VOOR MIDDELBAAR ONDERWIJS DOOR. P. ED. FRAUSSEN o. f. m. DOCTOR IN DE GERMAANSCHE PHILOLOGIE LEERAAR AAN HET ST- ANTONIUS -COLLEGE TE LOKEREN

STI3L EN TAAL VOOR MIDDELBAAR ONDERWIJS

DOOR

P. ED. FRAUSSEN o. f. m. DOCTOR IN DE GERMAANSCHE PHILOLOGIE LEERAAR AAN HET ST- ANTONIUS -COLLEGE TE LOKEREN

He BOEKJE

Taaloefeningen. Stijl : Hoedanigheden van een goeden stijl. Opstel : Wenken, Modellen en Opgaven.

N. V. Standaard - Boekhandel Antwerpen -- Brussel -- Leuven 1928

STIJL EN TAAL

ST17G EN TAAL VOOR MIDDELBAAR ONDERWIJS

DOOR

P. E FRAUSSEN o. f. m. DOCTOR IN DE GERMAANSCHE PHILOLOGIE LEERAAR AAN HET ST- ANTONIUS -COLLEGE TE LOKEREN

He

BOEKJE

Taaloefeningen. Stijl : Hoedanigheden van een goeden stijl. Opstel

:

Wenken, Modellen en Opgaven.

N. V. Standaard - Boekhandel Antwerpen — Brussel — Leuven 1928

VOORB CHT

Dit tweede boekje kan gevoeglijk gebruikt worden in het 2e jaar Middelbaar Onderwijs. Het bestaat uit drie deelen, die niet overeenkomen met die van zijn voorganger. I. Taaloefeningen. Enkele hebben tot doel de herhaling van het z a a k o n d e r w ij s uit het le boekje. Door een ongelukkigen samenloop van omstandigheden kon dit artikel niet ontwikkeld worden in dezelfde lijn als vroeger, zal het evenwel, naar ik verhoop, bij gebeurlijke volgende drukken. IL Stijl. Stelselmatige oefeningen werden na de regels opgegeven. Het zal wel niet noodig zijn er aan te herinneren, dat de vorming van den stijl het voorwerp moet zijn van voortdurende oplettendheid bij het onder -wijsnde taal. Van het hoogste belang is onbetwijfeld de verbetering van de Nederlandsche opstellen. Maar niet minder gewichtig is : het zorgvuldig nazien en bespreken, uit een stilistisch oogpunt, van de vertalingen uit het Latijn, het Grieksch, het Fransch. Waar men die oefening verzuimt, gaat voor den leerling een eenigkostbaar middel tot vorming van zijn stijl verloren. III. Opstel. Op aandringen van sommige leeraars werden modellen ter navolging opgenomen. Trouwens, de ondervinding leert, dat ook nog in het 2e jaar Middelbaar sommige leerlingen erg onbeholpen zijn in het stellen. Die moeten als bij de hand geleid worden.

VIII

De onderwerpen van modellen en opgaven zijn doorgaans aangepast aan den tijd van het j aar en de levensomstandigheden van den leerling. Natuurlijk kan men altijd de onderwerpen vrijelijk laten kiezen. Het komt er evenwel niet op aan, of het onderwerp « vrij » is of • « onvrij », 'maar of het « belangwekkend » is. Nu gebeurt niet zelden het volgende : leest de leerling een in het handboek opgegeven kanef as, dan zal het hem niet bekoren; maar laat den leeraar het bezielen met zijn woord, het levend'. maken door het aan te passen aan plaatsen en tijden en personen, en liet wordt belangwekkend en aantrekkelijk. Een woord over den Brief. Van deze, om practische redenen zoo gewichtige soort van opstellen, werd hier weinig gewaagd : het dunkt me noodig, de leerlingen van het tweede jaar — Middelbaar daarvoor een afzonderlijk handboekje in handen te geven, dat ze blijven behouden den geheelen duur van hun studiën, ja zelfs als een vademecum voor het leven (1) . t

In het IIe en IIIe deel zijn de samenvattende regels (wenken voor den stijl en het opstel) aangeduid door een golvend lijntje in den rand. Dit, om den leerling bet' overzicht en de herhaling gemakkelijk te maken. Lokeren, Juli 1928.

(1) Een uitstekend werkje is b. v. het « Handboekje voor het BoECK, Pr. Van In, Lier.

Brie f schri jt en » van A. E. DE

INHOUD

I. Taaloefeningen. . . . . Geluiden Gebreken enz. • . . Vergelijkingen Bewegingen enz. Jonge Kikkers . . . . . . . Geluiden Het Huis . . . . Inwoners . . . . 't Juiste Woord . . De Fiets . . . . .. Bijvgl. zin en nw.

. . . . . . . . .

. . . . .

1 2 2 3 4 5 6 7 7 8, 8 9

DeTong . . . . . . « . Gebruiken » , . « glad » , 10 « teeder » evoel . . . . . . 11 Het, Gevoel 11 Die ren Eland en Voet . . . . 12 Afleidingen . . . . . 12 Eigennaam en soortnaam 13 « Doen », « maken » . . 13 Uitdrukkingen . . . . 14 ...........

.

.

.

.

.

.

.

Het Spoor . . . . . . Bi j voegl.. nw. . .... . . . .. Voorzetsels . . Niet verwarren . . . Meerslachtige nw. . . . Uitdrukkingen . . . .. Vergelijkingen . . . . Landbouwgerei . . «' Vreemd », ' « gek » . . Niet verwarren . . . . 't Juiste Woord . . . . Nieuwe Woorden . . . Timmergerei .. . . . . Versjes . . . . . .. . « Gedachte » . . . Spreuken preuk n . e . . . . . Bijvoegl. nw. . . . . . Kort en bondig . . . . Synoniemen . . . . . Muziekinstrumenten . . Hoe ze heeten . . . . . ..

....

15 16 16 18 19 20 20 21 21 22 23 24 25, 26 26 27 28 29 30 30 31

II. De Stijl. Wat is stijl? 32 34 Verwerving van een goeden stijl . Hoedanigheden van een goeden stijl Zuiverheid .. . Duidelijkheid . . Juistheid . . . Vloeiendheid en . Welluidendheid

. . . 35 . . . 37 . . . 40 . . . 42

Natuurlijkheid en Gepastheid . . . Leven, Kracht . . . Aanschouwelijkheid

. . 46 . . 49 . . 55

Oefeningen op de hoedanigheden van een goeden stijl Zuiverheid Duidelijkheid Juistheid Vloeiendheid en Welluidendheid .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

59 61 63 65

Natuurlijkheid en Gepastheid Leven, Kracht Aanschouwelijkheid Algemeene oefening .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

67 70 74

75

III. Het Opstel. Hoofdzakelijke regels voor het opstel. Hoedanigheden van een goed opstel . Deelen van het opstel . . . Soorten van opstellen

78 80 81

Modellen en Opgaven : De Noten Daar is Vader! De Dulle Griet .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Nieuwjaarsbrief Het Roodborstje De Sneeuwman Karel aan zijn zuster Kaatje

.

.

.

.

83 86 89 91 93 96 99

Mijn Kanarie

Knagelijntje De Zangertjes

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

zijn verrezen Vaders Naamfeest Het Hoefijzer Door wien gered? .

.

101 103 105 108 110 112

I DEEL

TAALOEFENINGEN

1. Geluiden. Vervang het streepje door een gepast woord uit het volgende lijstje. Ploffen. Hotsen. Ratelen. Rammelen. Ketteren. Klotsen. Bruisen. Zuchten. Ruisehen. Kletteren. Knarsen. Rinkelen. Klatéren. Knàllen. Krassen. Fluiten. Kraken. Klapperen. Piepen.

Donderen.

De baren tegen de rotsen. De dorschvlegels - op Het water door de sluis. den vloer. De huifkar over de keien. Het loover onder mijn voeten. De kogel langs mijn oor. De zeilen tegen den mast. Een te scherpe pen onder het schrijven. Rijtuigen over de steenerg. Een opengaande deur kan — . De snel vloeiende beek langs de rotsen.-- In de smis hoort men den blaasbalg —. Geweerschoten — . Gebroken glazen over den vloer. De hond -° met zijn ketting. in het vuur. Een oude poort op haar Zout tegen elkander. De wind hengsels. De zwaarden in den afgrond. door het gebladerte. De waterval

-2-2. Gebreken, ongevallen, enz. Vul in met het juiste woord.

aan Die wilde robbedoes heeft zich alweer een den kop gestooten. Van dat lange loopen heb ik een onder mijn voet. Sommigen hebben op het gezicht of op de handen bruine vlekjes : het zijn _ ; anderen hebben er kleine eeltachtige uitwassen : het zijn — . Zijn uw handen door de kou gezwollen en gespleten, dan hebt ge of den aan de handen. Het korstje op een wonde heet --; het spoor dat van genezen wonde overblijft, heet . de : al Door dat geweldig gooien heb ik mijn arm even erg als wanneer men zijn voet —. De kleine huilde van de pijn : hij was op zijn hand gevallen en had zich den pols - . Het vuil uit verzwerende wonden heet . Ik heb me wellicht aan het ijzerdraad geprikt : ik heb een - op mijn hand. Vechtersbazen dragen niet zelden aan handen en gezicht. De wildzang wou de poes weer plagen, maar ze een duchtige . gaf

hem

,

3. Vergelijkingen. Vul in met een passende vergelijking. Zijn snatertje staat geen minuutje stil; hij babbelt als—. Of hij gezond was! Hij bloosde als Ik verschrok geweldig : ik stond 'er te beven als . Ze zaten er te rooken als . De dronkeman begon te vloeken als . Toen de feeks die historie vernam, werd ze woedend als —; haar lippen begonnen te trillen als Beleefd is hij wel : hij kan buigen -als . -

.

-3— De man was welsprekend als , en zijn stem klonk als—. Ge komt te laat, al loopt ge als . Een echt kunstenaresje, dat danseresje van de Bohemers : het kon ronddraaien , als . Of ik kan zwijgen? Als ---! Wimp j e, die kan zwemmen als —; wat mij betreft, ik kan zwemmen. als . en hij snorkte Dronkebroer lag er te slapen als als . Dien dag had ik gezwoegd als —i. Daar knalde een schot; de haas stoof weg als . : hij zat gevangen. Vergeefs tierde Jantje als ' Ik viel en rolde van de helling. als —. -

'

4. Hoe de dingen zich bewegen. Vul in met een werkwoord van beweging. In het park ziet men het water Kokend water in den ketel. naar het vijvertje. De eenden in het zand om korreltjes te vinden.

uit -de fontein. -

De hoenders

Bonte vlinders zag ik boven de struiken.

Het verschrikte paard begon te . Sneeuwvlokken door de stormige lucht. Wat een gegons in den korf! Zeker gaan de bijen weer . De lammetjes over de wei. in het water. Ons bootje lag al te Padden —, kikvorschen . Boven de erwten zaten een paar musschen te op de rijzen. Grootmoe zat slapend te . Wij begonnen van verveling te . De koetsier doet zijn paard loopen of eenvoudig ; de ruiter doet het weleens —.

5. De jonge Kikkers. 1. Drie jonge kikkers zwommen In 't midden van een sloot; Daar zien zij in de biezen Een stokje o! zoo rood. 5. « Kijk » kwakten ze nieuwsgierig, « Daar roeien we eens naartoe! » « Dat zal je wel eens laten! » Rikkikten pa en moe (1). De jongen fleemden : « Och, kom! 10. « Laat as-je blief (2) ons gaan! » Maar de ouden zeiden : « Kindren, « Past op, blijft daar vandaan! De jongen werden koppig, En wilden toch er heen. 15. Ze huilden en ze pruilden; Maar de ouden kwakten : « Neen! , De jongen zien een kansje, En nemen 't stilkens waar; Ze naadren 't roode stokje... 20. Een poot van d'ooievaar! Ze schrikken.., willen vluchten... Jawel, een mooie grap! De leeplaar (3) slaat de bengels Naar binnen, met een hap! B. Van Meurs, S. J. 1. Hoe noemt men bovenstaand verhaaltje? 2. Kent ge synoniemen van : kikker, sloot, fleemden (v. 9), daar vandaan (v. 12), pruilden (v. 15), kwakten (v. 16), grap (v. 22)? (1) Papa en moeder. (2) Als 't u belieft. (3) Lepelreiger; (hier) ooievaar.

-- 53. Welke zinteekens zijn gebruikt in de tweede en de derde strophe? Zijn ze goed aangewend? 4. Hoe spreekt ge uit « as-je blief » (v. 10) en « kansje » (v. 17) 5. Welk teeken staat op « toch » (v. 14) ? Waarom? 6. Welken vorm had de schrijver kunnen gebruiken in plaats van K neen » (v. 16) ? 7. Staan de woorden « stilkens » (v. 18) en naadren » (v. 19) in hun gewonen vorm? Waarom verwijdert de schrijver zich hier van de gebruikelijke spelling? Was dat erg noodig? 8. Waarom schrijft de fabulist « d'ooievaar » (v. 20) Zoudt gij aan het lidwoord niet een anderen vorm geven? Waarom?

6. Geluiden. Vervang het streepje door een gepast woord uit het volgende lijstje. Tinkelen, rinkelen, schellen. Brommen, dreunen. Schallen. Lispelen, zwatelen, ruischen. Tikken. Kleppen. Ronken. Toeten. Fluiten, ' schuifelen. --- Kletteren. Rommelen. Schetteren. Luiden. Tiktakken. Bimbam men, bimbommen. Zoeven. Brommen. Loeien, bulderen, gieren. -- Bimbombammen. Het zuidenwindje in de blaren. De scherpe in den schoorsteen. De rukwind tegen de wind gevels. Bij stormweer hoort men langsheen de zee den stormwind . Is dat werkelijk uw horloge dat ik hoor? De wandklok regelmatig in de stille huiskamer. De koster moet de klokken —. Er wordt : er is brand! De twee klokken begonnen te —. Op den vooravond van den feestdag begonnen de drie klokken te —. Na de twee lichte slagen hoorde men telkens traag-trillend de zware klok. . 's Nachts moest de torenwachter om het uur op zijn hoorn. Leg die trompet neer : dat scheurt mijn oorvlies! Daar komt een vliegmachine : hoort ge den -



-

6

---

motor ? De klaroenen : de soldaten trekken naar het oefenplein. Dat winkeltje heeft veel klandizie : voortdurend er de bel. De organist zette al de registers open en het orgel —, door de kathedraal. Een onweer stak op : in de verte reeds de donder. De hagel tegen de ruiten. —

7. Het Huis. Vroeger hebt ge de deelen van een huis - leergin kennen. Hier worden -ze nogmaals opgegeven. Bespreek ze achtereenvolgens; of gebruik: ze in .een opstel. V e r d i e p i n g e n : de kelderverdieping (het souterrain) : beneden den begànen grond; de benedenverdieping of gelijkvloersche verdieping; 'de eerste, tweede, derde verdieping, enz. De stoep v.

het huisnummer de kornis v.

het keldergat

het balkon

de jaloezie het venster of raam de vorst of de nok h et dakschild het hek of hekken (traliewerk) . den drempel of dorpel de brievenbus

of kroonlijst

of lijst v. de goot de gootpijp de schoorsteen

Aan deuren en vensters onderscheidt men het kozijn d. i. de stijlen of posten m. een boven- en een benedendorpel. de scharnieren o., paneelen (deur), ruiten. het slot (deur) : de kruk of deurknop, de tong. den vensterknop, de spanjolet. het vensterluik of de blind, de jaloezie, de hor of het horretje.

-78. Namen van inwoners. Hoe noemt ge de inwoners van

Antwerpen, Luik, Brabant, de Kempen, Namen, Henegouw, Brugge, Ieperen, Oostende, Thielt, Kortrijk, St-Niklaas, (het Land van) Waas, Mechelen, Turnhout, Hasselt, St-Truiden, Maaseik, Diest, Leuven. Amsterdam, Haarlem, Parijs, Arnhem, Londen, Engeland, Schotland, Ierland, Rome, Athene, Padua, Berlijn, Milaan, Napels, Genua. Marokko, Mexico, Venetië, Argentinië, Armenië, Arabië, Beieren, Bohemen, Bretagne, Groot-Brittanië, Corsica, Hongarije, de Levant (=-- kusten van de Egeïsche Zee, van Syrië en Egypte), Peru, Sicilië. 9. Het juiste werkwoord. Vul in met een samenstelling of afleiding van roepen. Elke maand worden de uitslagen van de wedstrijden . Van verre de schildwacht ons , dat we niet verder mochten.

De veroordeelde heeft zich van het onrechtvaardige vonnis op een hoogere rechtbank . God wordt aanbeden, de heiligen . Er is , dat er weer visch aan de markt is. Hij had te haastig gesproken; men heeft hem gedwongen te wat hij had vooruitgezet. De leden van een vereeniging worden ter vergadering of —. dagen. Om onvoorziene redenen werd de vergadering . Van alle kanten zagen wij het wild uit de struiken . Wilo daagde den lasteraar , die valsche gezegden te bewijzen. zetten. De warmte doet de lichamen —. Doode vogels worden voor het museum. Zijn stoffelijk over-

2

8' — schot werd in den grafkelder van zijn familie —. « 't Is noodig mijn scheermes nog eens flink te zetten » zei Vader. Een zeil wordt , d. w. z. uitgespannen om dienst te doen; alle zeilen beteekent : alle krachten inspannen.

