VOORJAARSBIJEENKOMST

A&G KR

NIEK

Nieuwsbrief van de Vereniging Ambacht & Gereedschap

april 2014 nr. 47

VOORJAARSBIJEENKOMST

Zaterdag 24 mei 2014 Streekmuseum ‘de Locht’ Broekhuizerdijk 16D , Melderslo (L)

Van de voorzitter stukken definitief buiten het bereik van veel aankomende verzamelaars zijn komen te liggen is een feit, waar we ook weer niet al te moeilijk over moeten doen. Veel verzamelgebieden hebben een soortgelijke ontwikkeling doorgemaakt en er blijft nog zoveel over. Mijn enthousiasme voor het postzegelverzamelen werd vroeger niet getemperd door het feit dat ik de ‘penny black’ of de ‘rijksdaalder Wilhelmina hangend haar’ niet kon bemachtigen.

Onze vereniging brengt mensen bij elkaar die vanuit verschillende invalshoeken geïnteresseerd zijn in oude ambachten en het daarbij behorende gereedschap. Dit neemt niet weg dat een groot aantal van onze leden primair verzamelaar is van oud gereedschap. Het verzamelen van oud gereedschap heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen, waarbij we inmiddels mogen spreken van een volwassen verzamelgebied. Dit komt vooral tot uiting in het grote aantal publicaties over dit onderwerp dat de afgelopen 30 jaar het licht zag. Voor 1980 waren er slechts enkelen waaronder het toonaangevende boek van W.L. Goodman ‘The history of woodworking tools’ uit 1964.

Mijn voorganger, Hans Rode, heeft meerdere malen een lans gebroken voor gereedschappen die men wèl nog op een rommelmarkt kan vinden en die zeer verzamelwaardig zijn. En waarom zouden we ons beperken tot alleen houtbewerkingsgereedschap. Er zijn nog zoveel oude gereedschappen voor relatief weinig geld te koop, denk bijvoorbeeld aan leerbewerkingsgereedschap of smederij-gereedschap. Ook voor jonge beginnende verzamelaars valt er nog zoveel te ontdekken als gekeken wordt naar de intrinsieke schoonheid van sommige stukken gereedschap die hun karakter niet zelden ontlenen aan veelvuldig gebruik. Het doel van verzamelen moet niet zijn een kostbare collectie te verwerven maar plezier te beleven aan het ontdekken van het verhaal achter het gereedschap. Het delen van dit plezier, zowel schriftelijk middels onze publicaties, als mondeling in het onderlinge contact en op de bijeenkomsten is een van de wezenlijke bestaansgronden van A&G.

Deze veelheid van publicaties, vaak gestimuleerd door verenigingen zoals Ambacht en Gereedschap in Nederland (zie bijvoorbeeld het ‘schavenboek’ van Gerrit van der Sterre) , heeft onze kennis aanzienlijk verdiept en niet alleen voor wat betreft het houtbewerkingsgereedschap. Een misschien minder prettige bijkomstigheid hiervan is dat iedereen zo langzamerhand wel weet welke stukken zeldzaam zijn en dat dus de prijzen hiervan fors zijn gestegen. De tijd dat men nog een gedateerde 18e eeuwse schaaf voor niet al te veel geld op een rommelmarkt tegen kon komen ligt inmiddels wel achter ons. Prijsvorming is nu eenmaal een functie van vraag en aanbod en bij veel vraag en beperkt aanbod zal de prijs stijgen. Dat daarmee dit soort

Een nieuwe redactie en een nieuw jasje

weggelaten, we hopen dat daarmee de bruikbaarheid en de aantrekkelijkheid verhoogd is. Gelukkig bleek dit realiseerbaar met beperkte extra kosten, waarvoor het bestuur ons fiat gaf. Als redactie zijn we altijd op zoek naar interessante korte stukjes over oude of nieuwe zaken op het interessegebied van de vereniging. Aarzel niet, en stuur ons uw bijdrage.

Vanaf dit nummer zal de redactie van de Kroniek bestaan uit Hans Rode en John Boele. Wij weten ons daarbij ondersteund door Hein Coolen vanuit het bestuur. Vanaf deze plaats willen wij Piet Hageman bedanken voor zijn inzet bij de vervaardiging van de Kroniek. Tegelijk met de nieuwe redactie krijgt de Kroniek ook een steviger jasje en zijn de ponsgaten

2

Voorjaarsexcursie Zaterdag 24 mei 2014 De Locht De voorjaarsexcursie zal dit jaar gaan naar museum De Locht in het Noord-Limburgse Melderslo. In de beginjaren van de Vereniging is hier al eens een bezoek gebracht, maar inmiddels is het museum onherkenbaar veranderd en uitgebreid. De Locht geeft een beeld van het leven op het voornamelijk Limburgse en OostBrabantse platteland tussen 1850 en 1950. Een prachtige Limburgse langgevelboerderij vormt het centrum. Er is een zuivelmakerij, daglonershuisje, smidse, zadelmakerij, stroopmakerij, klompenmakerij etc. Er is op het terrein zelfs een bierbrouwerij in aanbouw. Daarnaast is op het terrein het champignonmuseum verrezen, nieuwgebouwd in de vorm van een champignon. Men kan een bezoek brengen aan de ‘tunnel’ waar asperges gekweekt worden. Deze tunnel was eerder te zien op de Floriade in Venlo in 2012. Bij ons laatste bezoek was men ook druk bezig met de inrichting van een glastuinbouwmuseum.

