voortgangsverslag

Eindverslag gegevens / Final report data Dossier nummer / Dossier number: 31160306 CONCEPT

Algemene gegevens / General information Programma / Programme

:

Risicogedrag en afhankelijkheid

Subsidieronde / Subsidy round

:

Oproep tot het indienen van disseminatie/ implementatieprojecten

Projecttitel / Project title

:

Substance Use and Misuse in Intellectual Disability (SumID) Meten is weten: Het in kaart brengen van middelengebruik onder verstandelijk beperkten

Projecttype / Project type

:

Implementatieproject / Implementation project

Projectleden / Project members Prof. dr. C.A.J. de Jong (Projectleider en penvoerder) Functie / Position : Promotor | Opleiding / Education : Studierichting / Subject : T:|F:|E: Radboud Universiteit Nijmegen Academisch Centrum Sociale Wetenschappen Nijmegen Institute for Scientist Practitioners in Addiction Postbus 9104 6500 HE NIJMEGEN Drs. R.J.Th. Rutten (Bestuurlijk verantwoordelijke) Functie / Position : directeur Tactus / lid bestuur Nispa | Opleiding / Education : Studierichting / Subject : T : 0570 50 01 00 | F : 0570 50 01 15 | E : Tactus Verslavingszorg Postbus 154 7400 AD DEVENTER Prof. dr. C.A.J. de Jong (Hoofdaanvrager) Functie / Position : | Opleiding / Education : Studierichting / Subject : T:|F:|E: Radboud Universiteit Nijmegen Academisch Centrum Sociale Wetenschappen Nijmegen Institute for Scientist Practitioners in Addiction Postbus 9104 6500 HE NIJMEGEN M. Kiewik (Projectadviseur) Functie / Position : Orthopedagoog generalist | Opleiding / Education : Studierichting / Subject : T:|F:|E: Aveleijn SDT Grotestraat 7622 GW BORNE

Verslaggegevens / Report data Rapportageperiode / Reporting period van / from: 12/31/2010 tot en met / until: 12/31/2011 Nederlandse samenvatting / Summary in Dutch Substance Use and Misuse in Intellectual Disability (SumID) Meten is Weten: Het in kaart brengen van middelengebruik onder verstandelijk beperkten Aangemaakt door ProjectNet / Generated by ProjectNet: 27-07-2012 18:56

1

Eindverslag gegevens / Final report data Dossier nummer / Dossier number: 31160306 CONCEPT Samenvatting Het gebruik van alcohol, tabak en andere drugs onder mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB) blijkt vaak voor te komen en tot problemen te leiden. Tot voor kort is er weinig aandacht besteed aan het in kaart brengen van middelengebruik in deze doelgroep. Begeleiders van de cli‘nten geven aan dat gesprekken op gebruik vaak op discussie uitlopen, en missen handvatten gebruik systematisch uit te vragen. Met twee subsidies van ZonMW is door onderzoekers van het NISPA een nieuwe methode ontwikkeld en beschikbaar gemaakt om gebruik bij LVB in kaart te brengen. Deze methode - de SumID-Q - maakt gebruik van plaatjes en een niet-confronterende interviewmethode. De cli‘nt wordt eerst aan de hand van vragen en stellingen uitgenodigd te vertellen over wat hij weet en vindt van gebruik. Hierdoor komt vaak een levendig en prettig gesprek op gang. Pas daarna wordt gebruik door anderen (vrienden, familie, zorgverleners) en uiteindelijk ook gebruik door de cli‘nt aan bod. Middels een trainingsdag in Nijmegen en verschillende regionale terugkomdagen zijn inmiddels grote aantallen professionals getraind in het gebruik van de SumID-Q. Begeleiders geven aan met de SumID-Q handvatten te hebben over hoe ze met cli‘nten in gesprek kunnen gaan over gebruik. De SumID-Q blijkt goed toepasbaar in de dagelijkse cli‘ntenzorg. Daarnaast wordt onder meer middels een verbetertraject LVB en Verslaving (Kennisplein Gehandicaptenzorg)gezorgd voor verdere implementatie van de SumID-Q

Bereikte resultaten / Results achieved Resultaten Resultaten van het implementatietraject Meten is Weten 1. De SumID-Q is beschikbaar gemaakt voor medewerkers in de LVB zorg. ¥ Tijdens een studiedag in Nijmegen (zie bijlage voor het programma) zijn ruim 150 professionals geschoold in het thema LVB en verslaving, en getraind in het afnemen van de SumID-Q. ¥ Alle deelnemers aan deze studiedag hebben SumID-Q testmateriaal ter beschikking gekregen om in hun eigen organisatie cli‘nten te testen ¥ De SumID-Q materialen zijn daarnaast via de webwinkel van Tactus te bestellen voor ge•nteresseerde partijen. Daarnaast worden er trainingen in het gebruik van de SumID-Q aangeboden. ¥ Inmiddels wordt de SumID-Q ook in Vlaanderen ge•mplementeerd om aldaar gebruik van middelen onder LVB in kaart te brengen. ¥ Daarnaast wordt het instrument binnen het Verbeterproject LVB en verslaving (kennisplein gehandicaptenzorg) als meetinstrument gebruikt.