10. De Fiets. Hier hebt ge nogmaals de benamingen die betrekking hebben op de fiets. Veronderstel, dat de uwe heel en al moest nagezien worden, in al zijn deelen en in alles wat er bij behoort. Zeg ons, hoe gi jzel f dat werk hebt verricht. Pedaal of trapper m. Keten v. of ketting m. Klep v. Spatbord.

Tasch v. Bel of schel o. Zadel m. o. Kamrad. Greep m. Pomp v.

Band m.

Vork v.

Tube v.

Drijfrad.

Rem v.

Stuur o.

Kader o. Rad of wiel. As v. Speeken of spaken. Velg v.

Nummerplaat. Sleutel. 11. Bijvoeglijke zinnen en naamwoorden.

Vervang den bi jvoegli jken bijzin door een bijvoeglijk naamwoord. Alle mannen die konden strij den, werden voor dien kamp, waarin het lot zou beslist worden, opgeroepen. Wat is het kind dat zijn ouders heeft verloren, bitter Dranken die veel alcohol bevatten, mag te beklagen! Aan den men niet met groote hoeveelheid innemen. geen ramen die ons huis staat een muur rechterkant van niet te achterhalen zijn, heeft. Gods besluiten, die moeten wij aanbidden en vreezen. « Pascha » heette bij de Joden het feest van de brooden die zonder gist of heffe werden toebereid.

—f

9

—

Aardappelen plant men bij voorkeurs in een grond die veel zand bevat. Een persoon die onverstandig en kleingeestig handelt, alsof hij een kind was, is voor ver-. standige menschen een gruwel; een persoon die argeloos. en eenvoudig is als een kind, wordt door ieder rechtschapen mensch geacht en- bemind. Met stoffen die gemakkelijk breken of lichtelijk vuur vatten, gaat men omzichtig te werk. Dat uw tegenstrever zijn woord heeft gebroken, is een feit dat niet kan geloochend worden; overigens heeft hij tot nu toe weinige daden verricht waarover men hem kan prijzen. Ge komt nu juist op een oogenblik waarop ik u moeilijk kan ontvangen. Het verpakken van die kwalijk riekende stoffen was hem geworden tot een last dien hij niet meer kon dragen. Een mensch die zich al te gevoelig toont voor onaangename indrukken, verveelt op den duur zijn beste vrienden. Kinderlijk. Blind. Geestrijk. Strijdbaar. Verweesd. Ondoorgrondelijk. Kinderachtig. Broos. Loffelijk. Beslissend. Ongedeesemd, ongezuurd, ongeheveld. Ontvlambaar. Ongelegen. Prikkelbaar.

12. Verrichtingen met de tong. Vul in met de gepaste uitdrukking :

Er wordt over u gesproken : in het heele dorp ge op de tong. Alweer een glaasje te veel gedronken : zijn tong —. Opgepast voor dat fleemertje : hij heeft een tong! Niet te veel praten : uw tong —! tong. Wie te veel babbelt, heeft een Spreek dan toch! Of hebt ge uw tong ? Spreek maar op! Nu hoeft ge uw tong . Dien kleinen misstap heeft ze den armen jongen al dikwijls verweten, met haar tong. Pietje praat vlug : hij heeft een tong; maar

--10 Heintje geraakt niet van zijn woorden met zijn tong. Toen het nieuws aankwam, raakten alle tongen . Dat kind is altijd openhartig : het hart hem op de tong. Lang genoeg had ik op mijn tong : nu moest ik spreken. Nooit zal ze u het antwoord schuldig blijven : ze is niet op haar tong .

13. « Gebruiken », « glad », « teeder ». Vervang de woorden « gebruiken », « glad » en « teeder » door een synoniem, het cursieve, door een synonieme uitdrukking.

De waardin vroeg haar gasten, of ze ook iets wilden Wie zijn handen flink weet te gebruiken, gebruiken. Mama moest voor komt gemakkelijk aan den kost. Naar den wil van haar hoofdpijn kinine gebruiken. den erflater, moest die som gebruikt worden voor het herstel van de kerk. Ach jongen, gebruik toch uw verVoor zulk een vieze zaak laat ik mij niet stand! Al is Mina jong, ze weet haar tong goed te gebruiken. gebruiken. De verzen vloeiden het kind glad van de lippen. Wie zich waagt op gladde wegen, loopt gevaar te vallen. Wat hebben die prachtige koeien gladde huiden! Nevens mij zat een kerel met gladde wangen en kin. Van zijn teederste jeugd had de dichter zich toegelegd op de literatuur. Het ware beter, dit teedere onderwerp niet te behandelen : men kan er zich te gemakkelijk bij vergrijpen. Zijn teere gezondheid liet den knaap niet toe, zich naar hartewensch aan de studie te wijden. Tot mijn jongsten ademtocht zal ik de teedere zorgen van Moeder blijven gedenken. Innemen. Zijn diensten leenen. Glibberig. Glad geschoren. Zwak. Nuttigen. Besteden. Vlug, vlot. Reppen. Liefderijk. Glanzig. Pril, vroeg. Netelig, kiesch, gevaarlijk. Roeren.

11 — 14. Wat men gevoelt.

Vul in met een werkwoord dat een gevoel aanduidt of er bij behoort :

De wonde aan mijn voet is aan het genezen : ze al; maar die aan mijn hand nog altijd : ik voel er den pols in . De ontploffing was geweldig de grond onder -

mijn voeten. De maaier voelde de zon geweldig . Kijk, het is een speld! Nu weet ik, wat me den heelen tijd heeft —! over mijn De kever vloog niet weg, maar bleef als een bij. hand; nu, hij kon me toch niet De hond kan u bijten, de kat . Nu dan, waar voelt ge den schoen —? ons door het gezicht. De scherpe wind geweldig. Mijn gekwetste duim En al evenzeer als zijn hartje had , van angst, begon het nu te van blijdschap. Gelukkig dat de reis is afgeloopen : onze wagon heeft alsof hij over keien reed. .

15. Namen van dieren.

Weet ge nog wat de volgende dieren zijn of hoe ze er uitzien?

P a a r d e n : Bruin; Vos; moor of moorkop; schimmel. Den hengst, de merrie, het veulen. Knol of Buil; klepper; ros. H o n d e n : Poedel; taks (dashond); hazewind; mops of mop; dog; schippertje; kees of spits. Vogels : Eend; gans; zwaan. Woerd; gan-

der of gent. V i s s c h e n : Kabeljouw, stokvisch, labberdaan. De schol; den rog. I n s e c t e n : Den engerling; den dar.

12 16. Uitdrukkingen met « hand » of « voet ».

Vul in met het gepaste werkwoord. Zie zoo, bijna klaar met mijn verslag : morgen ik er de laatste hand aan! Toe jongen, rep u! 't Is tijd de hand uit de mouw te —. Weg, poes; je uit de voeten! Zeg eens, ge met dien mensch op goeden voet? 't Is treurig, met iemand op gespannen voet te . « Dat zal niet! » riep de burgemeester uit : « ik zal er mij met handen en voeten tegen ! » Tegen dien aan zou hij zich met hand en tand . -slag Niets gewonnen : alles weer op den ouden voet. Laten we op gelijken voet met elkander —! Die zaak is nu flink begonnen, ze moet op denzelfden voet worden —. Ik moet weg : de grond me onder de voeten. Te dikwijls wordt de wet met voeten . Ga voorop, ik u op den voet! Alles is er op Vlaamschen voet. Goed! Droevig, als men van de hand in den tand moet Men kon er geen voet , of men trapte in een doorn. Flink, jongen : ge er een handje van!

17. Af leidingen. Maak van de volgende woorden afgeleide werkwoorden en gebruik die in uitdrukkingen of zinnen.

Schade Mantel Schaaf Sluier Ploeg Zeef Vracht Luw Koel Frisch Nacht

Bewijs Jaar Werktuig Dak Studie Ziel Erf Eg Dweil Zweer Stop Boord Plaag Last Rijk Zat Ledig Dartel Dof Zoet Bleek Zuur

Dwang Eind Lijm Huur Huis Zand Oog Droog Groot Geel Genoeg

Smeer Hok Zadel Paal Vrede Som Brief Hard Heerlijk Diep Dun.

13 18. Van eigennaam tot soortnaam. Welken van de onderstaande namen geeft men wel eens aan iemand met forsche stem een dwazen pocher een onbeholpen mensch een haantje den voorste een kunstverwoester een pretmaker een broedermoordenaar een boos, twistziek wijf een kwade, lastige vrouw een zeer sterken kerel iem. die heel wat toont een wijzen raadgever iem. die snood ondankeen streng kunstrechter baar is een kleingeestig vitter een week, vertroeteld een huichelaar of schijnheilige mensch iem. met geniale begaafdeen schatrijk man heid een wreedaardig mensch een stijven kerel een zeer wijs man een vernuftigen generaal een reuzengestalte Zóïlus. Farizeër. Hércules. Aristàrch. Sybariet. Stentor. Mentor. Vroolijke Frans. Vandaal. Houten Klaas. Cresus. Nero. Stijve Klaas. Napoleon. Brutus. Caïn. Een heele Piet. Salomo. Booze Griet. Pietje de Feniks. Kolos. Voorste. Jan Kalebas. Furie.

—

-

19. « Doen » en «maken ». Vul in met een synoniem van «doen » of « maken »; laat het cursieve weg of vervang het, al naar het noodig is. Uw lichtvaardige handelwijze heeft Moeder veel pijn . Vader de deur toe en er den grendel voor. Toe jongen, wat kolen op de kachel! De boerin de koeien uit den stal en ze naar de wei. Wat heeft die leerling , dat hij straf moet ? De leeraar mij de vraag, wat ik 's morgens had . Moeder ons uiteen, wat wij te hadden -als Oom de kamer zou binnentreden. Wie heeft die figuur op het bord,

14 Papier wordt van lompen of van hout —. Wie dit portret heeft, moet een fijn kunstenaar wezen! den mensch naar zijn beeld en gelijkenis. God De beeldhouwer beelden in steen; de timmerman — de tafels glad. Zijn die schoenen zoo versleten, dat ze niet meer kunnen worden, ze hebben mij dienst genoeg —! Een spoorbaan wordt , een brug over een rivier , een dam tegen te sterke strooming , een kuil —, een huis , een schip —. Wij een verbond, een gelofte, een eed, — een poging, geen moord, onzen een antwoord, plicht. me niet weinig genoegen, dat je nu je dageHet werk beter , dan je vroeger —. lijksch Ik liet den kerel schelden en of ik het niet hoorde. mij leed, als ik u eenig onrecht heb —. Het Kom, die misstap is nu eenmaal , wij kunnen er niets aan doen! Zich houden, zich gedragen. Schuiven. Misdrijven. Timmeren. Aanleggen. Beitelen. Slaan. Scheppen. Verhelpen. Begaan. Opwerpen. — « Placht ». Plegen. Afleggen. Gebaren.

20. Eigenaardige Uitdrukkingen. Vul in met het juiste woord.

meer te Kleine vlegel, is er dan aan u, geen strijken? Op den duur zal ik u met de roe moeten —! Ge hebt u weer iets op de mouw laten : ge neemt alles voor klinkende van hem aan! bergen beloofd; maar ik kom De kerel had me van een reis thuis. grijpen! Laten we nu de gelegenheid bij de Alles onwaar : heelemaal uit de lucht —! Moet ik hem gelooven? Of heeft hij dat alles zoo

maar uit den duim —?

-15 • Vooruit! Het gevaar moedig in de gezien! Niemand weet het : hij is met de stille trom —. in den steel zit! Ziedaar : nu weet ge hoe de Ga tegen een kwaal in zoodra ze zich openbaart leg de aan den wortel! Vindt ge dat zoo wonder? Ge kijkt alsof ge 't te Keulen hoorde —! Ik kijk liever naar mijzelf : ik heb in mijn eigen hof genoeg te Hijzelf zal wel het best weten, waar de schoen hem .

21. Reizen per spoor. Beschrijf een reis per spoor, bij voorbeeld van Gent naar Mechelen, over Brussel. Benuttig, zoo mogelijk, al de hieronderstaande benamingen.

Het treinboek of spoorboekje : met uurtabellen. Het station (de statie) . Het loket. (Reis)kaartje of - biljet. Het retour of retourbiljet of heen -en- weertje of kaartje heen en weer. Een kaartje enkele reis. Perronkaartje. Wachtkamer IIIe klasse. Het buffet. De knipper die de biljetten knipt. Het perron; de perrons. (Spoor)lijnen, sporen : de tweede lijn of het tweede spoor. De overkapping van de spoorlijnen. De tunnel v. Bagagewagen of goederenwagen. Goederenloods. Goederentrein; personen- of passagierstrein. Machinist; stoker; conducteur. De locomotief; den tender; de wagons. Het compartiment; het coupé; het portier. Zitplaatsen; banken. Het net. Het noodsein of de noodrem. Luxetrein met luxewagons of salonrijtuigen. Spoorbaan. Seinhuisje. Seinpaal. De viaduct v. De tunnel v. Overweg; het hek of den slagboom; baanwachter; wachthuisje. Den bommel of boemel of B- trein; de sneltrein of S-trein; den expres.

16Instappen; Instappen; uitstappen; overstappen. Vertraging : de trein heeft vertraging, komt over tijd.

22. Bijvoeglijke Naamwoorden. Vervang het bijvoeglijk nw. door een synoniem. Een duurzame vrede. bittere verwijten. een kittig ros. een bochtig dal. een knap man. een tochtige plaats. een lekkend dak. piepende deuren. een vochtige binnenkamer. de wazige verten. een snoepziek kind. een wiebelende tafel. mijn zondagsche hoed. gistend bier. een bestorven mond. een kitteloorige jongen. halsstarrig weigeren. elkaar dekkende begrippen. bikkelende meisjes. onomstootbare bewijzen. een aanvechtbare meening. een oorspronkelijk schrijver. een matte beschrijving. mijn vakerige aandacht.

een rake zet. een schreeuwende onrecht -vardighe. een zilveren bruiloft. gevleugelde woorden. een boeiende roman. luttele aanhangers. een luwe plek. onwillekeurige fouten. onbezielde taal. gloedvolle verzen. een onbesuisde, doordravende jongen. een geruite rok. een ijzingwekkend verhaal. een verweduwde vrouw. een heet gebakerde jongen. blank begordijnde ramen. een gepast antwoord. een gepeperde rekening. een snedig gezegde. een gewikste klant. griezelige toeren. een gewilde waar.

23. Voorzetsels. Vul in met het gepaste voorzetsel. oude schrijvers lezen, dat Hannibal Men kan één oog blind was.

17 de zaak redeKom, laten we nog eens samen neeren : wellicht worden wij het ons eerste punt — elkander eens. Er waren er mijn studiemakkers velen die iets voelden natuurschoon. Zijn liefde de studie de poëzie bracht hem zoo ver, dat hij er, zijn ongeluk, zijn nachtrust opofferde. Maat moeten we houden alles. Het geloof , de hoop en de liefde God zijn de drie voornaamste deugden van den christen. Niet iedereen is even ontvankelijk de indrukken van het schoone. Sommigen voelen weinig kunst. Christus lei herhaling getuigenis af zijn Goddelijke zending; allen twijfel staat dit punt vast. krijgsgeluk gediend werd dan Dat hij meer beleid, kan men Napoleon niet aannemen. Het antwoord uw vraag ligt de hand. woorden : het kwam De officier liet het niet hem daden, waar— niet minder duidelijk zijn afkeer het lage, dan zijn groote liefde zijn medeburgers het licht trad. Deze uitdrukking is geen verdere ontleding vatbaar. Men moet ze haar geheel beschouwen. Het is den leeraar natuurlijk niet prettig, wanneer hij een leerling telkens dezelfde fouten moet wijzen. Mijn kozijn is student de philologie (taalkunde) Leuven; het groot verlof heeft de hoogeschool geheel Vlaanderen en er de hij een studiereis gedaan zijn proefschrift noodige documenten verzameld den dichter Jakob van Maerlant. Deze onaangename woorden zeg ik u alleen liefde de waarheid.

18 24. Niet te verwarren 1

Vul in met een van de opgegeven woorden. Gemeenschappelijk. Gezamenlijk. Gemeen. Gemeenzaam. Onder de eerste christenen waren alle goederen . Beide vrienden woonden in twee afzonderlijke tuin. huizen met een om te gaan. Het is niet geraden, met iedereen Brieven aan vrienden en bloedverwanten om alle brieven ». daagsch nieuws te melden, noemt men « Al de leerlingen naderden tot den afgetreden leeraar, om hem hun dank te betuigen. De vorst verklaarde zich bereid, om met den koning, tegen hun vijand, zaak te maken.

Eerzaam (deugdzaam). Eerlijk. Eerbaar (kuisch).

