Voorwoord. colofon. Redactie Koekmag. Juli, augustus, september 2013

1

Voorwoord ‘Nergens heb ik meer rust gevonden dan in bossen en boeken.’ Het is een citaat van Thomas à Kempis, de middeleeuwse schrijver die zeven jaar in Deventer verbleef en waar we zelfs een straat naar hebben vernoemd. Met de woorden van deze wijze man kunnen we het niet oneens zijn. Daarom besteedt Koekmag in dit nummer volop aandacht aan boeken en drukkunst én trekken we naar de landgoederen en bossen net buiten de stad. Deventer Koekstad. Of is Boekstad een betere benaming? Allebei kan natuurlijk ook. Koek en Boek, het bekt best lekker, toch? We duiken de geschiedenis in, terug naar het moment dat de eerste drukker hier vanuit Duitsland kwam om Deventer als drukkersstad op de kaart te zetten. We drinken koffie bij René Berends. Hij schreef meerdere boeken over onze stad en maakte van zijn huis een waar Deventer museum. In de nieuwe rubriek Koek & Verhaal neemt VVV-directeur Hein te Riele je mee naar de Boekenmarkt op zoek naar een verboden boek. Is dat alles? Nee! Lekker lui lezen is natuurlijk heerlijk, maar een beetje beweging op z’n tijd kan ook geen kwaad. Steek Koekmag in je binnenzak en wandel de brug over om de vele landgoederen die Twello rijk is te ontdekken. Een fijne route vol cultuur en natuur bij onze buren. Veel plezier en geniet van de zomer.

colofon

Redactie Koekmag

Juli, augustus, september 2013 Uitgever: Tekstbureau Etaalage Hoofdredactie: Sylvia Plette Redactieadres: Koekmag Twijgstraat 1 7411 AR Deventer [email protected] www.koekmag.nl Advertenties: [email protected]

Aan dit nummer werkten mee: Jurgen Antonissen, Jildou Dantuma, Erwin Fuchs, Marloes Markvoort, Femke Meerdink Veldboom, Henk Nalis, Evert Plette, Jeroen Plette, Jolien Posthumus Vormgeving: Zondagskinderen / Casper ter Beek Omslag illustratie: Job van der Molen Druk: Drukkerij De Bruijn Disclaimer: De redactie is niet aansprakelijk voor gegevens door derden verstrekt.

Koekmag is een uitgave van Tekstbureau Etaalage. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2

3

heeft Inhoud 12

20

37

38

Koek & Kroniek

Koek & Jij

Koek & Pan

Koek & Kiek

Deventer koekstad of Deventer boekstad? Lees mee hoe Deventer aan de naam drukkersstad komt.

Boeken, we kunnen er geen genoeg van krijgen in onze stad. Stel dat jij uitgever bent van Deventer boeken, wat geef je uit?

Te lekker voor woorden: verse tonijn gegaard in citrus. Gewoon maken en genieten dus...

Het mooiste plein van Nederland op de foto gezet. Is er door de jaren heen eigenlijk iets veranderd aan de Brink? Ontdek het zelf.

24

32 31

46

Koek & Koffie

Koek & Go

Koek & Verhaal

Boeken (schrijven), geschiedenis en verzamelen: René Berends samenvatten kan eigenlijk niet. Daarom gaat Koekmag op de koffie en doet uitgebreid verslag.

Ga mee de natuur in met deze heerlijke wandeling langs Twellose landgoederen.

De recherche gaat aan de slag met een verboden boek over kamperen, te koop aangeboden op de boekenmarkt... Een verhaal om lekker te lezen.

4

En verder... ... hebben we natuurlijk nog veel meer. Zo sturen we een mysterieshopper op pad om te kijken hoe het met de service in de winkels is gesteld, vertelt Jurgen je alles over zijn voorbereiding op de vakantie en laten we je kennismaken met een site vol informatie over de stad met allerlei leuke technische snufjes, zoals het op elkaar leggen van stadskaarten uit verschillende periodes. Test verder je kennis over Deventer met de puzzel en kom meer te weten met onze stadswandelingen. Tip: bezoek Koekmag ook online op website, Facebook en Twitter.

5

Koekjes

Koffie en kunst in historische manege

Met de hand gehecht

Oké, je moet er wel even je favoriete stad voor uit, maar op slecht enkele kilometers van Deventer vind je een superleuke theeschenkerij en galerie in één: Kleinvoorde. In deze omgebouwde manage in Twello kun je genieten van schilderijen, beeldhouwwerk, glaskunst en andere kunst van verschillende kunstenaars. Eigenaren Jos en André streven ernaar het aanbod aan kunst laagdrempelig en betaalbaar te houden. Uiteraard kun je er ook terecht voor een appeltaartje en een kop koffie of thee. Open van maart tot en met oktober, woensdag tot en met zondag van 11 tot 18 uur.

Klinkt ouderwets, handboekbinden. De resultaten van de BookBindChallenge bewijzen echter het tegendeel. Tijdens deze uitdaging krijgen handboekbinders in het Nederlandse taalgebied de gelegenheid een boek op geheel eigen wijze met de hand in te binden en de inhoud van het boek te ‘vertalen’ naar de boekband en de bindwijze. Dit jaar is gekozen voor deel 5 van de serie ‘De Zeven Deventer Moordzaken’: Moordopera. De boeken worden tentoongesteld van 2 tot en met 9 augustus (dus ook tijdens de Boekenmarkt) bij Boekhandel Praamstra in de Keizerstraat.

Theeschenkerij Galerie Kleinvoorde, Blikkenweg 6, Twello

Het boek Moordopera winnen? Zie pagina 50.

Wist je dat... ...Gerard ter Borch (1617-1681) de bekendste schilder was die ooit in Deventer heeft gewerkt? Hij woonde in de Lange Bisschopstraat en kon zich meten met de grote schilders van zijn tijd. Hij werd geroemd tot ver buiten de landsgrenzen. Ter Borch werd geboren in Zwolle en geschoold in het westen van het land. Vanaf 1654 werkte hij in Deventer en schilderde vele portretten van Deventer bestuurders. Op de Zandweerd is een straat naar hem vernoemd: de Gerard ter Borchstraat. Bezoek tot en met 27 september in het Historisch Museum de tentoonstelling ‘Rondom Ter Borch - 17e eeuwse schilderkunst in Deventer’.

Iej kunt op mien de rugge En de boek weer of 6

JE KUNT HET HEEN EN WEER KRIJGEN. Uit: Deventerse Wiesheden, uutdrukkingen en väsjes

Hoor Deventer! Een speciale geluidswandeling in de binnenstad. Zo heb je Deventer nog nooit eerder ervaren. Kunstenaar Jeroen Diepenmaat laat de geluiden van Deventer klinken in remixen, gedichten en geluidskunstwerken om vergeten verhalen, plaatsen en personen te herontdekken. Een ontdekkingstocht die voert over oude kloostergronden en nieuwbakken puin, langs speelse ornamenten en beklemmende bouwsels, door sprookjesachtige binnentuinen en smoezelige achterafstraatjes. Hoe het werkt? Stem de radio op je smartphone af op 93.0 FM en vind het geluid. Loop vervolgens van geluid naar geluid. Krijg je ruis? Dan dwaal je af. Geen smartphone? Geen probleem: ook met een transistorradio is het geluid te ontvangen. Deze zijn, samen met de folder, tot en met eind september verkrijgbaar bij de VVV. 7

Koekjes Ga creatief aan de slag Midden op de Brink in de Hip is een nieuw initiatief gestart: Mijn Atelier. Een innovatief bedrijf dat workshops organiseert, maar andere personen ook de mogelijkheid biedt om interessante en creatieve workshops aan te bieden. De workshops, voornamelijk voor volwassenen maar er zijn ook kinderworkshops, moeten laagdrempelig zijn. Doel: een gezellig avondje of dagje uit, mooie creaties maken en nieuwe mensen leren kennen. Een kleine greep uit de workshop die aangeboden worden: Keltisch tekenen, creatief schrijven, originele verjaardagshapjes maken, tekenend speeddaten, hippe tasjes ontwerpen en meerstemmig zingen. Inschrijven kan individueel of als groep via de site, waar je een agenda vindt met daarin alle workshops en waar je meteen een kaartje kunt kopen.

Ervaar de gastvrijheid in het Jordenshuis Welkom op één van de mooiste plekken in Deventer: het Jordenshuis. In dit prachtige, eeuwenoude pand aan de Papenstraat 26 werken, ontmoeten, verbinden en ontwikkelen professionals zich. Ook kun je er trouwen! Het Jordenshuis is in de zeventiende eeuw gebouwd. Hoewel op de luifel ‘1740’ staat, wordt gedacht dat het pand ouder is en voor die tijd wordt gebruikt als priesterhuis. Begin negentiende eeuw wordt het pand eigendom van notaris Jordens en blijft het drie generaties (1806-1930) eigendom van die familie. In 1908 laat de heer Jordens voor zijn zusters, die zich vervelen en ambitieus zijn, in de tuin een schildersatelier bouwen. In het pand zijn delen van het originele Rococo-interieur gespaard gebleven.

www.mijnatelier.org

Oproepje Nog niet zo lang geleden ontmoette Koekmag Ben Hulleman, een verzamelaar van alles wat met Deventer te maken heeft. Als Koekmag wat nodig heeft voor een artikel over onze prachtige stad, kunnen we bij hem aankloppen. Erg prettig! Daarom doen we graag wat voor hem terug. Wie helpt de verzameling van Ben nog completer te maken? Met oude foto’s (om te kopiëren), rekeningen, reclames, boeken, enzovoort. Ben is specifiek op zoek naar foto’s van de buitenwijken. Heb je wat interessants? Neem dan contact op: Ben Hulleman, 0570-617658.