2. Het project levert mogelijkheden om monitoring van gebruik onder LVB te realiseren. ¥ Op cli‘ntniveau kan bij herhaald afnemen van de SumID-Q het gebruik van middelen gevolgd worden. Deelnemers aan de SumID-Q trainingen is daarom geadviseerd elke twee jaar een meting uit te voeren ¥ Instellingen die de SumID-Q structureel invoeren en data op geaggregeerd niveau verzamelen kunnen in de eigen instelling trends te signaleren. ¥ Met de implementatie van de SumID-Q in meerdere instellingen is een basis gelegd om landelijk trends in middelengebruik bij cli‘nten met LVB te monitoren. 3. De kennis en vaardigheden onder medewerkers uit de zorg is vergroot ¥ Uit een voormeting blijkt dat deelnemers aan de studiedag behoefte hadden aan kennis over middelen, tips om gebruik te signaleren en bespreekbaar te maken, en vaardigheid om gebruik in kaart te brengen. Aan deze leerdoelen is met gerichte training aandacht besteed ¥ Deelnemers geven aan meer kennis over middelen, prevalentie van gebruik en signalen van gebruik opgedaan te hebben. Het overgrote deel van de deelnemers geeft aan met de SumID-Q en de presentaties en workshop van de studiedag meer vaardigheden en houvast te hebben gekregen in het bespreekbaar maken en in kaart brengen van gebruik. Deelnemers geven aan dat tijdens de studiedag ook ervaringen zijn uitgewisseld waar ze van geleerd hebben. Volgens de deelnemers onderstreept de studiedag het belang van aandacht voor het thema LVB en verslaving. ¥ Door de beperkte tijd kon op de studiedag slechts beperkt aandacht geschonken worden aan beleid en behandeling van verslaving. Inmiddels wordt dit thema nader uitgewerkt binnen het verbeterproject LVB en verslaving. 4. Een basis voor goede samenwerking met de verslavingszorg ¥ De SumID-Q blijkt in de praktijk een nuttig instrument te zijn om middelenproblematiek bij LVB goed in kaart te brengen. Hiermee kan een verwijzing naar de verslavingszorg systematisch en herkenbaar uitgevoerd worden. ¥ De verslavingszorg blijkt ge•nteresseerd in het gebruik van de SumID-Q, zowel als middel om verwijzingen van cli‘nten met LVB beter te (laten) onderbouwen, als voor indicatiestelling binnen de verslavingszorg zelf. ¥ In een aantal regioÕs worden uitkomsten van de SumID-Q inmiddels gebruikt om verslavingszorg te indiceren en effecten van behandeling te evalueren

Aangemaakt door ProjectNet / Generated by ProjectNet: 27-07-2012 18:56

2

Eindverslag gegevens / Final report data Dossier nummer / Dossier number: 31160306 CONCEPT Engelse samenvatting / Summary in English

Bereikte resultaten Engels / Results achieved in English

Aangemaakt door ProjectNet / Generated by ProjectNet: 27-07-2012 18:56

3

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306»

De informatie bij de vragen gemarkeerd met een asterisk ( * ) gebruikt ZonMw in haar communicatie over de inhoud en voortgang van de projecten, zoals in de Projectenpoort op de ZonMw-website en andere openbare projectoverzichten. Indien bij vragen deze markering ontbreekt, betreft het informatie waar ZonMw vertrouwelijk mee omgaat.

1

Algemene gegevens

Substance Use and Misuse in Intellectual Disability (SumID) Meten is weten: Het in kaart brengen van middelengebruik onder verstandelijk beperkten

1.1 ¼

Goedgekeurd budget 24788,00

1.2

Looptijd project* Data door ZonMw goedgekeurd op basis van de subsidieaanvraag/voortgangsverslag Van startdatum: 1-1-2011 tot en met einddatum: 31-12-2012

2

1

Rapportage resultaten

2.1

Realisatie doelstelling en vraagstelling/taakstelling Doelstellingen zoals beschreven in de projectaanvraag 1. Door het breed beschikbaar maken van de SumID-Q en het trainen van medewerkers uit de dagelijkse zorg in het signaleren en in kaart brengen middels de SumID-Q van middelengebruik onder Licht Verstandelijk Gehandicapten (LVG) wordt periodieke en systematische inventarisatie van risicovol middelengebruik (bijvoorbeeld bij intake van nieuwe cliënten en daarna regulier in het kader van de tweejaarlijkse zorgplanbespreking) mogelijk gemaakt. 2. Gegevens uit deze structurele evaluaties van gebruik onder LVGers geeft mogelijkheden voor het monitoren van (trends in) gebruik onder deze populatie 3. Door vergroting van kennis van middelen en signalen van gebruik (Naar aanleiding van het SumID onderzoek onder begeleiders van cliënten) en technieken voor het bespreekbaar maken hiervan wordt verborgen gebruik onder LVG eerder gesignaleerd, 4. Door kennis van de verslavingszorg en de daarbinnen gehanteerde methodieken wordt er adequater verwezen naar en samengewerkt met de verslavingszorg: Resultaten per doelstelling: 1. Het beschikbaar maken van de SumID-Q en trainen van medewerkers uit de zorg. Deze doelstelling is volledig behaald. • Tijdens een studiedag in Nijmegen (zie bijlage voor het programma) zijn plusminus 150 professionals geschoold in het thema LVB en verslaving, en getraind in het afnemen van de SumID-Q. • De deelnemers waren – anders dan vanuit de organisatie beoogd- een zeer gemêleerd gezelschap. Primaire doelgroep waren begeleiders uit de verstandelijk gehandicaptenzorg. Onder de deelnemers waren echter ook een aanzienlijk aantal gedragskundigen (n=22), managers (n=21) en andere disciplines die minder rechtstreeks met cliënten werken. • Alle deelnemers aan deze studiedag hebben SumID-Q testmateriaal ter beschikking gekregen om in hun eigen organisatie cliënten te testen • De SumID-Q materialen zijn daarnaast via de webwinkel van Tactus te bestellen voor geïnteresseerde partijen. Daarnaast worden er trainingen in het gebruik van de SumID-Q aangeboden. • Een aantal trainers in het geven van instructie voor gebruik van de SumID-Q zijn opgeleid, ook een train-de-trainer cursus is beschikbaar (trainingstraject op maat)