Bijzondere gereedschapsveiling Speciaal voor onze Vereniging zijn een aantal activiteiten opgetuigd en zullen we zowel de smid

als de klompenmaker in actie kunnen zien. Hoogtepunt wordt naar verwachting ons bezoek in de namiddag aan de volledig authentiek ingerichte veilingzaal van een oude groenteveiling waar vroeger met behulp van een grote veilingklok bij afslag partijen groenten werden verkocht. A&G mag deze ruimte inclusief de klok gebruiken voor een bijzondere gereedschapsveiling. Hiervoor hebben we een aantal stukken geselecteerd die u elders in deze Kroniek gefotografeerd ziet. Het is de bedoeling dat potentiële bieders zich op de dag zelf bij de penningmeester inschrijven

waarna zij achter de knoppen kunnen plaatsnemen. Let wel de veiling gaat niet zoals op onze najaarsbijeenkomst bij opbod, maar bij afslag. Dit is een speciale manier van veilen. De klok loopt van hoog naar laag in prijs en dat gaat met grote snelheid. Alleen ervaren handelaars zaten hier achter de knoppen om snel te kunnen toeslaan. We zullen een paar keer ‘droog’ oefenen maar daarna wordt het serieus en heel spannend. Net zoals in het verleden bij de groenten zullen we een ‘doordraaiprijs’ vaststellen.

Gastvrijheid Deze streek staat bekend om haar gastvrijheid en gezelligheid. De lunch zal dan ook in de vorm van een traditionele koffietafel worden genuttigd. Bij ontvangst is er koffie met een stuk Limburgse vlaai en de dag wordt afgesloten met een drankje. Wij hopen dat het een gezellige en leerzame dag zal worden. En wie weet, keert u huiswaards met één of meerdere nieuwe aanwinsten voor uw collectie.

3

PROGRAMMA 10.00 - 11.00 uur 11.00 - 13.00 uur 13.00 - 14.00 uur 14.00 - 15.00 uur 15.00 - 16.00 uur vanaf 16.00 uur

Ontvangst met koffie en vlaai in het restaurant. Vrije bezichtiging van het museum, deelname aan rondleiding mogelijk Koffietafel Demonstraties smid en klompenmaker Bijzondere gereedschapsveiling in de veilinghal (zie hiernaast). Drankje en napraten.

Inschrijven voorjaarsexcursie De kosten van het programma, inclusief toegang, rondleidingen, lunch, en drankjes bedragen 1 25,per persoon. U kunt zoals gebruikelijk uw bijdrage van 1 25,- per persoon overmaken naar: Rekening 300741 (ING) t.n.v. Ambacht & Gereedschap, Rhenen onder vermelding van Deelname excursie De Locht 24 mei. IBAN: NL15 INGB 0000 3007 41 en BIC: INGBNL2A (voor leden in het buitenland). Wilt u het verschuldigde bedrag overmaken vóór donderdag 15 mei 2014? Uw overschrijving is ook uw inschrijving. U hoeft dus verder niets te doen. Bij inschrijving na deze datum graag contact opnemen met de penningmeester: [email protected] of 0317-616363. Voor deze voorjaarsexcursie geldt

geen maximum aantal deelnemers. Introducees zijn van harte welkom.

Routebeschrijving Komende vanuit het noorden: (Arnhem-Nijmegen) de A73 in zuidelijke richting volgen tot afslag 11 (Horst-Melderlo) en vanaf daar de borden Museum de Locht volgen. Komende vanuit het zuiden: De A73 in noordelijke richting volgen tot afslag Horst- Melderslo en vanaf daar de borden volgen naar Museum de Locht. Vanuit het westen: A67 tot Venlo volgen en vanaf Venlo de A73 in Noordelijke richting nemen, de afslag Horst-Melderslo nemen en de borden Museum de Locht volgen.

4

Openbaar vervoer: Het station Horst-Sevenum ligt aan de lijn Nijmegen Roermond. Indien gewenst kunnen enkele mensen door bestuursleden opgehaald worden op dit station. Opgave bij het bestuur.