Men hoeft zich niet te schamen te eischen, wat men heeft verdiend. taal die de vreemdeling voerde, gaf De weinig maar al te duidelijke blijken van zijn bedorven hart. Wie rechtschapen is in zijn betrekkingen met den evenmensch, is een man; wie daarenboven genegenheid toont voor de deugd en het goede, noemt men ; is hij, die uitmunt door reinheid van zeden. Zinloos. Zinneloos. Houd op met uw gesnap : een zou zoo'n ongerijmde praat niet uitslaan! is gelijkbeteekeis hetzelfde als « zinledig », nend met « krankzinnig ».

Beweegbaar. Beweeglijk. verbonden. De beenderen van ons geraamte zijn Waren hun leden niet , dan konden de meeste dieren zich hun voedsel niet bezorgen.

19 Wat heeft dat kind een gemoed! In de drukkerij bedient men zich van

letters.

Naamloos. Nameloos. Aan brieven laat ik mij niets gelegen. Het arme kind verkwijnde in ellende.

25. Meerslachtige Naamwoorden. Gebruik de volgende zelfstandige nw., telkens met een verschillende beteekenis, in flinke zinnen. zucht

m. ademhaling, m. diefstal, buit. roof v. ziekte; verlanv. korst van een zweer. [gen. want v. handschoen. til m. het tillen. o. scheepstuig. v. duivenhok. waard m. kastelein, telg m. afstammeling. v. ingedijkt polv. jong boompje. [derland. teen m. van den voet. vorst m. koning. v. week takje. stek v. takje. v. bovenlijn van o. bergplaats. een dak; het vriezen, m. damp. rook vlek v. smet. v. hooistapel. post o. groot dorp. m. ambt. zaal v. ruime kamer. v. postkantoor, enz. o. zadel. veer schrift v. Bijbel. v. pluim; spring[veer. o. het geschreveo. overvaart. [ne. trap m. schop; trede. sabel m. marter. v. al de treden v. wapen. o. bont. samen. vat m. greep. pleister. v. heelmiddel. o. gips; o. ton. rol fijne kalk. m. (aan den rol gaan). palm. m. boom. v. van de hand. v. deel van een tooneelstuk; '

'M 26. Vaste Uitdrukkingen. Vul in met het gepaste werkwoord.

De Heer N. komt hier een voordracht . Wilt ge die zaak al gauw in orde —? In onze volgende vergadering zullen we dat punt aan de orde —. Uw medewerking wordt op hoogen prijs . Weet ge daar nog niets van? Dan zal ik u dadelijk op de hoogte —. De zitting werd onverrichter zake . Het was hoog tijd om maatregelen te . Eindelijk werd de machine in beweging . Heilzaam besluit! Tracht het in practijk te ! In dezen duren tijd is het lastig om rond te . Door zoo lang in dien tocht te staan, heb ik een kou ; ... een verkoudheid . Door dit antwoord is de tegenstander tot zwijgen . Voor dien post kunt ge niet in aanmerking . Verkeerd, jongen! Ge hebt een flater —! Gaarne zullen we uw voorstel in beraad . hij met zijn gebuur overhoop. Sedert lang 't Is tijd dat we er een eind aan —. 27. Vergelijkingen. Vorm met de bijvoeglijke naamwoorden samenstellingen die een vergelijking bevatten. B. v. een « bolronde » sneeuwbal. Een ronde sneeuwbal Een bittere medicijn Een schoone knaap Een volle zaal Een koud bad Een donkere nacht Een zoete. drank Een zoete spijs

Een steile helling Een mager konijn Een groene peer Een hoog gebouw Een hooge berg Een zure appel Een zoute soep Droog linnen

21 Een roode kleur Een grauwe kleur Een stijf been Een gladde ijsbaan Een snelle vlucht Een duur artikel

Een zwaar pak Een dof geluid Een stille klasse Zwarte oogen Een gele peer Een fijne draad

28. Landbouwgereedschap. De namen van het landbouwgerei hebt ge vroeger aangeleerd. Hier worden ze nogmaals opgenomen.

Duid aan, wat ze beteekenen. Of maak er een opstel over. Zicht op pik v. Pikhaak. Zeis. Spa(de) v. Schop v. Gaffel V. (hooivork). Riek v. (mestvork).

Houweel. Wiedijzer. (krabbertje.) Rupsenschaar v. Sikkel v. Haagschaar v. Hark v. Krabber m.

29. « Vreemd

Hak v. Pootlijn v. Schoffel v. Snoeimes. Pootstok of pootijzer. Verplantschopje. Wan v. Vlegel m.

« Gek ».

Vervang het streepje telkens door een verschillend synoniem. Wat er van zij, ik vind uw gedrag een wijze om uw dankbaarheid te toonen. Alles kwam hem in dat bosch zoo voor, dat hij zich niet kon herinneren er ooit geweest te zijn. Ieder versje van Guido Gezelle draagt den stempel van zijn persoonlijkheid. Weinige kunstenaars waren met zoo gaven bedeeld als hij. Aan zijn bedevaart naar Lourdes heeft het kind zijn genezing te danken. Zoo'n geschiedenissen heb ik in dit boek gelezen!

Sterk moet die kerel zijn, al kan men ook de heldenfeiten niet gelooven die men hem toeschrijft. Dit vind ik —, dat ik den jongen nooit verkeerdelijk heb zien handelen. Om zijn gedrag, moest de deugniet uit het college. prijzen, dat De levensmiddelen klommen tot zoo de armen zich het noodige niet meer konden verschaffen. van De loteling liep rond en danste en zong, vreugde. Duidelijk genoeg hadden zijn ouders den kwajongen voorspeld, dat zijn onderneming hem eenmaal zou berouwen. Dat zijn geen woorden van een verstandig mensch het is het raaskallen van een —; met personen die zoo taal voeren, kan men moeielijk over de baan. Een zonderling kan ik den man niet heeten; toch in zijn manieren. heeft hij ontegenzeggelijk iets -

Dwaas. — Buitensporig. Wonder. Eigenaardig. Wonderdadig. — Wonderbaar. Vreemd. Buitenissig. Zonderling. — Buitengemeen. — Ongerijmd. Uitzinnig. Zinneloos. Buitenmatig. Verbazend.

30. Niet te verwarren! Vervang het streepje door een van de cursief gedrukte woorden. Toch, doch. Ik heb hem genoeg gewaarschuwd, hij heeft niet willen luisteren. Zoo dikwijls en met zooheeft hij veel goedheid heb ik hem gewaarschuwd; niet geluisterd. Mijn woorden schijnen ongelooflijk; zijn ze waar. Zoo hevig woeden geen stormen, — Nog, noch. bulderen als de orkaan. Wat men u ook geeft, al is het zoo gering, wees dankbaar! Stonden ook duizenden tegen mij op, zou ik niet vreezen : de Heer is mijn beschermer!

Terwijl, dewijl.

zoo veel bezigheden mij weer-

23 houden, kan ik vandaag niet te uwent komen. De Heei hij slaat. is een vader, die zalft Doordat, opdat, omdat. het zoo geweldig had geregend, lagen de korenvelden neer, het zoo geweldig regende, durfden wij dien dag niet uit. Ik werk en regel mijn gedrag, de opofferingen van Vader niet nutteloos wezen. Erkennen, herkennen. In U, hooggeachte Burger? vader, wij het edele ras der Van Oores; in U wij den vertegenwoordiger van het wettig gezag! Duurzaam, dierbaar. Een vrede is ons boven alle stoffelijke goederen. Bijzonder, voornaamste. Onder al degenen wien ik een genegenheid schuldig ben, zijt gij de —. De deugd van een christen is de liefde tot God en den evennaaste. 31. Het juiste woord. Vervang het cursieve of het streepje door een juist gekozen woord. De Koffie. De mensch is een wezen (dat in gezelschap moet leven); en het (symbool) van die is, in bijna alle (niet wilde) landen van de Nieuwe Wereld, de koffie! De koffie, dat (voor het oog onaangename) vocht, dat aan een (van eenig aanzien) diné de (tegen nog opnieuw bindt bij het dessert, dat in-wordigen) kleiner (omgeving) het huisgezin (ieder maal) te zamen roept op den maaltijd, en dat (bijzonder), ofschoon in den vorm van een (dun, te waterig) en (te vol drabbe of droesem) afgietsel, in de achterbuurt van groote steden of op het platteland, burger en buitenman (aangenaam) doet te zamen zijn. Sticht, gelijk onze (tijd) daarmee (aan den gang) is, (groote), (waar de lucht gemakkelijk en overvloedig door heenspeelt) (huizen) voor de (armen); (geef) hun 3

.G24

zelfs een (geordende) voeding van lichaam en ziel; (geef) aan de van dagen een (dat tegenlacht) toevluchtsoord, (niet harde) ligging en (niet bekrompen) tuinen; maar (geef niet) aan die allen de koffie, en uw zegen (gaat) als een (vermaledijding) tot u weer! Dat kleine, (met rook beslagen) keteltje is het (punt dat juist in het midden is) van eiken familie , de —groet aan iederen vreemde, ja! de (bijzonderste) of (ten minste) eerste troost dien men voor de bedroefden weet te (vinden door te denken). Nog (niet lang geleden) (ging) ik bij een arm man binnen, (juist) nadat zijn vrouw den had gegeven. Ik vond hem (luid schreeuwend) van wanhoop en de handen van (droefheid); maar ik vond er ook een (met een goed hart) (vrouw uit zijn gebuurte), die hem zonder eenige moeite met zich (lokte), en het reeds zoover had (gekregen), dat hij zich de tranen (afveegde). « Buurman, zei ze, ik heb een (goeie) kop koffie (gemaakt) ! Kom, het zal uw zinnen wat —! » Aanzienlijk. — Kring. Eeuw. Vooral. Luchtig. -Onooglijk. Ouden. -- Gezellig. — Ruim. Geregeld. Drabbig. -- Lachend. — Zinnebeeld. Gast. Voornaamste. — Gillend. Onthouden. Althans. Slap. Brengen. — Troonen. Gezelligheid. Onmiddellijk. — Verzetten. 32. Nieuwe

woorden en uitdrukkingen.

Vervang het cursieve door een der onderstaande uit -drukinge.

Een mes wordt geslepen; een strijd gaat men aan; een vergadering wordt bijeengeroepen, een werk ondernomen.

De reizigers gingen te Antwerpen scheep en zetten koers naar Vlissingen. Spreek den vreemdeling zoo norsch niet aan : zoo'n onbeleefde behandeling heeft hij niet verdiend! « Laat mij maar begaan, zei het knappe kereltje, ik zal het zaakje wel weten in orde te brengen! »

-25— Waar is Karel nu weer gebleven? Wat is de jongen toch ongaarne in huis! Hoe heel anders is Kaatje van aard : die gaat nooit van huis, en heeft in kamer of keuken altijd iets in orde te brengen! Zeg niet te gemakkelijk : « De zaak gaat niet spoedig vooruit! » Wanneer men voor een onderneming ijverig, heeft gewerkt, is het somwijlen beter, haar afloop af te wachten, dan ze door te groote haast te bederven. Nog nooit had Jantje ransel gekregen; maar nu kon zijn moedwil niet meer verschoond worden : zijn splinternieuw costuum p je was van onder tot boven met slijk bevuild. Zich in Licht. -- Verkieslijk. Iets zijn beloop laten. Baldadigheid. spannen. Wetten, aan Op touw zetten. Kranig. zetten. -- Beleggen. Overijling. Door den beugel Aanbinden. Pakje. kunnen. -- Te gronde richten. Beland. Bedisselen. Stevenen. --- Bejegening. Aan boord. --- Aangrauwen. Over den vloer. Beredderen. Betijen. Van honk. Opschieten. Geaard. -- Priegel. — Noo(de). Beklad. -- Onheusch.

33. Gereedschap van timmerlieden en schrijnwerkers. De benamingen van dat gerief zijn u van vroeger bekend. Hier volgen ze nogmaals. Kunt ge zeggen, hoe ze er uitzien en waartoe ze worden gebruikt?

Schaaf v. Nijptang v. Rasp v. Vijl v. Beitel m. Roffel m. Slei, sleg(ge) v. Zwikboor v.

Haalmes. Hamer m. Schaafbank v. Klemhaak m. Schroef v. Bijl v. Boor v. Winkelhaak m.

Passer m. Schrobzaag v. Spanzaag v. Handzaag v. Schroeve[draaier m. Fret o. (fretboor.)

-26--34. Versjes. • Wat' bedoélt de schrijver met de volgende versjes? Zet synoniemen in dé plaats van de cursieve woorden.

Ogze tijd, maakt diplomaten, filozgfen, democraten, van mijn kruier en mijn « Jan »; Ma ir geen kist vol ridderstarren maakt; van vijf' 'èn twintig narren, obit - één knap, verstandig man.

P. A. De Genestet. 't Leven is mij lief en waard in he t ,avonduurtje 'legen-slustig in den haard knapt het knetterend vuurtje; bij der vlathmen heldren gloed schept men fantazietjes.' neuriet, stillekens en zoet, rocs vergeten liedjes, allervriendelijkst begeleid door het, lief geluidje, 't liedje der gezelligheid uit het, stoomend tuitje. De. Genestet. l

,

Ridderteeken, Levensblij. Pijp. Boodschaplooper. Zich aan het spel der verbeelding overgeven. — decoratie. Staatsliedén.

35. « Gedachte ». Vervang het streepje of het cursieve door een telkens verschillend sy oniein van « gedachte ». Ge kunt u geen vormen van den hoogen dien zijn vriend van hem heeft. Het was een slimme van den veldwachter, zich te

-27

---

vermommen, als een hengelaar, om . den strooper te kunnen betrappen. De ware christen heeft over het :leven erg zijn doel een heel wat verhevener dan een heiden. Neem het me niet kwalijk, maart +mtrë t. de echtheid van die gebeurtenis ben ik van een heel andere ' dan gij. Ik u bedriegen? Wel, vriend, hoe kan zoo 'n in u opkomen? In mijn zie ik u al, als kapitein, aan het hoofd van uw dapperen op den vijand losgaan! Ik heb over u een te gunstig , dan dat ik u tot zulke laagheid zou in staat achten. Wegens het besteden van mijn ,verlof tijd, heb 'ik - nu al een opgevat. Laat mij toe, Mijnheer, dien armen, maar eerlijken jongen in uw goede, gedachten 'aan te bevelen ^ De door zijn tegensprekers geopperde , bedenkingen waren niet in staat, den redenaar . van -te : doen veranderen. Sedert lang had ik het rondwaren'. van dieven ° in mijn gebuurte meenen te merken; gelijk de inbraak van dezen nacht heeft bewezen, was mijn maar al te gegrond. Neen, die ontmoeting zal nooit uit mijn , .gaan. ,

Hoe ik de zaak bestu deer, tot geen ander er in kan ik komen. Het kon zijn niet zijn, u in het minst te krenken. Herinnering. — Idee. — Gevoelen. Meen ng. 'T- Bedoeling. -- Oordeel. Opvatting. Dunk. Inval.. Plan. Inzicht. -- Verbeelding. — Vermoeden. Welwillendheid. Denkbeeld. -

36. Spreuken en Spreekwoorden. Leg de volgende spreuken of spreekwoorden door een keurige omschrijving uit.

Wie in toorn handelt, gaat in storm onder zeil. -Fraaie kleederen zijn dikwijls . gevoerd met groote schulden. Een groot zeil op een klein schip, moet ten gronde of op een klip. Het muist al wat van katten komt. Einde goed, alles goed.

-28— Katten die muizen, mauwen niet. Help u zelf, zoo helpt u God! Als de eene hand de andere wascht, worden ze beide schoon. Met den hoed in de hand komt men door heel het land. Men weet niet, hoe een dubbeltje rollen kan. Tegen den dood is geen kruid gewassen. 37. Bijvoeglijke Naamwoorden.

Vervang de eigennamen door een bijvoeglijk nw.

De taal van Java. Thee uit China. Pelzen uit Rusland. Graan uit Rumenië. Wierook uit Arabië. Kókossen uit Oost-Indië. Ananàssen uit Peru. Dadels uit Afrika. Lucifers uit Zweden. Kaas uit Edam. Bier uit Munchen. Porselein uit Frankrijk. De letterkunde van Oud-Griekenland. De volkszangen van Noorwegen. De keizers van Byzantium. De straathonden van Constantinopel. De vloot van Denemarken. De poëzie van Italië. De troubadours (1) van Castilië. Een edelman uit Spanje. Zijde uit Perzië. Linnen uit Australië. De legermacht van Duitschland. Koeien uit Holland. Kaas uit Herve. Botrel is een volkszanger uit Bretagne. De vlag van Britannië. De Pausen van Rome. De keizers van Rome. Sportmen uit Engeland. Walter Scott is een dichter uit Schotland. Een priester uit Ierland. Kippen uit Mechelen. De Alpen van Zwitserland. Troepen uit Servië. De Halve Maan van de Turken.

(1) Dichter, minnezanger in de middeleeuwen. (Ou = oe).