1

Data door ZonMw goedgekeurd op basis van de subsidieaanvraag/voortgangsverslag

pag. 1

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» De SumID-Q wordt momenteel binnen tenminste drie promotietrajecten (Van der Nagel, Kiewik, Van Duijvenboden) naar interventies voor LVBers met middelenproblematiek gebruikt als evaluatieinstrument • De SumID-Q methodiek wordt in een aantal boeken/hoofdstukken van boeken gebruikt als voorbeeld hoe gebruik bij LVB in kaart gebracht kan worden • Inmiddels wordt de SumID-Q ook in Vlaanderen geïmplementeerd om aldaar op Vlaams niveau gebruik onder LVB in kaart te brengen. • Binnen het Verbeterproject LVB en verslaving (330060008) wordt de SumID-Q al meetinstrument gebruikt. Aan dit project werken diverse LVB instellingen, koepelorganisaties, onderzoeksinstellingen en scholingsinstituten mee. • Daarnaast is de SumID-Q voorgesteld als een meetinstrument om te gebruiken binnen een Europees project over middelengebruik onder LVB. 2. Mogelijkheid tot monitoren van (trends in) gebruik onder deze populatie Deze doelstelling is grotendeels behaald: de randvoorwaarden voor monitoring zijn gerealiseerd, toekomstige monitoring hangt onder af van participatie van instellingen en borging van het project • Op cliëntniveau kan bij herhaald gebruik van de SumID-Q ontwikkeling in gebruikspatronen gevolgd wordt. Deelnemers aan de SumID-Q trainingen is daarom geadviseerd twee jaar na initiële meting, en telkens weer twee jaar daarna, hermetingen uit te voeren. In hoeverre dit over 2 jaar ook gaat gebeuren is nu niet te voorzien • Instellingen die de SumID-Q structureel invoeren en data op geaggregeerd niveau verzamelen zijn in de gelegenheid binnen de eigen instelling trends te signaleren. • Vanuit het SumID project wordt aan instellingen die daar belang aan hechten een SPSS bestand beschikbaar gesteld waarin data op geaggregeerd niveau binnen de instelling verzameld en geanalyseerd kunnen worden. • Gegevens die door instellingen verzameld worden, kunnen binnen het SumID project op geaggregeerd niveau geanalyseerd worden. Tot nu toe hebben instellingen hier geen gebruik van gemaakt, met name omdat men eerst in eigen huis aan de slag wil. Wanneer dit op termijn wel zou gebeuren leveren deze data in combinatie met de gegevens uit het SumIDepidemiologie onderzoek (ZonMW project nummer 31160202) mogelijkheid tot de vorming van een nationale monitor. 3. Vergroten van kennis en vaardigheden onder medewerkers Deze doelstelling is behaald • Uit de voormeting blijkt dat ruim 80% van de deelnemers regelmatig problemen ervaart met gebruikende cliënten. Hoewel zo’n 40% van de inschrijvers voor de trainingsdag vindt al veel van middelen te weten, wil ruim 80% graag meer kennis van middelen opdoen. Slechts ongeveer een vijfde van de deelnemers vind zichzelf, en/of zijn collega’s vaardig of zeer vaardig in het begeleiden van gebruikende cliënten. In de studiedag is bij deze bevindingen uit de voormeting aangesloten, door zowel aandacht te besteden aan middelenkennis, gespreksvaardigheid als het gebruik van het nieuwe meetinstrument • De presentaties op de studiedag werden positief beoordeeld, met gemiddelde scores tussen de 7.1 en 7.4. • In de nameting is met open vragen naar de meerwaarde van de studiedag gevraagd, deze gegevens werden met MAXQDA software geanalyseerd en op hoofdthema’s gegroepeerd. Veel deelnemers gaven aan meer kennis over middelen, prevalentie van gebruik en signalen van gebruik opgedaan te hebben. Het overgrote deel van de deelnemers geeft aan met de SumID-Q en de presentaties en workshop van de studiedag meer vaardigheden en houvast te hebben gekregen in het bespreekbaar maken en in kaart brengen van gebruik. Deelnemers ervoeren de studiedag ook als een gelegenheid onderling uit te wisselen, en ervaring op te doen. Daarnaast onderstreept de studiedag volgens deelnemers het belang van aandacht voor het thema LVB en verslaving. • Een beperkt deel van de deelnemers geeft aan weinig tot niets nieuws geleerd te hebben op de studiedag (3%), of vooral bevestigd te zijn in dat men goed bezig is (3%). Uit een aantal opmerkingen blijkt verder dat een deel van de deelnemers méér informatie, informatie over zaken als beleid en diepgang had gewild, terwijl een andere groep juist aangaf dat de studiedag te intensief, vol met informatie en te snel van tempo was. Het is mogelijk dat deze discrepantie mede door het gemêleerde gezelschap werd veroorzaakt. • Naast deze meer formele metingen en observaties blijkt ook uit spontane meldingen (tijdens informele contacten, via telefonische en mail reacties, op terugkomdagen) dat de SumID-Q •

pag. 2

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» een instrument is met duidelijke meerwaarde in de LVB praktijk. Zie bijlage voor een bloemlezing uit de reacties. 4. Verbetering verwijzing naar en samenwerking met verslavingszorg • De SumID-Q blijkt in de praktijk een nuttig instrument te zijn om middelenproblematiek bij LVB goed in kaart te brengen. In hoeverre dit de verwijzing naar en samenwerking met verslavingszorg daadwerkelijk ten goede komt is in dit project gezien de beperkte looptijd niet systematisch gemeten. Niet-systematische terugrapportages van medewerkers schetsen een positief beeld (zie ook bijlage 2) • De verslavingszorg blijkt geïnteresseerd in het gebruik van de SumID-Q, zowel als middel om verwijzingen van cliënten met LVB beter te (laten) onderbouwen, als voor indicatiestelling binnen de verslavingszorg zelf. • In een aantal regio’s worden uitkomsten van de SumID-Q inmiddels, al dan niet in pilotverband, gebruikt om verslavingszorg te indiceren en effecten van behandeling te evalueren • Binnen het eerder genoemde Europese project wordt beoogd de SumID-Q structureel in te zetten als indicatie instrument voor preventieve of behandelingsinterventies • De verslavingszorg heeft belangstelling de SumID-Q methodiek ook voor andere doelgroepen in te zetten. Binnen een onderzoeksproject van Resultaten Scoren wordt bekeken of de SumID-Q bruikbaar is bij jongeren met een normaal IQ en ADHD