Flexibel werken. Het Centrum voor Menskracht, een groep ondernemers die het beste uit bedrijven wil halen, is vanaf 2010 gevestigd in het Jordenshuis. Het biedt als bedrijfsverzamelgebouw ruimte om flexibel en creatief (samen) te werken en te ondernemen. Sociale innovatie en Het Nieuwe Werken vormen hierbij het uitgangspunt. Zaal- en spreekkamerverhuur. De prachtige, ruime zalen van het Jordenshuis - de pronkkamer, tuinkamer en voorkamer - zijn beschikbaar om te vergaderen of te trainen. Naast de verschillende ruimtes is het ook mogelijk om in de ruime en heerlijke tuin te vergaderen of te trainen. Trouwen. Ben je op zoek naar een historische en unieke trouwlocatie? Denk dan aan het Jordenshuis. Als je de deur opent, treed je binnen in het zeventiende-eeuwse Deventer met marmeren vloeren, prachtig behouden gebleven muren en plafondversieringen, een royale ontvangstruimte en een beschutte stadstuin in het hartje van het oude Deventer.

Het Jordenshuis Papenstraat 26 8

| 0570-643357 | www.jordenshuis.nl | 9

& Mystiek Onbewaakte schatten

?

De Mysteryshopper van Deventer gaat regelmatig op zoek naar dingen die klanten blij maken (of niet). Deze maand bezocht hij (of is het zij?) weer een typisch Deventer winkel: ‘Gedrukt & Geknipt voor u’ in de Kleine Overstraat.

Films uit alle windstreken Filmhuis De Keizer vertoont actuele films, (voor)premières, specials, klassiekers en jeugdfilms uit alle windstreken, voor een zo breed mogelijk publiek. Kwaliteit staat hierbij hoog in het vaandel. Dit alles in een ongedwongen sfeer en in de meest sfeervolle filmzalen van Oost-Nederland. Dagelijks worden minimaal twee films vertoond in de avond. Daarnaast zijn er elke dinsdag, vrijdag en zondag matineevoorstellingen. Aanvangstijden, films en filmbeschrijvingen staan vermeld in de maandfolder en op de website.

Heijermans, Tolstoi, bewerkingen van Toneelgroep De Appel... Op mijn zoektocht naar uitgeschreven toneelstukken stuit ik op een goudmijn. Waar? Achterin een muffige - dus echte - boekenkelder. De ingang zit verstopt tussen stellages vol oude boeken. Daar moet ik echt naar beneden, gewoon om te snuffelen. “Zoekt u iets speciaals?”, klinkt het vanuit het trapgat. “Toneelstukken?”, verzucht ik. Ernaar dolen is heerlijk, maar vinden doe je ze bijna nooit. Gaat die stem van boven nu mijn hoop de grond in boren? “Helemaal achterin, na het opstapje in de nis”, galmt het naar beneden. En zo vind ik mijn goudmijn. Hebberig vul ik mijn tassen. Die, die en ook die. Wat een keus! Via de smalle trap wurm ik me, bepakt en bezakt, weer naar de begane grond. De winkel is leeg, op boeken na. Maar waar kwam die hulpvaardige stem dan vandaan? Verwonderd haal ik mijn eerdere binnenkomst voor de geest. Ook in die herinnering zie ik alleen boeken en geen boekverkoper. Spookt het in deze boekenhemel? Is de winkel eigenlijk wel open? Ben ik niet gewoon een deur ingegaan die afgesloten had moeten zijn? Ben ik dan nu een inbreker? En straks een winkeldief? Want één ding is zeker: die prachtstukken gaan mee naar huis. Vanuit de etalage aan de andere kant van de straat word ik vriendelijk toegezwaaid: de winkel blijkt uit twee panden te bestaan. Bij het afrekenen vraag ik om een kaartje met naam en adres. Verstrooid zoekt de eigenaar om zich heen, grijpt iets en knipt er resoluut een stuk van af met een grote schaar. ´Gedrukt en Geknipt voor u´, lees ik. Letterlijk! De terugkomfactor: zeer zeker / misschien / nooit meer

Filmtips in juli, augustus en september: Frances Ha, Ginger & Rosa, The Sapphires, Oh Boy, Después de Lucía, I - Anna, Trance, To the Wonder, Bellas Mariposas, Blue Jasmine, Le Passé, Borgman en meer. Film op de Brink 2013 Van donderdag 29 tot en met zaterdag 31 augustus wordt de Brink, het mooiste plein van Nederland, omgetoverd tot een grote, gratis toegankelijke openluchtbioscoop. Op een groot doek voor de Waag worden vanaf 21.30 uur de beste films vertoond. Het programma van deze negende editie van Film op de Brink bestaat uit drie films: The Sapphires van Wayne Blair, een heerlijk swingende en grappige sixties film over vier talentvolle zangeressen van Aboriginal afkomst; Anna Karenina van Joe Wright, een romantisch en tragisch liefdesverhaal gebaseerd op het wereldberoemde boek van Leo Tolstoy en de Nederlandse filmhit De Marathon van Diederick Koopal, over vier Rotterdamse vrienden die hun garage van de ondergang proberen te redden door mee te doen aan de marathon. Een lekker gevarieerd programma met voor elk wat wils. Koekmag Sneak Op dinsdag 10 september 20.30 uur start de Koekmag Sneak weer, na een korte zomerstop. Voor slechts € 5,00 zie je een topfilm voordat deze in première gaat. Openingstijden: Op werkdagen van 11.00 tot 13.00 uur en 45 minuten voor aanvang van de voorstellingen.

Meer mysteryverhalen over Deventer lees je op: demysteryshoppervandeventer.blogspot.nl Twitter: @Mysteryshop0570 Facebook: facebook.com/mystery0570 10

Filmhuis De Keizer Keizerstraat 78 | 7411 HH Deventer | 0570-600515 | www.filmhuisdekeizer.nl 11

Deventer Boekstad Dat Deventer iets met boeken heeft, hoeven we je waarschijnlijk niet te vertellen. Dat is niet alleen vanwege de bekende Boekenmarkt, die sinds 1989 wordt gehouden. Onze stad staat namelijk al eeuwen bekend als drukkersstad. In de vijftiende eeuw vestigde boekdrukker Paffraet zich in Deventer en drukte het eerste boek volgens de nieuwe boekdrukkunst. De opkomst van Deventer als boekenstad hangt nauw samen met de bloei van de Latijnse School.

In de vijftiende eeuw nam de geletterdheid toe. Dat was het gevolg van de opkomst van de burgerij en het gebruik van de volkstaal in steeds meer geschriften. Vooral de Moderne Devotie heeft in de vijftiende eeuw het lezen van religieuze teksten in de volkstaal gestimuleerd. De vraag naar geschriften was daardoor zo groot geworden dat de kopiisten er niet meer aan konden voldoen. Dat inspireerde de Duitser Johannes Gutenberg om te experimenteren met nieuwe manieren om teksten te reproduceren en vermenigvuldigen. Het lukte hem tussen 1452 en 1455 om met losse metalen letters een bijbel te drukken en hij is hiermee de ‘uitvinder’ geworden van de belangrijkste techniek in de geschiedenis van de mensheid. De druktechniek heeft zich vanuit zijn woonplaats Mainz over Europa verspreid. De eerste stad buiten Duitsland waar drukkers actief waren, was Parijs en de eerste in Nederland was Utrecht (in 1473). Deventer volgde in 1477.

12

Illustratie: Job van der Molen

& Kroniek

18.000 pagina’s Deventer was al een echte boekenstad sinds de activiteiten van Geert Grote als verzamelaar van geschriften en die van de broeders van het Gemene Leven in het Heer Florenshuis als afschrijvers, maar Deventer was ook een belangrijk kerkelijk centrum en een drukke handelsstad. Het was dus logisch dat zo’n stad een drukker aantrok. In 1477 verhuisde Richard Paffraet van Keulen naar Deventer, waar hij het ‘Liber Bibliae Moralis’ van Pierre Bersuire of Bechorius drukte, het eerste boek dat in Deventer is gedrukt. Tot 1485 drukte hij in totaal 81 boeken met een gezamenlijke omvang van bijna 18.000 (!) pagina’s. Voor die tijd onvoorstelbaar veel. Hij was daarmee de productiefste drukker in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Paffraets drukkerij was dus een groot en kapitaalintensief bedrijf. Hij kocht in 1480 een huis aan de Lange Bisschopstraat dat aan de achterkant grensde aan het Heer Florenshuis en liet zich in 1481 als burger van Deventer inschrijven. Toen Alexander Hegius in 1483 naar Deventer kwam, nam hij zijn intrek bij het gezin Paffraet. De inwoning van Hegius en de mensen met wie hij omging, hebben grote invloed gehad op de ontwikkeling van het fonds van Paffraet én van Deventer als centrum van het humanisme.