29 38. Kort en bondig. Vervang door een enkel bijvoeglijk nw. of bijwoord, hetgeen tusschen haakjes staat. Onze buurman (die niet weet te sparen) bevond zich sedert eenigen tijd in moeielijkheden (wat hët geld betreft); gelukkig redde hem een erfenis (die hij niet had verwacht) uit dien toestand (die hem benepen hield). Het was een feit (dat niet meer kon ongedaan gemaakt worden) : de oorlog (waarin al de Europeesche volkeren waren betrokken) was ontketend. Zooeven ontving ik door een mededeeling (die geschreven was) het bericht (dat mij verblijdde), dat mijn peetoom, na een reis (die zeven dagen duurde) (zonder ongelukken) in Amerika aan wal is gestapt. De boer antwoordde, dat hij meer hield van een regendag (die de vruchten doet groeien) dan van een dag (zoo aangenaam als degene die men in den zomer beleeft) maar (die) de vruchten (nadeel doet). Mijn vriend (die alles te gemakkelijk gelooft) kwam mij aan boord met een moordgeschiedenis (die afschuw verwekt), die, volgens zijn zegsman, (niet lang geleden) in onze stad (waar het altijd stil is) moest zijn voorgevallen. Een krachtinspanning (die het vermogen van den mensch te boven gaat) was er noodig om dien dronkaard (die zoo woest te keer ging) te bedwingen; ook waren de agenten (die van dienst waren) op het punt het op te geven, toen (bij toeval) onze slachter daar voorbijkwam; in een ommezien had zijn lichaamskracht (zonder weerga) den woesteling (die dronken was) onschadelijk gemaakt. Een beest (dat beter waakt) dan onze hond, ken ik niet : geen vreemde zet den voet op het erf (van mijn ouders), of Bello slaat aan.

30

39. Allerlei Synoniemen. Vervang de cursieve woorden door synoniemen. Er is onderscheid tusschen heilige gramschap, voort uit de liefde Gods, en de eigenlijke gramschap,-komend is van den hoogmoed en de eigenliefde. gevolg die een De jongen toont een snugger verstand : hij begrijpt onmiddellijk wat de leeraar uitlegt. Toen de redenaar begon te spreken, was er een groote stilte in de zaal. Ik twijfel of Willem het wel meende, toen hij vóór eenige dagen zoo stout verklaarde, dat hij van vacantie niet veel hield. Aan den rand van het bosch plukten wij gisteren de eerste lentebloempjes; we vlochten ze samen tot een lief ruikertje om het beeld van de Moedermaagd te tooien. . Hier was vroeger geen venster : er werd pas een gemaakt toen mijn óom dit huis kwam bewonen. Er was een tijd, en die is nog niet zeer lang voorbij, dat ge vroolijk waart en zoo gul kont spotten met al hetgeen u belachelijk scheen; wat zijt ge veranderd! Je schijnt niet erg vlug, mijn maatje! Ook aan een goed visscher ontsnapt wel eens een aal. Nooit hadden we kunnen gissen, toen hij ons gezelschap zooveel plezier verschafte, dat wij te doen hadden met een oplichter.

40. Muziekinstrumenten. Vroeger hebt ge de benamingen geleerd die betrekking hebben op de muziekinstrumenten. Hier worden ze u herhaald. Weet ge nog wat ze beteekenen? Een muziek, muziekkorps; fanfare; harmonie. Blaas- en slaginstrument; snaarinstrument. Mondstuk, pijp, trechter; kleppen.

31 Klaroen V. Trompet . Trombone v. Piston m. Bugel m. Bombardon m. of o. Groote trom v.

Cimbel V. Bekken o. Klopper m. Saxaphone v. Fluit v. Klarinet v. Stemvork V. diapason m.

Stokken m. Trom, trommel v. Viool v. Strijkstok m. Mandoline V. Gitaar v. Harp V.

41. Hoe ze heeten.

Een vruchtbare plek in een woestijn heet . De uitgestrekte grasvlakten in Rusland, heeten • die in Noord-Amerika, ; die in de Orinoco-vlakte (Z.-Amerika), —; die in Argentinië, . De plek waar het water van een stroom plotseling tot een zekere diepte nederstort, is een . Een bergkloof, een holle weg over een berg heet . Het toestel waardoor we' een klein voorwerp honderden malen vergroot kunnen zien, is een —. Het toestel áardddor we dé sterren duidelijker kunnen waarnemen, of astronomische . is een Een spiraalvormig draaiende wervelwind, heeten we —. Een wervelwind met de onstuimigheid van een storm, is een . Een geweldige, plasregen die alles neerslaat en de streek onder water zet, heet —. ongezuiverd metaal uit de mijnen, is —. Gomachtig sap uit de dennen, heet . De mond van een volkaan, heet —. De gloeiende stof die er uit vloeit, heet . Een ijsvejd dat langzaam uit het hooggebergte afzakt, heet 9

II DEEL

DE STIJL

Wat is stijl 42. Twee personen kunnen eenzelfde voorval verhalen op zeer verschillende wijze. Luister eens, hoe A vertelt van een zekere stopnaald die zeer trotsch was. Daar was eens een stopnaald, en die was heel trotsch. Toen de vingers ze te voorschijn haalden, zei ze, dat ze haar maar goed moesten vasthouden, want als ze viel, zou men haar niet meer kunnen terugvinden, omdat ze zoo fijn was. Maar de vingers antwoordden, dat het wel zou gaan, en toen vatten ze haar om het middel. Ze staken ermee door een pantoffel die gescheurd was. Maar toen riep ze dat ze daar nooit doorkwam en dat ze zou breken. Enz. Hetzelfde wordt door B verteld als volgt : Er was eens een stopnaald, die zich zooveel op haar rang liet voorstaan, dat ze zich verbeeldde een naainaald te wezen.

-33-« Ziet vooral toe, dat ge me goed vasthoudt! » zei de stopnaald tegen de vingers, die haar uit den koker haalden. « Laat me niet los; want als ik op den vloer val, dan is 't best mogelijk, dat ik nooit wederom gevonden .wordt, zoo fijn ben ik. » « Dat zal wel gaan! » zeiden de vingers en vatten haar om het middel. « Ziet ge wel, ik kom met gevolg! » zei de stopnaald, -en ze sleepte een langen draad achter zich aan, waarin ,evenwel geen knoop zat. De vingers richtten de naald regelrecht naar de pantoffel van de keukenmeid, want in het bovenleer was een scheur gekomen en die zou nu weer dichtgenaaid worden. « Dat werk is veel te grof voor me! » riep de stopnaald. « Ik kom daar nooit door; ik breek! ik breek! » Enz. (Naar Andersen.)

Welke wijze van vertellen, die van A of die van B, bevalt u het meest? Die van A is vrij vervelend, dunkt u niet? Ge zult misschien naar hem luisteren om het sprookje zelf, maar niet om de wijze waarop hij het verhaalt. Daarentegen behaagt ons bij B ook zijn manier van vertellen : gaarne hooren we de stopnaald en de vingeren met elkander spreken; wij vernemen waarin de trots van de stopnaald bestond : ze meende een fijne naainaald te wezen. We glimlachen als we haar leuk hooren pochen : ik kom met gevolg, net als ware ze een prinses. Den pantoffel zien we duidelijker vóór ons : het was die van de keukenmeid en de scheur was in het bovenleer. Merk verder nog op : zoo 'n sprookje kan met diezelfde verschillen evenzeer gesproken worden en ge-

schreven. De wijze waarop A en B dit sprookje vertellen, noemen wij hun stijl.

« De eigen wijze waarop iemand zijn gedachten en gevoelens mondeling of schriftelijk mededeelt », noemt

34 5 men zijn stijl, ook wel : zijn spreektrant, zijn schrijf.

trant.

De stijl van sommigen is min of meer aantrekkelijk; die van anderen is min of meer saai. Verwerving van een goeden stijl.

43. Welke middelen moet ge aanwenden tot het ver een goeden stijl?

-wervna

Vooreerst, uzelf volmaken door ontwikkeling van uw verstand en veredeling van uw gevoel. Vervolgens, in uw opstellen en vertalingen, zelfs in uw dagelijksche gesprekken, leeren onderhouden hetgeen men pleegt te noemen : de hoedanigheden van een goeden stijl. Zulke hoedanigheden zijn onder meer : zuiverheid, duidelijkheid, juistheid... Ze zullen hier achtereenvolgens worden behandeld.

HOEDANIGHEDEN VAN EEN GOEDEN STIJL

Zuiverheid. 44. Zuiver is iemands stijl, wanneer hij de taal waarvan hij zich bedient, zuiver houdt van alles wat haar vreemd is. Aan het Beschaafd Nederlandsch zijn vreemd dialectische woorden en uitdrukkingen, vreemde woorden en vooral barbarismen. 45. Dialect of Algemeen Beschaafd? Lees de volgende regels : (Van een boerke die met koeien ploegde :) « Het perneutelig boerke, liet oud 'kadastertje, trappelde er met zijn magere beentjes onvast langs de vore. Gaan en keertin deed 't ges pan in l i j f sgenadige gezapigheid, van ends tot ends de vijfhonderd lands... Gaande en keerend knoterde hij binnensmonds rekewijs de vermaningen

tegen de koetjes : « Omme, Sterre, gij tutte! » (Streuvels). (Van boeren die bij een gebuur den avond hadden doorgebracht :)

Ze waren later dan gewoonte aan 't knappend, lekkend turf vuur bleven, om te uchteren en al friezelfrazelend den kennip onderwijl te stree pen. Stikdonkel was het, en de abeelen die schoggelden hun natte waaien. (Lenaerts.) In die eerste aanhalingen staan dialectische woorden en vormen uit West-Vlaanderen, in het tweede uit Lim-

-36-burg. Nederlanders uit andere gewesten worden er bij, de lezing door gehinderd. Is iemand een groot kunstenaar gelijk Streuvels, dan zal hij toch gelezen worden, maar wellicht minder algemeen. Is iemand niet erg kunstvaardig, dan zal men zijn werk, om zulke dialectische eigenaardigheden, des te eerder laten liggen. Wie schrijft of spreekt voor Nederlanders van verschillende gewesten, zal zichzelve schaden door het gebruik van dialectische woorden of vormen. Is er sprake van gedichten of ander k u ns tw e r k, dan oordeelt de kunstenaar zelf over het voor en het tegen. In de meeste andere gevallen, is het voor den lezer of toehoorder hinderlijk, en bijgevolg voor den schrijver of spreker nadeelig, zich te verwijderen van het Algemeen Beschaafd.

46. Vreemde woorden. A schrijft als volgt : « Door het Edict van Milaan proclameerde Constantijn het Christendom tot staats Na een oogenblik re f lexie, decideerde-godsient».« directeur van de fabriek voor een koers per autozich de mobiel ».

B schrijft alzoo : « Door het Edict van Milaan riep Constantijn het Christendom uit tot religie van den Staat ». « Na een oogenblik beraad, besliste de bestuurder van de fabriek voor een rit per automobiel ». B vermijdt de vreemde woorden waarvoor er geen reden is om ze te gebruiken : proclameerde, ref lexie, decideerde zich, directeur, koers. Daarentegen behoudt hij edict, fabriek, automobiel : omdat het de eenig juiste benamingen zijn. Zelfs vervangt hij Staatsgodsdienst door religie van den Staat : « religie » is een algemeen bekend woord en het bezorgt aan den zin een welluidenden val.

37 Vreemde woorden gebruikt men in verzorgden stijl alleen dan, wanneer ze algemeen gebruikelijk zijn of als daartoe een d e u g d e 1 ij k e r e d e n bestaat. 47. Barbarismen. Tante was er niet op bedacht (rekende er niet op, verwachtte niet), dat ook die lastige sinjeur van een Karel meekwam; maar hij hechtte zoozeer aan het bezoek (was er zoozeer op gesteld), dat het hem niet was af te praten.

Wie in dezen volzin de Fransche uitdrukkingen « s'attendre a » en « tenir à » letterlijk vertaalde, zou zich bezondigen aan gallicismen. Vooral zijn te vermijden barbarismen d. i. uitdrukkingen die letterlijk worden overgenomen uit andere talen en strijdig zijn met het Nederlandsch taaleigen : gallicismen uit het Fransch, germanismen uit het Duitsch, a n g l i c i s m e n uit het Engelsch... Zie b. v. « Beknopte Ned. Spraakk. » nrs 318, 324... Duidelijkheid.

48. Onduidelijk is de volgende zin : Jantje had nu eindelijk de toelating om zijn goeien vriend Alf ons en « zijn » makkertjes op den notenpluk uit te nooden.

« Zijn makkertjes » kan terugslaan op « Jantje » en ook op « Alfons ». In het eerste geval kan men den zin duidelijk maken door te zeggen : « Jantje had de toelating om zijn mak zijn goeien vriend Alfons uit te nooden ». -kertjsn In het tweede geval kan men zeggen : « Jantje had de toelating om zijn goeien vriend Alfons met zijn makkertjes uit te nooden ».. Of nog : « Alfons en die

38 zijn makkertjes »; of ook, in ongewone taal : «Alfons en diens makkertjes ». Een andere onduidelijke zin :

Nog nooit hadden we onzen achtbaren Burgervader zoo hartelijk zien toejuichen als bij de laatste viering van den Gulden-Sporenslag. Is het de Burgervader die toejuicht? Of wórdt' hij toegejuicht? Een , derde voorbeeld van onduidelijkheid

Nooit wint ge den kostelf jken tijd dien ge in uw jonge jaren zoo onbezonnen hebt verspild, terug. De man - verzette hemel en aarde. Alles te vergeefs : nooit kwam hij met de bovenmenschelijke taak, die hij zoo roekeloos had ondernomen, klaar. De woorden « terug » en « klaar » staan te ver verwij derd van het werkwoord waarbij ze behooren. Bouw de zinnen alzoo : « Den kostelijken tijd,

dien

ge... ». « Alles te vergeefs : met de bovenmenschelijke taak, die hij... ». Uit de woordschikking kan dus onduidelijkheid ontstaan. In het bijzonder is te letten op het bezittelijk voornaamwoord : zijn, haar, hun...; op de hulpwerkwoorden « zien » en « hooren » met infinitief. Ook zal men vermijden, de deelen van bijeenhoorende uitdrukkingen te ver van elkander te verwij deren. 49. De volgende volzinnen zijn verkeerd gebouwd :

Mijn gast vertelde me, dat de zoon van den jager; met wien we den vorigen avond hadden gebiljart, 'door een auto was overreden. Het voornaamw. « wien » kan tot antecedent hebben « zoon » en ook « jager ». Al naar de bedoeling kan men zeggen : dat die zoon van den jager, met wien...; of :. dat de zoon van d i e n jager, met wien...

39— In datzelfde leesboek vond ik tevens een photo van de treinwagons die bij de ontsporing, die bij Nijuel was voorgevallen, waren beschadigd. Het tweede « die » verwart ons. Vereenvoudig aldus « ... die bij de ontsporing te Nijvel waren beschadigd ». Ook de zinschikking, vooral in lange volzinnen, geeft gemakkelijk aanleiding tot duisterheid. Inzonderheid met betrekkelijke voornw. (« die 's » en « dat 's »), dient men omzichtig om te gaan.

50. Middelen om onduidelijkheid weg te nemen. Ga bij de hierboven gegeven voorbeelden eens na, hoe de onduidelijkheid is weggenomen : door wijziging van de w o o r d s c h i k k i n g, door verwisseling van een woord met een s y n o n i e m, door herleiding van een zin tot een eenvoudige b e p a 1 i n g. Een ander middel is het overbrengen van den bedrijvenden vorm in den lijdenden, of omgekeerd. Vergelijk :

Ten tijde van Casar was Gallië verdeeld in drie gewesten, waarvan het eene bewoonden de Belgen / waarvan het eene werd bewoond door de Belgen. Bij het spreken worden dubbelzinnige woordenreeksen verduidelijkt door pauzeering en modulatie (« Bekn. Nederl. Spr. » nrs 337; 354 30) ; bij het schrijven, door doelmatig gebruik van 1 e e s t e e k e n s. Ga dit eens na bij de volgende zinnen :

Wie nu eigenlijk die worst gestolen had? Jantje niet de hond van den gebuur! Waar moet hier een komma staan of een kommapunt?