2.2 • •

•

• • • • •

Conlusies De SumID-Q blijkt ook in de dagelijkse zorg een bruikbaar en nuttig instrument om middelengebruik onder personen met LVB in kaart te brengen Cliënten en medewerkers uit de VB zorg melden dankzij de SumID-Q op een prettige manier over gebruik in gesprek te komen. Medewerkers komen hierdoor mee te weten over het gebruik van hun cliënten, en cliënten staan meer open voor advies en kennisoverdracht over verslaving Ervaringen met de SumID-Q in de dagelijkse zorg zijn er momenteel vooral op cliëntniveau. Verzamelen van data op instellings- of landelijkniveau kan zowel wetenschappelijke als zorginhoudelijk belangrijke kennis genereren. Scholing in de SumID-Q, middelenkennis en achterliggende methodiek is nodig om adequate afname (o.a. integriteit afnameprotocol, adequate bejegening) te borgen Inmiddels zijn er honderden personen in Nederland en Vlaanderen getraind in het afnemen van de SumID-Q Binnen een aantal wetenschappelijke projecten wordt de SumID-Q inmiddels ingezet als meetinstrument om individuele problematiek te meten en interventies te evalueren Een aantal zorgvernieuwingsprojecten op Nederlands en internationaal niveau gebruikt inmiddels de SumID-Q Er wordt onderzoek gedaan naar het gebruik van de SumID-Q in andere populaties en doelgroepem

2.3

Aanbevelingen Beschrijf de aanbevelingen uit dit project Instellingen voor LVB zorg • Instellingen voor LVB zorg zouden structurele aandacht voor het in kaart brengen van middelengebruik moeten hebben. Hiertoe is de SumID-Q een geschikt instrument. • Implementatie van de SumID-Q op standaard meetmomenten heeft aandacht nodig, evenals het ontwikkelen en uitvoeren van middelenebeleid. 2 • Begeleiders moeten geschoold worden in het signaleren en in kaart brengen van gebruik (bijvoorbeeld middels de SumID-Q), alsmede in het vormgeven van preventieve en behandelingsinterventies • Zowel wetenschappelijk als zorginhoudelijk zou vervolgonderzoek naar prevalentie en consequenties van gebruik onder cliënten van LVB instellingen over enkele jaren zeer zinvol zijn 2

Dit thema word inmiddels opgepakt binnen het verbetertraject LVB en Verslaving

pag. 3

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306»

Instellingen voor verslavingszorg • Gezien de aard en omvang van middelengebruik onder LVB moet deze doelgroep als risicogroep onderkend worden, waarvoor een op de doelgroep afgestemd preventief en behandelingsaanbod ontwikkeld moet worden • De verslavingszorg kan een actievere rol spelen in de ondersteuning van begeleiders in de VB zorg door outreachende zorg, scholing en consultaties, alsmede ondersteuning van instellingen op het gebied van het ontwikkelen van middelenbeleid Politiek/beleidsmatig • Gezien de aard en omvang van middelengebruik onder LVB moet deze doelgroep als risicogroep voor verslavingsproblematiek onderkend worden. Opzet van een systematische monitor van ontwikkelingen in gebruik in deze doelgroep is wenselijk. • Gezien het breed voorkomen van risicovol middelengebruik in LVB instellingen is 3 ondersteuning in beleidsontwikkeling in LVB instellingen zeer wenselijk Wetenschappelijk • Het is wenselijk een monitor voor gebruik onder LVB op te zetten • Vertaling van de SumID-Q naar het Engels is zeer wenselijk om bredere verspreiding van de vragenlijst, en daarmee internationale vergelijking van data mogelijk te maken • Vervolgonderzoek naar effectieve en efficiënte interventies voor middelenproblemen bij LVB is zeer wenselijk. De SumID-Q kan hierbij gebruikt worden als meetinstrument om problematiek, risicofactoren en aangrijpingspunten voor interventies (attitude, kennis, veranderingsbereidheid) in kaart te brengen • Vervolgonderzoek naar de gebruiksmogelijkheden van de SumID-Q voor andere doelgroepen 4 is wenselijk

2.4

Carrière onderzoeker

NVT

3

Rapportage proces

Zijn in één of meer onderdelen van de door ZonMw goedgekeurde subsidieaanvraag wijzigingen opgetreden? NEE Let wel! Op grond van de subsidievoorwaarden dient een voornemen tot wijziging van de goedgekeurde subsidieaanvraag zo spoedig mogelijk schriftelijk ter goedkeuring aan ZonMw te worden voorgelegd. INDIEN NEE Het niet vermelden van wijzigingen betekent volgens ZonMw dat de uitvoering plaatsvindt zoals is beschreven in de goedgekeurde subsidieaanvraag (of een door ZonMw goedgekeurde wijziging daarvan). Laat u in geval van wijzigingen het rapporteren achterwege, dan kan ZonMw op grond van de subsidievoorwaarden consequenties verbinden aan de subsidieverlening. Het is daarom van essentieel belang dat u inzichtelijk maakt of op de genoemde onderdelen de werkelijke uitvoering overeenkomt met de goedgekeurde. 3

Dit thema word inmiddels opgepakt binnen het verbetertraject LVB en Verslaving Inmiddels wordt binnen een pilot van Resultaten Scoren getoetst in hoeverre de SumID-Q inzetbaar is om gebruik onder jongeren met ADHD in kaart te brengen.

4

pag. 4

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» 1

(denk hierbij o.a. aan studieopzet, interventies, uitkomstmaten, dataverzameling, instroom respondenten/patiënten)

INDIEN JA Geef aan voor welke van de volgende onderdelen de wijziging(en) consequenties hebben:

Geef onder Toelichting op wijzigingen voor elk van de aangekruiste onderdelen zo concreet mogelijk aan waaruit de afwijkingen bestaan, wat daarvan de reden(en) zijn en beschrijf de voorgestelde oplossingen.