Kwart van de totale boekproductie Met Paffraet begon in Deventer een lange traditie van Deventer als drukkersstad. De drukker kreeg in 1483 een concurrent die wellicht meer een collega was: Jacob van Breda, die eerst woonde en werkte in de Papenstraat en in 1495 verhuisde naar een pand op de hoek van de Polstraat en het Grote Kerkhof, vlakbij de Latijnse School. Het eerste boek waarvan vaststaat dat hij het in Deventer drukte, was ‘Synonima sive Sententiarum variationes’, door Stepahnus Fliscus, in 1485. Paffraet en Van Breda drukten allebei

13

veel voor de Latijnse School en hebben in de vijftiende eeuw meer dan 25 procent van de totale Nederlandse boekproductie voor hun rekening genomen. Het accent lag bij de Deventer drukkers nadrukkelijk op kleine schoolboeken in het Latijn; Nederlandse titels waren in die periode bijzaak. Van Breda begon zijn drukkerij in 1483. Dat hij een deel van het lettermateriaal van Richard Paffraet gebruikte en boeken herdrukte die Paffraet eerder had gedrukt, duidt eerder op een collegiale dan op een concurrerende verhouding tussen beide drukkers. Zij hebben samen van Deventer het belangrijkste drukkerscentrum van de Nederlanden gemaakt, dat drukkerssteden als Antwerpen, Gouda, Delft en Zwolle voor bleef tot ongeveer 1500, toen Antwerpen die rol overnam. Richard Paffraet en Jacob van Breda zijn als drukkers actief gebleven. Paffraet werd in 1511 opgevolgd door zijn zoon Albert die de drukkerij tot 1540 voortzette en in 1532 enkele werken van de doperse eindtijdprofeet Melchior Hoffman drukte. Jacob van Breda drukte zijn laatste boek in 1518.

Beeld: Ben Hulleman

& Kroniek

zijn hoofdrol als exporteur van gedrukte boeken. In de intellectuele voortrekkersrol van Deventer als ‘stad van de Moderne Devotie en het humanisme’ heeft de boekdrukkunst, zoals die hier werd uitgeoefend, een belangrijke rol gespeeld. Dankzij het werk van de Deventer drukkers en de functie van de jaarmarktstad Deventer als ontmoetingsplaats van kooplieden konden de denkbeelden van die belangrijke stromingen tussen 148 en 1520 juist vanuit Deventer verspreid worden. Bron: Geschiedenis van Deventer, Henk Slechte..

Jaarmarktstad De meeste steden waar drukkers vanaf de uitvinding van het drukken succes hadden, waren universiteitssteden, waar de noodzakelijke afzet van de basisoplage van enkele tientallen exemplaren van een boek gegarandeerd was. Dankzij hun contacten met universiteiten in andere steden en centra van geleerdheid als kloosters en vorstelijke hoven, hadden ze ook een wijder afzetgebied. Ook jaarmarktsteden vormden een aantrekkelijke markt voor drukkers, omdat zij centra van handelsverkeer waren en (groot) handelaren elkaar ontmoetten en boeken inkochten en verhandelden. Tot die steden behoorden Deventer en Bergen op Zoom. Deventer had geen universiteit, maar wel een bloeiende Latijnse School, terwijl het bovendien een belangrijke jaarmarktstad was. De boeken van de Deventer drukkers vonden via de reizende kooplieden gemakkelijk hun weg naar vergelijkbare steden. Geen wonder dus dat de Keulenaar Paffraet juist deze stad koos om zijn ambacht te gaan uitoefenen. De opkomst van (haven)steden met vast gevestigde kooplieden in de eerste decennia van de zestiende eeuw, maakte de oude jaarmarktsteden minder aantrekkelijk voor drukkers, waardoor havensteden als Antwerpen en - iets later - Amsterdam een commercieel Mekka voor de beoefenaars van dit ambacht werden. Deventer bleef een belangrijke drukkersstad, maar verdween wel uit de kopgroep, en verloor in ieder geval

14

Alexander Hegius (ca. 1439-1498) Alexader Hegius is als Sander van Heek geboren in Burgsteinfurt in het westen van het Münsterland. Hij studeerde aan de universiteit van Rostock, waar hij de titel van magister artium (meester in de vrije kunsten) behaalde die hem het recht gaf overal les te geven. Hegius was van 1469 tot 1974 rector van de Latijnse School in Wezel en van 1474 tot 1483 die van Emmerik. Overal waar hij studeerde en doceerde ontmoette hij broeders van het Gemene Leven en maakte hij via hen kennis met de Moderne Devotie. In Emmerik ontmoette hij filosoof Rudolf Agricola, van wie hij Grieks leerde en die hem in contact bracht met de humanistische geleerde Wessel Gansfort. Hij is ongetwijfeld beïnvloed door beide geleerden. In Hegius kwamen de Moderne Devotie en het humanisme samen in één persoon die het onderwijs in Deventer heeft doordesemd. Hegius was niet alleen een belangrijke rector, onder wie de Latijnse School een periode van bloei beleefde, hij was ook een productieve humanistische dichter, wiens gedichten door Erasmus hoog zijn geprezen. Alexander Hegius is begraven in de Lebuinuskerk.

15

Foto: Vincent Nijhof

& Kunst

In de etalage: Patrick Mangnus Koekmag houdt van kunst. En kunst is er genoeg in Deventer. Daarom geven wij met liefde elke editie een pagina weg aan een kunstenaar. Patrick: “Grafiek (houtsnedes, etsen, zeefdrukken, lithografie) vormt vaak de basis voor mijn werk om verder op te reageren met andere teken- en schildertechnieken. Vanwege de ambachtelijke insteek van de grafiek voel ik mij sterk gerelateerd aan oude (boek)drukkunst. Bijna al mijn werken zijn unica: de oplage, het kenmerk van de grafiek is gereduceerd tot nul, maar manifesteert zich bijvoorbeeld nog in de herhaling van eenzelfde drukplaat, alleen dan in een totaal andere context en bewerking. Mijn werk bestaat uit veel lagen en tijdsbewegingen, soms harmonieus, maar ook vaak paradoxaal. Veel werken zijn onderdeel van grote series. Dit werk is uit de serie ‘Revolutionary road portraits’. Techniek: Houtsnede, acryl, spuitbus, collage en mixed media op rijstpapier. Vaak werk ik samen met collegakunstenaars. Niet alleen in het platte vlak, maar ook ruimtelijk. Tot en met oktober 2013 is er een groot beeld te zien in Amersfoort als onderdeel van de Kunstvaarroute.” www.patrickmangnus.nl

16

17

& Kennis

Beleef het erfgoed met je mobiel Met je mobiel in de hand door de stad zwerven en ondertussen informatie ontvangen over de rijke historie om je heen. Het kan al een tijdje via deventeropdekaart.nl. Toch is de (mobiele) site nog lang niet bij iedereen bekend en dat is zo zonde! Deventeropdekaart maakt het mogelijk om op je mobiel het industrieel erfgoed, de rijksmonumenten en oude plattegronden van de stad te zien. Ook een stadswandeling langs fabrieks- en bedrijfspanden maken is een mogelijkheid. Op straatnaam en huisnummer worden met foto’s, teksten en herinneringen de monumenten weer tot leven gebracht. Je kunt zelfs je eigen herinnering toevoegen. Uiteraard kun je de site ook op je laptop kijken. Nieuw op de site is de Canon van Deventer, met daarin alles wat je écht moet weten over de geschiedenis van de stad. Ook andere uitbreidingen, zoals gemeentelijke monumenten, beroemde Deventenaren en geschiedkundige gebeurtenissen vind je binnenkort op Deventeropdekaart.nl. In samenwerking met Stadsarchief & Athenaeumbibliotheek en Stichting Industrieel Erfgoed Deventer brengt Historisch Museum Deventer de geschiedenis nu wel heel dichtbij.

Meer weten? Kijk op www.deventeropdekaart.nl of scan de qr-code.

18

19

& Jij Jeroen Schwartz:

Waar moet een boek over komen? Deventer doet het ontzettend veel: boeken uitgeven. Iets te veel, vinden sommigen. Boeken over kacheltegels, bomen, de muntslag, historie van gasthuizen en andere panden, bedrijfsgeschiedenissen, Deventer sixties alive, woordenboeken van Deventer dialect, de Hanzestad, geschiedenis van arbeidsmigratie, enzovoort. We hebben het allemaal. Stel dat jij uitgever bent van Deventer boeken: wat is het eerste boek dat je op de markt brengt?

Nienke Weick “Over de Deventer krakers zou ik graag een boek zien verschijnen - en dan zou ik het onderwerp breed uit willen meten: van een stuk geschiedbeschrijving (over bijvoorbeeld het toeristentrekkende Bergkwartier wat ooit een krakersbuurt was), via inkijkjes in gekraakte panden (wie zit er nu eigenlijk achter die voordeur?), naar portretten van (oud)krakers in woord en beeld. En: naar de initiatieven die vanuit krakersidealen zijn ontstaan (weggeefwinkel, soepcafé, kunstprojecten). Dit alles geeft Deventer mede haar smoel.”