« Ja, zei Vader tot Heintje die pochte op zijn onver • saagdheid : ja jongen, als ge alleen op straat komt, zijt ge zeker de sterkste! »

Op welk woord behoort hier een nadrukteeken? 4

4T ,

Juistheid. 51. Juistheid vereischt, dat de spreker of schrijver die woorden en wendingen bezigt die zijn gedachten en gewaarwordingen het nauwkeurigst weergeven. 52. Let op de gespatieerde woorden : Het was mijn b e d o e ii n g niet, U ook maar het Een hoogen d u it k heb ik van minst te benadeelen. Toen de diender aldus zijn bekwaamheden wel niet. het geval stond te overpeinzen, kreeg hij opeens een heerlijken i n v a 1. Van water en visch heeft een schipper al licht een heel andere o p v a t t i n g dan een chauffeur. Is dat uw m e e n i n g? Ik voor mij ben door mijn b e s c h o u w i n g e n tot een gansch ver i n z i c h t in de zaak gekomen. -schilend Hoe onnauwkeurig, hoe vervelend voor den lezer of hoorder, als men voor de gespatieerde uitdrukkingen geen andere gebruikte dan het algemeene, kleurlooze « gedachte »! De juistheid vereischt dus, dat men geen te alge woorden bezigt, maar de meest bepaalde. -men Het is onder ons een gebrek, dat we bij het schrijven en vooral bij het spreken te zelden de gepaste, de eigen benamingen gebruiken. Voornamelijk is dit het geval met afgetrokken begrippen. Te gemakkelijk laten wij het bij vage aanduidingen als gedachte, schoon (fraai, mooi, fijn, lief, aardig, aantrekkeli jk, liefelijk, bevallig, verleidelijk, prachtig), aardig (eigenaardig, vreemd, zonderling, wonder, buitensporig, buitenissig) enz. 53. Let even op de gespatieerde synoniemen. Kan men ze met elkander verwisselen? Dat g e h e i m z i n ni g gedoe in het duister begon Het h e i m e tij k genoegen argwaan te verwekken.

-41 —

dat de guit in Vaders vergissing schepte, liet hij natuurlijk niet blijken. — Met een g e h e i m e boodschap belast, vertrok Van Ne glen als gezant naar Spanje. Juistheid van uitdrukking is ondenkbaar zonder de keuze van het gepaste synoniem. Velen verwarren o. a. heimelijk, geheim, geheim

gemeen, gemeenzaam, gemeenschappelijk, ge -zing; jong, jeugdig; eerlijk, eerzaam, eerbaar;-zamenlijk; duurzaam, langdurig; onverdraaglijk, onverdraagzaam.

54.Lees nu ook wat volgt : Een gedeelte van het paleis werd door de vlammen verteerd; het overige werd door den vijand bezet. Ga eens na, hoe hier twee gedachten worden uitgedrukt die van denzelfden aard zijn en ongeveer uit gelijke deelen bestaan. Om die reden heeft men ze uitgedrukt door twee zinnen op gelijke wijze gebouwd. Minder juist zou men den tweeden zin vormen aldus. het overige bezette de vijand. (1) Wat in het korfje zoo maar los was neergezet / (2) mocht Jantje houden voor zichzelf // (3) maar wat in pakjes was gebonden / (4) moest hij verdeelen onder

zijn broertjes.

De zinnen (1) en (3) beteekenen gedachten van gelijken aard; daarom zijn ze op gelijke wijze gevormd. Evenzoo de zinnen (2) en (4). Minder nauwkeurig zou men (3) en (4) vervangen door : hij moest de pakjes verdeelen onder zijn broertjes. Wat in onze gedachten bijeenhoort en van ' gelijken aard is, wordt het best uitgedrukt door zinnen of zin gelijken aard en vorm. -delnva

55. Let nogmaals op de gespatieerde woorden. Menigvuldige oorlogen hadden de bron van onze welvaart gestelpt. Als iemand dit laatste woord verving, door « uitge-

4!r doo f d », ware dat niet alleen een verkeerde term, maar tevens het bewijs van een onjuistheid in zijn denken een « bron » kan immers niet worden « uitgedoofd »! Zijn vroom gemoed kwam in opstand t e g e n zooveel kwaad dat werd aangericht, en zooveel goed dat werd verzuimd. Wederom een fout in het denken : het gemoed komt niet in opstand tegen het goed. Zeg b. v. Zijn gemoed kwam in opstand w e g e n s zooveel kwaad... Zijn gemoed kwam er tegen op, dat zooveel kwaad werd aangericht en zooveel goed ver

-zuimd. Onjuistheid kan er zijn in onze uitdrukking ter oorzake van verkeerdheid in onze voorstelling, van onnauwkeurigheid in ons denken. Vloeiendheid en Welluidendheid.

56.Om den lezer of den hoorder te behagen, moet de stijl vloeiend wezen en welluidend d. i. gemakkelijk uit te spreken en bevallig voor het gehoor. 57. Let op het verschil tusschen A en B : A. Italië, dat thans gevaarlijke plannen beraamt. Italië, dat tegenwoordig gevaarlijke plannen smeedt. B. B vermijdt de onwelluidende opeenhooping van a-vocalen, die ons hinderen bij A. A. Het Benigst vraagstuk welks oplossing schriftelijk moest geschieden. — B. Het Benige vraagstuk waarvan de schriftelijke oplossing werd gevorderd. B vermijdt de stroeve opeenvolging van sissende consonanten. A. De knecht verzekerde, dat dat vat geen bodem had. B. De knecht verzekerde dat het een vat was zonder bodem.

-43

-

B vermijdt de wanklinkende herhaling van gelijkluidende syllaben.

A. Eendracht maakt macht. De Niagara-waterval. Godsdienstuitoefening. B. Eendrachtigheid is macht. De Niagara. Uitoefening van den godsdienst. B vermijdt de stroeve verbinding van woorden.

Om den stijl welluidend en vloeiend te maken, vermijdt men herhaling van dezelfde vocalen, consonanten en syllaben, en alle stroeve verbinding van woorden. 58.Let op het verschil, wat betreft den val en de rust aan het einde van den zin : A. Verontwaardigd vroeg iedereen zich af, wie de aanstoker van dien verschrikkelijken brand was. B.... wie de aanstoker was van dien verschrikkelijken brand. A. Niet zonder reden was Heintje nu bang om op het ijs te gaan : hij dacht weer aan Pietje, zijn gebuur, die het jaar te voren zich te vroeg op het ijs gewaagd had en toen doorgezakt en jammerlijk verdronken was. B.... die zich te vroeg op het ijs had gewaagd en toen was doorgezakt en jammerlijk verdronken. Ook is het dus van belang, eiken zin, vooral den laatsten, te laten eindigen met een welluidender. val. 59. Vergelijk nog de volgende volzinnen A. Het is nu duidelijk bewezen, dat het te danken is aan onze noorderburen, die hun sluizen doelmatig hebben laten werken, dat wij hier te lande voor overstrooming werden gevrijwaard. B. Het is nu duidelijk bewezen : dank zij onze noorderburen die hun sluizen doelmatig hebben laten werken, werden wij hier te lande voor overstrooming gevrijwaard.

Ook de volzin in zijn geheel kan onwelluidend zijn in zijn bouw. Niet zelden is dit te wijten aan het veelvuldig ge-

`tit

bruik van bijzinnen, die hem slepend maken en daarenboven onduidelijk. 60. Allerlei middelen staan ten onzen dienste om on welluidendheid en stroefheid te vermijden en de uit -druking voor het oor bevallig te maken.

-

a. Keuze van welluidende vormen. Verschillende woorden hebben dubbele vormen : nevens stroop, Japanner, ledekant, medeci jn, marteko, H. Schrift staan siroop, Japannees, ledikant, medicijn, martiko, H. Schriftuur nevens kwart, vlieger, keg, heg staan kwartier, vliegenier, kegge, hegge nevens parel, vagen staan perel, vegen nevens schaapsvacht, schaapsvel, schaapsleer staan schapevacht, schapevel, schapeleer nevens vondst, ontvangstceel, - bewijs, -kamer staan vond, ontvang-ceel, - bewijs, - kamer. nevens glazenmaker, speelplaats, haag staan glazen speelplein, hegge. -loder, -

Hierbij behooren de zelfstandige nw. met dubbel geslacht (« Bekn. Ned. spr. » nr 130) . De onzijdige vorm is somwijlen onwelluidend Hoe verschrok ik toen de kerel binnentrad : het was er een van dat kwaad soort dat men « ontvangers » noemt / het was er een van die kwaaie soort die men « ontvangers » noemt! b. Synoniemen kunnen dikwijls onwelluidende woorden voordeelig vervangen. Vergelijk : Dat Brent geen a a r d e aan den dijk / Dat brengt geen z o d n aan den dijk. Door de vorderingen van de profane wetenschap is de positie van het catholicisme geenszins geschokt / is de positie van het catholicisme i n g e e n e n d e e 1 e geschokt. Daar waren alle slag van hanen samengebracht. /

e

-- 45 Hier waren allerlei (alle soorten van) hanen bijeengebracht. Zelfs zag ik soms langs de struiken een haasje loo pen. / Zelfs kwam somwijlen (nu en dan) bij de struiken een haasje loo pen. Godsdienstzin, minstens, eerstens, hoogstens, steeds, plots, de laatste maal / Godsdienstigheid, ten minste, ten eerste, ten hoogste, altijd (altoos, aldoor), plotseling, den laatsten keer. c. Ontleding of vereenvoudiging van stroeve samenstellingen zijn wel niet altijd mogelijk, maar toch in veel gevallen. Vergelijk :

Als staatsgodsdienst. Zijn gezondheidstoestand. De Hasseltsche Heilig-Hartfeesten. Het vadsig stadsbestuur. / Als godsdienst (religie) van den staat. De toestand van zijn gezondheid. De feesten van het H. Hart te Hasselt. Het vadsige stedelijk bestuur. d. Doelmatig aanwenden of weglaten van buigingsuitgangen, in zoover het Nederlandsch taalgebruik het veroorlooft. (Bekn. Nederl. Spraakk. » Nrs 155, 159, 160) . Vergelijk :

Karels kostuum. Mijn zusters stopnaald. / Karel zijn kostuum. Mijn zuster haar stopnaald. Van 't wit paard. Het klaarst bewijs. Uw broers net huisje. / Van het witte paard. Het klaarste bewijs. Uw .broer zijn nette huisje. Verstandigere lieden. Van een gevoeligeren slag. Een Fransch staatsman. Een knap kaarter. / Verstandiger lieden. Van een gevoeliger slag. Een Fransche staatsman. Een knappe kaarter. e. Verwisseling van onvoltooid verleden tijden met voltooid tegenwoordige, waar het spraakgebruik beide toelaat (« Bekn. Ned. Spraakk. » Nr 189 I) . Vergelijk : Dit alles bewijst, dat onze propaganda tegen de drinkplaag niet zonder uitslag bleef / is gebleven. Zooals men weet, is dit overal het geval geweest waar Dries optrad / is opgetreden.

46 f. Verwisseling van andere wendingen of vormen met elkander : Die inleiding is onontbeerlijk, opdat men het boek zou kunnen verstaan / om het boek te kunnen verstaan. Te vergeefs verklaarde de minister, de belastingen niet te zoeken te verzwaren / dat hij de belastingen niet zocht te verzwaren. Allen zijn het er over eens, dat de nieuwe bediende zich meesterlijk van zijn taak kwijt / weet te kwijten. Natuurlijkheid, Gepastheid. 61. Een schooljongen zal met een vreemden heer spreken of hem schrijven op eerbiedigen, bijzonder beleefden toon; die heer zelf zal den jongen aanspreken of hem schrijven in vriendelijke, maar gemeenzame taal. (Zie b. v. Oefeningen 6 b in « Oefeningen bij de Bekn. Ned. Spraakk. ») . Een kind dat aan zijn moeder schrijft, gebruikt geen ongewone, stijve vormen, geen stadhuiswoorden; het spreekt haar toe met de vertrouwelijkste, gemoedelijkste woorden en vormen van het Algemeen Beschaafd. (Zie ibidem, oef. 10) . Vergelijk nog de twee volgende briefjes, die door A en B worden geschreven aan hun oom :

A. Ik neem de pen in mijn hand om U tijding te laten geworden, dat de vacantie dit jaar een aanvang neemt den 15 Juli. Onnoodig U te zeggen, nietwaar Beste Oom, dat deze aanzienlijke vervroeging mijn hart overstroomt van vreugde! Enz. B. Goed nieuws! Allerbeste nieuws! Wie flink heeft geblokt, mag jubelen om de vacantie, dunkt U dat ook niet, Oom p jelie f ? Nu dan, die vacantie is dit jaar veertien dagen vervroegd : den 15en Juli kom ik af. Hoera! Enz. A maakt lange, zware zinnen met plechtige uitdruk-

_.._47— kingen. Zulke stijl is op zijn plaats in ambtelijke stukken, niet in zoo'n gemeenzamen brief, vooral niet bij zoo'n opgewekte stemming. Om natuurlijk te wezen, moet de stijl dus passen bij den aard van den spreker of schrijver en tevens van de personen tot wie hij zich richt. Een gepast onderscheid is daarom te maken tusschen de verschillende spraakgebruiken en tusschen gewone en ongewone taal. (Zie « Beknopte Ned. Spraakkunst » nr 15). Zelfs in vrij gewone schriftelijke opstellen, zal 62, OPM. men allicht een reden meenen te hebben tot het gebruiken van zekere ongewone vormen. zooals der (= van de), doch (= maar), dewelke (= die). Vooral wordt als reden aangevoerd : de onwelluidende herhaling van woordjes als van, maar, die, dat. Nu, deze herhaling kan men dikwijls vermijden op een andere manier. Herhaling van « van » vermeden, zonder genitief Wie De eigenaar van het grootste hotel « ter » wereld. kent het getal van zijn haren « op » zijn hoofd, van de sterren De diepte van het water « in » de « aan » het firmament? zee. — De geschiedenis van de volken « in » de Oudheid; van de instellingen « in » de Middeleeuwen; van de Indianen « in » Dat is het lot van de meesten « onder » ons. Zuid -Amerika. Juist vóór de deur van mijn gebuur « zijn » huis. Herhaling van « maar » vermeden, zonder « doch » Heintje kreeg vijf appelen « en » Pietje maar twee. Heintje kreeg vijf appelen, Pietje maar twee. Wij hadden verwacht er wel een tiental vrienden te ontmoeten; we vonden er « evenwel » (« daarentegen ») maar dr-ie... maar we vonden er « niet meer dan » drie. Herhaling van « die » vermeden, zonder « welke » Hooge militaire eer werd bewezen aan « wie » (aan « degenen die », aan « hen die ») aan den gevaarlijken tocht hadden deelgenomen. Menigeen zal vinden, dat herhaling van « die » of « dat » zoo onhebbelijk is als het gebruik van het stijve « dewelke » of « hetwelk » : De azalea's die wij het meest hadden geprezen, waren juist die, die van den bloemist de geringste zorgen hadden geéischt.

niet

63. Lees het stuk « De jonge Kikkers » nr 5. Dit is een fabel, waarin kikkers sprekend en handelend optreden : een heel e e n v o u d i g onderwerp. Komt de stijl daarmee overeen? Ja : de toon is eenvoudig, het verhaal is ongedwongen, de woorden ongezocht; al zijn het verzen, toch is de taal gemeenzaam en natuurlijk. Het doel van het stuk? Ons dat fabeltje a a n t r e kk e lijk vertellen, zoodat we ook het zedelesje gaarne aannemen. Daarom heeft de schrijver het op gepaste wijze uitgebreid met treffende bijzonderheden, die ons doen voortlezen tot het einde. Vergelijk hiermee hetgeen volgt

De Kikvorschachtigen (Anura), een orde der Am phibiën, zijn gekenmerkt door een kort, breed, plat lichaam zonder staart en met zwemvliezen tusschen de teenen der achterpooten voor de beweging in het water. Hiertoe behooren de kikvorschen en de padden. De kikvorschen hebben tandjes in de bovenkaak, de padden

niet. Ook zijn bij de eerste de achterpooten sterk ontwikkeld, zoodat ze flinke sprongen kunnen maken. -

Enz. Onderwerp en doel van dit stukje? W e t e n s c h a p p e 1 ij k e beschrijving van de kikvorschachtigen, om ze ons zoo bondig mogelijk te doen kennen. Daarom is de schrijver zoo beknopt mogelijk en gebruikt hij wetenschappelijk-juiste benamingen. Aldus moet de stijl ook passen bij het onderwerp dat de schrijver behandelt en het doel dat hij beoogt. 64. Neem nogmaals de fabel van hierboven. Hoe handelen en spreken de oude kikkers? Als lieden die ondervinding hebben van de gevaren! Hoe de jonge? Als onervarenen, onbesuisden, die geen gevaren kennen en slachtoffer worden van hun onvoorzichtigheid. Is ook de ooievaar natuurlijk voorgesteld? Ja : hij

49 staat op één been, dat er stokkerig uitziet en rood; hij laat zich de kikkers smaken. Dat alles is eigen aan dien vogel.

Zoo vereischt de natuurlijkheid, dat men de personages (personen, dieren of zaken in een verhaaltje, enz.) voorstelt zooals ze zijn, en ze laat handelen en spreken volgens hun eigen karakter en hoedanigheden. Leven en Kracht.