Tijdsplanning Goedgekeurde begroting Vraagstelling / taakstelling Geplande activiteiten, plan van aanpak Beoogde resultaten

1

Toelichting op wijzigingen NVT

Samenwerking Anders, nl

3.1

Methodologie en uitvoeringsproces Beschrijf de methodologie van het project Beschrijf zowel de kansen/succesfactoren als de problemen/belemmeringen die u bij uitvoering van het project bent tegengekomen. Heeft u tips voor collega’s die een soortgelijk project (gaan) uitvoeren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan hoe u eventuele knelpunten heeft opgelost bij bijvoorbeeld: voorbereiding, uitvoering, samenwerking, draagvlak, tijd, financiën, etc. Binnen dit implementatieproject waren er twee hoofdactiviteiten: 1. de organisatie en uitvoering van een training in het signaleren en middels de SumID-Q inventariseren van middelengebruik van verstandelijk gehandicapten 2. de ontwikkeling en het drukken van bij de training behorend studiemateriaal (tevens inzetbaar als zelfstudiemateriaal of naslagwerk) Met daarbij de volgende eindproducten: • De SumID-Q gebruikersvariant • De training signaleren en in kaart brengen mbv de SumID-Q, bestaand uit o Een centrale trainingsdag o Decentrale terugkomdagen • Methodiek SumID-Q (materiaal bij training/naslagwerk) • Project/proces evaluatie PLANNING & ORGANISATIE ALGEMEEN • Per onderdeel van het traject werd een duidelijke taakverdeling en per taak een aanspreekpunt gekozen. Dit werkte goed en efficiënt, evenals regelmatige mailcontacten over de stand van zaken. • Gezien de korte looptijd van het project werd aan alle aspecten van het implementatieproject gewerkt. Hoewel dit tot piekbelasting en tijddruk voor uitvoerders leidde, ontstonden er dankzij de betrokkenheid van een projectcoördinator en de samenwerking met een aantal collega’s met veel ervaring op dit terrein, voor de organisatie geen grote problemen. • De voorbereidingstijd en daarmee de termijn waarop over data voor studiedag en terugkomdagen gecommuniceerd werd, was voor deelnemers (ondanks dat het enkele maanden betrof) blijkbaar belemmerend: een aantal kandidaten meldde problemen in het inplannen van deze activiteiten. Mogelijk speelde hier mee dat tussen aankondiging en bijeenkomst de zomervakantie lag. TRAININGEN Uitnodiging van deelnemers • Voor het trainingstraject werden conform projectopzet kosteloze toegangskaarten beschikbaar gesteld aan diverse organisaties. Het aanschrijven van een contactpersoon per organisatie

pag. 5

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306»

•

•

heeft in een aantal gevallen geleid tot trage, of überhaupt geen aanmelding, omdat men intern eerst wilde overleggen over wie kon participeren Een aantal vrijkaarten die wegens individuele verdiensten op persoonlijke titel verstrekt zijn, werden niet door de beoogde deelnemer gebruikt, maar zonder overleg doorgeschoven aan derden. Ondanks duidelijke communicatie over primaire doelgroep van de training (begeleiders), bleek een aanzienlijk deel van de aanwezigen lid van management of behandelstaf.

Planning van de training met centrale en decentrale dagen • De combinatie centrale trainingsdag en decentrale terugkomdagen bleek een goede formule om op efficiënte wijze kennis over te dragen, en tegelijk in te kunnen spelen op locale thema’s. • De decentrale dagen bleken voor de organisatie wel een forse extra organisatorische en reis belasting op te leveren. Een aantal deelnemers haakte hierdoor af • Het aanbieden van decentrale data wekte bij een aantal deelnemers ten onrechte de indruk dat deze training ‘op afroep’ kon worden ingepland. ONTWIKKELEN SUMID-Q GEBRUIKERSVARIANT + METHODIEK Planning: • In het ontwikkelen van materialen hebben we dankbaar gebruik kunnen maken van de deskundigheid en ervaring van een aantal collegae uit het veld. Het schrijf- en ontwikkelingswerk liep volgens planning, het redigeren en opmaken van de materialen daarentegen kostte veel tijd. • Het inschatten van de kosten van uitgeven van de methodiek gebeurde gedeeltelijk op basis van aannames en inschattingen. De tijd voor het voorbereiden van de subsidieaanvraag was onvoldoende om offertes op te vragen.

3.2 Diversiteit Is er aandacht besteed aan relevante verschillen binnen de doelgroep naar sekse, etnische achtergrond, leeftijd en andere relevante kenmerken? NEE Indien ja, beschrijf de belangrijkste leerpunten:

3.3 Samenwerking met eindgebruikers Is er rekening gehouden met wensen en behoeften van eindgebruikers (bijvoorbeeld patiënten(organisaties), consumenten, commerciële bedrijven en publieksgroepen enz.)?

JA

Is er inbreng geweest van eindgebruikers (bijvoorbeeld patiënten(organisaties), consumenten , commerciële bedrijven en publieksgroepen enz)? JA Indien ja, beschrijf hieronder hoe dat is gebeurd. • De doorontwikkeling van de SumID-Q naar een praktijkvariant, alsmede het beschrijven van de methodiek en het programmeren van de studiedag en training vond plaats in samenwerking en overleg met eindgebruikers (cliënten en medewerkers vanuit VG zorg) • Het trainingsprogramma is flexibel met volop ruimte voor inbreng van eindgebruikers (medewerkers VG) opgezet • In de voormeting, procesevaluatie en terugkomdagen is nadrukkelijk gevraagd naar opmerkingen, aanvullingen en praktijkervaringen van eindgebruikers

3.4

Samenwerking met intermediaire doelgroepen Is er inbreng geweest van (vertegenwoordigers van) intermediaire doelgroepen (bijvoorbeeld zorgverleners, beleidsmakers, beroeps- en brancheorganisaties enz.) . JA Indien ja, beschrijf hieronder de belangrijkste leerpunten.

pag. 6

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» • • •

4 4.1

In de ontwikkeling van de SumID-Q (zie project 31160202) zijn zorgverleners, beleidsmakers, behandelstafleden uitgebreid betrokken geweest. Ook in de voortgang van het project is er met diverse gremia contact gehouden, oa via de SumID nieuwsbrieven (zie project 31.60202) Leden van management en behandelstaf zijn in grote getalen op de studiedag aanwezig geweest.

