. Om een impuls te geven aan het toekomstbestendiger maken van ambachten gaf het Fonds bijdragen voor de ontwikkeling van nieuwe methoden en technieken. Met behulp van deze bijdragen kwamen veertig bijzondere projecten tot stand die bedreigde ambachten een nieuw elan geven en ambachtslieden in staat stellen hun ambacht door te geven aan een nieuwe generatie beoefenaars. Veertig projecten die gericht zijn op herwaardering van ambachten, verbetering van scholingsprogramma’s, imagoverbetering, productvernieuwing. Veertig projecten waar we heel trots op zijn. Het Fonds voor Cultuurparticipatie gaf Gábor Kozijn opdracht om de ervaringen die zijn opgedaan bij acht van deze projecten in kaart te brengen. Niet alleen om ervan te kunnen leren, maar ook omdat ze inspireren. Het Fonds hoopt met deze uitgave een extra impuls te geven aan het levend houden van ambachten en ander immaterieel erfgoed. In 2015 en 2016 gaat het programma Immaterieel Erfgoed verder. Dan staat het thema ‘Nieuwe Verbindingen’ centraal. Verbindingen met nieuwe doelgroepen, of met materieel erfgoed, of met maatschappelijke vraagstukken zoals krimpregio’s, vergrijzing en immigratie. Zo wil het Fonds dragers en beoefenaars van immaterieel erfgoed blijven stimuleren om hun traditie, ritueel of ambacht een nieuwe toekomst te geven. Jan Jaap Knol Directeur Fonds voor Cultuurparticipatie


Inleiding Ambachten zijn ‘in’. Mensen kopen weer graag producten die ambachtelijk gemaakt zijn, hippe ontwerpers laten zich inspireren door ambachten, en tentoonstellingen over ambachten worden goed bezocht. Ambachtslieden leken aanvankelijk weinig gebruik te maken van deze positieve verandering in de publieke opinie, maar die tijd ligt achter hen. De door het Fonds ondersteunde projecten laten zien dat ambachten midden in onze samenleving staan en bruisen van energie. Acht projecten en evenzoveel gesprekken met de aanvragende organisaties en hun projectteams staan aan de basis van deze publicatie. De projecten bieden een verzameling inspirerende voorbeelden van enthousiaste vaklieden die, samen met geïnteresseerden van alle leeftijden, vol overgave hun ambacht levend houden en doorgeven aan toekomstige generaties. Deze publicatie toont u een doorsnede van ambachtsprojecten in Nederland. U maakt kennis met klassieke handenuit-de-mouwen-ambachtslieden, met enthousiaste ontwerpers met grote plannen, en met organisatorische breinen die vaklieden laten groeien en bloeien. In het eerste deel van deze uitgave vindt u zes inspirerende lessen die te leren zijn uit de beschreven projecten. Ze laten zien hoe immaterieel erfgoed toekomstbestendig gemaakt kan worden. In het tweede deel van de uitgave beschrijf ik de acht projecten afzonderlijk. Ik licht toe wie de projectorganisaties zijn, hoe hun projecten in de praktijk werken en wat de effecten zijn van hun projecten. Deze acht projecten zijn geselecteerd omdat ze in hun diversiteit een goede indruk geven van de door het Fonds in de afgelopen twee jaar gesteunde projecten. Gábor Kozijn


DEEL 1 Wat kunt u voor uw immaterieelerfgoedproject leren van acht voorbeeldprojecten in de subsidieregeling Immaterieel Erfgoed?


1. Wat zijn succesvolle methoden voor het doorgeven van immaterieel erfgoed? Immaterieel cultureel erfgoed

overdrachtsmethoden uit de

ambachten over te dragen. De

omvat de tradities, rituelen en

acht onderzochte projecten. De

leerling en meester bespreken

ambachten waarmee mensen

methoden zijn interessant voor het

samen de specialistische technieken

zich identificeren en die door hun

gehele immaterieel erfgoedveld;

en vaardigheden, waarna de

gemeenschap belangrijk worden

bij alle soorten immaterieel

leerling de meester nadoet en onder

gevonden om in stand te houden.

erfgoed draait het immers om het

zijn begeleiding verder oefent. Het

Deze vorm van erfgoed wordt ook

succesvol doorgeven van kennis

is een persoonlijke en flexibele

wel ‘levend erfgoed’ genoemd, en

en vaardigheden van generatie

methode, doordat het lesmateriaal

dat is niet zonder reden; mensen

op generatie. In de hierna

aangeboden wordt op de manier en

zetten zich er vol passie en

volgende hoofdstukken worden

het tempo die bij de leerling passen.

enthousiasme voor in. Vaak gebeurt

de overdrachtsmethoden verder

dit in levendige groepsverbanden,

uitgediept. Als u meer over de acht

Ook Crafts Council Nederland

ook wel ‘immaterieel-erfgoed-

projecten wilt lezen, dan verwijs

gebruikte de leerling-meester-

gemeenschappen’ genoemd. Het

ik u naar het tweede deel van

methode, bij hun masterclasses

is erfgoed dat dynamisch is en in

deze uitgave, waar de projecten

Meet the Masters. Deze kleinschalige

de loop van de tijd verandert. Het

afzonderlijk worden beschreven.

workshops, waarbij veel contact is

doorgeven van immaterieel erfgoed

tussen de meester en zijn leerlingen,

aan nieuwe mensen en generaties

werd door alle deelnemers als heel

zorgt ervoor dat het werkelijk levend blijft. Maar hoe gebeurt dat eigenlijk, immaterieel erfgoed doorgeven? Er zijn verschillende methoden om tradities, rituelen en ambachten door te geven. Het Fonds voor Cultuurparticipatie heeft in 2013 en

Welke methoden gebruiken de projectteams voor het doorgeven van hun immaterieel erfgoed?

prettig ervaren. Toch is het voor ambachtslieden vaak niet mogelijk is om zo éénop-één les te geven, daarvoor is deze leerling-meester-methode te intensief en te duur. Ook past deze traditionele methode minder bij de

2014 binnen de regeling Immaterieel

behoeften van de hedendaagse

Erfgoed 40 projecten ondersteund

leerling. Die wil niet meer zijn leven

die als doel hadden één of meer ambachten toekomstbestendig te maken. Voor deze projecten bleek een keuze voor de juiste overdrachtsmethode essentieel: de methode moet passen bij het type

Leerling-meesteronderwijs Een veel gebruikte methode is het eeuwenoude leerling-meesteronderwijs of een variant hierop.

immaterieel erfgoed.

Een mooi voorbeeld hiervan vinden

In dit eerste hoofdstuk staan

maakt gebruik van de leerling-

inspirerende voorbeelden van

we bij De Witte Roos. Dit project meester-methode om restauratie-

lang één ambacht beoefenen; in plaats daarvan krijgt hij liever verschillende methoden onder de knie.

Van korte workshops tot langlopende cursussen De acht onderzochte projecten bieden diverse hedendaagse varianten van het leerling-meester


systeem. Voorbeelden hiervan zijn

ontstaan er meteen nieuwe en

Staphorster Stipwerk hebben

de workshops van Hindelooper

actieve groepen heggenvlechters.

goede ervaringen opgedaan met

schilderwerk en Papierwerk.

Voor raad en daad kunnen

de samenwerking met scholen.

Staphorster stipwerk biedt zelfs een

zij altijd aankloppen bij het

Hun projecten laten zien dat

reeks workshops aan, afgestemd

projectteam, bestaande uit meester-

de sleutel tot succes zit in een

op verschillende doelgroepen.

heggenvlechters.

goede voorbereiding en het tijdig

Van een beginnerscursus, via

bouwen aan een persoonlijke en

een vrijgezellenuitje tot aan een

De verschillende hedendaagse

professionele band met bepalers

vakopleiding.

leerling-meester-methoden zorgen

(de directeuren) en met uitvoerders

voor het duurzaam levend houden

(de docenten) van scholen.

van het ambacht.

Door een open communicatie

Ook in het project Heggenvlechten geeft een meester zijn kennis

met hen verloopt de overdracht

door aan leerlingen, maar de

Regulier onderwijs

van kennis en vaardigheden

methode heeft in dit project een

Naast overdracht in de vrije tijd

soepeler. Het is raadzaam met

eigen karakter gekregen door het

maken verschillende projecten

deze overdrachtsmethode tijdig te

langdurige groepsverband. De

gebruik van een andere succesvolle

starten, want opname van nieuw

heggenvlechters dragen hun kennis

methode: overdracht via scholen. Dit

lesmateriaal in het curriculum blijkt

en vaardigheden over binnen

klinkt even logisch als het is, want

in de praktijk veel voorbereiding en

zogenaamde natuurwerkgroepen.

een school is een uitstekende plek

overleg te vergen.

Hier krijgen nieuwe beoefenaars

om te leren over immaterieel erfgoed.

cursussen waarin zij leren hoe zij,

Zowel op de basisschool als op de

Volwasseneducatie

over een periode van zes tot acht

middelbare school past lesmateriaal

We leren een leven lang. Niet alleen

jaar, de heggen moeten aanplanten,

over immaterieel erfgoed perfect

kinderen leren, ook volwassenen

onderhouden en uiteindelijk

bij bestaande leerdoelen als

blijven zich scholen. Immaterieel

vlechten. Het onderscheidende

wereldoriëntatie, creatieve

erfgoed is doorgaans iets waar

aan deze methode is dat de

ontwikkeling en historisch inzicht.

mensen op latere leeftijd tijd voor

natuurwerkgroepen direct na de

maken en zich in willen verdiepen,

cursus geheel zelfstandig verder

Stichting Cultuurbehoud Breda,

bijvoorbeeld omdat ze zich creatief

kunnen opereren. Door deze aanpak

Hindelooper Schilderwerk en

willen ontwikkelen of met pensioen


gebruik van de kracht van de gehele

in op deze volwassen leerling

Strategische verbintenissen

met een Kaderopleiding weven,

De projecten van Stichting

ze haken op volle snelheid aan

waarin ervaren wevers in

Cultuurbehoud Breda (SCB)

bij bewezen publiekstrekkers.

anderhalf jaar worden opgeleid

onderscheiden zich in hun

Het repeterende karakter van

tot de nieuwe opleiders. Zij krijgen

overdrachtsmethode van de

deze evenementen zorgt voor een

modulen vakdidactiek en les van

voorgaande voorbeelden. Dit

vast podium waarop ambachten

innovatieve docenten uit andere

is niet verwonderlijk, want het

zich kunnen presenteren aan het

kunstdisciplines. Na afloop van

projectteam SCB bestaat niet uit

publiek. Sinds 2013 zorgt deze

de kaderopleiding geven de

ambachtslieden, maar uit cultureel

aanpak voor een grote stijging in de

afgestudeerden hun verworven

ondernemers. SCB heeft als doel

bezoekersaantallen, van zowel de

kennis door aan beginnende en

het doorgeven van het immateriële

evenementen als van de ateliers van

geoefende wevers. Omdat ze

erfgoed te stimuleren. Zij heeft

de ambachtslieden.

gemiddeld jonger zijn dan de meeste

voor het project Hip Ambacht een

wevers zorgt dit voor een duurzame

wandel- en beleefroute ontwikkeld

toekomst van het ambacht.

langs de winkels en werkplaatsen

Bovendien spreken de nieuwe

van ambachtslieden in het

docenten door hun innoverende

centrum van Breda. In deze route

manier van weven een jongere

worden Bredase ambachtslieden

doelgroep aan.

aan elkaar verbonden, wat

zijn gegaan. Weefnetwerk speelt

Bredase culturele infrastructuur:

onverwachte dwarsverbanden en Het lesgeven in het ambacht is

initiatieven oplevert. In een ander

een mes dat aan twee kanten

projectonderdeel van Hip Ambacht

snijdt. Enerzijds worden de kennis

delen de ambachtslieden hun

en vaardigheden doorgegeven

vakkennis met scholieren.

aan gemotiveerde deelnemers en anderzijds is het een belangrijke

Het project Hip Ambacht wordt

inkomstenbron voor de geschoolde

strategisch verbonden aan jaarlijkse

ambachtsman.

evenementen in het centrum van Breda. Daarmee maakt SCB slim


2. Hoe kunt u meer mensen betrekken bij het levend houden van immaterieel erfgoed? Immaterieel erfgoed is zo sterk als de gemeenschap die het draagt, oftewel de mensen die zich er actief voor inzetten. In alle projecten is te zien dat het enthousiasme van de betrokkenen de basis vormt voor het succesvol doorgeven van een traditie.

Welke strategieën zetten de projectteams in om meer mensen te betrekken bij het immateriële erfgoed?

al vruchten afwerpt. Dankzij deze inspanningen hebben verschillende natuur- en erfgoedorganisaties zich gecommitteerd aan de toekomst van het heggenvlechten, en sommige organisaties planten inmiddels zelf al heggen.

Van tijd tot tijd hebben gemeen-

Organiseren van publieksevenementen

schappen nieuwe energie nodig om

Ook het NK Maasheggenvlechten

hun immaterieel erfgoed levend te houden. Nieuwe aanwas van jong en oud is nodig om te voorkomen dat een traditie uitsterft, en ook om de traditie te verrijken. De door het Fonds gesteunde immaterieelerfgoedprojecten besteden allen specifiek aandacht aan het enthousiasmeren van de eigen gemeenschap. Ook steken ze veel energie in het betrekken van nieuwe mensen.

Creëren van contactmomenten De kerngroep van Heggenvlechten treedt op als een kenniscentrum. Ze deelt haar kennis over type heggen, grondsoorten, onderhoud, gereedschappen en technieken met geïnteresseerden uit het hele land. Daarnaast organiseert ze vele activiteiten: lezingen, wandelingen, natuurwerkgroepen, cursussen, het Nederlands Kampioenschap

Er zijn verschillende manieren om een impuls te geven aan een ambacht, traditie of ritueel. Bij alle immaterieel-erfgoedgemeenschappen is het de bedoeling dat het door het Fonds ondersteunde project als een katalysator gaat fungeren. Dat dit ene project leidt tot meer projecten en dat één nieuwe enthousiasteling zorgt voor een hele nieuwe groep betrokkenen. In dit hoofdstuk leest u over voorbeelden van impulsstrategieën in de acht onderzochte projecten.

Heggenvlechten, een VlaamsNederlands project in de Kempen, een internationaal symposium in 2015. Het zijn allemaal waardevolle contactmomenten, waarin ervaringen kunnen worden gedeeld en de betrokkenheid van de gemeenschap wordt vergroot. Het doel van deze activiteiten is mensen van buiten de gemeenschap systematisch te interesseren voor het heggenvlechten. Hierdoor zorgt de gemeenschap voor een blijvende instroom van nieuwe energie – wat

is een belangrijke katalysator voor het ambacht heggenvlechten. Elk jaar staan er weer honderden mensen gezamenlijk in de klei om in wedstrijdverband heggen aan te planten en te vlechten. In de loop der jaren hebben duizenden dagjesmensen via dit evenement kennis gemaakt met het ambacht. Dit NK is een perfect voorbeeld van een evenement dat voor een hoop positieve energie, een goed imago en veel naamsbekendheid voor een ambacht zorgt. Aan de deelnamecijfers van het project Herleving van heggenvlechtambacht en het NK Maasheggenvlechten te zien krijgen steeds meer mensen het ‘heggenvlechtvirus’, zoals de ambachtslieden het zelf noemen.

Enthousiasmeren van kinderen Op het NK Maasheggenvlechten worden speciale activiteiten voor kinderen georganiseerd, zoals het vlechten van de veiligere


knotwilgenstammetjes. Ook helpen

makkelijk kan leren stippen zijn de

samenwerking zoekt met lokale

verschillende basisschoolklassen

toepassingsmogelijkheden van dit

ambachtslieden, verenigingen en de

met veel plezier mee met het planten

ambacht erg groot. Bovendien zijn

basisschool, ontstaat er synergie

van de heggen tijdens de Nationale

de stipmotieven flexibel en kan er

in het stadje. De gemeente en

Boomplantdag. Het projectteam

op vele verschillende materialen

provincie laten hun waardering voor

van Heggenvlechten ontwikkelde

worden gestipt zoals op textiel, leer,

de Hindeloopen cultuur inmiddels

een educatieprogramma om lokale

kunststof, hout en aardewerk. Door

blijken door het immateriële erfgoed

basisschoolkinderen kennis te laten

het stippen op nieuwe en eigentijds

op verschillende manieren te

maken met het ambacht, al blijkt het

producten is het ambacht weer een

ondersteunen. Zij onderschrijven

lastig om dat te laten opnemen in

identiteitsbepalend onderdeel in

de waarde van het erfgoed voor

het drukke schema van de scholen.

het dagelijkse leven van het dorp

gemeenschapszin en toerisme.

geworden. Bij scholieren is het Kinderen hebben de toekomst

ambacht populair dankzij versiering

en zorgen voor een frisse kijk

van een mobielhoesjes.

op een traditie. Door hen nauw

Werken vanuit een centrale locatie De projecten in Hindeloopen en

Ondersteuning bestaande initiatieven

Staphorst hebben één belangrijk

generatie onderdeel van de erfgoedgemeenschap.

