2
VOORWOORD Beste (toekomstige) reisleider,
Je bent voor elke reiziger een centraal aanspreekpunt en een cruciaal persoon in het welslagen van een groepsreis. Je reikt een referentiekader aan over een bepaalde bestemming, je maakt tijdens de reis praktische afspraken met verschillende leveranciers, je stimuleert interculturele ontmoetingen en je leidt het groepsdynamische proces in goede banen. Daarbovenop moet je ook alert kunnen reageren in noodsituaties zoals een ziekte of een ongeval. Met het oog op de verdere professionalisering van reisleiders, heeft Toerisme Vlaanderen een opleidingsaanbod hulpverlening voor deze doelgroep ontwikkeld. Deze syllabus is de neerslag van heel wat overleg tussen reisleiders, reisorganisaties en Toerisme Vlaanderen. In deze cursus hebben we de noden van reisleiders zoveel mogelijk geïntegreerd zonder daarbij de basisprincipes van eerstehulpverlening – die overal en altijd hetzelfde zijn - uit het oog te verliezen. De syllabus wordt aangevuld met concrete cases uit de reisleiding tijdens de lessen zelf. Naast de eigenlijke eerste hulp, wordt er ook aandacht besteed aan de aansprakelijkheid van de reisleider die ‘verplicht’ is om alle mogelijke hulp te verlenen aan een in nood verkerende reiziger. Verder vind je nog een handige meertalige begrippenlijst die je in staat stelt om snel de correcte informatie aan anderstalige hulpdiensten mee te delen. Tot slot bevat de syllabus ook een voorbeeldformulier van een medische vragenlijst. Deze vragenlijst is een waardevol instrument voor opdrachtgevers om via vertrouwelijke weg meer info te krijgen over de medische achtergrond van de reiziger. In noodsituaties kunnen deze gegevens van cruciaal belang zijn. Toerisme Vlaanderen is er van overtuigd dat deze opleiding een must is voor al wie het vak van reisleiding serieus neemt. Het behalen van een brevet hulpverlener is dan ook een voorwaarde voor de erkenning als reisleider door Toerisme Vlaanderen. Tot slot een gouden raad die we elke reisleider meegeven. Wees je bewust van de verantwoordelijkheid die je als reisleider hebt. Dit betekent dat je adequaat kan reageren in noodsituaties. Adequaat reageren betekent echter ook je beperkingen kennen en je niet in de plaats van een medisch geschoold iemand stellen. Eerste hulp is een constant balanceren tussen de eerste medische zorgen toedienen en afwachten tot gespecialiseerde hulp voorhanden is. Deze opleiding leert je dit goede evenwicht te vinden. We hopen in dit geval dat je er tijdens je reizen zo weinig mogelijk beroep op hoeft te doen.
Peter De Wilde, Administrateur-generaal
3
INHOUD
HOOFDSTUK 1 DE BENADERING VAN EEN NOODGEVAL ........................................ 7 De vier stappen van de eerste hulp................................................................................................................................................................8 STAP 1: zorg voor veiligheid.................................................................................................................................................................................9 STAP 2: beoordeel de toestand van het slachtoffer............................................................................................................................. 14 STAP 3: verwittig de hulpdiensten................................................................................................................................................................. 19 STAP 4: verleen eerste hulp............................................................................................................................................................................... 23 Samenvatting............................................................................................................................................................................................................ 25
HOOFDSTUK 2 BASIC LIFE SUPPORT ................................................................................... 27 1: Het slachtoffer is bewust............................................................................................................................................................................. 29 2: Het slachtoffer is bewusteloos maar ademt nog...........................................................................................................................30 3: Het slachtoffer is bewusteloos en ademt niet meer.................................................................................................................... 33 Samenvatting.............................................................................................................................................................................................................37
HOOFDSTUK 3 STOORNISSEN VAN DE VITALE FUNCTIES .................................. 39 Bewustzijnsstoornissen........................................................................................................................................................................................ 41 Ademhalingsstoornissen.....................................................................................................................................................................................50 Circulatiestoornissen............................................................................................................................................................................................ 56 Samenvatting............................................................................................................................................................................................................60
HOOFDSTUK 4 HET ZIEKE SLACHTOFFER ........................................................................ 63 Veel voorkomende reisziekten......................................................................................................................................................................... 65 Infectieziekten...........................................................................................................................................................................................................72 Samenvatting.............................................................................................................................................................................................................77
HOOFDSTUK 5 LEVENSBEDREIGENDE VERWONDINGEN ..................................... 79 Hypovolemische shock......................................................................................................................................................................................... 81 Levensbedreigende bloedingen....................................................................................................................................................................... 82 Brandwonden............................................................................................................................................................................................................87 Levensbedreigende traumata.......................................................................................................................................................................... 89 Samenvatting............................................................................................................................................................................................................ 95
4
HOOFDSTUK 6 NIET-ACUUT LEVENSBEDREIGENDE VERWONDINGEN .... 97 Hersenschudding.................................................................................................................................................................................................... 99 Kneuzingen................................................................................................................................................................................................................. 99 Breuken.......................................................................................................................................................................................................................100 Letsels aan het bewegingsapparaat.......................................................................................................................................................... 103 Wonden en wondverzorging...........................................................................................................................................................................107 Beten en steken.......................................................................................................................................................................................................116 Samenvatting...........................................................................................................................................................................................................123
HOOFDSTUK 7 SPECIFIEKE NOODGEVALLEN ............................................................ 125 Elektrocutie...............................................................................................................................................................................................................127 Verdrinking................................................................................................................................................................................................................128 Hydrocutie.................................................................................................................................................................................................................129 Vergiftiging.................................................................................................................................................................................................................131 Samenvatting...........................................................................................................................................................................................................138
HOOFDSTUK 8 OVERLIJDEN VAN EEN REIZIGER ..................................................... 141 Aandacht voor emoties......................................................................................................................................................................................143 Het vaststellen van de dood...........................................................................................................................................................................143 Repatriëring..............................................................................................................................................................................................................144 Aandachtspunten..................................................................................................................................................................................................145 Checklist......................................................................................................................................................................................................................145
BIJLAGEN ................................................................................................................................................. 147 Bijlage 1: De (medische) aansprakelijkheid van de reisleider......................................................................................................148 Bijlage 2: Medische vragenlijst.......................................................................................................................................................................152 Bijlage 3: Tips voor de reisapotheek..........................................................................................................................................................155 Bijlage 4: Meertalige medische begrippenlijst......................................................................................................................................156
5
6
1 DE BENADERING VAN EEN NOODGEVAL Een noodsituatie is een onverwachte gebeurtenis met ongewenste gevolgen. Dat kan een ongeval zijn of een ziekte waarbij de symptomen zich razendsnel manifesteren. “Eerste hulp” is dan de verzamelnaam voor een hele reeks praktische handelingen die jij kan uitvoeren in afwachting van professionele hulp
7
DE VIER STAPPEN VAN DE EERSTE HULP Geen twee noodsituaties zijn aan elkaar gelijk. Hulpverlening is afhankelijk van de verwondingen, de symptomen en de omstandigheden waarmee je wordt geconfronteerd. Bij het verlenen van eerste hulp kan je je altijd oriënteren op vier logische opeenvolgende stappen:
1 \ ZORG VOOR VEILIGHEID. 2 \ BEOORDEEL DE TOESTAND VAN HET SLACHTOFFER. 3 \ VERWITTIG DE HULPDIENSTEN. 4 \ VERLEEN MEDISCHE HULP. Elk van deze punten komt in deze cursus uitgebreid aan bod. Het chronologisch afwerken van deze lijst vormt de rode draad doorheen de hulpverlening. In de loop van de cursus zal dan ook geregeld naar deze prioriteitenlijst worden verwezen. Hij vormt de samenvatting van alle levensreddende handelingen die jij als eerste hulpverlener stap voor stap kan uitvoeren in afwachting van de komst van professionele hulpverleners
8
STAP 1 \ ZORG VOOR VEILIGHEID Als je met een noodgeval wordt geconfronteerd, moet je eerst en vooral zo snel mogelijk zien te achterhalen wat er precies is gebeurd. Daarbij moet je de mogelijke gevolgen van de situatie oordeelkundig inschatten. Dat is niet alleen belangrijk voor het slachtoffer, maar ook voor de veiligheid van eventuele getuigen en die van jezelf. 1 OBSERVEER Je eerste taak is te voorkomen dat de noodsituatie nog erger wordt. Je allereerste bekommernis is dan ook de zorg voor een veilige omgeving. Je moet voorkomen dat een slachtoffer nog erger wordt verwond of dat er nog meer slachtoffers vallen onder omstanders, getuigen of hulpverleners.
>
Observeer de situatie nauwlettend voor je tot actie over gaat. Gebruik al je zintuigen bij het inschatten van de situatie. Kijk, luister, ruik en voel. Zeker bij ongevallen is het belangrijk om alert te zijn voor mogelijke gevaren. Loshangende elektriciteitskabels, giftige gassen, een onstabiele ondergrond en afgebroken brokstukken leveren bijkomende risico’s op voor slachtoffers en zijn gevaarlijk voor collega’s, toevallige getuigen, hulpverleners en voor jezelf.
GEBRUIK JE GEZOND VERSTAND Bedreigende elementen in de omgeving zijn soms niet direct te zien. Enkele tips: Denk bij bewusteloze personen in gesloten ruimten aan de mogelijke aanwezigheid van giftige gassen (koolmonoxide bijvoorbeeld). Je riskeert zelf bedwelmd te raken.
-
Let op de mogelijke aanwezigheid van elektriciteit: als je een slachtoffer aanraakt dat nog met een elektriciteitsbron in contact staat, riskeer je zelf geëlektrocuteerd te worden.
-
Denk aan de gevaren van doorrijdend verkeer als je hulp verleent bij een noodsituatie op de openbare weg. Je riskeert zelf aangereden te worden.
-
Kijk bij ongevallen op bouwwerven of bij valpartijen van stellingen of er nog brokstukken naar beneden kunnen vallen.
-
Een slachtoffer dat in paniek is, kan jou zelf in ernstige moeilijkheden brengen. Let goed op bij het redden van drenkelingen!
-
9
2 ZORG VOOR JE EIGEN VEILIGHEID Je eigen veiligheid primeert. Een gewonde hulpverlener maakt de gevolgen van het ongeval alleen maar groter. Als de situatie te gevaarlijk is, alarmeer je de hulpdiensten (zie verder) en wacht je op een veilige afstand. - Benader een slachtoffer enkel als je jezelf daardoor niet in gevaar brengt. - Hou de omgeving voortdurend in de gaten. Verwijder behoedzaam gevaarlijke en scherpe voorwerpen uit de buurt van het slachtoffer. Let extra op als je injectienaalden bij het slachtoffer vindt.
GEBRUIK PERSOONLIJKE BESCHERMINGSMIDDELEN - Zorg dat je niet in contact komt met bloed of andere lichaamsvochten van het slachtoffer. - Gebruik altijd wegwerphandschoenen. - Gebruik een zakmasker of een face-shield als je een slachtoffer moet reanimeren. - Was je handen met water en zeep voor en na de hulpverlening.
3 ZORG VOOR DE VEILIGHEID VAN HET SLACHTOFFER Als je het slachtoffer kan benaderen, controleer je eerst of de veiligheid van het slachtoffer niet in gevaar is. Beveilig de omgeving door bedreigende factoren te verwijderen. Soms is dat onmogelijk: Bij direct instortingsgevaar of gevaar van vallende brokstukken. - Bij brandgevaar of gevaar voor ontploffing. - Bij de aanwezigheid van giftige dampen of gassen. - Bij verdrinkingsgevaar. - … -
De algemene regel is dat je een slachtoffer nooit verplaatst. In sommige omstandigheden waar de veiligheid van het slachtoffer in gevaar is kan je zelf moeten overgaan tot een noodevacuatie. Je doet dit enkel als je eigen veiligheid niet in gevaar komt !
10
EVACUATIETECHNIEKEN
DE RAUTEK TECHNIEK TECHNIEK MET ÉÉN HULPVERLENER: - Kruis de benen van het slachtoffer. - Neem plaats achter het hoofd van het slachtoffer. - Breng het slachtoffer in zittende houding. - Steek je beide handen onder de oksels van het slachtoffer en neem met beide handen één arm van het slachtoffer vast. - Kom recht, waarbij je het slachtoffer optilt. - Stap achterwaarts en sleep het slachtoffer mee.
TECHNIEK MET TWEE HULPVERLENERS Zelfde werkwijze als de techniek met één hulpverlener, maar in plaats van het slachtoffer te verslepen, draagt de tweede hulpverlener het slachtoffer aan de enkels.
11
DE DEKENSLEEP Leg het slachtoffer op een deken. Zo kan je het makkelijk over een gladde ondergrond verslepen.
4 ZORG VOOR DE VEILIGHEID VAN OMSTANDERS EN GETUIGEN Zorg ervoor dat er niet nog meer slachtoffers kunnen vallen. Blijf zelf kalm en probeer die kalmte door te geven aan iedereen die bij het noodgeval betrokken is: toevallige passanten, getuigen, familie of vrienden,... Geef duidelijke aanwijzingen en maak iedereen attent op mogelijke gevaren en risico’s. Neem de leiding over de hulpverlening tot zich iemand aandient met meer kennis en ervaring dan je zelf hebt. Vraag na wie er een medische opleiding heeft gehad en pik er die mensen uit die je tijdens je hulpverlening kunnen helpen.
12
VERKEERSONGEVALLEN
Stuur iedereen naar een veilige plaats, weg van het verkeer. Bij ongevallen op de snelweg laat je iedereen beschutting zoeken achter de vangrails. Zorg ervoor dat iedereen een fluovestje draagt. Leg de motor stil van voertuigen die bij het ongeluk betrokken zijn.
BRAND
Bij rookontwikkeling of brand evacueer je iedereen naar een veilige plaats buiten, zo ver mogelijk verwijderd van de rook of het vuur. Open nooit deuren die warm aanvoelen. Wees beducht voor de mogelijkheid van een plotse vuurbal bij smeulende binnenbranden (backdraft).
GASSEN OF DAMPEN
Breng iedereen naar een veilige plaats buiten, tegen de richting van de wind. Schakel geen elektrische toestellen aan of uit en doof vuur en waakvlammen.
13
STAP 2: BEOORDEEL DE TOESTAND VAN HET SLACHTOFFER Als de situatie veilig genoeg is om het slachtoffer te benaderen en de veiligheid is gegarandeerd, ga je over naar stap twee. Daarbij probeer je snel een nauwkeurig beeld te krijgen van de toestand waarin het slachtoffer zich bevindt. Deze informatie heb je nodig bij het verwittigen van de hulpdiensten. Het belangrijkste is dus om snel te achterhalen of het slachtoffer zich in acuut levensgevaar bevindt of snel in levensgevaar kan geraken. Daarom besteed je eerst aandacht aan de werking van de vitale functies. Achtereenvolgens controleer je het bewustzijn en de ademhaling. Als bewustzijn of bewustzijn en ademhaling afwezig zijn, verkeert het slachtoffer in direct levensgevaar. Maar naast het slecht functioneren of afwezig zijn van de vitale functies kan een slachtoffer ook in levensgevaar verkeren als gevolg van levensbedreigende verwondingen. De levensbedreigende verwondingen komen later in de cursus uitgebreid aan bod. In deze fase zijn achtereenvolgens het bewustzijn en de ademhaling van belang. 1 CONTROLEER HET BEWUSTZIJN Een bewust persoon is wakker, attent en kan reageren op zijn omgeving. Een bewusteloos persoon daarentegen reageert niet meer op prikkels zoals aanspreken of aanraken. De oorzaak is te vinden in een niet of verstoord functioneren van de hersenen. Door het verslappen van de spieren kan de tong van een bewusteloos slachtoffer achter in de keel zakken en de luchtweg afsluiten. Daardoor wordt de normale ademhaling ernstig verstoord. Als niet snel wordt ingegrepen sterft het slachtoffer aan de gevolgen van een tekort aan zuurstof. Als hulpverlener gaat je aandacht bij een bewusteloos slachtoffer dus in de eerste plaats uit naar het vrijwaren van de luchtweg.
14
MOGELIJKE OORZAKEN VAN BEWUSTELOOSHEID - Uitwendige factoren (bijvoorbeeld door een slag op de schedel). - Inwendige factoren (bijvoorbeeld spontane inwendige bloedingen door een tekort aan zuurstof). - Ziekte (bijvoorbeeld diabetes). - Ongeval. - Inname van drugs of medicatie. …
-
SYMPTOMEN Het slachtoffer reageert niet op luid aanspreken of op het aanraken van de schouders.
-
WAT DOE JE? Spreek het slachtoffer luid aan: “Wat is er gebeurd?”, “Is alles in orde?”
-
Schud het slachtoffer zachtjes aan de schouder. Als het slachtoffer niet reageert, is het bewusteloos.
-
-
Laat het slachtoffer een eenvoudig bevel uitvoeren, bijvoorbeeld “knijp eens in mijn hand”.
15
2 CONTROLEER DE ADEMHALING De ademhaling zorgt voor de aanvoer van de zuurstof die essentieel is voor het goed functioneren van de cellen. Het ademhalingsstelsel brengt verse lucht naar de longen en voert gebruikte lucht weer af. In de longen zorgen de longblaasjes ervoor dat zuurstof aan het bloed wordt toegevoegd en dat afvalstoffen (koolstofdioxide) van het bloed worden gescheiden en weer worden uitgeademd. Het wegvallen van de ademhaling brengt het organisme snel in grote problemen, want het lichaam beschikt maar over een erg kleine reserve aan zuurstof die bovendien snel is opgebruikt. Een tekort aan zuurstof veroorzaakt al na drie minuten ernstige en vaak blijvende schade. Vooral de hersenen zijn erg gevoelig voor een tekort aan zuurstof, maar ook de hartspier zal al snel minder krachtig pompen en uiteindelijk ook helemaal stilvallen.
MOGELIJKE OORZAKEN Diepe bewusteloosheid.
-
Verstikking.
-
Verdrinking.
-
Overdosis medicatie of drugs.
-
Hartstilstand.
-
…
-
SYMPTOMEN Bewusteloosheid.
-
Afwezigheid van ademhalingsbewegingen (het op en neer gaan van de borstkas) en afwezigheid van ademtocht.
-
De kleur van het slachtoffer kan blauw (cyanose) of bleek zijn.
-
WAT DOE JE? Draai het slachtoffer op de rug.
-
Breng het hoofd in hyperstrekking: plaats je ene hand op het voorhoofd, de vingertoppen van je andere hand onder de punt van de kin en kantel voorzichtig het hoofd naar achter terwijl je de kin naar omhoog tilt.
-
Kijk of de borstkas beweegt, luister aan de mond van het slachtoffer naar ademgeluiden en voel met je wang of er een luchtstroom is, doe dit gedurende 10 seconden.
-
16
GASPEN Een normale ademhaling mag niet verward worden met het zogenaamde “gaspen”. Daarbij “hapt” het slachtoffer naar lucht onder invloed van de werking van de hulpademhalingsspieren ter hoogte van de hals en het middenrif. Gaspen is een vorm van ademen die vaak voorkomt bij een plotse stilstand van de bloedsomloop. De adembewegingen gebeuren met vrij grote tussenpozen. Deze vorm van ademhalen is ondoeltreffend en levensbedreigend. Het slachtoffer moet dan ook kunstmatig worden beademd. Gaspen kan ook voorkomen bij vroegtijdige reanimatie (zie verder). Het zijn dan de eerste tekenen van natuurlijke adembewegingen die er op duiden dat de hersencentra hun functies herkennen en niet door zuurstoftekort afgestorven zijn.
EEN SLACHTOFFER OP DE RUG DRAAIEN Een bewusteloos slachtoffer dat op de buik ligt draai je op de rug. Bij voorkeur doe je dit met minstens twee hulpverleners.
Ben je met twee hulpverleners, dan neemt één hulpverlener plaats in het verlengde van het slachtoffer aan het hoofd, de tweede hulpverlener neemt plaats naast het slachtoffer en brengt de dichtstbijzijnde arm naar boven.
17
Vervolgens neemt de tweede hulpverlener het slachtoffer vast ter hoogte van de schouder en het bekken.
In een vloeiende beweging draait de tweede hulpverlener het slachtoffer, terwijl de eerste hulpverlener het hoofd begeleidt tijdens de draaibeweging, zodat het hoofd steeds in één lijn blijft met de romp. Is er nog een derde hulpverlener aanwezig, dan kan deze de benen mee begeleiden.
Als je toch alleen bent, neem dan plaats naast het slachtoffer en breng de arm het dichtst bij jou naar boven. Ondersteun met je ene hand nek en hoofd van het slachtoffer en grijp met je andere hand je het slachtoffer vast ter hoogte van het bekken. Draai het slachtoffer in een vloeiende beweging naar je toe, tot het op de rug ligt. Vermijd dat het hoofd draait ten opzichte van de romp.
18
STAP 3: VERWITTIG DE HULPDIENSTEN Het chronologisch afwerken van de eerste twee stappen van de hulpverlening levert al heel wat belangrijke informatie op over de omstandigheden van het noodgeval. Je kent ondertussen de mogelijke gevaren voor slachtoffer(s) en hulpverleners en je weet of het slachtoffer al dan niet bewusteloos is en of het nog ademt. Al deze informatie is van onschatbare waarde voor de hulpdiensten. Op basis hiervan kunnen zij de gepaste hulp uitsturen. In het beste geval heb je zelf een mobiele telefoon op zak of kan je een draagbare telefoon gebruiken van een getuige of een omstander. Als dat niet zo is, stuur je iemand van de aanwezigen weg om de hulpdiensten te verwittigen. Zeg hem of haar duidelijk wat er zeker moet worden vermeld.
DE MELDING
112
WAAR
WIE
WAT
Als je de hulpdiensten belt, hou dan zeker rekening met de 3 W’s: “Wie”, “Waar” en “Wat”. Vermeld wie je bent, waar je bent en wat er is gebeurd. Blijf kalm en praat duidelijk zodat de hulpverleners in de meldkamer je meteen kunnen verstaan.
19
- Geef je voornaam en naam en eventueel je hoedanigheid: getuige, toevallige passant, collega, … - Geef het adres (straat, huisnummer en gemeente) en, indien nodig, een gedetailleerde plaatsbepaling binnen het gebouw. - Bij ongevallen op de openbare weg geef je zoveel mogelijk herkenningspunten (kerk, station, …). Bij ongevallen op de snelweg vermeld je de kilometerpaal en de rijrichting. - Zeg wat er aan de hand is en leg de situatie kort en helder uit. - Vertel hoeveel slachtoffers er zijn. - Vat kort de toestand van de slachtoffers samen (bewustzijn, ademhaling, bloedingen, brandwonden, …).
Haak nooit in voordat de dispatching toestemming geeft om het gesprek te beëindigen. Als je iemand wegstuurt om de hulpdiensten te verwittigen, vraag dan ook om daarna terug te komen. Zo weet je of de verwittiging ook effectief gebeurde en heb je meteen wat extra hulp. Probeer iemand aan te wijzen om de hulpdiensten op een goed zichtbare plaats op te wachten en te begeleiden. Zo kan dikwijls heel wat kostbare tijd worden gewonnen.
112 HET NOODNUMMER "112" is het Europese noodnummer waarnaar mensen in nood in alle 27 lidstaten van de Europese Unie 24 uur op 24 en 7 dagen op 7 kunnen bellen om onmiddellijke hulp te krijgen van de brandweer, een medisch team of de politie. Je kan het nummer 112 bellen met een vaste of mobiele telefoon. Het Europese noodnummer is overal gratis. De lidstaten waar 112 actief is zijn: België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Verenigd Koninkrijk en Zweden. In volgende landen is het noodnummer 112 onder andere ook actief: Israël, Noorwegen, Rusland, Turkije, Zwitserland. “100” is het nationale noodnummer in België. Als je dit nummer gebruikt kom je terecht op dezelfde medlingscentrale als de oproepen naar 112. Je kan dus net zo goed in België 112 toetsen en het nummer 100 stilaan vergeten. “911” is het noodnummer in de USA en Canada. Het is net als 112 gratis bereikbaar 24/24 en 7/7. Check voor je naar het buitenland reist wat het noodnummer van het land van bestemming is. Op www.diplomatie.be vind je hierover per land informatie.
20
DE STABIELE ZIJLIGGING Een bewusteloos slachtoffer dat nog zelfstandig ademt leg je bij voorkeur in een stabiele zijligging. Je doet dit enkel nadat je uitgesloten hebt dat het slachtoffer geen ernstige letsels aan hoofd, wervelzuil, bekken en ledematen heeft. Slachtoffers van een verkeersongeval of die van een grote hoogte vielen zijn steeds verdacht van ernstige letsels, ook al zijn ze op het eerste zicht niet waar te nemen. In stabiele zijligging kan het slachtoffer comfortabel ademen, is de luchtweg vrij en kan eventueel bloed, slijmen of braaksel langs de zijkant van de mond naar buiten lopen.
- Het slachtoffer ligt op de rug. - Kniel naast het slachtoffer, ongeveer ter hoogte van de lenden. - Plaats de dichtstbijzijnde arm van het slachtoffer in een rechte hoek naar boven. - Leg de arm die het verst van je verwijderd is over de borstkas, met de handrug tegen de wang van het slachtoffer.
21
Plooi het been dat het verst van je verwijderd is.
-
Plaats een hand op het opgetrokken been, ter hoogte van de knie, en hou je andere hand aan de hand van het slachtoffer ter hoogte van de wang.
-
Rol het slachtoffer naar je toe tot het lichaam steunt op het geplooide been.
-
Zorg ervoor dat het lichaam stabiel ligt.
-
Leg het hoofd op de handrug van de hand.
-
Kantel, indien nodig, het hoofd naar achteren om een vrije luchtweg te verzekeren.
-
22
STAP 4: VERLEEN EERSTE HULP Na de zorg voor veiligheid, de beoordeling van de toestand van het slachtoffer en de verwittiging van de hulpdiensten, verleen je de gepaste verzorging. Daarbij heb je niet enkel aandacht voor de verwondingen van het slachtoffer, maar ook voor de emotionele gevolgen van de noodsituatie.
DE VERZORGING In de volgende hoofdstukken leer je achtereenvolgens wat je moet doen bij het uitvallen van de vitale functies, stoornissen van de vitale functies, levensbedreigende verwondingen en niet levensbedreigende verwondingen. Bij slachtoffers die meerdere verwondingen hebben, stel je volgende prioriteiten:
Vrijwaar en controleer de vitale functies.
-
Stelp ernstige bloedingen.
-
>
Spoel brandwonden langdurig.
-
Bedek grote wonden.
-
Immobiliseer letsels aan het bewegingsstelsel.
-
Verzorg de minder erge verwondingen.
-
IN AFWACHTING VAN DE AANKOMST VAN DE HULPDIENSTEN: - Blijf bij het slachtoffer. - Laat het slachtoffer zo weinig mogelijk inspanningen doen. - Controleer geregeld het bewustzijn en de ademhaling. - Veroorzaak geen bijkomende pijn. - Zorg voor bescherming tegen temperatuursinvloeden. - Geef geen eten of drinken. - Vermijd manipulatie van het slachtoffer en verplaats het enkel bij reëel gevaar. - Verzamel zo veel mogelijk nuttige informatie voor de hulpdiensten.
23
ZORG DAT JE HULP ALS STEUN OVERKOMT Het slachtoffer van een noodgeval heeft een onverwachte gebeurtenis meegemaakt. Dat kan leiden tot gevoelens van desoriëntatie en machteloosheid. Het slachtoffer vraagt zich af wat er gebeurd is en weet vaak niet meer waar het is. Het heeft de situatie niet meer onder controle en is angstig en ontredderd. Als hulpverlener kan je reageren met het zogenaamde s.o.s. antwoord. Daarbij staat s.o.s. voor “Situeer”, “Ondersteun” en “Stimuleer”.
>
Situeren, ondersteunen en stimuleren vormen de basis voor een goede emotionele hulpverlening. Het correct situeren helpt het slachtoffer te begrijpen wat er gebeurd is, het ondersteunen herstelt het zelfvertrouwen en door het slachtoffer te stimuleren krijgt dat opnieuw greep op de situatie.
1 SITUEER Praat steeds met het slachtoffer. Stel jezelf voor. Vraag wat er is gebeurd en waar het pijn doet. Zeg altijd wat je gaat doen en waarom je bepaalde dingen doet. Blijf altijd kalm en toon begrip voor de soms vreemde reacties van slachtoffers. Hou er rekening mee dat een slachtoffer versuft of verward kan zijn en een onsamenhangend verhaal kan vertellen dat niet noodzakelijk klopt. Soms heeft een slachtoffer nood aan informatie. Geef dan alleen eerlijke en objectieve informatie.
2 ONDERSTEUN Probeer het vertrouwen van het slachtoffer te winnen. Volgende elementen kunnen je daarbij helpen: Blijf altijd eerlijk in je commentaar.
-
Zeg eerlijk wat je ziet.
-
Wees voorzichtig met humor.
-
Laat een slachtoffer nooit alleen.
-
Hou rekening met de wensen van het slachtoffer.
-
Luister naar het verhaal van het slachtoffer en neem alle vragen en overwegingen ernstig.
-
3 STIMULEER Help een slachtoffer opnieuw greep te krijgen op de gebeurtenis en laat het doen wat het kan. Op die manier toon je respect, verhoog je het gevoel van betrokkenheid en verminder je het gevoel van hulpeloosheid.
24
Samenvatting In dit hoofdstuk zagen we dat het benaderen van een noodsituatie begint met het verzamelen van zoveel mogelijk informatie over de omstandigheden en de mogelijke gevolgen van de noodsituatie.
1 2
3
4
De eerste stap in de hulpverlening is de zorg voor veiligheid voor jezelf, het slachtoffer, hulpverleners en getuigen.
Als de situatie veilig genoeg is om het slachtoffer te benaderen, controleer je de aanwezigheid van bewustzijn en ademhaling. Een bewusteloos slachtoffer of een slachtoffer dat niet meer ademt, verkeert in acuut levensgevaar. Je zorgt dan voor een vrije ademweg door het hoofd in hyperstrekking te brengen.
Bewusteloosheid, ademhalingsstilstand en de aanwezigheid van levensbedreigende verwondingen is belangrijke informatie voor de hulpdiensten. Om de hulpdiensten te bereiken vorm je in België het noodnummer “100” of “112”. Het nummer “112” is in alle Europese lidstaten geldig. Informeer je voor je naar het buitenland vertrekt over het noodnummer in het land van bestemming.
Tot slot verleen je eerste hulp. Daarbij zal je aandacht in de eerste plaats uitgaan naar het behoud en de kwaliteit van de vitale functies. Tijdens je hulpverlening heb je ook oog voor de psychologische nood en de emotionele reacties van het slachtoffer.
25
26
2 BASIC LIFE SUPPORT Als het hart niet langer in een normaal ritme klopt, wordt het bloed niet langer efficiënt rondgestuurd. Deze abnormale toestand leidt snel tot een volledige hartstilstand. Hoe sneller met hartmassage en beademing wordt begonnen, hoe hoger de overlevingskans van het slachtoffer. De gecombineerde techniek van hartmassage en beademing wordt Cardio Pulmonaire Resuscitatie genoemd, kortweg CPR. Het toepassen van CPR zorgt voor een kleine maar levensnoodzakelijke doorstroming van bloed naar het hart en de hersenen. Bovendien verkleint een goed uitgevoerde CPR de kans op blijvende hersenschade bij overlevenden van een ademhalings- of hartstilstand.
27
BASIC LIFE SUPPORT
Nadat je de hulpdiensten hebt verwittigd (of hebt laten verwittigen), verleen je zoveel mogelijk de gepaste hulp. Uiteraard is die afhankelijk van de situatie. Het resultaat van je eerste snelle beoordeling van het slachtoffer levert alvast drie mogelijke scenario’s op:
1 \ HET SLACHTOFFER IS BEWUST. 2 \ HET SLACHTOFFER IS BEWUSTELOOS MAAR ADEMT NOG. 3 \ HET SLACHTOFFER ADEMT NIET MEER.
28
MOGELIJKHEID 1: HET SLACHTOFFER IS BEWUST WAT? Het slachtoffer reageert op aanspreken, al dan niet verward. Het slachtoffer reageert als je het zacht aan de schouders schudt.
-
WAT DOE JE? 1 LAAT HET SLACHTOFFER LIGGEN ZOALS JE HET GEVONDEN HEBT 2 PROBEER TE ACHTERHALEN WAT ER MIS IS Is het slachtoffer ziek?
Ga na of het slachtoffer medicatie neemt en of het zijn medicatieschema heeft gevolgd. Geef zelf nooit medicijnen en sta ook niet toe dat omstanders eigen medicatie toedienen omdat de symptomen lijken op een ziektebeeld dat ze denken te herkennen.
Is het slachtoffer gewond?
Vraag het slachtoffer alle ledematen zonder hulp te bewegen. Als dat pijn doet, zal het slachtoffer zelf de beweging stoppen. Dan heb je meteen een duidelijke indicatie van mogelijke verwondingen die de nodige aandacht verdienen. Een uitzondering is een slachtoffer met pijn in de nek. Bij een vermoeden van nekletsel zorg je er voor dat het hoofd onbeweeglijk blijft.