20

“De lawine aan (meestentijds prachtige) boeken over en uit Deventer is inderdaad amper bij te benen. Al die bladzijden geven mij, nieuwkomer en boekenwurm, wel gelegenheid te grasduinen in het wel en wee van het toen en nu. En nog steeds weet ik maar weinig. Daarom - en omdat ik met regelmaat op groenten van andermans land word getrakteerd - zou ik graag een volkstuinenboek laten verschijnen. Met een overzicht van de meest kleurige volkstuinen aan de randen van de stad. Welke Deventenaren eten van eigen grond? En wat laten ze er groeien, welke klassieke en vergeten groenten belanden er in hun potten en pannen? In gedachten ben ik al jarenlang aan het bladeren tussen grote detailfoto’s van zandbruine handen, roestig tuingereedschap en zeldzame vogelverschrikkers. Tussen deftige portretten van deze seizoenarbeiders. Dit groene boek bevat niet alleen hun tips, trucs en recepten maar ook verhalen over hun afkomst en een opstel over de achtergrond en de vreugde van het moestuinieren. Als de oogst tegenvalt, zou ik graag een handzaam naslagwerk publiceren waarin de allerleukste - misschien wel alle - sportieve fiets- en renpaadjes in de gemeente staan gebundeld. Maar dan als app...”

Maaike van Lunenburg “Ik zou een boek willen uitgeven (of schrijven) waarin de mensen centraal staan. Niet veel tekst, maar mooie foto’s van groepjes mensen die door het toeval of een hobby samen zijn. De mensen die hun hond uitlaten om elf uur ’s avonds op het grasveld tegenover het voormalig postkantoor aan de Diepenveenseweg, de mensen die met een VVV-gids de stad bekijken, een groepje op de veerpont naar De Worp, mensen bij de kassa van een supermarkt op de Flora, ouders op een bankje op de Ulebelt, terwijl hun kinderen spelen. Deze groepen hangen als los zand aan elkaar, tenzij er iets gebeurt. Liefst iets naars. Dan merk je dat je een groep bent: de groep die erbij was toen het gebeurde... En elke groep heeft dat potentieel van saamhorigheid. De foto’s in het boek moeten zo zijn dat er iets van die ‘potentie tot een groep’’ uit spreekt. Het zijn de bijzondere mensen en gebouwen die de stad hun eigenheid geven; het zijn de gewone mensen die de stad doet leven. En laat leven.”

Jan van den Bekerom “Als ik iets over Deventer zou mogen uitgeven, dan zou ik iets willen maken over wat er leeft in de stad, onder de mensen. Dat waar de hangouderen op de Brink het over hebben. Of het nu gaat om dat nieuwe gemeentehuis, of over die voetbalclub,

21

& Jij het hoogwater van de IJssel... Maar ook die nieuwe kroeg, dat schandaal van die man bij die vereniging. Dan zou ik er een wekelijkse uitgave van maken, de Keek op de Koek-week. Uiteraard met de eerder genoemde deskundigen aan het woord. Meningen alom! Of ik zou iets willen uitgeven over een ontdekkingstocht in Deventer. Toen ik dertien jaar geleden naar Deventer kwam om te studeren, dacht ik nog: wat is daar in die verre Koekstad nu te doen? Al snel zag ik hoe gelukkig ik mag zijn hier te mogen wonen. Hoe uniek onze Hanzestad eigenlijk is, ook gezien haar ligging: zo centraal en toch weer zo afgelegen. Hoe mooi de buitengebieden zijn, om nog maar te zwijgen over de IJssel. Hoe aantrekkelijk de evenementen, de gebouwen, de Brink en de geschiedenis, er zijn zo veel interessante personen. Al die facetten en meer, die onze stad zo heerlijk maken.”

Goed, snel en voordelig!

De webshop van Drukkerij de Bruijn Deventer

www.webdrukkerijdevent er.nl 22

23

& Koffie

In die tijd was het normaal dat de vijand gangen groef om buskruit onder een toren te plaatsen en deze zo in één klap te laten ontploffen. Om te luisteren of de vijand daadwerkelijk gangen aan het graven was, groeven de Deventenaren luistergangen. Zie je het voor je? Het is oorlog, de vijand schiet de toren aan stukken en soldaten zitten in nauwe gangen te luisteren of de vijand aan het graven is...”

Wereldgeschiedenis dicht bij huis Dit verhaal is één van de vele die René Berends, leraar Nederlands op de pabo, schrijver en verzamelaar graag aan zijn studenten en aan kinderen vertelt. “Als je volwassenen vraagt naar hun schooltijd, herinneren ze zich vaak die ene leraar die zo mooi kon vertellen”, aldus René. “Kinderen houden van verhalen. Als je kinderen wilt interesseren voor geschiedenis en je wilt dat ze het snappen, moet je dichtbij beginnen. De ketel aan de Waag, de stenen op de Brink waar de galg heeft gestaan, in welk Deventer huis Joodse onderduikers hebben gezeten... Dat soort verhalen dicht bij huis spreken tot de verbeelding. Je kan de wereldgeschiedenis vertellen aan de hand van Deventer.”

Wat do-j in mien linnenkast?

“De wereldgeschiedenis vertellen vanuit onze stad” Zodra de deur opengaat, slaat je fantasie op hol. De hal van de mooie jaren dertig woning is rijk behangen met oude emaille reclameborden van allerlei Deventer bedrijven. “Zo vond mijn vrouw het in de hal wel genoeg.” Deze prachtige kleurrijke borden zijn echter pas het begin. Van de verzameling en van de verhalen. Koekmag stapt het huis binnen van René Berends. Leraar, verzamelaar en schrijver.

René Berends is geboren (1955) en getogen in Deventer. Hij volgde na het atheneum een studie aan de Pedagogische Academie en vervolgens studeerde hij onderwijskunde, werkte als schoolbegeleider en is sinds tien jaar pabodocent Nederlands. Typ zijn naam in op de website van de Koninklijke Bibliotheek en je vindt ruim 150 publicaties. René schrijft verhalen en boeken voor kinderen en publiceert over de historie van Deventer. Zijn passie voor de geschiedenis van de stad ontstond al toen René een jaar of tien was. “Ik was in mijn moeders linnenkast aan het snuffelen en vond in een doosje een stapeltje ansichtkaarten, waaronder een kaart van de Schipbrug met bootjes eronder. Zoiets had ik nog nooit gezien. Ik vroeg aan mijn moeder of zij dat wel eens had gezien. Het enige wat ze zei, was: ‘Wat do-j in mien linnenkast?’ Maar goed, ik mocht de kaart wel houden.”

“In de kelder van de parkeergarage in de Gibsonstraat - waar vroeger de Coop zat - vind je het fundament van de Noordenbergtoren. Jaren geleden zijn daar bij archeologisch onderzoek luistergangen uit de Tachtigjarige Oorlog gevonden. Deventer was zeer nauw bij deze oorlog betrokken. Onze stad bleef tot 1578 in Spaanse handen en werd tot ‘s lands vijand verklaard. Onder leiding van de graaf van Rennenberg werd de stad door troepen omsingeld. Na een beleg van drie maanden en zware beschietingen viel de stad in Staatse handen. Tijdens dit beleg werd het puntdak van de Noordenbergtoren, een toren hoger dan de Lebuinustoren, afgeschoten.

24

25

& Koffie Chocola-automaat Vanaf dat moment is een verzameling ansichtkaarten een feit. “Op een gegeven moment had ik zoveel kaarten, dat ik toe was aan mijn honderdste foto van De Waag en mijn honderdste foto van de Brink.” Bij ansichtkaarten is het niet gebleven. Kom je nu zijn huis binnen, dan waan je je al snel in een Deventer museum. Tientallen reclameborden uit allerlei tijden, blikken van vele uiteenlopende bedrijven, metalen plaatjes die op de Burgers-fietsen werden geschroefd, oude drankflessen, een heuse Coelingh chocoladerepenautomaat, je kunt het zo gek niet bedenken of René heeft het. Ook boeken horen uiteraard in de collectie thuis. Een flinke collectie, waarvan veel zelf geschreven. Schrijven voor kinderen is gelieerd aan zijn werk. Zo schreef René meerdere boeken over het daltononderwijs en is hij verbonden aan de werkgroep Deventer Onvoltooid Verleden Tijd (DOVT), die onder meer een lesmethode over lokale geschiedenis heeft uitgegeven. Met deze methode krijgen docenten met boeken, authentieke voorwerpen, replica’s, spellen, fotoseries, afbeeldingen, tips voor wandelingen, cd’s en dvd’s handvatten om de lokale geschiedenis op een interessante wijze aan te bieden. Voor deze methode schreef René met collega’s ook ‘Vijftig vensters op Deventer. Canon van de stadsgeschiedenis’.

Goud Stilzitten komt niet voor in het woordenboek van René. Zo is er pas een nieuw boek van hem verschenen: De dief van Deventer. Dit boek is deels een geromantiseerd kinderverhaal en deels een geschiedenisbeschrijving (zie kader). “De Dief van Deventer is de eerste in de reeks Historische Kinderboeken over Deventer, die uitgegeven wordt in het kader van de Deventerbrede erfgoedpresentatie en sluit

aan bij het door het Netwerk Cultureel Erfgoed Deventer gekozen centrale thema ‘Goud’. De totstandkoming van dit boek is een initiatief van de Stichting Deventer Onvoltooid Verleden Tijd.” Zijn de ideeën dan nooit op? “Ik ben nu wel wat moe van alles wat ik doe, maar straks is het zomervakantie. Als ik dat één of twee dagen rust heb gehad, komen er wel weer ideeën voor nieuwe projecten of publicaties.”