Als er één gemeenschap in is

vanuit een centrale locatie. De

geslaagd om de betrokkenheid

werkplaats bij het museum in

Workshops op maat

bij het eigen immateriële erfgoed

Staphorst en de werkplaatsen van

Sommige ambachten, zoals het

te vergroten, dan zijn het de

de professionele ambachtslieden in

Staphorster stipwerk, hebben het

Hindeloopers. Onder de ongeveer

Hindeloopen geven de ambachten

geluk dat de technische basis van

900 inwoners van Hindeloopen is

‘een gezicht’. Met een centraal

het ambacht relatief eenvoudig

het enthousiasme voor het eigen

kennis- en presentatiepunt wordt

aan te leren is. Het projectteam

immateriële erfgoed de laatste

het immateriële erfgoed herkenbaar,

van Staphorster stipwerk heeft

jaren merkbaar gegroeid. Het

zichtbaar en tastbaar.

de eigenschappen van haar

projectteam wist deze herleving te

ambacht eerst geanalyseerd en

bewerkstelligen door bestaande

Het bieden van een raamwerk

vervolgens nagedacht op welke

initiatieven in het dorp te

De Bredase ambachtenroute

manier ze deze kunnen inzetten

ondersteunen.

Hip Ambacht is een inventieve

te betrekken wordt een nieuwe

meer mensen binnen en buiten

element gemeen: ze werken

katalysator voor energie en

Staphorst bij het ambacht te

In het door het Fonds ondersteunde

betrokkenheid. De werkwijze

betrekken. Uit de analyse kwam

project werden professionele

van Stichting Cultuurbehoud

naar voren dat het ambacht aan

Hindelooper-schilders begeleid bij

Breda (SCB) zorgt ervoor dat er

deelnemers van jong tot oud en

het verzorgen van schildercursussen

verrassende nieuwe initiatieven

van beginner tot gevorderde goed

voor basisschoolleerlingen en

kunnen ontstaan: SCB zet de grote

kan worden aangeleerd mits de

volwassenen. Naast deze populaire

lijnen uit, waarbinnen deelnemende

workshops op deze verschillende

schildercursussen stimuleerde

ambachtslieden zelf projecten

doelgroepen aansluiten. Iedereen

het projectteam de Hindelooper

starten vanuit hun eigen kwaliteit

kan stippen werd het motto, met veel

cultuur door jongeren te betrekken

en energie. SCB draagt er zorg voor

geïnteresseerden tot gevolg.

bij de folkloristische dansgroep

dat deze initiatieven aansluiten

Aald Hielpen, de Hindelooper taal

op de kaders van het project. Door

Bredere toepassing

met bordjes zichtbaar te maken

deze raamwerk-aanpak kunnen

Tot niet zo lang geleden gebruikte

op de basisschool en een druk

projecten onafhankelijk van elkaar

men het Staphorster stipwerk

bezochte nostalgische kerkdienst

worden opgestart en elkaar in

alleen voor klederdracht en

te organiseren met mensen in

hun onderlinge verbondenheid

toeristische spullen. Maar naast

Hindelooper klederdracht. Doordat

versterken.

het gegeven dat iedereen relatief

het projectteam nadrukkelijk de


Immaterieel-erfgoedgemeenschappen

brengt, waardoor het makkelijker

het toerisme, een sector waarin veel

kunnen leren van de succesvolle

is het grote publiek bewust te

Hindeloopers werken.

raamwerk-aanpak waarbij elk

maken van de waarde van hun

project inhaakt of rust op het

ambacht, nieuwe beoefenaars te

Voor plaatsing op de Inventaris

vorige. Bij deze aanpak blijft veel

werven, en het ambacht levend te

is een gedegen Erfgoedzorgplan

kennis en ervaring behouden en

houden binnen en buiten de eigen

nodig. De projectteams vonden het

worden meer en meer mensen bij

erfgoedgemeenschap. Plaatsing

opstellen van dit plan een nuttig

de projecten betrokken. Dit komt het

is mogelijk als de immaterieel-

hulpmiddel voor het formuleren,

voortbestaan en de ontwikkeling van

erfgoedgemeenschap aan een

analyseren en het voortvarend

het immateriële erfgoed ten goede.

reeks voorwaarden voldoet. Op

starten van projecten.

immaterieelerfgoed.nl is een

Unesco

goede uitleg te vinden hoe de

Sinds Nederland in 2012 het

plaatsing verloopt. Heggenvlechten,

UNESCO-Verdrag ter Bescherming

Staphorster stipwerk en de

van het Immaterieel Erfgoed

Hindeloopers staan inmiddels

tekende, kan immaterieel erfgoed

al op de Nationale Inventaris.

worden erkend door plaatsing op de

De Hindeloopers ervaren de

Nationale Inventaris. Verschillende

vermelding als een statusverhogend

projectteams zien erkenning door de

keurmerk dat laat zien dat het

UNESCO als een belangrijk middel

stadje nationaal erkende culturele

om hun ambacht breed onder de

kwaliteiten binnen haar grenzen

aandacht te brengen. Ze zijn van

heeft. Ze verwachten dat de

mening dat het positieve publiciteit

plaatsing stimulerend werkt voor


3. Hoe vindt u het juiste evenwicht tussen traditie en innovatie? Immaterieel erfgoed wordt van

Interessant is dat Nederland een

de door het Fonds ondersteunde

generatie op generatie doorgeven.

rijke ambachtstraditie kent én dat

projecten worden verschillende

Vanuit het verleden loopt het in een

we wereldberoemd zijn vanwege ons

inspirerende innovatieroutes

doorlopende lijn naar het heden,

hedendaagse Dutch Design. Deze

gevolgd. In dit hoofdstuk vindt

of het nu gaat om een traditie,

twee verworvenheden laten zien dat

u voorbeelden uit de acht

ritueel of ambacht. Sommige

ons land sterk is in zowel traditie als

voorbeeldprojecten.

soorten immaterieel erfgoed blijven

innovatie, en dat een kruisbestuiving

in vorm en uitvoering tijdenlang

tussen ambacht en design een grote

onveranderd, terwijl andere soorten

potentie in zich heeft.

door de jaren heen duidelijk

Op welke wijze innoveren de projectteams hun ambacht vanuit traditie?

van vorm, inhoud en betekenis

Het zijn de jonge ontwerpers die

veranderen. Denk hierbij aan de

met interesse en ontzag kijken

rituelen bij een huwelijk of de

naar de oude technieken waarmee

traditie van het Sinterklaasfeest.

zoveel moois gemaakt wordt. Deze

Soms is een verandering gewenst

creatieve geesten kunnen voor

om het immateriële erfgoed

ambachtsgemeenschappen van

interessant te houden voor nieuwe

grote waarde zijn bij het proces

generaties. Ook kunnen innovaties

om te innoveren vanuit traditie.

noodzakelijk zijn omdat een

Door bijvoorbeeld als gelijke

traditionele grondstof, bijvoorbeeld

partners in een project samen te

Ontwikkeling techniek

verf, verboden wordt. Het is de

werken, kunnen ontwerpers de

Toen een klein decennium terug

gemeenschap die bepaalt wat blijft

traditionele vaardigheden van de

het Staphorster Stipwerk bijna

en wat gaat.

ambachtslieden op vernieuwende

uitstierf, moest er wat gebeuren. De

wijze toepassen. Ze helpen de

laatste professionele ambachtsman

Het vinden van de juiste balans

immaterieel-erfgoedgemeenschap

besloot het ambacht te innoveren,

tussen traditie en innovatie kan

bij het eigentijds maken van het

ook vanwege het feit dat de

lastig zijn. Is innovatie voor uw

ambacht, zonder de kernwaarden

traditionele verf schadelijk voor

immateriële erfgoed nodig en welke

van het ambacht te verliezen.

de gezondheid bleek en niet meer

evenwichtige innovatieroute is

gebruikt mocht worden. Vanuit de

daarvoor geschikt? Soms zijn de

Traditie is de basis van

historie zocht de ambachtsman naar

kennis en vaardigheden binnen de

vernieuwing. Dat staat vast. Kennis

hedendaagse aanknopingspunten

gemeenschap aanwezig om deze

van de historische achtergrond en

voor vernieuwing. Een onderzoek en

afwegingen goed te maken. Anders

oude technieken is een vereiste bij

de uitgave van het rijk geïllustreerde

kan het zinvol zijn wanneer een

het beoefenen en innoveren van

boek Kleurrijk Gedrukt, ontwikkeling

gekwalificeerde buitenstaander

een ambacht. Het juiste evenwicht

en oorsprong van het Staphorster

op dit punt met uw gemeenschap

tussen traditie en innovatie zal elke

stipwerk vormden de aanzet in de

samenwerkt.

immaterieel-erfgoedgemeenschap

vernieuwing. Innovatie gebeurt nu

voor zichzelf moeten ontdekken. In

IM M AT ER I EEL ER F G O ED: SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 12

door het 3D-printen van stempels, verfontwikkeling en vernieuwende motieven geïnspireerd op de traditionele patronen. Ook bij de projecten van Weefnetwerk, de Hindelooper schilderkunst en Papierwerk vormen de vaardigheden, methodes en materialen van het oude ambacht het startpunt van een ontdekkingsreis naar nieuwe mogelijkheden om het ambacht te behouden voor de toekomst. Zo blijft bijvoorbeeld Weefnetwerk het eeuwenoude weven met de schering en inslag trouw, maar maakt een nieuwe generatie studenten kennis met vernieuwende materialen, zoals intelligente garens die vanzelf weer terug gaan staan in hun oorspronkelijke stand, chips en hartslagmeters die bij stoffen

telefoons en op spijkerbroeken. Door

worden ingeweven en innovatieve

trok ze docenten en vormgevers uit

deze nieuwe toepassingen blijft het

ruimtelijke 3D-weefsels.

andere kunstdisciplines aan om het

ambacht levend en beoefenen steeds

curriculum te verzorgen. Dankzij

meer jonge dorpelingen het actief.

de verfrissende inbreng van deze

Vernieuwing is pas echt van waarde

docenten, die van verschillende

en succesvol als het gesteund

De Hindelooper ambachtsmannen

wordt door een groot deel van de

kunstacademies komen, ontwikkelt

zetten in op hedendaagse

gemeenschap. Bij Staphorster

het ambacht zich inhoudelijk,

productvernieuwing om het imago

Stipwerk betrekt het projectteam

onder andere met de hiervoor

van hun ambacht te verbeteren.

de gemeenschap actief bij de

genoemde materiaalinnovaties

Ze ontwikkelen succesvol met

vernieuwingen door in gesprek te

tot gevolg. Met de Kaderopleiding

ontwerpers nieuwe aansprekende

gaan met de stippers. Ondanks

trekt Weefnetwerk de overdracht

producten ontwikkeld, zoals het

conservatisme in het dorp is de

van het ambacht bewust naar een

Hindelooper servies voor Douwe

gemiddelde stipwerkdrukker

hoger plan. Niet alleen worden in

Egberts en eigentijdse meubels in

nieuwsgierig naar eigentijdse

de opleiding nieuwe vaardigheden

een samenwerking met ontwerpster

ontwikkelingen. De dorpelingen zien

doorgegeven, maar ook innovatieve

Christien Meindertsma. Deze

in dat dankzij de vernieuwingen

kennis. Dankzij dit project kunnen

ontwikkelingen worden positief

het ambacht tot de identiteit van

tot wel een halve eeuw aan nieuwe

ontvangen door de gemeenschap en

Staphorst blijft behoren.

wevers profijt hebben van de kennis

mede hierdoor staat het ambacht

die de studenten verwerven, want

weer volop in de belangstelling.

eenmaal afgestudeerd gaan zij zelf

Productvernieuwing

als weefdocent aan de slag. Het

bij diverse projecten verrassende

Samenwerking met andere kunstdisciplines

productontwikkelingen gaande,

Weefnetwerk koos ervoor om over

zoals in Staphorst klassiek stipwerk

het levend houden van immaterieel

de eigen horizon heen te kijken.

op lingerie, op hoesjes voor mobiele

erfgoed.

Voor haar Kaderopleiding Weven

Naast techniekontwikkeling zijn er

opleiden van nieuwe opleiders heeft zo een werkelijk duurzaam effect op

IM MAT ER I EEL ER F G O ED : SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 13

Ook het project Papierwerk toont een

Craftsmap. Dit is een digitale

succesvolle samenwerking tussen

zoekmachine waarin ontwerpers en

ambachtslieden en ontwerpers.

andere geïnteresseerden ambachten,

Maar waar andere projecten werden

technieken en materialen kunnen

opgestart vanuit de ambachtszijde,

ontdekken. Dankzij Craftsmap en

kwam hier het initiatief van

de daaruit voortgekomen verbanden

ontwerpers. Het project is opgestart

tussen ambachtslieden, designers,

door de ontwerpers van Atelier NL,

verenigingen, scholen, musea

die de samenwerking zochten met

en bedrijfsleven, wordt CCNL de

de ambachtelijke papierschepper Leo

stuwende kracht achter innovatie

Hoegen. In het project Papierwerk

van veel creatieve ambachten,

maken zij met workshopdeelnemers

waarbij respect voor de eeuwenoude

op ambachtelijke wijze papier van

technieken centraal staat.

planten uit de natuur. Daarvan maken zij, onder begeleiding van de ontwerpers, een vernieuwend product. De ontwerpers leren in de workshops zowel de ambachtsman als deelnemers op een volledig andere manier naar het ambacht kijken; naar de grondstoffen, het verhaal achter het ambacht, de vezels van de planten, het riet en de kleuren die al deze flora opleveren in het uiteindelijke papier.

Ontwikkeling ambachtenplatform De vraag op welke wijze je immaterieel erfgoed kunt innoveren houdt ook Crafts Council Nederland (CCNL) bezig. CCNL helpt creatieve ambachten in hun ontwikkeling, door ze te verbinden aan geïnteresseerde ontwerpers. Een belangrijk hulpmiddel hierbij is de door het Fonds ondersteunde

IM MAT ER I EEL ER F G O ED: SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 14

4. Hoe wordt samenwerking de sleutel tot succes? Samen staat u sterker. Dit gezegde

De acht onderzochte projecten

het projectteam van Papierwerk

gaat zeker op voor immaterieel-

laten stuk voor stuk zien dat

de beoogde partnerorganisatie pas

erfgoedgemeenschappen.

samenwerking met de juiste

laat in het proces inlichtte, kon

Gemeenschappen die samenwerken

partners van grote waarde

het project niet volgens planning

met andere gemeenschappen,

is bij het levend houden van

plaatsvinden. Ook bij andere

groepen of organisaties zijn beter

immaterieel erfgoed. Vruchtbare

projecten werden projectonderdelen,

uitgerust om hun traditie succesvol

samenwerkingen leidden tot

waaronder een expositie, geschrapt

levend te houden.

succesvolle projecten.

omdat er niet op tijd goede afspraken waren gemaakt. Het is

Een relevant netwerk biedt veel

raadzaam om concrete afspraken te

voordelen voor een gemeenschap.

maken bij de start van het project en

Waardevolle kennis en contacten kunnen met elkaar worden gedeeld en daarmee zal het immateriële erfgoed breder gedragen worden. Bovendien verrijkt een samenwerking met bijvoorbeeld

Hoe zorgen de projectteams voor een succesvolle samenwerking?

de samenwerkingsplannen hierin uit te werken. Stichting Cultuurbehoud Breda laat zien dat door een tijdig en intensief voortraject, waarbij verschillende betrokkenen in het onderwijs elkaar goed leerden

een onderwijsinstelling, ontwerper,

kennen, hun educatieproject

ambachtsman, museum, erfgoed-

voorspoedig verliep.

of natuurorganisatie zowel het ambacht, de ambachtsman als de

Alle acht onderzochte projecten

deelnemers en dragers.

hebben profijt gehad van

Voor het slagen van een project is

organisaties. De voorbeelden in

een goede samenwerking essentieel. Een projectsamenwerking staat of valt bij heldere doelen, een goede voorbereiding en een open communicatie. Het is belangrijk om in een vroeg stadium na te denken over projectpartners. Welke kennis en vaardigheden zijn nodig voor een succesvol project, maar niet aanwezig binnen uw projectteam? Welke mensen of organisaties hebben een toegevoegde waarde voor het project?

verbintenissen met andere dit hoofdstuk laten zien dat een goede projectsamenwerking om een gedegen coördinatie en afstemming vraagt; alle partijen moeten weten wat er van hen verwacht wordt. De volgende lessen kunt u leren van deze projecten:

Start samenwerking tijdig op De moeizame start van het project Papierwerk toont hoe belangrijk het is om tijdig contact te zoeken met de gewenste projectpartner(s). Doordat

Wees flexibel Met wie of hoe u ook samenwerkt, het is goed als alle partijen tijdens het project een gezonde dosis flexibiliteit meenemen om om te gaan met eventuele veranderingen in het traject. Stel uw beoogde partner(s) niet voor voldongen feiten, geef samen vorm aan de samenwerkingswijze en de inhoud van uw project. Maak er een gezamenlijk plan van.