Stel het slachtoffer altijd vragen over de omstandigheden van het ongeval. Wat was het slachtoffer aan het doen? Wat liep er dan precies fout? Hoe is het slachtoffer aan zijn verwondingen gekomen? Vraag dit altijd in de eerste plaats aan het slachtoffer zelf.
29
3 ZORG VOOR JE EIGEN VEILIGHEID 4 VERLEEN EERSTE HULP VOLGENS DE PRIORITENLIJST - - - - -
Vrijwaar en controleer de vitale functies. Stelp ernstige bloedingen. Spoel brandwonden langdurig. Bedek grote wonden. Immobiliseer letsels aan het bewegingsstelsel. Verzorg de minder erge verwondingen.
5 VOLG DE EVOLUTIE VAN DE TOESTAND NAUWLETTEND OP Tijdens je hulpverlening blijf je de vitale functies geregeld controleren. Een slachtoffer met inwendige bloedingen kan bijvoorbeeld op korte tijd erg slecht evolueren. Afhankelijk van mogelijk veranderende symptomen kan het gebeuren dat je nieuwe prioriteiten moet stellen. Hou ook steeds de gelaatsuitdrukkingen van het slachtoffer in het oog.
OMSTANDERS Je aandacht gaat altijd eerst uit naar het slachtoffer. Pas als je de situatie onder controle hebt, kan je aandacht besteden aan omstanders, getuigen of toevallig aanwezige vrienden of collega’s. Die kunnen soms erg verward zijn waardoor negatieve gevoelens van onrust en chaos bij het slachtoffer alleen maar groter worden. Dikwijls zijn deze mensen erg nauw bij het slachtoffer betrokken en hebben ze nood aan informatie. Behandel ze met respect en schenk ze de nodige aandacht.
MOGELIJKHEID 2: HET SLACHTOFFER IS BEWUSTELOOS MAAR ADEMT NOG WAT? Het slachtoffer reageert niet op aanspreken of op het aantikken van de schouders. - Het slachtoffer verkeert schijnbaar in een diepe slaap. -
30
WAT DOE JE? 1 ROEP HULP
2 ZORG VOOR EEN VRIJE LUCHTWEG Draai het slachtoffer op de rug.
-
Breng het hoofd in hyperstrekking: plaats je ene hand op het voorhoofd, de vingertoppen van je andere hand onder de punt van de kin en kantel voorzichtig het hoofd naar achter terwijl je de kin naar omhoog tilt.
-
Kijk of de borstkas beweegt, luister aan de mond van het slachtoffer naar ademgeluiden en voel met je wang of er een luchtstroom is. Contoleer gedurende tien seconden of de adamhaling normaal, abnormaal of afwezig is.
-
Bij twijfel aan een normale ademhaling, beschouw het dan als een abnormale adamhaling.
-
3 VERZAMEL INFORMATIE Als het slachtoffer niet op je vragen kan antwoorden omdat het bewusteloos is, zoek je informatie bij getuigen. Vraag mogelijke getuigen of passanten wat ze hebben gezien. Als er niemand anders aanwezig is, ben je op je eigen zintuigen aangewezen en ga je zelf actief op zoek naar informatie. Kijk goed om je heen. Kijk of het slachtoffer medicatie op zak heeft.
4 VERLEEN EERSTE HULP VOLGENS DE PRIORITENLIJST - - - - - -
Vrijwaar en controleer de vitale functies. Stelp ernstige bloedingen. Spoel brandwonden langdurig. Bedek grote wonden. Immobiliseer letsels aan het bewegingsstelsel. Verzorg de minder erge verwondingen.
31
5 ONDERZOEK HET SLACHTOFFER 6 VOLG DE EVOLUTIE VAN DE TOESTAND NAUWLETTEND OP Controleer de ademhaling geregeld terwijl je verdere hulp verleent. De ademhaling en de toestand van het bewustzijn van het slachtoffer kunnen snel evolueren.
ACTIE BIJ BEWUSTELOOS SLACHTOFFER DAT WEL ADEMT - Veiligheidshouding - Hulp roepen: 112 - Re-evaluatie adamhaling
112 EEN SLACHTOFFER ONDERZOEKEN - Tast het hoofd af. Start bovenaan de schedel en zak zachtjes af naar buiten en onder. Hou het hoofd onbeweeglijk. - Controleer het slachtoffer op bloedverlies uit oren, neus en mond. - Tast de hals af. - Kijk naar de borstkas en controleer of beide kanten tijdens de ademhaling gelijkmatig op- en neergaan.
- Tast de ribbenkast en het borstbeen af door het uitoefenen van een lichte zijwaartse druk en druk met de zijkant van de hand (de pinkzijde) licht op het borstbeen. - Tast de buik af door het uitoefenen van een lichte druk met beide handen en controleer op abnormale verhardingen. - Oefen met beide handen een zijwaartse druk uit op het bekken. - Tast de armen af tot aan de handen: eerst beide armen gelijktijdig, daarna tast je elke arm af met je beide handen. - Tast de benen af, tot en met de enkels en de voeten. Eerst ga je met beide handen elk lidmaat af, daarna beide ledematen tegelijkertijd. Zo kan je eventuele verschillen vinden. - Let tijdens het hele onderzoek ook op alle lichaamsholten. Ter hoogte van de hals, de oksels, de schaamstreek, de knieholten en de enkels lopen grote bloedvaten aan de oppervlakte. Daar kunnen zich ernstige bloedingen voordoen die anders onopgemerkt blijven.
32
MOGELIJKHEID 3: HET SLACHTOFFER IS BEWUSTELOOS EN ADEMT NIET MEER WAT? Het slachtoffer is bewusteloos. Het reageert niet op aanspreken of zacht schudden aan de schouders. - Na het vrijmaken van de luchtweg stel je vast dat het slachtoffer niet normaal ademt. -
WAT DOE JE? START DE REANIMATIE De overlevingskansen van een slachtoffer van een hartstilstand dalen met de seconde. “Reanimatie” of “CPR” is de term die wordt gebruikt voor een aantal levensreddende handelingen die meteen moeten worden uitgevoerd bij het slachtoffer van een ademhalings- en/of hartstilstand. Een volledige CPR cyclus bestaat uit de combinatie van hartmassage en beademing én het aanleggen van een AED zodra beschikbaar. Daartoe wordt een reeks van 30 compressies en 2 beademingen voortdurend herhaald tot professionele hulpverleners de reanimatie overnemen of een normale ademhaling wordt bekomen, meestal nadat een AED een normale hartwerking op gang bracht. Als meerdere hulpverleners aanwezig zijn kan je regelmatig wisselen van hulpverlener.
33
HARTMASSAGE BIJ EEN VOLWASSEN SLACHTOFFER Leg het slachtoffer op de rug en zorg voor een harde ondergrond. - Kniel naast het slachtoffer. - Plaats de hiel van één hand in het midden van de borstkas van het slachtoffer. - Plaats de hiel van de andere hand bovenop de eerste hand. - Grijp de vingers van beide handen in elkaar zonder druk uit te voeren. - Breng je bovenlichaam verticaal boven de borstkas. - Druk met de gestrekte armen het borstbeen 5 à 6 cm naar beneden. - Laat hierna het borstbeen helemaal terugkomen zonder het contact tussen je handen en het borstbeen te verliezen. -
Herhaal het samendrukken en terugkomen van de borstkas met een frequentie van minstens 100 keer per minuut. Het indrukken en terugkomen van de borstkas moeten even lang duren!
BEADEMING VAN EEN VOLWASSEN SLACHTOFFER Open de luchtweg door het hoofd in hyperstrekking te brengen: kantel het hoofd naar achter en til de kin op. - Knijp het zachte gedeelte van de neus toe met duim en wijsvinger van de hand die op het voorhoofd rust. - Adem zelf normaal in en plaats je lippen over de mond van het slachtoffer. Zorg daarbij voor een luchtdichte afsluiting. - Blaas rustig de lucht in de mond gedurende 1 seconde tot de borstkas omhoogkomt. Haal je mond na het blazen van het slachtoffer. - Kijk of de borstkas weer naar beneden gaat, als bewijs van de uitademing. - Beide beademingen mogen elk maximum 5 seconden duren. -
Denk aan je eigen veiligheid en gebruik bij het beademen een zakmasker of een face- shield.
Als de borstkas bij juist beademen niet beweegt moet je de mond van het slachtoffer onderzoeken op mogelijke obstructie en elke obstructie verwijderen. Controleer ook of de kanteling van het hoofd en de kinlift goed zijn uitgevoerd. Als je er ondanks deze maatregelen nog altijd niet in slaagt het slachtoffer te beademen, voer je enkel de hartmassage uit.
34
DE AUTOMATISCHE EXTERNE DEFIBRILLATOR (AED) In veel gevallen zal bij een hartstilstand het hart niet echt stilgevallen zijn, maar trad er een levensbedreigende ritmestoornis op : een ventrikel fibrillatie. Bij deze ritmestoornis trekken de hartkamers (ventrikels) niet meer ritmisch samen, maar begint het hart chaotisch te trillen (fibrilleren). Op dit moment is er geen circulatie van bloed meer, er is geen voelbare hartslag, het slachtoffer zal overlijden. Er moet nu zo snel mogelijk ingegrepen worden zodat het chaotisch trillen van hart terug wordt omgezet in ritmisch pompen, defibrilleren genoemd. Hiervoor moet er een nauwkeurig gedoseerde elektrische stroom door het hart gestuurd worden. Artsen kunnen dit doen met een manuele defibrillator, voor leken bestaat er een automatische externe defibrillator, AED. . Je vindt deze toestellen op alle luchthavens, in vliegtuigen, alle plaatsen waar veel mensen samen komen en dat in heel de Westerse wereld. Eens via electroden verbonden met het lichaam controleert het toestel het hartritme en indien nodig zal het automatisch een stroomstoot door het hart sturen. Indien het hart normaal klopt zal het toestel niets doen. Ook bij een werkelijk stilstaand hart zal het toestel geen stroomstoot geven. Aan het gebruik van een AED door leken zijn geen gevaren verbonden. Het toestel instrueert de gebruiker in de taal van de streek waar het toestel beschikbaar was , voor België kan dat Nederlands Frans, Duits of Engels (luchthaven) zijn. De taal kan door de gebruiker niet gewijzigd worden. De gebruiker kleeft de bij het toestel horende electroden volgens de voorschriften op de borstkas van het slachtoffer (één onder het rechter sleutelbeen en één op de linkerflank ter hoogte van de tepel).Bij sterk behaarde mannen kan het nodig zijn om wat haar weg te scheren alvorens de electroden te kleven (er zit een scheermesje bij de AED). Eens de electroden kleven start de werking automatisch. Het apparaat vraagt om het slachtoffer niet aan te raken op het moment van de controle van het hartritme en op het moment dat een stroomstoot wordt gegeven. Het is niet nodig om de gesproken aanwijzingen van de AED af te wachten, als je weet wat je moet doen mat je sneller werken dan de AED. Het is volstrekt veilig de AED te gebruiken in de buurt van water (regen, zwembaden,….) of op een metalen ondergrond (vliegtuig). Hoe sneller de AED wordt aangelegd, hoe groter de overlevingskansen van het slachtoffer.
35
SAMENVATTING CPR EN AED Benader de situatie en zorg voor veiligheid voor jezelf, de omstaanders, het slachtoffer. Controleer het slachtoffer op reactie. Indien het slachtoffer niet reageert: - Zorg voor vrije luchtweg. - Kijk, luister en voel gedurende 10 seconden of er een normale ademhaling is. - Indien het slachtoffer niet ademt: - Stuur iemand om de hulpdiensten te alarmeren en vraag om een AED toestel mee te brengen - Start hartmassage (30 compressies). - Beadem het slachtoffer 2 keer. - Herhaal deze acties. Leg het AED toestel aan van zodra beschikbaar. Volg de gesproken richtlijnen van de AED. Ga door met reanimeren tot: - Het slachtoffer normaal begint te ademen, meestal nadat de AED een normale hartwerking veroorzaakte - De hulpdienst ter plaatse is en de reanimatie van je overneemt. - Je uitgeput geraakt.
36
Samenvatting Bij je benadering van de noodsituatie heb je alvast een eerste beeld gekregen van de toestand van het slachtoffer en heb je de hulpdiensten verwittigd. Als je slachtoffer bewust is, laat je het liggen zoals je het gevonden hebt en probeer je te achterhalen wat er mis is. Een gewond slachtoffer verzorg je op basis van de prioriteitenlijst: eerst stelp je ernstige bloedingen, dan spoel je grote brandwonden, bedek je grote wonden en immobiliseer je letsels aan het bewegingsstelsel. Daarna verzorg je de minder erge verwondingen. Al deze punten komen verder in de cursus uitgebreid aan bod. Bij een ziek slachtoffer ga je na of het slachtoffer een medicatieschema moet volgen en of het dat ook heeft opgevolgd. In beide gevallen volg je de toestand van het slachtoffer nauwgezet op. Bij een bewusteloos slachtoffer dat nog ademt, zorg je allereerst voor een vrije luchtweg. Daarna probeer je te achterhalen wat er gebeurd zou kunnen zijn. Vervolgens verleen je eerste hulp volgens de prioriteitenlijst en volg je de evolutie van de vitale functies nauwgezet op. Bij een bewusteloos slachtoffer dat niet meer ademt, start je onmiddellijk de reanimatie: je blijft een reeks van 30 compressies en 2 beademingen voortdurend herhalen tot het slachtoffer normaal begint te ademen of tot professionele hulpverleners de reanimatie overnemen.
37
38
f
3 STOORNISSEN VAN DE VITALE FUNCTIES Bewustzijn, ademhaling en bloedcirculatie zijn nauw met elkaar verbonden. Elk van deze functies is van fundamenteel belang voor het voortbestaan van het organisme. Daarom worden ze ook "vitale functies" genoemd. Het menselijke lichaam is een goed geoliede machine waarin allerlei complexe processen op elkaar inspelen en elkaar in stand houden. Ongeval, ziekte of omgevingsfactoren kunnen deze harmonie verstoren. Vaak wordt dan een hele kettingreactie op gang gebracht, waardoor een stoornis uiteindelijk kan leiden tot een levensgevaarlijke situatie. Afhankelijk van de oorzaak, de omstandigheden, de aard en de ernst van de stoornis kan het slachtoffer bewusteloos raken, stoppen met ademen of een circulatiestilstand krijgen. In die gevallen voer je de handelingen uit die je in het vorige deel hebt geleerd. In dit deel gaan we dieper in op de eerste hulp bij een aantal veel voorkomende stoornissen van de vitale functies. Achtereenvolgens komen bewustzijnsstoornissen, ademhalingsstoornissen en circulatiestoornissen aan bod. In elk van deze situaties geldt dat de algemene principes van de benadering van een noodsituatie van kracht blijven!
39
STOORNISSEN VAN DE VITALE FUNCTIES BEWUSTZIJNSSTOORNISSEN - Flauwte - Beroerte - Epilepsie
- Stuipen - Hitteslag - Zonneslag
- Zonneslag - Koudebevanging - Diabetes
ADEMHALINGSSTOORNISSEN - Gebrek aan zuurstof - Vreemd voorwerp in de luchtwegen
- Astma - Hyperventilatie
CIRCULATIESTOORNISSEN - Angor - Hartinfarct
40
- Cardiogene shock en hartritmestoornissen - Anafylactische shock
BEWUSTZIJNSSTOORNISSEN WAT? Een bewustzijnsstoornis is altijd het gevolg van een verstoorde werking van de hersenen. Dat kan verschillende oorzaken hebben. In dit onderdeel behandelen we de bewustzijnsstoornissen die het gevolg zijn van ziekte of van omgevingsfactoren. Bewustzijnsstoornissen als gevolg van traumata komen later aan bod. Afhankelijk van de ernst van de bewustzijnsstoornis, wordt het onderscheid gemaakt tussen verlaagd bewustzijn en bewusteloosheid.
VERLAAGD BEWUSTZIJN Het slachtoffer is versuft, verward of reageert vreemd en soms agressief op aanspreken en prikkels. Bij een verlaagd bewustzijn reageert het slachtoffer dus niet meer zoals het hoort. Afhankelijk van de stoornis kan een verlaagd bewustzijn evolueren tot bewusteloosheid. Als hulpverlener zal je deze evolutie proberen te stoppen of te vertragen
BEWUSTELOOSHEID Het slachtoffer lijkt te slapen en reageert niet op aanspreken of op prikkels van buitenaf. De oogpupillen kunnen sterk verwijd of verkleind zijn.
WAT DOE JE? In de eerste hulp bij bewustzijnsstoornissen blijven de algemene principes van de benadering van een noodsituatie van kracht. Dat betekent meteen ook dat bij bewusteloze slachtoffers of slachtoffers met een verminderd bewustzijn de vrije ademweg van primordiaal belang is!
VEEL VOORKOMENDE BEWUSTZIJNSSTOORNISSEN In dit hoofdstuk behandelen we enkele veel voorkomende stoornissen van het bewustzijn waar je als hulpverlener mee kan worden geconfronteerd: - De syncope. - Een beroerte. - Epilepsie.
- Stuipen. - Externe temperatuursinvloeden. - Diabetes
41
FLAUWTE WAT? Een flauwte of syncope is een kortstondig, plots bewustzijnsverlies door een zuurstoftekort in de hersenen. Dat zuurstoftekort kan het gevolg zijn van een plotse daling van de bloeddruk. Daardoor worden de hersenen onvoldoende van bloed (en dus ook van zuurstof) voorzien. Het slachtoffer verliest het bewustzijn en valt. Omdat het slachtoffer valt, komt het hoofd op dezelfde hoogte als het hart te liggen. De bloedtoevoer naar de hersenen wordt vanzelf hersteld omdat het hart het bloed niet langer naar boven moet pompen. Het slachtoffer komt meestal snel weer bij bewustzijn.
MOGELIJKE OORZAKEN Heftige emoties (vb. angst, zien van bloed). Pijn. - Een plotse verandering van de lichaamshouding. - Lang rechtop staan. - Plots stoppen met een zware lichamelijke inspanning. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN VÓÓR DE SYNCOPE: - - - -
Het slachtoffer voelt zich zwak en onwel. Het slachtoffer ziet zwarte vlekken voor de ogen. Het slachtoffer wordt plots bleek, begint te zweten. Sommige slachtoffers hebben oorsuizingen.
TIJDENS DE SYNCOPE: Het slachtoffer is bewusteloos.
-
WAT DOE JE? - - - - - -
42
Leg het slachtoffer op de rug. Zorg voor een vrije luchtweg. Zorg voor benen in hoogstand. Controleer regelmatig de vitale functies. Leg eventueel koude kompressen op het voorhoofd en in de nek. Laat het slachtoffer geleidelijk rechtop zitten als het weer bij bewustzijn komt.
BEROERTE WAT? Een beroerte is een stoornis in de doorbloeding van de hersenen. Een andere veel gebruikte benaming voor hersenbloeding is "CVA". Dat staat voor "cerebrovasculaire aandoening".
MOGELIJKE OORZAKEN Een hersenbloeding: een bloeduitstorting in de hersenen door het barsten van een bloedvat. - Een hersenembolie: een verstopping van een bloedvat in de hersenen door een bloedklonter die ergens anders in het lichaam werd gevormd en die door de bloedcirculatie tot in de hersenen terecht is gekomen. - Een hersentrombose: een verstopping van een bloedvat in de hersenen door een klonter die ter plaatse werd gevormd. -
In al deze gevallen krijgt een deel van de hersenen onvoldoende of geen zuurstof meer en sterven de cellen in dat deel van de hersenen af.
MOGELIJKE SYMPTOMEN
Onstabiele manier van lopen. - Plotse hoofdpijn. - Verwardheid. - Spierverzwakking of –verlamming aan één kant van het lichaam. - Spraak – en gezichtsstoornissen. - Scheve mond. - Bewustzijnsstoornissen of bewusteloosheid. - De pupillen kunnen ongelijk van grootte zijn. -
WAT DOE JE? Breng het slachtoffer in een zittende of half zittende houding. - Zorg voor een vrije luchtweg. - Verwittig de hulpdiensten. - Controleer de vitale functies regelmatig. - Voer de FAST-test uit. -
43
DE FAST-TEST FAST staat voor “Face, Arm, Speech, Time”. De FAST-test is een eenvoudige test waarmee je snel een beroerte kan herkennen.
44
FACE (GEZICHT) :
ARM (ARM):
vraag aan de persoon om te lachen of de tanden te laten zien. Een scheve mond of een mondhoek die naar beneden hangt, kan wijzen op een beroerte.
vraag aan de persoon om beide armen op te tillen en voor zich uit te strekken met de binnenzijde van de hand naar boven. Als een arm wegzakt, kan dit duiden op een beroerte.
SPEECH (SPRAAK):
TIME (TIJD):
Als de persoon onduidelijk spreekt of niet meer uit zijn woorden kan komen, kan dat een gevolg zijn van een beroerte.
registreer het tijdstip waarop de klachten zijn begonnen en geef dat aan de hulpdiensten door.
EPILEPSIE WAT?
SYMPTOMEN
Epilepsie ontstaat als de geleiding van prikkels in de hersenen wordt ver- stoord. Het slachtoffer kan ongecontroleerde bewegingen beginnen maken, krijgt een vreemd gevoel over het hele lichaam en kan buiten bewustzijn geraken. Na een tijdje herstellen de hersenen zich terug en herstelt het slachtoffer. Bij een “absence” lijkt het slachtoffer er even niet meer bij te zijn. Absences komen vaak voor bij kinderen tussen 4 en 12 jaar. Plots stopt het kind alle activiteit en staart het voor zich uit. Het blijft even bewegingloos en is afwe- zig. Het kind knippert met de oogleden en vertoont soms kleine onopvallende spiercontracties. Na de aanval herneemt het kind de activiteit alsof er niets is gebeurd.
De veralgemeende aanval kan als voorteken een plotse gewaarwording hebben. De aanval verloopt in drie fasen en duurt enkele minuten. Het slachtoffer raakt bewusteloos.
Bij een gelokaliseerde aanval wordt enkel één lidmaat getroffen. Bij deze vor- men van epilepsie kan en moet je niet veel doen: je houdt gewoon een oogje in het zeil. Zorg voor discretie en rust en gun het slachtoffer na de aanval voldoende tijd om zich te herstellen
MOGELIJKE OORZAKEN
Gespannen fase: alle spieren staan voortdurend gespannen. Deze spanning neemt geleidelijk toe. - Schokkende fase: de spieren spannen en ontspannen zich, zodat er schokkende bewegingen ontstaan. Het slachtoffer verliest controle over darmen blaassluitspier. - Ontspanningsfase: de spierschokken verminderen geleidelijk. Er kan ook bloedverlies optreden, doordat het slachtoffer op de tong gebeten heeft. Na de aanval is het slachtoffer vermoeid of verkeert het in een toestand van verwarring. -
WAT DOE JE? Werk de bewegingen niet tegen. Vermijd dat het slachtoffer zich ergens zou tegen stoten en zich zou verwonden. - Probeer zeker geen voorwerp tussen de tanden te steken tijdens de aanval: dit is zinloos en gevaarlijk! - Zorg na de aanval voor een vrije luchtweg en controleer de vitale functies. - Zorg na de aanval voor een rustige omgeving.-
De exacte oorzaak van epilepsie valt meestal niet te achterhalen. Vaak gaat het om een structureel probleem als gevolg van eerder opgelopen infecties of door een gebrek aan zuurstof. Dat kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door ontwenningsverschijnselen, een tumor, de gevolgen van een eerdere beroerte of door een hersenschudding. De aandoening kan ook aangeboren zijn.
>
Als het slachtoffer op de hoogte is van zijn aandoening, moet geen gespeciali- seerde hulp worden verwittigd. Verwittig wel gespecialiseerde hulp als: - Het een eerste aanval betreft. - Er bijkomende letsels zijn. - Het slachtoffer meerdere aanvallen kort na elkaar krijgt. - De aanval langer dan tien minuten duurt. - De hartwerking of ademhaling ernstig verstoord is.
HITTESLAG WAT? Een algemene oververhitting van het lichaam door de belemmering van het zweetproces. Onze normale inwendige lichaamstemperatuur bedraagt 37°C. Als de temperatuur begint te stijgen door omgevingsfactoren of door zware inspanningen zorgt het lichaam automatisch voor afkoeling door zweet te pro- duceren. Het vocht dat zo verdampt, brengt het lichaam weer op de normale temperatuur. Als de vochtverdamping wordt verstoord en het lichaam niet naar behoren kan afkoelen, kan dat leiden tot krampen, uitputting en uiteinde- lijk ook tot de beschadiging van hersencellen.
MOGELIJKE OORZAKEN Extreme warmte. Langdurige fysieke inspanning.
-
MOGELIJKE SYMPTOMEN Niet meer zweten. - Vlugge en plotse lichaamstemperatuurstijging. - Snelle hartslag. - Snelle hijgende ademhaling. - Stuipen. - Bewusteloosheid. -
WAT DOE JE? Controleer de vitale functies. - Trek de kledij van het slachtoffer uit. - Koel het slachtoffer voorzichtig af (besprenkel met natte doeken). - Zorg voor vrije luchtweg. - Verwittig gespecialiseerde hulp. Een hitteslag is levensbedreigend en moet steeds gevolgd worden door een opname in het ziekenhuis. -
PREVENTIE Drink voldoende water. - Zorg ervoor dat je voldoende mineralen binnen krijgt. Je kan hiervoor een zakje ORS toevoegen aan je drinken (1 zakje per fles water) of drinken combineren met het eten van zoute koekjes. -
46
ZONNESLAG
KOUDEBEVANGING
WAT?
WAT?
Een zonneslag (of zonnesteek) is het gevolg van een directe ontregeling van het warmtecentrum in de hersenen onder invloed van directe zonnestraling op het hoofd.
Koudebevanging of hypothermie is een toestand waarbij de temperatuur van het lichaam onder de normale lichaamstemperatuur daalt.
MOGELIJKE OORZAKEN Langdurige blootstelling aan direct zonlicht, zonder hoofdbescherming. - … -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Rood gezicht en droge huid. - Snelle hartslag. - Hoofdpijn en duizeligheid. - Dorst. - Braakneigingen.. - … -
WAT DOE JE? - - -
Haal het slachtoffer uit de zon. Controleer de vitale functies. Breng het slachtoffer in halfzittende houding. Leg koude kompressen op het voorhoofd. Verwittig gespecialiseerde hulp als de symptomen niet beteren. - ... -
MOGELIJKE OORZAKEN Koud weer, natte kledij of een combinatie van beiden. - Langdurige blootstelling aan koud water (spelende kinderen hebben geen oog voor de temperatuur van zwemwater!) -
MOGELIJKE SYMPTOMEN - - - - -
Het slachtoffer voelt koud aan. Rillen en beven. Lusteloosheid, slaperigheid. Verminderde lichaamsreactie. Bewustzijnstoornissen tot bewusteloosheid. Trage hartslag en ademhaling, eventueel hart- en ademhalingsstilstand.
WAT DOE JE? - - - - -
Zorg voor vrije luchtweg. Controleer de vitale functies. Verwijder eventuele natte kledij. Wikkel het slachtoffer in een deken. Warm het zeker niet brutaal op. Verwittig gespecialiseerde hulp bij een ernstige onderkoeling..
47
DIABETES WAT? Het menselijk lichaam zet suikers uit voeding om naar glucose. Glucose (of bloedsuiker) is de belangrijkste energiebron van de cellen. Die kunnen de glucose echter maar opnemen met de hulp van een hormoon, insuline, dat door de alvleesklier wordt afgescheiden. Bij patiënten met diabetes produceert het lichaam onvoldoende insuline of is het lichaam ongevoelig voor het effect ervan. Hierdoor kan suiker vanuit de voeding onvoldoende opgenomen worden in de verschillende cellen en verhoogt het bloedsuikergehalte (hyperglycemie).
MOGELIJKE OORZAKEN Virussen. - Stoornis in het afweersysteem. - Stoornis in de stofwisseling. - Erfelijkheid. -
Risicofactoren zijn overgewicht en weinig beweging. Mensen boven de 65 zijn ook vatbaarder voor diabetes.
ACUTE VERWIKKELINGEN In tegenstelling tot de chronische verwikkelingen, die pas na jaren ontstaan, kan diabetes ook acute verwikkelingen veroorzaken als de bloedspiegel veel te laag of te hoog wordt. Dan spreken we respectievelijk van een hypoglycemie of een hyperglycemie. Een hypoglycemie kan bijzonder snel slecht evolueren!
HYPOGLYCEMIE WAT? Het slachtoffer heeft een tekort aan bloedsuiker.
MOGELIJKE OORZAKEN Inname van een te hoge dosis insuline. - Te weinig gegeten. - Een te grote inspanning. - Koorts, ziekte. - Stress. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Wisselend humeur, zenuwachtigheid, afwijkend gedrag. - Hoofdpijn, moeheid, bleekheid. - Honger. - Beven. -
48
- - - - -
Slecht zien. Fel zweten. Tintelende lippen. Duizeligheid, ijl gevoel. Syncope, bewusteloosheid.
WAT DOE JE? Als het slachtoffer bij bewustzijn is, kan je het snelwerkende suikers (bij- voorbeeld cola) geven. Daarna kan je nog een kleine snack (traagwerkende suikers) aanbieden. Verwittig de hulpdiensten als het slachtoffer bewusteloos raakt of is. Verleen de gepaste hulp in afwachting van de komst van de hulp- diensten en zorg voor een vrije ademweg bij een bewusteloos slachtoffer.
HYPERGLYCEMIE WAT? Het slachtoffer heeft te veel bloedsuiker.
MOGELIJKE OORZAKEN: Te kleine dosis insuline. - Te veel gegeten. - Verminderde lichaamsbeweging. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN: Veel urineren. - Veel drinken. - Droge mond. - Gebrek aan eetlust. - Braken. - Acetongeur. - Moeheid, slaperigheid, geleidelijk bewusteloos. -
WAT DOE JE? Vraag het slachtoffer of hij zijn medicatie wil nemen en vraag hem om de voorgeschreven dosis te respecteren.
49
ADEMHALINGSSTOORNISSEN WAT? Zuurstof is een noodzakelijke bron voor leven en elke mens is afhankelijk van de continuïteit in de toelevering ervan. Cellen die niet langer van zuurstof worden voorzien, sterven af. Elke onderbreking in de toevoer van zuurstof is dus levensbedreigend. De ademhaling zorgt ervoor dat zuurstof in de bloedbaan terecht komt en dat afvalstoffen worden afgevoerd. De uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide tussen de buitenlucht en het bloed, gebeurt in de longen. Door ongeval, ziekte of door externe factoren kan de werking van de ademhaling worden verstoord. De handelingen voor een efficiënte hulpverlening bij stoornissen in de ademhaling zijn afhankelijk van de oorzaak. Het is dan ook van het grootste belang om snel het verband te kunnen leggen tussen mogelijke oorzaken en symptomen.
WAT DOE JE? Bij elk slachtoffer dat bewusteloos is of een verminderd bewustzijn vertoont, vrijwaar je eerst de ademhalingsweg. Daarna controleer je de ademhaling.
VEEL VOORKOMENDE ADEMHALINGSSTOORNISSEN In dit hoofdstuk behandelen we enkele ademhalingsstoornissen waar je als hulpverlener mee kan worden geconfronteerd. We hebben het achtereenvolgens over de gevolgen van gebrek aan zuurstof in de omgevingslucht, ademhalingsstoornissen door een vreemd voorwerp in de luchtweg, astma en hyperventilatie.
50
GEBREK AAN O2 WAT? Onvoldoende zuurstof in de lucht maakt dat de ademhaling niet meer in staat is haar doel te bereiken. Het is belangrijk ervoor te zorgen dat in de longen voldoende zuurstof aan het bloed kan worden toegevoegd.
MOGELIJKE OORZAKEN Een daling van de hoeveelheid zuurstof in de lucht door een slecht verluchte ruimte. De zuurstof in de lucht wordt verdrongen door een ander gas (bijvoorbeeld aardgas, CO2,...). - … -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Het slachtoffer is onrustig. - Het slachtoffer heeft hoofdpijn en is zweterig. - Bewustzijnsstoornissen. - Snelle pols. - Versnelde en vaak onregelmatige ademhaling. - Cyanose. - … -
WAT DOE JE? Hou rekening met je eigen veiligheid. - Open ramen en deuren. Breng het slachtoffer naar buiten of naar een goed verluchte ruimte. - Blijf de vitale functies controleren tot de hulpdiensten ter plaatse zijn. -
51
VREEMD VOORWERP IN DE LUCHTWEGEN WAT? Verstikking is een obstructie van de bovenste of onderste luchtwegen waardoor de ademhaling niet meer kan functioneren. Verstikking leidt snel tot bewusteloosheid en tot de dood omdat de hersenen en andere vitale organen geen zuurstof meer krijgen.
MOGELIJKE OORZAKEN Het inslikken van een vreemd voorwerp (jonge kinderen hebben de neiging om alles in de mond te steken!). - Verslikking, waardoor bijvoorbeeld etensresten in de luchtpijp terecht komen. - Bloedingen. - Bewusteloosheid, waardoor de tong in de keelholte valt en de luchtweg afsluit. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN
WAT DOE JE?