Boek - De Dief van Deventer Anna en Jan rijden op een voorjaarsdag in 1683 op de hessenwagen van hun vader mee naar Deventer. ’s Avonds zijn ze in herberg ’t Hemeltje, in de buurt van Bathmen, wat aan het eten als daar plotseling Anton Kortenhorst, een marskramer uit de buurt, zwaargewond binnenvalt. Hij is overvallen en zwaar gewond. In Deventer is er een grote jaarmarkt. Bij toeval ontdekken Anna en Jan daar wie de man is die de marskramer overvallen heeft. Gaan Anna en Jan ervoor zorgen dat de schout en zijn rakkers de overvaller zullen oppakken? Het verhaal in dit boek speelt in de zeventiende eeuw. In het tweede deel wordt beschreven hoe Deventer er in die eeuw uitzag. Het boek ‘De Dief van Deventer is te koop in onder andere Historisch Museum Deventer, De Waag.

26

27

Shop till you drop... Winkelen totdat je erbij neervalt. Heerlijk! In Deventer kan het. Onze stad is voorzien van de grote ketens, maar heeft ook de meest bijzondere winkeltjes waar je nou net de niet standaardproducten vindt. Juist die winkels maken Deventer als winkelstad bijzonder. Koekmag ging je voor en doet een greep uit de allerleukste winkels.

De Stoelendans - Verkozen tot leukste winkel van Deventer ‘12-’13 Kom binnen bij de winnaar van ‘de leukste winkel van Deventer’-verkiezing. Deze winkel, waar fantasie tot leven komt, biedt een ruime keuze aan sieraden voor man en vrouw, glaskunst uit Griekenland en Zweden, beelden en collectables, geuren, kruiden, Arabische tabakspijpen, enzovoort... De Stoelendans, een winkel met een bijzonder assortiment. Net een klein museum maar dan anders en... gratis entree. De Stoelendans heet je welkom en vertelt je graag over de achtergrond van de producten. Stoelendans, Nieuwstraat 53, www.stoelendans-deventer.nl

Drogisterij De Kruidnagel - Al vijftig jaar een begrip

Hoge Ramen - Hier raak je niet uitgekeken Vier monumentale panden met elkaar verbonden via een spannende kruip door-sluip door constructie. Je kan uren rondlopen en snuffelen want er valt altijd weer veel nieuws te ontdekken. Van kleding (onder meer King Louie) tot boeken, van klokken tot kaarten en van kitsch tot design, zoals de nieuwe producten uit de collectie van Fatboy! Bij Hoge Ramen slaag je zeker voor groot en klein. Loop gewoon even binnen en laat je verrassen door de uitgebreide kleurrijke collectie of bezoek de website. Hoge Ramen, Grote Overstraat 46-48, www.hoge-ramen.nl

De Stoofpot - Kookliefhebbers opgelet De Stoofpot is een gezellige kookwinkel, boordevol leuke en handige artikelen. Je kunt bij ons artikelen kopen vanaf 25 eurocent tot 1000 euro, voor zowel de hobbykok en thuisgebruiker als voor de professionele kok. Voor een persoonlijk en goed advies ben je van harte welkom in onze winkel. Geen tijd om langs te komen? Bestel de producten dan via www.stoofpot.com. De Stoofpot, Grote Overstraat 77, www.stoofpot.com 28

Het is juli 1963 als de ouders van Lisette Ankersmit in de Schoolstraat beginnen met hun eerste winkel die we nu kennen als Drogisterij De Kruidnagel in de Walstraat. Het assortiment bestaat in de jaren zestig voornamelijk uit babyvoeding, luiers, verf, lippenstift en aspirines. Tegenwoordig - precies vijftig jaar later is het assortiment behoorlijk aan deze tijd aangepast. Denk aan voedingssupplementen, homeopathie en natuurlijke cosmetica. Je kunt echter ook nog steeds voor een doosje paracetamol terecht bij deze in Deventer welbekende Drogisterij. Drogisterij De Kruidnagel, Walstraat 19, www.dekruidnagel.nl

Living Colour - Happy products for Happy People Pip studio is één van de vele vrolijke en gekleurde merken die Living Colour verkoopt. Op dit moment is de schoollijn van Pip Studio binnen. De collectie is uitgebreid met potloden, gummetjes, masking tape, stretch bookcovers en een geweldige rugzak. De collectie is weer helemaal vrolijk met dansende hondjes, flamingo’s en natuurlijk niet te vergeten; bloemetjes en vogeltjes. Come take a look and smile! Living Colour, Kleine Overstraat 45, www.facebook.com/livingcolour1 29

& Kennis

M u s t k n ow

Latijnse tekst op de Deventer toren Wist je dat er helemaal bovenin, aan vier zijdes op de toren van de Lebuinuskerk een tekst staat? Hier staat namelijk:

FIDE DEO, VIGILA, CONSULE, FORTIS AGE De vertaling hiervan luidt: Vertrouw op God, wees waakzaam, denk goed na, handel dapper. De tekst is een Latijnse versregel, gemaakt door Gualtherus Sylvanus, die vanaf 1603 als rector van de Latijnse school in Deventer werkzaam was. Na een conflict met de predikant Jacobus Revius werd hij in 1619 ontslagen. De bekende Deventenaar M.E. Houck maakte van de Latijnse tekst de volgende vertaling: Op God den Heer vertrouwen, uit waakzame ogen schouwen, bezinnen voor beginnen en kloeke daden minnen. Bron: SAB

30

31

3

4

& Go de rand ervan en wei- en hooilanden op de lagere gronden. Ter verbetering van de ontwatering werden beken en waterlopen gegraven. De graslanden werden oorspronkelijk omgeven door houtwallen met meidoornhagen als afscheiding en veekering.

Lopen langs Twellose landgoederen

(foto 3) Loop de dijk af en ga beneden de eerste weg rechts (klinkerweg). Na 500 meter eerste weg linksaf, een halfverharde weg. De halfverharde weg gaat over in een asfaltweg. Steek de Terwoldseweg recht over en ga de Hunderenslaan in. Na ruim 100 meter loop je rechtsaf de parkeerplaats voor gasten van landgoed Het Hunderen op. Aan het einde van de parkeerplaats rechtdoor, een graspad overgaand in een bospad. Volg dit pad om het landhuis heen en steek een bruggetje over.

Gooi je boek aan de kant en kom in de benen! Deze mooie, groene wandelroute van zo’n elf kilometer voert je langs Twellose landgoederen en eindigt bij station Twello, om vanaf daar de trein terug te nemen. Hou je niet van wandelen? Je kunt natuurlijk ook je fiets pakken

(foto 4/5) Landgoed Hunderen In en rond Twello zijn nog steeds veel landhuizen te vinden. Waar de statige huizen zijn afgebroken zijn de landgoederen nog steeds herkenbaar aan het parkachtige landschap. Hunderen ligt aan de rand van een oeverwal van de IJssel en werd al in het jaar 959 genoemd als ‘villa Hundere’. Het huis stamt uit de 17e eeuw, maar is in 1863 drastisch verbouwd (de bovenste verdieping en zijvleugels zijn afgebroken). In 1809 kwam het huis in bezit van de familie Kerkhoven. De zoons en kleinzoons Kerkhoven vestigden zich als theeplanters op Java. De roman van Hella Haasse ‘Heren van de thee‘ is aan hen gewijd en speelt zich deels op dit landgoed af. In 1975 schenkt de familie Birnie het huis aan het Geldersch Landschap. Tegenwoordig is Hunderen in gebruik als groepsaccommodatie.

Start route: Spoorbrug Deventer, kant van de stad, voetgangersgedeelte. Loop de spoorbrug over richting De Worp.

(foto 1) IJsselbruggen Was in de 13e en 14e eeuw het vervoer over water de basis van de welvaart, in de loop van de 15e eeuw worden ook de landverbindingen belangrijk, zeker toen de IJssel verzandde. De Hanzesteden langs de IJssel waren aanvankelijk fel gekant tegen het aanleggen van bruggen in naburige steden in verband met het gevreesde oponthoud voor de Hanzekonvooien en natuurlijk ook uit concurrentieoverwegingen. Deventer kreeg in 1482 toestemming om een brug te bouwen.

Het pad vervolgen tot je weer op de doorgaande weg uitkomt. Aan het einde van de oprijlaan rechtsaf, Kruisvoorderweg in. Vlak nadat je het bord ‘Twello’ bent gepasseerd, zie je rechts:

(foto 6) Huis Kruisvoorde

Aan het einde van de brug: zigzag omlaag en sla direct helemaal linksaf (draai 180 graden). Volg het pad langs het spoor met het spoor links van je. Vervolgens loop je rechts van het spoor weg over een dijk.

In 1575 is het landgoed ‘Cruisenfort’ al bekend als havezate. Het gebouw wordt later gebruikt door de schout (een soort burgemeester). In het begin van de 20e eeuw werd de toren aan de rechterkant gebouwd. Tijdens de oorlog wordt het huis ingenomen door de Duitsers. In de jaren ’60-’70 is het huis in verval geraakt. De familie Kramer heeft het kasteel voor een appel en een ei gekocht en in eigen beheer gerestaureerd. Jarenlang werden er inboedelveilingen gehouden. Het kasteeltje is in gebruik als woonhuis.