Zoek samenwerking met ervaren partners Samenwerken met ervaren partners kan een grote toegevoegde waarde opleveren. Dit toont het


project Kaderopleidng Weven van

Bouw een stevig netwerk

Weefnetwerk. Door samenwerking

Er zijn ook andere vormen van

te zoeken met het Landelijk

samenwerken mogelijk. Zo bouwt

Kennisinstituut Cultuureducatie

Stichting Heggenvlechten aan een

Doelgroepgerichte aanpak

en Amateurkunst kon de

groot, levend netwerk van mensen

Uit de projecten van Papierwerk

onderwijskundige kwaliteit van

en organisaties. De herleving van

en Stichting Cultuurbehoud

de cursus gewaarborgd worden.

het heggenvlechten is succesvol

Breda komt nog een laatste, niet

Daarnaast werden ervaren docenten

doordat het ambacht inmiddels

onbelangrijke les naar voren: iedere

van verschillende kunstacademies

gedragen wordt door verschillende

projectpartner heeft een eigen

aangetrokken om les te geven aan

mensen én organisaties zoals

benadering, toon en boodschap

de kaderopleiding. Hierdoor was de

Landschapsbeheer Boxmeer,

nodig. Bij Papierwerk bleek een

opleiding verzekerd van didactische

ARK Natuurontwikkeling,

specifieke benaderingswijze

kwaliteit en vakkennis.

Limburgs Landschap en Brabants

nodig voor natuurorganisaties.

Landschap. Een zichtbaar gevolg

Het succes van SCB is mede te

van deze netwerkaanpak is dat

danken aan haar doelgroepgerichte

Zoek samenwerking met een plaatselijk museum

samenwerking en innovatie.

terreineigenaren en gemeenten

aanpak. Dat wil zeggen dat zij een

Belangrijke samenwerkingspartners

enthousiast worden en toestemming

ambtenaar anders benadert dan een

voor immaterieel-

geven om heggen op hun land te

ambachtsman of de directeur van

erfgoedgemeenschappen zijn

laten plaatsen en te onderhouden.

een VMBO-school. Het is de kunst

musea. Een mooi voorbeeld van

Netwerkvorming is een effectieve

deze mensen aan te spreken op hun

een succesvolle samenwerking is te

strategie om meer mensen bij

specifieke behoeftes en interesses.

vinden in het Friese Hindeloopen.

immaterieel erfgoed te betrekken.

Ook tijdens het project stemt SCB

Veel projecten van Stichting tot

de communicatie steeds af op de

Hindeloopen (SIEH) worden er

Fungeer als spin in het web

samen met Museum Hindeloopen

Crafts Council Nederland (CCNL)

opgepakt. Samen zorgen ze ervoor

en Stichting Cultuurbehoud Breda

dat de Hindelooper cultuur in en

(SCB) doen niets anders dan

buiten het stadje breder gedragen

samenwerken. Sterker, beide

wordt. Museummedewerkers

organisaties hebben als primaire

worden actief bij de stichting

doelstelling verschillende ambachten

en de projecten betrokken; drie

met elkaar te verbinden. Door hun

medewerkers hebben bijvoorbeeld

brede aanpak ontstaan momentum

een cursus Hindelooper schilderen

en spannende projecten. Dit

gevolgd, waardoor ze een beeld

geldt voor de ambachtenroute

hebben gekregen van het ambacht

van SCB, maar ook voor de

en vragen van museumbezoekers

zoekmachine Craftsmap van CCNL,

nu beter kunnen beantwoorden.

waarin kwalitatief hoogstaande

Ook bij Staphorster stipwerk is

ambachtslieden aan elkaar worden

er sprake van een vruchtbare

verbonden. Het doel van CCNL is

samenwerking tussen Museum

dat ambachtslieden van elkaar

Staphorst en het projectteam.

leren hoe ze hun ambacht kunnen

Een samenwerking tussen een

ontwikkelen, zowel qua technieken

immaterieel-erfgoedgemeenschap en

als de manier waarop ze hun kennis

een plaatselijke museum vergroot

overdragen. Uit een analyse van

het draagvlak voor beide partijen.

CCNL blijkt dat veel ambachtslieden

Behoud van Immaterieel Erfgoed

projectpartner in kwestie.

kampen met dezelfde soort problemen rond bijvoorbeeld


5. Hoe maakt u de relevantie van immaterieel erfgoed voor de hedendaagse samenleving duidelijk? Immaterieel erfgoed brengt mensen

Demonstreer bijvoorbeeld om welke

bekend te maken met de mooie

bij elkaar. Het zorgt voor uitwisseling

redenen jongeren geïnteresseerd

kanten van het ambachtelijk werken

van kennis en vaardigheden,

zijn in uw ambacht. Of toon het

met handen en hoofd. Denk aan cur-

contact tussen beoefenaars

enthousiasme en plezier van de

sussen, workshops, lezingen, wan-

en geïnteresseerden, en voor

betrokkenen aan de buitenwereld.

delingen, schoolprojecten, exposities,

gezelligheid en saamhorigheid

Op die manier zullen meer mensen

mediaoptredens, informatieavonden,

in een gemeenschap. Naast deze

zich aangetrokken voelen en

natuurwerkgroepen en symposia.

belangrijke sociale waarden kan

zich aansluiten, waardoor uw

Tijdens deze gelegenheden laten de

immaterieel erfgoed ook andere grote

immaterieel erfgoed werkelijk levend

projectteams de waarden van hun

waarden hebben, bijvoorbeeld op

erfgoed blijft.

ambacht zien. Door actief informatie,

het gebied van toerisme, economie of educatie.

kennis en vaardigheden te delen, De door het Fonds ondersteunde

en in gesprek te gaan met geïnteres-

projecten hanteren verschillende

seerden, slagen de projectteams erin

De relevantie van immaterieel

strategieën om de waarden van

om hun ambacht bekend te maken

erfgoed is niet altijd zichtbaar voor

hun traditie in de schijnwerpers

bij een groter publiek.

de samenleving. Vaak blijft de

te plaatsen. Hieronder gaan we

waarde van de traditie, het ritueel

in op de strategieën van de acht

Bij het organiseren van activiteiten

of het ambacht beperkt tot de eigen

onderzochte projecten. Het zijn

blijkt het essentieel om naar de

kring. Als die kring kleiner wordt,

strategieën die andere immaterieel-

behoeften, wensen en verlangens

omdat mensen ouder worden of

erfgoedgemeenschappen evengoed

van verschillende doelgroepen te

wegblijven, dan kan dit tot gevolg

kunnen inspireren.

kijken en de activiteiten hierop af

hebben dat een traditie langzaam

te stemmen. Zo zult u hen eerder

uitsterft. Het is daarom belangrijk

verleiden om deel te nemen.

dat de gemeenschappen zelf de samenleving wijzen op grote waarden die hun immateriële erfgoed vertegenwoordigt. Vaak is het merendeel van de samenleving nog onbekend met het ambacht, of is er sprake van achterhaalde

Hoe tonen de projectteams de relevantie van immaterieel erfgoed?

beeldvorming.

Openbare werkplaats De Witte Roos maakt letterlijk zichtbaar dat immaterieel erfgoed onmisbaar is. Tijdens de openbare restauratie van het grachtenpand Huis de Witte Roos kan het publiek op kijkdagen de ambachtslieden volgen in hun werkzaamheden.

Door de relevantie van immaterieel

Activiteiten

Materieel erfgoed en immaterieel

erfgoed duidelijk te maken, groeit

Alle acht projectteams organiseren

erfgoed worden zo in de praktijk

het maatschappelijke draagvlak.

activiteiten om meer en meer mensen

aan elkaar verbonden. Door


concreet zichtbaar te maken

gekozen wordt. Om de ambachts-

kreeg een frisse, eigentijdse

dat een monument niet in stand

lieden concreet aan opdrachtgevers

uitstraling.

gehouden kan gehouden zonder

te helpen organiseert de Witte

de verschillende bouwambachten,

Roos sinds 2014 elke dinsdag een

Ook Stichting Cultuurbehoud

bewijst de stichting de maatschap-

Renovatiewinkel. Hier vindt een

Breda (SCB) is druk bezig met

pelijke relevantie van dit immateriële

match-making plaats tussen

imagoverbetering voor ambachten,

erfgoed.

monumenteigenaren en

wat al blijkt uit haar projecttitel

ambachtslieden.

Hip Ambacht. Een mobiele app, die

Restauratie-ambachten hebben

eigentijds is vormgegeven en die

een gezonde vraag uit de markt

Beeldvorming

iedereen kosteloos kan downloaden,

nodig om te overleven, daarom zet

Ambachten hebben een nieuw

toont met een routekaart waar alle

het projectteam van De Witte Roos

imago nodig, is de stelling van

ambachtslieden in de stad te vinden

zich actief in om meer interesse

Crafts Council Nederland (CCNL).

zijn. Een hedendaags imago en

voor technische ambachtslieden te

Het projectteam van CCNL zet

verbeterde zichtbaarheid zorgen

creëren. De Stichting zoekt hiertoe

zich in voor een meer eigentijdse

ervoor dat nieuwe doelgroepen met

actief contact met monumenten-

beeldvorming van ambachten.

ambachten in contact komen en zich

eigenaren, met als doel hen te

In al haar uitingen besteedt zij

een beter beeld kunnen vormen van

overtuigen van de waarde van

daarom veel zorg aan de foto’s en

immaterieel erfgoed.

ambachtelijk restauratiewerk. In

de vormgeving, dit was bijvoorbeeld

veel gevallen is een ambachtelijke

te zien in haar stand tijdens de

aanpak niet eens duurder, maar

Dutch Design Week, een belangrijke

Economische waarde benutten

zorgt onbekendheid met deze tech-

designbeurs met een relatief jong

Naast imagoverbetering zet CCNL

nieken dat er weinig voor deze optie

publiek. Ook de website van CCNL

zich in voor het beter benutten


van de economische waarde van

jaar beginnen te weven, terwijl

voor een aantoonbaar hoger aantal

Nederlands immaterieel erfgoed.

op dit moment de meeste wevers

bezoekers aan de Bredase negen

Nederland is wereldberoemd om zijn

nog tussen de 50 en de 80 jaar

straatjes.

Dutch Design, maar Nederlandse

zijn. Weefnetwerk biedt haar

ontwerpers wijken nu nog vaak uit

basiscursussen weven onder meer

Het inzetten van de educatieve

naar specialistische werkplaatsen

aan via de site van Crafts Council

waarde vergroot het maatschap-

in het buitenland voor de uitvoering

Nederland.

pelijke draagvlak van immaterieel

en productie van hun ontwerpen.

erfgoed. Doordat leerlingen in een

CCNL vindt dit zonde, aangezien er

Ook de Hip Ambacht-route sluit

vertrouwde omgeving persoonlijk

in Nederland zeer veel vakkennis

bewust aan op huidige trends.

kennis maken met de kennis en

aanwezig is. Alleen is deze kennis

De route maakt gebruik van een

vaardigheden, zien zij beter de

niet altijd makkelijk toegankelijk

groeiende interesse in geschiedenis,

relevantie van de traditie.

en vindbaar voor ontwerpers.

bewuster consumentisme én van

Daarom ontwikkelde CCNL de

het funshoppen. Met deze app laat

ambachtenzoekmachine Craftsmap.

SCB diverse doelgroepen op een

Dit digitale platform toont

aansprekende wijze kennismaken

ontwerpers en het grote publiek

met de innovatieve ambachtslieden

de relevantie van ambachten voor

in het centrum.

de hedendaagse samenleving. Het platform sluit goed aan op

Een algemene les voor de project-

de groeiende interesse bij het

teams is dat door samenwerking

publiek voor de producten van de

met een vormgever, of een stagiair

creatieve ambachtslieden, producten

van een grafische opleiding, het

waarin de innovatieve kracht van

ambacht op een eigentijdse wijze

ontwerpers en de authenticiteit

aan het publiek kan worden

en technische vaardigheden

gepresenteerd.

van ambachtslieden worden gecombineerd.

Educatieve waarde benutten

Aanhaken bij maatschappelijke trends

Met de Hip Ambacht-route benut

Soms hoeft u alleen maar aan

naast de toeristische ook de edu-

te haken op een beweging die al

catieve waarde van het Bredase

bezig is. Tot deze conclusie kwam

immaterieel erfgoed. Met de diverse

Weefnetwerk. Mensen zijn weer

vakopleidingen van VMBO en MBO

geïnteresseerd in ambachtelijke

maakt ze een waardevolle educa-

productie, willen weten waar

tieve verbinding tussen ervaren en

stoffen vandaan komen en hoe ze

toekomstige ambachtslieden. De

die zelf kunnen maken. Door in te

toegevoegde waarde van kennis-

zetten op de kunstzinnige kanten

overdracht op locatie blijkt groot; de

en innovatieve ontwikkelingen van

studenten doen positieve ervaringen

het ambacht, weet Weefnetwerk

op met de ambachten. De toeris-

meer zichtbaarheid voor het

tische waarde en de educatieve

ambacht te genereren en een jongere

waarde koppelt SCB aan elkaar:

groep mensen te interesseren.

de ambachtslieden zorgen samen

Hierdoor verjongt het ambacht en

met de VMBO- en MBO-studenten

krijgt het een beter imago. Steeds

voor reuring in de stad, voor meer

meer mensen tussen 30 en 40

waardering voor de ambachten én

Stichting Cultuurbehoud Breda


6. Hoe organiseert u een goedlopend immaterieel erfgoed project? Alle door het Fonds ondersteunde

Samenstelling team

verstandig het project te verdelen in

organisaties zijn het hele jaar

Mensen staan aan de basis

subdoelen en projectonderdelen.

door bezig met het levend houden

van elk goed project. Als het

van immaterieel erfgoed. Naast

projectteam klopt en de benodigde

Dat een goede analyse van de

hun reguliere activiteiten blijkt

kwaliteiten aanwezig zijn, dan

gegeven situatie en een gedegen

een afgebakend, aanvullend

is de kans aanzienlijk dat het

projectplan tot succesvolle projecten

project een effectieve vorm om

project slaagt. Het is belangrijk

leiden, bewijst het project Hip

immaterieel erfgoed een nieuwe

dat een projectteam in balans is.

Ambacht. Het stevige projectplan

impuls te geven. Het project kan zich

In een goed team moeten zowel

biedt aan de deelnemende partners

bijvoorbeeld richten op een specifiek

kennis over het immateriële erfgoed

(waaronder ambachtslieden en

knelpunt, zoals een vergrijzende

als organisatorische kwaliteiten

scholen) heldere kaders, maar

gemeenschap, of op een belangrijke

aanwezig zijn. Verschillende taken

is tegelijkertijd flexibel zodat

innovatieve ontwikkeling.

vragen om specifieke kwaliteiten. Zo

tussentijdse ontwikkelingen en

vraagt het schrijven van een helder

voortschrijdend inzicht erin kunnen

Een project loopt in de praktijk

en realistisch projectplan om andere

worden verwerkt. Voorafgaand

niet altijd zoals gewenst. Dit

competenties dan het overzicht

aan het project werd onderzocht of

laatste hoofdstuk gaat nader in

houden tijdens een lopend project.

de producten van de deelnemende

op de projectorganisatie, zodat

Soms is het nodig om expertise

ambachtslieden aansloten op de

toekomstige projectteams kunnen

buiten de gemeenschap te halen ter

vraag vanuit zowel de markt als de

leren van de valkuilen en successen

aanvulling op de kwaliteiten van het

projectpartners. Vanuit haar ervaring

van de acht onderzochte projecten.

team.

koos Stichting Cultuurbehoud Breda ervoor om te starten bij partijen

Geslaagde immaterieel-

Een goed begin

die meteen enthousiast waren. Zo

erfgoedprojecten bestaan in

Elk goed projectplan start met een

startte het project met positieve

alle soorten en maten, maar

scherpe analyse van de situatie

energie.

hebben een aantal elementen met

waarin het immateriële erfgoed

elkaar gemeen. Hieronder staan

en zijn gemeenschap zich bevindt.