VOLLEDIGE OBSTRUCTIE
HET SLACHTOFFER IS NOG BEWUST:
Het slachtoffer kan niet meer ademen. - Het slachtoffer kan niet meer spreken of hoesten. - De neusvleugels klappen open en dicht. - Cyanose. - Uitpuilende ogen. - Opgedrongen gezicht. - Paniekerig slachtoffer dat naar de keel grijpt. - … -
Als niet snel wordt ingegrepen leidt deze situatie tot bewusteloosheid en ademhalingsstilstand. Deze slachtoffers kunnen niet worden beademd!
ONVOLLEDIGE OBSTRUCTIE Luidruchtige ademhaling. - Al dan niet krachtig hoesten. - Cyanose. - Mogelijk bewustzijns- en ademhalingsstoornissen. - De beademing van het slachtoffer is moeilijk. - … -
52
Moedig het slachtoffer aan om te hoesten. De luchtstroom die door het hoesten wordt veroorzaakt kan het voorwerp verwijderen. - Als hoesten niet lukt, sla je maximaal vijf keer krachtig met de hiel van de hand tussen de schouderbladen van het slachtoffer. Het is belangrijk dat je andere hand het borstbeen ondersteunt terwijl je op de rug slaat. - Als het voorwerp nog altijd blijft zitten verwittig je de hulpdiensten en voer je maximaal vijf maal het Heimlich- manoeuvre uit. -
HET SLACHTOFFER IS BEWUSTELOOS: Open de mond en kijk of je het voorwerp kan zien en kan verwijderen. - Als je het voorwerp niet kan zien of niet kan verwijderen, zorg je voor de verwittiging van de hulpdiensten en start je hartmassage. -
HET HEIMLICH-MANEUVRE Het Heimlich-maneuvre is een techniek waarbij een kunstmatige luchtstroom wordt opgewekt waarmee men het vreemd voorwerp uit de luchtweg probeert te verwijderen. Door het middenrif omhoog te duwen wordt de borstkas naar buiten geduwd waardoor een luchtstroom op gang wordt gebracht.
TECHNIEK BIJ EEN BEWUST SLACHTOFFER Ga achter het slachtoffer staan. Maak met één hand een vuist en zet deze met de duimzijde tegen de buik van het slachtoffer tussen de navel en het begin van de ribbenboog. - Neem met de andere hand de pols van de eerste hand stevig vast. - Duw de gebalde vuist schuin opwaarts. - Voer het manoeuvre uit tot het voorwerp verwijderd is. -
53
ASTMA WAT? Astma is een chronische aandoening van de luchtwegen, die samengaat met een vernauwing en een verhoogde prikkelbaarheid van de luchtwegen. Klachten ontstaan als mensen prikkelende stoffen inademen. Deze stoffen veroorzaken dan benauwdheid, hoesten of een piepende ademhaling. Bij een astma-aanval is vooral de uitademing sterk belemmerd doordat de dunne luchtpijpvertakkingen samentrekken.
MOGELIJKE OORZAKEN De aanleg voor astma is erfelijk. Bij een deel van de patiënten wordt astma veroorzaakt door langdurige blootstelling aan kleine stofdeeltjes. Een aanval kan worden uitgelokt door: Pollen, stuifmeel, schimmels, huidschilfers van huisdieren. - Koude lucht. - Grote concentraties ozon. - Lichamelijke inspanning. - Infectie van de luchtwegen. - Sommige medicijnen. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Verlengde uitademingstijd. - Piepende ademhaling. - Optrekken van de schouders en uitzetten van de neusvleugels bij de ademhalingsbewegingen. - Sterk zwetend slachtoffer. - Cyanose van nagels en lippen. - … Meestal vermeldt het slachtoffer dat het astmapatiënt is en heeft het slachtoffer zelf de juiste medicatie bij. -
54
WAT DOE JE? Laat het slachtoffer rechtop zitten met ellebogen en onderarmen gesteund op een tafel. - Zorg ervoor dat het slachtoffer zich kan ontspannen. - Laat het slachtoffer zijn voorgeschreven geneesmiddel innemen. Houd er wel rekening mee dat overmatig gebruik van puffertjes gevaarlijk is. -
HYPERVENTILATIE WAT? Hyperventilatie is een toestand waarbij het slachtoffer onnodig snel en diep ademt. Hierdoor wordt meer zuurstof ingeademd maar ook meer koolzuurgas (CO2) uitgeademd dan normaal. Het slachtoffer wordt duizelig, voelt zich ijl in het hoofd en krijgt tintelende vingers, handen en lippen. Andere symptomen zijn pijn of een drukgevoel op de borst en in extreme gevallen ook krampen van de vingers.
MOGELIJKE OORZAKEN Stress. Overbelasting. - Oververmoeidheid. - Paniekaanval. - …
WAT DOE JE? Probeer het slachtoffer rustig te doen ademen. Laat het slachtoffer in zijn tot een gesloten schelp gevouwen handen in- en uitademen. Op die manier wordt meer CO2 ingeademd. In een zakje laten ademen wordt in eerste instantie niet aanbevolen. Eens het slachtoffer gekalmeerd is kan hem een papieren of plastieken zakje worden aangeboden dat hij zelf voor zijn mond houdt en waarin hij rustig in en uitademt tot de symptomen verdwenen zijn. - Als de toestand niet verbetert, verwittig je gespecialiseerde hulp. - Omdat hyperventilatie vaak wordt uitgelokt door onderliggende stress en paniek, is de morele steun van de hulpverlener erg belangrijk!
-
-
-
-
MOGELIJKE SYMPTOMEN - - - -
Snelle en diepe ademhaling. Angstig en benauwd slachtoffer. Snelle hartslag, mogelijk hartkloppingen. Tintelingen in de vingers en rond de mond. Krampen, meestal in de vingers, soms ook in de kuiten - Bewusteloosheid. - … -
55
CIRCULATIESTOORNISSEN WAT? De longen zorgen ervoor dat zuurstof uit de omgevingslucht aan het bloed wordt toegevoegd en dat koolstofdioxide met de uitgeademde lucht kan worden afgevoerd. Het bloed transporteert de zuurstof doorheen het hele lichaam en neemt afvalstoffen weer mee. De bloedcirculatie wordt aangedreven door de pompfunctie van het hart. Via een uitgebreid netwerk van slagaders, aders en bloedvaten kan het bloed alle organen in het lichaam met zuurstof bevoorraden en van schadelijke afvalstoffen ontdoen. Als het hart niet langer efficiënt werkt of helemaal stilvalt, worden de cellen niet langer van zuurstof voorzien en sterven ze af.
MOGELIJKE OORZAKEN VAN EEN CIRCULATIESTOORNIS ZIJN: Ademhalingsstilstand. - Massaal bloedverlies. - Verstopping van een belangrijk bloedvat ter hoogte van het hart. - Verminderde pompfunctie van het hart. - Diepe bewusteloosheid. - … -
> VEEL VOORKOMENDE CIRCULATIESTOORNISSEN In dit hoofdstuk gaan we dieper in op enkele veel voorkomende circulatiestoornissen waar je als hulpverlener mee kan worden geconfronteerd: de angor, het hartinfarct en hartritmestoornissen. Vervolgens gaan we dieper in op het verschijnsel van shock: een levensbedreigende stoornis die een gevolg is van een slechte doorbloeding van het lichaam. Ook bij stoornissen van de bloedcirculatie blijven de algemene principes van de benadering van een noodsituatie van kracht.
56
ANGOR WAT? Angor, (angina pectoris) is een drukkend gevoel of een stekende pijn achter het borstbeen. De hartspier krijgt niet genoeg zuurstofrijk bloed om naar behoren te functioneren.
MOGELIJKE OORZAKEN Meestal wordt angor veroorzaakt door een voorbijgaande vernauwing van de kransslag- aders. De pijn manifesteert zich voornamelijk tijdens fysieke inspanningen of bij hevige emoties. Komt het slachtoffer tot rust, dan verwijden de kransslagaders opnieuw en komt er terug zuurstofrijk bloed naar alle delen van de hartspier.
WAT DOE JE? - - - -
Controleer de vitale functies. Laat het slachtoffer geen inspanningen doen. Zet het slachtoffer in halfzittende houding. Kalmeer het slachtoffer.
Gekende angor patiënten hebben meestal medicatie bij zich. Vraag of het slachtoffer deze medicatie op zak heeft en help met de inname ervan. Als de aanval niet stopt na het innemen van de medicatie, is dringende gespecialiseerde hulp noodzakelijk. Dien nooit op eigen initiatief medicatie toe!
MOGELIJKE SYMPTOMEN Hevige pijn achter het borstbeen, vooral voorkomend bij inspanning of emotie. - Soms een uitstralende pijn naar de hals, nek of armen. - Meestal vermindert de pijn vrij snel als de inspanning wordt stopgezet en het slachtoffer tot rust komt. -
57
HARTINFARCT WAT? Bij een hartinfarct (hartaanval) sterft een deel van de hartspier af door een onderbreking van de bloedtoevoer door de kransslagaders. Dat kan leiden tot hartritmestoornissen en hartfalen met de dood tot gevolg. Het hartinfarct treedt vaak onverwacht op.
MOGELIJKE OORZAKEN De vorming van een bloedklonter in een bloedvat van de hartspier. - Een door de bloedcirculatie meegevoerde bloedklonter die vast komt te zitten in een bloedvat van de hartspier. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Hevige pijn achter het borstbeen. - Deze pijn kan uitstralen naar de linkerarm, de hals of naar de rechterarm, de maag of tussen de schouderbladen. - De hartslag kan normaal, vertraagd, versneld en / of onregelmatig zijn. - Oppervlakkige ademhaling - Het slachtoffer heeft een bleke of grauwe huidskleur en cyanose. - Angst. - Shock (zie hieronder). -
58
Bewusteloosheid. Misselijkheid.
-
WAT DOE JE? Verwittig de hulpdiensten. Laat het slachtoffer geen enkele inspanning leveren. - Een bewust slachtoffer breng je in halfzittende houding, een bewusteloos slachtoffer leg je op de rug. - Stel het slachtoffer zo veel mogelijk gerust. Zorg voor rust en kalmte! - Laat het slachtoffer nooit alleen en blijf voortdurend de vitale functies controleren. - Start reanimatie als de ademhaling afwezig is. -
ANAFYLACTISCHE SHOCK WAT?
WAT DOE JE?
Anafylactische shock is een acute, hele ernstige allergische reactie op een lichaamsvreemde stof. Als reactie op die stof verwijden de bloedvaten in het lichaam van het slachtoffer waardoor de bloedcirculatie er niet meer in slaagt om zuurstof aan te bieden aan alle weefsels.
Verwittig de hulpdiensten. Bij anafylactische shock is dringende gespecialiseerde hulp levensnoodzakelijk. In afwachting van de komst van de hulpdiensten kan je enkel proberen de verslechtering van de toestand te stoppen of te vertragen:
MOGELIJKE OORZAKEN Overgevoeligheidsreacties voor voedingsmiddelen, medicatie, gif van insecten, reptielen, kwallen,…
-
MOGELIJKE SYMPTOMEN Zwakke hartslag, niet noodzakelijk snel. Snelle en oppervlakkige ademhaling. - Ademhalingsmoeilijkheden door vernauwing van de luchtwegen. - Warme, abnormale rode huid. - Misselijkheid. - Angst. - Bewustzijnsvermindering. -
Controleer regelmatig de vitale functies. - Zorg dat de behoefte aan zuurstof zo laag mogelijk is. - Laat het slachtoffer geen inspanningen doen. - Dek het slachtoffer toe. - Geef geen eten of drinken. - Ondersteun het slachtoffer en stel het gerust. -
-
59
Samenvatting In dit deel stonden we stil bij verschillende stoornissen in de werking van de vitale functies. Een eerste belangrijke soort zijn de bewustzijnsstoornissen. De werking van de hersenen kan op verschillende manieren worden verstoord. Afhankelijk van de oorzaak en de ernst kan dat leiden tot een verlaagd bewustzijn of tot bewusteloosheid. Een bewusteloos slachtoffer is altijd in levensgevaar. In dat geval gaat je aandacht altijd eerst uit naar het vrijwaren van de ademhalingsweg. Stoornissen in het bewustzijn kunnen een gevolg zijn van: - - - - -
een plots dalende bloeddruk (syncope), een aandoening in de bloedvaten in de hersenen (beroerte), elektrische storingen in de werking van de hersencellen (epilepsie en stuipen) omgevingsfactoren als koude of warmte (zonneslag, hitteslag en koudebevanging). diabetes: een teveel of te weinig aan suikers in het bloed.
De ademhaling zorgt in de longen voor de uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide tussen het bloed en de buitenlucht. Daardoor kunnen de cellen in het lichaam van zuurstof worden voorzien en kunnen afvalproducten weer worden afgevoerd. De werking van dit mechanisme kan op verschillende manieren worden verstoord: - - - -
door door door door
de slechte kwaliteit van de ingeademde lucht, een obstructie van de luchtwegen, een dikwijls aangeboren allergische reactie (astma), een veelal psychologische reactie (hyperventilatie).
Bij een bewusteloos slachtoffer gaat je aandacht eerst uit naar het vrijmaken van de ademweg!
60
Tot slot behandelden we enkele veel voorkomende stoornissen van de bloedsomloop. Het hart zorgt ervoor dat het bloed dat in de longen van zuurstof werd voorzien, doeltreffend over het hele lichaam wordt getransporteerd. Op die manier worden alle lichaamsfuncties van de nodige voedingsstoffen voorzien en worden afvalstoffen afgevoerd. Verschillende oorzaken kunnen er echter toe leiden dat de goede werking van die circulatie wordt verstoord. Dat kan een gevolg zijn van ziekte of van ongeval. In dit hoofdstuk behandelden we stoornissen die het gevolg zijn van een slechte doorbloeding van de hartspier. Dat kan veroorzaakt worden door: - een vernauwing van de kransslagaders (angor), - een verstopping van de kransslagaders (infarct), - een verstoring in de elektrische impulsen van de hartspier (hartritmestoornissen), - een verlaging van het circulerend bloedvolume (shock).
Elke verstoring van de circulatie kan snel evolueren tot een acuut levensbedreigende situatie. Gespecialiseerde hulp is altijd noodzakelijk. Jouw eerste hulp richt zich op de controle van het bewustzijn, het vrij houden van de ademhalingsweg, ademhalingscontrole en het eventueel starten van de reanimatie bij slachtoffers met een ademhalingsstilstand. Bij slachtoffers die nog bewust zijn probeer je de behoefte aan zuurstof zo laag mogelijk te houden, ga je angst en paniek tegen en voorkom je afkoeling van het slachtoffer in afwachting van de komst van professionele hulp.
61
62
4 HET ZIEKE SLACHTOFFER Reizigers kunnen onderweg tal van ongemakken tegenkomen. De meesten daarvan zijn eerder onschuldig en gaan zo goed als vanzelf weer over. Denk maar aan een onschuldige wagenziekte of de meeste gevallen van reizigersdiarree of obstipatie. Meestal past het lichaam zich snel aan en blijven de ongemakken van een veranderd klimaat of andere voedingsgewoonten beperkt. Reizen naar exotische gebieden brengt meer risico’s mee dan een verblijf in eigen land. In bepaalde gebieden lopen reizigers bijvoorbeeld het risico op gevaarlijke infecties. Die worden vaak veroorzaakt door bepaalde muggen, vliegen of wormen. De gevolgen van deze infecties manifesteren zich meestal pas na de reis en vragen stuk voor stuk gespecialiseerde medische hulp. In het kader van deze cursus worden ze dan ook eerder vanuit het oogpunt van preventie behandeld
63
HET ZIEKE SLACHTOFFER VEEL VOORKOMENDE REISZIEKTEN - DEHYDRATATIE - REISZIEKTE - REIZIGERSDIARREE - HOOGTEZIEKTE - OBSTIPATIE - PRICKLY HEAT
INFECTIEZIEKTEN - AANBEVOLEN VACCINATIES - ANDERE BELANGRIJKE INFECTIEZIEKTEN
64
VEEL VOORKOMENDE REISZIEKTEN Ziek zijn is nooit prettig. Ziek worden op reis is dat nog minder. Uitgerekend op het moment dat je ten volle zou moeten kunnen genieten van die vakantie waarnaar zo lang werd uitgekeken, is het allesbehalve aangenaam om het bed te moeten houden of je deelname aan activiteiten te moeten beperken. In veel gevallen kunnen ongemakken worden voorkomen door rekening te houden met de regels van elementaire hygiëne en door voldoende aandacht te schenken aan gezond eten en drinken en voldoende slaap. Veel voorkomende ziekten onderweg zijn:
-
dehydratatie
-
reizigersdiarree
-
reisziekte
-
hoogteziekte
-
-
obstipatie prickly heat
Daarnaast kunnen reizigers, afhankelijk van de gebieden die ze bezoeken, in contact komen met een hele reeks infectieziekten. Slechts voor een deel daarvan zijn vaccinaties beschikbaar.
DEHYDRATATIE
MOGELIJKE OORZAKEN Onvoldoende drinken - Overmatig alcoholgebruik. - Ernstig vochtverlies (door veel zweten of plassen). - Braken. - Brandwonden. - Koorts. - Diarree. - Een combinatie van bovengenoemde zaken. -
WAT? Dehydratie of uitdroging is het overmatig verlies van lichaamsvocht Afhankelijk van de omstandigheden heeft een volwassen lichaam dagelijks tussen de 2 en de 4 liter water nodig. Als het lichaam onvoldoende vocht binnenkrijgt of bij overmatig verlies van vocht, kan het lichaam flink in de problemen komen Verblijf in een warme omgeving, en zeker het verrichten van lichamelijke inspanningen in een warme omgeving doen het risico op dehydratatie sterk toenemen. Ook bij een verblijf op grote hoogte in de bergen, neemt het risico toe door de grotere hoeveelheid vocht die via de ademhaling verloren gaat.
MOGELIJKE SYMPTOMEN Dorst. Hoofdpijn. - Droge slijmvliezen. - Spierkrampen.. - Misselijkheid. - Verwardheid - Algemeen gevoel van zwakte. - Na samendrukken tussen twee vingers neemt de huid vertraagd haar oorspronkelijke vorm aan. -
WAT DOE JE? Vochtverlies compenseren door het drinken van water aangevuld met mineralen (bij voorkeur met ORS, anders water met een beetje zout) - Zoute soep of bouillon werken prima - Inspanningen onderbrekenµ - Kledij aanpassen - Raadpleeg een arts als de toestand niet betert. -
65
ORS ORS staat voor Oral Rehydration Solution. Het is een mengsel van mineralen (zouten) en suiker. Het wordt verkocht in zakjes die in water moeten opgelost worden. Het is vrij te koop bij apothekers en in buitensportwinkels. Je kan ORS enerzijds gebruiken om het mineralenverlies bij diarree te compenseren. Je lost dan één zakje op in een glas (200 ml) water en drinkt dit leeg na iedere stoelgang. Anderzijds is ORS prima om gewoon drinkwater ter verrijken met mineralen : je voegt één zakje toe aan een fles drinkwater (1000-1500 ml). Als je geen zakjes ORS (meer) hebt kan je het ook zelf maken : voeg 8 koffielepels suiker en 1 koffielepel zout toe aan een liter drinkwater. Voeg naar wens enkele druppels limoen- of citroensap toe om de smaak te verbeteren. In de zakjes die je koopt zitten meer belangrijke mineralen die je lichaam nodig heeft, voorkom dat je zonder zakjes valt !
REISZIEKTE WAT? Reisziekte is de verzamelnaam voor de ongemakken die kunnen ontstaan bij het gebruik van verschillende transportmiddelen. Het treft reizigers die lang genoeg worden blootgesteld aan ongewone bewegingen met voldoende intensiteit. De gevoeligheid voor reisziekte wordt doorgaans kleiner met de leeftijd en naarmate men meer reist.
OORZAKEN Snel veranderende en tegenstrijdige informatie in het evenwichtscentrum, onder andere afkomstig van het evenwichtsorgaan en de visuele perceptie.
MOGELIJKE SYMPTOMEN Misselijkheid. Braken. - Bleekheid. - Duizeligheid. - Slaperigheid. - Speekselvloed. - Zweten. -
WAT DOE JE? Zet het slachtoffer in halfliggende houding of leg het neer indien mogelijk. - Zorg voor voldoende frisse lucht. -
66
PREVENTIE Zorg ervoor dat het slachtoffer in het meest stabiele deel van het vervoermiddel zit. Laat het geen spelletjes spelen en laat het niet lezen. Vermijd visuele input door de ogen te sluiten of door het slachtoffer naar de horizon te laten kijken. Beperk voedsel- en alcoholinname en laat het slachtoffer zo weinig mogelijk bewegen. Mensen die gevoelig zijn voor reisziekte kunnen door een arts medicatie voorgeschreven krijgen die in de handbagage moet worden bewaard en die preventief kan worden ingenomen. Bepaalde medicatie kan de slaperigheid die bij reisziekte optreedt, nog erger maken.
REIZIGERSDIARREE WAT? Bij reizigersdiarree maken we een onderscheid tussen een “gewone” diarree en een ernstige diarree. Een gewone diarree wordt niet veroorzaakt door ziektekiemen, maar is het gevolg van stress of aanpassing aan lokale voeding en/of bereidingswijze. Een ernstige diarree is wel veroorzaakt door ziektekiemen en kan veel meer last geven. We spreken van een ernstige diarree als minstens één van volgende symptomen aanwezig is: bloed of slijmerige etter in de stoelgang, meer dan 6 ontlastingen op 24 u , de diarree gepaard gaat met koorts, hevige buikkrampen. Als een gewone diarree na 48 u niet gebeterd is wordt hij ook als ernstig beschouwd.
PREVENTIE Reizigersdiarree helemaal voorkomen is onmogelijk. Enkele preventieve maatregelen doen het risico op ernstige diarree wel beduidend afnemen: Vóór het koken, het eten en na het gebruik van het toilet: handen wassen met water en zeep of met ontsmettende alcoholhoudende gel (in speciale dispenser). - Vermijd rauwe groenten en koude salades, ongekookt of ongebakken voedsel. - Vermijd vruchten die je niet zelf kan schillen en vruchten die beschadigd lijken. - Vermijd ongekookte of niet-gepasteuriseerde melkproducten of voedsel bereid op basis van niet- gepasteuriseerde of ongekookte melkproducten (pudding, roomijs, room in de koffie, enz). - Vermijd gerechten op basis van rauwe of onvoldoende gekookte eieren. - Vermijd vis, zeevruchten en vleeswaren die onvoldoende gaar zijn. - Vermijd gerechten die wel werden gekookt, maar vervolgens uren op kamertemperatuur zijn blijven staan (eet dus alleen voedsel dat goed verhit werd en nog warm is). - Vermijd roomijs van straatventers (industrieel ijs in originele verpakking recht uit de diepvries is meestal wel veilig). - Vermijd restaurants met veel vliegen of andere insecten. - Vermijd kraantjeswater en ijsblokjes. Flessenwater en frisdranken zijn veilig. Let wel op voor opnieuw gebruikte kroonkurken. -
67
Bij een avontuurlijke reis is het belangrijk het drinkwater te ontsmetten. Het volledig kiem- en parasietvrij maken van het drinkwater is onbegonnen werk. Toch kan het risico op besmetting door drinkwater aanzienlijk worden beperkt door: - het water te koken; - het water te ontsmetten met chloordruppels (verkrijgbaar in buitensportwinkels); - het gebruik van draagbare waterfilters.
WAT DOE JE? Het belangrijkste bij diarree is het vocht- en mineralenverlies te compenseren. Je gebruikt hiervoor bij voorkeur ORS. Na iedere stoelgang drink je een volledig glas (200 ml) water waarin één zakje ORS werd opgelost. Verder blijf je gewoon drinken zoals gebruikelijk.
-
Medicatie die wordt voorgeschreven bij een gewone diarree is meestal een middel dat de darmtransit vertraagt. Het kan het aantal ontlastingen doen dalen waardoor er meer comfort optreedt. Volg de voorgeschreven dosis nauwkeurig ! Er zijn mensen die na het gebruik van darmtransitremmers dagen geen stoelgang meer hebben en zelfs hevige buikkrampen krijgen.
-
Bij een ernstige diarree zal een behandeling met antibiotica aangewezen zijn. Neem de antibiotica nauwgezet zoals de arts heeft voorgeschreven. Indien na 48 u de diarree niet gebeterd is, consulteer dan terug een arts! Antibiotica mag enkel worden ingenomen op voorschrift van een arts.
HOOGTEZIEKTE WAT? Acute hoogteziekte ontstaat als het lichaam onvoldoende aangepast is aan de lage zuurstofdruk op grote hoogte. Het risico op hoogteziekte ontstaat na een verblijf van langer dan vier uur op een hoogte van meer dan tweeduizend meter. Hoe hoger, hoe groter de kans op hoogteziekte wordt. Wie rechtstreeks naar hooggelegen streken vliegt (Peru, Bolivië of Tibet bijvoorbeeld) moet zeker rekening houden met de mogelijkheid van acute hoogteziekte. Niet iedereen is even gevoelig en de vatbaarheid voor hoogteziekte is niet afhankelijk van fysische training of het aantal keren dat men al eerder op grote hoogte verbleef. De individuele gevoeligheid is wel redelijk constant: iemand die eerder al last had van hoogteziekte, loopt ook bij een volgend verblijf op grote hoogte een grote kans om slachtoffer te worden. Ook patiënten met hart- en longaandoeningen lopen een verhoogd risico.
68
MOGELIJKE SYMPTOMEN Symptomen kunnen optreden tot drie dagen na de aankomst en ze kunnen twee tot vijf dagen aanhouden bij een verblijf op dezelfde hoogte. Aanvankelijk zijn de symptomen eerder mild: - Hoofdpijn. - Vermoeidheid. - Kortademigheid. - Gebrek aan eetlust. - Misselijkheid. - Slapeloosheid. - Duizeligheid. - Gezwollen oogleden, handen en voeten. Bij een langer verblijf of als men nog hoger stijgt, kunnen de klachten erger worden en leiden tot: - Braken. - Een droge hoest. - Toegenomen kortademigheid. - Levensbedreigende situaties door vocht in de longblaasjes, hoge koorts, ophoesten van rozig sputum, opzwellen van de hersenen en geleidelijk bewustzijnsverlies.
PREVENTIE Acclimatiseer enkele dagen op een hoogte van ongeveer 2000 meter. Daar zou de hartslag in rust lager moeten zijn dan 100 slagen per minuut. - Vermijd slaapmiddelen en overmatig gebruik van alcohol. - Eens je op een hoogte bent boven 3.000 meter, stijg je voor een slaapplaats maximaal 500 meter per dag. Overdag kan je wel hoger gaan. - Stijg vanaf 4.500 meter maximaal 150 meter per dag. - Drink voldoende, zelfs als je geen dorst hebt: de hoeveelheid vocht die via de ademhaling verloren gaat, neemt toe met de hoogte! -
Bij verblijf in afgelegen en hooggelegen gebieden bestaat ook gevaar voor onderkoeling, vrieswonden, verbranding en oogproblemen door de extreem droge lucht en het stof. Zorg bij tochten op grote hoogte voor een degelijke voorbereiding en vraag raad aan experts.
WAT DOE JE? BIJ MILDE ACUTE HOOGTEZIEKTE - Ga niet hoger, neem voldoende rust en probeer vijfhonderd meter lager te overnachten. - Blijven de klachten aanhouden of nemen ze toe dan moet men minstens 500 meter dalen, en mag men zeker niet op grotere hoogte gaan overnachten! Zodra de klachten verdwenen zijn kan men voorzichtig verder klimmen.
BIJ ERNSTIGE ACUTE HOOGTEZIEKTE - Verwittig gespecialiseerde hulp. - Daal zo snel mogelijk af tot een hoogte van minder dan 2.500 meter. Hoe sneller dit gebeurt, hoe groter de overlevingskansen van het slachtoffer.
69
OBSTIPATIE WAT? Obstipatie of “verstopping” is de medische benaming voor een vertraagde of moeilijke stoelgang. Het is een veel voorkomend en meestal tijdelijk ongemak waar ook reizigers vaak mee te maken krijgen.
MOGELIJKE OORZAKEN Ziekten van de dunne of dikke darm. - Uitdroging van de ontlasting in de dikke darm, waardoor de ontlasting te droog of te hard wordt, veroorzaakt door te weinig drinken. - Onvoldoende vezelrijk voedsel. - Een psychosomatische oorzaak. - Een parasitaire infectie. - Zwangerschap - Onvoldoende lichaamsbeweging. -
PREVENTIE - Drink voldoende: minimaal anderhalve liter per dag. - Zorg voor meer lichaamsbeweging. - Ga op vaste tijden naar het toilet. - Vermijd chocolade, snoep, kaas, eieren en producten bereid uit witmeel. - Zorg voor de inname van voldoende vezels: vers fruit, rijst, muesli, volkorenproducten. Eet voldoende verse groenten, bonen, linzen, erwten, sojabonen,… - Beperk de inname van dierlijke vetten.
WAT DOE JE? Bij een kortdurende obstipatie kan je niet veel doen: vaak zorgen een verandering in het eetpatroon en meer beweging al snel voor een normale stoelgang. Raadpleeg een arts als de verstopping blijft aanhouden of in het geval van bijkomende symptomen als bloed of slijm bij de ontlasting. Raadpleeg ook een arts in het geval van bijkomende complicaties: hevige buikpijn, braken of de vorming van aambeien.
70
PRICKLY HEAT WAT? Prickly heat (miliaria rubra) is een frequent probleem in warme vochtige streken. Het is een intens prikkelende en jeukende rode huiduitslag die wordt veroorzaakt door verstopping van de zweetklierkanalen. Verder zweten leidt tot zwelling van de zweetklierkanalen en vorming van kleine blaasjes, die dan weer in de opperhuid kunnen uitbarsten en er een lokale ontstekingsreactie veroorzaken. Gewoonlijk ziet men enkel fijne rode papeltjes, onder andere in de lichaamsplooien en ter hoogte van de broeksband.
WAT DOE JE? Regelmatig lauwe douches nemen (liefst zonder zeep). - Goed afdrogen. - Lichte en luchtige katoenen kledij dragen. -
Raadpleeg een arts bij felle jeuk of als de klachten niet verdwijnen.
71
INFECTIEZIEKTEN Een infectie is een beschadiging van het organisme door micro-organismen, virussen of parasieten. Die kunnen het lichaam binnendringen via de ademhalingsweg, slijmvliezen of via een wonde. Eens ze zich in het lichaam bevinden hebben ze ongeveer zes uur nodig om zich aan hun nieuwe omgeving aan te passen. Daarna zijn ze in staat zich te vermenigvuldigen. De tijd die verloopt tussen het moment van de besmetting en de eerste symptomen van de ziekte, is de incubatietijd. Voorkomen is beter dan genezen. Vaak zijn eenvoudige maatregelen al voldoende om veel voorkomende besmettingen te vermijden. Voor een groot aantal infectieziekten bestaan vaccins. Informeer je bij reizen naar het buitenland op voorhand naar de vaccins die in het land van bestemming verplicht zijn of aangeraden worden..
AANBEVOLEN VACCINATIES BUIKTYFUS Buiktyfus is een besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door één van de vele soorten salmonellabacteriën. Ze worden overgedragen door voedsel of drank dat via menselijke ontlasting werd besmet. Typische symptomen zijn aanhoudende hoge koorts en bewustzijnsstoornissen. Preventieve maatregelen tegen reizigersdiarree helpen buiktyfus voorkomen. De ziekte is goed behandelbaar met antibiotica, maar een opname in het ziekenhuis is wel noodzakelijk.
GELE KOORTS Gele koorts is een vaak dodelijke infectie veroorzaakt door een virus dat wordt overgebracht door muskieten. Koorts, nierproblemen, bloed braken en geelzucht kunnen wijzen op gele koorts. Er bestaat geen geneesmiddel tegen gele koorts. De ziekte komt voornamelijk voor in tropisch Zuid-Amerika en Afrika.
HONDSDOLHEID OF RABIËS Rabiës of hondsdolheid wordt overgedragen op de mens via beten of verwondingen door de klauwen van dieren die met de ziekte zijn besmet. Typische symptomen zijn hoofdpijn, angst, slikklachten, sterke speekselvloed, prikkelbaarheid en soms spierkram-
72
pen. Van zodra de symptomen optreden, kent de ziekte een dodelijke afloop. Binnen de achtenveertig uur na de beet en voor het verschijnen van de eerste symptomen, moet de behandeling worden gestart.
JAPANSE ENCEFALITIS
Japanse encefalitis is een hersenontsteking. Deze komt vooral voor in Zuidoost-Azië en wordt overgebracht door muggen die met het virus zijn besmet. Het virus veroorzaakt meestal een onschuldige infectie die aan griep doet denken. Besmetting kan in uitzonderlijke gevallen leiden tot een hersenontsteking met hevige hoofdpijn, hoge koorts, nekstijfheid, bewustzijnsstoornissen en coma, met de dood tot gevolg. Het is dus belangrijk je te beschermen met insectenwerende middelen die diëthyltoluamide (DEET) bevatten.
