Voorafgaand aan de cursus. Inhoudsopgave. 1. Inleiding. 2. Doel intakegesprek. 3. Verloop van het intakegesprek. 4. Uitsluitingcriteria

Bijlage 1

Voorafgaand aan de cursus

Inhoudsopgave

1.

Inleiding

2.

Doel intakegesprek

3.

Verloop van het intakegesprek

4.

Uitsluitingcriteria

5.

Intakeformulier

6.

Vragenlijst integratie

Afasie en nu verder, trainershandleiding

Vilans

49

1. Inleiding Voorafgaand aan de training worden intakegesprekken gevoerd met mensen met afasie die mogelijk aan de cursus willen deelnemen. De aanwezigheid van een partner of verwante die de cliënt goed kent is zeer wenselijk. Het intakegesprek neemt ongeveer een half uur in beslag. De trainers kunnen daarvoor het bijgevoegde intakeformulier gebruiken.

2. Doel intakegesprek -

verzamelen van intakegegevens van de cliënt informatie geven over doel en inhoud van de cursus bespreken met de cliënt en zijn partner of deelname aan de cursus geschikt is (voorwaarden zijn cliëntgebonden maar ook afhankelijk van de samenstelling van de groep als geheel) reeds samen nadenken over het doel van de cursus voor de individuele cliënt verzamelen van de benodigde gegevens om na afloop van het intakegesprek samen met de andere trainers te bepalen of de cursus geschikt is voor de cliënt

3. Verloop van het intakegesprek •

Geven van informatie over de cursus: - 14 bijeenkomsten - groep van maximaal 6 deelnemers - mensen in de groep moeten bij elkaar passen. We kijken of de cursus voor u geschikt is, maar ook of de groepsleden bij elkaar passen - doel en inhoud van de cursus uitleggen, zie het intakeformulier.

•

Als de cliënt al deelnemer is in het Afasiecentrum: checken en aanvullen van de volgende basisgegevens (a.d.h.v. het algemeen intakeformulier van het Afasiecentrum). Naam Adres Telefoonnummer Contactpersoon + telefoonnummer Woonsituatie / gezinssituatie / belangrijke personen (Voormalig) beroep Hobby’s Hoe ziet uw week er op dit moment uit?

•

Intakevragen voor ‘Afasie en nu verder’ invullen op het intakeformulier. In principe kunnen op het formulier alleen de antwoorden van de cliënt ingevuld worden. In het gesprek over de verschillende aspecten van integratie zullen meer zaken ter sprake komen en de mening van de cliënt en zijn partner kan verschillen. Schrijf op de achterkant van het formulier aanvullende informatie die van belang is. Aan het eind van het intakegesprek krijgt de cliënt een kopie van het ingevulde formulier mee naar huis1.

•

In het intakegesprek wordt nog geen uitsluitsel gegeven over deelname.

4. Uitsluitingcriteria -

niet in groep kunnen functioneren zeer slecht ziekte-inzicht en/of grote acceptatieproblematiek te geringe leerbaarheid

Bij twijfel doorverwijzen voor gesprek met afasietherapeut

1

Indien het kennismakingsspel uit de handleiding gebruikt wordt in de eerste bijeenkomst, wordt tijdens het gesprek gevraagd of 5 aspecten uit het gesprek op kaartjes geschreven mogen worden om te gebruiken in het kennismakingsspel in de eerste bijeenkomst


Vilans

50

5. Intakeformulier ‘Afasie en nu verder’ Informatie over de cursus In deze cursus staan we stil bij uw ‘integratie’ in de maatschappij. De contacten met uw omgeving zijn door de afasie veranderd. U laat uzelf op een andere manier zien. En mensen reageren ook anders op u. In deze cursus van 14 bijeenkomsten werkt u in een kleine groep aan uw eigen mogelijkheden om uw integratie te verbeteren. Verderop in het gesprek gaan we wat dieper in op wat integratie voor u inhoudt. Naam deelnemer:

Datum:

Intake gesprek afgenomen door: Cliënt is al deelnemer in afasiecentrum: De cursus wordt waarschijnlijk gegeven op van

0 Ja 0 Nee ochtend/middag, in de periode

tot

Is dit haalbaar voor u?

0 Ja 0 Nee 0 Weet niet

Opmerkingen:


Vilans

51

Hoe is uw woon- en uw gezinssituatie?

Welke mensen zijn verder voor u belangrijk? Naam

Leeftijd

Relatie

Woonplaats

Wat is / was uw beroep?


Vilans

52

Opmerkingen

Wat zijn uw hobby’s?

Hoe ziet globaal uw week er uit? Ma Di Wo Do Vrij Za Zo


Vilans

53

6.

Vragenlijst Integratie

’Integratie’ is een lastig woord. We maken onderscheid tussen vijf onderdelen. De afbeeldingen van de vijf onderdelen maken het verschil duidelijk. Beantwoord de volgende vragen:

1. Accepteren de mensen u zoals u nu bent met de afasie?

Cliënt

Partner

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

Wie wel: Wie niet: •

Begrijpen ze wat de gevolgen zijn van uw hersenletsel? Wie wel: Wie niet:

•

Laat u voldoende kanten van uzelf zien waar u goed in bent ?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Bent u tevreden met uw functioneren op dit moment?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Weet u hoe u respect kunt krijgen van uw omgeving?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

2. Kunt u voldoende aansluiting vinden bij anderen? •

Gaat u (naar uw smaak) voldoende contacten aan?


Vilans

54

Cliënt

Partner

•

Bent u geïnteresseerd in anderen en kunt u dat laten merken?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Bent u in staat zelf actief te werken aan evenwicht in uw contacten wat betreft ‘geven’ en ‘ontvangen’?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

Zijn uw persoonlijke contacten bevredigend?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

3. Vindt u dat u voldoende meedoet in de maatschappij? •

Doet u mee met activiteiten in de samenleving die van belang worden geacht? Binnen de mogelijkheden die u heeft natuurlijk. Het gaat hierbij zeker niet alleen over het hebben van (betaald) werk. Voor veel mensen met afasie is betaald werk alleen al op grond van hun leeftijd vaak niet meer de belangrijkste rol in de maatschappij. Meedoen in de samenleving betekent: U betekent iets voor een ander.

4. Benut u voldoende alle mogelijkheden die u heeft? Iemand die geïntegreerd is, benut zijn eigen mogelijkheden optimaal.


Vilans

55

Cliënt

Partner

•

Heeft u voldoende inzicht in uw mogelijkheden en beperkingen?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Weet u wat uw kwaliteiten zijn?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Bent u in staat voldoende de nadruk te leggen op wat u nog wel kunt?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

5. Heeft u het idee dat u voldoende de eigen regie over uw leven voert?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Maakt u zelf keuzes voor wat betreft de vorm en inhoud van uw eigen leven?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Komt u voor u zelf op om uw eigen keuzes te volgen?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

Als u de regie over uw eigen leven voert, maakt u zelf keuzes. Aan de ene kant krijgt u hulp voor de zaken die u niet meer zelf kunt doen om zelfstandig te functioneren. Maar aan de andere kant bepaalt u wel zelf de vorm en inhoud van uw eigen leven. Als u veel van de vragen hierboven beantwoordt met ‘nee’ dan is de cursus ‘Afasie en nu verder’ misschien iets voor u.


Vilans

56

Voorwaarden voor deelname Voorwaarde om deel te kunnen nemen aan deze cursus is wel dat u de vragen hieronder zoveel mogelijk met ‘ja’ kunt beantwoorden. •

Wilt u uzelf zoveel mogelijk inzetten voor uw integratie?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Wilt u (leren) kijken naar wat u kunt, in plaats van kijken naar wat u niet kunt?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Wilt u leren hoe u actiever kunt bijdragen aan het verbeteren van uw contacten?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Wilt u meer inzicht (leren) krijgen in uw mogelijkheden om weer iets te betekenen voor een ander?

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

0 Ja 0 Nee

•

Wilt u strategieën leren om weerbaarder te zijn en meer voor uzelf op te komen?

Probeer alvast 1 persoonlijk doel voor deze cursus te bepalen:


Vilans

57

Pas nadat alle intakegesprekken gevoerd zijn, kunnen wij aangeven of u deel kunt nemen aan de cursus. Het kan ook zijn dat u zelf na het intakegesprek besluit niet te willen deelnemen aan de cursus. Wij kijken samen met u of de cursus voor u geschikt is. En we kijken ook of de groepsleden bij elkaar passen.

De trainers


Vilans

58

Bijlage 2

Materiaal voor de trainers

Inhoudsopgave

1.

Afbeeldingen voor de 5 aspecten van integratie

2.

‘Rolprent’ afbeelding

3.

Schilderopdrachten

4.

Afbeeldingen voor de 2 vragen ‘Waar sta ik?” en “Waar wil ik heen?”

5.

Kwaliteiten kiezen

6.

De onzichtbare gevolgen

7.

Voorbeelden van communicatie adviezen

8.

Voorbeelden van rollenspelen

9.

Informatie over evaluatie

10.

Informatie over het gebruik van SMART doelen

11.

Afbeelding denken, voelen en doen

12.

Voorbeelden van irrationele gedachten en omvormingen

13.

Informatie over feedback en assertiviteit

14.

Informatie over de verstoorde balans tussen geven en nemen

15.

Informatie over het spel ‘Waar het hart vol van is’


Vilans

59

1 Afbeeldingen voor de 5 aspecten van integratie Deze afbeeldingen zijn gedurende de hele cursus en dan met name in de eerste bijeenkomsten van groot belang om steeds (letterlijk) naar te kunnen wijzen. De afbeeldingen zijn ook nodig voor opdracht 1: Bepalen van het gebied waarop jouw leerdoel ligt (zie: Bijlage 3: Opdrachten) In de pilot hebben wij hiervoor de volgende afbeeldingen gebruikt. Deze afbeeldingen zijn ter illustratie voor de trainers, er is geen toestemming om deze afbeeldingen in het groot door derden te gebruiken. Vandaar dat de afbeeldingen hier verkleind en met tekst er overheen zijn weergegeven. De trainers wordt aangeraden om ofwel zelf afbeeldingen te zoeken of de thema's zelf te illustreren.

Geen acceptatie of respect voelen van anderen

Acceptatie of respect voelen of krijgen van anderen

Geen aansluiting vinden bij de ander, afzijdig staan (dit doe je zelf)

Wel of niet deel uitmaken van de maatschappij

geen zelfinzicht hebben

Aansluiting vinden, meedoen (dit doe je zelf)

wel zelfinzicht hebben

Wel of niet de regie over eigen leven hebben

Het is heel belangrijk voor de deelnemers om deze abstracte aspecten (als “aansluiting vinden bij anderen”) te koppelen aan visuele informatie. In het vervolg van de training kan dan steeds weer gewezen worden naar deze afbeeldingen.


Vilans

60

2 Rolprent In Opdracht 2 wordt gebruik gemaakt van een ‘Rolprent’: een situatieplaat waarop figuren staan die diverse sociale rollen verbeelden m.b.t. integratie (zie ook: Bijlage 3: Opdrachten, 2) Voor de training ‘Afasie en nu verder’ is een eigen rolprent getekend. Het is raadzaam om de afbeelding op A3-formaat te vergroten en te kopiëren. Elke deelnemer krijgt de afbeelding twee maal. Eenmaal voor het beantwoorden van de vraag: Waar sta ik nu? En eenmaal voor het beantwoorden van de vraag: Waar wil ik naartoe? Indien mogelijk worden om het verschil aan te duiden twee vellen van verschillende kleur gebruikt (in de opdracht voor de deelnemers wordt blauw en geel gebruikt) Neem vooraf in ieder geval de afbeelding door met de deelnemers. Mensen met afasie hebben moeite om te abstraheren van de ‘letterlijke’ betekenis naar een andere mogelijke betekenis van een afbeelding. Bovendien zullen de interpretaties van alle mensen die naar zo’n afbeelding kijken, verschillen en zijn er meerdere ‘goede’ antwoorden mogelijk! Wees daarom zeer voorzichtig met interpreteren en vraag steeds m.b.v. ja/nee vragen welke gedachten de deelnemer zelf heeft bij een figuurtje. Ideeën voor vragen vooraf om de afbeelding door te nemen: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Wie doet mee? Wie staat afzijdig? Wie zorgt voor anderen? Wie is blij? Wie is tevreden? Wie heeft pech? Wie voelt zich rot? Wie helpt iemand anders? Wie heeft hulp nodig? Wie wordt geaccepteerd? Wie wordt niet geaccepteerd? Wie heeft geen zelfinzicht? Wie heeft wel zelfinzicht? Zie je iemand die zichzelf overschat? Zie je iemand die zijn mogelijkheden onvoldoende benut? Wie benut zijn mogelijkheden goed? Wie maakt zich nuttig? Wie betekent iets voor een ander? Wie heeft de regie over zijn eigen leven? Wie heeft niet de regie over zijn eigen leven? Wie geniet van het leven? Wie rust uit? Wie is ziek? Zie je welke volwassene wordt geholpen door zijn kinderen? Wie is uitgeput? Wie zijn verliefd? Wie wil weg? Wie komt juist net aan?