De praktijk leert dat de aanloopfase

organisatietips en -trucs om een

Door zo’n scherpe analyse ontdekt

vaak meer tijd kost dan verwacht,

immaterieel-erfgoedproject tot een

u wat de mogelijkheden zijn om

schat deze periode dan ook ruim in.

succes te maken.

het ambacht levend te houden.

Een belangrijke bron van vertraging

Vervolgens kunt u met uw team

vormt doorgaans de afstemming met

doelen bepalen, bijvoorbeeld

projectpartners.

Hoe hebben de projectteams hun immaterieelerfgoedproject georganiseerd?

waar de gemeenschap dankzij de inspanningen van uw projectteam

Werven van deelnemers

over één of twee jaar moet zijn. Kijk

Een project zonder deelnemers is bij

samen met uw team of de doelen

voorbaat niet geslaagd. Omgekeerd

haalbaar en realistisch zijn. Om het

kan een uitgekiende werving en

project behapbaar te maken, is het

selectie zorgen voor een

IM MAT ER I EEL ER F G O ED : SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 2 0

groep enthousiaste deelnemers.

met projectpartner Stichting

Bij een aantal projecten werd

de Brabantse Boerderij. Deze

in de voorbereidingsfase te

werkwijze leverde een paar extra,

weinig aandacht besteed aan

onafhankelijke, maar betrokken

de werving van deelnemers,

ogen op en nuttig advies.

waardoor deze projecten hun doelstellingen niet konden halen.

Kapstok

Om de juiste mensen te bereiken

Begin klein, denk groot. Projecten

is een doelgroepenonderzoek en

hebben een grotere kans om een

wervingsplan van grote waarde.

duurzaam effect te hebben als

Eventueel kan een student van

er al in een vroeg stadium wordt

een HBO- of universitaire opleiding

nagedacht over de periode ná het

een dergelijk onderzoek voor uw

project. Stichting Cultuurbehoud

projectteam uitvoeren als stage.

Breda en CCNL laten zien dat een focus op doorgroeimogelijkheden

Pilot

mooie resultaten oplevert. Zo is

De vertaling van een projectplan op

CCNL gestart met overzichtelijke

papier naar een project in de praktijk

projecten die vervolgens groeien

zorgt voor uitdagingen. Wanneer

in de breedte en de diepte. Deze

er tijd voor is, is een pilot een zeer

methode zorgt ervoor dat er

effectief middel om al doende te

stapsgewijs richting een helder

ontdekken welke onderdelen van

einddoel wordt gewerkt. Craftsmap

het project goed lopen en welke

is hiervan een goed voorbeeld.

zaken om aanpassing vragen.

Deze ambachtenzoekmachine is de

In het projectplan Papierwerk

kapstok waar andere projecten aan

was een pilot in eerste instantie

worden opgehangen, waardoor de

niet voorzien, maar uiteindelijk

waarde van Craftsmap steeds groter

leverde deze testperiode nuttige

zal worden. Ook Hip Ambacht is een

ervaringen, filmbeelden en een

project waaraan al verschillende

realistische planning op. Dankzij

andere succesvolle deelprojecten zijn

de ervaringen uit de pilot en

opgehangen.

de filmbeelden, wist Atelier NL andere samenwerkingspartners te overtuigen om deel te nemen aan het project.

Tussentijdse evaluatie Wanneer een project loopt, is het verstandig om het met de belangrijkste projectleden tussentijds te evalueren. Bekijk met elkaar of het project volgens het projectplan loopt of dat er moet worden bijgestuurd. Evalueren met een betrokken buitenstaander zorgt voor een frisse blik. Het projectteam Heggenvlechten had veel profijt van een maandelijks coachingsgesprek


DEEL 2 Acht voorbeeldprojecten


I Staphorster Stipwerk Een werkplaats met klederdracht én 3D-printers

23

PROJECTPASPOORT Project:

Staphorster Stipwerk

Aanvragende organisatie: Stichting Museumboerderij Staphorst Locatie:

Staphorst

Looptijd:

juli 2013 - december 2014

Project in één zin:

Door verschillende cursussen en innovaties blijft het stipwerk

een levend onderdeel van de Staphorster cultuur.

Projectonderdelen:

• Workshops en vakopleiding

• Innovatie stempeltechnieken en verf

• Realisatie werkplaats

1. Wat doen de Staphorster stippers?

Nieuwe initiatieven

Vernieuwing van het stipwerk-

Tijdens de viering van ‘200 jaar

ambacht gebeurt momenteel op

Staphorst is een dorp in de Kop

Staphorst’ in 2011 hield het dorp

een aantal fronten. Ambachtsman

van Overijssel dat bekend staat

een succesvolle klederdrachtshow.

Van Oosten heeft succesvol een

om zijn orthodox-protestantse

De klederdracht werd verbonden

nieuwe verf ontwikkeld die kan

inwoners, van wie er enkele

met eigentijdse ontwerpen en

worden gebruikt op verschillende

honderden – voornamelijk oudere

toepassingen, zoals stipwerk op

materialen. Ook experimenteert

dames – nog dagelijks klederdracht

lingerie. Om het stipwerk duurzaam

hij met nieuwe technieken, zoals

dragen. Een belangrijk onderdeel

onder de aandacht te houden

3D-printen. Daarnaast geeft Van

van de dracht is het Staphorster

werd Stichting Stipwerk opgericht,

Oosten tijdens publieksevenementen

Stipwerk, een techniek waarbij met

met ambachtsman Gerard van

workshops waardoor de afgelopen

stempelblokken met spijkertjes en

Oosten als technische man en Betty

jaren steeds meer dames en ook

verf kleurige patronen en motieven

Hoogeveen als organisatorische

heren uit Staphorst en omgeving

op stof worden gedrukt.

kracht. Zij zorgden voor een

weer actief zijn gaan stippen – op

Begin twintigste eeuw werd deze

geslaagde aanvraag voor plaatsing

het traditionele textiel, maar ook

techniek door de familie Vloedgraven

van het Staphorster Stipwerk

op andere materialen. Om het

in Staphorst geïntroduceerd. De

op de lijst Nationale Inventaris

ambacht levend te houden kregen

kennis werd vervolgens van moeder

Immaterieel Erfgoed. Hiervoor

alle basisschoolklassen in Staphorst

op dochter doorgegeven, maar dit

stelden ze een erfgoedzorgplan

en het nabijgelegen Rouveen een

gebeurde de afgelopen decennia

op, waardoor nagedacht moest

eenmalige workshop van Gerard van

steeds minder. Een paar jaar terug

worden over de sterke en zwakke

Oosten. Vaak wisten de kinderen

kenden alleen nog de Staphorster

punten van het ambacht en ideeën

al iets van het ambacht, doordat

ambachtsman Gerard van Oosten en

voor de toekomst. Deze exercitie

bijvoorbeeld hun oma het beoefende.

een paar, voornamelijk hoogbejaarde

werd als erg nuttig ervaren. In

De cursus haakte in samenwerking

dames de kneepjes van het

2014 publiceerde Dirk Kok een

met de Museumboerderij aan op

ambacht. Het stipwerk kwam in

rijk geïllustreerd boek over de

die kennis en de kinderen mochten

gevaar, de dames werden te oud

geschiedenis van het ambacht,

meteen zelf aan de slag.

voor het drukken en bovendien

de motieven en hun betekenis. Dit

werd de traditionele verf verboden

zorgde voor extra aandacht voor het

vanwege giftige stoffen.

ambacht.


2. Hoe werkt het project Staphorster Stipwerk?

toepassingen van het ambacht

Regelmatig nemen cursisten een

ontwikkeld. Ten derde werkt de

verdieping op deze workshop, een

Het Fonds voor Cultuurparticipatie

stichting aan een werkplaats die als

cursus waarin ze leren hoe ze zelf

ondersteunt het project Staphorster

centrale plek voor het ambacht gaat

stempels moeten maken.

Stipwerk financieel. Het project is

dienen.

een verbreding en verdieping van

De vakopleiding van ongeveer 15

Workshops en vakopleiding

cursusavonden gaat in op alle

Tijdens publieksevenementen geeft

Van de geschiedenis, het ontwerpen,

Doel van het project

ambachtsman Gerard van Oosten

het maken van de stempels en

Het doel van het project is het

in korte workshops een introductie

motieven via verschillende toepas-

doorgeven van het Staphorster

op het ambacht. Doordat de

singen van de verf tot product-

Stipwerk aan een nieuwe generatie

basisvaardigheden van het ambacht

mogelijkheden. De vakopleiding

stippers uit Staphorst en daarbuiten,

relatief makkelijk zijn aan te leren,

is boven verwachting populair, na

om het ambacht te behouden als een

kunnen mensen tijdens de eerste

twee edities met elk 18 deelnemers

levend onderdeel van de plaatselijke

kennismaking onmiddellijk zelf iets

is er nog steeds een wachtlijst. De

cultuur.

stippen. Ook zijn er workshops van

stichting is tevreden over het feit dat

een dagdeel waarin de deelnemers

ongeveer de helft van de deelnemers

Het project in de praktijk

ingaan op de historische context en

uit Staphorst-Rouveen afkomstig is.

de vaardigheden van het ambacht.

Een ander deel van de deelnemers

Het gesubsidieerde project bestaat

Doordat in deze workshops de

heeft een creatieve achtergrond, wat

uit een drietal onderdelen. Ten

nadruk ligt op zowel gezelligheid

veel vernieuwende en eigentijdse

eerste worden er workshops

als het bestippen van voorwerpen,

input oplevert. De cursisten sluiten

gegeven op verschillende niveaus.

zijn ze geliefd als vrijgezellenfeest,

de vakopleiding af met een eind-

Ten tweede worden er eigentijdse

bedrijfsuitje of familie-uitje.

werkstuk en mogen vanaf dat

de eerdere stipwerk-activiteiten van Stichting Staphorster Stipwerk.

facetten van het stipwerkambacht.

moment het keurmerk van Stichting Stipwerk gebruiken. Los van de vakopleiding en de publieksworkshops is er, in samenwerking met de werkgroep Cultuureducatie van de Staphorster basisscholen, een speciale vierdelige workshop voor leerkrachten ontwikkeld. Het is de bedoeling dat leerkrachten na de vierdelige workshop zelf les kunnen geven in het ambacht, mede om zo de kosten voor de school te drukken.

Eigentijdse toepassingen Voor nieuwe stempels is Van Oosten aan het experimenteren met een 3D-printer als aanvulling op de traditionele stempeltjes. Een groot voordeel van deze methode is dat je een patroon kunt uittekenen op de computer en dat de stempels


vervolgens perfect egaal gemaakt

Tot blijdschap van het projectteam

Vanuit hedendaags perspectief is het

worden, anders dan de traditionele

is de productvernieuwing van

een groot voordeel dat de opbouw

blokjes met spijkers. In de nabije

het stipwerk geslaagd en is de

van stipmotieven niet aan regels is

toekomst wil Van Oosten grote

toepassing breder geworden dan

gebonden. Daardoor is het ambacht

stempelblokken 3D-printen, zodat

alleen klederdracht en toeristische

flexibel in te zetten. Ondanks deze

grotere lappen stof op een minder

souvenirs. De laatste jaren neemt

creatieve vrijheid zijn er wel vaste

arbeidsintensieve wijze gestipt

zelfs de verkoop van gestipte

basismotieven in de Staphorster

kunnen worden. Dit maakt de

gebruiksvoorwerpen aan de

volkskunst, zoals bloemen, een

productie van gestipte stof

Staphorsters zelf toe.

zonnerad en bijtjes. Ook zijn er qua

goedkoper. De vaak hoge prijs van

kleur en thematiek enkele regels,

het stipwerk is op dit moment een

Mensen die deelnemen aan de

onder meer voor zondagse dracht of

knelpunt voor de afzet.

verschillende cursussen lopen vol

voor in de rouw.

trots met een met stippen bedrukte

Realisatie werkplaats

jurk, broek, riem of overhemd.

Ondanks het feit dat de meeste

Door de hernieuwde populariteit

Hierdoor is dit onderdeel van de

jonge, maar ook oude druksters

van het ambacht heeft de stichting

traditionele dracht een onderdeel van

positief staan tegenover de vele

het voornemen om in 2015 naast

de moderne tijd geworden. Al gaat

ontwikkelingen van de laatste jaren,

de Museumboerderij een eigen

het nu nog om een kleine groep, de

zijn er ook inwoners in het dorp

werkplaats te openen. Op deze plek

hoop is dat deze mode ingebed blijft

die vinden dat het stipwerk alleen

kan ambachtsman Van Oosten op

in de dorpscultuur en dat de centrale

voor de traditionele dracht gebruikt

een meer vaste basis zijn stipwerk

werkplaats hieraan bijdraagt.

mag worden. Het blijft voor het

presenteren en het ambacht

projectteam zoeken naar de balans

professioneel uitoefenen voor en met

Een paradoxaal effect van de

tussen traditie en vernieuwing.

het publiek. In de werkplaats worden

vakopleiding is dat ambachtsman

straks traditioneel en eigentijds

Van Oosten zijn eigen concurrenten

De deelnemers aan de vakopleiding

stipwerk naast elkaar geëxposeerd,

opleidt. Dit geldt ook voor zijn lessen

hebben ieder hun eigen rol in het

mensen enthousiast gemaakt, en

aan leerkrachten van basisscholen.

behoud en de ontwikkeling van

ontmoet de stipgemeenschap elkaar.

Meer opgeleide docenten maakt

het stipwerk. De deelnemers uit

Ook zullen de komende tien jaar

het voor Van Oosten lastiger om

Staphorst zorgen voor de verankering

de cursussen in deze werkplaats

rond te komen van het ambacht,

van het ambacht in de regio. De

plaatsvinden.

want hij haalt een deel van zijn

creatievelingen van buiten het dorp

onregelmatige inkomen uit het geven

denken sneller out-of-the-box. Zij

van workshops. Maar door veel

maken met de traditionele techniek

3. Welke effecten heeft het project Staphorster Stipwerk volgens de stipgemeenschap?

mensen op te leiden die het ambacht

nieuwe producten, door bijvoorbeeld

professioneel kunnen toepassen

gebruik te maken van dierfiguren, of

en overdragen, wordt de toekomst

motieven geïnspireerd op Afrikaanse

van het Staphorster stipwerk veilig

en Indiase patronen.

Doordat meer mensen actief het

gesteld. Dat is en blijft het primaire

ambacht beoefenen is het stipwerk

doel van alle betrokkenen, inclusief

weer een zichtbaar en bewust

van Van Oosten. De workshops

onderdeel geworden van de cultuur

zullen de aandacht en interesse

van Staphorst en omgeving. De

voor het ambacht vergroten, wat

dorpsbewoners zijn weer trots op het

mogelijk in de toekomst zorgt voor

voor Nederland unieke ambacht. Ook

een grotere afzetmarkt. Intussen

wordt de kennis over de culturele

zullen de expertise en inzet van Van

betekenis van de motieven op de

Oosten nodig blijven om het ambacht

klederdracht van Staphorst weer aan

kwalitatief te ontwikkelen.

elkaar doorgegeven.


II Weefnetwerk Het opleiden van de nieuwe opleiders

27


Kaderopleiding Weven Speciaal

Aanvragende organisatie: Weefnetwerk Locatie:

Nieuwegein

Looptijd:

februari 2014 - november 2015


Om het weefambacht levend te houden en te innoveren

wordt een nieuwe generatie wevers opgeleid door

docenten uit andere vakgebieden.

Projectonderdelen:

• Ontwikkelen en faciliteren van de kaderopleiding

‘Weven Speciaal’ (met advies van het LKCA)

• Expositie van afstudeerwerk

1. Wat doet Weefnetwerk?

Textieltentoonstellingen in musea,

land hun werk presenteren. Er

zoals in Boijmans Van Beuningen

zijn demonstraties, er worden

Weven is een eeuwenoude techniek

en Centraal Museum, zijn

lezingen gehouden en er is een

waarin horizontale en verticale

publiekstrekkers en dragen bij aan

leveranciersmarkt.

draden tot stof worden vervlecht.

de populariteit van het ambacht.