Veiling voorjaarsbijeenkomst 2014 nr omschrijving 1 Doos divers 2 Verstekzaag Ulmia 3 Kuntz toogschaaf in prima staat. De nieuwprijs bedraagt 1 249,00 4 Doos divers 5 Set avegaren 6 5 wildklemmen 7 Mahonie tandschaaf met beitel van Isaac Greaves 8 Set gutsen 9 Nooitgedagt steekbeitels 10 Schietbeitels 11 Kluskist met divers gereedschap 12 Kluskist met divers gereedschap 13 Klassieke raamsponningschaaf van Mosely met palmhouten inleg, geleider en dieptestop. 14 Doos divers 15 Doos divers 16 Beitelset in etuis 17 Kist met inhoud 18 Doos divers 19 Stoeltjesboor, het eikenhout heeft wat restauratie nodig. 20 Zware Engelse ‘infill’ schaaf, palissander, beitel van Marples.

1. Doos divers

2. Ulmia verstekzaag

3. Kuntz toogschaaf

4. Doos divers

5. Set avegaren

6. Wildklemmen 5x

7. Tandschaaf

8. Set gutsen

9. Nooitgedagt steekbeitels

10. Schietbeitels

11. Karweibak

12. Karweibak

13. Engelse raamsponningschaaf

14. Doos divers

15. Doos divers

16. Beitelset in etui

17. Kist met inhoud

18. Doos divers

19. Stoeltjesboor

20. Infillplane

5

Najaarsbijeenkomst 2013 door

Als je een beetje op tijd bent en je kijkt stiekem achter de coulissen, is het altijd weer leuk om te zien hoe alle “meedoeners” zich uitsloven om alles, voordat de leden aanwezig zijn, keurig uitgestald te krijgen op de tafels en de kramen. Best veel werk en ik wil daar even een pluim voor uitdelen. Wanneer alles netjes is geordend en de eerste nieuwtjes onder het genot van een lekker bakkie koffie of thee zijn uitgewisseld, wordt het sein van de aanvang van de vergadering gegeven en zoeken de leden, na een gang langs de uitgestalde hebbedingen, een plekje in de grote zaal. Voorzitter Hein Coolen heet iedereen welkom en opent de vergadering waarna secretaris Cees van der Graaf een toelichting geeft op het jaarverslag. Hij legt uit dat het kleine bestuur heel veel taken moet vervullen. Niet alleen de bestuursfunctie, maar ook bij de diverse commissies, zoals de inboedelcommissie, de evenementencommissie, de publiciteitscommissie, het verzorgen van de A&G Kroniek, de Gildebrief enz. is het bestuur betrokken. Eigenlijk veel te veel werk voor zo weinig mensen en hij vraagt de leden om eens goed na te denken over een actieve taak in de vereniging. Hein noemt ook de presentaties op de Restauratiebeurs, de Houtdagen enz. Ook hier is mankracht voor nodig en vraagt wie er wil meehelpen bij deze leuke en nuttige presentaties. Jan Blaas, de penningmeester, geeft een toelichting op de financiën en meldt dat A&G een goed financieel jaar achter de rug heeft. Dit mooie resultaat is wel wat geflatteerd en voor een groot deel te danken aan de goede opbrengst van de veiling, de loterij

en de verkoop van de diverse A&G uitgaven. Daar staat tegenover dat de kosten van de Gildebrief en de A&G Kroniek door stijging van porto en drukkosten hoger worden. Ook de terugloop van het aantal leden baart zorgen. Er zijn soms leden die bedanken omdat ze door de huidige crisis niet meer in staat zijn om de contributie te betalen. Gerrit Snoek en Jo Jacobs hebben als kascontrolecommissie de financiën gecontroleerd en de jaarrekening goed bevonden. Jan van der Meulen volgt Gerrit Snoek op en Co de Jager wordt de reserve in de kascommissie. Hein meldt dat Bart-Jan Lagerwaard is gestopt met zijn redactiewerk voor de Gildebrief en de A&G Kroniek en bedankt hem voor zijn verdiensten voor de vereniging waarna hij hem een attentie overhandigt. Bart-Jan bedankt de vereniging en kondigt aan dat hij als vliegende keep zal blijven fungeren. Hij vindt A&G een geweldige club en hoopt dat het ledental weer zal toenemen. Hij roept de aanwezige leden op om ook andere mensen lid te maken. Hein legt nogmaals uit dat een klein bestuur erg kwetsbaar is en roept de leden op om zich op te geven voor een taak bij bv. de ledenadministratie of een van de andere taken binnen het bestuur. Hans van Meijel wordt als bestuurslid voorgesteld, dit wordt met applaus door de leden begroet en daarmee is Hans nu officieel lid van het bestuur. Naar aanleiding van een vraag uit de zaal wordt nog wat heen en weer gesproken over de Website en de problemen die soms ontstaan door ongewenste berichten. 6