MENINGITIS DOOR MENINGOKOKKEN A,W, Y Meningitis, beter bekend als hersenvliesontsteking, wordt veroorzaakt door een virus. Symptomen zijn hoge koorts, hevige hoofdpijn, braken, sufheid, nekstijfheid, soms stuipen en verlammingen. Meningitis veroorzaakt door de stammen A, W en Y, komt voornamelijk voor in landen van de subsahara. Bedevaarders naar Mekka zijn verplicht zich te laten vaccineren.
POLIO OF KINDERVERLAMMING Poliomyelitis of kinderverlamming is een ontsteking van het ruggenmerg. Die wordt veroorzaakt door een virus dat via de ontlasting van besmette personen wordt uitgescheiden en dat door een slechte hygiëne in de voedselketen terecht komt. Meestal verloopt een infectie met het poliovirus zonder ernstige verschijnselen maar in zeldzame gevallen kan blijvende spierverlamming optreden en kunnen de ademhalingsspieren aangetast worden met de dood tot gevolg.
TEKENENCEFALITIS
Tekenencefalitis is een ontsteking van de hersenen en het hersenvlies, veroorzaakt door een virus dat overgebracht wordt door teken. Wie naar de bosrijke streken in Centraal- of Oost-Europa trekt, kan een vaccinatie tegen frühsommer encephalitis overwegen. Bescherming door licht gekleurde kledij (lange mouwen en lange broekspijpen) bij wandelingen door het gras of in het bos, kan worden aangevuld met insectenwerende producten op basis van DEET.
HEPATITIS Leverontsteking of hepatitis is een verzamelnaam voor ziekten die ontstekingsverschijnselen van de lever veroorzaken. Hepatitis wordt veroorzaakt door virussen die afhankelijk van de soort kunnen worden overgedragen door voedsel, bloed of bloedproducten, slijmvocht of speeksel. Er bestaan drie verschillende soorten hepatitis.
> HEPATITIS A
Bij hepatitis A kan de besmetting gebeuren door het drinken van onzuiver water of door het eten van niet hygiënisch bereide maaltijden. Besmetting gebeurt vooral in gebieden waar de algemene hygiëne te wensen over laat. Mogelijke symptomen treden gemiddeld pas vier weken na de besmetting op. Veel voorkomend zijn vermoeidheid, een algemene malaise, misselijkheid en braken, onverklaarbaar gewichtsverlies, een pijnlijke lever en geelzucht (vooral een gele verkleuring van het oogwit).
Er bestaat geen efficiënte behandeling tegen hepatitis A. De ziekte kan maandenlang aanslepen maar ze geneest meestal wel spontaan zonder blijvende schade aan te richten.
> HEPATITIS B
Hepatitis B wordt veroorzaakt door een virus dat vooral door seksuele betrekkingen, bloed, slijmvocht en speeksel wordt overgedragen. Mogelijke symptomen doen denken aan vage griepklachten. Soms komen symptomen van geelzucht voor, kleurt de stoelgang bleek en is de urine diepgeel gekleurd. De ziekte kan evolueren tot een chronische aandoening en levercirrose en leverkanker veroorzaken. De behandeling van acute hepatitis B bestaat voornamelijk uit veel rusten. In geval van chronische hepatitis wordt een specifieke behandeling met antivirale geneesmiddelen voorgeschreven.
> HEPATITIS C
Hepatitis C wordt vooral overgedragen door besmet bloed via bloedtransfusie, besmette naalden of open wonden. De kans op overdracht via seksueel contact is klein. De ziekte evolueert meestal tot een chronische infectie. Preventie bestaat uit: Een verhoogde aandacht voor persoonlijke hygiëne tijdens het verblijf in landen met mindere sanitaire voorzieningen. - Het vermijden van risicogedrag. Let op met piercings, tatoeages, naalden en scheergerei. - Het vermijden van contact met bloed, bloedproducten, slijmvocht of speeksel. - Het gebruiken van een condoom bij seksueel contact. -
73
ANDERE BELANGRIJKE INFECTIEZIEKTEN MALARIA Malaria is een infectieziekte die wordt overgedragen door muggen. Die steken door de huid omdat ze bloed nodig hebben om hun eitjes te kunnen maken. Door het bloed komen de kiemen in het lichaam terecht. De malariamug komt voor in (sub)tropische gebieden. In de meeste grote Afrikaanse steden is er weinig kans om in contact te komen met de mug. Mogelijke symptomen zijn symptomen van griep, koortsaanvallen en koude rillingen. Als malaria tijdig herkend wordt is de ziekte goed te behandelen.
Preventieve maatregelen tegen malaria bestaan uit het vermijden van muggenbeten. Naast malaria zijn muggen in tropische en subtropische gebieden verantwoordelijk voor de verspreiding van een hele reeks andere gevaarlijke infectieziekten. - Vermijd muggenbeten door tussen valavond en avond gepaste kledij te dragen (bedek armen en benen). In sommige streken kunnen muggen de hele dag actief zijn! - Smeer de niet bedekte lichaamsdelen in met een insectenwerend middel. - Slaap onder een muskietennet; plaats een hor in elk open raam. - Gebruik elektrische antimug toestellen. - Vermijd stilstaand water en laat ook geen water staan in emmers, bloembakken, gootstenen,…
SCHISTOSOMIASE (BILHARZIA) Schistosomiase is een infectie die veroorzaakt wordt door een parasiet die zich via een soort zoetwaterslak ongeslachtelijk vermeerdert. De larven die daaruit voortkomen verlaten de slak en dringen hun tweede gastheer binnen om daar te paren en eieren te leggen en zo de levenscyclus te voltooien. De ziekte komt vooral voor in grote delen van Afrika, maar kan ook worden opgelopen in Zuid- Amerika en in het Nabije en Verre Oosten. De parasiet leeft langs de oever van meren, rivieren en moerassen, in stilstaand zoet water. Mensen kunnen besmet raken door het drinken van of tijdens het baden in besmet water. Na tien minuten kunnen de larven al door de hoornlaag van de huid dringen en zich een weg banen naar de bloedvaten van de darmen en de blaas. Daar groeien ze en leggen ze op hun beurt nieuwe eitjes die het lichaam dan verlaten in de urine of de stoelgang. In de acute fase (één tot twee maanden na de besmetting) resulteert de besmetting in hevige koorts, griepachtige verschijnselen en een hardnekkige hoest. In deze fase is de ziekte goed behandelbaar. In de chronische fase kan de ziekte leiden tot ontsteking van de blaas en/of de darmwand en zelfs tot verlammingsverschijnselen. In deze fase kan de worm nog worden uitgeschakeld maar kan belangrijk en blijvend inwendig orgaanletsel ontstaan.
74
Preventie van schisosomiase bestaat uit het vermijden van baden in stilstaand water in gebieden waar schistosomiase voorkomt. DENGUE
FILARIASIS
Dengue is een virusinfectie die door muggen van de Aedes-soort wordt overgedragen. Het is de meest voorkomende tropische infectie die door muggen wordt verspreid. Ze komt voor in de steden en op het platteland in Zuid- en Midden-Amerika, de Caraïben, Zuidoost-Azië en Oceanië en af en toe in Afrika. De ziekte komt meer en meer voor. Mogelijke symptomen zijn hoge koorts gedurende acht tot tien dagen, hoofdpijn en hevige gewrichtspijnen en soms een rode huiduitslag. Uitzonderlijk kunnen bloedingen van het tandvlees of het darmkanaal voorkomen. Dengue kan levensbedreigend worden met ernstige inwendige en uitwendige bloedingen en symptomen van shock. Er bestaat geen medicijn tegen dengue, en de behandeling is gericht op symptoombestrijding. Bij ernstige vormen van dengue is opname in het ziekenhuis noodzakelijk.
Filariasis is een besmetting met een tropische draadworm die door muggen wordt verspreid. Eenmaal de larven bij een muggenbeet door de huid geraken, begeven ze zich naar de lymfevaten om daar uit te groeien tot volwassen wormen. Hoewel het jaren kan duren voor de eerste klachten optreden en er in minder ernstige gevallen nauwelijks klachten zijn, kan de ziekte uiteindelijk leiden tot ernstige misvormingen. De wormen kunnen namelijk de afvoer van vocht uit weefsel bemoeilijken. Dat kan leiden tot beschadiging van de nieren, zwelling en verdikking van de huid, een sterk opgezwollen scrotum bij mannen of vergrote buitenste schaamlippen bij vrouwen. Door zwelling en aantasting van weefsel in de getroffen lichaamsdelen ontstaan daar ook vaak andere infecties. De ziekte kan uiteindelijk leiden tot erge misvormingen.
CHOLERA Cholera is een besmettelijke ziekte die gepaard gaat met hevig braken en hevige waterachtige diarree, een daling van de lichaamstemperatuur, spierkrampen en bewusteloosheid. Zonder behandeling kan het slachtoffer na enkele dagen of zelfs al na enkele uren overlijden. Cholera wordt overgedragen door inname van voedsel dat besmet werd door direct of indirect contact met menselijke uitwerpselen. De ziekte maakt vooral slachtoffers onder mensen die in slechte hygiënische omstandigheden leven en die ondervoed zijn.
Preventie van cholera bestaat uit het nemen van dezelfde voorzorgsmaatregelen als tegen reizigersdiarree.
TUBERCULOSE Tuberculose (TBC) is een ernstige bacteriële infectieziekte. De besmetting gebeurt meestal door het inademen van de bacterie. In ontwikkelingslanden kan je ook besmet raken door het drinken van besmette melk. De bacterie vermenigvuldigt zich in de lymfeklieren. Via de lymfekanalen verspreidt de bacterie zich in het lichaam, waardoor alle organen kunnen aangetast worden. Typische symptomen zijn chronische hoest, nachtelijk zweten en een algemene malaise. In geval van open longtuberculose hoest de patiënt bloed op.
Door gebruik van geschikte antibiotica is tuberculose tegenwoordig meestal goed te behandelen. Vaccinatie is mogelijk maar weinig efficiënt. Een goede ventilatie in kleine ruimten met veel aanwezigen, helpt de ziekte voorkomen.
75
76
Samenvatting Veel ongemakken waar reizigers onderweg mee geconfronteerd kunnen worden, kunnen vaak voorkomen worden door meer aandacht te besteden aan persoonlijke hygiëne, gezonde voeding, voldoende vochtinname en rust. Voor reizen naar exotische gebieden geldt dat voor veel voorkomende infectieziekten vaccinaties beschikbaar zijn. Veel van deze ziektes worden overgedragen door muggen. Het vermijden van muggenbeten en baden in stilstaand water in gebieden waar deze infecties voorkomen, kan heel wat narigheid besparen.
77
78
f
5 LEVENSBEDREIGENDE VERWONDINGEN In dit deel besteden we aandacht aan levensbedreigende verwondingen. Met levensbedreigende verwondingen bedoelen we hier: verwondingen die snel kunnen leiden tot het verstoren of uitvallen van de vitale functies. Het is niet enkel de aard van de verwonding of de soort verwonding die bepaalt of het slachtoffer al dan niet in levensgevaar verkeert of terecht kan komen. Elke verwonding die leidt tot een verstoring van de zuurstoftoevoer naar de weefsels, is levensbedreigend. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn bij verwondingen die gepaard gaan met hevige bloedingen of verwondingen die er toe leiden dat het bloed niet meer efficiënt kan circuleren. Dat betekent dus niet dat ze dat per definitie zullen doen of dat andere verwondingen dat niet doen. Daarom geldt dat je bij elke noodsituatie vertrekt van de algemene principes van de benadering van een noodsituatie: door het stelselmatig afwerken van het stappenplan merk je snel of het slachtoffer in levensgevaar verkeert of terecht kan komen. Belangrijke indicaties daarvoor zijn de symptomen van de hypovolemische shock.
79
LEVENSBEDREIGENDE VERWONDINGEN Traumatologie is de tak van de geneeskunde die zich specialiseert in de studie en de behandeling van verwondingen. De term “getraumatiseerd” wordt ook wel eens foutief gebruikt om aan te duiden dat iemand een groot psychisch beschadigend voorval heeft meegemaakt. In dat geval is het beter om van een psychotrauma te spreken. Traumatologie is een ingewikkelde materie die meestal tot het werkveld van de chirurg behoort. Ze omvat alle mogelijke verwondingen die individueel of in verschillende combinaties kunnen voorkomen en die veroorzaakt worden door ongevallen of geweldpleging. In de praktijk zullen nagenoeg alle traumaverwondingen verzorgd moeten worden in het ziekenhuis.
HYPOVOLEMISCHE SCHOK LEVENSBEDREIGENDE BLOEDINGEN - INWENDIGE BLOEDINGEN - VERUITWENDIGDE BLOEDINGEN - UITWENDIGE BLOEDINGEN
BRANDWONDEN LEVENSBEDREIGENDE TRAUMATA - SCHEDELTRAUMA - WONDEN AAN GEZICHT EN HALS - HALS- EN RUGGEN-WERVELTRAUMA - THORAXTRAUMA - ABDOMINAAL TRAUMA
80
HYPOVOLEMISCHE SHOCK WAT? Hypovolemische shock is een toestand waarbij er te weinig circulerend volume in het lichaam aanwezig is om de zuurstofvoorziening nog effectief te kunnen laten gebeuren. De bloeddruk daalt door grote bloedingen, brandwonden of ander verlies van lichaamsvochten. Het lichaam probeert de vitale organen zo lang mogelijk van voldoende zuurstof te blijven voorzien door de ademhaling en hartwerking te versnellen en de bevoorrading van de niet vitale functies terug te schroeven.
MOGELIJKE OORZAKEN Hevig bloedverlies. Plasmaverlies (voornamelijk bij uitgebreide brandwonden). - Vochtverlies (hevige diarree en braken, voornamelijk bij kleine kinderen). -
MOGELIJKE SYMPTOMEN De huid wordt bleek en voelt koud aan. - Rillen - Snelle, zwak voelbare hartslag. - Snelle en oppervlakkige ademhaling. - Algemene spierzwakte. - Langzaam afnemend bewustzijn, gaande tot volledige bewusteloosheid. -
Pijn, angst en koude hebben een negatieve invloed op de evolutie van shock!
WAT DOE JE? - - - - - - - -
Respecteer de basisprincipes van de benadering van een noodsituatie. Probeer eventuele ernstige bloedingen te stelpen. Laat het slachtoffer geen inspanningen doen. Leg het slachtoffer neer met de benen iets hoger als de verwondingen dat toelaten. Voorkom bijkomende pijn. Voorkom afkoeling. Stel het slachtoffer gerust. Blijf de vitale functies controleren tot de hulpdiensten ter plaatse zijn.
81
LEVENSBEDREIGENDE BLOEDINGEN WAT? Een bloeding is het verlies van bloed uit de circulatie door de beschadiging van een bloedvatwand. Bij ernstig bloedverlies is het lichaam niet langer in staat om alle weefsels van zuurstof te voorzien. Het lichaam raakt in shock. Als het bloedverlies niet wordt gestopt dan zal het slachtoffer overlijden.
SOORTEN BLOEDINGEN Bloedingen worden op twee manieren ingedeeld. Naargelang de plaats van de bloeding spreken we van een inwendige, een veruitwendigde of een uitwendige bloeding. In functie van het getroffen bloedvat maken we het onderscheid tussen een slagaderlijke, een aderlijke of een haarvatenbloeding.
1 SLAGADERLIJKE BLOEDING Slagaders zijn bloedvaten die bloed vervoeren van het hart naar de weefsels. Ze zijn stevig gebouwd, een spierlaag in de bloedvatwand zorgt voor pulsaties. De druk in slagaders is hoog waardoor bij een beschadiging het bloed krachtig uit de wonde spuit of stroomt. Er kan op korte tijd erg veel bloed verloren gaan.
2 ADERLIJKE BLOEDING Aders voeren het bloed van de weefsels naar het hart. In de bloedvatwand zit geen spierlaag waardoor die minder stevig is dan die van slagaders. De druk in de aders is laag. Bij een beschadiging stroomt het bloed uit de wonde. Hoewel het trager verloopt kan er toch veel bloed verloren gaan.
3 HAARVATENBLOEDING De haarvaten vormen de verbinding tussen de slagaders en de aders. Het bloed verschijnt in de vorm van stipjes aan de oppervlakte. Normaal is de bloeding makkelijk te stelpen en is ze niet levensbedreigend.
Bij een verwonding zullen meestal meerdere bloedvaten geraakt zijn. Het kan gebeuren dat naast een slagader ook omliggende aders en haarvaten zijn getroffen. Voor de eerstehulpverlening is dat onderscheid niet zo belangrijk. Je eerste taak is de bloeding zo snel mogelijk stelpen.
82
INWENDIGE BLOEDINGEN WAT? Inwendige bloedingen zijn bloedingen die worden veroorzaakt door verwondingen aan bloedvaten in het lichaam. Het bloed stapelt zich dan binnenin het lichaam op. Inwendige bloedingen zijn moeilijk te behandelen omdat ze vaak moeilijk op te merken zijn en je er als eerste hulpverlener niet bij kan. Als ze met veel bloedverlies gepaard gaan, zijn ze levensbedreigend.
MOGELIJKE OORZAKEN Impact van een stomp voorwerp. Inwendige kneuzingen en verwondingen. - Botbreuken. - Aantasting van bloedvaten van de borst- en buikorganen. - … -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Pijn ter hoogte van de plaats van de bloeding. Hematoom (blauwe plek). - Bij ernstige bloedingen kunnen symptomen van shock voorkomen. -
WAT DOE JE? - - - -
Volg de algemene principes van de benadering van een noodsituatie.. Stel het slachtoffer gerust en controleer het bewustzijn en de ademhaling. Probeer de oorzaak van de bloeding te vinden. Bestrijd schok. Laat het slachtoffer de minst pijnlijke houding aannemen in afwachting van de aankomst van de hulpdiensten.
83
VERUITWENDIGDE BLOEDINGEN WAT? Een veruitwendigde bloeding is een inwendige bloeding waarbij bloed het lichaam verlaat via de natuurlijke lichaamsopeningen (neus, mond, oren,...) De hoeveelheid bloed die zo zichtbaar wordt, is meestal klein. De onderliggende inwendige bloeding kan levensbedreigend zijn!
MOGELIJKE OORZAKEN - - - -
Schedelletsel door ongeval. Maag- en darmbloedingen door ongeval of ziekte. Beschadiging van de lever of de milt bij een ongeval. Bloedingen ter hoogte van de longen. Problemen bij de zwangerschap (miskraam,…)...
WAT DOE JE? Een veruitwendigde bloeding kan je niet stelpen, omdat de bloeding inwendig is. Volg de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. - Plaats het slachtoffer zo comfortabel mogelijk. Bij vermoeden van een schedelletsel (bloedverlies uit neus of mond) houd je het slachtoffer onbeweeglijk - Zorg voor de vitale functies. - Stel het slachtoffer gerust. - Bestrijd shock. -
Blijf altijd de vitale functies controleren tot de hulpdiensten ter plaatse zijn!
84
UITWENDIGE BLOEDINGEN WAT? Uitwendige bloedingen zijn makkelijk waar te nemen : door schade aan huid en bloedvaten (aders, slagaders en/of haarvaten) stroomt het bloed uit een wonde.
MOGELIJKE OORZAKEN Snij-, steek- en schaafwonden. - Open botbreuken. - Afrukking van ledematen. - … -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Beschadiging van de huid. Bloed spuit of vloeit uit de wonde (afhankelijk van het beschadigde bloedvat).
-
WAT DOE JE? Als het slachtoffer bewust is, help je het een comfortabele houding aannemen. Voor het stelpen van de bloeding heb je verschillende mogelijkheden: - Draag altijd latexvrije handschoenen om jezelf te beschermen tegen mogelijke infecties. - Vermijd het gebruik van watten, papieren zakdoeken of ander materiaal dat in de wonde kan blijven kleven. - Pas rechtstreekse druk toe,indien mogelijk gecombineerd met hoogstand. In Uitzonderlijke gevallen zal onrrechtstreekse druk nodig zijn.l - Leg NOOIT een knelverband aan omdat dat de bloedsomloop volledig afsluit. Afvalstoffen die na het verwijderen ervan in de bloedsomloop komen kunnen levensbedreigende gevolgen hebben!
85
1 RECHTSTREEKSE DRUK IN COMBINATIE MET HOOGSTAND Breng het gewonde lidmaat in hoogstand. Hierdoor vermindert de bloeddruk in het bloedvat. Je mag echter geen lidmaat waarbij je een breuk vermoedt in hoogstand brengen. - Zet rechtstreekse druk op de wonde met behulp van een kompres of een propere handdoek. Hou de druk aan gedurende 10 à 15 minuten. - Afhankelijk van de plaats van de verwonding kan rechtstreekse druk ook worden uitgeoefend met een steriel drukverband. Leg de knoop van het verband aan op de wonde. - Eventueel kan je een hard voorwerp aanbrengen tussen het steriele deel van het kompres en de zwachtels. - Neem nooit het kompres weg om eens te kijken, hierdoor trek je het gestolde bloed weg en opent de wonde zich opnieuw. - Als een wonde blijft bloeden of als het kompres doordrenkt is met bloed, leg je gewoon een tweede kompres op het eerste en behoud je de rechtstreekse druk. - Bij een bloeding aan de bloedvaten in de hals leg je het slachtoffer neer en oefen je rechtstreekse druk uit met de vingers. Leg nooit een drukverband aan rond de hals! -
2 ONRECHTSTREEKSE DRUK Soms mag of kan je geen rechtstreekse druk op de wonde uitoefenen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij open breuken of als zich een vreemd voorwerp in de wonde bevindt. In die gevallen kan je de bloeding proberen te stelpen door onrechtstreeks druk uit te oefenen. Bij deze techniek wordt er druk uitgeoefend op drukplaatsen ter hoogte van de gewrichten, gelegen tussen de wonde en het hart (elleboog, bovenarm, oksel, knieholte, dijbeen, lies). Druk het bloedvat dicht tussen je eigen vinger en het bot van het slachtoffer. Bij een hevig bloedende wonde kan de techniek van onrechtstreekse druk ook worden uitgevoerd in combinatie met rechtstreekse druk en hoogstand
86
BRANDWONDEN WAT? Een brandwonde is een wonde waarbij de huid en, bij ergere brandwonden, de onderliggende weefsels worden aangetast door de inwerking van grote hitte, chemische stoffen of elektriciteit. Brandwonden zijn erg pijnlijk en kunnen levensbedreigend zijn.
MOGELIJKE OORZAKEN Contact met warme voorwerpen, stoom, vloeistoffen of bepaalde gassen. Contact met vuur. - Elektriciteit. - Wrijving. - Scheikundige producten. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Roodheid. Zwelling. - Blaarvorming. - Zwarte, perkamentkleurige of witte gevoelloze oppervlakte. -
Typisch is dat een slachtoffer lange tijd bij bewustzijn blijft. Bij grote brandwonden bestaat er gevaar voor hypovolemische shock.
HET BEPALEN VAN DE ERNST VAN DE BRANDWONDE Bij de behandeling van brandwonden speelt de ernst van de brandwonde een grote rol. Die is van verschillende factoren afhankelijk. Naast de oorzaak zijn ook de oppervlakte, de diepte en de plaats van de brandwonde bepalend voor de ernst. Daarnaast spelen de algemene conditie van het slachtoffer, de leeftijd en de eventuele combinatie met andere verwondingen een grote rol.
87
HET BEPALEN VAN DE OPPERVLAKTE VAN DE BRANDWONDE Voor het bepalen van de oppervlakte van de brandwonde wordt de "regel van 9" gebruikt. Met die regel wordt het menselijk lichaam onderverdeeld in 11 zones: - - - - - - - - -
De handpalm vertegenwoordigt 1% van de oppervlakte van het menselijk lichaam.
Hals en volledig hoofd: 9 % Voorzijde borstkas: 9 % Bovenste deel van de rug: 9 % Buik: 9 % Onderste deel van de rug: 9 % Volledige arm + hand: 9 % x 2 = 18 % Bovenbeen: 9 % x 2 = 18 % Onderbeen + voet: 9 % x 2 = 18 % Geslachtorgaan: 1 % Totaal: 100 %
Een brandwonde met een oppervlakte vanaf 9% wordt groot genoemd.
HET BEPALEN VAN DE DIEPTE VAN DE BRANDWONDE In functie van de beschadigde huidlagen, wordt aan een brandwonde een eerste, tweede of derde graad toegekend. Eerste graad: hier is enkel de opperhuid beschadigd. De wonde is rood door het uitzetten van de bloedvaten, licht gezwollen en voelt pijnlijk aan. - Tweede graad: de opperhuid en lederhuid zijn beschadigd. De wonde vertoont blaarvorming en voelt pijnlijk aan. - Derde graad: zowel de opper-, de leder- als de onderhuid zijn beschadigd. Ook onderliggende weefsels kunnen getroffen zijn. Afhankelijk van de oorzaak kan het verbrande oppervlak zwart, perkamentachtig (verkoold) of wit (gekookt, chemisch product) zijn. De wonde zelf is ongevoelig. - Vaak bestaat een brandwonde uit de combinatie van de verschillende gradaties. -
- Brandwonden zijn altijd ernstig als ze zich situeren ter hoogte van het gezicht, de ogen, de mond, de handen, de gewrichten of de geslachtsorganen. - Brandwonden aan de luchtwegen (inhalatie) zijn meestal levensbedreigend. - Brandwonden bij slachtoffers die door ziekte verzwakt zijn, bij kinderen of bij bejaarden, zorgen vaak voor extra complicaties. - Zeker bij ongevallen waarbij brandwonden voorkomen in combinatie met andere verwondingen of waarbij de brandwonde extra vervuild is, is dringende gespecialiseerde hulp onontbeerlijk.
88
WAT DOE JE? Volg de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. - "Eerst water, de rest komt later": koel de brandwonde minstens 20 minuten lang af onder stromend water van ongeveer 20 graden Celsius. - Ontdoe het slachtoffer van kleding die met chemische producten doordrenkt is. Doe dit bij voorkeur onder stromend water en waak erover zelf niet met het product in contact te komen. - Probeer zelf geen kleding te verwijderen die in de wonde ingebrand is. Het risico bestaat immers dat je de onderliggende huid meetrekt. Op die manier maak je de situatie alleen erger - Dek de wonde na het spoelen af met een zo zuiver mogelijk doek dat je eerst nat maakte. Een katoenen driehoeksverband voldoet uitstekend. - Bij verbranding van de ogen moet je ongeacht de oorzaak spoelen. Zorg ervoor dat het spoelwater het niet-gewonde oog niet raakt. Hou het hoofd schuin zodat het spoelwater van de neuswortel naar de buitenste ooghoek van het getroffen oog kan stromen. -
- Breng geen vet aan op de wonde: gebruik zeker nooit olie, boter, melk,... - Kleurloze vetverbanden kunnen verzachten na het spoelen - Let op met brandwondenzalven : sommige moeten verplicht in de koelkast bewaard worden, zoniet worden ze onbruikbaar ! - Gebruik nooit producten (kleurende ontsmettingsmiddelen) op een brandwonde die nog door een arts moet worden gezien. Op die manier maak je het inschatten van de ernst van de brandwonde moeilijker.
LEVENSBEDREIGENDE TRAUMATA SCHEDELTRAUMA WAT? Een schedeltrauma is altijd het gevolg van de impact van een sterke kracht op de schedel. Het resultaat kan variëren van een kleine kneuzing over een eenvoudige fractuur tot een open fractuur en ernstig hersenletsel. Dat laatste kan zelfs het geval zijn zonder dat de schedel zelf beschadigd is. Door de kracht van een schok kunnen de hersenen binnen de benige structuur van de schedel beschadigd worden. In dat geval spreken we van een hersenschudding.
89
MOGELIJKE OORZAKEN Verkeersongevallen. - Valpartijen. - Vallende voorwerpen. - Menselijk geweld: vechtpartijen. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Hoofdpijn. - Bewustzijnsstoornissen, bewustzijnsverlies. - Braakneigingen, projectielbraken. - Een wonde en zichtbare botfragmenten. - Een indeuking of vervorming van hersenpan of gezicht. - Verlies van bloed en/of hersenvocht via oren, neus of mond. - Bloeduitstorting rond de ogen (blauwe bril rond de ogen). - Bloeduitstorting achter de oren. - Vertraagde ademhaling en hartslag. - Enkelzijdige of dubbelzijdige vergroting van de pupillen. - Symptomen van shock. - Storing in de werking van het kortetermijngeheugen. - … -
WAT DOE JE? Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. - Hou het hoofd onbeweeglijk en voer enkel de hyperstrekking uit bij een verstoorde ademhaling. - Dek open wonden af met steriele kompressen. Leg zeker geen drukverband aan bij verlies van bloed of vocht uit de oren! - Bestrijd shock. - Blijf de werking van de vitale functies opvolgen in afwachting van de komst van de hulpdiensten. -
WONDEN AAN GEZICHT EN HALS WAT? Bij een slag op het gezicht kunnen botten van het gezicht gebroken zijn. Ook de huid, ogen, neus en oren kunnen daarbij verwond worden. Bovendien kan ernstig bloedverlies ontstaan waardoor de vrije luchtweg kan worden belemmerd.
MOGELIJKE OORZAKEN Verkeersongevallen. Valpartijen. - Menselijk geweld. - … -
90
MOGELIJKE SYMPTOMEN - - -
Zwelling in het gezicht met onderhuidse bloeduitstortingen. Zwelling en blauwe verkleuring rond de ogen. Losgekomen tanden (gevaar voor obstructie van de luchtweg). Verwonding ter hoogte van het strottenhoofd.
Open of gesloten wonden aan de hals kunnen levensbedreigend zijn. Een beschadiging van het strottenhoofd kan de luchtweg belemmeren. WAT DOE JE? - - - -
Respecteer de prioriteiten van de benadering van een noodsituatie. Dek open wonden af met steriele kompressen. Bestrijd shock. Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten. Blijf steeds bij het slachtoffer zodat je dadelijk kan ingrijpen als het slachtoffer zou beginnen te braken.
- Blokkeer de neusgaten niet om de bloeding te stoppen. Bij een bloeding uit de neusgaten breng je nooit kompressen aan. Stop een neusbloeding enkel als je zeker bent dat de neusbloeding een uitwendige bloeding is. - Let op bloed of hersenvocht dat uit het oor kan lopen. Leg in dat geval geen drukverband aan! - Leg ook geen drukverband aan bij een slagaderlijke bloeding in de hals. In dat geval kan je de bloeding enkel proberen stelpen door het slachtoffer neer te leggen en rechtstreekse druk uit te oefenen.
91
HALS- EN RUGGENWERVELTRAUMA WAT? Als de impact van een sterke kracht van buitenaf leidt tot de breuk of verplaatsing van één of meerdere ruggenwervels, spreken we van halsof ruggenwervelletsel. Verwondingen aan de wervelkolom kunnen leiden tot beschadiging van het ruggenmerg met blijvende verlamming tot gevolg.
MOGELIJKE OORZAKEN Verkeersongevallen. - Valpartijen. - Menselijk geweld. - ... -
WAT DOE JE? BIJ HALSWERVELLETSEL? Immobiliseer het hoofd. - Respecteer de basisprincipes van de benadering van een noodsituatie. - Laat het slachtoffer liggen in de houding waarin je het aantreft. - Voorkom bruuske bewegingen van het slachtoffer. - Bestrijd shock. - Blijf de kwaliteit van de vitale functies opvolgen in afwachting van de komst van de hulpdiensten. -
BIJ RUGGENWERVELLETSEL? Respecteer de basisprincipes van de benadering van een noodsituatie. - Laat het slachtoffer liggen in de houding waarin je het aantreft. - Voorkom bruuske bewegingen van het slachtoffer. - Bestrijd shock. - Blijf de kwaliteit van de vitale functies opvolgen in afwachting van de komst van de hulpdiensten. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Pijn op de plaats van de breuk. Het slachtoffer houdt zich onbeweeglijk. - Soms treden verlammingsverschijnselen of gevoelsstoornissen op in de onderste ledematen. -
Door het gevaar voor verlamming mag het slachtoffer niet verplaatst of vervoerd worden zonder speciale hulpmiddelen te gebruiken. Gespecialiseerd evacuatiemateriaal als een schepbrancard, laat toe een slachtoffer te verplaatsen zonder de wervelzuil te bewegen. Als de veiligheid van het slachtoffer ernstig in gevaar is, kan je een hard vlak gebruiken om het slachtoffer met zo weinig mogelijk manipulaties te verplaatsen.
THORAXTRAUMA WAT? Thoraxtraumata zijn inwendige of uitwendige verwondingen ter hoogte van de borstkas. Inwendige verwondingen zijn meestal het gevolg van een harde klap of een tijdelijke uitwendige druk die op de borstkas werd uitgeoefend. Uitwendige verwondingen kunnen het gevolg zijn van uitwendige druk of van voorwerpen die het lichaam doorboren. Veel voorkomend is de breuk van één of meerdere ribben of van het borstbeen. Door de aanwezigheid van de longen, de grote bloedvaten en het hart in de borstkas, kunnen deze breuken al snel erg ingewikkelde en levensbedreigende complicaties veroorzaken.