Zie de afbeelding als een afspiegeling van de maatschappij. 1. Met wie identificeer jij je op dit moment? Als iemand bijvoorbeeld het poppetje linksonder dat voorovergebogen op de bank zit kiest, kun je vragen stellen als: Is hij ziek? Is hij uitgeput? Is hij verdrietig, huilt hij ? Kies je hem omdat hij alleen zit?


Vilans

61

2. Wie zou je willen zijn? Vraag ook daarop door om erachter te komen welke betekenis de deelnemer aan het gekozen figuurtje geeft en waarom hij deze heeft uitgekozen.

De trainers kunnen ook gebruik maken van de ‘blob bar’. De afbeelding van het Blob-café komt uit 'Games without without Frontiers', isbn 0-551-01554-3. Voor meer informatie over de blobtekeningen zie www.blobtree.com. De afbeelding van de ‘blob bar’ hebben wij niet kunnen opnemen in de training omdat er geen copyrights verkregen konden worden.


Vilans

62

3 Schilderopdrachten In deze training bestaan veel beeldende opdrachten uit het maken van een nat-in-nat schildering. De meeste deelnemers (en trainers) zullen deze schildertechniek niet kennen. Het is belangrijk dat in ieder geval één van de trainers wel bekend is met deze techniek en deze goed kan begeleiden. Als een trainer niet bekend is met deze techniek kan natuurlijk gezocht worden naar een andere schildertechniek of zelfs naar een hele andere beeldende opdracht. Benodigd materiaal voor het nat-in-nat schilderen: • schilderplanken (kunststof) • aquarelpenselen nr. 18 • aquarelverf (6 basiskleuren) • therapeutenpapier Bij de nabespreking van het schilderen is het belangrijk om steeds te benadrukken dat het niet om het resultaat gaat, maar om het proces. Hoe was het om te doen? – dit zal altijd de eerste vraag aan de deelnemers moeten zijn. Als de deelnemers niet of minder goed in staat zijn dit onder woorden te brengen – en dit is vaak het geval bij mensen met afasie –, dan is het zaak om zo zorgvuldig mogelijk te beschrijven wat je als trainer hebt waargenomen bij het schilderen en dit vervolgens steeds te checken bij de deelnemers. In deze beschrijving van wat je hebt waargenomen mogen geen oordelen doorklinken. Het gaat als het ware om een fenomenologische waarneming. Als iets je opvalt, dan is het altijd raadzaam om dat als één mogelijke manier te benoemen tegenover andere mogelijkheden, die je dan het liefst natuurlijk ook benoemt. Doel hiervan is om de deelnemers te helpen bewust te worden van hoe zij de dingen doen. Bewust worden van bepaalde ‘eenzijdigheden’ kan helpen om bepaalde patronen te doorbreken.


Vilans

63

4 Afbeeldingen voor de twee vragen “Waar sta ik nu?” en “Waar wil ik heen?”. Deze twee vragen komen voor bij Opdracht 1: Bepalen van het gebied van integratie waarop jouw leerdoel ligt. Omdat de persoonlijke doelen van de deelnemers in de loop van de cursus steeds terug zullen komen, is het belangrijk dat deze zo helder mogelijk zijn voor de deelnemers. Deze twee getekende afbeeldingen geven goed weer waar het om gaat.


Vilans

64

Waar sta ik nu?

?


Vilans

65

Waar wil ik heen?

?

?

? Afasie en nu verder, trainershandleiding

Vilans

66

Wat staat mij in de weg?

?

?


Vilans

67

Hoe kom ik in beweging?

?


Vilans

68

Welke wensen zijn niet meer haalbaar?


Vilans

69

Hoe ga ik verder?

Nu ?

Toekomst ?

… Afasie en nu verder, trainershandleiding

… Vilans

70

5 Kwaliteiten kiezen Dit spel is gebaseerd op het Kwaliteitenspel ontwikkeld door Peter Gerrickens (isbn 90-74123-015, NUR 780), zie ook: www.kwaliteitenspel.nl. Het oorspronkelijke spel bestaat uit 140 kaartjes met daarop menselijke eigenschappen. Op de ene helft staan woorden die kwaliteiten van mensen aanduiden, de zogenaamde ‘kwaliteitenkaartjes’. Op de andere helft staan woorden die vervormingen van mensen aanduiden. De kwaliteiten en vervormingen zijn zoveel mogelijk in de vorm van een bijvoeglijk naamwoord weergegeven vanwege de praktische bruikbaarheid. “Ik vind mijzelf een ... persoon.” Voor mensen met afasie is een puur verbaal spel in de vorm van kaartjes met woorden erg lastig om mee te werken. Daarom heeft het Afasiecentrum Utrecht nieuwe kaartjes ontwikkeld met afbeeldingen voor de kwaliteiten. Het aantal kwaliteiten is teruggebracht naar 60. Deze kaartjes worden gratis meegeleverd bij deze training. De gebruikte symbolen zijn Widgitsymbolen (www.symbolensoftware.nl). Voor het maken van de kaartjes is gebruik gemaakt van het software programma Inprint, te verkrijgen via www.eelkeverschuur.nl. Het gaat hierbij om de volgende kwaliteiten: Ambitieus Analytisch Assertief Avontuurlijk Bedachtzaam Behulpzaam Belangstellend Bescheiden Betrouwbaar Consequent Creatief Direct Doelgericht Doorzetter Eerlijk Enthousiast Evenwichtig Flexibel Gedisciplineerd Geduldig


Gehoorzaam Genieter Gevoelig Goed luisteren Gul Handig Humoristisch Idealistisch IJverig Initiatiefrijk Inspirerend Intelligent Levendig Matig Mededogend Moedig Nuchter Ontspannen Oplettend Optimistisch

Vilans

Organisator Overtuigend Praktisch Rustig Serieus Speels Spontaan Tactvol Tevreden Vastberaden Veelzijdig Verantwoordelijk Vernieuwend Vriendelijk Vrijgevig Vrolijk Zelfstandig Zelfverzekerd Zorgvuldig Zorgzaam

71

Bij de pilot is de gebruikte spelvorm ontleend aan spelvorm 1 van het oorspronkelijke spel maar dan wel met maar 5 kaartjes in plaats van 8 kaartjes. De uitleg van hoe de 60 kaartjes thuis gebruikt moesten worden was daarbij als volgt: • Speel het kwaliteitenspel (in je eentje, met iemand naast je, die meekijkt) als volgt: • Schud de 60 kaartjes en maak een stapel. • Neem 5 kaartjes van de stapel en leg die open voor je neer. • Neem vervolgens steeds 1 nieuwe kaart van de stapel en • Ga na of je 1 van de 5 kaartjes die vóór je liggen wilt vervangen door dit nieuwe kaartje (of niet). • Leg dan 1 kaartje (het nieuwe kaartje of een ‘oude’) af op een aflegstapel. • Ga zo door tot de kaartjes van de stapel op zijn. • Je hebt dan de in jouw ogen 5 belangrijkste kwaliteiten voor je liggen. • Maak daarna een volgorde van belangrijkheid. • De kwaliteit die jou het meest dierbaar is zet je daarbij bovenaan. • Schrijf de 5 kwaliteiten in onderstaande tabel (of laat ze door iemand anders opschrijven)


Vilans

72


Vilans

73


Vilans

74


Vilans

75

6 De onzichtbare gevolgen Net zoals bij de kwaliteiten verdient het de voorkeur om de deelnemers niet een (verbale) vragenlijst met de mogelijke onzichtbare gevolgen mee te geven, maar kaartjes met afbeeldingen van de onzichtbare gevolgen, waaruit zij die kaartjes moeten selecteren die voor hen van toepassing zijn. In de pilot van de training (in de periode sept.– dec. 2008 op het Afasiecentrum Utrecht) is er wel gewerkt met kaartjes, maar deze zijn nog in ontwikkeling en kunnen op dit moment nog niet ter beschikking worden gesteld. Voor meer informatie hierover kunt u contact opnemen met Odette Stoutjesdijk, Afasiecentrum Utrecht, e-mail: [email protected] Als er wel gebruik gemaakt kan worden van kaartjes met afbeeldingen (naast tekst) van de onzichtbare gevolgen, dan kan de volgende opdracht voor de deelnemer meegegeven worden.

Opdracht ‘De onzichtbare gevolgen” Doel van deze opdracht: • proberen er achter te komen wat voor jou de onzichtbare gevolgen zijn van het CVA Toelichting: • De opdracht bestaat uit 2 delen. • Deel A zijn de kaartjes die je hebt gekregen. Die zijn voor jou bedoeld. • Deel B is de enquête, de vragen met ja/nee er achter. • Deze moet door iemand, die jou goed kent, worden ingevuld. • Natuurlijk kun je wat er uitkomt bij allebei de delen achteraf met elkaar vergelijken. • In de bijeenkomst zullen we hier ook met elkaar naar gaan kijken. • Inzicht in je beperkingen is nodig om vervolgens te werken aan je doelen. • Zo kunnen we beter voorspellen welke hindernissen er op je pad komen. Opdracht voor jou zelf (Deel A): • Vraag of degene, die jou goed kent, naast je komt zitten met de vragen van Deel B. • Leg de kaartjes, die je hebt gekregen, op een omgekeerde stapel vóór je. • Trek steeds een kaartje van de stapel. • Laat degene die naast je zit (eventueel) de bijbehorende vraag van de enquête voorlezen. De vragen in de enquête geven soms meer informatie of voorbeelden. • Beoordeel of het getrokken kaartje op jou van toepassing is of niet. • Degene die naast jou zit, mag niet zijn/haar eigen oordeel hierover zeggen. • Het gaat om wat jij zelf denkt of vindt. • Zo ga je de hele stapel door totdat de kaartjes op zijn. • Stop de kaartjes die voor jou van toepassing zijn in het envelopje • “Ja, dit is voor mij van toepassing”. • Stop de kaartjes die NIET voor jou van toepassing zijn in het envelopje • “Nee, dit is NIET voor mij van toepassing. • Stop de kaartjes die je niet begrijpt in het envelopje “Begrijp ik niet”. Opdracht voor degene die jou goed kent (Deel B): • Vul deze enquête in naar eigen inzicht. Jij kunt als buitenstaander, als iemand die niet zelf het CVA heeft gehad, soms beter zien wat de gevolgen van dat CVA zijn.


Vilans

76

7. Voorbeelden van communicatie adviezen •

Inzichtdoos, dat wil zeggen een mooie doos met bovenop bijvoorbeeld een afbeelding en een tekst erop. In deze doos zou iemand diverse folders over Afasie kunnen stoppen, maar ook misschien een of meerdere ansichtkaarten (naar eigen keuze) met specifieke informatie over hem/haar zelf. (zie voor de mogelijke teksten daarop de voorbeelden hieronder). Ook zou er andersoortige informatie in de doos kunnen, zoals een ervaringsboek van iemand met afasie, of het boek “De wonderlijke reis” van Herman Smith, of de dvd naar dit boek “Gatenkaas” enzovoorts. Wat er in zo’n doos mag komen is natuurlijk heel erg afhankelijk van de persoon, die de doos maakt.