Piet Hageman

Regelmatig wordt er aan gewerkt maar het is bijna onbegonnen werk. Het is een steeds terugkerend proces waar veel tijd in wordt gestoken. De voorzitter sluit de vergadering en legt daarna uit dat de lunch op een iets andere manier is georganiseerd. Hierna gaat het gebruikelijke en leukste deel van de dag beginnen en wordt er bij de diverse tafels weer gezocht en gevonden. Aanvullingen voor de verzamelingen, koopjes die je soms niet nodig hebt maar niet kunt laten liggen omdat het zo verleidelijk is. Ook de diverse tafels, met erg interessante ambachtelijke presentaties, zoals het bedrukken met goud op een leren boek, het erg arbeidsintensieve proces van het politoeren, het veelzijdige ambacht van het houtdraaien en de uitleg door onze eigen Hans Rode over een deel van zijn uitgebreide verzameling trekken veel aandacht. De loterij was door de mooie prijzen weer een zeer geslaagd onderdeel van de dag en de klapper van de bijeenkomst was natuurlijk weer de veiling waar vlot werd geboden op de mooie stukken en de bananendozen vol met verrassingen. Na een zeer geslaagde dag ging iedereen voldaan weer naar huis.

7

Opbrengsten veiling en verloting Najaarsbijeenkomst 2013

Kavel*

Omschrijving

Inzet

Opbrengst

0

verloting van 16 objecten

375,00

1

Blokschaaf uit de 18e eeuw.

30,00

45,00

2

Brede beitel van Ferdin Rubens

25,00

65,00

3

Timmerkist met inhoud.

30,00

75,00

4

Verstekbak.

50,00

55,00

5

Blokschaaf met datering 1774.

200,00

500,00

6

vervallen

7

Toogschaaf Stanley 20

40,00

65,00

8

hoekbooromslag

15,00

55,00

9

Driemaster

50,00

120,00

10

Tweemaster

30,00

50,00

11

Sponningschaaf met handgreep.

15,00

25,00

12

Rabone landmeetwaterpas

25,00

35,00

13

Rabone duimstok met waterpas.

30,00

75,00

14

Hollandse snik. Beitelbreedte 11 cm.

100,00

240,00

15

Hollandse snik. Beitelbreedte 5 cm.

100,00

510,00

16

Molenaarsbeitel.

20,00

90,00

17

Rawlplug klopboormachine.

20,00

40,00

18

Houten booromslag met messing platen.

30,00

55,00

19

Set van vijf kleine bankschroefjes.

15,00

20,00

20

Messing schietlood.

10,00

15,00

21

Set van vijf mini schaafjes.

20,00

55,00

22

Tandenzetter voor cirkelzaagbladen.

15,00

20,00

23

Amerikaanse éénmans trekzaag.

10,00

45,00

24

Blokschaaf met datering 1721.

150,00

160,00

25

Waterpasinstrument op statief.

25,00

50,00

26

Set van 5 Nooitgedagt steekbeitels.

40,00

65,00

27

Beitels en gutsen van Nooitgedagt.

60,00

75,00

28

Millers Falls stoeltjesboor.

200,00

230,00

29

Blokschaaf uit de 18e eeuw.

20,00

35,00

30

Brede 3 duims beitel.

25,00

65,00

31

Timmerkistje met enkele schaven

25,00

30,00

32

Zweedse schaaf

20,00

niet verkocht

33

vervallen

Doos 1

Bananendoos met divers gereedschap.

50,00

55,00

Doos 2

Bananendoos met divers gereedschap.

50,00

55,00

Doos 3

Bananendoos met divers gereedschap.

30,00

35,00

*Foto’s van de kavels 1 t/m 33 vindt u in de A&G Kroniek 46 8

In memoriam Fred Senne Binnen ons ledenbestand bevindt zich een trouw groepje leden, die allen dezelfde stiel aanhangen: dat van de smid. Fred Senne was een van hen. Tot onze grote teleurstelling moeten we hier in de verleden tijd spreken, want Fred is op 31 januari op 64-jarige leeftijd onverwachts overleden. Fred was een trouw bezoeker van onze bijeenkomsten. We kennen hem als een vakman pur sang en dat was één van de redenen waarom hij binnen onze vereniging, waarvan hij al 20 jaar lid was, veel waardering kreeg. De volgende zinsnede op zijn rouwkaart mogen we dan ook met veel instemming overnemen. Werken was zijn hobby, Smeden zijn leven. Wat zijn ogen zagen, Maakten zijn handen. h.r.

Koos Kok Een markante figuur uit ons midden is ons ontvallen, want op 12 Februari overleed ons lid Koos Kok. Aangezien Koos in de loop der jaren een vrij regelmatige bezoeker van onze bijeenkomsten was, zullen velen hem wel kennen. Al was het zijn stemprothese, die communicatie niet altijd even gemakkelijk maakte (voor degenen die de kennismaking met Koos wat willen ophalen, wordt “Op bezoek bij …..” in onze Nieuwsbrief, nr. 27 aanbevolen). Koos had een wankele gezondheid. Maar door de positieve instelling die hij uitstraalde, dachten velen dat hij het voorlopig “nog wel zou uithouden”. Dat laatste heeft niet meer zo mogen zijn. Koos voelde zich duidelijk in onze vereniging op zijn plaats. In de toenmalige rubriek “Lezers schrijven” (april 2005, nr. 28) spreekt hij duidelijk zijn waardering voor onze club uit. Zijn indrukwekkende verzameling heeft een goede bestemming gekregen. Dat hij deze aan Museum Mensert zou nalaten, is te lezen in zijn open brief, die in de Nieuwsbrief april 2004 (nr. 26) werd gepubliceerd en die hij besluit met: “Ik wens alle leden veel plezier met hun prachtige hobby, geniet ervan. Een fijne toekomst en gezondheid!” h.r.