92
MOGELIJKE OORZAKEN
WAT DOE JE?
Verkeersongevallen. - Messteken. - Inwerking van projectielen. - Verplettering of beklemming door zware lasten. - ...
-
-
MOGELIJKE SYMPTOMEN Pijn op de plaats van de breuk. - Spreken, hoesten en (diep) ademhalen zijn bijzonder pijnlijk. - Het slachtoffer is angstig, benauwd. - Het slachtoffer kan moeilijk hoesten. - Een oppervlakkige en moeilijke ademhaling. - Eventueel bloederige fluimen. - Soms een uitwendige wonde: “blazende of zuigende wonde”. - Vaak ligt het slachtoffer spontaan op de gekwetste zijde. - Symptomen van shock. - … -
Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. - Dek eventuele wonden af met steriele kompressen. - Breng, indien mogelijk, het slachtoffer in halfzittende houding. Dien je het slachtoffer in zijdelingse veiligheidshouding te brengen, leg het dan op de gekwetste zijde. - Bestrijd shock. - Blijf de kwaliteit van de vitale functies opvolgen in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
93
ABDOMINAAL TRAUMA WAT? Abdominale traumata zijn open of inwendige verwondingen die zich situeren aan of in de romp tussen het bekken en het middenrif. In de buikholte bevinden zich de organen van de spijsvertering, het urogenitaal stelsel en de grote bloedvaten. Verwondingen aan die organen kunnen grote bloedingen veroorzaken met acuut levensgevaar tot gevolg.
MOGELIJKE OORZAKEN - Verkeersongevallen. - Messteken. - Inwerking van projectielen. - Verplettering of beklemming door zware lasten. - Valpartijen. - Stampen in de buikstreek
MOGELIJKE SYMPTOMEN - De symptomen bij een verwonding van de buikholte zijn soms weinig uitgesproken. Daardoor worden ze soms laat opgemerkt. - Het slachtoffer klaagt over pijn in de buik. - Het slachtoffer ligt vaak met opgetrokken benen. - Door de pijn is het slachtoffer vaak onrustig. - Soms braakt het slachtoffer bloed. - Verkleuring van de huid wijst op de aanwezigheid van een inwendige bloeding. - Opgezette buik. - Een buik die hard aanvoelt. - Symptomen van shock. - Soms klaagt het slachtoffer van schouderpijn
WAT DOE JE? - Respecteer de algemene basisprincipes van de benadering van een noodsituatie. - Dek open wonden af met steriele kompressen. Probeer uitpuilende ingewanden niet terug te duwen. Stabiliseer eventuele vreemde voorwerpen in de wonde met dikke verbanden. - Bestrijd shock. - Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
94
Samenvatting Levensbedreigende verwondingen zijn verwondingen die kunnen leiden tot een verstoring van de werking van één of meer vitale functies: het bewustzijn, de ademhaling en de circulatie. We maken het onderscheid tussen drie soorten levensbedreigende verwondingen: de levensbedreigende bloedingen, de levensbedreigende brandwonden en de levensbedreigende traumata. Levensbedreigende bloedingen kunnen inwendig of uitwendig zijn, en kunnen het gevolg zijn van een aderlijke of van een slagaderlijke bloeding. Bloedingen moeten zo snel mogelijk worden gestelpt. Bij inwendige bloedingen is dat voor de eerste hulpverlener nagenoeg onmogelijk. Ook het herkennen van inwendige bloedingen is soms moeilijk. Veruitwendigde bloedingen - kleine bloedingen uit natuurlijke lichaamsopeningen - wijzen dikwijls op de aanwezigheid van levensgevaarlijke inwendige bloedingen. Levensgevaarlijke bloedingen kunnen leiden tot hypovolemische shock: een levensbedreigende toestand waarbij er te weinig bloed in het lichaam circuleert om alle weefsels van voldoende zuurstof te kunnen voorzien. Ook levensgevaarlijke brandwonden kunnen leiden tot hypovolemische shock. Bij brandwonden geldt de regel dat ze eerst langdurig moeten worden gespoeld en dan zo steriel mogelijk moeten worden afgedekt. Tot slot behandelden we enkele levensbedreigende traumata. Eventuele open wonden dek je steriel af en je immobiliseert het getroffen lichaamsdeel. Bij levensgevaarlijke verwondingen probeer je altijd om hypovolemische shock te voorkomen of te beperken.
95
96
f
6
NIET-ACUUT LEVENSBEDREIGENDE VERWONDINGEN
In dit hoofdstuk behandelen we veel voorkomende verwondingen die normaal gesproken niet rechtstreeks levensbedreigend zijn. Ook hier geldt dat we met “levensbedreigende verwondingen” die verwondingen bedoelen die vrijwel zeker snel zullen leiden tot stoornissen in de vitale functies. Dat betekent niet dat de verwondingen die in dit hoofdstuk aan bod komen, niet levensbedreigend kunnen zijn. Veel hangt af van de ernst van de verwonding, de mogelijke combinatie van verschillende verwondingen en de conditie van het slachtoffer. Als hulpverlener gaat je aandacht altijd eerst uit naar de vitale functies en naar het vrijmaken van de ademweg. Daarna geef je aandacht aan eventuele levensbedreigende verwondingen. Je stelpt ernstige bloedingen en spoelt brandwonden langdurig met lauw water. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op de verzorging van niet- levensbedreigende verwondingen. In de eerste hulp zijn deze verwondingen op korte termijn minder levensbedreigend waardoor ze in het totale plaatje als laatste aan bod komen.
97
NIET-ACUUT LEVENSBEDREIGENDE VERWONDINGEN In dit hoofdstuk komen eerst de hersenschudding, breuken en letsels aan het bewegingsstelsel aan bod. Daarna bekijken we de samenstelling van de huid en gaan we dieper in op de verzorging van verschillende soorten verwondingen. Daarbij staan wondreiniging en ontsmetting centraal. Tot slot komen beten en steken aan bod van insecten, spinnen en reptielen. Die kunnen soms nare nevenwerkingen hebben. We bekijken hoe ze zoveel mogelijk kunnen worden voorkomen en wat je kan doen als toch iemand wordt gestoken of gebeten.
HERSENSCHUDDING KNEUZINGEN BREUKEN - BREUKEN AAN DE LEDEMATEN - BEKKENBREUK
LETSELS AAN HET BEWEGINGSAPPARAAT - VERSTUIKINGEN - ONTWRICHTINGEN
- SPIERKRAMPEN - SPIER- EN PEESSCHEUREN
WONDEN EN WONDVERZORGING - WONDZORG - SCHAAFWONDE - SNIJWOND
- STEEKWONDE - SCHOTWONDE - AMPUTATIE
- VRIESWONDE - BLAREN
- TEKEN - SPINNEN - SCHORPIOENENSTEEK
- SLANGENBEET - KWALLEN
BETEN EN STEKEN - HONDEN OF KATTENBEET - MUGGENBEET - WESPEN- EN BIJENSTEEK
98
HERSENSCHUDDING WAT? Een hersenschudding is het dooreenschudden en beschadigen van de hersenen door een uitwendige oorzaak. De omvang van de schade is afhankelijk van de kracht van het uitwendig geweld en van de plaats waar de hersenen door elkaar worden geschud. Als het gaat om microscopisch kleine beschadigingen van de hersencellen spreekt men van een hersenschudding. Als de beschadiging omvangrijker is, spreekt men van een hersenkneuzing.
MOGELIJKE OORZAKEN Duik in ondiep water. - Slag op het hoofd. - Valpartijen. - …. -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Soms bewustzijnsverlies gedurende een paar seconden. - Geheugenverlies. - Hoofdpijn. - Misselijk- en duizeligheid. - Last van licht. - Onrust. -
WAT DOE JE? Respecteer de basisprincipes van de benadering van een noodsituatie. - Verwittig gespecialiseerde hulp. - Controleer voortdurend de vitale functies. - Hou het hoofd onbeweeglijk. - Toon begrip voor het geheugenverlies. -
KNEUZINGEN WAT? Een kneuzing is een onderhuidse bloeding door een beschadiging van de bloedvaten zonder dat de opperhuid is beschadigd. Een kneuzing is meestal relatief onschuldig. Toch kan ze er ernstig uitzien, vooral als ze zich situeert op het gezicht.
99
MOGELIJKE OORZAKEN Impact van een stomp voorwerp. Beknelling van een lichaamsdeel. - … -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Blauwe plek (hematoom). Na enkele dagen wordt de bloeduitstorting geelachtig tot ze uiteindelijk geheel verdwijnt. - Zwelling. - Pijn. - … -
WAT DOE JE? - - - -
Laat het slachtoffer een makkelijke houding aannemen. Leg het getroffen lichaamsdeel in hoogstand en ondersteun het. Leg gedurende 30 minuten een koud kompres tegen de zwelling om deze te verminderen. Laat nadien het gekwetste lichaamsdeel rusten. Gebruik eventueel binnen de 24 uur na het oplopen van de kneuzing zalf voor de behandeling van een hematoom om de bloeduitstorting sneller te doen verdwijnen.
OPVOLGING Raadpleeg een arts als de pijn en de zwelling aanhouden. Met een RX opname kan die de onderliggende botten zien en uitsluitsel geven over eventuele breuken. Raadpleeg ook een arts als het slachtoffer bloedverdunnende medicatie gebruikt. Bloedverdunnende medicatie verhindert stolling van het bloed, waardoor bloedingen moeilijk te stoppen kunnen zijn.
BREUKEN WAT? Een breuk is een beschadiging van een bot. Dat kan gaan van een klein scheurtje of barstje in het bot tot een volledige verbrijzeling ervan.
MOGELIJKE OORZAKEN Meestal wordt een breuk veroorzaakt door brutaal en plots geweld van buitenaf. Dit geweld kan direct op het bot inwerken waardoor het breekt op de plaats van de impact. Het kan ook zijn dat de kracht van het geweld door het skelet wordt verder geleid en aanleiding geeft tot een breuk op een andere plaats. Een klassiek voorbeeld hiervan is een val op de hielen met een wervelbreuk tot gevolg.
100
Botbreuken kunnen ook nagenoeg spontaan optreden bij slachtoffers met bepaalde botziekten (bijvoorbeeld botontkalking). Veel voorkomende oorzaken zijn: - Ongevallen in de meest ruime betekenis van het woord. - Geweld. - Extreme vorm van botontkalking, waarbij breuken spontaan optreden.
ALGEMENE SYMPTOMEN Een breuk is pijnlijk en wordt gekenmerkt door een zwelling als gevolg van een inwendige bloeding bij de breuk. Het getroffen lichaamsdeel is moeilijk of niet meer beweegbaar. Als eerste hulpverlener is het meestal moeilijk om vast te stellen of een bot al dan niet gebroken is. In geval van twijfel ga je steeds uit van een breuk en raadpleeg je zo snel mogelijk gespecialiseerde hulp. In de geneeskunde wordt het onderscheid gemaakt tussen een gesloten (inwendige) en een open breuk, en tussen een verplaatste of een niet verplaatste breuk..
BEHANDELING Afhankelijk van de complexiteit van de breuk zal de behandeling in het ziekenhuis of door een arts bestaan uit: - Geen “echte” behandeling (rust van het getroffen lichaamsdeel). - Een behandeling met gipsverband. - Een operatieve behandeling, - Een combinatie van bovenstaande behandelingen. In de eerste hulp zal je je concentreren op het vermijden van pijn en bijkomend letsel in afwachting van de komst van de hulpdiensten of onderweg naar het ziekenhuis.
BREUKEN AAN DE LEDEMATEN WAT? Bij scheurtjes, barsten, breuken of verbrijzeling van een bot in of aan de bovenste en onderste ledematen, spreken we van een breuk. De breuk kan open of gesloten zijn en de botresten kunnen van plaats zijn verschoven.
101
MOGELIJKE SYMPTOMEN Een abnormale stand van het lidmaat, als gevolg van een verplaatsing van de botdelen. - Een abnormale beweeglijkheid van het lidmaat. - Beenderknarsen bij het bewegen van het lidmaat (probeer deze tekens nooit op te wekken!). - Functieverlies: het slachtoffer kan het getroffen lichaamsdeel niet of nog nauwelijks gebruiken. - Pijn (spontaan, bij beweging of betasten). - Wonde en uitwendig bloedverlies bij een open breuk. - Zwelling en verkleuring bij een gesloten breuk. - … -
Bij een zwelling alleen mag je niet zomaar besluiten dat je met een botbreuk te maken hebt!
WAT DOE JE? Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. Houd het lidmaat onbeweeglijk. - Denk aan het gevaar voor shock door bloedverlies - voornamelijk bij breuken van grote botten zoals het bekken of het dijbeen. - Dek eventuele open wonden zo snel mogelijk steriel af, zonder het getroffen lichaamsdeel te bewegen. - Geef het slachtoffer geen eten of drinken. - Probeer nooit zelf het bot recht te zetten. - Leg geen geïmproviseerde spalk aan wanneer gespecialiseerde hulp binnen niet al te lange tijd ter plaatse kan zijn. -
LETSELS AAN DE BOVENSTE LEDEMATEN Typisch bij letsels aan de bovenste ledematen is dat het slachtoffer het getroffen lidmaat ondersteunt met de gezonde arm. - Verwijder zo snel mogelijk juwelen en uurwerken van het getroffen lidmaat. - Vaak is het voor het slachtoffer comfortabeler om zittend vervoerd te worden.
LETSELS AAN DE ONDERSTE LEDEMATEN Skeletletsels van de benen zijn meestal gevaarlijker dan die van de armen. Het (in- of uitwendig) bloedverlies is groter. - Laat het slachtoffer liggen of zitten waar je het aantreft. - Vaak is gespecialiseerde hulp nodig om het slchtoffer naar een ziekenhuis te vervoeren. Blijf altijd de kwaliteit van de vitale functies opvolgen in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
BEKKENBREUK WAT? Het bekken bestaat uit verschillende botten. Het bekken speelt een belangrijke rol bij de houding en de beweging, zowel van die van de benen als die van de romp. Een breuk ter hoogte van het bekken kan veel bloedverlies veroorzaken: zowel uitwendig via een open wonde als inwendig, in de buikholte.
102
MOGELIJKE SYMPTOMEN
WAT DOE JE?
Het vaststellen van een bekkenbreuk is moeilijk. - Pijn in de bekkenstreek kan een aanwijzing zijn. - Soms lijkt het alsof het onderbeen aan de gewonde kant korter is dan het been aan de niet gewonde kant. - Soms gevoelloosheid in de benen. - Moeilijkheden met plassen of bloedsporen in de urine. - Functieverlies van de onderste ledematen. - …
Bij een bekkenbreuk bestaat er groot gevaar voor letsels aan inwendige organen en zware bloedingen.
-
Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. - Verplaats het slachtoffer niet. - Let op symptomen van shock en probeer shock te voorkomen. - Blijf de kwaliteit van de vitale functies opvolgen in afwachting van de komst van de hulpdiensten. -
LETSELS AAN HET BEWEGINGSAPPARAAT WAT? Het bewegingsapparaat bestaat uit een verzameling beenderen die met elkaar verbonden zijn door middel van gewrichten. De beweging tussen twee botten wordt mogelijk gemaakt door spieren: een structuur van cellen die de eigenschap heeft te kunnen samentrekken. De spieren zijn aan de botten bevestigd door pezen. Een gewricht is de structuur die maakt dat twee botten ten opzichte van elkaar bewogen kunnen worden. Daarbij worden de botten op hun plaats gehouden door stug bindweefsel: gewrichtsbanden of ligamenten. De boteindes in elk gewricht worden beschermd door kraakbeen. Een vloeistof in de gewrichtsholte zorgt ervoor dat de beweging tussen de botten soepel kan verlopen. Letsels aan het bewegingsapparaat ontstaan meestal omdat de bewegingsmogelijkheden van het gewricht overschreden worden door de inwerking van een grote kracht.
103
1 VERSTUIKINGEN WAT? Verstuiking is een gewrichtsletsel waarbij geen botbreuken zijn opgetreden maar wel een of meer banden, kapsels of ligamenten zijn gerekt, ingescheurd of doorgescheurd. Verstuiking treedt op als de bewegingsmogelijkheid van een gewricht wordt overschreden. De meeste verstuikingen situeren zich ter hoogte van de enkels, de polsen en de schouder.
MOGELIJKE OORZAKEN Verkeersongevallen. Sportongevallen. - Valpartijen door bijvoorbeeld oneffenheden in het voetpad. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Pijn. - De huid zwelt snel ter hoogte van het getroffen gewricht, is pijnlijk en kan blauw verkleuren. De zwelling is het gevolg van een vocht en/of een bloeduitstorting. - Bewegings- en functiebeperking. - ... -
WAT DOE JE? - Koel het getroffen gewricht gedurende 15 minuten af. Hierdoor sluiten de bloedvaten zich, wat de bloeding en de zwelling beperkt. Vermijd echter dat het ijs of de ijszak rechtstreeks in contact komt met de huid. Verpak daarom het ijs in een doek. - Belet bewegingen van het getroffen gewricht en breng het zo mogelijk in hoogstand. - Breng daarna een laag watten aan met daarop een licht drukkend steunverband. - Laat aan beide zijden van dit verband de watten 2 cm uitsteken om het afknellen van de bloedsomloop te voorkomen. -
Raadpleeg een arts in het geval je twijfelt of als de pijn blijft aanhouden.
2 ONTWRICHTINGEN WAT? Ontwrichting of luxatie is een gewrichtsletsel waarbij geen botbreuken zijn opgetreden maar wel een of meer banden, kapsels of ligamenten zijn gerekt, ingescheurd of doorgescheurd en waarbij de gewrichtskop uit de gewrichtskom blijft. Oorzaak is de plotse en brutale overschrijding van de bewegingsmogelijkheid van een gewricht, waarbij de kracht van de impact groter is dan bij een verstuiking. Typisch zijn de luxatie van de schouder of van de vingerkootjes.
104
MOGELIJKE OORZAKEN
WAT DOE JE?
De oorzaken zijn veelal gelijk aan die van een verstuiking, alleen is de kracht van de impact veel groter.
-
-
MOGELIJKE SYMPTOMEN Abnormale beweeglijkheid (probeer dit niet uit!). - Abnormale stand van het gewricht. - Hevige pijn. - Zwelling, hoewel die door de abnormale stand soms moeilijk vast te stellen is. - Functieverlies. -
Geef steun en rust aan het getroffen gewricht rekening houdend met de plaats en de stand van het gewricht. - Leg een draagdoek aan (schouder, elleboog) of vraag het slachtoffer indien mogelijk het getroffen lichaamsdeel zelf te laten ondersteunen. - Gebruik kussens, dekens en dergelijke voor bijkomende steun (heup). - Verwittig gespecialiseerde hulp.
Tracht nooit zelf de ontwrichte botuiteinden op hun oorspronkelijke plaats te krijgen.
3 SPIERKRAMPEN WAT? Spierkramp komt meestal voor bij een grote inspanning en is een onwillekeurige, plotse en pijnlijke samentrekking van de vezels door een plaatselijk zuurstoftekort. De kramp komt vaak voor in de kuiten, voeten, handen, armen en de buik.
MOGELIJKE OORZAKEN Overdreven inspanning. - Zware belasting. - Verkeerde zithouding. - Een tekort aan magnesium, calcium, zout of glucose. - Dehydratie. - Te sterke afkoeling van de spieren (bijv. bij zwemmers). - … -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Krampachtige pijn. Tijdelijke functievermindering.
-
WAT DOE JE? Breng de spier in werking, die de tegenovergestelde functie heeft van de getroffen spier (vb. kramp van de kuit: strek de knie en strek de voet met de tenen in de richting van de knie). - Wrijf zacht over de getroffen spier. - Raadpleeg een arts bij vaak terugkerende krampen. -
105
4 SPIER- EN PEESSCHEUREN WAT? Een spierscheur is een gehele of gedeeltelijke onderbreking van de spierweefsels ten gevolge van een overbelasting. Dat resulteert in een plotse pijnscheut die lijkt op de pijn bij een zweepslag. Een peesscheur is een geheel of gedeeltelijke onderbreking van de structuur waarmee de spier aan de botten is vastgehecht. Doorgaans zijn ze minder pijnlijk dan spierscheuren, maar als de pees helemaal doorscheurt kan de betrokken spier niet meer worden bewogen.
MOGELIJKE OORZAKEN - - -
Krachtige en plotse sportieve inspanningen: plots afzetten, sprinten, springen,... Verkorte of stijve spieren. Slecht trainingsschema. Onaangepast schoeisel
WAARNEMEN Bij het scheuren voelt het slachtoffer een plotse klap en hevige pijn. - De spier die door de gescheurde pees aan het bot wordt gehecht, kan niet meer worden gebruikt. Bij een scheur van de Achillespees kan het slachtoffer bijvoorbeeld niet meer op de tenen staan. - Het slachtoffer voelt geen voortdurende pijn. - Je voelt een onderbreking of oneffenheid op de plaats van de scheur. - Soms is een zwelling zichtbaar die wijst op een inwendige bloeding. -
WAT DOE JE? Handel zoals bij een verstuiking, vooral om verdere afscheuring van de spier te voorkomen: Koel het getroffen gewricht gedurende 15 minuten af. Hierdoor sluiten de bloedvaten zich, wat de bloeding en de zwelling beperkt. Vermijd echter dat het ijs of de ijszak rechtstreeks in contact komt met de huid. Verpak daarom het ijs in een plastieken zak of in een doek. - Belet bewegingen van het getroffen gewricht en breng het in hoogstand. - Breng daarna een laag watten aan met daarop een licht drukkend steunverband. - Laat aan beide zijden van dit verband de watten 2 cm uitsteken om het afknellen van de bloedsomloop te voorkomen. - Raadpleeg een arts als je twijfelt of als de pijn blijft aanhouden. -
LET OP Een geïrriteerde pees zal steeds zwellen. Bij de achillespees zie je dan een duidelijk verschil tussen de twee voeten. Als je de pees geen rust gunt, dan bestaat er een grote kans dat ze zal scheuren. Een gescheurde achillespees heeft altijd een operatie tot gevolg en een maandenlange revalidatie. Als je een zwelling van de achillespees opmerkt, laat het slachtoffer dan onmiddellijk stoppen met de activiteit waar hij mee bezig is. Raadpleeg zodra mogelijk een arts !
106
WONDEN EN WONDVERZORGING DE HUID De huid vormt de buitenste laag van het lichaam. Ze beschermt de inwendige organen tegen invloeden van buitenaf en zorgt ervoor dat vuil en bacteriën niet in het lichaam kunnen binnendringen.
FUNCTIES VAN DE HUID Naast haar functie als "verpakking" en "bescherming" van het menselijk lichaam, speelt de huid een belangrijke rol in de temperatuurregeling van het lichaam. Bloedvaten in de huid reageren op temperatuur door zich te openen bij warmte en samen te trekken bij koude. Als de temperatuur van het lichaam te hoog oploopt, zorgen zweetklieren voor de productie van vocht. Door de verdamping van dat vocht wordt warmte aan het lichaam onttrokken en kan het lichaam afkoelen tot de normale lichaamstemperatuur. Ook voor de stofwisseling is de huid belangrijk, en dan in het bijzonder door de productie van vitamine D dat een belangrijke rol speelt in de werking van verschillende organen. De huid bestaat uit verschillende cellen die elk een specifieke functie vervullen en ze is opgebouwd uit drie belangrijke lagen. De dikte van elke laag kan sterk verschillen naargelang de plaats.
DE OPPERHUID De opperhuid vormt de buitenste laag van de huid. Ze vormt de belangrijkste scheiding tussen de buitenwereld en het inwendige milieu van het lichaam. Ze bestaat voor het grootste deel uit dode cellen
DE LEDERHUID De lederhuid levert een belangrijke bijdrage aan de mechanische sterkte van de huid. Ze herbergt tal van belangrijke structuren als haarwortels, zweet“ en talgklieren en kleine bloedvaten.
DE ONDERHUID De onderhuid is opgebouwd uit vetweefsel, bloedvaten en zenuwen.
Beschadiging van de huid resulteert in een zichtbare verwonding. Naargelang de grootte van de beschadiging leidt dat tot: Bloed en vochtverlies. - Slechte temperatuurregeling. - Kans op besmetting door bacteriën die in het lichaam kunnen binnendringen. -
107
WONDZORG WAT? De belangrijkste functie van wondzorg is het behandelen van verwondingen om te vermijden dat ziektekiemen het lichaam via de beschadigde huid- en weefselstructuur zouden kunnen binnendringen.
ALGEMENE PRINCIPES VAN WONDVERZORGING Als de huid of de slijmvliezen beschadigd zijn, spreken we van een wonde. Het doel van wondverzorging is: - Het voorkomen van besmetting door reiniging en in sommige gevallen ontsmetting. - Het stelpen van bloedingen. - Het fixeren van eventuele vreemde voorwerpen in de wonde zodat de wonde niet erger kan worden. - Het afdekken van de wonde. Je begint pas met de verzorging van wonden als je zeker bent van de aanwezigheid en de kwaliteit van de vitale functies. Ook bij de verwondingen die in dit hoofdstuk aan bod komen, blijven de algemene principes van de benadering van een noodsituatie van kracht!
Zorg er bij het verzorgen van wonden voor dat: - Het onderzoek door een arts vlot kan gebeuren. - Het slachtoffer niet nog meer pijn krijgt. - De verwonding niet erger wordt.
ONTSMETTEN In tegenstelling tot wat jarenlang verteld werd hoeft in de meeste gevallen een verse wonde niet ontsmet te worden. Het lichaam heeft een natuurlijk afweermechanisme dat perfect kan voorkomen dat een wonde infecteert. Het is wel belangrijk dat een wonde schoongemaakt wordt, met water en eventueel zeep. Men weet ondertussen van ontsmettingsmiddelen dat ze de natuurlijke wondheling verhinderen ! In sommige gevallen weten we dat de kans dat een bepaalde wonde zal infecteren zo groot is dat het de voorkeur geniet ze toch onmiddellijk te ontsmetten, nadat ze uitvoerig gereinigd werd. Dit is onder andere het geval bij bijtwonden. Verder kan een arts beslissen om een verse wonde toch te ontsmetten. Hij is hiervoor opgeleid en heeft hier zijn redenen voor. Een geïnfecteerde wonde herken je omdat ze rood wordt, warm aanvoelt, opzwelt, pijn doet en tenslotte etter produceert. Van het moment dat minstens één kenmerk van ontsteking optreedt, faalt de natuurlijke afweer. Hier moet je dan de natuur een handje helpen door de wonde te behandelen met een ontsmettingsmiddel. Bij een slecht verzorgde, geïnfecteerde wonde kan de infectie zich verspreiden via het bloed. Men spreekt dan van een bloedvergiftiging. Dit is een levensbedreigende toestand die niet zelden overlijden tot gevolg heeft ! Tetanus of klem is een levensbedreigende infectie die via een soms erg kleine wonde in het lichaam terecht komt. Vaccinatie voorkomt dat je ziek kan worden. Eens gevaccineerd ben je 10 jaar beschermd. Informeer steeds naar de vaccinatiestaat van het slachtoffer. Bij twijfel consulteer je steeds een arts
108
ONTSMETTINGSMIDDELEN Er zijn verschillende goede ontsmettingsmiddelen bij de apotheek te verkrijgen. Specifiek voor reisomstandigheden zijn de producten die verkocht worden in “unidose” verpakkingen bijzonder geschikt. Het voordeel is dat het kleine, onbreekbare verpakkingen betreft die net genoeg product bevatten om een wonde een tweetal dagen mee te verzorgen. Besmetting van de rest van het product in de flacon wordt hierdoor vermeden. Onthoud dat ontsmettingsalcohol bedoeld is om voorwerpen en onbeschadigde huid te ontsmetten. Het mag in geen geval op een wonde worden aangebracht. Het doet niet enkel pijn, het hindert de wondheling aanzienlijk ! Zuurstofwater wordt ondergebracht bij de reinigingsmiddelen en is dus geen ontsmettingsmiddel. In reisomstandigheden heeft het beperkt nut. Ontsmettingsmiddelen in zalfvorm of in geïmpregneerde verbanden zijn zinloos in de reisapotheek.
ALGEMENE HANDELINGEN BIJ HET VERZORGEN VAN EEN WONDE Stelp de bloeding indien nodig. - Reinig de wonde en de wondranden met water en zeep. - Bij zichtbare tekenen van infectie (roodheid, warmte, zwelling, pijn, etter) ontsmet je de wonde met een niet kleurend en niet prikkelend ontsmettingsmiddel. - Bescherm de wonde door ze af te dekken met een verband. - Raadpleeg steeds een arts als je er zelf niet in slaagt de wonde volledig proper te maken. -
DENK ER STEEDS AAN: - Steriele kompressen te gebruiken bij het reinigen en ontsmetten van wonden. - De wonde te reinigen en te ontsmetten van het centrum van de wonde naar de buitenzijde toe. - Niet kleurende ontsmettingsmiddelen te gebruiken voor het ontsmetten van wonden die nog moeten worden beoordeeld door een arts. - De wonde te deppen, omdat dit minder pijnlijk is. - Je handen voor en na de wondverzorging grondig te wassen met water en zeep. Bij voorkeur gebruik je latexvrije wegwerphandschoenen om jezelf te beschermen. - Te informeren naar de inenting tegen tetanus.
SCHAAFWONDE WAT? Een schaafwonde is een oppervlakkige wonde waarbij de bovenste huidlaag is afgeschraapt. Ze resulteert in kleine puntvormige bloedingen die het resultaat zijn van de beschadiging van een grote hoeveelheid kleine bloedvaten. De wonde kan erg pijnlijk zijn door de beschadiging van zenuwuiteinden onder de huid. Meestal is de wonde sterk vervuild. Een schaafwonde is ernstig als ze uitgebreid is, sterk bevuild is of zich in het gezicht situeert.
109
MOGELIJKE OORZAKEN Valpartij. - Wrijving van een lichaamsdeel over een ruw oppervlak. - ... -
WAT DOE JE? BIJ EEN KLEINE SCHAAFWONDE: Was de wonde uit met water en eventueel zeep. Dek de wonde af met een steriel kompres.
-
BIJ EEN GROTE SCHAAFWONDE: Was de wonde uit met water en eventueel zeep - Grote schaafwonden gaan meestal gepaard met weinig ernstige bloedingen. - Vreemde voorwerpen die zich slechts aan de oppervlakte bevinden, mogen worden verwijderd. Doe dit voorzichtig om geen bijkomende pijn te veroorzaken. - Dek de wonde af met een steriel kompres. - Als je er niet in slaagt om de wonde volledig te reinigen en alle kleine steentjes enz. te verwijderen, raadpleeg dan een arts. -
SNIJWOND WAT? Een snijwond is een wonde waarbij de samenhang van de huidlagen werd verbroken door een scherp voorwerp. De ernst van een snijwond hangt af van de diepte, vorm en lengte van de snee, de aard van de bloeding, de mate waarin de wondranden open staan en de vervuiling van de wonde. Over het algemeen geldt dat hoe gladder de wondranden zijn, hoe sneller en mooier de snijwond geneest.
MOGELIJKE OORZAKEN Kleine of grote ongevallen waarbij scherpe voorwerpen de huid penetreren. - Messen - Glas - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Een snijwond gaat meestal gepaard met een felle bloeding omdat in de meeste gevallen verschillende kleine en grotere bloedvaten beschadigd zijn. - Afhankelijk van de ernst van de wonde en de plaats: variërend van een smalle snee tot een ver openstaande wonde waarbij onderliggende structuren zichtbaar worden. -
110
WAT DOE JE? BIJ EEN LICHTE SNIJWONDE: Reinig de wondranden en de wonde zelf met water en eventueel zeep. - Leg een steriel licht drukkend verband aan om de kleine bloeding te stelpen en de wonde te beschermen. - Vraag het slachtoffer of het gevaccineerd is tegen tetanus (klem). Als dat niet het geval is, adviseer je het slachtoffer een arts te consulteren. -
BIJ EEN ERNSTIGE SNIJWONDE: Stelp de bloeding. - Breng een steriel kompres aan dat je bevochtigde met een steriele fysiologische zoutoplossing. Indien je dat niet hebt breng je een droog steriel kompres aan. - Raadpleeg een arts. -
HECHTEN VAN EEN WONDE Hechten heeft tot doel de wondranden bij mekaar te brengen zodat de wonde vlot geneest en een klein litteken nalaat. Hechten moet gebeuren binnen de 6 uren na het ontstaan van de wonde. Wonden ouder dan 6 uren mogen niet meer gehecht worden en moeten onder medisch toezicht helen. Hechten kan gebeuren met draad, nietjes, hechtpleisters of wondlijm. Hechten is een medische handeling die enkel door artsen mag uitgevoerd worden. Ondeskundig hechten, ook met hechtpleisters, kan tot levensbedreigende infecties leiden !
HANDELEN BIJ EEN VREEMD VOORWERP IN DE WONDE Probeer zeker niet zelf vreemde voorwerpen te verwijderen die zich in de wonde bevinden. Dat maakt de verwonding dikwijls erger omdat het verwijderen bijkomend letsel kan veroorzaken. - Leg aan beide kanten van het voorwerp steriele kompressen tot het voorwerp helemaal omsloten is en niet meer kan bewegen. - Dek het geheel steriel af zonder druk uit te oefenen op het vreemde voorwerp. - Raadpleeg een arts.