•

Ansichtkaart met daarop uitleg over iets dat heel erg veranderd is bij een deelnemer, zoals “Ik kan nog steeds genieten van hele mooie dingen, ook al kan ik dat niet altijd goed duidelijk maken. Ik houd van: bloemen, kleuren, licht, buiten zijn, lekker borrelen met Franse kaas, reizen, theater en dans, muziek, Mercedes Sosa, Edith Piaf en zigeunermuziek. En nog veel meer! Oh ja, ik hou niet meer zo van verrassingen....” Of de tekst ”Soms lijkt mijn hoofd ‘LEEG’... er komen dan GEEN GEDACHTEN of ideeën bij mij op. En als er wel gedachten zijn, dan kan ik er vaak GEEN WOORDEN bij vinden, of ik weet niet HOE ik die woorden moet uiten!! Je helpt me het beste door me te ‘voeden’, met ideeën, bijvoorbeeld in meerkeuzevragen.” Of de tekst: “Ik reageer soms ‘stormachtig’... Ik word snel BOOS, verlies sneller de controle over mijn emoties. Dit komt door mijn HERSENBESCHADIGING. Ik vind het heel naar als ik je daardoor afschrik, pijn of verdriet doe. Dit wil ik absoluut niet. .... Heb geduld met mij....”

•

Persoonlijke folder In de pilotcursus is gewerkt met een persoonlijke folder (kleurenprint) op een in drieën gevouwen blad in A4 formaat. In de folder legt de persoon met afasie zelf uit hoe andere mensen rekening met hem of haar kunnen houden. In onze folder gebeurde dit aan de hand van drie vragen: - Wat is er voor mij veranderd? - Wat kun je doen om mij te ondersteunen? - Wat vind ik niet prettig? Een logopediste dient betrokken te zijn bij het opstellen van het communicatie-advies. Belangrijk is dat de formulering past bij de deelnemer. De tekst moet samen met de deelnemer en zijn partner en begrijpelijk voor de deelnemer geformuleerd worden. Belangrijk is dat het uiterlijk van de folder mooi en verzorgd is, en past bij de persoon voor wie het is. Met behulp van afbeeldingen, foto’s of een watermerk wordt het persoonlijk gemaakt. De deelnemer krijgt een aantal exemplaren en het digitale bestand, zodat in de eigen omgeving aanpassingen en reproducties gedaan kunnen worden. Een voorbeeld van een folder is opgenomen in een aparte bijlage (folder communicatieadvies).


Vilans

77

8 Voorbeelden van rollenspelen Bij het bespreken van de onzichtbare gevolgen en hoe onduidelijk deze vaak zijn voor de omgeving, kan het heel inzichtelijk zijn om dit te laten zien door middel van een rollenspel. De rollenspelen worden gespeeld door de trainers. Een paar mogelijkheden zijn: Situatie X (een rollenspel over het onbegrip in de omgeving) Twee mensen staan op een feestje met elkaar te praten. Persoon A heeft afasie, persoon B is een vriendin van A en heeft geen afasie. Plotseling loopt A weg. Reden hiervoor is dat het te druk op het feestje is en de muziek te hard staat. (om het nog wat aan te scherpen zou B eventueel nog onder het gesprek de muziek harder kunnen zetten, omdat zij dat nummer zo leuk vindt). A is boos weggelopen. B blijft verbaasd achter en wordt vervolgens ook geïrriteerd of boos. (“zit ik net iets leuks te vertellen en dan loopt ze weg?!” of “Ik dacht dat A dit nummer vroeger ook altijd zo leuk vond?!”) Situatie Y (veeleisendheid: op 2 manieren uit te beelden) Veeleisendheid kun je laten zien als: 1. impulsief en veeleisend gedrag, bijvoorbeeld op een feestje, waar de muziek te hard staat. Persoon A zou dan zomaar de muziek uit kunnen doen, zonder met iemand daarover te overleggen. 2. assertief gedrag, bijvoorbeeld op een feestje. Als persoon A met afasie de muziek te hard zou vinden, zou zij direct vragen of de muziek wat zachter zou kunnen. Situatie Z (onverschilligheid) Als je deze emotie zou willen laten zien, is het belangrijk om de gelaagdheid van onverschilligheid te laten zien. Soms lijkt onverschilligheid van mensen met afasie op emotionele vlakte of echte onverschilligheid, maar het kan ook juist voortkomen uit onvermogen om zich te kunnen uiten. Situatie A (rollenspel over assertiviteit) Bij de dokter Bij dit rollenspel gaat het erom te laten zien/ervaren hoe iemand met afasie vaak genegeerd wordt door de omgeving en hoe je dit zou kunnen voorkomen door goed voor jezelf op te komen om dit niet te laten gebeuren. (assertief gedrag) Het wordt gespeeld door de trainers (2 personen zonder afasie) en een van de deelnemers. De vrijwilliger/deelnemer heeft al een tijdje last van spanningsklachten. Hij/zij slaapt slecht, heeft veel last van hoofdpijn, pijn in nek en schouders enz. En nu gaat hij/zij hiermee naar de dokter. Zijn/haar partner of naaste gaat met hem/haar mee. De dokter en de partner of naaste gaan tijdens dit bezoek al snel met elkaar in gesprek en praten dan eigenlijk over het hoofd van de vrijwilliger/deelnemer (de persoon met afasie) heen. Hoe reageert deze hierop?


Vilans

78

9

Informatie over de evaluatie

Om de kwaliteit van de training te waarborgen is het van belang dat deze regelmatig wordt geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. De training wordt op twee manieren geëvalueerd: via een evaluatie aan het einde van de training en via tussenevaluaties, één (op de helft) of meer (na drie of vier bijeenkomsten). In tegenstelling tot de originele cursus ‘Ik (b)en de samenleving’ is er voor gekozen om niet aan het einde van iedere bijeenkomst te evalueren. Door de evaluaties van een paar bijeenkomsten samen te voegen (en dus om de paar bijeenkomsten te evalueren), krijgen de deelnemers de gelegenheid om datgene wat is behandeld te verwerken en er mee te oefenen. Vervolgens kunnen ze de evaluatievragen in een breder perspectief plaatsen en daardoor beter beantwoorden. Aangeraden wordt om afhankelijk van de deelnemers de tussenevaluaties om de drie – zes bijeenkomsten te laten plaats vinden. Het is niet haalbaar om enkel met een eindevaluatie te werken, omdat de opdrachten en onderwerpen van het begin van de training teveel zijn weggezakt. Tussenevaluaties Om de drie - zes bijeenkomsten wordt er geëvalueerd. Afhankelijk van de deelnemers en afhankelijk van de invulling van de bijeenkomsten, wordt dit ingepland. Door middel van een vragenlijst worden de evaluatievragen besproken (voorgelezen door de trainers) en gewaardeerd (door de deelnemers, eventueel met hulp van de trainers). Het is raadzaam om de betreffende opdrachten en afbeeldingen erbij te houden, zodat de deelnemers beter weten waar de vraag over gaat. Per tussenevaluatie worden algemene vragen gesteld en specifieke vragen over de onderwerpen en wat de deelnemers hiervan hebben geleerd. In het document hieronder (Tussenevaluaties) staan vragen per onderwerp/bijeenkomst, de trainers maken hier een relevante en overzichtelijke selectie van. De vragen worden geselecteerd uit: ‘algemene’ vragen, de ‘persoonlijke ontwikkelingvragen’ en de ‘specifieke invulling per bijeenkomst’ vragen. Eindevaluatie In bijeenkomst 13, de voorlaatste bijeenkomst, is er gelegenheid om een uitgebreide evaluatie uit te voeren. Hierin kunnen onderwerpen uit de training worden besproken (en geëvalueerd), maar is er ook gelegenheid om te praten over datgene wat wel/niet bereikt is door de deelnemers. Eventuele onderwerpen of opdrachten die nog aandacht of verdieping nodig hebben, kunnen in de laatste (14e) bijeenkomst behandeld worden. Ook de vragen voor de eindevaluatie worden op relevante geselecteerd door de trainers, uit zowel het document ‘tussenevaluatie’ als het document ‘eindevaluatie’ (zie hieronder). De eindevaluatie zal bestaan uit algemene vragen over de training, en uit specifieke vragen die gaan over wat de deelnemers hebben geleerd over de 5 aspecten van integratie.


Vilans

79

Tussenevaluaties

Algemeen: 1. De doelen van de bijeenkomst tot nu toe zijn voor mij duidelijk

onjuist

1

2

3

4

5

juist

2. De bijeenkomsten zijn duidelijk genoeg om ze te kunnen volgen

onjuist

1

2

3

4

5

juist

3. Ik vind het niveau van de cursus

te licht

4. Ik vind het verslag dat ik iedere week ontvang

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

5. Ik vind de onderwerpen die we tot nu toe hebben behandeld

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

6. Ik vind de huiswerkopdrachten duidelijk

onjuist

1

2

3

4

5

juist

7. Ik vind de huiswerkopdrachten zinvol

onjuist

1

2

3

4

5

juist

8. Ik vind het prettig en zinvol dat de partner ook bij de huiswerkopdrachten wordt betrokken

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

9. De beeldende opdrachten (schilderen), vind ik

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

Persoonlijke ontwikkeling: 10. Ik heb nieuwe dingen geleerd 11. Ik ben nieuwe dingen aan het oefenen/uitproberen

goed

te zwaar

onjuist

1

2

3

4

5

juist

onjuist

1

2

3

4

5

juist

Specifieke invulling van de bijeenkomsten Bijeenkomst 1: 1. Het kennismakingsspel 2. De in beeld gebrachte thema’s van de cursus (plaatjes) o acceptatie


Vilans

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

80

o o o o

aansluiting bij anderen meedoen in maatschappij zelfinzicht eigen regie

3. Het kiezen van een persoonlijk doel

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

5. De stappen en afbeeldingen o waar sta ik nu? o waar wil ik heen?

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

6. Met zijn vieren op één vel papier een eigen boom schilderen (de eerste keer) (2e bijeenkomst)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

8. De visualisatie ‘mijn kracht’ (eerste visualisatie)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

9. Met krijtjes tekenen van het ontvangen geschenk (1e keer visualisatie)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

Bijeenkomst 2 4. Rolprent

Bijeenkomst 3 7. Warm koud opdracht (enquête over vroeger)

Bijeenkomst 4 10. Kwaliteitenspel 11. Schilderen met karmijnrood (het ik) met indigo (wijsheid) en geel (verbinding) Bijeenkomst 5 12. Onzichtbare gevolgen (kaarten) 13. Schilderen met karmijnrood (het ik) met indigo (wijsheid) en geel (verbinding)


Vilans

81

Bijeenkomst 6 14. Video ‘Ze zeggen dat ik zo veranderd ben’

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

15. Onzichtbare gevolgen (enquête)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

16. Nadenken over het kenbaar maken van de onzichtbare gevolgen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

17. Met zijn tweeën een huis schilderen (1e keer)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

19. Het praten over het kenbaar maken van de onzichtbare gevolgen (communicatie-advies)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

20. Met zijn tweeën een huis schilderen (1e keer)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

Bijeenkomst 8 21. Concreet maken welke situatie je zou willen veranderen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

22. In de netwerkcirkel aangeven in welk contact je iets zou willen veranderen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

23. De visualisatie ‘mijn hindernissen’ (tweede visualisatie)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

24. Schilderen van ‘mijn hindernissen’ (2e visualisatie)

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

Bijeenkomst 7 18. Met elkaar (de ander en jij) de onzichtbare gevolgen bespreken

Bijeenkomst 9 25. Concreet maken van jouw hindernissen (obstakels) 26. Het omvormen van negatieve gedachten naar meer reële, positieve gedachten


Vilans

82

Bijeenkomst 10 27. Afspraak: negatieve gedachte omgevormd tot positieve gedachte

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

Bijeenkomst 11 29. Verbeteren een aanvullen van de eigen folder

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

30. Situatie beschrijven van geven en nemen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

31. Rollenspelen over assertiviteit en feedback/geven en nemen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

32. Met zijn vieren op één vel papier een eigen boom schilderen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

34. Opdracht assertiviteit

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

35. Het spel

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

Bijeenkomst 13 36. Eindevaluatie

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

39. Opbouwende feedback voor jezelf

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

40. Vrij schilderen

niet zinvol

1

2

3

4

5

zeer zinvol

28. Omvormen van een zo lelijk mogelijke schildering naar een mooie schildering

Bijeenkomst 12 33. Opdracht geven en nemen

37. Beeldende, geleide opdracht Bijeenkomst 14 38. Complimentjes aan elkaar


Vilans

83

Eindevaluatie Algemeen voor kringgesprek 1. Wat heb je geleerd? 2. Wat is er veranderd? 3. Wat heb je nu nog nodig? 4. Wat heb je gemist? 5. Wat zou je nog willen (behandelen of bespreken)? 6. Ik heb veel van deze training geleerd

onjuist

1

2

3

4

5

juist

7. Met wat ik geleerd heb in de training kan ik nu zelf aan de slag

onjuist

1

2

3

4

5

juist

8. De trainers stimuleren een actieve inbreng van de deelnemers

onjuist

1

2

3

4

5

juist

9. De trainers bevorderden de samenwerking in de groep

onjuist

1

2

3

4

5

juist

10. Wil je een cijfer geven voor de training in zijn geheel? 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11. Heb je verder nog opmerkingen over de training?