Dirk Pater Op 3 december 2013 overleed ons lid de heer Dirk Pater uit Barneveld. Hij was pas 65 jaar oud en zijn overlijden kwam totaal onverwacht. Hij was zijn leven lang timmerman geweest en al enkele jaren met vervroegd pensioen, wat hem de ruimte gaf om zeer energiek allerlei activiteiten te ontplooien. De ambachtelijke kant van het timmervak en de historie daarvan hadden zijn warme belangstelling. Vanwege die belangstelling was hij in 2001 enthousiast lid geworden van A&G. Naast oude gereedschappen verzamelde hij ook literatuur over dit onderwerp. Hij was een grote steun voor zijn omgeving en nog vol ideeën en plannen, maar helaas kwam hier plotseling een einde aan. Onze deelneming gaat uit naar zijn vrouw, familieleden en vrienden. Wij wensen hen steun toe bij dit grote verlies. j.b.

9

Op bezoek bij . . .

door

Hans Rode

Het bezit van historisch gereedschap is beslist nooit een voorwaarde geweest voor het lidmaatschap van A&G. Toch hebben veel leden dit “oude spul” in hun verzameling. Het belang ervan en daarmee vaak de omvang van hun collecties is zeer uiteenlopend. Er zijn leden, die zo’n grote en goed gepresenteerde verzameling hebben, dat zij zeer terecht het predicaat “museum” kunnen voeren. Het museum van ons lid Vergeer in Oudewater is er een voorbeeld van. Aangemoedigd door een introductie in de Gildebrief (2010) door onze voorzitter, bezochten wij dit in 2009 opgerichte museum, om u er nader kennis mee te laten maken (dan wel een goed gevoel van herkenning te geven!).

Als we op de landelijk gelegen bestemming in Oudewater arriveren, heerst er een volstrekte rust. Alleen een bescheiden bordje “Museum Vergeer” verraadt dat er achter de klassieke voorgevel iets bijzonders te beleven valt. Al direct bij binnenkomst maakt de mooie, grote expositieruimte een imposante indruk. Hij heeft een geheel eigen karakter, dat velen zal aanspreken. Ons advies voor bezoekers nà ons, is dan ook: zoek eerst even een zitplaatsje op (op de hoek van de schnitselbank is wel een klein hoekje vrij!) en laat het geheel een ogenblik goed op u inwerken. In onze ledenlijst die ik van te voren even raadpleegde staat bij Berts’ antecedenten vermeld wat hij verzamelt: alle gereedschappen. Dat lijkt bijna letterlijk juist. Want Bert heeft veel, heel erg veel. Bij de rondgang maken we kennis met

de negen bijzondere collecties, die in de expositie naadloos in elkaar overlopen. Daar is natuurlijk(?) --in alle veelzijdigheid- het alaam van de timmerman, maar o.a. ook dat van de klompenmaker, de schoenmaker en de lei- en rietdekker. Er zijn mooie, gedateerde stukken bij, waar Bert ons met terechte trots op attendeert. En tegen de tijd dat we denken “zo’n beetje” alles gezien te hebben, komen we bij een bééld van een gietijzeren wenteltrapje.

Dat leidt naar een kleine zolderver dieping, waar we met een indrukwekkende verzameling electra kennis maken. Van stofzuigers tot strijkijzers; van theelichten tot straalkachels en alle denkbare electra-accessoires. De rondgang werd gelardeerd met allerlei verhalen en toelichtingen, zoals deze ene. Een groot, loodzwaar gietijzeren blok, dat geheel uit de toon leek te vallen, ontlokte ons de vraag: en waar is dàt ding nou goed voor? Het bleek een magneet te zijn, die thuis hoorde bij de scheepsbouwer. Deze viste daarmee uit het water rond zijn schip-in aanbouw de verloren gegane spijkers op, die letterlijk buiten boord waren gevallen. Het geeft -zonder woorden- aan, hoe kostbaar vroeger de handgesmede spijkers waren! We nemen dankbaar afscheid met de gedachte dit (urenlange) bezoek beslist nog eens over te doen. Want we weten zeker, toch nog veel details gemist te hebben!

Oude Ambachten en Gereedschappen Vergeer Hoenkoopse Buurtweg 25 Openingstijden: 3421 GA Oudewater Dinsdag t/m zaterdag van 10.00-16.00 uur. Tel. 0348 564083 Zondagen en feestdagen gesloten. [email protected] Naschrift : Hoewel het nog wel even duurt, attenderen we u graag op het volgende : 11 oktober a.s. viert Oudewater zijn 750-jarig bestaan. Vergeer staat er dan met een mooie kraam op de ambachtenmarkt.