(foto 2) Het landschap Overgangen tussen droog en nat waren de eerste vestigingsplaatsen van mensen in dit gebied. Het landschap bestond lange tijd uit grote akkercomplexen op de oeverwallen, boerderijen aan

1

32

2

5

6

33

10

7

11

& Go later uitgebreid met een ‘meierei’ en een ‘lanterskamer’ (landsheerkamer). Het landhuis werd in 1976 samen met Monumentenzorg gerestaureerd en is nu in gebruik als conferentieoord en trouwlocatie.

Iets verderop rechts, Blikkenweg. Meteen rechts zie je Galerie Kleinvoorde. Lees hierover op pagina 6.

(foto 12) Loop verder en ga het spoor over. Bij een verkeersbord ‘doodlopende weg’ ga je linksaf, een zandweg op. Waar de zandweg linksaf Twello ingaat, loop je rechtdoor en volg je het pad langs de watergang. Hou het water aan je linkerhand. Ga na 140 meter naar de andere kant van het water. Waar het water naar rechts gaat, loop je linksaf een hekje door. Ga op de asfaltweg rechts. Na 120 meter (na huisnummer 33) rechtsaf, een fietspad op (Wethouder Van de Liendelaan). Bij de kerk linksaf, Kerklaan.

(foto 7) Parckelaer De geschiedenis van de Parckelaer gaat terug tot de 15e eeuw. Mogelijk is het van agrarische oorsprong, maar het ontwikkelde zich tot havezate, een (ridderlijke) hofstede, waaraan rechten (gezag) en plichten (bescherming plattelandsbewoners) verbonden waren. In het midden van de 18e eeuw is het pand herbouwd. Tot aan het eind van de jaren ‘80 werd het huis bewoond door de familie Koldewijn (van schilder Piet Koldewijn). Toen mevrouw Koldewijn er nog alleen woonde, gebruikte ze slechts één kamer; de rest van het huis stond leeg. Het huis is door diverse volgende eigenaren in oude glorie hersteld.

(foto 13) Duistervoorde In 1358 bracht een knecht namens de stad Deventer een brief naar ‘Duestervoert’. Vermoedelijk woonde hier toen al een Van Apeldoorn, later invloedrijk lid van het Deventer koopmansgilde. De Van Apeldoorns behoorden in de 15e eeuw tot de lage adel (ridders). Duistervoorde was een versterkt huis met in de 18e eeuw enorme landerijen. In 1864 kreeg het na een ingrijpende verbouwing het huidige uiterlijk. Toen de rooms-katholieke kerk in 1888 eigenaar van het huis werd, werd de Martinuskerk ernaast gebouwd. In het huis werd een bewaar- en naaischool ingericht, geleid door zusters. In 1967 verlieten de zusters Duistervoorde. Het huis is nu privébezit.

Volg de Blikkenweg met een scherpe bocht naar rechts en naar links. Bij het bord Blikkenweg nummer 9, 9A, 11,15 ga je linksaf, een zandweg van landgoed Bruggenbosch op.

(foto 8) Bruggenbosch Op dit landgoed is het 17e eeuwse landhuis ‘Brug en Bosch‘ niet meer te zien. Het is in 1953 gesloopt en vervangen door een moderne villa. Het koetshuis en de boerderij zijn behouden.

Gebruik op de Kerklaan het voetpad aan de rechter zijkant (achter de bomenrij). De Kerklaan gaat bij de rotonde over in Duistervoordseweg (rotonde recht oversteken). Loop door tot de kruising Stationsstraat/Duistervoordseweg en ga linksaf naar NS-station Twello.

(foto 9/10) Bij huisnummer 15 rechtsaf en na 50 meter weer rechtsaf (graspad). Aan het eind linksaf, graspad tussen weilanden door. Dit pad rechts vervolgen. Graspad gaat over in een bospad. Volg dit bospad (zijpad naar rechts negeren) tot een asfaltweg. Ga linksaf Quabbenburgerweg op (gaat over in Oude Wezenveldseweg). Na bocht naar links, na huisnummer 7, rechtsaf een onverharde weg opgaan, die overgaat in een graspad. Na 100 meter vlak voor het huis linksaf, een onduidelijk pad door een beukenbos in. Na circa 100 meter rechtsaf, bospad. Bij een geasfalteerde oprijlaan recht oversteken via een pad langs een gazon van een landgoed en na 170 meter rechtsaf naar een drukke verkeersweg. Steek recht over, Hartelaar in.

Voor deze tekst is de (verouderde) NS-wandeling ‘Twellose Landgoederen’ als basis gebruikt. De redactie van Koekmag heeft de verouderde delen vernieuwd. De verouderde route is uitgebreider op internet te vinden, namelijk met een extra deel om van Twello ook terug naar Deventer te lopen.

(foto 11) Landgoed ‘t Hartelaer In de 14e eeuw werd ‘t Hartelaer samen met enkele andere kleine hofmarken samengevoegd tot de Silvolder of Teugse mark. Omstreeks 1382 wordt het Hartelaer al vermeld in de leenakteboeken als ‘t Guet too Herteler’. De naam Hartelaer betekent ‘laaggelegen plek in het bos‘. In de middeleeuwen fungeerde het gebouw als ‘spieker’ opslagplaats voor granen. Het huis werd

8

34

12

13

9

35

& Pan

Tonijn in citrus gegaard Wil je briljant voor de dag komen met een voorgerecht of lichte lunch, maar niet lang in de keuken staan? Koekmag heeft een goddelijk en oh zo makkelijk recept voor je. Houden je eters van tonijn? Dan scoor je hier punten mee. Het enige wat Koekmag kan zeggen: boterzacht en ongelofelijk lekker. Heerlijk voor de zomerdag. Kortom: maken en dan alleen nog maar genieten!

1. Snij de tonijn in dunne plakjes. Snij de vis tegen de draad in. 2. Doe de tonijn in een kom en voeg peper en zout naar smaak toe. 3. Neem een hoge, smalle kom en doe daar de citroen, limoen, suiker en een snufje zout in. Roer tot de suiker is opgelost. Roer de knoflook, chillipeper, gember en rode ui erdoor. 4. Giet de saus over de tonijnplakjes en roer om totdat de tonijn overal een laagje van de dressing heeft gekregen. 5. Dek de tonijn af met vershoudfolie en zet de vis 10 minuten in de koelkast. 6. Haal de tonijn uit de koelkast en voeg de lenteui en tomaatjes toe. 7. Zet de tonijnsalade nog 5 minuten in de koelkast om te marineren. 8. Haal de kom uit de koelkast en laat de vis 10 minuten op kamertemperatuur komen. 9. Verdeel de tonijnsalade over 4 borden, bestrooi elke portie met wat korianderblaadjes (en leg op elk bord 1 of 2 schijfjes citroen of limoen ter garnering). 36

Aantal personen: 4 Bereidingstijd: 15 min Wachttijd: 25 min Nodig: Vershoudfolie Ingrediënten: 500 gr tonijn (zonder vel of graat) 2 el limoensap 2 el citroensap 2 tl suiker 1 knoflook teen, geraspt stuk gember van ongeveer 1-2 cm, geschild en geraspt 1 rode chili peper, zaadjes verwijderd en fijn gesneden 1 kleine rode ui, fijn gesneden 2 lente-ui, fijn gesneden 8 kerstomaatjes, in vieren gesneden handje koriander blaadjes, grof gehakt zeezout en zwarte peper 37

38 Foto: SAB

Het mooiste plein van Nederland is duizenden malen op de foto gezet. Dit keer een vergelijking van de Brink anno 1910 - waarbij jongeren trots poseren voor de fotograaf - en vanuit dezelfde positie dit jaar genomen.

De Brink Foto: Jildou Dantuma

& Kiek

39

& Column

Voorbereiden

Floaten gezond voor lichaam en geest Jurge n

Een van de leukere kanten van de zomervakantie is de voorbereiding. Tijdens de steeds langer lijkende, grijze wintermaanden al dromen over een goed boek op een zonnig strand, romantische rommelmarkten in Franse dorpjes of heerlijk eten op een terras in Italië. En ’s avonds het internet afstruinen naar plekken waar al die andere Nederlanders niet naartoe gaan, en er achter komen dat die plekken er echt niet zijn, in juli in Zuid-Frankrijk. Het denken alleen al aan het pakken van de koffers bezorgt mij ook iedere keer weer plezierige kriebels. Het klaarleggen van de kleren, het maken en afstrepen van veel te volledige lijstjes: het liefst zou ik twee weken van tevoren al beginnen met het betere pakwerk. Maar aangezien ik zelf ook wel inzie dat dat behalve niet erg efficiënt ook best sneu is, raffel ik het toch maar af in een halve dag, zonder lijstjes. En dus speur ik gestrest naar genoeg paar op elkaar lijkende sokken en naar die zwembroek die me een decennium geleden nog wel goed stond en die bij gebrek aan een nieuwe ieder jaar weer mee mag. En zo sta ik op een gegeven moment, meestal de avond voor vertrek, ook voor de boekenkast, speurend naar die paar titels die ik het hele jaar over het hoofd heb gezien. Uit een ongetwijfeld misplaatst principe wil ik geen e-reader, maar gevolg is wel dat ik op vakantie net die boeken bij me heb die mij het hele jaar niet interessant genoeg hebben geleken om te lezen. Thuisgekomen verdwijnen ze vaak weer on- of half gelezen in de boekenkast en neem ik me voor me de volgende vakantie beter en toch ook iets eerder voor te bereiden.