Daarnaast onderhoudt Weefnetwerk

Handmatig weven was tot de

Steeds meer mensen gaan weven

contact met nationale en

industriële revolutie een onmisbaar

als vrijetijdsbesteding. Het is in

internationale zusterorganisaties,

ambacht. Nu veel stoffen industrieel

Nederland tegenwoordig vooral

weefdocenten, kunstenaars en

gemaakt worden heeft het

een ambacht voor liefhebbers en

textielconservatoren.

handmatig weven zich in Nederland

amateurkunstenaars. Een enkele

ontwikkeld tot een ambachtelijke

creatieveling probeert er zijn vak van

Weefnetwerk heeft diverse projecten

kunstvorm.

te maken.

opgezet om het ambacht te promoten en ontwikkelen. Bijvoorbeeld het

De vereniging Weefnetwerk brengt

Als landelijke amateurvereniging

project Wisselwerking, waarin

wevers bij elkaar en ondersteunt

ziet Weefnetwerk het als haar

studenten van kunstacademies

1500 leden - en niet-leden - bij het

taak scholing te organiseren,

werden gekoppeld aan wevers.

ontwikkelen van hun ambacht. Ook

want ze is de enige organisatie in

Studenten hielpen de wevers

biedt de vereniging cursussen aan

Nederland die zich inzet voor de

op een nieuwe manier naar het

beginners.

instandhouding en ontwikkeling

ambacht te kijken, terwijl de wevers

van het ambacht. Weefnetwerk

op hun beurt de studenten de

Weefnetwerk merkt dat het

biedt daarom op diverse plekken

basisbeginselen van het ambacht

handmatig weven weer bij de

in Nederland een basiscursus,

leerden.

tijdgeest past en aan status wint.

vervolgcursussen en specialistische

Het aantal leden en deelnemers

cursussen aan. Verder heeft

Kledingontwerpers en

aan de beginnerscursus zijn de

Weefnetwerk een sociale functie;

kunstacademiestudenten komen

afgelopen jaren gestegen. Op dit

leden coachen elkaar bij het weven.

vaak met vragen bij wevers, zonder inzicht te hebben wat

moment zijn de meeste wevers tussen 50 en 80 jaar oud, maar

Weefnetwerk organiseert jaarlijks

technisch mogelijk is. Weefnetwerk

steeds meer mensen tussen 30 en

een voor leden en niet-leden

signaleert tot haar spijt dat bij

40 jaar beginnen te weven.

toegankelijke Landelijke Weefdag

designmode, doorgaans gemaakt

waar weefgroepen uit heel het

van handgeweven stoffen, wel de

IM M AT ER I EEL ER F G O ED: SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 2 8

kledingontwerper wordt genoemd

manier van werken.

maar de ambachtsman of -vrouw

140 uur les, verspreid over 16 maanden, van innovatieve vakdocenten van kunstacademies.

aan de basis van de stof staat.

Organisatie van het project

Weefnetwerk is verheugd dat dit een

Weefnetwerk heeft de

ze zich op het gebied van

onderwerp is waar Crafts Council

kaderopleiding geïnitieerd en klopte

technieken, materiaalgebruik,

Nederland aandacht aan besteedt.

voor onderwijskundig advies aan

ontwerpen en de psychologische

bij het Landelijk Kennisinstituut

effecten van kleuren. Ook is

Cultuureducatie en Amateurkunst

er aandacht voor didactische

2. Hoe werkt het project Kaderopleiding Weven Speciaal?

(LKCA). In nauwe samenwerking

vaardigheden, het opzetten van

hebben de twee organisaties

een lesplan en het begeleiden

de kaderopleiding ontwikkeld.

een cursus. Het overdragen

De techniek van het weven met

Hiervoor is gebruik gemaakt van

van de opgedane kennis is een

schering en inslag is al eeuwenoud.

de richtlijnen van de bestaande

belangrijk onderdeel van het

Het is de basis van het weven en

kaderopleiding Textiele Werkvormen.

curriculum. Tijdens de cursus is

vaak wordt vergeten, terwijl die

dat zal altijd zo blijven. Daarom

Tijdens deze opleiding ontwikkelen

het bijhouden van een werkboek

stimuleert Weefnetwerk vernieuwing

Het lesprogramma en de reader

een zeer belangrijk onderdeel,

op het gebied van toepassing

zijn samengesteld met input

vanuit het uitgangspunt dat het

en vormgeving. Innovatie vindt

van de negen docenten van

leerproces minstens zo belangrijk

momenteel plaats door gebruik te

kunstacademies. De docenten zijn

is als het resultaat. In elke les

maken van andere materialen, zoals

afkomstig uit andere ambachten

presenteren de deelnemers hun

metaaldraad, papier en dergelijke.

kunstdisciplines dan het weven. Dit

voortgang aan de groep, om zo

Ook werken wevers met smart-

is een bewuste keuze. Zij kunnen

hun presentatievaardigheden te

materiaal, bijvoorbeeld intelligente

met hun eigen expertise en ideeën

ontwikkelen.

garen die vanzelf weer terug gaan

het weefambacht helpen innoveren.

• Expositie

staan in hun oorspronkelijke stand. Daarnaast worden elektronica,

De verantwoordelijke werkgroep

De deelnemers exposeren hun

chips en hartslagmeters bij stoffen

van Weefnetwerk evalueert elke

werk op de landelijke Weefdag in

ingeweven en er wordt akoestisch

cursusbijeenkomst, om te zien wat

november 2015. Daarnaast heeft

en ruimtelijk 3D-weefsel ontwikkeld.

er goed gaat en minder goed. Op die

het Weverijmuseum in Geldrop de

Weefnetwerk wil deze innovaties

manier wordt de opleiding onderweg

intentie de eindwerkstukken van de

blijvend stimuleren.

verbeterd.

kaderopleiding te exposeren.



werk een nieuwe generatie wevers

• Kaderopleiding

op, onder begeleiding van innovatie-

De kaderopleiding is een

3. Welke effecten heeft de kaderopleiding Weven Speciaal volgens de weefgemeenschap?

ve docenten uit de kunstwereld.

specialisatietraject voor ervaren

De kaderopleiding is op het

Het Fonds voor Cultuurparticipatie

wevers. De deelnemers aan de

moment van schrijven een jaar

subsidieert de ontwikkeling van

kaderopleiding worden geselecteerd

bezig en de organisatoren van

dit onderwijstraject. Met deze

op basis van hun portfolio, waaruit

Weefnetwerk zijn getroffen door

kaderopleiding wil Weefnetwerk

blijkt dat ze de techniek van het

het grote enthousiasme van zowel

ervaren amateurwevers opleiden

ambacht goed beheersen en de

de docenten als deelnemers. De

tot docenten van de toekomst. Zij

intentie hebben hun verworven

wil om innovatief te werken stemt

kunnen vervolgens weer nieuwe

kennis na de kaderopleiding door te

tot blijdschap. De kaderopleiding

cursisten begeleiden in een

geven aan nieuwe wevers.

verbreedt de blik van de cursisten

hedendaagse en experimentele

Deze topamateurs krijgen minimaal

en zij raken geïnspireerd om diverse

Om het weefambacht levend te houden en te innoveren leidt Weefnet-


innovatieve mogelijkheden uit te

Zowel binnen de eigen gemeenschap

proberen en toe te passen. Dankzij

als bij het grote publiek groeit de

De kaderopleiding geeft status: het

deze stimulans is er in hun werk

bewustwording dat weven niet

is het hoogste niveau waarop een

duidelijk ontwikkeling zichtbaar.

alleen gaat over een lapje stof, maar

ervaren wever in Nederland zich

Doordat de deelnemers na de

dat je er ook bijzondere dingen

kan scholen en ontwikkelen. De

kaderopleiding zelf als docent aan

mee kunt doen. Het Textielmuseum

deelnemers ervaren de cursus als

de slag gaan, stimuleert dit de

in Tilburg maakt al gebruik van

een volwaardige opleiding, ondanks

vernieuwing en verjonging van het

de nieuw verworven kennis in de

het feit dat deze niet officieel

ambacht in Nederland.

kaderopleiding en wil dit in de

geaccrediteerd is.

toekomst blijven doen.


III Heggenvlechten Het strategisch vervlechten van cultuur en natuur

31


Herleving van het heggenvlechtambacht

Aanvragende organisatie: Stichting de Brabantse Boerderij Locatie:

Noord-Brabant en Limburg

Looptijd:

januari 2014 tot januari 2016


Het veiligstellen van kennis, herontwikkelen van ambachtskunde en

herplanten van heggen door regionale natuurwerkgroepen.

Projectonderdelen:

• Regionale cursussen heggenvlechten

• Aanplanten van heggen

• Vervaardigen van gereedschap

• Interesseren van doelgroepen via vlechtevenementen,

excursies, lezingen, website en brochures

• Symposium

1. Wat doen de heggenvlechters?

gezegde ging: ‘Dode heggen kosten

heggenvlechtambacht in Nederland.

hout en levende heggen leveren

Voor boeren werden de heggen

Heggenvlechten is een ambacht

hout.’ Het geoogste heggenhout

overbodig en langzaam stierf

waarvan de wortels ver terug gaan

werd gebruikt als brandhout.

het ambacht uit. De laatste heggenvlechters waren in het

in de geschiedenis. In 57 voor Christus schreef Julius Caesar al

Nieuw aangeplante heggen kunnen

midden van de twintigste eeuw

over een Germaanse stam tussen

pas worden gevlochten als ze

actief in de regio Maasheggen,

Schelde en Maas die zijn velden

na 6 tot 8 jaar groeien 2,5 tot 3

waar de heggen een stevige en

omheinde door het vlechten van

meter hoog zijn. Om te kunnen

veerkrachtige erfafscheiding

doornstruiken.

heggenvlechten zijn speciale

vormden om het vee te weren.

gereedschappen nodig. Belangrijk is

Ongeveer vijftien jaar geleden

Heggenvlechters vlechten meidoorns

de hiep, een soort kapbijl waarmee

werden in dit gebied, op de

door de takken te hakken, trekken,

de takken worden ‘gelegd’. Ook

grens van Noord-Brabant en het

buigen en binden zodat er een

andere gereedschappen hebben

noordelijkste stukje Limburg, nog

ondoordringbare heg ontstaat. Door

tot de verbeelding sprekende

relicten aangetroffen van vaak

zo veel mogelijk takken horizontaal

namen, zoals de heggenbaard en

eeuwenoude heggen.

in de heg te plaatsen, die weer

de halve maan. Als bescherming

verticale uitlopers krijgen, ontstaat

tegen de scherpe doorns dragen

Dankzij een aantal kleinschalige

een dichte en stekelige heg. Als

heggenvlechters dûrrewanten,

initiatieven worden er sinds de

de heggen groeien, worden deze

dikke leren handschoenen. Nadat

afgelopen eeuwwisseling weer

steeds sterker en vormen een

de heggen op de traditionele manier

heggen aangelegd in de regio

effectieve en natuurlijke veekering

zijn gevlochten, zijn de vlechtheggen

Maasheggen. Aan de basis van

en erfafscheiding.

ongeveer 100 tot 110 centimeter

deze herleving staat het oral history-

Elke streek ontwikkelde zijn eigen

hoog.

onderzoek van amateurhistoricus

techniek en stijl. In Engeland werd

Marius Grutters. Grutters werd

bijvoorbeeld gevlochten met dood

Nieuwe initiatieven

door hoogbejaarde voormalige

hout, terwijl men in Oost- en Zuid-

Met de introductie van

heggenvlechters ingewijd in de oude

Nederland sinds de middeleeuwen

prikkeldraad begin twintigste eeuw

streekgebonden vlechttechnieken.

vlocht met levende heggen. Want het

verdween het arbeidsintensieve


Met een groep gelijkgestemden

verspreiden, initieerde Stichting

werd al eerder geplant, tijdens

experimenteerde Grutters met deze

Streekrekening Het Groene Woud

het Nederlands Kampioenschap

overgeleverde kennis in de praktijk.

in 2011 het project Vlechtheggen in

Maasheggenvlechten. Twee

Zijn enthousiasme verspreidde zich,

het Groene Woud, uitgevoerd door

groepen heggenvlechters uit het

en inmiddels zijn er verschillende

Stichting de Brabantse Boerderij en

Oost- en Midden-Brabant besloten

initiatieven, waaronder het NK

Stichting het Roois Landschap, een

daar de handen ineen te slaan.

Maasheggenvlechten dat sinds

herplantingsproject in de driehoek

Ze merkten dat het NK en andere

2006 elk jaar ergens in de regio

Eindhoven-Tilburg-Den Bosch.

heggenvlechtevenementen voor een

Maasheggen wordt gehouden. Dit

olievlekwerking zorgen, waardoor

NK is inmiddels gegroeid naar

steeds meer mensen buiten de regio Maasheggen enthousiast worden

van 11.000 bezoekers krijgt het

2. Hoe werkt het project Herleving van het heggenvlechtambacht?

winnende team de Gouden Hiep

Het door het Fonds voor Cultuur-

Stichting de Brabantse Boerderij het

uitgereikt. Het is een evenement

participatie gesubsidieerde project

initiatief tot een regionaal project.

waar heggenvlechters uit Nederland,

Herleving van het heggenvlecht-

België, Frankrijk en Engeland

ambacht borduurt voort op de


zich verzamelen om het ambacht

praktische en organisatorische

Het doel van het project is gelijk

te praktiseren en kennis uit te

kennis die werd vergaard tijdens het

aan de titel: herleving van het

wisselen. Evenementen zorgen

project Vlechtheggen in het Groene

heggenvlechtambacht. Door het

naast een netwerkmoment voor de

Woud. De positieve ervaringen en

levend houden van het oude

heggenvlechters ook voor bewust-

energie van alle betrokkenen in

ambacht kunnen regionale

wording van het cultuurhistorische

dat project waren voor Stichting

natuurwerkgroepen het oorspronke-

erfgoed bij het publiek, bijvoorbeeld

Brabantse Boerderij aanleiding om

lijke heggenlandschap in Noord-

bij agrariërs die de heggen soms nog

een vervolgproject op te starten.

Brabant en Limburg herstellen.

zien als sta-in-de-weg.

Het zaadje voor het project Herleving

Om het ambacht verder te

van het heggenvlechtambacht

152 deelnemers verdeeld over 40 teams. Onder het toeziend oog

over het ambacht. Op basis van hun inzet en samenwerking nam



over moderne gereedschappen.

Natuurwerkgroepen en andere

De werkgroepen onderhouden de

nieuwe heggenvlechters zetten

De organisatie ligt in handen van

heggen en regelmatig worden er

zich in steeds grotere getale in voor

een projectteam dat bestaat uit

terugkomdagen georganiseerd om

hun herwonnen ambacht. Hierdoor

enthousiaste heggenvlechters die

de natuurwerkgroepen bij het project

dragen grotere groepen het ambacht

samen grote inhoudelijke kennis en

betrokken te houden. Ook ontmoeten

en staat of valt het ambacht

organisatorische vaardigheden in-

de deelnemers elkaar op het NK

steeds minder bij een kleine groep

brengen. Het zijn actieve Brabantse

Maasheggenvlechten.

geestdriftigen. Door de positieve

en Limburgse netwerkers. Een

resultaten van de afgelopen jaren

coördinator van de Stichting de

Het delen van kennis

is er ook in andere delen van

Brabantse Boerderij coacht het team

Naast het geven van cursussen

Nederland interesse ontstaan in het

maandelijks en denkt mee, activeert

deelt het projectteam informatie over

ambacht.

en helpt de grote lijnen te bewaken

heggenvlechten via de website. Ook

en netwerken te ontsluiten.

maakt het team brochures, onder

Het projectteam weet bestuurders

anderen voor hoveniers en het brede

en beslissers te enthousiasmeren


publiek. Hierin verwijst het naar

en bij het heggenvlechten te

mogelijkheden om individueel of in

betrekken, waardoor concrete

Het gesubsidieerde project

groepsverband als heggenvlechter

resultaten bereikt worden. Door in

bestaat uit twee hoofdonderdelen:

actief te worden.

te zetten op provincies, gemeenten, waterschappen, ondernemers

het organiseren van cursussen heggenvlechten en het delen van

Daarnaast organiseert het project-

(onder wie landeigenaren,

kennis over het ambacht. Beide

team lezingen en excursies. In 2015

boomkwekers en agrariërs), natuur-

onderdelen zijn erop gericht het

organiseren zij voor het eerst een

en erfgoedorganisaties én het grote

ambacht door een breder netwerk te

internationaal symposium, een

publiek slagen de heggenvlechters

laten dragen.

belangrijk contactmoment waarop

erin een breed draagvlak te creëren.

waardevolle ervaringen met de

Een belangrijke katalysator hierbij

Cursussen

heggenvlechtgemeenschap kunnen

is het NK Maasheggenvlechten. Dit

In 2014 is Stichting de Brabantse

worden gedeeld.

evenement heeft een verbindende, populariserende werking en

Boerderij gestart met de eerste regionale cursus heggenvlechten.

verbindt ook meerdere natuur- en erfgoedorganisaties.

er 7 cursusreeksen in Brabant en

3. Welke effecten heeft het project Herleving van het heggenvlechtambacht volgens de heggenvlechtgemeenschap?

Limburg gegeven worden. Aan

Mede dankzij de heggenvlecht-

maan, heggenbaard en andere

elke cursus nemen minimaal 5

projecten van Stichting de

gereedschappen gaat smeden en

natuurwerkgroepen deel, bestaande

Brabantse Boerderij is het

een leerbewerkster de dikke leren

uit een team van 4 tot 6 personen.

heggenvlechtambacht aan een

dûrrewanten tegen de doorns zal

De natuurwerkgroepen planten de

opmars bezig. Zowel binnen als

naaien.

heggen op de door hen gekozen

buiten het project worden kilometer

locaties. Belangrijk is dat de groepen

na kilometer heggen herplant in het

een contract afsluiten, waarmee

Brabantse en Limburgse landschap.

zij zich committeren om aan het

Deze aanplanting zorgt voor een

hele traject van 6 tot 8 jaar, van

verbetering van de biodiversiteit en

planten tot vlechten deel te nemen,

van het cultuurhistorische karakter

in ruil voor gratis beschikking

van het gebied.