65.De stijl moet dusdanig wezen, dat hij niet alleen den hoorder of lezer niet verveelt, maar tevens, waar en in zoover het past, zijn gevoel en verbeelding treft en streelt. 66. Vergelijk de twee volgende teksten A. Ik heb mij ééns in mijn leven, op een nieuw jaarsmorgen, versla pen. Op nieuwjaarsmorgen is het nochtans moeilijk zich te verslapen, want iedereen is dan toch vroeger op dan gewoonlijk, en de schel aan de deur klinkt toch gedurig, bij voorbeeld als de melkboer rondkomt met emmers die voller zijn dan anders, namelijk voor de chocola. Het was oprecht verkeerd van me, want op nieuw moet ieder jongen toch al vroeg op zijn om-jarsmogen zijn ouders zijn wenschen aan te bieden. Ik beken mijn schuld; maar men moet mij nu ook laten vertellen hoe het kwam en wat er verder gebeurde. B. Ik heb mij maar ééns verslapen in mijn leven, en dat was... op een nieuwjaarsmorgen. Op nieuwjaarsmorgen? waarop anders alles vroeger dan gewoonlijk uit de veeren is! Waarop de schel niet stilstaat, van het oogenbtik dat de melkboer op de straat komt, met emmers voller dan anders voor de chocola! Verslapen ?... dat kan al mag het niet eiken morgen gebeuren, maar op nieuwjaarsmorgen! als vader en moeder al vóór het ontbijt moeten verrast worden met een « Zalig Nieuwjaar! » .

50 « Verslapen op nieuwjaarsmorgen! en dat bekent die heer zoo maar ronduit, alsof het niet heel leelijk was? » Ja, lieve lezer, ik beken het : mooi was dat niet; het was onbegrijpelijk, het was leelijk! Maar laat me nu ook vertellen, hoe het kwam en wat er verder gebeurde.

(Naar A. J. De Bull.)

De stijl van A verveelt ons : hij is eentonig, slepend, zonder woorden of wendingen die ons treffen. Die van B zit vol leven. De vorm van zijn zinnen wisselt gedurig af : beurtelings is hij mededeelend, uitroepend, vragend. Hij spreekt zijn lezer toe en laat ook dezen spreken. Ga eens na, of er ook verschil is in woorden en uitdrukkingen, zinsneden, enz. Verschillende middelen zijn aan te wenden om zijn stijl levendig te maken. Van groot belang zijn de afwisseling in den vorm van de zinnen, het gebruik van pittige zegswijzen, van treffende wendingen en woorden..

67. Ga eens na, hoe B de vervelende herhaling van woorden of woorddeelen vermijdt : A. Wat een rijkdom van gewassen in dat park! Daar zagen we eikeboomen, beukeboomen, olmen en allerlei uitheemsche b o o m e n. B. Daar zagen we eiken, beuken, olmen en allerlei uitheemsche boomen. A. « Ach, riep hij uit, wat kan de mensch klein blijken in zijn hoovaardigh e i d en gierigh e i d! B. ... in zijn hoogmoed en gierigheid. A. Toen wij al een heelen tijd aan het ravotten w a r e n, w a r e n onze mooie maatjes nog maar nergens te zien. B. Wij hadden al een heelen tijd geravot, en onze mooie maatjes waren maar nergens te zien. Afwisseling van woorden voorkomt eentonigheid en prikkelt de aandacht van den lezer.

51 68. Vergelijk telkens beide volzinnen in het opzicht van woord- en zinschikking :

A. De schrijver zal ons nog veel boeiende lectuur bezorgen. Hij schijnt vooral veel van boomen te houden : binnen kort laat hij weer een nieuwen roman « De Stoere Eiken » bij de firma H verschijnen. B. Nog veel boeiende lectuur zal de schrijver ons bezorgen. Vooral van b o o m e n schijnt hij veel te houden (Vooral schijnt hij te houden van b o o m e n) : binnen kort laat hij bij de firma H weer een nieuwen roman verschijnen : « De Stoere Eiken ». Aan de gespatieerde woorden moest men bijzonderen n a d r u k geven. B heeft het gedaan, door ze voorop te zetten of achteraan.

A. Naar uw manier van spreken zal men oordeelen, of men met een dwaze of met een wijze te doen heeft. Niet het goed dat wij bezitten, maar het goede .dat we doen, maakt ons gelukkig. B. Naar uw manier van spreken zal men oordeelen, of men met een d w a z e te doen heeft of met een Niet het goed dat wij bezitten, maakt wijze. ons gelukkig, maar het goede dat we doen. Wat ons gelukkig maakt, is niet het goed dat wij b e z i t t e n, maar het goede dat wij d o e n. Hier worden twee begrippen met elkander v e rg e 1 e k e n. De uitdrukking van B wint het in kracht, doordat hij één term van de vergelijking heeft verschoven naar het einde, zoodat onze aandacht er beter op werd gevestigd.

A. Nu ben ik alleen maar bang, dat het vervullen van uw belofte weer te lang uitgesteld worden zal. Op den duur zag de klant wel in, dat de sluwe oliekoop hem weer beetgenomen had. B. ... dat het vervullen van uw belofte weer te lang wordt uitgesteld• ... dat de sluwe oliekoop hem weer had beetgenomen. De volzinnen van A eindigen te slepend. Die van B

— 52 hebben een bevredigen den v a 1, doordat het meestbeteekenende en sterkst betoonde gedeelte van de woordgroepen aan het einde werd geplaatst.

A. Toen schoot de kabouter in zijn vuur en zei : « Die dekselsche menschenkinderen zal ik hun plagerijen wel eens af leeren! » B. « Die dekselsche menschenkinderen! zei hij. Die plagerijen zal ik hun wel eens afleeren!» Uitdrukkingen als hij zei, zij dacht enz., worden gewoonlijk beter tusschen de aangehaalde woorden of gedachten ingelascht. Doelmatige woord- en zinschikking zijn dus uitstekende middelen om de uitdrukking krachtige r te maken, om aan sommige begrippen of gedachten den bijzonderen nadruk te geven die hun toekomt. Vooral is het van belang, met welke woorden men de zinnen opent en besluit. OPM. In hoever het Nederlandsch omzetting van de gewone woordschikking toelaat, vindt ge aangeduid in de « Beknopte Nederl. Spraakkunst » nr 341.

69. Let bij de volgende voorbeelden op den vorm, den bouw van den volzin : A. De kater dacht bij zichzelf, dat die muisjes wel beter in zijn buikje zaten dan op den zolder. B. « Nu, dacht de kater bij zichzelf, die muisjes zaten toch wel beter in mijn buikje dan op den zolder! »

B heeft de uitdrukking verlevendigt door het gebruik van de d i r e c t e r e d e. (Zie « Beknopte Nederl. Spraakk. » nrs 362, 363). A. « Ga uit mijn huis, beroerdeling! » « Ge moet nog luider zingen, zeg ik u! » B. « De deur uit, beroerdeling! » « Luider, zeg ik u, nog luider! » Kort en krachtig moeten zulke u it r o e p e n d e zinnen zijn, waar dit ook het geval is bij het spreken in het dagelijksch leven. « 0 n g e 1 e d e z i n n e n » zijn

53 krachtiger dan gelede. (« Bekn. Nederl. Spr. » nrs 246,

293) . A. Ik verzeker u stellig, dat Heintje en zijn maatjes dezen namiddag zijn hier geweest, vermits ik ze hier met eigen ogen heb gezien! B. Ik verzeker het u stellig Heintje en zijn maatjes zijn dezen namiddag hier ge ik heb ze hier met eigen oogen gezien! -west: Door het weglaten van v o e g w o o r d e n (dat, vermits) heeft B den volzin krachtiger gebouwd dan A. Uit de voorbeelden blijkt, dat ook een doelmatige bouw van den volzin kan bijdragen tot levendigheid van den stijl.

70. Al hetgeen voorgaat, heeft betrekking op den vorm van de uitdrukking; — kracht en leven kan den stijl ook worden bijgezet door de manier waarop de inhoud (de gedachten en gevoelens) wordt voorgesteld. 71. Allerlei eigenaardige spreekwijzen kunnen dienen om onze gedachten voor te stellen op een treffende, pittige, belangwekkende wijze : Verbinding van synoniemen : « Toe jongen, zei Vader, hou op met dat vragen en zagen : ik mag het u

niet toestaan! » Geestige gezegden of wendingen : Nu ja, ik zal maar zeggen, dat de heeren heel wat voor het feestje hebben gedaan : ze hebben geen moeite ... maar wel kosten gespaard. Zoo, die ontmoeting was een buitenkansje voor je die vreemde lord heeft je natuurlijk betaald met Amenikaansche dollars? Nou, met F r a n s c h e c o mp 1 i m e n t e n! Vergelijkingen : Een stem als ie heeft : een stem als een klok. Pruimen, als eieren zoo groot: Een kerel

54

Hij lag te snorken gelijk een Turk. als een boom. Kom, 't is een engel van een kind! Uitdrukkingen die meer treffen dan het gewone woord : Toen, ja, toen heeft hij ons b i j h o o g e n b ij l a a g gezworen, dat hijj ons heel zijn leven m e t r a a d e n d a a d zou helpen. Als broeders onder elkander krakeelen over h e t m ï j n e n h e t d i j n, ziet het er in de familie treurig uit. Spreekwoorden : Heel mooi, zeker; maar « woorden zijn geen oorden »! Vrijgevig? Nu ja, maar « het is gemakkelijk riemen snijden uit iemand anders leer »1 72. Ook bondigheid is er noodig tot een krachtigen, levendigen stijl : de rede moet besnoeid worden van alle overtollige woorden, en alle zwakke of te omslachtige wendingen moeten worden ineengedrongen tot een stevigen kern. Vergelijk de uitdrukkingen bij A en B : A. Na een kort ontbijt gebruikt te hebben, trokken we dadelijk met ons drietjes op. B. Na een kort ontbijt, trokken we dadelijk op. A. Zijn voorzichtigheid, gepaard g a a n d e met snuggerheid van geest, heeft hem den veiligen weg tussctien de hinderpalen doen vinden. B. Zijn voorzichtigheid, gepaard aan snuggerheid van geest. Zijn voor zichtigheid en snuggerheid van geest. De gespatieerde woorden van A zijn nutteloos : 't is hinderlijke ballast. A. Het voorgelegde plan bevat niets waartegen beDe zwaar zou kunnen worden geopperd. spreker zou moeten wijzen hebben op de nood Wel, ge-zakelijhdvn een schoolhervorming. zoudt gezegd moeten hebben dat we niet thuis

waren! B. Het plan bevat niets waartegen iemand bezwaar

55 zou kunnen opperen. De spreker had moeten wijzen Wel, ge hadt moeten zeggen... op... ,

Ophooping van hulpwerkwoorden is te vermijden ze verlamt den stijl.

A. Die ontruiming van ons huis was wel verordénd g e w e e s t, maar nog niet uitgevoerd g e w o r d e n. Dat de kleine bemoeial er weer bij was, hoeft niet gezeid te worden. B. Die ontruiming was wel verordend, maar nog niet uitgevoerd. Dat de kleine bemoeial er weer bij was, hoeft niet gezeid.

Bij werkwoorden in den lijdenden vorm, mag of moet het slepende « geweest » of « geworden » wegblijven. (Bekn. Nederl. Spraakk. nrs 208, 209).

A. Vooral voor degenen die geen specia Ii s t zijn in het vak, zijn die taalkundige bespiegelingen moeilijk te begrijpen. B. Vooral voor niet- specialisten in het vak, zijn die... A. Wat ik hier bedoel, is de opvoering van « Don Quichot » op het binnenplein van Brugge's hallen, waar deze vertooning een nummer uit m a a k t e van het programma der feestelijkheden, waarmee aldaar de Sporenslag werd gevierd. B. ... de opvoering van « Don Quichot » op het binnenplein van Brugge's hallen : een nummer van het programma... Relatieve zinnen maken den volzin somwijlen niet alleenonduidelijk (zie hierboven), maar ook slepend. Aanschouwelijkheid.

73. Ook aanschouwelijk moet de voorstelling zijn waar het pas geeft, zal men schilderende woorden en treffende beeldspraak gebruiken, die de dingen met de oogen van de verbeelding doen aanschouwen. « Waar het pas geeft ». In wetenschap p e 1 ij k e opstellen, als ge bijvoorbeeld een plant of een 5

56 dier zoudt beschrijven . alléén om ze ons in het kort te doen kennen, gebruikt ge eenvoudig het juiste woord. Maar in opstellen die ge maakt om iets zoo a a nt r e k k e lij k' mogelijk te beschrijven of te vertellen,. zult ge best uw gedachten zoo aanschouwelijk uitdrukken, dat de verbeelding van uw lezers wordt getroffen en gestreeld. Vergelijk in dit opzicht de hierboven besproken wetenschappelijke verhandelingen over de kikvorschachtigen, met de fabel « De jonge Kikkers ».

74. Vergelijk nu ook met elkander A en B Op dat A. Die lieden zijn vol gebreken en arm. Toen zag ik juist gezicht begon het weesje te weenen. een vogeltje vliegen met iets in zijn bekje om een nest fe te bouwen. In dat bosch hoorden we veel, zeer veel vogeltjes zingen. B. « Ze leven in botheid, in ruwheid, in arm om hulsel » (H. Verriest). Op dat zicht begon het weesje Toen zag ik juist een te snikken en klaaglijk te huilen. vinkje voorbijvliegen met een spiertje mos in zijn bekje, zeker voor het bouwen van zijn zachte nestje. Daar hoorden we duizenden vogeltjes kwetteren en kwinkeleeren in het loover : het galmde door het bosch.

-

De uitdrukking onder A is te algemeen. Die onder B. is « bepaald » en daardoor aanschouwelijk. 75. Een - voor-een klauterden ze langs de sporten op, gelijk jonge katjes. Zijn puilende aders kronkelden als touwen over zijn hand. « De blaren (van de boomen in den herfst) hangen er enkel en te tellen als zooveel losse lapjes, verschillig (1) gekleurd als snipperlingjes (2) vuilbruin, do f rood naar teer-geel uitgaande op de toppen ». (Streuv.) Vergelijkingen die niet door gedurig gebruik zijn afgesleten, zijn zeer geschikt om onze verbeelding te treffen. (1) verschillend

(2) snippertjes.

57 -76.Lees de volgende verzen in uw « Beknoptei Nederlandsche Spraakkunst » nr 351, met de bespreking al= daar Lichte noten, blijde tonen... Trager maatgang, angstig stenend...

Lees ook de volgende passage, waarin spraak is van een zwemmer : ... hij liep .den groenen oever neer en plonsde. De bibbering doorliep zijn lijf, 't bloed joeg op en hij voelde zich wel omwonden van het blauwe diepe water. » (Streuvels).

Let op de nabootsende kracht van plonsde, bibbering,. joeg op en al die w-klanken die ons het mollige van het water eenigermate doen gevoelen. Een middel tot aanschouwelijkheid in den stijl is dus : het gebruik van klanken die de geluiden' nabootsen, -- en van woordverbindingen die de bewegingen doen gevoelen. In onze gewone opstellen kunnen we geluiden en bewegingen niet zoo fijn gaan nabootsen. Dikwijls zou het ook niet passen bij ons onderwerp of ons doel. Maar, waar er niets tegen is, moeten we de voorkeur geven aan woorden die het gehoor van den lezer treffen, hem een beweging eenigszins doen gevoelen : Hij hief zijn glas op en s m a k t e het tegen den grond. Hij vloog tegen den muur dat het k w a k t e. Ik hoorde zijn sporen r i n k e l e n over de steenen. Het pak viel met een b o n s op den vloer. Het was een geratel, dat ons huis er van dreunde. Zoo schoven ze voort, traag, stil, voet voor voet. Aan het einde van den stoet stapte de eerbiedwaardige bisschop, statig, plechtig.

77. « 't Is donker en de wilde wind pleeg t g e w e 1 d in de naakte boomen » (Streuv.). « Hoe zeere vallen ze af, de z i e k e zomerblaren! » (G. Gez.).

58 « Dan 1 i-e, p de wind een endeken verder, en: men werd geuaaar dat hij nu in de linden . bij de. kerke- a .a n 't schudden en 't wroeten was». (therm. TeirL). « Krijg, armoede, moeraskoorts o n t v o l k t e n het land; wind . en regen k n a a g d e n aan den glans der muren; plantjes w o e l d e n de voegen der machtige steenklompen los » (C. Vosmaer) . Beeldspraak, figuurlijke of overdrachtelijke taal maken den stijl bijzonder aanschouwelijk, mits ze nieuw is en juist. Splinternieuwe beelden en figuren vinden we bij ware dichters, bij echte kunstenaars; bij anderen, zelden. Wat u betreft, wees in uw letterkundige opstellen, zoowel door uw beeldspraak als door al de rest, zoo persoonlijk en oorspronkelijk mogelijk, in zoover het. niet - strijdig is met de andere hoedanigheden van een goeden stijl.

OEFENINGEN OP DE HOEDANIGHEDEN VAN EEN GOEDEN STIJL Zuiverheid. Dialect

Algemeen beschaafd.