10

Werkgroep schavenmerken door

Oproep aan de leden Eind vorig jaar is de werkgroep schavenmerken die bestaat uit Hans Rode, Jan Blaas, Piet Voermans en ondergetekende van start gegaan. Al langer werd binnen de vereniging de behoefte gevoeld om het schavenmerkregister, dat het sluitstuk vormt van het boek ‘Vier Eeuwen Nederlandse Schaven en Schavenmakers’ van Gerrit van der Sterre, aan te vullen met nieuwe informatie. Nu past bij dit streven enige bescheidenheid. Zoals wellicht bekend heeft Gerrit van der Sterre er 15 jaar over gedaan om de tekst van zijn werk te vervolmaken en het zal niet gemakkelijk zijn nieuwe aanknopingspunten te vinden. Niettemin zijn er sinds het verschijnen van het boek in 2002 met enige regelmaat nieuwe, niet in het boek vermelde merken opgedoken. Hierbij moeten we onderscheid maken tussen de merken van schavenmakers, merken van de handelaren die deze schaven aan de man brachten en merken door de eigenaar op de schaaf aangebracht. Van deze laatsten kunnen er meerdere op één schaaf voorkomen. De merktekens van de schavenmaker en de han-

delaar zijn vrijwel onveranderlijk op de neus van de schaaf aangebracht. Het gebeurt niet vaak dat een schaaf van beiden is voorzien; handelaren wilden immers graag onder eigen naam hun producten op de markt brengen. Er zijn dan ook voorbeelden bekend van schavenmakers die merkstempels voor de handelaar meeleverden. Ook een belangrijk onderdeel van onze zoektocht is het eventuele merk dat in de beitel is geslagen. Dit kan, mits dit te herleiden is tot een bekende beitelfabrikant, een belangrijk hulpmiddel zijn bij de datering en de identificatie. Nu zal de koppeling van gevonden merken met bekende of nog onbekende schavenmakers veel onderzoek vergen. Niettemin willen wij graag een begin maken met een eerste inventarisatie, echter hiervoor hebben wij ook uw hulp nodig. Via bijgevoegd formulier (één formulier per schaaf, u kunt dit zelf kopiëren) willen wij leden uitnodigen in hun verzameling te zoeken naar onbekende schavenmerken die nog niet in het register voorkomen. Deze formulieren kunt u vervolgens aan ons door geven. Hoe meer details u vermeldt, des te beter. Ook zoeken we nog leden die over enige ken-

11

Hein Coolen

nis beschikken om toe te treden tot onze werkgroep. Veschillende invalshoeken leiden vaak tot verrassende resultaten. Als eerste aanzet wil ik kort een voorbeeld bespreken met de nodige vraagtekens erbij en waarmee u ons misschien verder kunt helpen.

Spaan De drie schaven hieronder zijn allen gemerkt met ‘...SPAAN’. De naam ‘Spaan’ is duidelijk leesbaar maar de voorletter is moeilijk te ontcijferen. Alle ijzers zijn gemerkt met ‘I.P.HB’. In tegenstelling tot het schavenmerk dat niet door van der Sterre is opgenomen is dit merk wel door hem in het register geplaatst met daarachter de naam ‘Herberts?’ (let op het vraagteken!). In de tekst (pag. 120) verwijst van der Sterre naar een Rotterdamse schavenmaker C. Spaan en zegt hierover: “Nog minder gegevens zijn bekend over C.Spaan, die zijn schaven merkte op de Rotterdamse manier met een volledige naam. Er zijn van hem geen gedateerde schaven gevonden. Schaven met het merk C.Spaan lijken via beitelmerken omstreeks het jaar 1800 te dateren te zijn.”

De drie schaven op de foto echter lijken aanzienlijk jonger dan 1800. Bovendien lijkt de initiaal meer op een L dan op een C. In de gemeentelijke adresboeken van Rotterdam echter (beschikbaar vanaf 1806) is geen ‘Spaan’ terug te vinden wiens beroep zou kun-

nen wijzen op een schavenmaker of een ijzerwarenhandel. Dit onderschrijft de stelling van van der Sterre dat deze schavenmaker actief was vóór deze periode. Voor de volledigheid hieronder het schavenmerk van C. Spaan op

een schaaf met een duidelijke 18e eeuwse uitstraling. Het ijzer is van Rubens (merk: ‘I. RUBENS.2’), mogelijk een voorloper van Ferdinand Rubens uit Elberfeld (nu een stadsdeel van Wuppertal), die zijn merkteken, in de vorm van een klok pas in 1877 registreerde.