Tijdens de cursus krijgen de deelnemers zowel praktische vaardigheden als de theoretische kennis over de technieken en de historie aangeboden. In totaal zullen

De verbinding met andere ambachten ontstaat doordat op termijn de smid van het Eindhoven Museum de hiep, halve


IV De Witte Roos Overdracht van technische ambachten van meester op leerling

35


Erfgoedparticipatie in duurzaam renoveren:

vakmanschap en innovatie

Aanvragende organisatie: Stichting de Witte Roos Locatie:

Delft

Looptijd:

maart 2014 - mei 2015


Ambachtslieden dragen oude op restauratie gerichte ambachten

over aan geïnteresseerden tijdens de restauratie van het

Rijksmonument Huis de Witte Roos.

Projectonderdelen:

• Ontwikkeling, organisatie en uitvoering leerling-gezel-traject

1. Wat doet Stichting de Witte Roos?

van zijn historische kennis. De

de restauratie van het pand. De

oudste huizen in onze binnensteden

deelnemers maken gebruik van

In Nederland staan drie miljoen

zijn met eikenhout gebouwd,

oude kennis en vaardigheden,

historische gebouwen. Dit zijn

maar toen in de achttiende eeuw

en innovatieve technieken. De

gebouwen die voor de industriële

de bossen in ons land uitgeput

restauratie van Huis de Witte Roos

productie van circa 1950 zijn

raakten, werd veel Amerikaans

zal naar verwachting meerdere jaren

gebouwd. Het gaat om tuindorpen,

grenen geïmporteerd voor de bouw.

in beslag nemen.

jaren-dertig-erkerwoningen,

Beide houtsoorten hebben eigen

stadsvilla’s, arbeidershuizen,

karakteristieken en moeten dus

Stichting de Witte Roos wil met

grachtenpanden, boerderijen en

anders worden hersteld. Ook een

haar initiatieven zowel de vraag-

andere bouwwerken. 300.000 van

loodgieter, stukadoor of metselaar

als aanbodkant van technische

deze gebouwen zijn erkend als

die werkt in een monument heeft dit

ambachten stimuleren. De

gemeentelijk- of Rijksmonument, en

soort specialistische ambachtelijke

stichting vindt het belangrijk dat

ook de andere gebouwen zijn veelal

kennis nodig om een monument

huiseigenaren zich gaan realiseren

van cultuurhistorisch belang voor

goed te kunnen restaureren. In het

dat een ambachtsman de benodigde

een dorp of stad. Het onderhoud

beroepsonderwijs worden steeds

kennis en vaardigheden bezit

en de restauratie van deze panden

minder studenten onderwezen in

om een gebouw met behoud van

moeten volgens hoge ambachtelijke

deze ambachtelijke kennis, omdat

historisch karakter te restaureren.

en duurzame normen gebeuren,

maar weinig huiseigenaren op zoek

uitgevoerd door vaklieden die

gaan naar ambachtelijke vaklieden.

Ambachtslieden die werken

technische ambachten bij het publiek

in historische panden weten

vergroten. Ze doet dit onder meer

2. Hoe werkt het project Erfgoedparticipatie in duurzaam renoveren: vakmanschap en innovatie?

welke materialen, technieken en

door een openbare restauratie van

Ambachtslieden leren vooral

vaardigheden ingezet moeten

het gelijknamige zestiende-eeuwse

door te zien en te doen. Daarom

worden. Welke houtsoort is

grachtenpand aan de Oude Delft.

heeft Stichting de Witte Roos een

er bijvoorbeeld nodig om een

Technische ambachten presenteren

werkatelier opgezet dat aansluit bij

eeuwenoude deur te herstellen?

zich hier in de praktijk en cursisten

deze wijze van kennisoverdracht:

Om die vraag te beantwoorden

helpen onder begeleiding van

het eeuwenoude leerling-gezel-

maakt de ambachtsman gebruik

ervaren ambachtslieden mee met

meester-systeem. In het project, dat

bekend zijn met de benodigde ambachtelijke vaardigheden.

Stichting de Witte Roos in Delft wil de kennis over de waarde van oude


het Fonds voor Cultuurparticipatie

na. De cursisten oefenen de techniek

van een historisch huis. Stichting de

steunt, kunnen liefhebbers in hun

eerst op modellen om het daarna

Witte Roos pleit voor een integrale

vrije tijd onder leiding van een

toe te passen in de voorkamer van

lesaanpak, daarom koestert zij de

ervaren meester de kneepjes van

Huis de Witte Roos. De deelnemers

wens in de toekomst ook de zachte

verschillende ambachten leren

krijgen van de meesters en

technieken als modulen aan te

en van leerling opklimmen naar

gastdocenten steeds de benodigde

bieden.

gezel. De meester is in bijna alle

cultuurhistorische kennis mee zodat

gevallen een gepensioneerde

zij bekend raken met de achtergrond

ambachtsman die graag zijn kennis

van ambachtelijke technieken en de

overdraagt. Omdat de deelnemers

gewenste oplossingen. In het geval

niet de intentie hebben om na de

van het genoemde voorbeeld geeft

gezelproef meester te worden of van

een kleuronderzoeker de studenten

het ambacht hun beroep te maken,

les in de achtergrond van de

spreekt de Witte Roos over het

marmertechniek, waarna de meester

leerling-gezel-traject.

de deelnemers vaardigheden en

3. Welke effecten heeft het project Erfgoedparticipatie in duurzaam renoveren: vakmanschap en innovatie volgens de stichting?

verfkennis aanreikt. Deze opbouw

Het doel om geïnteresseerden


van inhoudelijke en praktische

in te wijden in het historisch

lessen past de Witte Roos binnen

vakmanschap, is geslaagd.

Het leerling-gezel-traject loopt

elke module toe. Als afsluiting van

Verschillende cursisten gaan

van september tot mei en is

elke module leveren de cursisten

de oude ambachten als

opgebouwd uit vijf modulen:

een gezelproef in om hun verworven

vrijetijdsbesteding of in hun eigen

schrijn- en timmerwerk, pleister- en

vaardigheden te bewijzen.

historische huis toepassen. De

stucwerk, haarden en schouwen,

eerste editie van het leerling-gezel-

wandafwerking, verlichting. Dit

Stichting de Witte Roos wil in

traject is een pilot. De stichting wil

zijn technische ambachten die stuk

de toekomst zowel de ‘harde’

in de komende jaren nieuwe edities

voor stuk noodzakelijk zijn bij de

en ‘zachte’ kant van restauratie

organiseren.

restauratie van panden met een

en renovatie aanbieden in haar

bouwjaar voor 1950. De deelnemers

onderwijstraject. Onder hardware

De stichting ambieert de pilot-

werken in de praktijk in Huis de

vallen de renovatieambachten,

lesmodulen in de toekomst

Witte Roos en in een tweede pand,

zoals metselwerk, voegwerk,

in te zetten bij een groot

genaamd Delftstede.

houtsnijwerk, schrijnwerk, klassieke

ambachtenproject in het

haardenbouw, stucwerk, het

beroepsonderwijs. De stichting is

Doordat de docenten samen met de

aanbrengen en restaureren van

van mening dat meer onderwijs in

cursisten klussen in de twee panden

gipsen ornamenten, restauratie van

ambachtelijke vaardigheden in de

oppakken, groeit de concrete inhoud

glas-in-lood, schildertechnieken

bouw noodzakelijk is, aangezien

van de modulen organisch. De

zoals het maken van marmer-

MBO-studenten vrijwel uitsluitend

cursisten brengen ook zelf casussen

en houtimitaties, tegelwerk,

les krijgen in industriële technieken.

in, sommigen zijn zelf eigenaar of

bouwkeramiek en smeedwerk.

Hoe herstel je in een oud gebouw

bewoner van een monumentaal

Onder software verstaat de Witte

een kapotte schouw of kapot

pand. Het lesprogramma is daarom

Roos de ambachtelijke inrichting

stukwerk, hoe vervang je glas in

flexibel, hoofdzakelijk wordt de

van het monument, zoals stofferen,

lood, hoe maak je wandbespanning

gebruikelijke werkvolgorde tijdens

behangen, wandbespanning

of het juiste historische tegelwerk?

een restauratie als leidraad

aanbrengen, parketteren,

MBO-studenten kunnen deze kennis

gebruikt. Een praktijkvoorbeeld is

meubileren, verlichting, kleurstelling,

het beste leren door het door een

het marmeren van de lambrisering

design, textiel en uurwerken. Uit

ervaren ambachtsman of -vrouw

in de voorkamer: door middel van

deze lange opsomming blijkt de grote

toegepast te zien worden in de

verfpatronen bootsen de deelnemers

veelzijdigheid van de ambachten die

praktijk, het onder begeleiding van

een levensechte replica van marmer

bedreven worden bij de restauratie

deze oudgediende zelf te oefenen en


het daarna volledig eigen te maken.

in het werk van Stichting de Witte

het Cultureel Erfgoed denkt de

Roos. Ze heeft daartoe een verband

stichting mee over het versterken

Stichting de Witte Roos heeft

opgezet met Delftse aannemers rond

van praktijkvaardigheden bij

inmiddels de samenwerking

de thema’s ambachtelijkheid en

het duurzaam onderhouden van

gezocht met verschillende partners,

duurzaamheid. Aan de aannemers

monumenten.

zoals ROC Mondriaan, de Haagse

worden kennismodules aangeboden

Hogeschool en de TU Delft. Samen

die gericht zijn op de overdracht van

met deze partners werkt de

het ambacht en het verduurzamen

stichting aan een vernieuwende

van een monument. Een andere

onderwijskolom, van MBO tot WO.

activiteit op dit gebied is de in

Het vraagt de komende jaren veel

2014 geopende Renovatiewinkel.

inzet en overleg om de veelbelovende

Elke dinsdagavond kunnen

plannen rond te krijgen.

geïnteresseerde huiseigenaren hier langskomen voor advies, waarbij

Naast een herwaardering van

hun concrete probleem wordt

oude technische ambachten speelt

gekoppeld aan een ambachtsman.

energiebesparing een centrale rol

Ook met de Rijksdienst voor


V Atelier NL Een kruisbestuiving tussen natuur, vormgeving en papierscheppen

39


Papierwerk

Aanvragende organisatie: Stichting 4 Apostelen Locatie:

Eindhoven & Nationale Parken

Looptijd:

augustus 2013 - december 2015


Workshop-deelnemers verzamelen in Nationale Parken planten die als

grondstof dienen voor het handgeschepte papier waarmee Atlassen

van Dichtbij worden gemaakt.

Projectonderdelen:

• Verzameldagen

• Workshop papierscheppen

• Boekbinden Atlassen van Dichtbij

• Expositie

• Filmen van alle projectonderdelen

1. Wat doet Atelier NL?

Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed

ontwerpers van Atelier NL en wordt

Sinds hun afstuderen aan de Design

werd papierschepper Leo Hoegen

ondersteund door het Fonds voor

Academy Eindhoven in 2006 vormen

gekoppeld aan Atelier NL. Tijdens dit

Cultuurparticipatie. Met de planten

Nadine Sterk en Lonny van Ryswyck

evenement kregen ambachtslieden

uit Nederlandse natuurgebieden als

Atelier NL. Daarnaast hebben ze met

en ontwerpers de opdracht in één

grondstof maken Atelier NL en Leo

enkele andere designers Stichting 4

dag een nieuw product ontwerpen

Hoegen samen letterlijk en figuurlijk

Apostelen opgericht. Na wereldwijde

aan de hand van een ambacht.

atlassen. Dit doen ze in workshops,

omzwervingen belandden Sterk en

Onmiddellijk raakte Atelier NL

waarin ze samen met deelnemers

Van Ryswyck in de Noordoostpolder,

gefascineerd door de context van

aan de slag gaan. Omdat iedere

midden in de polderklei waarmee ze

het papierschepambacht. Waar

plant een ander papiersoort oplevert

hun producten besloten te maken.

komen de grondstoffen van het

ontstaat er een papieren staalkaart

Het toont goed de werkmethode

papier vandaan? Hoe maak je

van het betreffende natuurgebied.

van Atelier NL: het ontwerpduo

papier? Wat kun je er nog meer

‘De vormen ontstaan terwijl het

hanteert als werkmethode dat het

mee doen en zeggen? Al werkende

gebied wordt onderzocht, stelt

uiteindelijke product samen met

op de Ambachtendag ontstond het

Atelier NL. Het hele proces, van het

proces van onderzoeken, verzamelen

basisidee om als grondstof voor

verzamelen van de grondstoffen

en ontwerpen de waarde van

papier de planten van een tuin, park

tot en met het binden van het

het project vertegenwoordigt.

of natuurgebied te gebruiken, zodat

betreffende boekje, beschrijft

Sterk en Van Ryswyck willen de

het papier een blauwdruk of atlas

Atelier NL in de Atlas van Dichtbij,

omgeving, de materialen en de

van dat gebied wordt. Met dit idee

waarmee ze de kunst van het papier

lokale bewoners leren kennen, om

wonnen Atlier NL en Leo Hoegen de

scheppen, boekbinden en boekdruk

vanuit die opgedane kennis nieuwe

prijs voor beste souvenir van de dag.

in elk exemplaar inzichtelijk maakt.

vormen te creëren. De wens om hun

Ze wilden het idee samen groot gaan

verwondering te delen loopt als een

uitvoeren.

De organisatie van het project

2. Hoe werkt het project Papierwerk?

Het projectteam bestaat uit Nadine

Papierwerk is een samenwerking

van Atelier NL en papierschepper

Tijdens een Ambachtendag van

tussen de ambachtelijke

Leo Hoegen. Voor Sterk en Van

het Nederlands Centrum voor

papierschepper Leo Hoegen en de

Ryswyck was het nieuw om een

rode draad door hun werk.

Kennismaking met het ambacht papierscheppen

Sterk en Lonny van Ryswyck


volledig projectplan te schrijven,

fotograaf-filmer. Een van de lessen

werkplaats van de Stichting 4

ze waren gewend dat een project

die uit de pilot getrokken werden,

Apostelen het papier.

zich vormgeeft tijdens het proces.

was dat de workshop voortaan in

Desondanks bleek het vruchtbaar

twee of drie bijeenkomsten moest

om meer planmatig te werken; er

worden opgedeeld. Het bleek

ontstond een degelijk en innovatief

in de praktijk niet haalbaar om

plan dat werd goedgekeurd door het

te oogsten en de volgende dag

3. Welke effecten heeft het project Papierwerk volgens Atelier NL?

Fonds voor Cultuurparticipatie.

meteen papier te scheppen, wat

Vormgeving, ambacht en

tot enige teleurstelling leidde bij de

cultuurparticipatie gaan hand in


deelnemers van de pilot. Van het

hand in het project Papierwerk. Het

plantmateriaal uit Alde Faenen zijn

traditionele ambacht papierscheppen

Na de toekenning van de subsidie

op een later moment papiersamples

innoveert op een creatieve manier,

klopte Atelier NL met hetzelfde plan

gemaakt. Die maakten duidelijk dat

dankzij de samenwerking tussen

aan bij natuurorganisaties, om als

sommige plantensoorten eigenlijk

ambachtsman, ontwerpers en

partners in het project op te trekken.

niet geschikt zijn als drager van de

workshopdeelnemers - en de

Zij reageerden terughoudend, tot

atlas.

natuur als inspiratiebron en

verbazing van het projectteam. Deze

grondstof. De papierschepper leert

natuurorganisaties hadden voor

Korte tijd later hield Van Ryswyck

de workshopdeelnemers op een

een langere periode hun activiteiten

een soortgelijke workshop in het

volledig andere manier naar de

al rond. Wat ook meespeelde was

stedelijk landschap van Taipei,

natuur te kijken, naar de structuur,

dat ze niet wisten wat ze van een

Taiwan. Ook naar aanleiding van

de vezels van de planten, het

samenwerking met twee ontwerpers

deze ervaringen heeft Atelier NL de

riet en de kleur die al deze flora

en een ambachtsman konden

workshopmethode verfijnd.

oplevert in het papier. Het project

verwachten.