Rapportage vervolg Welke resultaten/eindproducten heeft uw project/onderzoek opgeleverd? De SumID-Q gebruikersvariant De training signaleren en in kaart brengen mbv de SumID-Q, bestaand uit o Een centrale trainingsdag o Decentrale terugkomdagen • Methodiek SumID-Q (materiaal bij training/naslagwerk) • Ruim 150 personen die getraind zijn in het gebruik van de SumID-Q • •

4.1.1 Zijn de resultaten van het project bekend gemaakt bij relevante databanken? Ja/Nee Indien ja, welke? NVT

4.2 • • • •

4.3 • • • • •

Voor welke doelgroepen zijn deze resultaten van belang? Personen met LVB en verslaving en hun verwanten (1) Professionals uit de VG zorg en verslavingszorg (2) Beleidsmakers op het gebied van zorg en behandeling (3) Onderzoekers in sociale wetenschappen en medische wetenschappen (4)

Welke activiteiten voor welke doelgroepen heeft u al verricht en gaat u nog uitvoeren om goede verspreiding en implementatie van de resultaten te bevorderen? Ontwikkelen en beschikbaar maken van methodiek SumID-Q voor toepassing in de praktijk (1,2,4) Studiedag meten=weten (2,3,4) Training in gebruik SumID-Q (1,2,3,4) Diverse publicaties, nieuwsbrieven, presentaties (1,2,3,4) Mogelijkheid SumID-Q als monitor in te zetten (2,3,4)

4.4

Neemt een persoon of organisatie de nieuwe kennis, innovatie of werkwijze over, of gaat deze verder met de resultaten van het project? Nee/Misschien/Ja, zeker Indien Misschien of Ja, zeker: beantwoord ook de volgende drie vragen: 4.4.1

Vindt het vervolg plaats binnen of buiten ZonMw? X Binnen ZonMw, bij het programma: Zorg voor beter: Verbeterproject LVB en verslaving (330060008) X Buiten ZonMw, de volgende partijen of organisaties: Wetenschappelijk onderzoek in ƒ NISPA ƒ BSI ƒ Trajectum ƒ Tactus ƒ Aveleijn ƒ Hogeschool van Gent Toepassing in de praktijk binnen ƒ Tientallen LVB organisaties in Nederland

pag. 7

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» ƒ Enkele instellingen voor verslavingszorg in Nederland Implementatieproject: ƒ In Europees verband 4.4.2

5

Vindt het vervolg plaats in een andere fase van de kennisketen ? X Ja, het vervolg vindt plaats in deze fase van de kennisketen: Fundamenteel onderzoek Strategisch onderzoek Toegepast onderzoek X Ontwikkelprojecten X Implementatieprojecten Toelichting Kunt u de antwoorden toelichten cq. onderbouwen: • Bovengenoemde onderzoeken en toepassingen zijn zowel onderzoeken en toepassingen in de dagelijkse zorg, als binnen bijvoorbeeld de ontwikkeling van interventies voor deze doelgroep. Daarnaast worden de SumID-Q en bevindingen uit dit onderzoek gebruikt voor Verbeterproject LVB en verslaving (330060008) en een aanvraag voor Europese subsidie.

4.4.3

Bijdrage aan maatschappelijke ontwikkelingen Krijgt dit projectresultaat een toepassing in de praktijk? Denk hierbij aan: • • • • • • •

Gebruik in richtlijnen, protocollen, standaarden, etc Gebruik in inhoud, kwaliteit of doelmatigheid van de zorg of preventie Gebruik in verandering van professionele handelen of organisatorische verandering Verandering in keuze van zorg of leefstijl van patiënt, consument, burger Gebruik in handleidingen, onderwijsmodules, leerboeken, etc Gebruik in technologische ontwikkelingen, instrumentenontwikkeling, etc Gebruik in grootschalige verbeterprogramma’s zoals doorbraakprojecten, LAK, etc

JA. De SumID-Q wordt inmiddels ingezet binnen diverse LVB instellingen, De SumID-Qwordt daarnaast als methodiek voorgesteld binnen Verbeterproject LVB en verslaving (330060008) dat in kennisplein gehandicaptenzorg is ingebed, ism kenniscentrum LVB, De Borg, Resultaten Scoren, en VGN De SumID-Q methodiek wordt in een aantal boeken/hoofdstukken van boeken gebruikt als voorbeeld hoe gebruik bij LVB in kaart gebracht kan worden

• •

•

Krijgt dit projectresultaat een toepassing in beleid? Denk hierbij aan: • • • • •

Gebruik bij besluitvorming over DBC ontwikkeling, verstrekkingsregels basispakket, verzekerde pakketten, etc Gebruik in adviesrapporten, signalementen van raden, colleges, RIVM, NIVEL, CvZ, etc Gebruik in beleidsnotities VWS of NWO, intern of extern, of in beleidsbrieven aan tweede kamer Gebruik in beleidsnotities van landelijke koepels en organisaties Andere bijdrage aan zorg- of preventiebeleid, namelijk… 

Ja •

•

De SumID-Q wordt als methodiek voorgesteld binnen het Verbeterproject LVB en verslaving (330060008) dat in kennisplein gehandicaptenzorg is ingebed, ism kenniscentrum LVB, De Borg, Resultaten Scoren, en VGN Verdere kansen om bevindingen uit het SumID project op beleidsniveau te gebruiken zijn aanwezig, maar worden nog niet ten volle benut. Hierbij valt te denken aan het gebruik van de SumID-Q in landelijk vervolgonderzoek

5

ZonMw bestrijkt alle vijf fasen van de kennisketen: fundamenteel onderzoek, strategisch onderzoek, toegepast onderzoek, ontwikkelprojecten en implementatieprojecten.

pag. 8

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» Krijgt dit projectresultaat een commerciële toepassing? Denk hierbij aan: • • •

•

Gebruik van projectresultaat als te vermarkten intellectueel eigendom Octrooien, royalty regeling of andere overeenkomst mbt intelectueel eigendom Actieve betrokkenheid of interesse van bedrijf, ondernemer Nieuwe onderneming als gevolg van projectresultaat of overgang van direct bij het project betrokken personen naar zo’n nieuwe onderneming

Nog niet, maar dat kan nog Toelichting Kunt u de antwoorden toelichten cq. onderbouwen: De SumID-Q wordt op dit moment nog niet met winstoogmerk vermarkt. Vertaling van de SumID-Q in het Engels zou – zeker in combinatie met de overige expertise die inmiddels in Nederland rond dit thema is ontwikkeld – een commercieel aantrekkelijk product op kunnen leveren.