Vilans

84

Specifiek In deze cursus hebben we stilgestaan bij uw ‘integratie’ in de maatschappij. De contacten die u heeft, uw interactie met de omgeving, uw manier van presenteren, en de reacties van anderen op u. In deze cursus is het voornamelijk om vijf aspecten van integratie gegaan: Acceptatie van anderen Aansluiting vinden bij anderen Meedoen in de maatschappij Zelfinzicht en uw eigen mogelijkheden benutten Eigen regie Voorafgaand aan de cursus hebben wij u een aantal vragen gesteld over deze aspecten van integratie. Aan de hand van uw antwoorden hebben we gezamenlijk besloten of deelname aan deze cursus voor u geschikt zou zijn. Nu vragen we weer naar deze vijf aspecten. Hiermee willen we met elkaar bekijken of de cursus heeft bijgedragen aan deze aspecten van integratie. 1. Acceptatie van anderen Heeft u het gevoel dat de mensen om u heen u accepteren zoals u nu bent met de afasie? Begrijpen ze wat de gevolgen zijn van uw hersenletsel?

niet niet

1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

wel wel

Bent u tevreden met uw functioneren op dit moment?

niet

1

2

3

4

5

wel

Bent u in staat om anderen in te schakelen wanneer nodig?

niet

1

2

3

4

5

wel

2. Aansluiting bij anderen Heeft u (naar uw idee voldoende) contacten?

niet

1

2

3

4

5

wel

Bent u geïnteresseerd in anderen en kunt u dat laten merken?

niet

1

2

3

4

5

wel

Is het ‘geven’ en ‘nemen’ in balans in de contacten die u hebt?

niet

1

2

3

4

5

wel

Hebt u ideeën hoe u uw contacten kan verbeteren (indien wenselijk)?

niet

1

2

3

4

5

wel


Vilans

85

3. Meedoen in de maatschappij? Vindt u dat u voldoende meedoet in de maatschappij?

niet

1

2

3

4

5

wel

Hebt u ideeën hoe u uw bijdrage aan de maatschappij kan vergroten (indien wenselijk)?

niet

1

2

3

4

5

wel

4. Zelfkennis Hebt u voldoende inzicht in uw kwaliteiten?

niet

1

2

3

4

5

wel

Hebt u voldoende inzicht in uw mogelijkheden en beperkingen?

niet

1

2

3

4

5

wel

Benut u voldoende al uw mogelijkheden?

niet

1

2

3

4

5

wel

Kunt u leren van de dingen die niet gelukt zijn?

niet

1

2

3

4

5

wel

Bent u in staat te kijken naar wat u kunt, in plaats naar wat u niet meer kunt?

niet

1

2

3

4

5

wel

5. Eigen regie Maakt u zelf keuzes wat betreft de vorm en inhoud van uw leven?

niet

1

2

3

4

5

wel

Komt u op voor uw eigen mening en eigen keuzes?

niet

1

2

3

4

5

wel

Heeft u voldoende handvatten/ideeën om voor uzelf op te komen?

niet

1

2

3

4

5

wel


Vilans

86

10 Informatie over het gebruik van SMART doelen Bij het formuleren van doelen van de deelnemers is het belangrijk om in de gaten te houden of de doelen realistisch en haalbaar zijn. Doelen moeten altijd zo concreet mogelijk geformuleerd worden. Voor de trainers is het handig om hierbij een aantal aspecten van de SMART methode in het achterhoofd te hebben. Het is niet aan te raden om deze methode expliciet en in zijn geheel samen met de deelnemers te doorlopen, aangezien het een verbale methode is, die niet bruikbaar is bij deelnemers met afasie. SMART doelen staan voor: S= Specifiek M= Meetbaar A= Acceptabel R= Realistisch T= Tijdgebonden Specifiek wil zeggen dat je in je formulering het gedrag benoemt dat je wilt bereiken, bijvoorbeeld “ik wil (...)” of “ik kan (...)”. Verder is positief formuleren ook heel belangrijk, dus niet : ‘Ik ga communicatieve situaties niet meer uit de weg als ik niet weet wat ik moet zeggen”, maar “In een communicatieve situatie die ik anders uit de weg zou gaan als ik niet weet wat ik moet zeggen ga ik nu vragen of mensen rekening met mij willen houden.” Meetbaar betekent dat je kunt vaststellen of het doel behaald is. Je zou dus iets kunnen toevoegen als: ‘Ik vraag aan X of zij vindt dat ik communicatieve situaties niet meer uit de weg ga”. Acceptabel wil zeggen dat het je acceptabel gedrag moet formuleren. Ik vraag bijvoorbeeld of mensen rekening met mij willen houden door rustig aandacht te vragen en hen een communicatie advies te geven. Realistisch wil zeggen dat de deelnemer samen met de partner of naaste zou moeten bespreken of zijn/haar doel realistisch is. Zo kan het oppakken van werk of vrijwilligerswerk bijvoorbeeld tot discussie leiden over de mogelijkheden van de deelnemer. Tijdgebonden wil zeggen dat je moet formuleren wanneer je het doel behaald wilt hebben door er bijvoorbeeld een tijdsspanne aan te verbinden, bijvoorbeeld “over drie maanden doe ik (...)”.


Vilans

87

11 Afbeelding denken, voelen en doen Iedereen heeft gedachten over zichzelf of over de ander die niet kloppen. Kijk eens naar het plaatje hieronder: Denken

Je denkt bijvoorbeeld in een winkel: “Ik kom vast niet goed uit mijn woorden.”

Voelen

Je voelt je opgelaten, want het is druk in de winkel, of je wordt zenuwachtig...

Doen

Je klapt dicht en het lukt je inderdaad niet om te zeggen wat je wilde zeggen.

Klopt het altijd wat je denkt?

Het is goed om bij de bespreking van de irrationele gedachten dit plaatje te gebruiken omdat het goed laat zien hoe deze drie dingen met elkaar verweven zijn.


Vilans

88

12 Voorbeelden van irrationele gedachten Met de groep worden irrationele gedachten bedacht. Deze worden vervolgens vervangen voor meer rationele gedachten. Deelnemers hebben soms moeite met het bedenken van de gedachten die hen belemmeren, maar kunnen vaak wel een gevoel benoemen. “Voordat ik na een verjaardag moet, voel ik me al slecht. Dan ga ik maar niet”. Tussen het gevoel en de handeling, zit een gedachte. Probeer die te formuleren. Bijvoorbeeld; ze luisteren toch niet naar me. De vragen die de trainers bij elke gedachte stellen: 1. Is deze gedachte waar? (het moet meetbaar, aantoonbaar waar zijn, zo niet, dan is het een irrationele gedachte) 2. Is het een helpende gedachte? (alleen bij een gedachte die niet helpend is, ga je verder, positieve irrationele gedachten mogen blijven bestaan!) 3. Welke helpende, positieve gedachte kan ik er tegenover stellen? Leer de deelnemers dat zij zelf op zoek mogen gaan naar gedachten die hen helpen om een beter gevoel te krijgen of negatieve gevoelens te verminderen. Hieronder staan voorbeelden mogelijke irrationele gedachten waar de deelnemers (mensen met afasie) mee kunnen komen. Daar tegenover staan dan mogelijke meer rationele gedachten. vgl. Ik ben te langzaam • Ik ben misschien wel langzamer dan andere mensen, maar ik heb wel iets interessants te zeggen. • Mensen wachten maar op mij, dat is helemaal niet erg. Als mensen haast hebben, dan moeten ze dat zelf maar aangeven. Ik kan niet voor hen denken, of invullen hoe zij zich voelen. • Ik ben helemaal niet langzamer dan anderen. Dat denk ik zelf wel, maar het valt eigenlijk best mee. Het lukt mij toch niet • Zonder het te proberen, weet ik niet of het mij wel of niet lukt. Dus: eerst proberen, en dan pas zeggen. • Ik vind het moeilijk om dit te doen, maar dat is niet erg. Hoe vaker ik het zal doen, hoe makkelijker het zal gaan (oefening baart kunst). • Ik vind het moeilijk om dit te doen, maar met hulp van iemand anders kan ik het eigenlijk best. Dan valt het best mee. Ik kan het niet • ik kan het niet alleen, maar wel met hulp van iemand anders. • Ik kan het wel, het gaat alleen iets moeizamer, maar ik neem er gewoon wat meer tijd voor. Ik schaam me • ik vind dit wel moeilijk, maar ik ben wie ik ben, en daar hoef ik me niet voor te schamen. • Het CVA is me overkomen ,dat kan iedereen gebeuren. Ik ben nog steeds dezelfde, en daar hoef ik me helemaal niet voor te schamen! Ze luisteren toch niet naar me • Is dat zo? Luistert niemand naar mij? Dat klopt helemaal niet! Er luistert wel iemand naar mij. En anders vraag ik of iemand even wil luisteren.


Vilans

89

Ik moet perfect zijn • dat is niemand. Ik kan misschien op een verjaardag niet vertellen wat ik wil, maar wel de volgende dag alleen langsgaan. Een ander staat op de verjaardag alleen maar onzin uit te kramen Ik ben te langzaam • “ik ben wel langzamer dan andere mensen, maar dan is het nog steeds interessant wat ik te zeggen heb”. • “Mensen wachten maar op mij, dat is helemaal niet erg. Als mensen haast hebben, dan moeten ze dat zelf maar aangeven. Ik kan niet voor hen denken, of invullen hoe zij zich voelen.” • “Ik ben helemaal niet langzamer dan anderen, dat denk ik zelf, maar het valt best mee eigenlijk.” Het hoeft niet, ik vind het wel best zo • Vind ik het wel best zo? Stiekem zou ik wel mee willen doen. Ik ga iets anders verzinnen waardoor ik wel mee kan doen. Anderen nemen mij niet serieus • Dat denk ik alleen maar? Waarom zouden anderen mij niet serieus nemen? Ik kan nog steeds nadenken, misschien minder goed praten, maar ik ben niet dom! Anderen moeten veranderen, niet ik • Is het realistisch te denken dat anderen moeten veranderen? Waarom? Kan ik dat van hen verlangen? Ik heb zelf ook verantwoordelijkheid. Ik kan zelf ook dingen anders doen/ veranderen. Het werkt veel beter als ik zelf verander, dan weet ik tenminste wat ik doe, heb ik het zelf in de hand. Ik vergeet steeds weer wat ik wilde • Ik vergeet soms dingen. Maar niet steeds. Soms kan ik iets opschrijven, dan kan ik het terug zoeken. En een ander kan me helpen onthouden. Het lukt straks toch niet om te vertellen wat ik wil • Ik kan misschien niet zo makkelijk meer praten. En dat is heel vervelend. Maar ik kan wel op een andere manier duidelijk maken wat ik wil. Bv door gebaren. Of door het aan te wijzen. Of door de tijd er voor te nemen. Of om iets op te schrijven/ te tekenen. Ik moet wel zelf vragen of iemand iets meer tijd voor mij vrij maakt. Ik kan niet lezen of schrijven, dus het maakt toch niets meer uit. Dus ik doe toch niet meer mee in de maatschappij. • Ik kan dan wel niet meer zo goed lezen en schrijven als vroeger, maar ik kan nog wel (met veel tijd) iets lezen (de koppen van de krant) of iets schrijven. Dus het klopt niet dat ik dat helemaal niet meer kan. • Ook al kan ik niet meer zo goed lezen en schrijven, dat betekent niet dat ik niet meer mee doe. Ik heb nog steeds zinnige gedachten, en kan nog steeds iets bijdragen. Weliswaar op een andere manier, en daar moet ik wel aan wennen (want dat is niet altijd leuk), maar ik kan nog steeds voor anderen/voor de maatschappij iets betekenen. Bv een luisterend oor bieden. Of door er gewoon te zijn. Of door illustrator te worden bij het blad van het buurthuis….. Ik heb teveel hulp nodig • Ik heb voor sommige dingen wel hulp nodig. Maar ik kan ook dingen zelf. Ik mag best iets vragen aan een ander. Als ik maar niet dingen vraag die ik eigenlijk zelf zou kunnen doen.