111
STEEKWONDE WAT? Een steekwonde is een vaak kleine maar diepe wonde die door een smal scherp voorwerp wordt veroorzaakt. Diepe steekwonden die door lange, dunne objecten worden veroorzaakt kunnen onderliggende weefsels, zenuwen, spieren of bloedvaten ernstig beschadigen, terwijl de wonde aan de oppervlakte klein blijft. Het gevaar voor infectie is groot.
MOGELIJKE OORZAKEN Perforatie door nagels, duimspijkers of uitgerafelde uiteinden van een staalkabel. - Messteken. - Perforatie door naalden, stopnaalden,... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Afhankelijk van het voorwerp waarmee de perforatie gebeurde, ziet de verwonding er aan de oppervlakte eerder klein uit met meestal relatief weinig bloedverlies.
WAT DOE JE? BIJ EEN LICHTE STEEKWONDE: Zorg voor een goede ontsmetting. reiniging. Bij steekwonden, ook kleine steekwonden, kan de wonde in de diepte gereinigd worden door het aanbrengen van zuurstofwater. Heb je dit niet, reinig dan gewoon met water en eventueel zeep. - Raadpleeg een arts bij de eerste tekenen van ontsteking (roodheid, pijn, zwelling, warmte). -
BIJ EEN ERNSTIGE STEEKWONDE: Dek de wonde steriel af. Verwittig onmiddellijk de hulpdiensten. - Blijf het slachtoffer observeren. -
SCHOTWONDE WAT? Een schotwonde is een wonde die veroorzaakt wordt door een projectiel dat met grote kracht op het lichaam inslaat. Dat kan twee zichtbare verwondingen doen ontstaan: een ingangswonde en een uitgangswonde. Aan de hand van deze twee wonden kan een mogelijk traject van het projectiel door het lichaam worden afgeleid. Daarbij is de schade aan inwendige structuren en organen vaak niet zichtbaar maar meestal erg groot.
MOGELIJKE OORZAKEN Impact van of penetratie door kogels. - Penetratie door hagel uit een vuurwapen. - Industriële ongevallen: spijkers uit een nagelmachine of nietpistool. - Granaatscherven. - … -
112
MOGELIJKE SYMPTOMEN Ingangswonde: meestal rond en klein. - Uitgangswonde: meestal groter en onregelmatig. - Verbrande wondranden door de hitte van het projectiel. - Vaak weinig uitwendig bloedverlies. - Vaak groot inwendig bloedverlies. -
WAT DOE JE? Probeer het traject van het projectiel te achterhalen. - Stelp de bloeding door het aanleggen van een drukverband. - Dek de wonde(n) steriel af. - Verwittig onmiddellijk gespecialiseerde hulp. - Blijf het slachtoffer observeren. - Tracht nooit zelf het projectiel te verwijderen! -
AMPUTATIE WAT? Bij een amputatie wordt een lidmaat geheel of gedeeltelijk van het lichaam gescheiden. Dat kan gebeuren door afrukking of doordat het lidmaat wordt afgesneden of afgehakt.
MOGELIJKE OORZAKEN Ongevallen met zaagmachines. Ongevallen met machines met draaiende onderdelen. - Verkeersongevallen. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Een lichaamsdeel dat geheel of gedeeltelijk van het lichaam is gescheiden. - Mogelijk een hevige bloeding. -
113
WAT DOE JE? BIJ VOLLEDIGE AMPUTATIE: Volg de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. - Stelp de bloeding. - Verpak het afgerukt lidmaat steriel en steek het in een plastiek zak. Steek dit geheel dan in een tweede plastiek zak, gevuld met water en ijsblokjes. Voorkom rechtstreeks contact tussen het afgerukte lidmaat en het ijs. - Voorkom dat het slachtoffer met het afgerukte lichaamsdeel wordt geconfronteerd. -
BIJ GEDEELTELIJKE AFRUKKING: - - -
Volg de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. Dek de wonde steriel af. Stelp de bloeding. Verhinder dat het lidmaat volledig wordt afgerukt.
VRIESWONDE WAT? Blootstelling van de huid aan extreme of langdurige koude kan vrieswonden veroorzaken.
MOGELIJKE OORZAKEN Reizen in extreem koude gebieden. - Industriële ongevallen met bevroren gassen, kunstijs of diepvriesinstallaties. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Vrieswonden lijken erg op brandwonden. De vochtblaren zijn bij vrieswonden soms gevuld met een bloederig donker vocht. Ze komen meestal voor aan de vingers en tenen, maar bij industriële ongevallen kunnen ze zich over het hele lichaam situeren. - Vrieswonden zijn pijnlijk. -
WAT DOE JE? Respecteer de principes van de algemene benadering van een noodsituatie. - Verwarm de bevroren ledematen geleidelijk. Spoel ze hiertoe met koud of lauw water, zeker niet met warm water. - Als de huid aan een bevroren voorwerp kleeft kan je ze voorzichtig losweken door overvloedig te spoelen met lauw water. - Verwittig gespecialiseerde hulp. -
114
BLAREN WAT?
WAT DOE JE?
Een blaar is een holte in of onder de opperhuid waarin vocht (plasma of bloed) zit. Een veel voorkomende oorzaak van blaren is aanhoudende druk of wrijving op de huid. Deze blaren komen meestal voor op de handpalmen of op de hiel. Ook extreme verhitting of afkoeling van de huid kan blaren veroorzaken.
Bij een gesloten blaar: - Prik de blaar niet open: dat verhoogt het gevaar op infectie. - Enkel als de blaar makkelijk kan worden stukgestoten of worden stukgetrapt, mag je ze eventueel met een steriele naald voorzichtig open prikken. Houd de naald evenwijdig met de huid om te voorkomen dat in het onderliggend weefsel wordt geprikt en duw met een steriel kompres het vocht uit de blaar. - Reinig de blaar en de omgeving. - Dek de blaar steriel af. Je kan er ook voor kiezen een speciale blarenpleister aan te brengen. Als je dit doet is het belangrijk de pleister te bevestigen met enkele stroken sporttape zodat het verband 72 uren kan blijven zitten.
MOGELIJKE OORZAKEN Lange wandeltochten. - Sportactiviteiten. - Verbranding door vuur of chemische producten. - Bevriezing. - ... -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Een met vocht gevulde uitstulping. - Als de oorzaak (vooral in het geval van wrijving) blijft bestaan, kunnen blaren barsten. -
Bij een open blaar: - Reinig de omgeving van de blaar. - Knip de loshangende huiddeeltjes weg met een ontsmette schaarmet fijne punten en een pincet. - Reinig de wonde. - Leg een steriel licht drukkend verband aan Ook hier kan je er voor kiezen om een speciale blarenpleister aan te brengen. Je bevestigt de pleister met enkele stroken sporttape zodat hij ongeveer 72 uren kan blijven zitten.
115
BETEN EN STEKEN WAT? Zeker in exotische gebieden kunnen beten van dieren en steken van muggen voor heel wat ellende zorgen. Soms veroorzaakt een beet of steek enkel een lokale reactie (bijvoorbeeld jeuk), maar sommige insecten zijn bijvoorbeeld ook verantwoordelijk voor de verspreiding van gevaarlijke ziektes als malaria en dengue. Normaal gesproken daalt de gevoeligheid voor lokale reacties naarmate reizigers langer in exotische gebieden verblijven. Maar soms vertonen mensen overgevoeligheidsreacties en ontstaat op de plaats van de insectenbeet een hevig jeukende blaar die gevuld is met helder vocht. In sommige uitzonderlijke gevallen kan een beet of steek zelfs leiden tot anafylactische shock.
BETEN DOOR ZOOGDIEREN (HONDEN, KATTEN, APEN,…) EN MENSEN Een bijtwonde van een dier of van een mens is altijd sterk vervuild en vraagt speciale behandeling om infectie te voorkomen. De bloeding en de pijn zijn afhankelijk van de plaats en de intensiteit van de beet. De wonde kan bestaan uit enkele kleinere wondjes, maar het kan ook zijn dat een deel van de huid is weggerukt waardoor een onregelmatige, bloedende wonde ontstaat.
WAT DOE JE? Maak de wonde zuiver met water en zeep. Ontsmet de wonde en dek ze af met een steriel verband. - Controleer steeds of de tetanusvaccinatie nog in orde is. - Raadpleeg steeds een arts. Die kan beslissen de wonde te hechten en kan een antibioticum toedienen om infectie tegen te gaan. -
In exotische streken is het gevaar voor rabiës (hondsdolheid) groot. Op reis valt het dus af te raden om honden en katten aan te raken!
116
MUGGENBETEN Muggen zijn kleine insecten die wereldwijd voorkomen en die vooral leven in moerassige gebieden. Het zijn enkel de vrouwtjesmuggen die steken: zij gebruiken bestanddelen uit het bloed van mensen om eitjes te kunnen maken. Daartoe gebruiken ze een naaldvormig monddeel waarmee ze door de huid steken. Om het bloed op te kunnen zuigen, injecteren ze speeksel dat bestaat uit eiwitten die de bloedstolling tegengaan. Muggenbeten op zich veroorzaken in de meeste gevallen enkel een onschuldige lokale reactie onder de vorm van een kleine jeukende rode zwelling op de plaats van de steek. Maar sommige muggen zijn verantwoordelijk voor de verspreiding van allerlei ziekteverwekkers die kunnen leiden tot bijvoorbeeld malaria, gele koorts, dengue en encefalitis.
WAT DOE JE? In de apotheek zijn verschillende zalven tegen muggenbeten vrij verkrijgbaar. Die verlichten enkel de symptomen van de lokale huidreactie, maar vormen geen behandeling tegen mogelijk overgedragen ziekteverwekkers. - In geval van overgevoeligheidsreacties kan een arts speciale medicatie voorschrijven. -
PREVENTIE VAN MUGGENBETEN - Hou muggen op afstand door lichtgekleurde kleding te dragen met lange mouwen en lange broekspijpen. - Gebruik insectenwerende middelen. - Slaap onder een muskietennet. - Vermijd moerassen en blijf zoveel mogelijk binnen op tijdstippen dat muggen actief zijn.
117
WESPEN- EN BIJENSTEKEN Wespen en bijen zijn insecten die vooral in de zomer en in zuiderse gebieden voorkomen. Als ze zich bedreigd voelen, steken ze met hun angel en spuiten ze gif in het huidweefsel. Daardoor ervaart het slachtoffer onmiddellijk een scherpe, brandende pijn. De plaats van de steek zwelt en wordt rood. Na enkele uren neemt de zwelling weer af. Bij een wespen- of bijensteek kunnen zich drie soorten reacties voordoen: een lokale reactie, een toxische reactie die afhangt van het aantal steken en een allergische reactie die kan uitgelokt worden door één enkele steek. De lokale reactie komt het vaakst voor. De tussenkomst van een arts is hier zelden noodzakelijk. Maar in geval van de toxische reactie en de allergische reactie is dringende professionele medische hulp noodzakelijk. Het slachtoffer kan allergische reacties vertonen over het hele lichaam en in een levensbedreigende toestand van anafylactische shock terechtkomen.
WAT DOE JE? Koel de plek met koude kompressen of ijs. - Bij hevige pijn kan een pijnstillende zalf worden gebruikt. Bij de apotheker zijn verschillende zalven vrij verkrijgbaar. - Raadpleeg direct een arts als het slachtoffer uitgebreide huidreacties vertoont, een snelle polsslag krijgt of een algemeen slecht gevoel. - Sommige mensen die al eerder ernstige allergische reacties op wespengif vertoonden, zijn in het bezit van een door de arts voorgeschreven automatische injectiepen (Epipen®) waarmee ze zichzelf adrenaline kunnen toedienen. Raadpleeg daarna zo snel mogelijk een arts. -
BIJEN OF WESPENSTEEK IN DE MOND Als het slachtoffer niet allergisch is aan het gif is dit zelden gevaarlijk. De zwelling van tong en / of mondslijmvlies is wel erg beangstigend en kan de ademhaling hinderen. Spuw het insect uit en spoel je mond en keel met ijswater. Koel ook de halsstreek van buiten af met een ijskompres. Raadpleeg een arts als de zwelling blijft toenemen of bij twijfel. Voorkom dat insecten in je drinken terecht komen. Dek blikjes en glazen af en drink als je kan met een rietje..
PREVENTIE VAN BIJEN- EN WESPENSTEKEN - Laat wespen en bijen met rust en sla niet wild om je heen als ze dichterbij komen. - Vermijd het gebruik van zoetigheid of alcoholische dranken. - Vermijd het dragen van felle kleuren en zoete parfums. - Maak nadat kinderen zoetigheden hebben gegeten (ijsjes bijvoorbeeld) handen en gezicht goed schoon en vervang kleding waar zoetigheid op gemorst is. - Drink niet zonder rietje uit flesjes of blikjes. Gebruik bij voorkeur een doorzichtig glas.
118
TEKEN Teken houden van warme en vochtige plaatsen. Ze leven vooral in bossen en op plaatsen met lage begroeiing. Een tekenbeet is niet pijnlijk en blijft vaak onopgemerkt. Als de teek ten minste 12 uur op de huid blijft zitten en als hij ziekteverwekkers draagt die overdraagbaar zijn op de mens, kan dat de ziekte van Lyme en anaplasmose veroorzaken. Daarnaast kunnen teken ook tekencefalitis overbrengen.
1 DE ZIEKTE VAN LYME De ziekte van Lyme verloopt in drie stadia. Drie dagen tot drie maanden na de beet ontstaat op de plaats of in de buurt van de beet een rode, ringvormige vlek die geleidelijk groter wordt. Daarnaast vertoont het slachtoffer griepsymptomen. In een tweede stadium ontstaat pijn ter hoogte van armen of benen, en kunnen gelaatsspierverlamming, dubbelzicht en hartritmestoornissen voorkomen. In het derde stadium, enkele maanden of soms zelfs jaren na de beet, treden pijn en zwelling in de gewrichten op (vaak ter hoogte van de knie) en kunnen chronische neurologische stoornissen optreden.
2 ANAPLASMOSE Anaplasmose lijkt een beetje op griep en begint vijf tot vijftien dagen na de tekenbeet met hoge koorts, spierpijn, hoofdpijn en soms gewrichtspijn.
3 TEKENCEFALITIS Tekencefalitis wordt veroorzaakt door een virus dat veel voorkomt in Noord-, Oost- en Centraal-Europa, en dat meteen na het vastzitten van de teek wordt doorgegeven. Tekencefalitis begint als een griepachtige aandoening met koorts, spierpijn, hoofdpijn en misselijkheid. Na ongeveer twee weken, als de ziekte verdwenen lijkt, kan plots een spierverlamming of meningitis optreden. Reizigers kunnen zich een maand voor het vertrek preventief laten vaccineren.
WAT DOE JE? Gebruik een aangepaste tekentang om de teek te verwijderen. Volg de gebruiksaanwijzing bij de tang. Raadpleeg een arts als je de teek niet helemaal kan verwijderen -- Noteer de datum en de plaats van de beet. - Raadpleeg een arts bij het verschijnen van rode vlekken, bij koorts, hoofdpijn of pijn in de armen of benen. -
PREVENTIE - -Voorkom het contact met teken. Blijf bij wandelingen in bossen op verharde paden en vermijd contact met gras, struiken en bomen. - Draag bedekkende kleding. - Gebruik een antiteken middel. Bij de apotheek zijn verschillende zalven, lotions, sprays of huidstiften verkrijgbaar.
119
SPINNEN Van de meer dan 30.000 beschreven spinnensoorten zijn er maar enkelen waarvan de beet gevaarlijk kan zijn voor de mens. Hun beet kan allergische reacties veroorzaken, gekenmerkt door uitslag, jeuk, roodheid en zwelling van de huid rond de beet. Daarnaast kan hun gif een ernstige vergiftiging veroorzaken die kan leiden tot de dood. De gevaarlijkste spinnen komen voor in ZuidAmerika (Tarantula, Banana spider), landelijke gebieden in de Verenigde Staten (de Zwarte Weduwe), in het zuiden en midden van de Verenigde Staten (Loxosceles Reclusa) en in Australië (de Tunnelspin).
MOGELIJKE SYMPTOMEN Roodheid en zwelling van de huid op de plaats van de beet. - De huid kan warm aanvoelen, de huid kan op de plaats van de beet zweren of er kan een roodpaarse blaar ontstaan. - Uitslag, jeuk, prikkelende of branderige pijn op de plaats van de beet. - Spierkramp en pijnlijke gewrichten. -
- - - -
Koorts, rillingen, overvloedige transpiratie. Toegenomen speekselvloed. Hoofdpijn, misselijkheid en braken. In ernstige gevallen kunnen ademhalingsproblemen, benauwdheid, versnelde pols en symptomen van anafylactische shock voorkomen.
WAT DOE JE? Respecteer de principes van de algemene benadering van een noodsituatie. - Kalmeer het slachtoffer, vermijd paniek. - Controleer voortdurend de vitale functies. - Was de wonde zorgvuldig uit - Breng een koud kompres aan op de plaats van de beet. - Raadpleeg zo snel mogelijk een arts. Die kan een behandeling voorschrijven met pijnstillers, antibiotica, een tetanusinjectie en medicatie om de allergische reactie tegen te gaan en de bloeddruk en eventuele spierkrampen onder controle te houden. Soms kan een specifiek antigif worden toegediend. -
SCHORPIOENENSTEKEN Wereldwijd zijn zo'n 1400 verschillende schorpioenen beschreven, maar over hun exacte aantal bestaat nog heel wat twijfel. Allemaal zijn ze giftig, maar slechts een kleine minderheid is ook gevaarlijk voor de mens. Vooral kinderen, bejaarden en patiënten met ademhalings- of circulatieproblemen, lopen een verhoogd risico op ernstige complicaties van een steek van een schorpioen. Maar ook mensen met een overgevoeligheid voor het gif, kunnen symptomen van anafylactische shock vertonen en zelfs overlijden als gevolg van een steek van een schorpioen die algemeen als ongevaarlijk wordt beschouwd. Naast de lokale huidreactie kunnen vergiftigingsverschijnselen optreden. De ernst ervan is afhankelijk van de hoeveelheid en de samenstelling van het geïnjecteerd gif, en van de grootte en de algemene conditie van het slachtoffer.
MOGELIJKE SYMPTOMEN Plotse stekende pijn op de plaats van de steek. - Rode zwelling van de huid op de plaats van de steek. - Allergische reacties. - Spierstijfheid, spierslapte. - Algemene vermoeidheid, onrust. - Convulsies. -
120
Ademhalingsproblemen. Zweterigheid. - Braken, diarree. - Circulatiestoornissen, mogelijk met hartstilstand tot gevolg. -
WAT DOE JE? - - - - - -
Respecteer de principes van de algemene benadering van een noodsituatie. Kalmeer het slachtoffer, vermijd paniek. Controleer voortdurend de vitale functies. Was de wonde zorgvuldig uit. Breng een koud kompres aan op de plaats van de beet. Raadpleeg zo snel mogelijk een arts. Die kan een behandeling voorschrijven die gericht is op het neutraliseren van de effecten van de overstimulatie van het autonoom zenuwstelsel en op het tegengaan van hypertensie en hartritmestoornissen. In specifieke gevallen zal een antiserum worden toegediend.
PREVENTIE - Schorpioenen zijn gewoonlijk ‘s nachts actief. Vermijd om na zonsondergang op blote voeten te lopen, en controleer ‘s ochtends de schoenen op binnengeslopen schorpioenen. - Vermijd om je handen in gaten, kieren of holtes te steken. - In zuiderse gebieden is het verstandig om alvorens het toilet te gebruiken, het toilet te inspecteren op de aanwezigheid van schorpioenen.
SLANGENBETEN Slangen houden van duister en vocht en ze huizen vooral in dichte begroeiing en onder stenen. Na een regenbui zoeken ze makkelijk open plekken op. Ze zijn zelden agressief en normaal blijven ze ver weg uit de omgeving van de mens. De meeste exemplaren zijn niet giftig en bovendien gaat een beet door een gifslang niet altijd gepaard met een gifinjectie en vergiftigingsverschijnselen.
WAT DOE JE? Blijf kalm. Reinig de beet met water en zeep om de restanten van het gif te verwijderen. Wrijf niet te krachtig! - Breng een drukkend, niet afknellend, verband aan. - Hou het slachtoffer, en vooral het aangetaste lidmaat, onbeweeglijk. - Raadpleeg gespecialiseerde hulp. Tracht de slang te beschrijven a.d.h.v. grootte, kleuren, patronen, vorm van de kop. Maak indien mogelijk een foto. Probeer niet om de slang mee te nemen, ook klaarblijkelijk dode slangen raak je niet aan. Zelfs een onthoofde slang kan nog uren nadat ze onthoofd werd haar bijtreflex behouden - Vermijd gevaarlijke handelingen als de beet uitzuigen, branden, een knelverband aanleggen of afbinden. -
121
KWALLEN Kwallen zijn holtedieren. Het grootste deel van hun leven zweven ze mee met de stroming door het water. Ze kunnen zich nauwelijks actief voortbewegen door het samentrekken van hun klokvormige hoed. Ze bestaan voor het grootste deel uit water. Kwallen komen nagenoeg overal ter wereld voor. Als ze in contact komen met de huid veroorzaakt het gif in de netelcellen van hun tentakels een prikkend of stekend gevoel en een rode plek die erg kan jeuken en kan zwellen. Kinderen kunnen duizelig en misselijk worden en braakneigingen krijgen. Niet alle kwallen steken. Veelal (maar niet altijd!) geldt dat gekleurde kwallen gevaarlijker zijn dan nietgekleurde.
MOGELIJKE SYMPTOMEN Jeukende, prikkelende rode huid. - Allergische (overgevoeligheids)reacties. -
WAT DOE JE? Zorg ervoor dat het slachtoffer de getroffen plaats niet wrijft of krabt. Neteldeeltjes die op de huid zijn achtergebleven, kunnen nog steeds gif afscheiden. Resten van tentakels kan je op de huid zien en het beste verwijderen met een pincet. Achtergebleven netelcellen zijn heel klein en kunnen eventueel met behulp van een kleefpleister uit de huid worden getrokken. - Spoel niet na met water, ook dit activeert de netelcellen. - Leg een met koud water en gewone azijn doordrenkt kompres aan. - Gebruik zo nodig een verkoelende, jeukstillende crème die bij de apotheek verkrijgbaar is. - Raadpleeg een arts bij hevige jeuk of zwelling. - Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie bij ernstige allergische reacties of symptomen van anafylactische shock. -
122
Samenvatting In dit hoofdstuk stond de verzorging van niet noodzakelijk levensbedreigende en van minder ernstige verwondingen centraal. Bij het verlenen van eerste hulp begin je pas aan de wondverzorging als je zeker bent dat de vitale functies worden gevrijwaard, als eventuele ernstige bloedingen zijn gestelpt, eventuele brandwonden langdurig zijn gespoeld, eventuele grote wonden zijn afgedekt en eventuele letsels aan het bewegingsstelsel zijn geïmmobiliseerd. De eerste reeks verwondingen die aan bod kwam, waren een hersenschudding, kneuzingen en breuken. Breuken kunnen variëren van niet-ernstig tot bijzonder complex, al dan niet open fracturen met of zonder verplaatsing van botdeeltjes. In alle gevallen zal je het getroffen lichaamsdeel zo stil mogelijk proberen te houden. Open wonden dek je af met steriele kompressen. Je oefent geen druk uit op de wonde en je probeert zelf geen breuk recht te zetten. Je houdt het slachtoffer nauwlettend in het oog en je bent alert voor mogelijke symptomen van shock. Bij het reinigen en ontsmetten van wonden zorg je voor de nodige hygiëne door je handen zorgvuldig met water en zeep te wassen voor en na de verzorging. Bij voorkeur gebruik je wegwerphandschoenen om jezelf te beschermen. Je gebruikt niet prikkelende kleurloze ontsmettingsmiddelen en je reinigt wonden van binnen naar de buitenste randen toe. Bij de wondverzorging primeert het stelpen van bloedingen op het reinigen en ontsmetten ervan. Eventuele vreemde voorwerpen mag je onder geen enkele voorwaarde zelf verwijderen. Je probeert ze zoveel mogelijk te immobiliseren door ze in de wonde te fixeren met behulp van kompressen. Tot slot behandelden we beten en steken van insecten, spinnen, schorpioenen, slangen en kwallen. In regel geven die meestal enkel aanleiding tot lokale reacties van de huid. Kinderen, bejaarden en mensen met een medische voorgeschiedenis van ademhalings- of circulatiestoornissen of gekende overgevoeligheid voor bepaalde gifstoffen, lopen extra risico bij een beet of een steek. Eerste hulp bestaat uit wondreiniging en ontsmetting en het aanbrengen van koude kompressen. Bij een slangenbeet breng je geen koude kompressen aan maar zal je het getroffen lichaamsdeel immobiliseren met een drukkend verband of een spalk. Respecteer de algemene principes van een noodsituatie en raadpleeg steeds gespecialiseerde hulp bij de eerste tekenen van allergische reactie of anafylactische shock. In dat geval is dringende professionele medische hulp noodzakelijk!
123
124
f
7 SPECIFIEKE NOODGEVALLEN In dit hoofdstuk behandelen we enkele veel voorkomende ongevallen die om een specifieke aanpak vragen. Dat betekent niet dat mag worden afgeweken van de algemene benadering van de noodsituatie. Zeker bij elektrocutie, verdrinking en vergiftiging moet je als hulpverlener extra waakzaam zijn voor omgevingsfactoren en voor je eigen veiligheid.
125
SPECIFIEKE NOODGEVALLEN ELEKTROCUTIE VERDRINKING HYDROCUTIE VERGIFTIGING - VIA DE SPIJSVERTERING - VIA DE ADEMHALING - VIA DE HUID
126
ELEKTROCUTIE WAT? Elektrocutie ontstaat als het lichaam in contact komt met elektriciteit. Elektrische stroom zoekt altijd de weg met de minste weerstand. Het lichaam is een goede geleider, en zelfs een kleine elektrische stroom kan makkelijk veel en ernstige schade aanrichten, vaak met de dood tot gevolg. De letsels zijn afhankelijk van de stroomsterkte, de weerstand, de spanning van de bron, de frequentie (bij wisselstromen), de duur van het contact en de weg die de stroom door het lichaam volgt.
- De stroomsterkte is niet afhankelijk van de spanningsbron alleen. Al bij kleine voedingsspanningen kunnen dodelijke elektriciteitsstromen ontstaan, afhankelijk van de weerstand. - In een vochtige omgeving kan de stroom makkelijker zijn weg vinden. Water en luchtvochtigheid verlagen de weerstand. Ook zweet zorgt er dus voor dat elektriciteit makkelijker wordt doorgelaten. - Wisselstroom van het gewone elektriciteitsnet heeft een lage frequentie die dicht aanleunt tegen de frequentie van de hartslag. Lagere frequenties leiden makkelijk tot spiercontracties, verhogen de kans op interne en externe brandwonden en op hartritmestoornissen met een uiteindelijke hartstilstand tot gevolg.
Afhankelijk van deze factoren of van de combinatie ervan, kunnen slachtoffers van elektrocutie een groot aantal uiteenlopende zichtbare en onzichtbare letsels oplopen. Inwendig kunnen bijvoorbeeld grote brandwonden ontstaan zonder dat de huid zichtbaar beschadigd is.
MOGELIJKE OORZAKEN Rechtstreekse aanraking met een niet of slecht geïsoleerde elektrische geleider. De stroom zoekt zich een weg door het lichaam naar de grond. - Rechtstreekse aanraking met twee elektrische geleiders met verschillende spanning. Zelfs als je goed geïsoleerd bent van de grond, zoekt de stroom zich een weg van de bron met het hoogste potentieel naar die met het laagste potentieel. - Onrechtstreekse aanraking door contact met een toestel waarvan de behuizing door een defect onder spanning komt te staan. -
PREVENTIE - Raak nooit een ongeïsoleerd snoer aan of een snoer waarvan de isolatie is beschadigd. - Schakel steeds de elektriciteit uit als je een lamp vervangt. - Koppel defecte toestellen los van het elektriciteitsnet, zeker als je ze zelf gaat herstellen. Zelfs een toestel dat niet verbonden is met het elektriciteitsnet, kan nog altijd onder hoge spanning staan (bijvoorbeeld een televisietoestel). - Reinig elektrische toestellen nooit met natte of vochtige doeken.
127
MOGELIJKE SYMPTOMEN Tijdelijke tintelingen. Spierkrampen en -letsels. - Breuken door hevige spiercontracties. - Verwondingen door de val. - Stoornissen aan het zenuwstelsel (mogelijk bewustzijnsverlies). - Stoornissen aan het urinestelsel. - Ernstige uitwendige en / of inwendige brandwonden. - Ademhalingsstilstand. - Hartritmestoornissen. - Hartstilstand. - … -
WAT DOE JE? Respecteer de algemene benadering van een noodsituatie en zorg in het bijzonder voor veiligheid. Raak nooit een slachtoffer aan dat nog verbonden is met een elektrische stroombron. Schakel de electriciteit uit of zorg voor een onderbreking van de stroom door de stekker uit het stopcontact te halen. Zorg er daarbij voor niet zélf geëlektrocuteerd te worden! - Verleen medische hulp in functie van de verwondingen. Respecteer de prioriteitenlijst en controleer geregeld de vitale functies in afwachting van de komst van professionele medische hulp. -
VERDRINKING WAT? Verdrinking is een toestand van zuurstoftekort door vocht in de longen (natte verdrinking) of door het instinctief afsluiten van het strottenhoofd bij onderdompeling in een vloeistof (duikreflex).
MOGELIJKE OORZAKEN Uitputting tijdens het zwemmen. - Onderkoeling. - Hartaanval. - Bewusteloosheid door een ongeval (bijvoorbeeld bij het duiken op de rotsen botsen). - Black-out bij scuba-duikers. - Hydrocutie: een hevige reactie van het lichaam bij contact met water waardoor een plotse hartstilstand optreedt. Hydrocutie kan worden uitgelokt door het verschil in temperatuur tussen lichaam en water, een allergie aan het water of aan de stoffen in het water of door contact van het water met de slijmvliezen of de huid (zie verder). -
MOGELIJKE SYMPTOMEN Het slachtoffer doet verwoede pogingen om boven water te blijven maar gaat regelmatig onder. De drenkeling ligt roerloos in het water.
-
128
Voor eerste hulp kan worden verleend moet het slachtoffer uit het water geraken. Gooi een drenkeling die nog bij bewustzijn is iets drijvends toe (een reddingsboei of een plank) of reik hem een stok of touw aan. Het redden van een drenkeling in het water is gevaarlijk en moet door ervaren zwemmers worden gedaan. Wees bij het redden van een bewuste drenkeling beducht voor de paniekreacties van het slachtoffer waardoor je zelf ernstig in de problemen kan komen. Let bovendien zelf op voor onderkoeling. Als het slachtoffer niet meer bij bewustzijn is, hou je het hoofd boven water en breng je het in hyperstrekking.
WAT DOE JE? Controleer de vitale functies. - Als het slachtoffer niet meer ademt, start je de reanimatie. Verlies geen tijd met het proberen leegmaken van de longen. - Als het slachtoffer normaal ademt, leg je het in veiligheidshouding en voorkom je dat het verder afkoelt. -
Elke drenkeling moet naar het ziekenhuis worden gebracht!
HYDROCUTIE WAT? Hydrocutie is een thermische shock. Het is een reactie op het contact van het lichaam met koud water. Dat kan leiden tot bewustzijnsverlies en tot verdrinking.
MOGELIJKE OORZAKEN - -
Een frisse duik na een zonnebad. Een te koud bad of een te koude douche. Een intensieve sportieve inspanning voor het baden. Rijkelijke maaltijd (met verwijde bloedvaten of een verhoogde inwendige temperatuur tot gevolg) voor het baden. - Een allergie voor koud zeewater. -
129
MOGELIJKE SYMPTOMEN Duizeligheid. Het slachtoffer heeft het gevoel flauw te gaan vallen. - Huiduitslag en jeuk. - Vermoeidheid en plotse slaperigheid. - Benauwdheid. - Rillingen en klappertanden. -
WAT DOE JE? Controleer en vrijwaar de vitale functies. Reanimeer indien nodig. Een bewust slachtoffer kan je geleidelijk opwarmen.
-
PREVENTIE - Ga niet in het water (bad of zwemmen) na een overvloedige maaltijd. - Blijf niet lang in de zon vooraleer je gaat baden, vooral wanneer de temperatuur van het water lager ligt dan 18° (voor een kind: 20°). - Blijf niet langer dan 15 minuten in het water bij het eerste bad. - Ga altijd geleidelijk aan het water in: bevochtig eerst voorzichtig polsen, hals en gezicht: zones die erg gevoelig zijn aan de temperatuur van het water.
130
VERGIFTIGING WAT? Vergiftiging is het gevolg van het contact van het organisme met een voor het organisme schadelijke stof. Die stof kan op verschillende manieren in het lichaam terechtkomen en daar ongewenste effecten veroorzaken. Vergiftigingen gebeuren meestal onbedoeld. Het menselijke organisme beschikt over verschillende mechanismen om schadelijke stoffen af te breken en weer uit te scheiden. Soms zijn die evenwel niet in staat bepaalde stoffen weer af te breken.