Floaten heeft een dusdanig positieve uitwerking op lichaam en geest dat het bijna te mooi lijkt om waar te zijn! Maar niets is minder waar. Zo’n twintig jaar geleden opende Michiel Bruintjes het eerste floatcentrum van Nederland in Amsterdam, genaamd Koan Float. Onlangs opende hij opnieuw een floatcentrum, deze keer in Deventer: ‘t Cocon, centrum voor floating en levenskunst.

Floaten is drijven in warm water waarin zuiver magnesiumsulfaat (bitterzout) is opgelost. Je drijft in een cabine die prikkels van buitenaf uitsluit, zodat je volledig tot rust kunt komen en lichaam en geest hun natuurlijke, optimale balans kunnen hervinden. Het magnesiumsulfaat in de cabine wordt via de huid opgenomen in het lichaam. Magnesium ontkrampt en is een belangrijke bouwsteen van ons lichaam, met name voor het zenuwstelsel, de spieren en bot-opbouw. Sulfaat verbetert de opname van voedingsstoffen en ontgift. Floaten is diep ontspannend. Uit onderzoek blijkt dat door floaten het stresshormoon (cortisol) met 20%-30% afneemt, en dat al in één floatsessie. Floaten heeft een positieve invloed op het geheugen, de leerprestaties, concentratie en creativiteit. Floaten helpt bij het herstel van blessures, slaapstoornissen, nek- en rugklachten, bij fibromyalgie, burn-out, whiplash, reuma, parkinson en migraine. Ook wordt het floaten toegepast bij afvallen en ontgiften. Naast de ontelbare positieve ervaringen van klanten, blijkt ook uit jarenlang wetenschappelijk onderzoek dat floaten een zéér krachtige, gunstige uitwerking heeft op lichaam en geest. Neem gerust een kijkje op onze website voor onze aanbiedingen en arrangementen. Welkom in ‘t Cocon: wat ons drijft is jouw gezondheid! Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 19.00 uur en op koopzondag. ‘s Avonds en zondags op afspraak. ’t Cocon

40

Walstraat 58

| 7411 GN Deventer | 0570-220543 | www.tcocon.nl 41

& Abonnement

DEVE

NTER

MAGA

Boeken- en kunstwandeling

ZINE

2012 december oktober -

meer...

Nummer 4,

op de fiets zelf

Gratis

Shoppen

Doe het lekker

Grote van Geert De inkeer meer...

Beleef Koek ook

veel

Beleef Koek

ook online

stad

Handellen en in i bergen stokvis en nog veel

www.koekmag.nl

online www.koe on kmag.nl Beleef

mmer g 2, nu

tersbaa

in eigen

stad

Koek oo

eer.. r...

k onlin

s

€16, 95

Hande len in be rrgen st veel m ok

en nog

Jaargan

De vech Toerist

Gratis

Toerist ri in eigen

aas Gratis

De ve vechtersb

2, april

Jaargang 2, num

- juni 20 13

mer 2, april -

juni 2013

HET

& Event

vis

p e r ja a r

e ww w.ko

ekmag

.nl

Jaargang Koekmag op de deurmat? Wil je elk kwartaal verzekerd zijn van de nieuwste editie van Koekmag? Wil je de deur niet uit om een exemplaar op te halen? Niet meer het risico lopen dat alle magazines op zijn? Neem dan een jaarabonnement en ontvang alle vier edities thuis in je brievenbus. Voor € 16,95 (inclusief verzendkosten à € 8,64) ontvang je een jaar lang de nieuwste editie vers van de drukker. Stuur een mailtje naar [email protected] met hierin je naam en adresgegevens. Je ontvangt van ons een factuur. Het abonnement gaat in na betaling van de factuur en zodra het eerstvolgende nummer verschijnt. Altijd fijn om te weten: het abonnement wordt niet automatisch verlengd. Zodra het jaar erop zit, ontvang je van ons een mail met hierin de vraag of je wilt verlengen. Reageer je niet of wil je niet verlengen? Dan stopt het abonnement vanzelf.

42

Wil je meer weten over Deventer als boekenstad? Of ben je juist geïnteresseerd in kunst? Loop dan mee met de twee bijzondere wandelingen met de bekende stadsgids Henk van Baalen. De wandeling met extra aandacht voor boeken vindt plaats op 27 juli, de kunstwandeling op 17 augustus. Wegens grote belangstelling zetten café Vrienden van Vroeger en Koekmag de traditie voort en organiseren wederom twee avondwandelingen. Henk van Baalen laat je met humor en anekdotes de stad (her)ontdekken. Op zaterdagavond 27 juli - vlak voor de jaarlijkse boekenmarkt - legt hij tijdens de wandeling de nadruk op Deventer als boekenstad. Een kleine maand later, op zaterdagavond 17 augustus, vertelt hij alles over kunst en nieuwe beelden in de stad. Beide wandelingen starten om 21 uur en duren ongeveer anderhalf uur. Neem dit echter niet te nauw, Henk kennende loopt het nogal eens uit... We zien je graag! Geef je op via onderstaand mailadres. Let op: het aantal aanmeldingen is beperkt.

g Event: Boekenwandeling / Kunstwandelin stus augu Datum: Zaterdag 27 juli / zaterdag 17 21 tot 22.30 uur Tijd: e Kerkhof 23 Start: Café Vrienden van Vroeger, Grot Henk van Baalen Gids: ter plekke betalen Kosten: € 5 per persoon per wandeling, eld hierbij je naam, Opgeven: via [email protected]. Verm welke wandeling om en telefoonnummer, het aantal personen het gaat. 43

M u s t k n ow Bron: Wikepedia Foto: Pompidom

& Kennis

schoolregels, wellicht de oudste in Nederland. Deze regels gaan over zangonderwijs, godsdienstoefeningen schoolgeld en over het gedrag dat van de rector of leraar werd verwacht. Over het eigenlijke onderwijs vertellen ze niets. Beroemde leerlingen uit de vroege periode zijn Geert Grote (1340-1384), stichter van de Moderne Devotie, en Thomas a Kempis (1379/1380-1471), schrijver van de ‘Navolging van Christus’.

Erasmus In het laatste kwart van de vijftiende eeuw maakte de school een grote bloeitijd door. De beroemdste leerling uit die periode (en uit de hele geschiedenis van de Latijnse school) is niemand minder dan Erasmus (1466-1536), die van 1478 tot 1484 met zijn moeder in Deventer woonde. Toen zij in 1484 aan de pest was overleden, verliet Erasmus de stad en trok naar Den Bosch. In 1483 maakte Erasmus het aantreden mee van de nieuwe rector Alexander Hegius (1439/1440-1498). Deze was geboren in Burg Steinfurt (Westfalen) en had een grote belangstelling voor het gedachtengoed van de renaissance, het humanisme.

Wat was de Latijnse school? De stichtingsdatum van de Latijnse school is niet bekend. In 1215 kregen alle kapittelkerken, dus ook de Lebuinuskerk, vanuit Rome de opdracht een docent aan te stellen die jonge aanstaande geestelijken in het Latijn en het zingen moest onderrichten. Als de school al niet eerder bestond, moet zij in dat jaar of kort daarna zijn gesticht. Over de beginperiode weten we weinig. De oudst bekende rector was meester Godschalk, werkzaam van 1311 tot 1324, die tegelijk stadssecretaris was. In 1374 veranderde de kapittelschool in een stedelijke Latijnse school. De stad die onderwijs voor haar burgers belangrijk vond, kreeg het recht de rector te benoemen en betaalde voortaan een deel van de kosten. Van iets vroegere datum zijn de eerste 44

In Deventer voerde hij talloze vernieuwingen door. Hij zorgde ervoor dat klassieke Latijnse auteurs werden gelezen en liet Grieks in het curriculum opnemen, waarmee Deventer voor Noord-Europa de primeur kreeg. Boekdrukkers, die toen in Deventer heel actief waren, zorgden voor schoolboekjes. Alles uit het hoofd leren werd daardoor minder belangrijk. De school was aanvankelijk gehuisvest aan de Kleine Poot. Aan het eind van de vijftiende eeuw ging zij over naar het Grote Kerkhof (huidige nummer 6). In 1848 werd de Latijnse school in een gymnasium omgezet, dat als Alexander Hegiusgymnasium tot 1971 zelfstandig zou blijven. Bron: SAB

45

& Verhaal

Kamperen Ellen van Dorth zit gebogen over de kaart van Deventer. Met vlaggetjes heeft ze de locatie van de Boekenmarkt gemarkeerd. Het is voor haar de eerste keer dat ze het evenement mee zal maken. Van collega’s heeft ze gehoord dat er die dag nagenoeg niets van belang gebeurt. Hooguit zijn er enkele zakkenrollers en ouders die een kind kwijt zijn. Ze bladert wat in het draaiboek: er staan ruim 850 kramen, er worden meer dan 100.000 bezoekers verwacht en het is altijd mooi weer.