5

Publicaties en producten

LET OP: Denk eraan producten en publicaties te melden via Producten in ProjectNet. Hier is het mogelijk om tijdschriftartikelen, boeken, proefschriften, poster, congresbijdragen e.d. te vermelden. - SumID startpakket (per post opgestuurd) - Middelenkaartjes - Picto’s - Basisformulier - Middelenformulieren - Handleiding Publicaties • VanDerNagel, J., Kiewik, M., Van Dijk, M., DeJong, C., Didden, R. (2011) Handleiding SumID-Q, Meetinstrument voor het in kaart brengen van Middelengebruik bij mensen met een lichte verstandelijke beperking, Deventer: Tactus ISBN 978-90-806873-0-1 • Training in SumID-Q • Train de trainer methode Publicaties in voorbereiding • VanDerNagel, J.E.L., Trentelman, M.J., Kemna, L., Didden, R. (2012) Verstandelijke Beperking en Verslaving: comorbiditeit nog vaak onvoldoende onderkend, Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde, (submitted) • Didden, R., Van der Nagel, J., Trentelman, M., & Stolker, J. (2012). Verstandelijke beperking en comorbiditeit. In: A. Dijkhuizen, G. Bom, B. Van der Hoorn, H. Kroon, S. Van Rooijen & R. Schoevers (Red.), Handboek geïntegreerde behandeling dubbele diagnose (pp. *-*). Utrecht: De Tijdstroom. • Joanneke van der Nagel, Marion Kiewik, Robert Didden, (verschijnt najaar 2012) Iedereen gebruikt toch? Handboek LVB en verslaving, BOOM Presentaties in voorbereiding • NISPA SUMID congress meeting, gepland in 2013 • Congres LVB en verslaving, December 2012, Cure and Care Development

6

Algemene opmerkingen

Ruimte om zaken te vermelden waarvan u vindt dat die voor ZonMw en/of het programma van belang kunnen zijn. • Wij zijn blij met de toekenning door ZonMW van subsidie aan het verbeterproject LVB en verslaving (330060008), maar verbaasd over het feit dat alleen het Trimbos in de gelegenheid gesteld is een aanvraag voor deze subsidie in te dienen. Wij hadden graag een eigen voorstel ingediend.

pag. 9

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» BIJLAGEN Geuploaded op projectnet - Dit eindverslag - Financiële afrekening - Producten - Programma studiedag, presentaties - Publicatie overzicht Per post opgestuurd - SumID startpakket - Middelenkaartjes - Picto’s - Basisformulier - Middelenformulieren - Handleiding

pag. 10

Eindverslagformulier PROJECTNUMMER: «31160306» Bijlage 2. Feedback deelnemers trainingstraject

'H6XP,'GDJKHEEHQZHPHWSOH]LHUJHYROJG9RRUDORYHUGH6XP,'4YRRU]LHQYDQLQVWUXFWLHV ZDUHQZH]HHUWHYUHGHQ+HWSDNNHW]LHWHUHUJJRHGXLWHQ]HHUEUXLNEDDULVPLMQRQ]HLQGUXN Over de toepassing van de SumID-Q “Het werkt gewoon in de praktijk” “Als je er wat handiger in bent, valt het ook wel mee hoe lang je er mee bezig bent. Het is in elk geval de investering echt waard.” “De Sumid-Q heb ik alleen gebruikt om te ontdekken of dit instrument aansluit bij de doelgroep. De rede die ik de cliënt aangaf om dit in te vullen, was om samen te kijken of deze vragenlijst goed te gebruiken is en of het wat oplevert. Hierdoor zijn we zeer open het gesprek ingegaan en heeft cliënt goed meegewerkt.” Ik denk dat een terugkomdag voor onze instelling geen toegevoegde waarde heeft. Binnen onze instelling zal niet met de SumID-Q gewerkt gaan worden. Wij werken al jaren met andere lijsten (mbt. drugsgebruik) die in alle SGLVG-klinieken worden afgenomen en gebruikt worden voor onderzoek. Daarnaast is er een actieve werkgroep die zich bezig houdt met middelengebruik en behandeling van verslaving. Achteraf gezien zijn onze verwachtingen ten aanzien van het congres ws. niet uitgekomen. Voor ons staat meer de behandeling/educatie op de voorgrond en niet zozeer inventarisatie van het gebruik (daar hebben we redelijk zicht op)/ Wij hadden wellicht gehoopt dat het congres meer zou gaan over behandeling/voorlichting van de LVG doelgroep. In het basisformulier bleek al snel dat het lastig was voor ons als team een inschatting te maken van gebruik bij omgeving cliënt, daar er soms weinig zicht is op collega’s werk en familie. Bij de vragen wat wil de cliënt, sloten de vragen niet altijd aan bij cliënt, waardoor motivatie om serieus in te vullen verminderde. “De SumID-Q is niet alleen een meetinstrument, het is een complete methodiek om met cliënten in gesprek te gaan over gebruik” “ X’s gebruik is al jaren een groot probleem. Dankzij de SumID methode heb ik voor het eerst een prettig gesprek over zijn gebruik gehad, zonder ruzie te krijgen!”) Wat positief was in de Sumid-Q was dat we nu heel open hebben gesproken over blowen, wat cliënt soms doet en dit was iets wat ik anders niet zou weten van cliënt. “Ik ben als enige van onze organisatie naar deze dag geweest. …Ik heb niet de mogelijkheid gehad om de sumid-q te testen en te gebruiken. Na de cursusdag heb ik aangegeven hoe de sumid-q werkt en heb ik en aantal powerpoints doorgestuurd naar onze orthopedagoog en anderen. Verder de vraag gesteld hoe we als organisatie deze testen kunnen gaan gebruiken. Ook bij collega's heb ik aangegeven dat ik de test kan afnemen bij vermoeden van middelengebruik. Ik moet nog verder contact hebben met meerdere mensen binnen de organisatie over hoe nu verder.” ,NNDQJHHQFDVXVDDQOHYHUHQGDDUGHJHOHJHQKHLG]LFKQRJ QLHWYRRUKHHIWJHGDDQRPGH6XP,'4 WHJHEUXLNHQ+HWLVRRNQRJQLHWGXLGHOLMNRIHUJRHGNHXULQJYDQXLWKHWPDQDJHPHQWNRPWRPHU XEHUKDXSWJHEUXLNYDQWHJDDQPDNHQ