Papierwerk draait niet alleen om

Atlassen van Dichtbij

een esthetisch vormgegeven en mooi

Pilots

In de zomer 2015 gaat het project

ambachtelijk product, maar ook om

Door de afwachtende houding van

daadwerkelijk van start. Samen

een beter begrip van de omgeving

de natuurorganisaties kon het pro-

met zes workshop-groepen zullen

via ambachtelijk werken.

ject niet van start. Een pilot bleek

evenzoveel Nederlandse Nationale

uitkomst te bieden. In samenwerking

Parken in kaart worden gebracht.

Atelier NL en Leo Hoegen kregen in

met Keunstwurk, een culturele

Tijdens de eerste workshop-

2014 voor het project Papierwerk

organisatie uit Friesland, kreeg het

dag gaan de deelnemers samen

de Gouden C toegekend, de prijs

projectteam een ingang bij Nationaal

met de papierschepper Hoegen,

die het Fonds uitreikt aan een

Park De Alde Feanen.

de ontwerpers Van Ryswyck en

projectteam dat ambassadeur is

Sterk en de natuurbeheerder

voor actieve cultuurparticipatie en

Tijdens twee workshopdagen in de

van het Nationale Park op

een inspirerend voorbeeld is voor

Alde Faenen, met ontwerpers en

pad. De natuurbeheerder en

andere culturele organisaties die

kunstenaars uit Noord-Nederland

de papierschepper zullen de

zich inzetten voor cultuurparticipatie.

als deelnemers, werd de workshop

deelnemers een nieuwe beleving

getest. Het projectteam keek hoe

van het gebied bieden en laten zien

een verzameldag in de praktijk

met welke planten je papier kunt

uitpakt: Waar letten mensen op? Wat

maken. De plantmaterialen van

verzamelen ze? Hoe ordenen zij het

de verschillende verzameldagen

verzamelde plantmateriaal? Vormen

worden opgespaard om deze –

de verzamelde flora een goede

gesorteerd per soort – te verpulveren

afspiegeling van het gebied? Tijdens

tijdens de tweede workshopdag.

de pilot werden de deelnemers

Tijdens de laatste workshopdag

gevolgd door een professionele

scheppen de deelnemers in de


VI Hindelooper schilderwerk Met enthousiasme de lokale cultuur doorgeven

42


Hindelooper schilderkunst

Aanvragende organisatie: Behoud van Hindelooper schilderkunst Locatie:

Hindeloopen

Looptijd:

oktober 2013 - december 2014


Professionele ambachtsmannen geven les in de Hindelooper

schilderkunst aan basisschoolleerlingen en volwassenen.

Projectonderdelen:

• Lessenserie Hindelooper schilderkunst voor

basisschoolleerlingen en volwassenen

• Dvd over de Hindelooper schilderkunst

• Vernieuwing website

• Productvernieuwing

1. Wat doen Hindelooper schilders?

Glashouwer en Roosje.

zijn eigen karakter, werkwijze en eindproducten. Deze diversiteit heeft

Hindeloopen is één van de elf

Nieuwe initiatieven

altijd al in het ambacht bestaan.

Friese steden en met ongeveer

In 2011 werd Stichting tot

Juist door de concurrerende

900 inwoners een van de kleinste

Behoud van Immaterieel Erfgoed

collegialiteit en hun verschil in

stadjes in Nederland. De gemeente

Hindeloopen (SIEH) opgericht met

aanpak vullen de verschillende

mag dan klein zijn, het heeft een

als doel het levend houden en

ambachtslieden elkaar aan en

eigen taal, eigen klederdracht en

doorgeven van de Hindelooper

bedienen ze ieder een eigen

unieke tradities en gewoonten, zoals

cultuur. De stichting werkt vanuit

doelgroep.

het priksleeën. Bovenal staat het

drie pijlers: de schilderkunst, de

stadje bekend om zijn schilderwerk

klederdracht en de taal.

jaren binnen de stadsgrenzen

Een voorbeeld van een activiteit op

2. Hoe werkt het project Behoud van Hindelooper schilderkunst?

beoefenen.

het gebied van taal is het levend

Met nog maar vier bedrijven en

houden van het Hindelooperdialect

evenzoveel ambachtslieden die

De Hindelooper schilderkunst

in de dagelijkse omgang. SIEH

professioneel de Hindelooper

kenmerkt zich door patronen van

ontwikkelde voor de basisschool

schilderkunst beoefenen, is de

sierlijke vormen op een rode of

tekstbordjes in het ‘Hielpers’

basis voor het ambacht smal

groene ondergrond. Oorspronkelijk

van gebruiksvoorwerpen en

geworden. Om de bekendheid

werden de schildermotieven alleen

andere dagelijkse zaken. Op

van en de bedrevenheid met dit

toegepast op meubilair, later werden

het gebied van klederdracht

ambacht te vergroten startte SIEH

er ook andere voorwerpen mee

stimuleert SIEH de jonge aanwas

het project Behoud van Hindelooper

versierd. Het aantal ambachtelijke

van de folkloristische zang- en

schilderkunst, ondersteund door

schilders in Hindeloopen is door de

dansgroep Aald Hielpen, die sinds

het Fonds voor Cultuurparticipatie.

jaren heen afgenomen. Deze afname

1912 bestaat en in Hindelooper

In samenwerking met de

komt hoofdzakelijk doordat de vraag

klederdracht optreedt. Op het gebied

ambachtslieden organiseerde

terugloopt en de ambachtsmannen

van de schilderkunst werkt de

SIEH verschillende activiteiten

die met pensioen gaan niet worden

ideële stichting samen met de vier

voor basisschoolleerlingen en

opgevolgd. Op dit moment zijn

overgebleven schilderbedrijven. Elk

volwassenen.

er nog vier schildersbedrijven

van deze bedrijven werkt volgens

actief: de firma’s Bootsma, Iekoon,

de oude tradities, maar heeft

dat ambachtsmannen al honderden


Lessenseries Alle basisschoolleerlingen van

Dvd over de Hindelooper schilderkunst

Hindeloopen namen in 2014 met

Zowel de cursusdagen voor

veel enthousiasme deel aan een

volwassenen als de workshops met

introductie in de Hindelooper

basisschoolleerlingen zijn op film

3. Welke effecten heeft het project Behoud van Hindelooper schilderkunst volgens de gemeenschap?

schilderkunst. In Het 1e Friese

vastgelegd. Beide groepen ontvingen

De stichting is tevreden over de

Schaatsmuseum, boven het

na afloop een dvd van hun eigen

gestegen waardering voor de

schilderatelier van de firma

cursus.

Hindelooper cultuur en het aantal

Bootsma, kregen de kinderen les van

deelnemers aan de cursussen. In

de ambachtslieden Pieter Bootsma

Productvernieuwing

de cursussen hebben volwassenen

en Dirk van der Kooij. De workshop

Omdat de vraag naar het

en basisschoolleerlingen met groot

nam een dagdeel in beslag. Na een

authentieke product daalt, moet er

enthousiasme de aanzet tot het

korte introductie op het ambacht en

naar andere wegen worden gezocht

schilderambacht geleerd en inzicht

de schildertechnieken mochten de

om het ambacht aantrekkelijk te

gekregen in de technieken die door

kinderen zelf op hout Hindelooper

houden voor consumenten. SIEH

de vaklieden gebruikt worden.

motieven en patronen schilderen.

stimuleert de ambachtslieden

Alle geschilderde plankjes werden

een innovatieve draai te geven

Voor de bewustwording en bekend-

op school geëxposeerd, zodat ook

aan de traditionele Hindelooper

heid van het schilderambacht in de

de ouders ze konden zien. Om thuis

schilderkunst.

eigen gemeenschap is de voortzetting

verder te kunnen schilderen kregen

van het onderwijsprogramma

de kinderen een basispakketje mee

Alle bedrijven werken momenteel,

belangrijk. SIEH heeft de ambitie

met verf, penseeltjes, patronen van

elk op eigen wijze, aan

om de cursus voort te zetten, maar

motieven en een plankje, klompjes,

productvernieuwing. Een voorbeeld

hiervoor zijn nog geen concrete

naambordje of dienblad.

hiervan is de firma Roosje, die in

plannen ontwikkeld. De grootste

samenwerking met kunstenaar en

drempel is dat er op dit moment te

Naast een introductie voor de basis-

ontwerper Christien Meindertsma

weinig geld is om een kwalitatief

schoolkinderen organiseerde SIEH

nieuwe meubels in de traditionele

goede cursus op te zetten zonder

een achtdelige cursus voor volwasse-

Hindelooperstijl ontwikkelde. De

een te grote financiële bijdrage aan

nen. Er namen twintig enthousiaste

andere schildersbedrijven richten

de deelnemers te vragen. Zodoende

mensen aan deel, tot grote tevreden-

zich vooral op nieuwe producten om

zoekt SIEH eerst naar nieuwe geld-

heid van SIEH. De cursisten werden

te beschilderen.

bronnen. De cursussen zullen aan

ingedeeld in twee groepen die elk

waarde en kwaliteit winnen als zij in

ambachtslieden hadden de cursus-

Samenwerking tussen SIEH en Museum Hindeloopen

sen een eigen karakter en opbouw.

Er is nauw contact tussen SIEH

Niettemin werd in beide cursussen in

en het Museum Hindeloopen, de

Vanwege de lastige markt vindt

essentie dezelfde materie behandeld.

directeur van het museum is een van

SIEH dat er op dit moment te weinig

Beide groepen kregen tijdens de acht

de bestuursleden van SIEH. Veel

ruimte is voor een versterking van

cursusdagen les over de achtergrond

projecten rond immaterieel erfgoed

de vier professioneel opererende

van het ambacht, de technieken en

worden samen opgepakt omdat de

Hindelooper ambachtslieden.

het materiaalgebruik. Daarnaast

doelen van de twee organisaties

Aangezien deze vaklieden allen in

leerden de cursisten de traditionele

dicht bij elkaar liggen.

de veertig zijn en de hoop hebben

van één ambachtsman les kregen. In lijn met de eigen aanpak van de

de toekomst samen met een onderwijsorganisatie of -deskundige worden geprofessionaliseerd.

krullen, bloemen en vogels schilderen

dat hun familie het bedrijf voortzet,

Tijdens de cursus beschilderden ze

denkt SIEH dat de continuïteit van

zelf meegebrachte stukken.

het schilderambacht voor de eerste decennia gewaarborgd is. Daarom richt de stichting zich primair op

IM M AT ER I EEL ER F G O ED : SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 4 4

het stimuleren van het ambacht als

plaatsing op Nationale Inventaris

vrijetijdsbesteding.

zijn er in Hindeloopen twee ambachtenmarkten georganiseerd

In 2013 is de Hindelooper cultuur

waarbij de presentatie van het eigen

op de Nationale Inventaris

immateriële erfgoed centraal stond.

Immaterieel Erfgoed van UNESCO geplaatst dankzij de inzet van SIEH. Bijzonder hieraan is dat de gehele Hindelooper cultuur met de verschillende immateriële componenten opgenomen is. SIEH zou daarnaast graag een vermelding op de internationale erfgoedlijst zien, maar het is tot haar spijt nog niet bekend of Nederland tradities voor deze internationale inventaris gaat voordragen. Mocht dit wel gebeuren, dan gaat de stichting een serieuze poging wagen. Sinds de


VII Stichting Cultuurbehoud Breda De verbindende spin in het Bredase ambachtsweb

46


Hip Ambacht, de negen straatjes van Breda

Aanvragende organisatie: Stichting Cultuurbehoud Breda (SCB) Locatie:

Breda

Looptijd:

september 2013 - december 2014


Het project in één zin: Evenementen en activiteiten in de

Bredase negen straatjes geven de binnenstad een kwalitatieve

boost en verbinden ambachtslieden met elkaar en met scholieren,

studenten, Bredanaars en toeristen.

Projectonderdelen:

• Evenementen

• Ambachtenroutes

• Activiteiten voor voortgezet onderwijs en MBO

1. Wat doet Stichting Cultuurbehoud Breda?

te staan en het centrum verliest

een groot verschil: alle deelnemende

veel van zijn aantrekkelijkheid.

ondernemers in Breda produceren

Stichting Cultuurbehoud Breda

De gemeente Breda deelt deze

op ambachtelijke wijze.

(SCB) voert sinds 2008 projecten

observaties en besloot, als onderdeel

uit die het Bredase heden met het

van een herpositioneringsplan, zich

Het door het Fonds voor

verleden verbinden. De stichting

te profileren als stad van erfgoed

Cultuurparticipatie gesteunde project

stelt zich ten doel de culturele

en stad van beeldcultuur. SCB

Hip Ambacht, de negen straatjes

geschiedenis van de stad en haar

haakt met haar projecten aan bij

van Breda is drieledig. Ten eerste

cultuuruitingen, zoals ambachten,

het eerste speerpunt en draagt met

worden Bredase ambachtslieden

aan het publiek te presenteren.

het project Hip Ambacht bij aan een

aan elkaar verbonden door de Hip

stadbeleving vanuit het erfgoed.

Ambacht-route, ten tweede worden

In haar vele projecten werkt SCB

Het project moet de eigentijdse

deze ambachtslieden onder de

samen met verschillende groepen

ambachten en hun makers zichtbaar

aandacht van het publiek gebracht

mensen, van jong tot oud, met

en aantrekkelijk maken voor

tijdens jaarlijkse evenementen in

als doel hen actief bij de stad te

bezoekers aan de binnenstad.

de stad, en ten slotte worden zij verbonden aan de Bredase jongeren

betrekken. Het SCB heeft in de afgelopen jaren een waardevol

Hip Ambacht, de negen straatjes

in educatieprojecten.

regionaal netwerk opgebouwd

van Breda was aanvankelijk een

dat interessante en onverwachte

werktitel, maar de titel bleek het

verbindingen oplevert.

project perfect te omschrijven. ‘Negen


straatjes’ verwijzen naar kronkelige

SCB is de verbindende en

2. Hoe werkt het project Hip Ambacht, de negen straatjes van Breda?

straatjes rond het Kasteel van

activerende schakel tussen

Breda, waar al eeuwen ambachten

alle deelnemende partijen.

worden beoefend, eerst voor de

De traditionele drogisterij, het

Het project Hip Ambacht, de negen

Nassaus en later voor militairen

tassenatelier, de uurwerkmaker,

straatjes van Breda vindt zijn

en industriëlen. Deze straatjes zijn

de boekbinder, de klokkenmaker,

oorsprong in simpele observaties. De

tegenwoordig het terrein van jonge,

de tapijtenrestaurateur, de

laatste jaren bezoeken tot wel een

innovatieve ambachtsmensen. De

bierbrouwer, de uniformveredelaars,

kwart minder mensen de Bredase

naam refereert ook aan de negen

de leerbewerkers en nog veel

binnenstad, er komen winkels leeg

straatjes van Amsterdam, al is er

meer ambachtslieden werken in

IM M AT ER I EEL ER F G O ED: SAMEN W E R KE N A A N O N T W I KKE L I N G VA N U I T TR A D I TI E | 47

Breda vanuit hun eigen atelier of

is er een gratis app beschikbaar

werkplaatsen en zijn primair met

waarmee iedere stadsbezoeker de

hun eigen winkel bezig. SCB zorgt

route kan lopen en onderweg extra

voor de helikopterview, zet zich in

informatie krijgt. Ook kan onder

voor deze kleine ondernemers en

leiding van een SCB-rondleider de

3. Welke effecten heeft het project Hip Ambacht, de negen straatjes van Breda volgens Stichting Cultuurbehoud Breda?

koppelt ze aan andere organisaties,

‘Creatieve ambachtscultuur: kijk,

De Hip-Ambacht-route was tijdens

waaronder scholen. In feite is SCB

voel, ruik, proef en verwonder!

de Bredase Open Monumentendag

bezig beleid te maken om deze groep

Ambacht werkt’-tour worden

2013 meteen een groot succes, de

ambachtslieden te ondersteunen.

gelopen, waarbij de verschillende

binnenstad trok ruim 25% meer

Een gegeven waar de gemeente

ambachtswerkplaatsen annex

bezoekers dan in voorgaande jaren.