Vilans

90

13 Informatie over feedback en assertiviteit In Bijlage 3: Opdrachten, 14 is een stuk opgenomen ‘Regels en tips voor feedback’ dat eventueel aan de deelnemers meegegeven kan worden. Hieronder staat dezelfde tekst als in dit document. Voor de deelnemers is dat bewust in een ander en vooral groter lettertype gedaan. Assertief reageren: Kies een geschikt moment. 1. Benoem je gevoelens bij datgene wat er gebeurt. 2. Beschrijf het gedrag van de ander zo concreet mogelijk. 3. Geef aan welke gevolgen het gedrag van de ander voor jou heeft. 4. Zeg duidelijk en concreet wat je wel wilt.

Voorbeelden van feedback geven aan anderen: 1. “Is nu een geschikt moment om even te praten?” 2.

“Ik wil graag dat je…..”

3.

“Ik zie dat je…”

4.

“Dit zorgt bij mij voor….”

Positief a. Blijheid ☺ b. Opluchting ☺ c.Tevredenheid ☺ Neutraal a. Verbazing ‘?’ Negatief a. Irritatie b. Boosheid c.Teleurstelling d. Verdriet Regels bij feedback geven:

Wel doen bij feedback:

Melden wat je opmerkt: • Aangeven wat je feitelijk waarneemt, zonder te oordelen of te interpreteren. De ander kan zelf zijn of haar conclusies trekken. • Wees duidelijk en concreet Melden wat het effect daarvan op jou is: • Geef aan wat de gevolgen van het gedrag van de ander voor jou zijn. Geef informatie en niet direct advies. Melden wat je daarvan vindt: • Geef feedback waar de ander iets mee kan.


Vilans

91

• Geef ook positieve feedback. • Ga na of de ander je heeft begrepen. Niet doen bij feedback:

• Niet feedback geven als de ander haast heeft. • Niet feedback geven als er veel andere mensen bij zijn. • Niet ‘oude koeien uit de sloot halen’. • Niet oordelen of interpreteren.

NB: Zie ook de afbeeldingen voor de deelnemers in de bijlage ‘regels bij feedback geven’

Tips bij feedback ontvangen: • • • • • •

Feedback is een kans om te leren en niet een aanval van de ander. Feedback zegt iets over hoe de ander jou ziet, maar dit betekent niet dat dit aangeeft wie jij bent. Verdedig je niet bij kritische opmerkingen. Vraag door wanneer je iets niet begrijpt. Check of je goed begrepen hebt wat de ander bedoelt. Aanvaard positieve feedback met “Dank je wel”.


Vilans

92

14 De verstoorde balans tussen geven en nemen Bij mensen met een chronische ziekte is de balans tussen geven en nemen in contacten vaak verstoord. Bij mensen met afasie komen we dat nog vaker tegen. Dit heeft te maken met diverse factoren die met het hersenletsel te maken hebben; natuurlijk de moeite met communiceren, maar meer nog met verminderd initiatief, verminderd geheugen (als je niet onthouden hebt dat de buurvrouw op vakantie naar Italië gaat, is het moeilijk belangstellend te vragen hoe het was), verminderde flexibiliteit, verminderd zelfinzicht etc. In de cursus wordt expliciet aandacht besteed aan het verbeteren van de balans in de contacten tussen geven en nemen. Leg uit aan de deelnemers dat in het contact met de mensen in hun omgeving de balans tussen geven en nemen belangrijk is. Neem door met de deelnemers en met de partners hoe deze balans is. Leg uit dat de balans verstoord kan zijn bij personen met een chronische ziekte omdat zij noodgedwongen meer ontvangen van hun omgeving dan voorheen.

Balans richting meer ontvangen

1.

Balans richting meer ‘geven’.

In de eerste opdracht gaan de deelnemers bewust nadenken over wat ze kunnen betekenen voor de mensen in hun omgeving. Wat ze kunnen geven. Dat kunnen hele kleine dingen zijn; belangstelling tonen, de planten water geven, een kaart sturen ( je kunt al een kaart sturen zonder tekst, het gaat om de intentie), brood smeren, een compliment geven..


Vilans

93

De deelnemers krijgen allemaal een figuur van de netwerkcirkel. Daarop worden de belangrijke personen aangegeven. De deelnemer tekent een pijl tussen zichzelf en de persoon. Een pijl in de richting van de deelnemer geeft aan dat de balans meer uitvalt in de richting van ‘nemen’. Een pijl de andere kant op betekent dat de deelnemer meer ‘geeft. Bij een gelijkwaardig contact wijst de pijl beide kanten op.

2. Een opdracht die hieraan gekoppeld kan worden is een oefening in opmerkzaamheid. Deelnemers zitten in een kring. Één deelnemer gaat de gang op. Iemand verandert iets aan zijn of haar uiterlijk. Vervolgens moet degene die terug komt, raden wat er veranderd is. 3. In de tweede opdracht bekijken de deelnemers een set met kaartjes waarop allemaal complimentjes staan. Alle kaartjes worden doorgenomen en de betekenis wordt besproken. De deelnemers kiezen een aantal kaartjes uit dat hen aanspreekt. De opdracht is om in de thuissituatie elke dag een kaartje te kiezen en een persoon aan wie de deelnemer dat compliment wil maken en hem of haar dit kaartje te laten zien. Ook kunnen de complimenten op stickervellen worden geprint zodat iemand zelf (ansicht)kaartjes kan maken. Complimenten: Wat zie je er leuk uit.

Wat zie je er goed uit.

Wat zit je haar leuk.

Dat heb je goed gedaan, dankjewel.

Fijn dat je er bent.

Je maakt mijn dag weer goed.

Leuk dat je ook van …. houdt.

Fijn dat je ….. gedaan hebt.

Fijn dat je goed naar mij luistert.

Fijn dat je de tijd voor mij neemt.


Vilans

94

Fijn dat je niet over mijn hoofd heen praat.

Fijn dat je me begrijpt.

Fijn dat je eerlijk bent.

Fijn dat je zoveel voor mij doet.

Fijn dat je mij geholpen hebt.

Ik ben je dankbaar.

Je maakt me blij.

Ik hou van je.

Ik voel me vertrouwd bij jou.

Ik voel me prettig bij jou.

Ik vind je lekker.

Ik vind je aantrekkelijk.

Wat ben je romantisch.

Fijn dat je niet meer boos bent.

Ik ben trots op je!

Dat heb je leuk gedaan.

Dat heb je mooi gemaakt.

Ik vind het gezellig bij je.


Vilans

95

15 Informatie over het spel “Waar het hart vol van is” Tijdens de pilot van de training is het spel “Waar het hart vol van is” gespeeld. De gekleurde vakjes corresponderen met verschillende vragen en opdrachten, waarvan steeds iets in een persoonlijk logboek wordt opgeschreven of gekopieerd. De vragen hebben o.a. betrekking op de kwaliteiten van de deelnemers, en wat zij te bieden hebben aan mensen in hun omgeving. Meer informatie is verkrijgbaar bij Afasiecentrum Utrecht: [email protected]

Afb.: conceptversie van spel ‘Waar het hart vol van is’


Vilans

96

Bijlage 3

Opdrachten voor de deelnemers

Inhoudsopgave 1.

Bij welk(e) aspect(en) van integratie ligt mijn doel?

2.

‘Rolprent’

3.

De warm – koud opdracht

4.

Kwaliteiten kiezen

5.

De onzichtbare gevolgen

6.

Terugkoppeling vragenlijst voor de ander

7.

Bespreken van de verschillen

8.

Concrete situatie waarin ik iets wil veranderen

9.

Mijn persoonlijke belemmeringen

10.

Onzichtbare gevolgen communiceren

11.

Afspraak met mijzelf

12.

Aanvullen en verbeteren van eigen folder

13.

Geven en nemen

14.

Regels en tips over feedback

15.

De balans tussen geven en nemen

16.

Evalueren en positieve feedback voor de andere deelnemers en jezelf


Vilans

97

Opdracht 1 Bij welk(e) aspect(en) van integratie ligt mijn doel? Dit is het thema waar ik in de training aan wil werken:

Waar sta ik nu?

Waar wil ik heen?


Vilans

98

Doel van deze opdracht • Aangeven van het leerdoel voor jou van deze training: “Dit is het thema waar ik in de training aan wil werken...” Toelichting Bij de 5 aspecten van integratie horen verschillende afbeeldingen. Hiervan heb je een A4-tje gekregen met diezelfde afbeeldingen. Het is de bedoeling dat je met behulp van deze afbeeldingen deze vraag probeert te beantwoorden. Kies één of twee afbeeldingen die speciaal voor jou van toepassing zijn. Knip deze plaatjes uit en plak deze op het vel ‘Opdracht 1’.


Vilans

99

Opdracht 2 ‘Rolprent’ Doel van deze opdracht • Nadenken over de eigen rol in de samenleving • Waar sta je nu, op dit moment? • Waar zou je naar toe willen? Wat is jouw doel? Toelichting Probeer in deze opdracht jouw thema (bovenste plaatje) duidelijk te maken. Deze opdracht kun je het beste samen met iemand anders maken. Beantwoord deze twee vragen: 1. waar sta ik nu? 2. Waar wil ik heen? Bij de eerste vraag hoort het blauwe vel van de rolprent. Bij de tweede vraag hoort het gele vel. Op beide vellen staat dezelfde afbeelding van allerlei figuren. Iedereen doet hier iets anders. Het gaat duidelijk om verschillende soorten mensen. De een staat afzijdig. De ander zit gezellig tussen de anderen in. Weer een ander heeft het hoogste woord. We stellen ons voor dat deze omgeving onze samenleving is. Wat voor iemand bij jij nu, op dit moment in de samenleving? Dit is vraag 1 op het blauwe vel. Omcirkel de figuur die het meeste op jou lijkt. Je mag ook meerdere figuren omcirkelen. Wat voor iemand zou jij willen zijn? Waar zou je heen willen? Dit is vraag 2 op het gele vel. Omcirkel de figuur die jij zou willen zijn. Bedenk dat dit gaat over de samenleving.


Vilans

100

Probeer deze opdracht te maken met jouw persoonlijke leerdoel in je achterhoofd. Het leerdoel dat je voor jezelf hebt vastgesteld in de opdracht met de plaatjes.