78. In het volgende stuk staan tusschen haaltjes dialectische woorden en algemeen - Nederl a n d s c h e. Kies telkens deze laatste. De rechtbank heeft den bakker Klimop veroordeeld. (Peis, denk) eens waarom! (Voor, om) slagen te hebben toegebracht (peist, meent) ge? Neen! Maar die meneer had een erg (breed, rekbaar) geweten : hij (zette, mengde) in zijn deeg (voor, aan) de gezondheid nadeelige stoffen. Niettemin verkocht hij dat brood (tegen, aan) den gewonen prijs :zoo (bestool, bestal) hij zijn klanten en vergiftigde (tevens, altemet) (dezen, degenen) .die het gevaarlijke mengsel aten. (Van, door) verschillende burgers werd (over, van) hem geklaagd, zoodat eindelijk ook de politie het bedrog te (wete, weten) kwam. Scheikundigen (werden, wierden) ontboden om het brood te ontleden en alras ontdekte men de oneerlijke praktijken. -

De politie heeft wegens het schielijk overlijden van den Heer X. een naarstig onderzoek ingesteld. Tot (nu, hier, nog) toe heeft ze (nergens, nievers) Benig spoor van moordenaars ontdekt. Wel (zijn, hebben) de laatste dagen vreemdelingen in het huis van den doode verbleven, maar (van, wegens) hen bestaat er geen aanleiding (tot, van) verdenking. Het is dan ook waarschijnlijk, dat de Heer X. niet (is, heeft, werd) vermoord (geweest, geworden, —).

-6079. Verbeter de volgende volzinnen, waarin d i a 1 e c-

t i s c h e vormen en uitdrukkingen voorkomen.

't Was een reuzenstrijd waardig van de goden van Homerus, maar eindelijk moest Frans genade vragen. Menheer Pastoor zit te brevieren : hij doet moeite om kunnen voort te lezen. Alle dagen naar de eerste mis gaat ze de ziekenen bezoeken, en vast, dat ze er van vermagert. Hij plaatste zich tegenover zijn vader, die alleenlijk niet opkeek. Hij zag daar ziektes die hij zelf niet wist dat bestonden. Het is Frans die ons in rang stelt, en in orde houdt. De zeeman trok de bel bijna af, en stiet de deur breed open. De arme ontvanger had moeite om stap te houden. In alle geval deed de reden indruk op Tante. Ik deed geweld om mijne verontwaardiging te bedwingen. Zij herhaalt hem drie keeren, van toch op dit adres en niet naar oom weerom te antwoorden. Vreemde Woorden.

80. Vervang het Fransche woord, waar het noodig is, door een Nederlandsch.

Nu mocht Jantje gerust naar het college terug : hij stak gansch in het nieuw : (gilet, veston, pardessus, col, cravate), kortom zijn heele (trousseau) blonk in den glans van zijn: keurigheid. We kwamen op het nippertje aan, ja, het was eigenlijk te laat. Als een rukwind vloog ik naar het (guichet) en betaalde mijn (cöupon). « Tijd genoeg! » stelde ons de (controleur) al dadelijk gerust. Inderdaad, onze trein was nog niet (gearriveerd) : hij was tien minuten (en retard) . Maar nu bedreigde ons een ander gevaar : - te Brussel hadden we niet meer dan vijftien minuten om te (changer), en. nu zouden we zeker de (correspondentie mankeéren) . De meeste kloosterzusters dragen eén ` zwarten (voile)

61 -Sommige onderhouden een streng (eloture) en spreken niet met hun familie, tenzij achter een (grille). De sierlijke Zwitsersche villa, met haar netjes verzilverd (grille), werd bewoond door den (representant) N. De (guidon) van zijn (velo) was gebroken, ook de (frein), en de (jantes) waren erg beschadigd. Karel ziet er al zeer (gedistingeerd) uit : hij draagt een gouden (pince-nez) en loopt met een zilveren (porteop zak. De (industriëel) had zeer (precies) de (eventueele) ‹productie) van de fabriek berekend. Dat het (accident) zóó is gebeurd, kan ik u (positief) verzekeren, maar 't blijft een (secret) onder ons, hoor! Barbarismen. 81. Voor

het vermijden van barbarismen, met name

g a 11 i c i s m e n, zie de « Oefeningen bij de Beknopte Nederlandsche Spraakkunst » : oef. 236-243; 339-342.

Duidelijkheid.

82. Neem de onduidelijkheid of de dubbelzinnigheid weg uit de uolgende teksten.. Dit boek is een geschenk van Marnix Gysen aan zijn volk, dat met graagte zal worden aanvaard. Ik kan verzekeren, dat niemand uw hulp meer behoeft dan onze vriend N. Wat de quaestie die door den Heer Secretaris werd opgeworpen betreft, ik acht het oogenblik om dit vraagstuk, dat zoo gewichtig is en vlij tig dient ' bestudeerd te worden, te bespreken, nog niet gekomen. Om het noodige schoolgerief te koopen gaf Vader aan Piet en Hein 25 fr. en 30 fr. aan Jozef. In December zal de Heer N. een voordracht houden over de literaire vernieuwing, te Luik. Men zou samenkomen te Mortsel bij Antwerpen, het nieuwe brandpunt van de beweging.

62 Eindelijk toch .wocht,en , we van die plek, waar we zoo ontzaglijk veel hadden geleden, weg. Lies deed natuurlijk aan het bikkelen, waarbij ze om zoo te zeggen onvermijdelijk won, mee. In het pensionaat van de Zusters te N. werd hij na den oorlog tot bestuurder benoemd. Het is me niet duidelijk, welk voordeel er in dien om weg, die in het onderhavig geval gemakkelijk kon ver meden worden, gelegen is. ;

83. Neem de dubbelzinnigheid weg door een doel= matig gebruik van woord- en leesteekens. Ik voeg er bij, dat Doctor Zamenhoff alleen het Esperanto (de wereldtaal) heeft opgebouwd, en wel van zijn 14e tot zijn 19e jaar. Het Ido daarentegen is niet het werk geweest van een geleerde, maar van verscheidene taalkundigen uit verschillende landen. « Moet ik die worteltjes in de keuken brengen, Moeder? » « Wel, kindje toch, in de keuken natuurlijk niet op den zolder! » De Chineezen hebben tien vingers aan elke hand vijf en twintig aan handen en voeten. Of het ook waar is ? 't Is al te waar! Booze dienaar, geheel uw schuld heb ik u kwijtgescholden; moest ook gij dan geen medelijden hebben met uw dienstgenoot? Het boerke was arm, maar eerlijk : niets meer wou hij vragen dan wat hem toekwam. Poesje trok den zolder op; en, ge kondt het haar aanzien, dezen keer zou ze 't bij een muisje niet laten! Zeker is de mensch door zijn natuurlijk verstand alleen in staat op te stijgen tot de kennis van zedelijke waar

-hedn.

63 Juistheid. Het bepaalde woord. Het juiste synoniem.

U het meest bepaalde woord, het juiste synoniem te leeren ;kiezen, is het doel van de taaloefeningen hiervoren. Het komt er op aan, de aangeleerde woorden gepast te gebruiken, bij het spreken evenzeer als bij het schrijven. 84. Vervang in den volgenden tekst de te algemeene woorden door meer bepaalde, de onjuiste door juiste. Eenige uren later zat mijnheer van Vlierbeke, in de groote zaal zijner woning, bij een klein lampken,. met de twee ellebogen op eene tafel rustend. Het vertrek, slechts op een ènkel punt verlicht, terwijl alle hoeken in onbegrensde donkerheid het gezicht ontvloden, was akelig en doodsch; de flikkerende vlam van het lampken deed de schemering in lange vagen over den muer vloeijen, en vormde allerlei spookachtige gestalten, terwijl de oude portretten, die de wanden sierden, met vasten blik hunne halsstarrige oogen op de tafel schenen gevestigd te houden. Te midden dezer duisternis en dezer stilte, loste het schoon en rustig gelaet des edelmans alleen zich uit : met het glinsterend oog in de diepte des nachts gerigt, zat hij als een beeld beweegloos, en scheen met wachtende aendacht op iets te luisteren. Eindelijk verliet hij voorzichtiglijk den stoel en ging óp de punten zijner voeten, tot het ander einde der zaal, waer hij met het oor tegen eene geslotene deur bleef staen.

-

64

-

Onjuistheid in denken en voorstellen.

85.

Verbeter de onnauwkeurigheden.

Mijn opstel was uitstekend naar den inhoud, maar vooral naar den vorm. Langzaam en met de uiterste omzichtigheid traden we tusschen de struiken door. Het was voor mij een gelukkige dag : van Tante kreeg ik een vulpen en een allerliefste hondje van Oom. Als hun lieveling en omdat ik hun de laatste maanden zooveel genoegen had gedaan, gunden ze mij het beste. Dat katje, meent ge? Het was een onooglijk ding, dat bovendien nog halfblind was. Het is een gezonde, kloeke jongen, die ook bedreven is in het typen, en zelfs onderwezen is in het Engelsch. Dat is de meening onzer overheid en van de gansche gemeente. Gaarne zou ik uw meening vernemen over hun misdaad en hoe ge oordeelt over de toe te dienen straf. Toen hij al in zijn bed lag, dacht hij er aan, dat hij de zolen van zijn laarzen er had moeten uitnemen. « Wel, antwoordde de wolf, ik wenschte alleen een beetje malsch gras, hetgeen ik hier overvloedig heb gevonden! » De sobere philosoof lachte inwendig van genoegen en greep het lam bij de keel, dat een treurig geblaat liet hooren. Drie dagen en drie nachten zweefde onze boot aldus over het water, eer eenige hulp ontlook. Vader had juist aan zijn vriend geschreven, dat hij hem een bezoek zou, brengen. Langere volzinnen die niet met juistOPMERKING. heid gedacht zijn, klinken gewoonlijk ook niet vloeiend. Zie daarom de oefeningen op « W e 11 u i d e n dheid en Vloeiendheid » hieronder.

X11

Vloeiendheid, Welluidendheid. Onwelluidende opeenvolging. Stroeve verbinding.

86. Weer uit de volgende zinnen alle stroefheid en onwelluidendheid.

We hadden nog maar pas acht daag vacantie gehad. Uw onbegrensd. winststreven strijdt met een gezonde opvatting van handel. Wel is het voor den mensch natuurlijk, zijn lot te zoeken te verbeteren. Toekomstkunst. Afscheidsbanket. Verzoeningspoging. Radium-onderzoekingen. Zuidpooltocht. Voor zijn Lourdesreis had hij uitstekend weer. De H.-Sacramentsprocessie was uitgegaan. Die geweldplegingen werden streng gestraft. Des te pijnlijker vielen hem de blijken van minachting, die hij insgelijks in ontvangst moest nemen. Thans is die toestand gansch veranderd. Die plattelandsraadsleden weten met de kanaalbrug geen weg. -genkwsti Hoe zal haar brave vader aangenaam verrast worden!

Vader was blijkbaar aangedaan. Onwelluidende Zinsbouw.

87. Laat de zinnen eindigen met een welluidenden val.

Een bijzonder type van menscheh is dat van den goeden rechtvaardige, den man wien de deugd aangeboren is. Bewonder de behendigheid waarmee de restaurateur van de schilderij zich van zijn taak kweet. Een uitbundigen bijval heeft spreker genoten, overal waar hij optrad. Het moeten vogeltjes uit hetzelfde nest zijn. Ze zouden niet dulden, dat men een middelmatigen dichter zoo hoog ophemelen zou.

't Is een van de smakelijkste kluchten in ons Neder -landschtoe'prium. Het treurige voorval had een schadelijken invloed op zijn gezondheidstoestand. De voorzitter en de leden van het 'bëstuur gingen einde achter de met een groen kleed bedekte tafel, waarop-lijk ook het register van het genootschap lag, zitten. Al de soldaten kloegen over de' barschheid waarmee die sergeant hen behandelen durven had.

88. Bouw den volzin alzóó, dat hij welluidend wordt en vloeiend. Onderzoek bij eiken volzin, of hij wel nauwkeurig is « gedacht ».

De verlamde had aan de grot (van Lourdes) niets gevoeld. Maar toen hij 's morgens ontwaakte, kleedde hij zich aan zonder iemands hulp, want hij voelde dat hij zich gemakkelijk kon bewegen. Hij zweeg evenwel tot hij terug was in het hospitaal, al was hij van zijn genezing overtuigd.

Denzelf den dag werd hij door de geneesheeren onderzocht, namelijk door vier ,Belgische dokters, uitgekozen onder de 23 aanwezige geneesheeren, die. bevonden dat de gewezen lamme geen spoor had behouden van de kwaal, die zijn leven vergalde, en volkomen was genezen. Hij was een dronkaard en dikwijls gaf hij in één dag al zijn geld uit voor jenever, dat hij met zooveel moeite had gewonnen in een gansche week. Terwijl ik naar de hoogroode pioenen stond te kijken, kwam opeens mijn zuster Marieke den tuin ingeloopen, een meisje van tien of elf jaar.

67 Natuurlijkheid. Gepastheid. Het gepaste spraakgebruik.

In uw g e w o n e verhaaltjes en brieven zult ge, om natuurlijk te blijven, alleen g e w o n e t a a 1 gebruiken. In uw vertalingen zult ge u voegen naar den stijl van den oorspronkelijken tekst. In geen enkel opstel hoeft ge o n g e w o n e vormen te gebruiken zonder een bepaalde en aannemelijke 'reden. 89. Vervang in de volgende zinnen alle o n g e w o n e vormen door g e w o n e van het Algemeen Beschaafd. Daar het heden mooi weder is, kunnen we eene wandeling doen naar de heide. Die onbekende? Dat is de echtgenoote van mijnen oudsten broeder. Toen trad de prins in het tooverpaleis met de prinses en dezer moeder. Tot aller voldoening is die zaak nu bijgelegd. We konden er geen enkel middel op vinden : ons beider verstand stond er op stil. De kleinen konden elkander niet helpen : beider handjes waren bevroren. De politie zal den aanrichter dier schade wel weten te ontdekken, waar hij zich ook bevinde. Nog advocaat zijnde, begon Gandhi de onwettelijkheid te bewijzen van de akte door dewelke de Aziaten werden uitgesloten. Te Moll is dezer dagen een in opbouw zijnde huis omverge waaid . .Aan de dokken werden dezen nacht twee dieven betrapt door aldaar op ronde zijnde politiegenten. Daar lees ik nu in de krant, dat een Engelschman, voortgaande op een ondervinding van vijftig jaar, heeft voorspeld hoe het weder gedurende vijftig dagen zal zijn.

90. Doe hetzelfde met de volgende zinnen. Het banket werd - voorgezeten door Graaf N., hebbende aan zijn rechterzijde den Heer H. -

1107

Wenk van de post : « Zet uwen naam en uw adres op de keerzijde uwer brieven! » 't Is een eigenschap van den stijl van de kerken der middeleeuwen. Hetzelfde getuigenis mag ik geven van het gedrag van de meesten uwer. Ziehier het portret van den eigenaar van het grootste hotel der wereld. Dien sleutel ken ik : 't is die van de voordeur van het huis onzer geburen. Wat een kans : we vonden er drie nette ronde keitjes, juist van die welke we zochten! Het was er een van die, welke altijd het hooge woord voeren. Doch ik zal er liever over zwijgen! De uitnoodiging was vriendelijk; doch maar weinig leden hebben ze beantwoord. Van de wetenschap van sommige onzer geleerden had men in het buitenland geen hoogen dunk. 91. Neem uw bloemlezing : onderzoek in enkele prozastukken, of de ongewone vormen die er in voorkomen, wel noodig of nuttig waren. Overeenstemming met onderwerp en doel.

92. Lees beide volgende opstellen over de musch.

A. De musch is voorzeker een der meest bekende vogels. Van de verschillende soorten wordt de h u i s m u s c h het meest aangetroffen. De kleur harer veeren is aschgrauw, doch op hals en rug bruinachtig; het mannetje is kenbaar aan een zwarte vlek op de borst. De vleugels, waarvan de grootste vederen een rossigen rand hebben, reiken tot bijna het midden van den opgewipten staart. De stompe bek en de korte pooten duiden kracht aan. De musch bemint het gezelschap van den mensch en houdt zich daarom bij voorkeur in de nabijheid onzer woningen op, waar zij 's morgens reeds vroeg haar schril en eentonig getjilp laat hooren. Haar nest bouwt zij in de gaten der muren, in daken of in hooge boomen.

69 B. De musch is de straatjongen onder de vogels. Zij ziet er ook juist zoo uit. De groote oogen en de drieste blik zeggen u al aanstonds, dat zij zich om geen mensch bekreunt, dat het haar om het even is, wat men van haar zegt of denkt. De plompe bek en de scherpe, onbeschaafde stem passen wonderwel bij den dikken kop. Van orde en tucht heeft ze volstrekt geen begrip; eergevoel is haar geheel vreemd. Ze geeft zich dan ook niet de minste moeite om zich fatsoenlijk te gedragen, en zich behoorlijk uit te drukken; ze flapt er maar uit wat haar in de keel komt. Haar plunje is met het overige in volkomen overeenstemming; ijdel, neen, dat is ze geen zier. Doorgaans draagt ze een aschgrauw jurkje : daarop, meent ze, bemerkt men niet te spoedig de vuile vlekken; ze behoeft zich daarom ook niet in acht te nemen en trippelt vrij door dik en dun, door slijk en vuilnis. Ieder oogenblik ligt ze met haar gezellinnen overhoop, en dan .wordt er gekibbeld, geschreeuwd en gescholden, dat het de geheele buurt door klinkt. Welk was het doel van A, welk dat van B? Toon aan, hoe daarmee overeenkomen de to o n in beide opstellen; hun taalvormen : gewone of ongewone; de b o u w van hun zinnen en volzinnen. Overeenstemming met het karakter van de personnages.