VERGIFTIGING KAN OP VERSCHILLENDE MANIEREN GEBEUREN: Via de spijsvertering. - Via de luchtwegen. - Via de huid en de slijmvliezenof via injecties in de bloedsomloop. -
MOGELIJKE OORZAKEN
WAT DOE JE ALTIJD?
Blootstelling aan giftige producten door ongevallen of ondeskundig gebruik. - Beten van sommige dieren, steken van sommige insecten. - Inname van narcotica door mondelinge inname, inhalatie of injectie. - …
-
-
MOGELIJKE SYMPTOMEN Bewustzijnsstoornissen. - Ademhalingsmoeilijkheden. - Abnormale polsslag (snel, traag, onregelmatig). - Wijde of nauwe pupillen. - Bleke, blauwe, klamme huid. - Braken of braakneigingen. - Buikkrampen. - Stuipen. - Geur. - Prikplaatsen van injectienaalden (meestal op de arm). - Dalende lichaamstemperatuur. - … -
Respecteer de prioriteiten van de benadering van een noodsituatie en schenk daarbij bijzondere aandacht aan je eigen veiligheid. - Zoek de oorzaak van de vergiftiging. Als het slachtoffer geen informatie kan geven, zoek dan verbanden tussen aanwijzingen voor mogelijke gevaren op de plaats waar je het slachtoffer vindt. Kijk of er verpakkingen van medicijnen of van chemische producten in de buurt van het slachtoffer zijn, of overweeg de mogelijkheid van giftige gassen in badkamers, bij kachels of in garages. - Maak een snelle inschatting van de toestand van het slachtoffer. - Verwittig de hulpdiensten. - Zorg voor een vrije ademweg en controleer de vitale functies geregeld. Geef het slachtoffer een aangepaste houding. - Stel het slachtoffer gerust en hou het kalm. - Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten. - Ontkleed bij contact van de huid met gifstoffen het slachtoffer en laat het douchen (met speciale aandacht voor niet aangetaste lichaamsdelen).
131
VERZAMEL ZOVEEL MOGELIJK INFORMATIE VOOR DE HULPDIENSTEN: - Gaat het om een vaste, een vloeibare of een vluchtige stof? - Hoe ruikt het product? - Wat is de merknaam? - Hoeveel kan zijn ingenomen? - Met welke hoeveelheid is het slachtoffer in contact gekomen? - Wanneer is de vergiftiging gebeurd? - Wat is de toestand, de leeftijd, het gewicht en de fysieke gesteldheid van het slachtoffer?
OVERGEVOELIGHEIDSREACTIES Een overgevoeligheidsreactie is een reactie van het immuunsysteem op lichaamsvreemde stoffen die op zich niet noodzakelijk schadelijk zijn. Bekende en ongevaarlijke voorbeelden zijn stuifmeelkorrels of de huisstofmijt. Het lichaam probeert binnengedrongen allergenen onschadelijk te maken. Als het lichaam dat op een buitensporige manier begint te doen en overreageert, spreken we van een overgevoeligheidsreactie.
MOGELIJKE SYMPTOMEN - Een algemeen gevoel van onwel zijn en mogelijk een snelle achteruitgang van de vitale functies. - Verspreide huidreactie (mogelijk over het hele lichaam). - Zwelling van gezicht en oogleden. - Ademhalingsmoeilijkheden. - Warm aanvoelende huid. - Snelle polsslag. - Misselijkheid, braken, diarree.
WAT DOE JE? - Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie! - Let op symptomen die naar shock verwijzen. - Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
132
1 VERGIFTIGING VIA SPIJSVERTERINGSSTELSEL WAT DOE JE? - - - -
Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie! Dek het slachtoffer toe om afkoeling te vermijden. Hou eventueel braaksel bij voor ontleding in het ziekenhuis. Blijf de vitale functies controleren.
VERGIFTIGING DOOR BIJTENDE STOFFEN OF DOOR PETROLEUMPRODUCTEN Probeer te vermijden dat het slachtoffer gaat braken. Braaksel zal de bijtende producten een tweede keer langs de slijmvliezen leiden en zo een dubbele beschadiging veroorzaken. Inname van vluchtige petroleumproducten kan chemische longontsteking veroorzaken omdat deze producten snel verdampen.
VERGIFTIGING DOOR NIET BIJTENDE STOFFEN Hieronder vallen medicijnen, planten, paddestoelen en bestrijdingsmiddelen. Bij inname van één van deze stoffen moet er zo snel mogelijk gebraakt worden. Hoe eerder er gebraakt wordt, hoe kleiner de kans dat het lichaam de schadelijke stof opneemt. Braken is evenwel niet aangewezen bij slachtoffers met stoornissen in de vitale functies, met neiging tot stuipen, bij zwangerschap of bij een slachtoffer dat recent een hartinfarct heeft gehad. Geef het slachtoffer geen drinken. Drinken zorgt ervoor dat de giftige bestanddelen makkelijker en sneller door het lichaam kunnen worden opgenomen.
VOEDSELVERGIFTIGING Voedselvergiftiging is de term die in de volksmond wordt gebruikt voor: - Voedselbesmetting: ziekte als gevolg van bacteriën in het voedsel - Voedselallergie: dit komt slechts voor bij een klein percentage van de bevolking. Mensen kunnen overgevoelig reageren op een product dat op zichzelf niet giftig is. - Voedselvergiftiging: kan ontstaan indien er tijdens de fabricage van het voedsel een giftig bestanddeel bij in het voedsel is geslopen of als het voedsel zelf toxisch is zoals giftige planten.
MOGELIJKE SYMPTOMEN - Huiduitslag. - Onwel zijn. - Gezwollen huid (aan gezicht of het hele lichaam). - Shock. - …
WAT DOE JE? - Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie! - Zorg voor de identificatie van de mogelijke vergiftigingsbron. - Dien medicinale houtskool toe.
133
2 VERGIFTIGING VIA DE ADEMHALING Partikels van gassen of dampen kunnen leiden tot een prikkeling en beschadiging van de slijmvliezen van de ademweg en de longen. Ze kunnen via de longen in de bloedbaan terechtkomen en zo leiden tot bewustzijnsstoornissen en zelfs tot een ademhalings- en circulatiestilstand.
WAT DOE JE? - - - - -
Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie! Breng het slachtoffer onmiddellijk in frisse lucht. Dek het slachtoffer toe. Let op bij giftige stoffen die via de huid worden opgenomen. Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
1 VERGIFTIGING DOOR KOOLDIOXIDE Kooldioxide (koolstofdioxide, koolzuurgas) is een kleurloos en reukloos gas dat van nature in de atmosfeer voorkomt. De toename van de hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer speelt een belangrijke rol bij de opwarming van de aarde. Koolzuur wordt veel gebruikt in frisdranken: het zorgt daar voor de “prik”. Het komt ook voor in mineraalwater. Daarnaast wordt het veel gebruikt bij de bestrijding van branden waar geen water kan worden gebruikt omwille van het gevaar op chemische reacties of elektrocutie. Kooldioxide komt veel voor in bezinkputten, gistingskelders, voedersilo’s, waterputten en in rook.
Kooldioxyde is zwaarder dan lucht en vormt bij het vrijkomen in een ruimte een onzichtbare en afgebakende laag onder de aanwezige luchtlaag. Enkel bij heftige luchtbewegingen ontstaat een gemengde zone tussen beide. Daarin raakt men bevangen. Als men in de afgebakende kooldioxydelaag komt, kan geen zuurstof worden ingeademd en wordt men slachtoffer van een plotse verstikking. MOGELIJKE SYMPTOMEN Verstikkingskramp in een tijd van minimum 3 tot maximum 5 minuten bij aanwezigheid in de kooldioxydelaag. - Soms treden er krampen op. -
WAAR LET JE EXTRA OP? De ruimte kan alleen betreden worden met een ademhalingstoestel. Het slachtoffer moet zo snel mogelijk geëvacueerd worden. - Reanimatie indien nodig. -
2 VERGIFTIGING DOOR KOOLMONOXIDE (CO) Koolmonoxide (koolstofmonoxide of CO) is een verbinding tussen koolstof en zuurstof en een gas dat onder meer ontstaat door onvolledige verbranding van koolstof, fossiele brandstoffen of andere brandbare stoffen die koolstofverbindingen bevatten. Koolmonoxide is kleurloos en reukloos, explosief en bijzonder giftig.
134
CO-intoxicatie leidt tot zuurstoftekort in de cellen van het lichaam. Bij het inademen van koolmonoxide, zelfs in zeer kleine hoeveelheden, zet het zich vast op de hemoglobine en verdringt het zo de zuurstof. De hemoglobine – CO-verbinding is moeilijk te verbreken zodat zich een CO-opstapeling in het lichaam vormt. De ernst van de CO-intoxicatie is afhankelijk van verschillende factoren: - CO-concentratie. - De verblijfsduur in de met CO gevulde ruimte. - Geleverde inspanningen. - Persoonlijke weerstand. MOGELIJKE SYMPTOMEN Een CO-intoxicatie verloopt als volgt: - Hoofdpijn en misselijkheid. - Zware knellende hoofdpijn. - Spierzwakte, lusteloosheid. - Duizeligheid, vermoeidheid. - Gestoord gezichtsvermogen. - Ademhalingsonderdrukking. - Bewusteloosheid. - Aanvankelijk normale gelaatskleur. - Ernstige ademhalingsstilstand. - Rose gelaatskleur. - Ademhalingsstilstand. - Hartstilstand.
WAAR LET JE EXTRA OP? Sluit gasleidingen af. Schakel geen elektriciteit aan of uit: CO is explosief. Gebruik ook geen vlam of zaklamp bij het binnentreden van het lokaal. - Haal verschillende malen diep adem alvorens het lokaal te betreden en adem zo oppervlakkig en weinig mogelijk in de getroffen ruimte. - Verlucht de ruimte (open of breek de ramen). - Neem, indien mogelijk, de oorzaak weg. -
3. VERGIFTIGING DOOR PRIKKELENDE GASSEN oplosbaar in water (bijvoorbeeld chloor, ammoniak) - Deze producten prikkelen onmiddellijk de slijmvliezen van ogen, neus, keel en zijn daarom gemakkelijk herkenbaar. - Gevaar: oppervlakkige maar aanhoudende stoornis van de ademhalingsfunctie door prikkelhoest. Na verloop van uren kunnen nog altijd ernstige ademhalingsklachten optreden. niet oplosbaar in water (bijvoorbeeld fosgeen) - Veroorzaken soms weinig prikkelingsverschijnselen bij dosissen die toch gevaarlijk kunnen zijn. Hierdoor dringen zij dieper door in de longen.
135
Gevaar: deze gassen kunnen gevaarlijk zijn omdat sommige van deze stoffen (bvb. fosgeen) zonder het te merken ingeademd worden. Het gevoel van irritatie bij lage dosissen ontbreekt. Zij kunnen dan na een symptoomvrije latentieperiode longoedeem of bronchopneumonie tot gevolg hebben.
-
WAAR LET JE EXTRA OP? - - - - -
Verwijder de kleren van het slachtoffer. Help het slachtoffer douchen en gebruik eventueel een oogdouche. Laat het slachtoffer geen inspanningen doen. Absolute rust ook bij herstel van de toestand (4 tot 8 uur). Laat het slachtoffer niet roken.
3 VERGIFTIGING VIA DE HUID WAT? Stoffen kunnen niet alleen een chemische verbranding van de huid veroorzaken, maar kunnen ook door de huid worden opgenomen en zo in de bloedbaan terechtkomen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld spierverlammingen veroorzaken waardoor ernstige ademhalingsproblemen kunnen ontstaan.
WAT DOE JE? - - - - -
Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie! Spoel overvloedig met water (liefst onder de douche). Kleed het slachtoffer tijdens het spoelen uit. Zorg ervoor dat je zelf niet met het product in contact komt. Wrijf nooit hard op de huid of breng er zeker zelf geen producten op aan! Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
1 VERGIFTIGING DOOR INSPUITING Giftige producten kunnen met een injectienaald rechtstreeks in de bloedbaan worden geïnjecteerd. Een typisch voorbeeld hiervan zijn narcotica zoals bijvoorbeeld heroïne.
WAAR LET JE EXTRA OP? - - - - -
136
Respecteer de algemene principes van de benadering van een noodsituatie! Leg het slachtoffer neer of laat het neerleggen. Leg ijs op de injectieplaats. Probeer het slachtoffer zo veel mogelijk te kalmeren. Blijf de vitale functies controleren in afwachting van de komst van de hulpdiensten.
2 VERGIFTIGING DOOR CONTACT MET DE HUID Bij producten als ethyleenoxide of dichloorethaan kunnen laattijdig huidletsels zichtbaar worden. Berucht is de blaarvorming aan de voeten nadat ethyleenoxide op de schoenen is terecht gekomen. De reactie van de huid op toxische producten is afhankelijk van: - De aard en concentratie van het product op de huid. - Duur van het contact. - De temperatuur en aard van het contact (bvb. onder druk). - De toestand van de opperhuid (leeftijd, voorgaande beschadigingen). - De kwaliteit van het afweersysteem. Sommige stoffen kunnen immunologisch herkend en onschadelijk gemaakt worden.
WAAR LET JE EXTRA OP? Spoel minimaal 20 minuten. Verwijder kledij. Zorg dat je zelf niet met het product in contact komt! - Wrijf nooit hard op de huid en breng er nooit een ander product op aan. -
3 GIFTIGE PRODUCTEN IN HET OOG Als het oog in contact komt met giftige producten, kunnen naast chemische brandwonden ook stoornissen van de vitale functies veroorzaakt worden als giftige deeltjes via het oog in de bloedbaan terecht komen.
WAAR LET JE EXTRA OP? Wrijf niet in de ogen. Hou de ogen open. - Spoel zo vlug mogelijk gedurende 15 minuten onder zacht stromend water. Doe dit zo dat het spoelwater het andere oog niet raakt. - Gebruik geen antidotum (= tegengif). -
137
Samenvatting In dit hoofdstuk kwamen enkele specifieke noodsituaties aan bod die resulteren in uiteenlopende symptomen en letsels. Ook hier geldt dat je de stappen van de benadering van een noodsituatie zorgvuldig volgt. Bovendien moet je bij elektrocutie, verdrinking en vergiftiging als hulpverlener extra aandacht schenken aan je eigen veiligheid. Elektrocutie is een gevolg van contact met elektriciteit. Afhankelijk van de stroomsterkte, de weerstand, de spanning van de bron, de frequentie, de duur van het contact en de weg die de stroom door het lichaam volgt, kunnen uiteenlopende zichtbare en onzichtbare inwendige en uitwendige letsels ontstaan. Je respecteert de algemene principes van de benadering van een noodsituatie. Raak nooit een slachtoffer aan dat nog in contact staat met een stroombron. Als je het slachtoffer veilig kan benaderen, verleen je eerste hulp in functie van de verwondingen. Bij het redden van drenkelingen ben je alert voor de paniekreacties van een bewust slachtoffer waardoor je zelf in grote problemen kan komen. Eens je het slachtoffer op het droge hebt, controleer je de vitale functies. Als het slachtoffer niet meer ademt, start je de reanimatie. Een slachtoffer dat normaal ademt, leg je in de veiligheidshouding en bescherm je tegen afkoeling in afwachting van de komst van professionele hulpverleners.
138
Vergiftiging kan gebeuren via de spijsvertering, via de luchtwegen of via de huid en de slijmvliezen. De symptomen kunnen erg uiteenlopend zijn. Je aandacht gaat altijd eerst uit naar het vrijwaren van de vitale functies. Je probeert zo veel mogelijk nuttige informatie te verzamelen die de hulpdiensten inzicht kunnen geven in de aard van de vergiftiging. Bij een vergiftiging langs het spijsverteringsstelsel door bijtende stoffen of door petroleumproducten probeer je te vermijden dat het slachtoffer gaat braken. Dat is wel aangewezen bij vergiftiging door niet bijtende stoffen, behalve als het slachtoffer stoornissen in de vitale functies vertoont. Je geeft het slachtoffer geen eten of drinken. Bij vergiftiging langs de ademhaling ben je in het bijzonder alert voor explosiegevaar en voor producten die zonder het te merken ingeademd kunnen worden. Je evacueert het slachtoffer zo snel mogelijk en je waakt over de vitale functies in afwachting van de komst van de hulpdiensten. Bij vergiftiging langs de huid zorg je ervoor zelf niet met het product in contact te komen. Je spoelt het slachtoffer met stromend water en je verwijdert tijdens het spoelen kledij die met het gif in contact is gekomen.
139
140
8
OVERLIJDEN
Het overlijden van een reiziger in het buitenland leidt tot heel wat verwikkelingen. Als reisleider word je geconfronteerd met een plotse, onverwachte en ingrijpende gebeurtenis die heel wat emotionele en praktische bekommernissen veroorzaakt. Eerst en vooral zijn er natuurlijk de emotionele reacties bij de rest van de groep – en zeker bij eventuele meereizende familieleden of kennissen. Daarnaast zijn er de praktische gevolgen voor het vooropgestelde reisschema en het verdere verloop van de reis. En bovendien heb je als reisleider de verantwoordelijkheid voor het opstarten van de procedures die na een overlijden moeten worden gevolgd. Die kunnen van land tot land sterk verschillen. Meestal zal je voor informatie en hulp kunnen terugvallen op je reisorganisatie, lokale agenten, de reisverzekeraar of eventueel een plaatselijke begrafenisondernemer.
141
AANDACHT VOOR EMOTIES HET VASTSTELLEN VAN DE DOOD WAT DOE JE? REPATRIËRING AANDACHTSPUNTEN CHECKLIST
142
OVERLIJDEN AANDACHT VOOR EMOTIES Het overlijden van een medereiziger veroorzaakt niet alleen veel verdriet en ontreddering bij de familie en eventuele begeleidende kennissen; ook de andere reisgenoten kunnen erg onder de indruk zijn en uiteenlopende emotionele reacties vertonen. Ook zij verdienen bijzondere aandacht. Afhankelijk van de omstandigheden probeer je de rest van de groep af te leiden van de gebeurtenissen en de praktische gevolgen zoveel mogelijk te beperken. In het ideale geval kan je in de groep een vangnet creëren voor eventuele meereizende familieleden of vrienden van de overledene. De kans bestaat dat de behoefte leeft om de emoties te ventileren tijdens een groepsgesprek. Daar kan je dan op inspelen door iedereen samen te brengen op een plaats waar ongestoord steun bij elkaar kan worden gevonden. - Betrek eventueel aanwezige directe familieleden bij elke beslissing. Zorg voor alle praktische zaken, en beloof enkel wat je zelf zeker kan realiseren. - Geef alle informatie die je hebt. - Respecteer alle gevoelens, hoe vreemd ze ook zijn. Probeer het leed niet steeds te verzachten, ook al is dit goed bedoeld. - Stimuleer voldoende rust. - Verlies ook je eigen emoties niet uit het oog.
HET VASTSTELLEN VAN DE DOOD Een eerste belangrijke taak is het laten vaststellen van de doodsoorzaak. Alleen een dokter in de geneeskunde kan een geldig attest afleveren dat de doodsoorzaak aangeeft. In geval van een "natuurlijk overlijden" kan het lichaam daarna snel door de plaatselijke autoriteiten worden vrijgegeven. Maar bij een "verdacht overlijden" of een overlijden ten gevolge van een ongeval, is dat afhankelijk van het verloop van een gerechtelijke procedure of zelfs van een gerechtelijk onderzoek waarbij een autopsie kan worden bevolen.
WAT DOE JE? Verwittig zo vlug mogelijk de reisverzekeraar, de ambassade en je eigen organisatie. De reisverzekeraar zal meestal een internationale begrafenisonderneming onder de arm nemen die ook alle administratieve procedures afhandelt. Maak met de reisverzekeraar, de vertegenwoordigers van de ambassade en van je organisatie duidelijke afspraken over wie de familie zal verwittigen - zeker als de overledene alleen reisde. Vertegenwoordigers van de reisverzekeraar of de ambassade kunnen, eventueel door tussenkomst van de plaatselijke politie in België, de familie van het overlijden op de hoogte brengen.
143
- Onderteken zelf nooit documenten zonder de uitdrukkelijke toestemming van de reisverzekeraar. Zorg er voor dat ook eventuele verwanten geen documenten ondertekenen van plaatselijke verzekeringen of begrafenisondernemers, zonder dat de reisverzekering daar uitdrukkelijk opdracht toe geeft. - Verzamel alle waardevolle voorwerpen van de overledene en zorg ervoor dat ze aan de familie kunnen worden overgedragen. - Zorg ervoor dat de identiteitsgegevens van de overledene (paspoort of identiteitskaart) bij het lichaam blijven. Als dat niet zo is, wordt het stoffelijk overschot als niet- identificeerbaar beschouwd en wordt repatriëring erg moeilijk - zoniet onmogelijk.
REPATRIËRING Niet alle verzekeringsorganisaties voeren zelfstandig repatriëringen uit. Vaak wordt deze opdracht uitbesteed. Via de verzekeringsorganisatie verneem je welke organisatie de repatriëring zal uitvoeren. Deze organisatie regelt alle praktische zaken (boeken van een vlucht, overbrenging van het lichaam naar de luchthaven, overbrenging van het lichaam naar een Belgisch mortuarium enz.) De familieleden worden (bijna) nooit samen met het stoffelijk overschot gerepatrieerd. Meestal gaat het lijk met een cargovlucht waar geen passagiers zijn op toegelaten. Overtuig vergezellende familieleden er dan ook van om bij het gezelschap te blijven of zo nodig terug te keren naar België. Voor de repatriëring van stoffelijke overschotten zijn heel wat documenten vereist: - Een medisch attest waaruit blijkt dat overledene niet aan een besmettelijke ziekte leed. Dit wordt geëist door de douane. Dit document wordt opgesteld door de dokter die de dood vaststelde. - De toelating van de ambassade of consulaat van het herkomstland om het stoffelijk overschot over te brengen. - Toelating van de gemeente van bestemming. Deze toelating wordt gegeven via het consulaat of ambassade. - Bewijs van ter plaatse zijn van een ontvanger van het lichaam. Dit kan een familielid of een loodseigenaar op de luchthaven zijn. Het land van herkomst van de overledene dient vervolgens toelating te verlenen om het lijk te aanvaarden. De kosten van een repatriëring kunnen bijzonder hoog oplopen. Afhankelijk van de situatie komen de reisbijstandsverzekeraar, de levensverzekering, de schuldsaldoverzekering, de overlijdensverzekering of de mutualiteit tussen, maar uiteindelijk is dat een ‘probleem’ van de nabestaanden, niet meer van de reisleider…
144
AANDACHTSPUNTEN RELIGIEUZE FACTOREN Respecteer de religieuze overtuiging van de overledene en van eventueel vergezellende familieleden. Via het formulier ‘Vertrouwelijke Informatie’ kan je de wensen van betrokkene kennen. Hou ook rekening met de plaatselijke gebruiken. In vele landen is een dood lichaam onrein en dient het gewassen te worden. Voor de strikt islamitische landen betekent dit bijvoorbeeld dat mannen mannen en vrouwen vrouwen wassen.
PLAATSELIJKE REGLEMENTERING Het kan voorkomen dat de plaatselijke reglementering omwille van de volksgezondheid een onmiddellijke “oplossing” eist, vooral dan in warmere streken. Zo moet de overledene in bepaalde delen van China binnen de 24 uur begraven of gecremeerd worden, terwijl een overleden boeddhist de eerste 8 uur net niet aangeraakt mag worden omdat zijn geest de kans moet krijgen het aardse lichaam te ontstijgen. Voor een alleen reizende moet die beslissing door de familie thuis worden genomen. Het is dan zeker handig als je kunt terugvallen op het formulier ‘Vertrouwelijke Informatie’. Als je niemand kan bereiken is crematie en overbrenging van de asse nog de meest adequate oplossing.
INTERNATIONALE REGLEMENTERING Er bestaat geen echte internationale regelgeving rond het vervoer van menselijke stoffelijke resten. Voor Europa geldt doorgaans dat asurnen zonder enige formaliteit in- en uitgevoerd mogen worden, alhoewel ook hier weer de nodige uitzonderingen bestaan (bv Polen). Indien je hierin zelfstandig moet beslissen, informeer je je best vooraf bij de plaatselijke autoriteiten. Een certificaat van de begrafenisondernemer of het crematorium kan echter meestal volstaan. Het (letterlijk) “stoffelijk overschot” wordt dan hetzij in de handbagage, hetzij in de geregistreerde bagage meegenomen. Voor “gekiste lijken” of “niet- gecremeerde stoffelijke overschotten” bestaan er echter een hele reeks voorschriften – van (eiken)houten kisten over zinken binnenkisten tot het verplicht gebruik van bepaalde ontsmettingsmiddelen of het balsemen van het lichaam. Voor niet-gecremeerde stoffelijke overschotten is er dus nog minder een uniforme regeling en laat men best alles over aan de (internationale) begrafenisondernemer - al dan niet aangesteld door de verzekering. Die kan dan zorgen voor de vrijgeleide, de zogenaamde lijkenpas of “laissez-passer”. Het vervoer van een lijk (zeker internationaal) is big business. Amerikaanse of Japanse toestanden – met begrafeniskosten van om en bij de 15.000$ - kennen wij in Europa gelukkig nog niet, maar zeker bij overlijdens in deze "dure" landen is voorzichtigheid geboden: begrafenisondernemers zijn er als de kippen bij om hun diensten aan te bieden.
CHECKLIST - Een arts stelt de dood vast en vult de noodzakelijke documenten in. Het is mogelijk dat de plaatselijke politie een autopsie beveelt. Laat de identiteitsdocumenten bij de overledene, anders worden zij geconfronteerd met een ‘niet-geïdentificeerd lijk”. - Verwittig je reisorganisatie. - Contacteer de ambassade en geef je contactgegevens door. - Contacteer het noodnummer van de verzekeringsorganisatie van betrokkene en geef je contactgegevens door. Noteer het dossiernummer en hou dit nummer steeds bij je. - Via de verzekeringsorganisatie verneem je welke organisatie de repatriëring zal uitvoeren. Deze organisatie regelt alle praktische zaken (boeken van een vlucht, overbrenging van het lichaam naar de luchthaven, overbrenging van het lichaam naar een Belgisch mortuarium enz.) - Zorg voor een goede ondersteuning van betrokken familieleden en overige reizigers.
145
146
9
BIJLAGEN
147
BIJLAGE 1: DE (MEDISCHE) AANSPRAKELIJKHEID VAN DE REISLEIDER In navolging van de Europese Richtlijnen en aanbevelingen vereist Toerisme Vlaanderen van reisleiders een brevet hulpverlener om de erkenning van reisleider te verkrijgen en / of te behouden. Bijgevolg hebben alle erkende reisleiders een – zij het summiere - opleiding genoten om de eerste zorgen te kunnen verlenen aan reizigers in (medische) nood. De vraag rijst dan in hoeverre zij aansprakelijk kunnen gesteld worden bij een handelen of een verkeerd handelen. Ook bij een niet-handelen dient onderzocht te worden of de houding “Ik ben geen dokter” en “Snel naar het ziekenhuis” de reisleider kan vrijpleiten van elke aansprakelijkheid.
1 DE TAAK VAN DE REISLEIDER Een reisleider – wat ook zijn statuut, zijn juridische positie is - heeft een sui generis overeenkomst met de reisorganisator dat in grote lijnen terug te brengen is naar de benoemde overeenkomst van lastgeving1. Hierdoor vertegenwoordigt hij de reisorganisator bij de reizigers en dient hij alle verplichtingen van de reisorganisator op zich te nemen. Zijn belangrijkste taken zijn dan informatie en bijstand. Meer specifiek verplicht de Wet op de Reiscontracten2 de reisorganisator alle in nood verkerende reizigers bij te staan3. Onmiskenbaar verkeert een reiziger in het buitenland, die medische problemen ondervindt, in nood, al was het maar dat hij de taal niet (voldoende) kent. De reisleider zal hem bijgevolg moeten bijstaan met de op dat moment meest gepaste hulp. Dit kan louter vertalen zijn of het inroepen van medische hulp. Evengoed kunnen er zich echter situaties voordoen waarin de reisleider daadwerkelijk handelend moet optreden en ‘medische’ handelingen zou moet stellen. Kan hij daarbij zijn boekje te buiten gaan?
2 ONWETTIGE UITOEFENING VAN DE GENEESKUNDE? In vele gevallen ‘schuilt’ een reisleider, uit angst iets verkeerd te doen, zich – begrijpelijk - achter deze uitspraak om geen medische zorgen te moeten toedienen. De betekenis van deze regel ligt echter op een heel ander vlak. Met het verbod op onwettige uitoefening van de geneeskunde in de zin van de Wet op de uitoefening van de Geneeskunst4 bedoelt men een geregelde uitoefening – het “op gewoonlijke wijze” - zonder over de nodige kwalificaties en toelating te beschikken: Art. 38
§ 1. Onverminderd de toepassing van de straffen gesteld bij het Strafwetboek, alsook, desgevallend, de toepassing van tuchtmaatregelen: 1° wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van vijfhonderd [euro] tot vijfduizend [euro] of met een van die straffen alleen, hij die met overtreding van [artikelen 2, § 1, 3, 4, 21bis, 21noviesdecies of 51], gewoonlijk een handeling of handelingen stelt die behoren tot de geneeskunde of de artsenijbereidkunde hetzij zonder houder te zijn van het vereiste diploma of zonder er wettelijk van vrijgesteld te zijn, hetzij zonder te beschikken over het visum van de geneeskundige commissie, hetzij zonder op de lijst van de Orde ingeschreven te zijn wanneer zulks vereist is. (…)
148
Het verlenen van hulp door een reisleider in een noodsituatie kan derhalve niet bestempeld worden als een onwettige uitoefening van de geneeskunde. Immers, een onwettige uitoefening van de geneeskunde in de zin van artikel 38 par. 1, eerste lid van de Wet op de Uitoefening van de Geneeskunst stelt slechts strafbaar het op gewoonlijke wijze stellen van eenzelfde of verschillende – en dus herhaald - handelingen die behoren tot de geneeskunde door een onbevoegde persoon. Hoewel over de invulling van het begrip “gewoonlijk” verschillende visies terug te vinden zijn in rechtsleer en rechtspraak, en het vaststellen van de gewoonte een taak is van de feitenrechter, is het duidelijk dat een interventie bij een noodgeval uit zijn aard alleen al hier niet kan ondervallen. Een reisleider die de eerste zorgen toedient aan een persoon die bvb. door een val gekwetst wordt, of een vrij in de handel (apotheek) verkrijgbaar ‘geneesmiddel’ tegen hoofdpijn ter beschikking stelt, oefent geen geneeskunde uit en zeker niet op een geregelde manier; anders ligt het met het toedienen van geneesmiddelen die zonder doktersvoorschrift niet te verkrijgen zijn, louter op aangeven van de reiziger. Het komt een reisleider niet toe een medische diagnose te stellen en vervolgens de (gepaste?) medicatie toe te dienen. In het merendeel van de gevallen echter weet de reiziger perfect wat hem scheelt en heeft hij die medicatie bij zich. Via een formulier ‘Vertrouwelijke informatie’5 kan de reisleider nagaan welke medicatie een medereiziger, die zelf niet meer in staat is om dit kenbaar te maken, moet nemen. De vraag stelt zich of een reisleider bvb. een inspuiting kan en mag geven. Injecties zetten is immers een strikt medische handeling die uitsluitend door artsen en verplegend personeel kan worden toegediend. Of kan en mag een reisleider hartmassage toepassen of een defibrillator hanteren op iemand die neervalt en niet meer ademt? Onmiskenbaar een handeling die thuishoort in de sfeer van medische behandelingen en dus in principe voorbehouden aan geschoold personeel. Maar breekt ook hier in uiterst zelden gevallen nood niet wet? Indien immers de tijd dringt en een strikt medische handeling de enige – misschien zelfs maar tijdelijke – oplossing biedt, moet de reisleider die ook stellen, zo niet komt hij tekort aan zijn plicht een persoon in nood bij te staan (cfr hierna ‘schuldig verzuim’). Alleszins, voor wat betreft de AED (Automatische Externe Defibrillator) dient men geenszins te vrezen om op het terrein van de onwettige uitoefening van de geneeskunde te komen, nu de wetgever uitdrukkelijk aan iedereen de toelating verleent om een reanimatie door te voeren met een dergelijk toestel. Bij wet van 12 juni 20066 wordt iedereen immers toegelaten om in het kader van een reanimatie een AED te gebruiken. Overeenkomstig het uitvoerings-K.B. van 21 april 20077 wordt een AED gedefinieerd als volgt: Een toestel dat op basis van een analyse een elektrische schok kan toedienen, al dan niet na een voorafgaandelijke vraag
op een knop te drukken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen “AED categorie 1” en “AED categorie 2”, waarbij de toestellen van categorie 1 niet op manuele versie kunnen gezet worden en geen scherm hebben waarop het hartritme kan worden gevolgd, in tegenstelling tot de toestellen van categorie 2. Het is de “AED categorie 1”, dus het volledig en uitsluitend automatisch toestel, dat door iedereen mag gebruikt worden, zowel professionele als niet-professionele gebruikers. Moet een reisleider dit toestel gebruiken als het voorhanden is? M.i. dient deze vraag bevestigend beantwoord te worden. Nu van een (erkende) reisleider verwacht wordt dat hij het brevet van hulpverlener heeft, kan worden verondersteld dat hij de bekwaamheid heeft om dergelijke toestellen te gebruiken. Het niet aanwenden ervan bij een noodgeval, terwijl het wel degelijk voorhanden was, kan dan een inbreuk op de zorgvuldigheidsplicht en een tekortkoming in de bijstandsplicht uitmaken, zodat de reisleider aansprakelijk zou kunnen gesteld worden indien er zich door dit niet handelen ernstige verwikkelingen hebben voorgedaan en schade is opgetreden. Wij betreden dan het terrein van het ‘schuldig verzuim’.