Vilans

101

Opdracht 3 De warm – koud opdracht Doel van deze opdracht proberen er achter te komen waar je vroeger als kind warm voor liep Toelichting • een kind staat vaak dicht bij zichzelf • als volwassene kun je de verbinding met wat je als kind graag deed kwijt zijn geraakt • door als volwassene terug te kijken naar jezelf als kind ontdek je misschien weer waar je vroeger warm voor liep • waar je vroeger warm voor liep geeft misschien een richting waarheen je nu in je leven zou kunnen gaan Vooraf/Inleving in de periode • hoe was jij als kind op de lagere school (van ongeveer 7 tot 14 jaar) • schrijf met ‘de andere hand’ je naam en adres waar je toen woonde en misschien ook de school waar je toen op zat • doe dat HEEL LANGZAAM (alsof je het kind van toen was) • dit kan helpen om die periode in je leven terug te halen Opdracht • Vul samen met iemand die jou goed kent de enquête in op de volgende bladzijde


Vilans

102

Enquete warm - koud Cirkel een van de 5 getallen aan bij onderstaande vragen: 1. Ik ga graag naar school.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

2. Ik heb veel vriendjes en/of vriendinnetjes.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

3. De vriendjes en/of vriendinnetjes ken ik van school.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

4. De vriendjes en/of vriendinnetjes ken ik niet van school maar van de buurt waar ik woon.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

5. Ik speel meestal met vriendjes bij ons thuis.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

6. Ik speel vaker bij anderen dan bij mij thuis.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

7. Ik speel thuis ook graag met jongere of oudere broer(s) of zus(sen).

niet waar

1

2

3

4

5

waar

8. Ik kan heel goed alleen spelen.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

9. Ik speel vooral met kinderen van mijn eigen geslacht.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

10. Ik speel graag fantasiespelletjes (en toen was jij de ...).

niet waar

1

2

3

4

5

waar

11. Ik ben een blij kind.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

12. Ik ben gezond in deze periode (ben nooit lang ziek).

niet waar

1

2

3

4

5

waar

13. Ik krijg veel liefde en warmte thuis.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

14. Ik krijg veel liefde en warmte op school.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

15. Ik krijg veel liefde en warmte van vriend(innet)jes

niet waar

1

2

3

4

5

waar

16. Ik ben het liefst buiten.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

17. Ik ben liever binnen dan buiten.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

18. Ik ben een druk kind.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

19. Ik ben een rustig kind.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

20. Ik ben een makkelijk kind.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

21. Ik ben een moeilijk kind.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

23. Ik sport graag.

niet waar

1

2

3

4

5

waar


Vilans

103

24. Mijn lievelingssport is in een team.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

25. Mijn lievelingssport is een individuele sport.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

26. Ik bespeel een instrument.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

27. Ik houd van muziek.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

28. Ik houd van zingen.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

29. Ik heb een huisdier .

niet waar

1

2

3

4

5

waar

30. Ik vind het leuk om in de tuin te werken of met plantjes bezig te zijn.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

31. Ik vind het leuk om in de keuken mee te helpen en bijvoorbeeld een cake te bakken. niet waar

1

2

3

4

5

waar

32. Ik houd van knutselen (papier, karton, hout e.d.)

niet waar

1

2

3

4

5

waar

33. Ik brei, haak of borduur graag.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

34. Ik houd veel van tekenen.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

35. Ik lees veel.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

36. Ik schrijf veel.

niet waar

1

2

3

4

5

waar

37. Ik treed graag op (toneel, muziek, dans)

niet waar

1

2

3

4

5

waar

38. Ik ben een dromer (zeggen ze)

niet waar

1

2

3

4

5

waar

39. Ik doe alles heel snel

niet waar

1

2

3

4

5

waar

40. Ik doe alles heel langzaam

niet waar

1

2

3

4

5

waar

Ik zei vroeger altijd: “Later, als ik groot ben, wil ik ................................................................................... worden.”


Vilans

104

Opdracht 4 Kwaliteiten kiezen Doel van deze opdracht • je probeert er achter te komen wat je kwaliteiten zijn, • je kwaliteiten in het hier en nu • je kwaliteiten van vroeger, als kind, die je misschien bent ‘kwijtgeraakt’ in de loop van de jaren Toelichting • bij de vorige huiswerkopdracht (de warm – koud opdracht) zijn we op zoek gegaan naar waar je vroeger warm voor liep • in de bijeenkomst van vandaag hebben we samen geprobeerd daar kwaliteiten aan te verbinden (de kwaliteiten in de eerste kolom) • welke kwaliteiten zou je als kind gehad (moeten) hebben om de vragen van de enquête zo te beantwoorden als je gedaan hebt? Opdracht Het is prettig als er iemand die jou goed kent naast je zit bij deze opdracht. • Speel het kwaliteitenspel (in je eentje, met iemand naast je, die meekijkt) als volgt: • Schud de 60 kaartjes en maak een stapel. • Neem 5 kaartjes van de stapel en leg die open voor je neer. • Neem vervolgens steeds 1 nieuwe kaart van de stapel. • Het kaartje dat het minste goed bij jou past, leg je weg. • Je houdt dan weer 5 kaartjes over. • Ga zo door tot de kaartjes van de stapel op zijn. • Je hebt dan de in jouw ogen 5 belangrijkste kwaliteiten voor je liggen. • Je maakt daarna een volgorde van belangrijkheid. • De kwaliteit die jou het meest dierbaar is zet je daarbij bovenaan. • Schrijf de 5 kwaliteiten in onderstaande tabel (of laat ze door iemand anders opschrijven)


Vilans

105

Kwaliteiten van mij vroeger, als kind

Kwaliteiten van mij nu, op dit moment

1e kwaliteit:

2e kwaliteit:

3e kwaliteit:

4e kwaliteit:

5e kwaliteit:

Twee kwaliteiten die ik niet heb, maar (stiekem) wel zou willen hebben (mijzelf zou toewensen) zijn:

Welke kwaliteiten ziet mijn partner of naaste in mij, die hierboven nog niet genoemd zijn?


Vilans

106

Opdracht 5 De onzichtbare gevolgen Onderstaande enquête moet 2 keer ingevuld worden! 1. allereerst door jou zelf • vraag eventueel iemand, die jou goed kent, om hierbij te gaan zitten • vul de vragen in naar eigen inzicht • laat je niet beïnvloeden door de ander • het gaat om jouw eigen inzicht 2. door iemand die jou goed kent • een buitenstaander, iemand die niet zelf het CVA heeft gehad, kan soms beter zien wat de gevolgen van het CVA zijn voor jou • het is belangrijk om dit onafhankelijk van wat de ander heeft ingevuld in te vullen


Vilans

107

Vragenlijst over de onzichtbare gevolgen In te vullen door de deelnemer Naam deelnemer: Waarneming 1. Ik bots (vaker) tegen voorwerpen of deuren aan.

ja / nee

2. Ik verwar (vaker) links en rechts met elkaar.

ja / nee

3. Ik vergeet soms een kant van mijn lichaam. rechterkant / linkerkant

ja / nee

4. Mijn kijken is veranderd. (Bijvoorbeeld: linker/rechterdeel van het gezichtsveld wordt niet meer bewust waargenomen.)

ja / nee

5. Mijn reukvermogen is verminderd.

ja / nee

6. Ik verlies sneller mijn evenwicht.

ja / nee

Planning (denken) 7. Ik doe bepaalde handelingen niet in de juiste volgorde. (zoals eten koken, wassen, aankleden). 8. Ik vind het moeilijk om de juiste spullen te kiezen die nodig zijn voor een bepaalde handeling. (zoals koken, schoonmaken). Oriëntatie (denken) 9. Ik verdwaal makkelijk(er). (in onbekende omgeving/ in bekende omgeving) 10. Ik heb moeite met tijdsbegrip. (zoals: moeite met inschatten hoe laat het is, of geen inzicht hebben in hoe lang iets duurt)

ja / nee

ja / nee

ja / nee ja / nee

Flexibiliteit (denken) 11. Ik ben minder flexibel. (zoals: tijdens een gesprek moeite met omschakelen tussen onderwerpen, of moeite om de ene instructie na de andere op te volgen, of…) ja / nee 12. Ik kan soms blijven ‘ hangen’ in een bepaalde handeling of onderwerp: blijven herhalen van hetzelfde.


Vilans

ja / nee

108

13. Ik heb moeite met onverwachte gebeurtenissen. (Als bijvoorbeeld de taxi een kwartier later komt, dan kan ik daar niet zo goed mee overweg.) Tempo (denken) 14. Ik doe langer over dingen die vroeger ‘vanzelf’ gingen. (zoals: het aankleden dat veel langzamer gaat of koffie zetten enz.)

ja / nee

ja / nee

15. Ik ben vaker moe. ja / nee (Ik heb bijvoorbeeld in de avond geen puf meer voor dingen. Ik kan geen twee dingen op één dag plannen. Dit soort dingen kon ik vroeger wel. Ik moet tegenwoordig eerder rusten in de middag. enz.) Abstractievermogen (denken) 16. Ik kan mij moeilijk een andere situatie dan die op dit moment voorstellen. (weinig voorstellingsvermogen) 17. Ik begrijp grapjes minder.

ja / nee ja / nee

Aandacht 18. Als ik in een groep ben (verjaardag, cursus) vind ik dat moeilijk.

ja / nee

19. Ik heb moeite met drukte of lawaai om mij heen.

ja / nee

20. Ik heb moeite met 2 dingen tegelijk doen.

ja / nee

21. Ik ben sneller afgeleid. (Ik kan mij minder goed concentreren.)

ja / nee

22. Ik kan minder goed nadenken (Het is chaotisch in mijn hoofd.)

ja / nee

23. Ik spring vaak van de hak op de tak in een gesprek

ja / nee

Geheugen 24. Ik vergeet snel wat er tegen mij gezegd is. (in gesprekken, op tv, of wat ik gelezen heb in de krant)

ja / nee

25. Ik vind het moeilijk om te vertellen wat ik gisteren of de vorige keer (week) gedaan heb.

ja / nee

26. Ik heb moeite met afspraken onthouden.

ja / nee


Vilans

109

Communicatie 27. Ik kan niet goed praten.

ja / nee

28. Ik heb moeite met woorden vinden.

ja / nee

29. Ik heb moeite met een ander begrijpen.

ja / nee

30. Ik heb moeite met lezen.

ja / nee

31. Ik kan niet goed schrijven.

ja / nee

Gedrag/ emotie/ karakter 32. Ik heb moeite met het begrijpen van sociale situaties.

ja / nee

33. Ik heb moeite met zorgen voor anderen.

ja / nee

34. Ik kan soms erg veeleisend zijn. (Ik vraag soms veel aandacht, of doe alleen wat ik wil)

ja / nee

35. Ik stel mij vaak (of vaker) afhankelijk op. (Dit kan soms als kinderlijk gedrag overkomen.)

ja / nee

36. Ik overschat snel mijn mogelijkheden.

ja / nee

37. Ik heb weinig inzicht in mijn beperkingen.

ja / nee

38. Ik let minder goed op mijn eigen veiligheid. (Ik kan bijv. het gevaar niet goed inschatten.)

ja / nee

39. Ik vertoon weinig (of minder) initiatief. (Ik opper bijvoorbeeld geen ideeën om iets te gaan doen of vertel minder gauw iets uit mijzelf. Of ik neem vaak een afwachtende houding aan.)

ja / nee

40. Ik ben impulsief, doe snel dingen zonder er over na te denken of de consequenties te overzien.

ja / nee

41. Ik kan soms zonder ophouden doorpraten zonder onderscheid te maken tegen wie ik praat.

ja / nee

42. Ik verlies soms de controle over zichzelf. (Ik heb bijv. minder geduld hebben in bepaalde situaties.)

ja / nee

43. Ik kan soms iemand ongepast aanraken.

ja / nee

44. Ik maak soms ongepaste opmerkingen zonder dat ik me dat bewust ben op dat moment.

ja / nee


Vilans

110

45. Ik lach soms wanneer dat niet gepast is.

ja / nee

46. Ik heb veel behoefte aan affectie.

ja / nee

47. Mijn stemming wisselt soms heel snel.

ja / nee

48. Ik ben sneller verdrietig.

ja / nee

49. Ik ben sneller boos.

ja / nee

50. Ik ben vaker onverschillig.

ja / nee

51. Ik toon minder emoties.

ja / nee


Vilans

111

Vragenlijst over de onzichtbare gevolgen. In te vullen door iemand die de deelnemer goed kent. Naam : Naam deelnemer : Relatie tot de deelnemer : Waarneming 1. Hij/zij botst tegen voorwerpen of deuren aan.