pag. 11

Publicaties bij ZonMW project 31160306

Publicaties • VanDerNagel, J., Kiewik, M., Van Dijk, M., DeJong, C., Didden, R. (2011) Handleiding SumID-Q, Meetinstrument voor het in kaart brengen van Middelengebruik bij mensen met een lichte verstandelijke beperking, Deventer: Tactus ISBN 978-90-806873-0-1 • Training in SumID-Q • Train de trainer methode Publicaties in voorbereiding • VanDerNagel, J.E.L., Trentelman, M.J., Kemna, L., Didden, R. (2012) Verstandelijke Beperking en Verslaving: comorbiditeit nog vaak onvoldoende onderkend, Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde, (submitted) • Didden, R., Van der Nagel, J., Trentelman, M., & Stolker, J. (2012). Verstandelijke beperking en comorbiditeit. In: A. Dijkhuizen, G. Bom, B. Van der Hoorn, H. Kroon, S. Van Rooijen & R. Schoevers (Red.), Handboek geïntegreerde behandeling dubbele diagnose (pp. *-*). Utrecht: De Tijdstroom. • Joanneke van der Nagel, Marion Kiewik, Robert Didden, (verschijnt najaar 2012) Iedereen gebruikt toch? Handboek LVB en verslaving, BOOM Presentaties in voorbereiding • NISPA SUMID congress meeting, gepland in 2013 • Congres LVB en verslaving, December 2012, Cure and Care Development

STUDIEDAG Meten = Weten, het in kaart brengen van middelengebruik bij mensen met een verstandelijke beperking

Vanuit de dagelijkse zorg zijn er steeds meer signalen dat problemen door het gebruik van alcohol en drugs (‘middelengebruik) onder mensen met een verstandelijke beperking toenemen. Gebruik bij deze doelgroep gaat gepaard met een hoger risico op lichamelijke, psychische en sociale complicaties van gebruik. Tijdige en systematische signalering van gebruik en problemen is van belang voor preventie van schade door gebruik. Helaas gebeurt dit vooralsnog onvoldoende door een gebrek aan kennis en vaardigheden en bruikbaar instrumentarium. De trainingsdag ‘Meten = Weten’ heeft als doel medewerkers uit de gehandicaptenzorg een instrument en vaardigheden te geven om systematisch het gebruik van middelen onder hun cliënten in kaart te brengen. Hierbij wordt er gebruik gemaakt van de SumID©Q, een door het NISPA voor deze doelgroep ontwikkelde vragenlijst. Naast training in het gebruik van de vragenlijst worden deelnemers geschoold in vaardigheden als het signaleren en bespreekbaar maken van gebruik in de dagelijkse praktijk. Na de landelijke trainingsdag volgt een periode waarin deelnemers in hun eigen instelling aan de slag kunnen met het instrument, gevolgd door een regionale terugkomdag waarin vaardigheden kunnen worden aangescherpt en ervaringen kunnen worden uitgewisseld.

Datum/plaats: Landelijke trainingsdag: vrijdag november 2011, Triavium Nijmegen. Decentrale terugkomdag: nader te bepalen dagdeel in 5 regio’s.

Programma Studiedag 9.30 10.00 10.15 10.40 11.05 11.30

Ontvangst met koffie Opening LVG&Verslaving: het bestaat echt Signalen van gebruik Let’s talk about it Meten is weten

12.00

Lunch

13.00 14.30 15.00 16.30

SumIDQ training (5 werkgroepen / Functie van gebruik & Motivatie (lezingen) Theepauze + groepswissel SumIDQ training (5 werkgroepen / Functie van gebruik & Motivatie (lezingen) Informele afsluiting

STUDIEDAG Meten = Weten, het in kaart brengen van middelengebruik bij mensen met een verstandelijke beperking

Doelgroep Deze trainingsdag richt zich primair op medewerkers uit de verstandelijke gehandicaptenzorg die in het primaire zorgproces actief zijn. Instellingen die meewerken aan het SumID onderzoek van het NISPA ontvangen een aantal vrijkaarten. De studiedag staat ook open voor geïnteresseerden vanuit andere instellingen.

Kosten Deelnemers op uitnodiging: gratis. Externe deelnemers: ¼150,-- pp, inclusief terugkomdag en studiemateriaal.

Informatie en Inschrijving Inschrijvingen uitsluitend via https://www.surveymonkey.com/s/SumID. U wordt op deze website gevraagd om een elektronische enquête in te vullen. Aan het eind van de enquête volgen nadere instructies over de inschrijving. Nadere informatie vindt u op https://www.NISPA.nl of via tel. 024-3611150. (bereikbaar op maandag, donderdag en vrijdagochtend).

Betrokken partijen Deze training wordt uitgevoerd onder auspiciën van het NISPA (Nijmegen Institute for Scientific Practitioners in Addiction) in nauwe samenwerking binnen het NISPA participeren onder meer Tactus (verslavingszorg) en Aveleijn (gehandicaptenzorg) in het onderzoek naar middelengebruik bij mensen met een verstandelijke beperking (Substance use and misuse in Intellectual Disability – SumID©). Dit onderzoek en deze training is mede mogelijk door een bijdrage van Zon-MW.