Will Bunnik uitgezwaaid door

Onopvallend, naar het lijkt geluidloos, nam hij afscheid van ons, de man die aan de wieg van onze vereniging stond. Will Bunnik was een A&G-lid van het eerste uur. Hij stelde zijn beroep -notaris in zijn werkzame leven- meer dan eens ten dienste van Ambacht & Gereedschap. Toen

onze Kring de officiële status van Vereniging kreeg, bekrachtigde hij deze belangrijke gebeurtenis (zie foto). Ook was hij in zijn functie van notaris meerdere malen aanwezig bij speciale activiteiten, zoals loterijen. De laatste jaren kreeg Will in toenemende mate problemen met

Gerrit van der Sterre (rechts) en Hans Rode (midden) ondertekenen de officiële verklaring ter bevestiging van de verenigingsstatus ten kantore van Will (links).

12

Hans Rode

zijn gehoor, waardoor hij op onze bijeenkomsten steeds vaker verstek moest laten gaan en die tenslotte leidde tot zijn opzegging. Het is een trouw lid en een prettig mens, die we hier met leedwezen moeten uitzwaaien.

Hoe A&G aan zijn naam kwam door

Hans Rode

Een sprookje of gewoon een klein stukje geschiedenis? Een stuk of 20 leden van het eerste uur kunnen nu nog navertellen, hoe in 1991 onze oprichtingsbijeenkomst in Bunnik plaats vond. Alle aanwezigen (45 man) waren het er toen roerend over eens: hier en nu moesten spijkers met koppen geslagen worden. Zoals onder andere ook het kiezen van een naam voor onze club in oprichting. Mede-initiatiefnemer Gerrit van der Sterre(†2002) vertelde over zijn contacten met het Britse Tools & Trades, die onze zustervereniging zou gaan worden (een grote zus natuurlijk). Die naam “Tools & Trades” sprak iedereen aan; hij lag zogezegd “lekker in de mond” en de twee benoemde begrippen dekten ook onze toekomstige doelstellingen. Een vertaling van Tools & Trades lag voor de hand. Wat krijg je als je dat letterlijk doet? Juist: Gereedschappen en Ambachten. Maar zo’n naam lag natuurlijk helemaal niet “lekker in de mond’’ en werd om die reden dan ook direct afgewezen. De gedachte kwam bovendrijven om de twee vertaalde begrippen in andere volgorde en in enkelvoud te zetten. Zo ontstond de naam Ambacht en Gereedschap. Bij het ten doop houden van die naam, kwam ook het voorvoegsel aan de orde. Om onze kersverse club daarbij als “vereniging” te brandmerken leek op dat moment voorbarig en juridisch gezien aanvechtbaar. Het werd tenslotte: Kring Ambacht & Gereedschap. Het begrip Kring had voor mij iets symbolisch in zich en tijdens de plannenmakerij schoot de eerste regel van een oud volksliedje door mij heen: Komt, vrienden, in de ronde, minnaars van eenen stiel…. Onze vereniging is naar mijn idee vanaf het aller­eerste begin inderdaad een vriendenkring geweest, verenigd door dezelfde ambities. De oprichtingssamenkomst was daarvan al een getuigenis, ondanks het feit dat de aanwezigen praktisch allen vreemden voor elkaar waren.

Als Kring liet A&G na de oprichting al snel van zich horen; een aktie die via deze poster werd aangekondigd.

13

Met raad en daad Vreemde vormen De heer Riny Gabriels verzocht ons om informatie over dit wonderlijke voorwerp, dat al heel lang om opheldering vraagt. Het heeft zo’n vreemde, bizarre vorm, dat men zich kan afvragen met

een stuk handgereedschap, dan wel met een gruwelijk wapen te maken te hebben! Zie afb. 1. Het voorwerp schijnt over een soort handvat te beschikken in de vorm van een kousje van touw (afb. 2).

Het vreemd gevormde blad heeft snijkanten rondom. De globale afmetingen van het geheel zijn ca. 20 x 45 cm. Over de herkomst en ouderdom is niets concreets bekend. Wel is het niet onmogelijk dat een relatie gelegd kan worden met een overblijfsel (ravelijn) van de oude vestingwerken van Bergen op Zoom, een locatie waar de vroegere eigenaar ooit zijn werkterrein had liggen. Aanwijzingen over dit uiterst merkwaardige instrument graag naar de rubrieksredacteur. We hopen op reacties zodat we de heer Gabriels tevreden kunnen stellen!

Weer levensvatbaar? Natuurlijk bestaan er uiteenlopende mogelijkheden om zaken te kopen of te koop aan te bieden. Behalve onze najaarsbijeenkomst, is vooral Marktplaats er voor veel leden een goed voorbeeld van. Desondanks dachten we dat het nut kan hebben de rubriek Vraag & Aanbod weer nieuw leven in te blazen. Niet alleen omdat deze in het bijzonder uw “soortgenoten”, gelijkgestemden bereikt. Maar ook omdat die rubriek hopelijk uitkomst kan bieden, als het om meer immate-

riële onderwerpen gaat (vandaar de aanvulling op de titel). Maak er gebruik van! Het plaatsen van de advertenties is geheel kosteloos!