ja / nee

2. Hij/zij verwart links en rechts met elkaar.

ja / nee

3. Hij/zij vergeet soms een kant van zijn/haar lichaam. rechterkant / linkerkant

ja / nee

4. Zijn/haar kijken is veranderd. (Bijvoorbeeld: linker/rechterdeel van het gezichtsveld wordt niet meer bewust waargenomen.)

ja / nee

5. Zijn/haar reukvermogen is verminderd.

ja / nee

6. Hij/zij verliest sneller zijn/haar evenwicht.

ja / nee

Planning (denken) 7. Hij/zij doet bepaalde handelingen niet in de juiste volgorde (zoals eten koken, wassen, aankleden). 8. Hij/zij vindt het moeilijk om de juiste spullen te kiezen die nodig zijn voor een bepaalde handeling (zoals koken, schoonmaken).

ja / nee

Oriëntatie (denken) 9. Hij/zij verdwaalt makkelijk (in onbekende omgeving/ in bekende omgeving)

ja / nee

10. Hij/zij heeft moeite met tijdsbegrip. (zoals: moeite met inschatten hoe laat het is, of geen inzicht hebben in hoe lang iets duurt)

ja / nee

ja / nee

Flexibiliteit (denken) 11. Hij/zij is minder flexibel. (zoals: tijdens een gesprek moeite met omschakelen tussen onderwerpen, of moeite om de ene instructie na de andere op te volgen, of…)

ja / nee

12. Hij/zij kan soms blijven ‘ hangen’ in bepaalde handeling of onderwerp: blijven herhalen van hetzelfde.

ja / nee

13. Hij/zij heeft moeite met onverwachtse gebeurtenissen. (bijvoorbeeld als de taxi een kwartier later komt, kan hij/zij daar mee omgaan?)

ja / nee

Tempo (denken) 14. Hij/zij doet langer over dingen die vroeger ‘vanzelf’ gingen. (zoals: het aankleden dat veel langzamer gaat of


Vilans

112

koffie zetten enz.).

ja / nee

15. Hij/zij is vaker moe. (zoals: in de avond geen puf meer hebben voor dingen, of geen twee dingen op 1 dag plannen, terwijl dit vroeger wel ging; of moeten rusten tussen de middag, enz.) ja / nee Abstractievermogen (denken) 16. Hij/zij kan zich moeilijk een andere situatie dan die op dat moment voorstellen. (weinig voorstellingsvermogen) 17. Hij/zij begrijpt grapjes minder.

ja / nee ja / nee

Aandacht 18. Als hij/zij in een groep is (op een feestje, cursus, andere bijeenkomst), vind hij/zij dat moeilijk.

Ja / nee

19. Hij/zij heeft moeite met drukte of lawaai om zich heen.

ja / nee

20. Hij/zij heeft moeite met 2 dingen tegelijk doen.

ja / nee

21. Hij/zij is sneller afgeleid. (kan zich minder goed concentreren.)

ja / nee

22. Hij/zij kan minder goed nadenken (chaos in zijn/haar hoofd).

ja / nee

23. Hij/zij springt van hak op de tak in een gesprek

ja / nee

Geheugen 24. Hij/zij vergeet snel wat er tegen hem/haar wordt gezegd. (zoals: in gesprekken, op tv, of wat hij/zij heeft gelezen in de krant.)

ja / nee

25. Hij/zij vindt het moeilijk om te vertellen wat hij/zij gisteren heeft gedaan.

ja / nee

26. Hij/zij heeft moeite om afspraken te onthouden.

ja / nee

Communicatie 27. Hij/zij kan niet goed praten.

ja / nee

28. Hij/zij heeft moeite met woorden vinden.

Ja / nee

29. Hij/zij heeft moeite met een ander begrijpen.

ja / nee

30. Hij/zij heeft moeite met lezen.

ja / nee

31. Hij/zij kan niet goed schrijven.

ja / nee

Gedrag/ emotie/ karakter 32. Hij/zij heeft moeite met het begrijpen van sociale situaties.

ja / nee

33. Hij/zij heeft moeite met zorgen voor anderen.

ja / nee

34. Hij/zij kan soms erg veeleisend zijn.

ja / nee


Vilans

113

(zoals veel aandacht vragen, of alles doen wat hij/zij wil) 35. Hij/zij stelt zich afhankelijk op. (soms kan dit op kinderlijk gedrag lijken)

ja / nee

36. Hij/zij overschat snel zijn/haar mogelijkheden.

ja / nee

37. Hij/zij heeft weinig inzicht in zijn/haar beperkingen.

ja / nee

38. Hij/zij let minder goed op zijn/haar eigen veiligheid. (bijv. Kan het gevaar niet goed inschatten)

ja / nee

39. Hij/zij vertoont weinig initiatief. ja / nee (zoals geen ideeën opperen om iets te gaan doen, of om iets te vertellen, of juist een afwachtende houding aannemen). 40. Hij/zij is impulsief, doet snel dingen zonder er over na te denken of de consequenties te overzien.

ja / nee

41. Hij/zij kan soms zonder ophouden doorpraten zonder onderscheid te maken tegen wie wordt gepraat.

ja / nee

42. Hij/zij verliest soms de controle over zichzelf. (zoals het minder geduld hebben in situaties)

ja / nee

43. Hij/ zij kan soms iemand ongepast aanraken.

ja / nee

44. Hij/zij maakt soms ongepaste opmerkingen zonder dat hij/zij zich daarvan bewust is.

ja / nee

45. Hij/zij lacht soms wanneer dat niet gepast is.

ja / nee

46. Hij/zij heeft veel behoefte aan affectie.

ja / nee

47. Zijn/haar stemming wisselt soms heel snel.

ja / nee

48. Hij/zij is sneller verdrietig.

ja / nee

49. Hij/zij is sneller boos.

ja / nee

50. Hij/zij is vaker onverschillig.

ja / nee

51. Hij/zij toont minder emoties.

ja / nee


Vilans

114

Opdracht 6 Terugkoppeling vragenlijst voor de ander Onderstaande vragen zijn bedoeld voor degene die ook de vragenlijst ‘Onzichtbare gevolgen’ voor een van de deelnemers heeft ingevuld. Vraag 1 Hoe vond u het om de vragenlijst ‘Onzichtbare gevolgen’ in te vullen?

Vraag 2 Was het confronterend en/of inzichtelijk om dit te doen?

Vraag 3 Waren er veel verschillen tussen wat u invulde bij de vragenlijst en wat de deelnemer (in uw bijzijn) heeft ingevuld?

Vraag 4 Heeft het u iets opgeleverd? Heeft u er iets van geleerd?

Deze vragen zijn ingevuld door:


Vilans

115

Opdracht 7 Bespreken van de verschillen Het gaat om de verschillen in de antwoorden op de ‘Vragenlijst onzichtbare gevolgen’ tussen wat de deelnemer zelf heeft ingevuld en wat de partner of naaste van die deelnemer heeft ingevuld. Doel van de opdracht Wederzijds inzicht krijgen in waarom jij en de ander op bepaalde punten verschillende dingen hebben ingevuld bij de enquête over de onzichtbare gevolgen. Toelichting • De vorige keer hebben we in de bijeenkomst alle vragen en antwoorden besproken. • Hierbij werd duidelijk dat bij iedere deelnemer op andere punten verschillen waren met ‘de ander’. • ‘De ander’ is degene, die de enquête over de onzichtbare gevolgen van het CVA bij jou, heeft ingevuld. • Wij hebben nu voor iedere deelnemer apart die verschillen bij elkaar gezet. • Het is de bedoeling dat je die samen met de ander doorneemt. • Ga bij ieder verschil samen na waarom jullie daarbij van mening verschillen. • Geef zoveel mogelijk concrete voorbeelden, die jouw antwoord steunen. Let op! • Het is geen discussie! • Het gaat er absoluut niet om wie er ‘gelijk’ heeft of niet, want er is geen sprake van ‘gelijk hebben’. • Iedereen heeft vanuit zijn eigen standpunt gezien ‘gelijk’. • Wat jij zegt of vindt is waar, maar wat de ander zegt of vindt is ook waar! • Want jullie ervaringen zijn op bepaalde punten waarschijnlijk anders. • Dat is heel normaal. • Ook zonder hersenletsel kunnen mensen hele verschillende ideeën hebben over vragen van de enquête. • En sommige verschillende meningen waren misschien ook al voor jouw CVA aanwezig tussen jou en de ander.


Vilans

116

• Het gaat er nu om dat je probeert te begrijpen waarom de ander een andere mening heeft. • Het gaat dus echt alleen om begrip en respect voor de opvatting van de ander!


Vilans

117

Opdracht 8 Concrete situatie waarin ik iets wil veranderen Inmiddels heb je de afgelopen bijeenkomsten al een heleboel informatie over jezelf verzameld, zoals: • de thema’s waaraan je wilt werken • de warm koud oefening (met kwaliteiten die erbij hoorden). • de kwaliteiten van nu • jouw onzichtbare gevolgen • de onzichtbare gevolgen die de ander bij jou ziet Daarnaast hebben we geprobeerd om al deze informatie steeds te plaatsen in een concrete situatie, een voorbeeld. • situaties waar je nu ontevreden over bent Deze informatie draagt bij aan het zelfinzicht. Zelfinzicht is een belangrijk onderdeel van ‘integratie’. We willen je nu vragen om over je doel na te denken. Deze opdracht is bedoeld om uiteindelijk een doel te kunnen formuleren over dat wat je wilt bereiken om je integratie in de samenleving te verbeteren. Probeer samen met de ander jouw doel op te schrijven. Kun je nu een situatie bedenken waarin je zelf iets zou kunnen veranderen? Veranderen zodat je jezelf prettiger voelt in deze situatie. Wie je nu bent, met je afasie, neem je als uitgangspunt 1. In contact met welke persoon (of personen) zou je iets willen veranderen? Met wie in je omgeving heeft de situatie te maken? Geef in de netwerkcirkel aan bij wie dat is: • Het contact met degene(n) die je het meest nabij staan (zoals een (ex)partner of kinderen)? • Het contact met vrienden? • Het contact met bekenden (zoals misschien je buren)? • Het contact met familie (gezinsleden of ooms/tantes, enzovoorts)? • Het contact met dienstverleners (artsen, logopedist, fysiotherapeut)?


Vilans

118

• Het contact met de samenleving (zoals in de winkel, de bus, enzovoorts)? • Het contact met werk, school, verblijfplaats (zoals collega’s huisgenoten)?


Vilans

119

Netwerkcirkel Samenleving Mensen in de winkel, in de bus, vreemden, …

Familie: Ooms, tantes, nichten, neven,..

IK

Liefsten en onmisbaren

Vrienden Diensten: Arts, logopedist, fysiotherapeut, hulp thuis,…

Bekenden

Werk, dagbesteding, hobby’s, wonen: Collega’s, huisgenoten, andere deelnemers, ...

2. Om welke situatie gaat het? (probeer deze kort te omschrijven):

3. Wat doe je nu in die situatie? En wat zou je zelf misschien anders kunnen doen?

4. Wat gebeurt er nu in deze situatie? Wat zou je willen dat er gebeurt?


Vilans

121

Opdracht 9 Mijn persoonlijke belemmeringen Doel van de opdracht • Je probeert er achter te komen waar jouw (persoonlijke) belemmeringen zitten. • Wat zijn voor jou de zogenaamde ‘beren op de weg’? • Wat maakt het nu speciaal voor jou moeilijk om je doel te bereiken? Toelichting • Ieder mens heeft zijn eigen goede en slechte eigenschappen. • Ieder mens zit hiermee (soms) zijn eigen ontwikkeling zelf in de weg. • Waar dat in zit, heb je niet altijd van jezelf in de gaten. • We proberen er in deze oefening achter te komen wat dat voor jou is. Aan de hand van de visualisatieoefening zijn er (hopelijk) drie mogelijke belemmeringen naar boven gekomen. 1. Welk dier stond bij jou midden op het pad? 2. Welk groot obstakel versperde de weg? 3. Welke persoon hield jou tegen? • • • • •

Misschien kon je tijdens de visualisatie niet op een dier, obstakel of persoon komen. Probeer dan nu te bedenken welk dier, obstakel of persoon dat zou kunnen zijn. En ga voor iedere belemmering na wat dat voor jou betekent. Dit is een speelse manier om er achter te komen wat jou in de weg staat. Dit is ook een manier om jezelf beter te leren kennen.