Breda erg blij mee is, want het sluit

winkels worden bezocht. In de

De sleutel tot dit succes lag mede

goed aan bij de culturele profilering

werkplaatsen krijgen de bezoekers

in de samenwerking tussen SCB en

van de stad.

een kleine presentatie, waarna ze

VMBO-school Tessenderlandt. In een

vaak iets van de vakman of -vrouw


aantal leegstaande panden in de

kopen. De wandeling maakt SCB

binnenstad hebben scholieren onder

op aanvraag ook op maat. Een Hip

leiding van ervaren ambachtslieden

SCB is begonnen met een

Ambacht-route voor vrouwen heeft

glas in lood, oude luiken, plafonds

inventarisatie van de ambachten

een andere samenstelling dan

en auto’s gerestaureerd en meubels

in het centrum. Met de meest

de onlangs georganiseerde route

gemaakt. In 2014 zijn deze

enthousiaste partijen is SCB

voor buschauffeurs die hun baan

activiteiten verder uitgebreid en

vervolgens het project gestart, zodat

verliezen. Voor die laatste groep was

namen nog meer scholieren deel

er een fundament ontstaat waarop

het inspirerend om zoveel vaklieden

aan het project. Tijdens de Open

verder kan worden gebouwd.

met hun passie bezig te zien.

Monumentendag lieten zij zien

Evenementen naartoe werd gewerkt was

Activiteiten voor voortgezet onderwijs en MBO

Open Monumentendag 2013. Dit

In samenwerking met

een positief podium in de stad. Voor

evenement sloot goed aan bij de

Cultuurwinkel, een organisatie die

2015 zoeken SCB en Tessenderlandt

visie van SCB om op de hoogtijdagen

zich inzet voor cultuureducatie in

naar een andere invulling van deze

van de stad de bijpassende

Breda, ontwikkelde SCB Instagram-

dag, waarbij de ambachtsmensen

ambachten te laten zien. Zo

wandelingen voor middelbare

en scholieren opnieuw een podium

stond tijdens de Nassaudagen

scholieren. In drie lessen verkennen

krijgen en hun producten kunnen

boekrestauratie in het zonnetje,

eerste- en tweedeklassers van

verkopen.

terwijl tijdens de Cultuurnacht

alle schoolniveaus de ambachten

textiele vormgeving en het

van Hip Ambacht-route. Dit doen

Vanaf het moment dat de

meubelambacht werden getoond.

zij door over de ambachten te

Hip Ambacht-route via Breda

lezen, de ambachten te bekijken

Ambachtenroute

Promotions, de VVV en de eigen

en vast te leggen op Instagram. De

website kon worden gelopen en de

Naast de organisatie van

leerlingen verdiepen zich in groepjes

ambachtslieden kopende bezoekers

evenementen ontwikkelde SCB een

in een onderwerp, zoals glas in

zagen binnenkomen gingen ook

‘ambachtenroute’ voor de Negen

lood, tapijt en design, klokken,

laatste ambachtslieden overstag.

Straatjes. Het betrekken van alle

techniek en tijd, architectuur en

Doordat inmiddels zo veel partijen

ambachtsmensen bij deze wandeling

3D-printing. De opdrachten zijn

bij het project betrokken zijn,

was tijdrovend. De toekenning van

onder meer: hoe werd het ambacht

ontstaan nieuwe initiatieven en

de Brabantse erfgoedprijs 2013

vroeger uitgevoerd? Hoe wordt het

dwarsverbanden. In de stad groeit

bleek een grote morele stimulans bij

tegenwoordig uitgevoerd? Welke

het project steeds verder. Het Radius

de realisatie van de route. Inmiddels

verschillen zie je?

College, een MBO Techniek, gaat

Het eerste doel waar gezamenlijk

welke praktijkvakken er op hun school worden onderwezen. Voor zowel de VMBO-leerlingen als de ambachtslieden biedt Hip Ambacht


van design en ambachten een vast

Aan het project kunnen grotere

en ambacht. Het idee is ingebracht

onderdeel van het curriculum maken

en kleinere projecten van de

door de ambachtslieden zelf, zodat

en zet verschillende onderdelen

deelnemers worden gehangen

zij goed zichtbaar zijn en zich

van het Hip Ambacht-project in

die de route verder versterken.

kunnen onderscheiden.

om te laten zien wat studenten

Doordat de ambachtslieden actief

met hun opleiding kunnen. Hiertoe

deelnemen worden zij mede-

Het project is succesvol afgerond,

gaan ambachtslieden de studenten

eigenaar van het project. Om hun

maar Hip Ambacht is allerminst

enthousiasmeren.

deelname te stimuleren ligt er

af. Hip Ambacht is de duurzame

een helder projectplan waarop de

kapstok waaraan nog vele mooie

De VMBO-school Tessenderlandt

ambachtslieden kunnen aanhaken,

Bredase projecten kunnen worden

heeft intussen een label ontwikkeld

maar er is ook de mogelijkheid tot

opgehangen.

voor producten die (mede)gemaakt

maatwerk. SCB vindt het belangrijk

worden door VMBO-scholieren,

dat iedere partner vanuit zijn eigen

genaamd HIT: Handmade in

kwaliteit deelneemt; soms moeten

Tessenderlandt. Niet alleen

er onderlinge vooroordelen worden

studenten die de technische VMBO

weggenomen wanneer partners

volgen, maar ook scholieren die

voor het eerst met elkaar gaan

zich richten op toerisme gaan

samenwerken. SCB speelt hier een

stages lopen rond Hip Ambacht-

belangrijke rol in.

thema’s. Over enkele jaren wil SCB samenwerken met meer middelbare

De aanpak van SCB is krachtig

scholen, maar voor de komende

doordat ze gebruik maakt van

tijd vindt de stichting het vooral

de positieve energie die vrijkomt

belangrijk de bestaande contacten te

in de loop van het project. De

onderhouden en te verdiepen.

verschillende nevenprojecten die de afgelopen twee jaar zijn opgestart

De Hip Ambacht-route sluit aan

laten het succes van Hip Ambacht

op de trend van funshoppen en

zien. Zo komt er in alle deelnemende

bewuster consumentisme. Toch

winkels een speciaal houten label te

is het meer dan een winkelroute.

hangen dat staat voor vakmanschap


VIII Crafts Council Nederland Een routekaart naar hedendaagse ambachten

50


Craftsmap

Aanvragende organisatie: Crafts Council Nederland (CCNL) Locatie:

Nederland

Looptijd:

augustus 2014 - januari 2015


Craftsmap is een digitaal platform waar de beste creatieve

ambachtslieden, opleidingen, verenigingen, werkplaatsen,

musea, galeries en winkels in Nederland te vinden zijn.

Projectonderdelen:

• Onderzoek, ontwikkeling en vormgeving Craftsmap

• Deelname World Crafts Council

1. Wat is Crafts Council Nederland?

kunnen worden om ‘het leren met de

naaien omdat je naaister werd.

handen’ weer op de kaart te zetten

De filosofie van CCNL is dat je

Crafts Council Nederland (CCNL)

en vakmensen bij te staan bij de

het vandaag de dag niet meer

is opgericht door Marion Poortvliet

uitdagingen van deze tijd. Vanuit

redt met één set vaardigheden

en Willemien Ippel. Het is een

deze gedachten werd Crafts Council

voor één vak, maar dat je met

overkoepelend platform voor

Nederland opgericht.

verschillende technieken en

hedendaagse ambachten, opgezet

materialen moet leren werken om

Doelstellingen CCNL

nieuwe ambachtelijke producten

CCNL wil met een digitaal

te kunnen maken. CCNL pleit voor

Wat eraan voorafging

platform, en daarnaast een stevige

een flexibel onderwijssysteem

Tijdens het opzetten van een

aanwezigheid in de echte wereld,

waarin niet het beroepsprofiel van

modelabel, dat als doel had

een infrastructuur bieden voor de

het ambacht, maar de technieken

vrouwen met een afstand tot de

maakcultuur en maakeconomie in

en materialen centraal staan,

arbeidsmarkt een toekomst te geven,

Nederland. Via het platform kunnen

om van daaruit de hedendaagse

ontdekte Marion Poortvliet dat er in

vaklieden, ondernemers, het publiek

ambachtelijke praktijk opnieuw

Nederland een grote vraag is naar

en andere relevante partijen elkaar

vorm te geven. Vanuit deze gedachte

ambachtelijke vakkennis en dat de

vinden.

heeft CCNL een kennisplatform

naar buitenlands voorbeeld.

opgericht waar ambachtslieden en

aanwezige kennis vaak moeilijk te vinden is. Via via kwam Poortvliet

Een andere belangrijke doelstelling

geïnteresseerden elkaar kunnen

in contact met een vakkundige

van CCNL is het bevorderen van de

vinden tijdens masterclasses

confectienaaister die jarenlang voor

overdracht van ambachtelijke kennis

met de naam Meet the Master.

modelabels had gewerkt. Zij hielp

en vaardigheden. In de afgelopen

Tijdens deze masterclasses maken

Poortvliet de vrouwen op te leiden.

decennia is het ambachtsonderwijs

geïnteresseerden (nader) kennis met

De ervaringen met het opzetten van

in Nederland uitgekleed. Er is een

het ambacht, terwijl de meesters

het modelabel zorgden ervoor dat

gat ontstaan tussen generaties

hun vakkennis en vaardigheden

Poortvliet de noodzaak inzag van

die ambachtelijke vaardigheden

overdragen.

een platform dat de aanwezige

beheersen en generaties die hier

vakkennis in Nederland helpt te

niet in zijn onderwezen. Vroeger

CCNL wil de handwerkkennis

ontsluiten en te benutten. Het

leerde je klompen maken omdat

in Nederland levend houden.

platform zou daarnaast ingezet

je klompenmaker wilde worden of

De stichting werkt vanuit de


overtuiging dat je hiervoor bij

Nederland te vinden zijn voor

Craftsmap is opgezet als een tool

jongeren moet beginnen, of zelfs

collega-ambachtslieden, ontwerpers

om ontmoetingen te faciliteren.

al bij basisschoolkinderen. CCNL

en het grote publiek. Het is het

Ontmoetingen tussen generaties,

bedenkt onderwijsactiviteiten

eerste project van CCNL en het

ambachtslieden en mensen die

en –trajecten om het handwerken

fundament waarop de andere

ambachtslieden willen inschakelen.

op een eigentijdse manier aan te

projectonderdelen, zoals Meet the

Maar ook om mensen te inspireren

bieden. Het CCNL wil het imago van

Master, worden gebouwd.

om zelf actief ambachten te

ambachten stevig verbeteren om

beoefenen.

meer jongeren aan te spreken.


Het team van Crafts Council

Bij vakmusea werkt CCNL aan

Op de mooi vormgegeven website

Nederland heeft gemerkt dat ze

educatie-expertisecentra, waar

van Crafts Council Nederland

vaklieden eerst persoonlijk moet

liefhebbers en studenten kennis zich

is op de pagina ‘Craftsmap’ een

leren kennen om te bepalen of ze

kunnen verdiepen in verschillende

inventarisatie gemaakt van zo veel

een toevoeging zijn voor Craftsmap.

ambachten. Deze vakmusea hebben,

mogelijk kwalitatief hoogstaande

Dit een arbeidsintensieve klus, maar

als erfgoedinstelling, vaak nog

ambacht-experts in Nederland. Of

de inspanning lijkt zich op langere

werkplaatsen, bibliotheken en

zoals CCNL op de website schrijft:

termijn uit te betalen. CCNL ontdekt

collecties, en daardoor lenen ze zich

‘De Craftsmap is dé zoekmachine

zo nog beter welke hoogwaardige

uitstekend als leeromgeving en soms

voor hoogwaardige en verrassende

kennis deelnemers kunnen

ook meteen als werkplek.

ambachten uit Nederland. Deze

aanbieden.

“map” vormt een verzameling van In eerste instantie richt CCNL zich

de beste, creatieve ambachtelijke

specifiek op creatieve ambachten,

makers, opleidingen, verenigingen,

zoals glasblazen, meubelmaken en

werkplaatsen, musea, galeries

leerbewerken. Dit wil niet zeggen

en winkels in Nederland.’ Crafts

3. Welke effecten heeft CCNL en het project Craftsmap volgens CCNL?

dat andere ambachten niet welkom

Council Nederland ziet Craftsmap

Craftsmap zal nooit voltooid

zijn bij CCNL, want bij ander typen

als haar kerntaak waaruit

zijn. Het is een voortdurend

ambachten kunnen gelijksoortige

vervolgens andere projecten kunnen

proces van zoeken naar creatieve

problemen spelen, bijvoorbeeld rond

groeien. CCNL heeft voor de kaart

ambachtsmensen die werken

kennisoverdracht. Crafts Council wil

goed gekeken naar voorbeelden in

volgens de hoogste kwaliteitseisen.

ambachten bijstaan bij allerhande

Engeland, Frankrijk en Noorwegen.

Craftsmap is een succes

uitdagingen rond overdracht en

Van het Britse platform leerde zij dat

wanneer de ambachtslieden

bedrijfsvoering.

het selectieproces geregisseerd moet

het als een podium gebruiken,

om de kwaliteit van de deelnemers

benaderd worden door andere

2. Hoe werkt het project Craftsmap?

te waarborgen en omdat bezoekers

vakmensen en geïnteresseerden,

anders door de bomen het bos

samenwerkingsprojecten aangaan

Welke ambachten zijn er nog in

niet meer zien. Op de Noorse site

of opdrachten krijgen. Om dit te

Nederland? En welke mensen

heeft iedereen een plekje om zich

bereiken is het noodzakelijk dat

beoefenen hun ambacht op hoog

te introduceren, maar het platform

de beeldvorming rond ambachten

niveau? Met deze vragen begon

is te specifiek gericht op design.

verandert. Zodoende zijn de website,

CCNL aan het project Craftsmap.

CCNL leerde van de Noren hoe

PR, relatiebeheer, publieksevents en

Het idee achter Craftsmap is dat met

een site aantrekkelijk kan worden

presentaties essentiële onderdelen

de oprichting van een community

vormgegeven. Van de Fransen is

geworden van het werk van CCNL.

de ambachten in Nederland beter

overgenomen dat het beter is de

Naast de masterclasses Meet

zichtbaar worden. De Craftsmap

indeling te baseren op materialen,

the Master, toont CCNL’s

is een ambachtenzoekmachine

zoals hout, steen en metaal, dan een

vernieuwende blik op educatie

waarin alle kwalitatief hoogstaande

gebruikelijke rangschikking op basis

zich in samenwerkingsverbanden

creatieve ambachtslieden van

van technieken.

met onderwijsinstellingen. In


Friesland zet CCNL momenteel

ambachten en ambachtslieden

een basisschoolproject op rond

op te sporen voor projecten. Maar

breien, waarbij basisschoolkinderen

andersom kan ook: een verfijnde

begeleid zullen worden door MBO-

kaart zal blootleggen welke

leerlingen en Vrouwen van Nu. In

ambachten aan het uitsterven zijn

dit pilotproject van CCNL worden de

en extra aandacht behoeven.

basisvaardigheden, geschiedenis en plezier van het breien aan een

Door de persoonlijke selectie van

nieuwe generatie overgedragen.

vaklieden ontdekt CCNL wat de

De intentie is dat het project zich

behoeften zijn van de ambachtsman

uiteindelijk over heel Nederland

of -vrouw en hoe zijn of haar

gaat uitspreiden en dat de jonge

netwerk eruit ziet. Door deze

onderwijsassistenten kleine

gesprekken ontstaat er steeds meer

kinderen decennia blijven leren

verdieping en verbreding in het

breien.

project. Het steeds grotere netwerk van CCNL komt op dit moment nog

Met de lector van de kunstacademie

te weinig op de website naar voren,

in Maastricht denkt CCNL na

maar CCNL wil deze informatie

over een herontwerp van de

voor het grote publiek zichtbaar

beroepspraktijk waarin niet slechts

maken. Alles bij elkaar streeft

één vak als einddoel centraal

Crafts Council Nederland ernaar hét

staat, maar het verwerven van

expertisecentrum van ambachten in

verschillende ambachtelijke

Nederland te worden.

technieken. De hoofdvraag van CCNL hierbij is: Hoe kan onderwijs in samenwerking met de maakindustrie worden vernieuwd om ambachtelijke kennis en vaardigheden in Nederland te houden of de ambachtelijke productie zelfs terug te halen? Een intrigerende vraag die de ambitie van CCNL goed laat zien. Craftsmap is een inspiratiewolk waar mensen in kunnen rondneuzen, waarin ze heel veel ambachten, technieken en materialen ontdekken. Met het steeds fijnmaziger worden van de zoekmachine wordt het als overzicht almaar relevanter. Vaklieden in hetzelfde ambacht kunnen elkaar bijvoorbeeld via een kaart eenvoudig vinden. Ze kunnen samenwerkingen starten en verdiepingslessen bieden. Ontwerpers kunnen Craftsmap als een gids gebruiken om interessante


www.cultuurparticipatie.nl

Voorwoord Fonds voor Cultuurparticipatie Inleiding... 04

Recommend Documents