Vraag & Aanbod

Deze gratis(!) advertentierubriek is alleen bestemd voor niet-commerciële advertenties van leden van de vereniging Ambacht & Gereedschap. Bestuur en redactie zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van deze advertenties.Inzendingen opsturen naar h.k.rode@het net.nl Vergeet niet 14

in de tekst duidelijk te vermelden hoe u te bereiken bent (e-mailadres en/of telefoonnummer).

Gevraagd: Voor het schrijven van een artikeltje in de Gildebrief alle vormen van informatie over karakteristieke oude klauwhamers. H.K. Rode Groesbeekseweg 96, 6585 KH Mook Tel. : 024 - 6634053 E-mail : [email protected]

Raadsels rond een gildepenning Tot de Napoleontische tijd (eind 18e eeuw) waren de ambachten in de steden georganiseerd in gilden. Rond 1600 kwamen bij die ambachtsgilden de zgn. gildepenningen in gebruik. Die penningen waren nuttig voor de administratie (zij waren om die reden vaak genummerd) en voor controle maar waren ook belangrijk als sociale status van het gildelid. Het Openluchtmuseum in Arnhem bezit een collectie van ongeveer 80 gildepenningen uit de 17e en 18e eeuw. Op de foto’s is de vooren achterzijde van een van deze penningen te zien, representatief voor de stad Middelburg, Hij is in

geelkoper gegoten en aan de voorzijde voorzien van datum (1709) en nummer (12). In de rand het stadswapen en de namen van de toenmalige bewindvoerders. Op beide zijden menen wij werkstukken te zien, die stereotiep zijn voor een bepaald ambacht. Op de voorzijde: een kraal gedraaide driestal met rug- en armleuningen, staande op een kist. Op de keerzijde: een vierkante met leer beklede leunstoel, links een bezem of hoorn, rechts een geweer. Bovenop de stoel een onbekend voorwerp. Het museum wil graag zekerheid over gebruik en benaming van

deze objecten en nodigt onze leden uit te reageren (voor adresgegevens redactie: zie colofon). Ter ondersteuning bij het oplossen van deze puzzel hier de veronderstelde relatie tussen de afgebeelde voorwerpen en ambachtsgilden Voorzijde : driestal : Draaiers kist : Witwerkers Keerzijde : leunstoel : Spaanse stoelenmakers bezem : Borstelmakers geweer : Ladenmakers gek voorwerp op stoel : Blokmakers?

Wordt vervolgd In de vorige Kroniek (nr. 46) vond u op pag. 9 een artikeltje “Links- of rechtshandig?”. Dank voor de verschillende mondelinge en schriftelijke reacties die we daarop binnen kregen. In de volgende Kroniek (oktober 2014) willen we graag uitgebreid op dit onderwerp terugkomen, uw reacties inbegrepen!

15

Bestuur Vereniging Ambacht & Gereedschap Voorzitter:

Hein Coolen



[email protected]



Diepenbrocklaan 4a



6711 GN Ede



Tel. (0318) 61 43 73

Secretaris:

Cees van der Graaf

[email protected]

Schuwacht 140



2941 EH Lekkerkerk



Tel. (0180) 66 36 88

Penningmeester:

Jan Blaas

[email protected]

Platanenlaan 13



3911 PA Rhenen



Tel. (0317) 61 63 63

Leden:

Piet Hageman



[email protected]



Rousseaustraat 23



2037 EC Haarlem



Tel. (023) 540 20 45



Hans van Meijel Haag 22a



5815 CB Merselo



Tel. (0478) 54 62 61

Boedelcommissie:

Hans Rode



Jan Blaas

Redactieadres: [email protected] Hans Rode, Groesbeekseweg 96 6585 KH Mook Tel: 024 6634053 Niets in deze uitgave mag, op welke wijze dan ook, worden gekopieerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van het bestuur van de vereniging Ambacht & Gereedschap.

[email protected]

De A&G Kroniek verschijnt tweemaal per jaar. Redactie: John Boele Hans Rode

Bankrekening A&G: 300741 (ING)

t.n.v. Ambacht & Gereedschap, Rhenen



IBAN: NL15 INGB 0000 3007 41



BIC: INGBNL2A

Website: www.ambachtengereedschap.nl 16

Inhoud van deze A & G Kroniek Blz. 2 Van de voorzitter Van de redactie Blz. 3 Voorjaarsexcursie Blz. 6 Najaarsbijeenkomst 2013 Blz. 8 Opbrengsten veiling 2013 Blz. 9 In Memoria Blz. 10 Op bezoek bij … Blz. 11 Werkgroep schavenmerken Blz. 12 Uitzwaaien Will Bunnik Blz. 13 Hoe A&G aan zijn naam kwam Blz. 14 Vreemde vormen Vraag & Aanbod / Raad & Daad Blz. 15 Raadsels rond een gildepenning Wordt vervolgd Blz. 16 Colofon - Inhoud