Dier • Wat zijn de objectieve kenmerken van dit dier? (woordenboek, encyclopedie)

•

Wat zijn de kenmerken van het dier dat jij zag (of voor je ziet)?


Vilans

122

•

Met welke eigenschappen in jezelf kunnen die kenmerken te maken hebben?

•

Hoe, op wat voor manier, zitten die eigenschappen jou in de weg?

Obstakel • Wat zijn de kenmerken van de wegversperring? (zwaar, groot enz.)

•

Met welke eigenschappen in jezelf kunnen die kenmerken te maken hebben?

•


Persoon • Welke kenmerken heeft deze persoon?


Vilans

123

•

Ken je deze persoon?

•

Zo ja, hoe belemmert die persoon jou?

•

Zo nee, met wat voor eigenschappen in jezelf heeft die persoon te maken?

•



Vilans

124

Opdracht 10 Onzichtbare gevolgen communiceren Omcirkel één manier om aan anderen duidelijk te maken hoe zij rekening met jou zouden kunnen houden a. Folder (zie: voorbeeld) b. Doos of map (met zowel algemene informatie over afasie (zoals de AVN folder “Wat is afasie”) als persoonlijke informatie c. Een Hyves (internet) pagina


Vilans

125

Opdracht 11 Afspraak met mijzelf Oefenen: Negatieve gedachte -- positieve gedachte Bij elke negatieve gedachte denk ik: • is het waar? (Kan ik écht meten of aantonen dat het helemaal waar is?) • Helpt deze gedachte mij? • Kan ik er een positieve gedachte tegenover zetten? Je zou dit contract ergens kunnen ophangen, zodat je er aan herinnerd wordt. Naam:

Hier ga ik de komende weken aan werken:

Een negatieve, irrationele gedachte van mij is:

Deze kan ik vervangen door de volgende positieve en rationele gedachte:


Vilans

126

Opdracht 12 Aanvullen en verbeteren van eigen folder Toelichting Ieder van jullie krijgt een aanzet mee van een folder over jezelf. Het is moeilijk om de onzichtbare gevolgen van het CVA dat je hebt gehad duidelijk te maken aan anderen. Jij kunt jezelf en de mensen in je omgeving helpen om de onzichtbare gevolgen zichtbaar te maken. En om uit te leggen hoe mensen jou kunnen benaderen. Opdracht Lees de folder door met iemand die jou goed kent. Verbeter samen de dingen die er niet goed in staan. De informatie hierin kan natuurlijk ook op een andere manier ‘verpakt’ worden. •

Op de voorkant staat op de achtergrond jouw foto (als een soort watermerk) Deze foto of een andere?

Dan komt de tekst:

Waarom deze folder? Ik heb afasie sinds

als gevolg van

Veel mensen weten niet zo goed wat afasie is en ook niet hoe verschillend de onzichtbare gevolgen kunnen zijn. Vandaar deze folder. Als ik je/u deze folder geef, wil ik je helpen om met mij te praten. Ik kan soms niet zo goed zelf duidelijk maken wat ik wil zeggen.


Vilans

127

Maar ik wil je/u wel graag uitleggen waarom dat zo is en hoe je/u me kunt helpen. - Wat is er nu zo moeilijk voor mij? - Wat moet je/u vooral niet doen? - Hoe kun je/kunt u me helpen ? Naam in het groot Naam en adresgegevens <Welke gegevens mogen hier staan van jou?>

•

Op de binnenkant van de folder staan drie kolommen:

Wat is moeilijk voor mij? Oftewel wat is anders dan vroeger? <Welke gegevens moeten hier van jou staan?>

Wat moet je/u vooral niet doen?


Vilans

128

Wat kun je / kunt u doen om mij te helpen?

•

Op de achterkant is ruimte voor meer algemene informatie en bijvoorbeeld een mooie afbeelding (bij de folder van Meike stond hier een plaatje van Herman Smith, ‘De karmische schep’)

Welke algemene gegevens zou je hier willen neerzetten anders dan nu in de voorbeeldfolder van Meike staan?

Welke (kunst) afbeelding, gedicht, foto zou je hier misschien willen hebben?


Vilans

129

Opdracht 13a Geven en nemen

1. Geef minimaal één voorbeeld van een situatie waarin je voor jezelf bent opgekomen. • Wat was dat voor situatie?

• Wat deed jij toen?

• Wat deed de ander, dat jij vervelend of niet prettig vond?

2. Geef minimaal één voorbeeld van een situatie waarin je iets positiefs tegen een ander hebt gezegd, of waarin je heel duidelijk hebt laten merken dat je iets van de ander zeer waardeert. • Wat was dat voor situatie?

• Wat deed jij toen?

• Wat deed de ander, dat jij vervelend of niet prettig vond?


Vilans

130

Opdracht 13b Geven en nemen (alternatieve opdracht) Vragen voor de partner of naaste: 1. Geef een voorbeeld van een evenwichtige situatie mbt geven en nemen in de contacten van de deelnemer met zijn omgeving.

2. In welke situaties/ contacten kan de deelnemer iets veranderen in de balans tussen geven en nemen?

3. Wat zou hij zij kunnen doen om deze balans meer in evenwicht te brengen?

4. Geef een voorbeeld van een situatie waarin de deelnemer op een positieve manier voor zichzelf opkwam.

5. Geef een voorbeeld van een situatie waarin de deelnemer op een manier voor zichzelf opkwam die irritatie of onbegrip bij de omgeving bracht.

6. Op welke manier zou de deelnemer zo’n situatie volgende keer anders kunnen aanpakken?


Vilans

131

Opdracht 14 Regels en tips over feedback Gebruik hierbij ook de afbeeldingen ‘regels voor het geven van feedback’ Assertief reageren: 1. Kies een geschikt moment. 2. Benoem je gevoelens bij datgene wat er gebeurt. 3. Beschrijf het gedrag van de ander zo concreet mogelijk. 4. Geef aan welke gevolgen het gedrag van de ander voor jou heeft. 5. Zeg duidelijk en concreet wat je wel wilt. Voorbeelden van feedback geven aan anderen: 1. “Is nu een geschikt moment om even te praten?” 2. “Ik wil graag dat je…..” 3. “Ik zie dat je…” 4. “Dit zorgt bij mij voor….”

Positief a. Blijheid ☺ b. Opluchting ☺ c. Tevredenheid ☺ Neutraal a. Verbazing ‘?’


Vilans

132

Negatief a. b. c. d.

Irritatie Boosheid Teleurstelling Verdriet

Regels bij feedback geven: Wel doen bij feedback:

Melden wat je opmerkt: • Aangeven wat je feitelijk waarneemt, zonder te oordelen of te interpreteren. De ander kan zelf zijn of haar conclusies trekken. • Wees duidelijk en concreet Melden wat het effect daarvan op jou is: • Geef aan wat de gevolgen van het gedrag van de ander voor jou zijn. Geef informatie en niet direct advies. Melden wat je daarvan vindt: • Geef feedback waar de ander iets mee kan. • Geef ook positieve feedback. • Ga na of de ander je heeft begrepen.

Niet doen bij feedback:

•

Niet feedback geven als de ander haast heeft.

•

Niet feedback geven als er veel andere mensen bij zijn.

•

Niet ‘oude koeien uit de sloot halen’.

•

Niet oordelen of interpreteren.


Vilans

133

Tips bij feedback ontvangen: Feedback is een kans om te leren en niet een aanval van de ander.

Feedback zegt iets over hoe de ander jou ziet, maar dit betekent niet dat dit aangeeft wie jij bent.

Verdedig je niet bij kritische opmerkingen.

Vraag door wanneer je iets niet begrijpt.

Check of je goed begrepen hebt wat de ander bedoelt.

Aanvaard positieve feedback met “Dank je wel”.


Vilans

134


Vilans

135

Opdracht 15 De balans tussen geven en nemen Ga na samen met je partner hoe de balans tussen geven en nemen is in het contact met de mensen om jou heen. De balans kan gemakkelijk verstoord zijn bij iemand met afasie omdat je noodgedwongen meer ontvangt van je omgeving dan voorheen.

Balans richting meer ontvangen

Balans richting meer ‘geven’. 1. Geef in het figuur van de netwerkcirkel de voor jou belangrijkste personen aan. 2. Teken nu steeds een pijl tussen jou zelf en de andere persoon. 3. Een pijl in de richting van jou zelf wijst op meer ontvangen. Een pijl de andere kant op betekent dat jij meer ‘geeft’. Bij een gelijkwaardig contact wijst de pijl beide kanten op.


Vilans

136

4. Gebruik onderstaande netwerkcirkel of de netwerkcirkel die eerder is uitgedeeld. 5. Is je partner het eens met de pijlen? 6. Bedenk samen: Wat kun je doen om de balans te verbeteren? 7. Zijn er kleine dingen die je meer kunt geven? Een luisterend oor, een attentie, af en toe een kaartje? Of kun je meer activiteiten zelf uitvoeren? Je eigen brood smeren? Welke hulp krijg je nu van je partner? Kan iemand anders iets van jouw partner overnemen? 8. Kies tot slot komende week elke dag een kaartje uit de lijst met complimenten. Kies een persoon aan wie je dat compliment wil maken en doe dat ook daadwerkelijk!


Vilans

137

Complimenten: Wat zie je er leuk uit.

Wat zie je er goed uit.

Wat zit je haar leuk.

Dat heb je goed gedaan, dankjewel.

Fijn dat je er bent.

Je maakt mijn dag weer goed.

Leuk dat je ook van …. houdt.

Fijn dat je ….. gedaan hebt.

Fijn dat je goed naar mij luistert.

Fijn dat je de tijd voor mij neemt.

Fijn dat je niet over mijn hoofd heen praat.

Fijn dat je me begrijpt.

Fijn dat je eerlijk bent.

Fijn dat je zoveel voor mij doet.

Fijn dat je mij geholpen hebt.

Ik ben je dankbaar.

Je maakt me blij.

Ik hou van je.

Ik voel me vertrouwd bij jou.

Ik voel me prettig bij jou.

Ik vind je lekker.

Ik vind je aantrekkelijk.

Wat ben je romantisch.

Fijn dat je niet meer boos bent.

Ik ben trots op je!

Dat heb je leuk gedaan.

Dat heb je mooi gemaakt.

Ik vind het gezellig bij je.


Vilans

138

Opdracht 16 Evalueren en positieve feedback voor de andere deelnemers en jezelf Positieve feedback op de deelnemers geven Om de training af te sluiten, vragen we je om positieve feedback te bedenken voor je medecursisten. Je kunt denken aan: •

Wat vond je leuk, fijn, inspirerend aan je medecursisten?

•

Misschien heb je gemerkt dat een van je medecursisten door de cursus allerlei nieuwe activiteiten heeft opgepikt?

•

Misschien vind je dat iemand in een bepaald opzicht veranderd is?

•

Misschien is je iets anders opgevallen?

Hieronder staan de namen van alle deelnemers, en dus ook je eigen naam. Bij je eigen naam kun je invullen wat je van jezelf positief vond in de cursus.

Ik vind dit erg positief aan ____________________________________:



Vilans

139





Opbouwende feedback voor jezelf Feedback gaat natuurlijk ook over dingen die nog verbeterd kunnen worden. Dit wordt ook wel negatieve feedback benoemd. Beter is om dit “opbouwende feedback” te noemen. Dit geeft aan dat je nog ergens aan moet werken. Verzin voor jezelf opbouwende feedback. Waar vind je dat jezelf nog aan moet werken? (In relatie tot de doelen die je jezelf gesteld hebt in de training). Afasie en nu verder, trainershandleiding

Vilans

140

Mijn opbouwende feedback voor mezelf is:


Vilans

141

Voorafgaand aan de cursus. Inhoudsopgave. 1. Inleiding. 2. Doel intakegesprek. 3. Verloop van het intakegesprek. 4. Uitsluitingcriteria

Recommend Documents