3 SCHULDIG VERZUIM Immers vertrekkend vanuit voormeld K.B. treffen we een interessante kanttekening bij “professionele hulpverleners”. Bij het gebruik van het defibrillatietoestel beschouwt het K.B. enkel de verpleegkundigen en de hulpverleners-ambulanciers8 als professionele gebruikers, naast uiteraard de artsen die op basis het K.B. nr 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de geneeskunde de AED kunnen gebruiken. Alle andere personen zijn in de zin van deze reglementering te beschouwen als niet-professionele gebruikers, dus bvb. ook een tandarts of een apotheker en uiteraard dan zeker een reisleider, ook al heeft hij het brevet van hulpverlener. De aansprakelijkheid van een hulpverlener–professioneel zal echter zwaarder doorwegen dan van een hulpverlener-niet-professioneel. Hiermee blijft echter de vraag welke handelingen een reisleider zou mogen stellen in het kader van een noodgeval en in welke mate hij hiervoor dan verantwoordelijkheid zou dragen, onopgelost. Mag of moet een reisleider bvb. een hartmassage toepassen of bij dreigende verstikking een opening maken in de luchtpijp. Hoewel deze voorbeelden misschien extreem voorkomen, zijn zij zeer realistisch en “uit het leven van een reisleider” gegrepen. Slechts één duidelijk antwoord past hier: voor iedereen, en dus ook en zeker voor de reisleider-helper, geldt de verplichting om hulp te verlenen aan een in nood verkerend persoon. Deze plicht vloeit voort uit het strafbaar stellen van het zogenaamde “schuldig verzuim”, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen hulp verlenen en hulp verschaffen.
149
Hulp verlenen houdt in dat men persoonlijk de hulp biedt, terwijl hulp verschaffen impliceert dat men de hulp van een ander gaat inroepen. Bij de concrete beoordeling van de al dan niet verleende of verschafte hulp zal de rechter ook rekening houden met de hoedanigheid van de hulpverlener, waarbij men zich kan inbeelden dat van een gediplomeerd helper, zoals alle reisleiders, erkend door Toerisme Vlaanderen moeten zijn, een andersoortige hulp wordt verwacht dan van een complete “medische leek”. Artikel 422 bis van het Strafwetboek stelt schuldig verzuim strafbaar:
Art. 422 bis:
“Met gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar en met geldboete van vijftig frank tot vijfhonderd frank of met een van die straffen alleen wordt gestraft hij die verzuimt hulp te verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen. Voor het misdrijf is vereist dat de verzuimer kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen. Heeft de verzuimer niet persoonlijk het gevaar vastgesteld waarin de hulpbehoevende verkeerde, dan kan hij niet worden gestraft, indien hij op grond van de omstandigheden waarin hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er gevaar aan verbonden was. De straf bedoeld in het eerste lid wordt op twee jaar gebracht indien de persoon die in groot gevaar verkeert, minderjarig is.” Strafrechtelijk loopt de reisleider dus meer kans om geviseerd te worden door art. 422 bis Swb dan door het ‘onwettig uitoefenen van de geneeskunde” ex KB 78. Op basis van het “voorkomen” van schuldig verzuim zal een reisleider die bvb. (in navolging van al te Amerikaanse televisiefeuilletons) een opening maakt in een luchtpijp van een stikkende man, geen misdrijf gepleegd hebben, integendeel. Dit standpunt werd aldus ook formeel ingenomen door de Orde van Apothekers, die evenmin als hulpverleners sensu stricto zijn te aanzien. Het niet lukken van de hulpverlening, of het zelfs verergeren van het probleem door een verkeerde manipulatie, kan niet tot veroordeling leiden. Diegene die een ernstige poging tot hulpverlening onderneemt, maar niet slaagt in zijn opzet, kan niet strafrechtelijk veroordeeld worden. De intentie van de hulpverlener is doorslaggevend: hij wou hulp bieden, zo goed en zo kwaad hij kon. Anderzijds kan om’t even wie – en dus zeker de reisleider-hulpverlener - wel veroordeeld worden wegens schuldig verzuim wanneer dit zich bvb. beperkt tot het opbellen van de hulpdiensten, terwijl er hulpmateriaal aanwezig is. Zo zal de hulpverlener een hartmassage moeten toedienen of de defibrillator moeten gebruiken indien die voorhanden is, ook al heeft hij de hulpdiensten verwittigd en zijn die onderweg.
150
Naar de burgerrechtelijke verantwoordelijkheid toe wordt in beginsel een appreciatie gemaakt door de houding van de hulpverlener in kwestie – i.c. de reisleider - te vergelijken met de normale en vooruitziende reisleider die zich in eenzelfde situatie ziet geplaatst: het principe van de bonus pater familias, de “goede huisvader”. Hoe zou deze gehandeld hebben en op welke wijze, indien hij zelf diende te handelen of hulp zou moeten inroepen van de medische urgentiediensten. Het betreft hier bijgevolg een feitelijke appreciatie. Overeenkomstig art. 1382 e.v. BW is men echter slechts aansprakelijk voor schade, toegebracht aan derden, voor zover men hieraan schuld heeft. Anderzijds benadrukt ook art. 1383 BW het schuldig verzuim: niet alleen een schuldige daad, ook de (schuldige) nalatigheid of onvoorzichtigheid leidt tot burgerrechtelijk aansprakelijkheid:
Art. 1382
Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden. Art. 1383
Ieder is aansprakelijk niet alleen voor de schade welke hij door zijn daad, maar ook voor die welke hij door zijn nalatigheid of door zijn onvoorzichtigheid heeft veroorzaakt. Tussen het feit, de schade en de fout dient er een oorzakelijk verband te bestaan. Een reisleider, die goed bedoeld, iemand tracht te helpen en daarbij een verkeerde handeling stelt, heeft strafrechtelijk misschien geen fout gemaakt, maar kan burgerrechtelijk aansprakelijk gesteld worden indien het om een ‘onvergeeflijke, domme daad “ zou gaan. Of m.a.w. indien hij roekeloos en ondoordacht handelt, wat van een reisleider niet kan worden voorondersteld. In dat geval beging hij een fout. Wie zich echter als een “bonus pater familias” zou hebben gedragen, begaat geen fout en zal dus niet aansprakelijk worden gesteld.
4 AANSPRAKELIJKHEID BIJ FOUT Als reisleider is men onmiskenbaar de vertegenwoordiger van de reisorganisator: een reisleider is één van de verstrekkers van diensten, waarover art. 17 van de reiscontractenwet handelt:
Art. 17.
De reisorganisator is aansprakelijk voor de goede uitvoering van het contract, overeenkomstig de verwachtingen die de reiziger op grond van de bepalingen van het contract tot reisorganisatie redelijkerwijs mag hebben, en voor de uit het contract voortvloeiende verplichtingen, ongeacht
of deze verplichtingen zijn uit te voeren door hemzelf dan wel door andere verstrekkers van diensten en zulks onverminderd het recht van de reisorganisator om deze andere verstrekkers van diensten aan te spreken. De reisorganisator is voor de daden en nalatigheden van zijn aangestelden en vertegenwoordigers, handelend in de uitoefening van hun functie, evenzeer aansprakelijk als voor zijn eigen daden en nalatigheden. Ook hier staat benadrukt dat de nalatigheid van een verstrekker van diensten – en dus ook een reisleider – een aansprakelijkheid instelt. Zoals reeds hiervoor gesteld, heeft de reisleider een sui generis overeenkomst, ongeacht zijn ‘juridisch statuut’. Zijn opdracht oefent hij uit in naam van en voor rekening van de reisorganisator, zodat de aansprakelijkheid, het financiële aspect van zijn verantwoordelijkheid, te allen tijde door de reisorganisator gedragen wordt. Alleen eigen daad – zeg maar opzet – of zeer zware fout kunnen de eigen aansprakelijkheid van de reisleider – en dus het ‘zelf moeten opdraaien voor de schade’ - in het gedrang brengen. Er dient echter in de beoordeling een onderscheid gemaakt te worden tussen de verschillende ‘soorten’ statuten: voor de ‘professionele’ reisleider – werknemer, ambtenaar of zelfstandige, al dan niet in bijberoep – die voor zijn activiteit betaald wordt, zal meer professionaliteit verwacht worden dan van de reisleider-vrijwilliger. Waar culpa levis(sima) of (zeer) lichte fout kan volstaan voor betaalde lasthebbers, zal bij wie als vrijwilliger werkt alleen de opzet en zware fout worden weerhouden.9 Een fout zal uiteraard eveneens anders bekeken worden vanuit de gezamenlijke lastgeving en arbeidsrechtelijke verhouding (werknemer of aanbesteding) dan vanuit de loutere lastgeving (vrijwilliger)10. Ook de Wet op de vrijwilligers11 kent een soortgelijke bepaling:
Art. 5
[Elke organisatie is burgerlijk aansprakelijk voor de schade die de vrijwilliger aan de organisatie en aan derden berokkent bij het verrichten van vrijwilligerswerk, behalve in geval van bedrog, zware fout of eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomende lichte fout van de vrijwilliger.] En het beginsel van art. 1384, 3de lid BW, dat de opdrachtgever aansprakelijk kan gesteld worden voor de daden van zijn aangestelde, kent eveneens zijn volle uitwerking in de relatie reisorganisator – reisleider:
welke men veroorzaakt door zijn eigen daad maar ook voor die welke veroorzaakt wordt door de daad van personen voor wie men moet instaan, of van zaken die men onder zijn bewaring heeft. ( … ) De meesters en zij die anderen aanstellen, voor de schade door hun dienstboden en aangestelden veroorzaakt in de bediening waartoe zij hen gebezigd hebben. (
…
)
Geen reisleider kan zich bijgevolg schuilen achter een (misplaatste) voorzichtigheidsnorm om niet te handelen, integendeel. Een nalatigheid zou de opdrachtgever – maar ook hemzelf - in een lastig parket kunnen brengen. Volledigheidshalve dient trouwens tevens gewezen te worden op de diverse aansprakelijkheidsverzekeringen die een handelen van een reisleider dekken. Een verstandige reisleider – of hij nu werknemer, zelfstandige of vrijwilliger is – heeft een persoonlijke B.A. polis, al dan niet via zijn (beroeps)organisatie afgesloten. Bovendien is de werknemer en de vrijwilliger verzekerd (of zou moeten zijn) via de uitbatings- of bedrijfspolis van zijn werkgever cq opdrachtgever, de zelfstandige via zijn eigen bedrijfspolis of vallen zij allen onder de verzekering burgerlijke aansprakelijkheid van de opdrachtgever, gelet op hun sui generis statuut. Daarnaast is de vrijwilliger die schade veroorzaakt aan derden, nog (verplicht12) verzekerd via een Burgerlijk Aansprakelijkheidspolis van de organisatie waarbij hij is aangesloten.
5 BESLUIT Er is geen enkele reden waarom een reisleider zich zou moeten onthouden van een (levensreddende) helpende hand aan een in nood verkerende (mede)reiziger. Er is zelfs een dwingende verplichting om alle mogelijke hulp te bieden. Door de vereiste een brevet van hulpverlener te halen, wordt de verantwoordelijkheid van de reisleider niet noemenswaardig verzwaard, maar worden zijn mogelijkheden en vaardigheden om hulp te bieden wel aanzienlijk vergroot. Het draagt dus alleen maar bij tot de verdere professionalisering van de activiteit als reisleider, die zich dan ook als dusdanig dient te gedragen en bijgevolg alle hulp moet bieden aan “de in nood verkerende reiziger”. Karel Peeters Gent, 01 februari 2010
Art. 1384
Men is aansprakelijk niet alleen voor de schade
151
VOETNOTEN: 1 Zie Burgerlijk Wetboek (BW) art. 1984 e.v. 2 Wet tot regeling van het contract tot reisorganisatie en reisbemiddeling, Wet van 16 februari 1994, B.S. 1 april 1994; hierna kortweg de ‘Reiscontractenwet’ genoemd 3 Reiscontractenwet art. 18 § 3 4 Cfr KB 78 betreffende de uitoefening van de Gezondheidszorgberoepen, B.S., 14 november 1967, err. B.S., 12 juni 1968, art. 38 §1, eerste lid; hierna de Wet op de uitoefening Geneeskunst (WUG) genoemd 5 Cfr bijlage 2; het formulier werd ontwikkeld in en gebruikt door de reisleiders van de vzw Reis- en Opleidingscentrum te Gent. Reizigers geven het ingevuld onder gesloten omslag bij het begin van de reis af aan de reisleider, die het in geval van nood kan raadplegen. Op het einde van de reis worden de ongeopende omslagen aan de reiziger teruggegeven. 6 Wet dat het bedienen van automatische « externe » defibrillatoren toelaat, Wet 12 juni 2006, B.S., 21 september 2006 (derde uitg.), err., B.S., 28 september 2006. 7 K.B. 21 april 2007, B.S.¸ Koninklijk besluit houdende veiligheids- en andere voorwaarden inzake een automatische externe defibrillator gebruikt in het kader van een reanimatie, B.S., 18 mei 2007 (tweede uitg.) 8 Ambulancier is een “stadium” verder dan helper 9 Art. 1999, 2de lid en 2000 bw. 10 Cfr K. Demeulemeester & K. Peeters, Handleiding voor reisleiders en reizigers, Davidsfonds-Leuven, 159. 11 Wet betreffende de rechten van vrijwilligers, Wet van 03 juli 2005, B.S., 29 augustus 2005 (eerste uitgave) 12 Cfr Wet op de vrijwilligers, art. 6
BIJLAGE 2: MEDISCHE VRAGENLIJST
152
VERTROUWELIJKE INFORMATIE T.A.V. UW REISLEIDER Het staat u vrij dit formulier in te vullen en onder gesloten omslag aan uw reisleider te overhandigen bij de aanvang van de reis. Hierdoor geeft u aan uw reisleider de toelating in geval van nood deze omslag te openen en kennis te nemen van de hierin vermelde gegevens, deze aan de bevoegde instanties door te geven en de aangeduide personen te verwittigen. Indien er geen gebruik werd van gemaakt, zal uw reisleider deze omslag op het einde van de reis ongeopend teruggeven. UW PERSOONLIJKE GEGEVENS
Geslacht
M
V
Naam: ...................................................................................................................................................................................................................................... Voornaam: ............................................................................................................... Geboorteplaats: .......................................................................................................................................................................................................... Geboortedatum: .............................................................................................. Straat: ..................................................................................................................................................................................................................................... Nr: ........................................................... Bus: ....................................................... Postnummer: ...................................................................................................................................... Gemeente: .......................................................................................................................................................................................... E-mail: ..................................................................................................................................................................................................................................... Tel: .....................................................................................................................................
UW FAMILIE OF CONTACTPERSOON IN BELGIË (indien verschillend van bovenstaande gegevens)
1. Naam: ............................................................................................................................................................................................................................. Voornaam: .......................................................................................................... Straat: ..................................................................................................................................................................................................................................... Nr: ........................................................... Bus: ....................................................... Postnummer: ...................................................................................................................................... Gemeente: .......................................................................................................................................................................................... Tel. privé: .................................................................................................................................................. Tel. werk: .............................................................................................................................................................................................. Fax privé: ................................................................................................................................................. Fax werk: ............................................................................................................................................................................................. E-mail privé: ......................................................................................................................................... E-mail werk: ..................................................................................................................................................................................... 2. Naam: ............................................................................................................................................................................................................................ Voornaam: .......................................................................................................... Tel. privé: .................................................................................................................................................. Tel. werk: .............................................................................................................................................................................................. Fax werk: ................................................................................................................................................. Fax privé: ............................................................................................................................................................................................ E-mail privé: ......................................................................................................................................... E-mail werk: .....................................................................................................................................................................................
MEDISCHE INFORMATIE: STRIKT VERTROUWELIJK Huisarts of behandelend geneesheer
Uw dossiernummer
Naam: ...................................................................................................................................................................................................................................... Voornaam: ............................................................................................................... Straat: ..................................................................................................................................................................................................................................... Nr: ........................................................... Bus: ....................................................... Postnummer: ...................................................................................................................................... Gemeente: .......................................................................................................................................................................................... Tel. werk: .................................................................................................................................................. Fax werk: ............................................................................................................................................................................................. E-mail werk: .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 153
Medische gegevens: eventueel in te vullen door uw huisarts
Bloedgroep: ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ Allergieën: ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ Diabetes: ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Penicillinegevoelig: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... Inentingen Gele koorts
Tyfus
Hepatitis A
Hepatitis B
Hepatitis C
Preventie Malaria Uw dagelijkse medicatie Medicament
Dosering
In geval van uiterste nood vraag ik bijstand van een bedienaar van de ............................................................................................................................................ eredienst.
MIJN VERZEKERINGEN
1. Ziekteverzekering: ..................................................................................................................................... Inschrijvingsnummer: ........................................................................................................................... Contactnummer: .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
2. Reisverzekering: .......................................................................................................................................... Polisnummer: .................................................................................................................................................... Maatschappij: ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. Dekking:
Ziekte & ongevallen
Reisonderbreking
Bagage
3. Reisbureau: ......................................................................................................................................................... Naam: ............................................................................................................................................................................ Tel.: ......................................................................................................................................................................................... Fax: ................................................................................................................................................................................... E-mail: ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
154
BIJLAGE 3: TIPS VOOR DE REISAPOTHEEK De samenstelling van de reisapotheek varieert naargelang de bestemming en het soort reis. Uiteraard spelen ook de conditie en de medische voorgeschiedenis van de individuele reiziger een belangrijke rol. Niemand is beter geplaatst dan de huisarts om deskundig advies uit te brengen over wat mee moet en wat niet. Onderstaande lijst is dus zeker niet bindend of volledig. Hij zal door de huisarts worden aangepast in functie van bestaande klachten, lopende behandelingen of individuele gevoeligheden van elke reiziger.
WAT MOET ER ZEKER MEE? Alle medicatie die de reiziger in het kader van lopende behandelingen moet nemen.
VERBANDMATERIAAL: zwachtels (Rekwindel): 5 cm en 7 cm compressen 10X10/2, compressen 5 X 5 /5 - Kleefpleisters - driehoeksverband, draagdoek - wondpleisters verschillende maten - latexvrije handschoenen -
WONDVERZORGING: ontsmettingsproduct voor breed gamma van verwondingen een schaartje - een pincet -
SPECIFIEKE MIDDELEN TEGEN: hoofdpijn Misselijkheid - koorts bij ziekte zoals diarree, ziektegevoel enz… - koorts na een verwonding - koorts bij branderig, bloederig en pijnlijk urineren - keelpijn met/zonder koorts - hoesten, neusloop, enz… met of zonder koorts - oorpijn spontaan en na het vliegen of duiken, met/zonder koorts - symptomen van hoogteziekte - insectenbeet of andere dierenbeten - irritaties van de huid door planten, insecten,… - allergie in het algemeen -
155
BIJLAGE 4: MEERTALIGE MEDISCHE BEGRIPPENLIJST
156
hipoglicemia hiperglicemia
hypoglycémie (f.)
Hypoglycemie
hipotermia
angor o angina de pecho paro cardíaco
hyperventilation (f.)
troubles de la circulation
angor (m.)
Hyperventilatie
Circulatiestoornissen
Angor
objeto extraño en las vías respiratorias
deshidratación mareo
la victime malade
déshydratation (f.)
Het zieke slachtoffer
Dehydratatie
maladies infectueuses (f.)
Infectieziekten
estreñimiento
obstipation (f.)
éruption miliaire (f.)
Obstipatie
Prickley Heat
vértigo
mal d’altitude (m.)
Hoogteziekte
enfermedad infecciosa
sarpullido por exceso de calor
diarrea del viajero
mal de voyage (m.)
diarrhée du voyageur (f.)
Reisziekte
Reizigersdiarree
el enfermo
choque anafiláctico
arrêt du cœur (m.)
choc anaphylactique (m.)
Hartstilstand
Anafylactische shock
problemas circulatorios
hiperventilación
asma
un corps étranger dans les voies respiratoires
asthme (m.)
Vreemd voorwerp in de luchtwegen
falta de oxígeno
manque d’O2
Gebrek aan O2
Astma
problemas respiratorios
hyperglycémie (f.)
troubles respiratoires (m.)
Hyperglycemie
Ademhalingsstoornissen
diabetes
hypothermie (f.)
diabète (m.)
Koudebevanging
insolación
sofocación por calor
pérdida de conocimiento
Diabetes
coup de soleil (m.)
Zonneslag
convulsiones
convulsion (f.)
coup de chaleur (m.)
congestion cérébrale (f.)
épilepsie (f.)
Beroerte
Epilepsie
Stuipen
ataque de apoplejía o derrame cerebral epilepsia
troubles de conscience
évanouissement (m.)
Bewustzijnsstoornissen
Flauwte
Hitteslag
desmayo
troubles des fonctions vitales
Stoornissen van de vitale functies
alteraciones de las funciones vitales
La víctima ha perdido el conocimiento y no respira
La victime est inconsciente et ne respire plus.
Het slachtoffer is bewusteloos en ademt niet meer
La víctima no ha perdido el conocimiento La víctima ha perdido el conocimiento, pero todavía respira
La victime est consciente.
La victime est inconsciente mais respire.
Het slachtoffer is bewust
primeros auxilios
support vital de base
Het slachtoffer is bewusteloos maar ademt nog.
Basic Life Support
Infectious diseases
Prickly heat
Chronic constipation
Vertigo
Travellers' diarrhea
Travel sickness
Dehydration
the sick victim
anaphylactic shock
heart failure
angina
circulation problems
hyperventilation
asthma
foreign object lodged in the windpipe
lack of oxygen
respiratory problems
hyperglycemia
hypoglycemia
diabetes
hypothermia
sunstroke
heatstroke
convulsions
epilepsy
stroke
fainting
impaired consciousness
impairments to the vital functions
The victim is unconscious and is no longer breathing
The victim is unconscious but is still breathing
The victim is conscious
Basic life support
Infektionskrankheiten
Hitzeausschlag (der)
Obstipation (die)
Höhenkrankheit (die)
Reisedurchfall (der) – Reisediarrhoe (die)
Reisekrankheit (die)
Dehydration (die)
das kranke Opfer
anaphylaktischer Schock
Herzstillstand (der)
Angina Pectoris (die)
Kreislaufstörungen
Hyperventilation (die)
Asthma (das)
Fremdkörper in den Atemwegen
Mangel an O2
Atemstörungen
Hyperglykämie (die)
Hypoglykämie (die)
Diabetes (der)
Unterkühlung (die)
Sonnenstich (der)
Hitzschlag (der)
Konvulsion (die)
Epilepsie (die)
Schlaganfall (der)
Ohnmacht (die)
Bewusstseinsstörungen
Störungen der vitalen Funktionen
Das Opfer ist bewusstlos und atmet nicht mehr.
Das Opfer ist bewusstlos, aber atmet noch.
Das Opfer ist bei Bewusstsein.
Lebenserhaltende Unterstützung
poliomielitis
esquistosomiasis dengue
schistosomiase (f.) - bilharziose (f.)
Schistosomiase
hepatitis
hemorragia interna
fracture du bras
fracture de la jambe
fracture du poignet
Armbreuk
Beenbreuk
Polsbreuk
commotion cérébrale (f.)
Hersenschudding
meurtrissure (f.)
blessures qui ne menacent pas la vie immédiatement
Niet acuut levensbedreigende verwondingen
fractures (f.)
traumatisme abdominal (m.)
abdominaal trauma
Kneuzing
traumatisme du thorax (m.)
thoraxtrauma
Breuken
blessures au visage et au cou
traumatisme de la vertèbre dorsale
wonden aan gezicht en hals
traumatismes (m.)
Traumata
ruggenwerveltrauma
hémorragie extérieure (f.)
brûlures (f.)
Uitwendige bloeding
Brandwonden
hémorragie interne (f.)
choc hypovolémique (m.)
hémorragies (f.)
Hypovolemische shock
Bloedingen
hémorragie extériorisée (f.)
blessures qui menacent la vie
Levensbedreigende verwondingen
Inwendige bloeding
tuberculose (f.)
Tuberculose
Veruitwendigde bloeding
hemorragias
filariose (f.)
Filariasis
rotura de la muñeca
rotura de la pierna
rotura del brazo
roturas
contusión
conmoción cerebral
lesiones no agudas sin riesgos para las funciones vitales
traumatismo abdominal
trauma toráxico
trauma de la columna vertebral
heridas en la cara y en el cuello
trauma
quemaduras
hemorragia externa
hemorragia exteriorizada
choque hipovolémico
lesiones con riesgos vitales
tuberculosis
filariasis
cólera
dengue (f.)
choléra (m.)
Dengue
Cholera
malaria
hépatite (f.)
malaria (f.)
Hepatitis
encefalitis transmitida por garrapatas
encefalitis japonesa
rabia
Malaria
polio (f.)
encéphalite à tiques (f.)
Polio
encéphalite (f.)
méningite (f.)
Japanse encephalitis
Meningitis
Tekenencefalitis
meningitis
rage (f.)
Hondsdolheid
fiebre tifoidea fiebre amarilla
(fièvre) typhoïde (f.)
fièvre jaune (f.)
Buiktyfus
Gele koorts
158 Abdominal typhoid
broken wrist
broken leg
broken arm
fractures
bruising
concussion
non-acute life-threatening injuries
abdominal trauma
thorax trauma
spinal trauma
wounds to the face and throat
traumas
burn wounds
external bleeding
exteriorised bleeding
internal bleeding
Blood loss
hypovolemic shock
life-threatening injuries
Tuberculosis
Philariasis
Cholera
Dengue fever
schistosomiasis
Malaria
Hepatitis
Tick-borne encephalitis
Polio
Meningitis
Japanese encephalitis
Rabies
Yellow fever
Bauchtyphus (der)
Pulsfraktur (die)
Beinfraktur (die)
Armfraktur (die)
Frakturen
Prellung (die)
Gehirnerschütterung (die)
nicht akut lebensbedrohende Verwundungen
Abdominales Trauma
Thoraxtrauma (das)
Rückenwirbeltrauma (das)
Wunden im Gesicht und am Hals
Traumen
Brandwunden
Äußere Blutung
Aus dem Körper austretende Blutung
Innere Blutung
Blutungen
Hypovolemischer Schock
lebensbedrohende Verwundungen
Tuberkulose (die)
Filarienkrankheit (die)
Cholera (die)
Denguefieber (das)
Schistosomiase (die)
Malaria (die)
Hepatitis (die)
Zechenenzephalitis (die)
Polio (die)
Meningitis (die)
Enzephalitis (die)
Tollwut (die)
gelbes Fieber, Gelbfieber (das)
traumatismos en el aparato locomotor esguince
blessures au mouvement
Letsels aan het bewegingsapparaat
rotura del pie
desgarro muscular desgarro de tendones
crampes (f.)
déchirure musculaire (f.) – claquage (m.)
Spierkrampen
Spierscheur
curación de las heridas desinfectar
soin de blessure
Wondzorg
rozadura cortadura
écorchure (f.)
Schaafwonde
herida de bala amputación
blessure de balle (f.)
Schotwonde
mordedura de gato
garrapata picadura de garrapata
tique (f.)
Teek
picadura de avispa
électrocution
noyade (f.)
hydrocution (f.)
Electrocutie
Verdrinking
Hydrocutie
cas d’urgence specifiques
Specifieke noodgevallen
mordedura de serpiente
morsure de serpent
piqûre de méduse
Slangenbeet
Kwallenbeet
picadura de escorpión
piqûre de scorpion
Schorpioenensteek
corte de digestión
ahogamiento
electrocución
situaciones concretas de emergencia
picadura de medusa
picadura de araña
piqûre de tique
morsure d’araignée
Tekenbeet
Spinnenbeet
picadura de abeja
piqûre de guêpe
piqûre d’abeille
Wespensteek
picaduras de mosquitos
mordeduras y picaduras
ampollas
Bijensteek
morsure d’un chat
piqûres de moustiques
Kattenbeet
morsures (f.) et piqûres (f.)
morsure d’un chien
Beten en steken
Hondenbeet
Muggenbeten
mordedura de perro
ampoules (f.)
Blaren
lesiones por congelación
amputation (f.)
froidure (f.)
Amputatie
Vrieswonde
herida por arma blanca
coupure (f.)
blessure occasionnée par un objet pointu
Snijwonde
Steekwonde
desinfectante
désinfecter
produit de désinfection
Ontsmetten
Ontsmettingsmiddel
heridas y curacion de las heridas
déchirure des tendons
blessures et soin de blessures
Peesscheur
Wonden en wondverzorging
mialgia diferida (agujetas)
dislocación
entorse (f.)
désarticulation (f.)
Verstuiking
Ontwrichting
rotura de la pelvis
fracture du pied
fracture du bassin
Voetbreuk
Bekkenbreuk
broken foot
immersion hypothermia
drowning
electrocution
specific emergency cases
jellyfish bite
snake bite
scorpion sting
spider bite
tick bite
tick
bee sting
wasp sting
mosquito bites
cat bite
dog bite
bites and stings
blisters
frostbite
amputation
gunshot wound
stab wound
cut
scrape
disinfectant
disinfection
tending to the wound
wounds and the treatment of wounds
torn tendon
torn muscle
muscular cramp
disclocation
sprain
injuries to the locomotor system
fractured pelvis
Fußfraktur (die)
Herzschlag durch kaltes Wasser
Ertrinkung (die)
elektrischer Schlag
spezifische Notfälle
Hautreizungen durch Begegnung mit Quallen
Schlangenbiss (der)
Skorpionenstich (der)
Spinnenbiss (der)
Zeckenstich (der)
Zecke (die)
Bienenstich (der)
Wespenstich (der)
Mückenstiche
Katzenbiss (der)
Hundebiss (der)
Bisse und Stiche
Blasen
Frostwunde (die)
Amputation (die)
Schusswunde (die)
Stichwunde (die)
Schnittwunde (die)
Schurfwunde (die)
Desinfektionsmittel (das)
desinfizieren
Wundversorgung (die)
Wunden und Wundversorgung
Sehnenriss (der)
Muskelriss (der)
Muskelkrämpfe
Verrenkung (die)
Verstauchung (die)
Verletzungen am Bewegungsapparat
Beckenfraktur (die)
décès
rapatriement (m.)
Overlijden
Repatriëring
intoxicación cutánea
empoisonnement via la peau
empoisonnement via l’oeil
Vergiftiging via de huid
Vergiftiging via het oog
gases tóxicos
gaz irritants
Prikkelende gassen
intoxicación por inhalación
repatriación
fallecimiento
intoxicación ocular
monóxido de carbono
empoisonnement via respiration
oxyde de carbone
intoxicación digestiva
Vergiftiging via ademhaling
empoisonnement via digestion
Vergiftiging via spijsvertering
intoxicación reacción de hipersensibilidad
Koolmonoxide
empoisonnement (m.)
réaction d’hypersensibilité
Vergiftiging
Overgevoeligheidsreactie
160 poisoning
repatriation
death
ocular poisoning
poisoning through the skin
pungent gases
carbon monoxide (poisoning)
respiratory poisoning
food poisoning
allergic reaction
Vergiftung (die)
Repatriierung (die)
Tod
Vergiftung über das Auge
Vergiftung über die Haut
Reizstoffe im Gas
Kohlenmonoxyd
Vergiftung über Atmung
Vergiftung über Verdauungssystem
Überempfindlichkeitsreaktion (die)
Hij=zij Waar 'hij of 'hem' staat in deze publicatie, kan ook 'zij of 'haar' gelezen worden.
Disclaimer Toerisme Vlaanderen heeft deze publicatie met de grootste zorg samengesteld. Toch dient deze publicatie enkel als hulpmiddel bij het leren van de juiste eerste hulp. Ze vervangt dus niet de tussenkomst van professionele hulp. Bij twijfel raadpleeg je steeds deskundige hulp.
Toerisme Vlaanderen kan niet aansprakelijk worden gesteld in geval van schade die voortkomt uit het onjuist gebruik van de informatie en de inhoud van deze publicatie.
Verantwoordelijk uitgever Toerisme Vlaanderen - Peter De Wilde Grasmarkt 61, 1000 Brussel
Wettelijk depot D/2015/5635/37/1
Copyright beeldmateriaal Toerisme Vlaanderen, Kris Jacobs, istockphoto.com/profile/toerismevlaanderencommunicatie
162
163
164