46

Eerst maar een kop koffie. “Brian, wil jij ook koffie?” “Ja, zal ik het zetten? Ik moet even de benen strekken.” Voordat Ellen iets kan zeggen is Brian al vertrokken om water te halen. Sinds een paar maanden zit ze met Brian Jansen op één kamer. In haar eerste zaak bij de Deventer recherche werd ze gekoppeld aan Brian. Geen van beiden had enige ervaring en ze werkten onder leiding van de ervaren inspecteur Jozef Laros. De eerste maanden zat Ellen bij Jozef op de kamer en één van de vele zaken die ze in die korte tijd van hem heeft geleerd, is dat goede koffie erg belangrijk is en dat je de koffie daarom zelf moet zetten. “Een rustig dagje vandaag”, merkt Brian op als ze samen koffie zitten te drinken. “Ik stel voor om een eerste ronde te lopen over de Boekenmarkt”, zegt Ellen, “het is nu acht uur en het zal nog wel rustig zijn.” Brian knikt instemmend. Dan gaat de deur van hun kamer open. Het is Jozef Laros. “Zo, dat ruikt goed. Ik zou graag een bakkie willen drinken, maar dat zit er niet in, ben ik bang.” “Ga gerust je gang. Het is vers.” “Nee, neem nog maar snel een slok. Je moet mee. We hebben een klacht.” Ellen schrikt. “Oké, ik ga mee.” Ze volgt Jozef naar de parkeerplaats achter het politiebureau en ze lopen naar de oude Volkswagen Passat van Jozef. “Met de auto lijkt me weinig zinvol.” “Je hebt gelijk, kom we gaan lopen.” “Waar gaan we heen?”, vraagt Ellen als ze de Welle oplopen. “Aan het einde van de Welle, en dan links de Melksterstraat. Er is een klacht binnengekomen over de verkoop van een verboden boek. En nu mogen wij dat oplossen. Het wordt zoeken naar een speld in een hooiberg. Er liggen hier vele duizenden boeken.” “Weet je de titel, en wie is de boekverkoper?” “Ken je het boek Mein Kampf?”, vraagt Jozef. “Nooit van gehoord. Ik was ook niet goed in Duits. Jij wel?” “Weet je wat, Ellen, het lijkt me het beste dat we niet al te zwaar inzetten. Handel jij het maar in eerste instantie af.” Ellen vraagt zich af waar Jozef op uit is. Je weet het nooit met hem. Hoe zal ze het aanpakken? Niet te direct, besluit ze. “Jozef, ik stel voor dat we niet zeggen dat we van de politie zijn. We doen ons voor als vroege bezoekers van de Boekenmarkt.” “Prima idee, laten we niet al te moeilijk doen.” Jozef en Ellen lopen de Welle af. De meeste boekhandelaren hebben hun kramen ingericht: boeken, boeken en nog eens boeken. Opvallend is ook dat er al veel bezoekers zijn. Er is al een levendige handel. Aan het einde van de Welle gaan ze 47

& Verhaal de Melksterstraat in. Het is de laatste kraam in deze straat. Ellen probeert zich voor te doen als een ware verzamelaar van boeken. “Morgen mevrouw. Zoekt u iets speciaals?”, vraagt de boekverkoper vriendelijk. Ik moet nu toeslaan, bedenkt Ellen zich, anders is het niet meer geloofwaardig. “Heeft u ook boeken over kamperen?”, vraagt ze. De boekverkoper kijkt haar vreemd aan. “Ik krijg veel verzamelaars aan mijn kraam”, zegt hij, “maar nog nooit één voor ‘kamperen’. Maar u ziet toch wel, ik verkoop met name allerhande curiosa. Van eerste drukken van Dick Bos tot zeldzame historische pamfletjes. U moet zelf maar even zoeken. Onder mijn kraam heb ik nog twintig volle dozen staan, daar mag u ook wel in kijken. Maar ‘kamperen’, ik geloof het niet.” Ellen weet even niet wat nu te doen. Ze kijkt Jozef aan. Die staat op enige afstand, en haalt lachend zijn schouders op. Hij wenkt met zijn hoofd. Vals alarm, denkt Ellen. Wat kan deze aardige man nu aan verboden boeken hebben. En twintig dozen boeken bekijken? Ik kan ook niet zomaar weglopen. “Ik werk bij de Deventer politie. Misschien heeft u dan wel goedkope politiethrillers. Het wordt vandaag toch een rustige dag, dus alle tijd voor een spannend boek.” “In de bak naast mijn kraam, mevrouw. Volop keuze en ook nog in de aanbieding.” Ellen besluit om snel twee boeken te kopen. Zonder op de titels te letten, pakt ze twee boeken uit de bak en rekent af. “Prettige dag mevrouw, en lees-ze!” “Vals alarm, Jozef. Hij had helemaal niets over kamperen, laat staan iets in het Duits. Om geen argwaan te wekken, heb ik maar twee thrillers gekocht.” “Beter met iets thuiskomen, dan met niets”, zegt Jozef met een licht spottende toon. “Onderzoek gesloten, klacht ongegrond. Wat heb je gekocht dan?” Ellen leest de titels voor: Icoondrift en Verdwenen Chemie. “Klinkt wel spannend.” Ze lopen de Polstraat uit. “Kom, tijd voor koffie. De Heks is al open. Ik trakteer.” “Graag, Jozef.” Door Hein te Riele Uit: De Valsche geschiedenis van de Deventer Boekenmarkt; ArtNik Uitgaven 2008

In De Hip kan alles De Hip is om te eten, om te dansen, om liveoptredens te bekijken, om te exposeren, om te drinken, om een zaal te huren, om te zitten, om te lezen, om te denken, om blij te zijn, om jezelf te zijn en zoenen mag ook! De Hip huist in Brink 21, in het mooiste pand aan het mooiste plein van Nederland en heeft inpandig de hipste winkel van de stad: De Hipshop.

Werkmanslunch Elke dinsdag tot en met zaterdag tussen 12.30 en 13.30 uur kun je de Werkmanslunch komen eten voor maar 5 euro! Wat je daarvoor krijgt? Allereerst een heerlijk soepje. Verder serveren we overheerlijk Portugees brood dat je zelf mag snijden en beleggen met roomboter, ham, kaas, tomaat, hagelslag, jam, rauwe Portugese ham (Presunto) en sardine paté (héél lekker). Mo’s Kitchen. Een heerlijke en betaalbare daghap. Mo’s Kitchen is van dinsdag tot en met zaterdag geopend. Voor maar 9,50 euro staat er tussen 18 en 20 uur een voortreffelijke tweegangenmaaltijd voor je klaar! Voor een paar euro meer heb je er een prachtige huiswijn bij. De Hipshop. De Hipshop zit in De Hip en is een cadeauwinkel en galerie met exposities, Dutch Design-artikelen, hippe hebbedingetjes en aandacht voor Fairtrade-producten. Laat bij ‘Doek op Verzoek’ een portret maken of je favoriete afbeelding omzetten in een schilderij. Alles voor een redelijke prijs natuurlijk. Nog veel meer. Huur een zaal, kom naar een liveoptreden, ga lekker dansen en nog veel meer... In De Hip kan alles.

De Hip en De Hipshop Brink 21 (ook ingang Roggestraat) | 0570-745090/0570-745094 48

| www.dehip.nl 49

& Win 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

1. De Gerard ter Borghstraat bevindt zich in deze wijk. 2. Internationale voetbalkeeper uit Deventer (1906-1992). 3. Naam voormalige ijsbaan (1962-1992). 4. Natuur- en milieu-educatiecentrum. 5. Oudste bedrijventerrein van Deventer. 6. Na ‘woonkern Deventer’ is dit wat betreft inwoners de grootste woonkern binnen de gemeente. 7. Met deze Overijsselse stad had Deventer tussen 1910 en 1935 een treinverbinding. 8. Eerste Deventer drukker (achternaam). 9. Grote delen van deze film zijn in Deventer in 1976 opgenomen. 10. Deventer schrijver van onder meer ‘Eus’. In de blauwe balk de oplossing gevonden? Stuur deze voor 15 september 2013 naar [email protected] om kans te maken op onderstaande prijzen.

W in !

Floating voor 2 personen (of floating en massage voor 1 persoon) Een heerlijk ontspannen prijs! Kies ervoor om met z’n tweeën een uurtje te dobberen in een floatcabine of ga in je eentje floaten in combinatie met een heerlijke massage van 45 minuten. Zo kom je volledig tot rust en hervinden je lichaam en geest hun natuurlijk, optimale balans. 3 x het boek ‘Moordopera’ Spanning en sensatie in de Koekstad. Er wordt een moord gepleegd tijdens de jaarlijkse badkuiperrace. Inspecteur Martin Taal, door zijn Sallandse geliefde Tanja vanuit Den Haag naar Deventer gelokt, moet klaarheid brengen in deze mysterieuze zaak.

50

51

Jaargang 2, nummer 2, april - juni 2013

Nummer 4, oktober - december 2012

Gratis

Gratis

De vechtersbaas Toerist in eigen stad Handelen in bergen stokvis en nog veel meer...

Nummer 3, juli - september 2012

Nummer 4, oktober - december 2012

Beleef Koek ook online www.koekmag.nl

De groene man is overal en nog veel meer...

Beleef Koek ook online www.koekmag.nl

52

Gratis

Doe het lekker zelf De inkeer van Geert Grote en nog veel meer...

Beleef Koek ook online www.koekmag.nl

Gratis

Shoppen op de fiets

Gesprek onder de roos Zon! Waar hang jij uit?