93. Onderzoek in enkele verhalen uit uw bloemlezing, of men de personnages laat handelen en spreken volgens hun karakter.

70 Leven en Kracht. Afwisseling van woorden.

94. Vermijd het herhalen van dezelfde woorden.

Het gerucht liep in het dorp, dat de bandiet zich met een revolverschot had doodgeschoten. Die heuglijke dag, de schoonste dag van mijn leven, blijft eeuwig in mijn geheugen geprent. Dat bewijst alweer, hoe noodzakelijk het voor den baas van een doening is, zijn zaken persoonlijk na te gaan. Het Paaschfeest en het Kerstfeest behooren onder onze voornaamste kerkelijke feesten. Voorzeker mocht hij zich niet op een zee wagen die wemelde van zeeschuimers. Voor het monument ter eere van den grooten wereldhervormer (den H. Franciscus van Assisi) kon geen geschikter plaats worden uitgekozen : het zou verrijzen op de Plaats van St.-Jan in Lateranen, een van de meest historische plaatsen der Eeuwige Stad. Hoe naarstiger wij zoeken, hoe heerlijker Gods tegenwoordigheid is; hoe verder wij schouwen, hoe onbegrensder Zijn macht is. Eindelijk worden de Gentsche Baan en de Antwerpsche Baan hersteld. Het was meer dan tijd! Woord- en Zinschikking.

95. Maak de zinnen en volzinnen krachtiger door een doelmatiger schikking. Zoo noodig, kunt ge er lichte wijzigingen aan toebrengen. Hij vond er een vernuftig middeltje op om met zijn maatjes de werkzaamheden te verdeelen : hij liet de anderen de noten ontbolsteren, en hij kraakte ze en smulde ze zelf op. Er zijn meer mannen in de kerkers dan vrouwen, doordat er meer vrouwen dan mannen in de kerken zijn.

-- 71 De dichter heeft dit vers niet om begrippen uit te drukken geschreven, maar om zijn ontroering te uiten. De burgeroorlog teistert de Chineezen niet alleen allerlei rampen overvallen hen ook. Het muisje lachte; het dacht bij zich zelf : « Kijk, daar hebben die slimmerds een val gezet! » Vader is gisteravond thuisgekomen; hij heeft me een kanarie meegebracht. raad eens Oom had de gewoonte van laat naar bed te gaan aan -genom. Niet de vervulling van onze wenschen, maar die van onze plichten maakt ons gelukkig. Iemand heeft niet zonder grond gezeid, dat de oogen de spiegel van de ziel zijn. En wat het gelaat betreft, hoe kunnen we met één trek aan onze afkeuring, onzen af schuw, onzen haat uiting geven!

-

96. Gelijk in de vorige oefening.

Die priester had als aalmoezenier den oorlog meegestreden en hij had daaraan geen klein aandeel gehad. De dood heeft ook die helden geveld. Zoo onstuimig spoelt een schuimende stroom door de vlakte en rukt stallen en vee mede in zijn vaart, nadat hij met zijn opgehoopte wateren door zijn dijken is

gebroken. Op God stellen de vromen hun vertrouwen, omdat ze weten, dat Hij de Looner van het goed en de Straffer van het kwaad is. Zij die het recht hebben over ons te heerschen, hebben dat recht verkregen van Hem die de « Heerscher der heerschers » is. De vreemde bezetting had de totale ontbossching van mijn gemeente tot gevolg. Geestdriftige vereerders hebben van dien reiziger den ontdekker van Ceylon gemaakt. Zoo is de onverlaat allengs een tyran voor zijn om -gevin geworden. Socrates werd door het orakel te Delphi als de wijste van alle Grieken geprezen. 6

72 Hier en daar stonden wel struiken en heesters vol groen als in de lente; maar het bleef een koud en onbehaaglijk winterweer. Constantijn bracht den zetel van de regeering naar Byzantium over, dat van toen af Constantinopel d. i. de stad van Constantijn geheeten werd. Hij maakte er een van de sterkste en prachtigste steden ter wereld van. Bouw van den Volzin.

97. Maak den volzin krachtiger door iets te veranderen aan zijn bouw of aan den vorm van de zinnen.

Daarom zeg ik, dat de beschuldigde niet de dader van den moord, maar een getuige ervan is. Dat is wèl gesproken, kleine baas! Toon ons nu ook, dat ge uw goede voornemens in daden weet om te zetten. Franciscus was zelf een zingende ziel, en het mooiste was, dat hij allen eveneens deed zingen die met hem in aanraking kwamen. De raaf zwoer bij zichzelf, maar een beetje laat, dat het de laatste keer zou zijn, dat ze zich zoo foppen liet. Als de boomen hun blaren en bloemen ontwikkeld hebben, beginnen duizenden gevleugelde arbeiders te werken aan een nestje. Liesje was éen snoepster. Als ze van peter of meter eenig geld gekregen had, liep ze recht naar den suikerwinkel, in plaats van het geld in haar spaarpot te leggen. Als haar burinnetjes dan bij haar kwamen, snauwde ze hun toe, dat ze hun gang maar moesten gaan en haar gerust laten : ze gaf hun geen sikkepitje van haar snoeperij. 98. Zooals in de vorige oefening.

Het lijkt waarschijnlijk, dat het verzoek van Polen door den Volkenbond niet in aanmerking zal kunnen genomen worden. Verbazend, dat dit ontzaglijk werk met zoo geringe middelen tot stand is kunnen gebracht worden.

73 Die excentrieke oom had aan zijn nicht beloofd, dat ze, als ze trouwde met een vliegenier, een millioen als erfdeel zou krijgen; wanneer ze trouwde met den groothandelaar die met haar verloofd was, dan zou het geheele fortuin aan werken van liefdadigheid besteed worden. Wij verwachten geen wonderen van de strafmaatregelen die tegen de speculanten zouden kunnen getroffen. worden. Zelfs Piet en Jaak boden zich aan om ons te helpen om_ het plan te doen lukken. Verkleurde karpetten worden weer als nieuw, als wij: ze behandelen met water waarin een flinke scheut ammoniak gedaan is. Het was een wit bordje waarop met roode letters « Opgepast! » geschreven stond. Het docht Karelke, dat hij het zonder een nieuw hondje niet zou kunnen blijven stellen. Eigenaardige Spreekwijzen.

99. Lees in uw bloemlezing enkele levendige verhalen of - samenspraken. Onderzoek, hoe daarin levendigheid en kracht worden bevorderd : 1° door afwisseling in den vorm van de zinnen; 20 door doelmatige woordschikking; 3° door den b o u w van den volzin; 4° door het gebruik van eigenaardige s p r e e kw ij z e n, zooals verbinding van synoniemen, geestige gezegden of wendingen, vergelijkingen en tegenstellingen, treffende uitdrukkingen, spreekwoorden, enz. Bondigheid.

100. Maak de uitdrukking krachtiger door bondigheid, beknoptheid, kernigheid.

Het kwam er op aan voorzichtig te zijn men die kist : er waren daar sommige voorwerpen in die zeer gemakkelijk breken konden.

-74--Onlangs is men begonnen kerkklokken te vervaardigen uit een mengsel, bestaande uit aluminium en koper. Dat moet zoo gedaan worden en dat zal ook ik wil dat hij het doet! Ah, gij hebt den sleutel in uw zak gestoken en gehouden, kleine wildzang! Het is dan geen wonder dat ik hem nergens kon vinden! Het is jammer dat we Spits niet mogen meenemen. Maar kom, dat kan dezen keer niet anders geregeld worden. Zoo werd hij gedwongen zich een verblijf te zoeken te H., dat niet minder dan acht kilometer van de stad was afgelegen. Als het mag gedaan worden, moet het daarom nog niet gebeuren. « 't Is goed, zei de Vos tot den Wolf : dan zal ik het vleesch voor mij houden, en gij moogt de pluimen nemen! » De Engelschen waren van meening, dat de Conferentie uitgesteld zou moeten worden. Amerika stond er op, dat alleen over ontwapening te land gesproken zou worden; maar Frankrijk wou, dat tevens over ontwapening ter zee zou gehandeld worden. Tot nog toe heeft de Minister niet het woord gesproken waardoor de onrust in het land zou kunnen bedaard worden. :

Aanschouwelijkheid.

101. Lees in uw bloemlezing enkele goede beschrijvingen. Ga daarin na, hoe de voorstelling aanschouwelijk is gemaakt : door bepaalde bijzonderheden; 2° door treffende vergelijkingen; 30 door schilderende woorden; 40 door klanken die de geluiden, en door verbindingen die de bewegingen n a b o o t s e n; 50 door nieuwe, juiste beeldspraak. 10

75 Algemeene oefeningen. 102. Verbeter in alle opzichten het volgende. Die uitdrukking strookt tegen het Nederlandsch taaleigen. Gedurig nauwer ingesloten, omsingeld en bestookt, heeft ook voor deze dapperen het uur van het verderf geslagen. Zijn borstkwaal had Albrecht Rodenbach aan zijn onvoorzichtigheid te danken. Eindelijk kwam de pimpelaar (= drinkebroer) tegen ongeveer elf uur aanzeilen. Ten slotte werd een motie (= voorstel) tot herziening van de grondwet door de Radicalen voorgesteld en verworpen. De man, dien ik op hoogen ouderdom zag doopen, scheen zeer aangedaan. Rome werd door Romulus en Remus gesticht en in den loop der eeuwen zeer machtig. Wij genieten van de frischheid die ons tegenstraalt uit Beets' « Camera obscura ». Verspil niet nutteloos uw krachten!

Allengs nam het oproer toe, en een algemeene strijd op leven en dood hing aan een zijden draad. Reeds wilde de vorst afstand doen van den troon, toen eindelijk de laatste hinderpaal in der minne werd geschikt. Hij liet zijn jonger broer allerlei grofheden zeggen. Mijn vader pleegt gewoonlijk vroeg op te staan.

103.Zooals de vorige oefening. « Ach, Bruno » sprak de knecht, daer hij den jongeling klagend om den hals vloog « hij is dood, de Fransche soldaten hebben hem doorschoten... » Een akelige galm, een schreeuw die snijdend boven het geboomte opsteeg, ontsprong Bruno's borst. Hij stiet den knecht van zich, liet zijn geweer ten gronde vallen en

76 -liep als zinneloos tusschen het geboomte, met de handen in de hoogte, roepende : « Wee, wee, mijn vader! Mijn arme vader! Vermoord, doorschoten, dood! Zijn onschuldig bloed zal op het vreemd gebroed terugvallen. Och, wraek, wraek! » Eene lange wijl liep hij dus in volle bewusteloosheid door het bosch, onder het slaken der bitterste klagten en verteerd door eene onzeggelijke wanhoop. In zijne blindheid wierp hij _zich tegen de stammen der boomen en bezeerde zich zonder het te gevoelen, of hij struikelde en zwijmelde tusschen het mindere hout als een dronken mensch. Eindelijk, uitgeput en schier bezwijmend, bleef hij staen bij den voet van eenen hoogen berk, legde zijn hoofd ertegen en begon zijn hart door eenen tranen gewipt der smart te ontlasten.-stromvanhepl d De knecht had het geweer opgeraept en zijnen jongen meester van verre gevolgd, zonder zich eventwel te spoeden; hij wachtte het oogenblik der vermoeijenis in hem af, om hem opnieuw het woord toe te sturen.

104. Zooals de vorige oefening (vervolg). Nu hij hem stil en met gebogen hoofde tegen den boom zag leunen, naderde hij langzaam tot hem, liet zijne tranen nog eene poos in ongestoorden vloed over zijne wangen stroomen, en sprak dan met zoete stem, als vreesde hij zijnen eersten zenuwstorm weder op te wekken... De knecht bekwam geen antwoord dan dat hij de tranen met nieuwe kracht van Bruno's wangen zag vlieten. Meer dan eens nog herhaelde hij zijne pogingen om den lijdenden jongeling uit zijne wanhoop op te wekken, doch al zijne woorden bleven vruchteloos. Door zijne eigene smart overmand, ging Jan eindelijk op eenige stappen van daer nederzitten en begon met het hoofd in de handen insgelijks te weenen. Zoo bleven zij beiden bijna een half uer in eindelooze droefheid ver slonden. Jan stond dan van den grond op en zegde biddend :

77 c Ach, Bruno, ik smeek u, laet ons gaen; de avond nadert. » De knecht sprong met een angstschreeuw achteruit, toen Bruno zich omkeerde. Het aengezicht des jongelings was veranderd; een bittere glimlach had de tranen op zijn gelaet vervangen; zijne borst hijgde zwoegend, zijn oogera vonkelden, zijn hoofd stond regt op zijne schouders, als hadde een gevoel van trotschheid hem bezield. Hij stapte tot den knecht, nam het geweer uit zijne hand; en zich tot den Zandberg keerende, zegde hij met scherpe stem : « Kom! Ik zal u toonen of ik moed heb of niet! »

III` DEEL

LIET OPSTEL

HOOFDZAKELIJKE REGELS VOOR HET OPSTELLEN Hoedanigheden van een goed opstel.

105. Om goede opstellen te leeren maken, is het noodig de hoedanigheden van een goeden stijl in acht te nemen. Maar er zijn nog andere vereischten, waarvan we de voornaamste hier zullen bespreken. 106. Veronderstel, ge wilt schrijven over het noten laatsten dag van uw vacantie, zooals in het-pluken,d stuk « De Noten » blz. 81. Ge begint gelijk aldaar; maar ge deelt ons allerlei mee over uw peetoom : hoe oud hij is, hoeveel koeien hij heeft, hoe groot zijn tuin en zijn boomgaard is, enz. Ook van den noteboom laat ge ons weten, hoe dik zijn stam was, wie hem had geplant, enz. Sprekend van de stokken om mee te werpen, beschrijft ge hoe lang en hoe dik ze waren, de plaats waar ge ze hadt gevonden, enz.

-79-Zou dat goed zijn ?... Ge zoudt den lezer vervelen en hem uw opstel in de scheurmand doen gooien. Waarom? Wel, al die bijzonderheden staan te ver ,van uw onderwerp af : ge zoudt hem dat notenplukken beschrijven, en nu houdt ge hem op met dingen die er niets mee hebben te maken. Alles wat met het gekozen onderwerp in te los verband staat, verveelt : alle bijzonderheden die ge aanhaalt, moeten rechtstreeks gaan tot uw doel. Zoo wordt het opstel één. Een eerste vereischte van een goed opstel is dus de eenheid : waardoor al de deden en al de vermelde bij staan met het-zonderhiauwvbnd gekozen onderwerp, samenwerken tot het vormen van een geheel. 107. Neem nogmaals het stuk « De Noten ». Ga eens na, welke bijzonderheden achtereenvolgens werden besproken : 1° de tijd : de laatste vacantie-dag; 2° de uitnoodiging vanwege mijn peetoom; 3° wie me vergezelden; 4° de aankomst bij peter; bij den notelaar; 50 wat er was te plukken en wat we mochten; 6° het knuppelen onder den boom; 70 het werk van Annaatje enz. Nummers 10 en 2° had men wel met elkander kunnen verwisselen. De andere ook? Meestal onmogelijk of de opeenvolging werd onnatuurlijk, of toch minder doel redelijk, minder treffend. -matig,nder Ordelijkheid is dus eveneens vereischt tot een goed opstel : de gedeelten en de bijzonderheden moeten gerangschikt worden in een bevredigende orde. Hebt ge op uw onderwerp genoegzaam nagedacht, maak een « p 1 a n » op, ten minste voor de hoofdgedachten; zooveel mogelijk ook voor de onderdeelen en de voornaamste bijzonderheden.

oV

Deel en van het Opstel. 108. In het opstel onderscheidt men drie voorname deelen : de inleiding, het hoofdgedeelte, het slot. a. In het stuk « De Noten » is het Ho of d g ed e e 1 t e : de bijzonderheden 4°, 5° enz. tot aan « een ruime greep uit den korf bij » : dat alles kan men beschouwen als het eigenlijk onderwerp dat men wou behandelen. Zoodra het drietal naar den boom wordt geleid, wordt de eerste stap gezet : 't is het begin van de behandeling, het eerste punt van het eigenlijk onderwerp. b. 1°, 2° en 3° vermelden slechts de « voorbereiding » tot het notenplukken, omstandigheden die er aanleiding toe hebben gegeven of het mogelijk hebben gemaakt. Ze vormen de Inleiding. c. Het bergen van de noten kan men beschouwen als de laatste verrichting die behoort bij het eigenlijk onderwerp. Hetgeen er op volgt (« Nu rusten... ») dient vooral om te besluiten : het is het S 1 o t. In het kort : het Hoofdgedeelte (het Middendeel) van het opstel bevat het eigenlijke onderwerp dat men wil behandelen. De Inleiding is een voorbereiding tot het hoofdgedeelte : het bevat noodige of nuttige omstandigheden om het hoofdgedeelte te doen begrijpen. Het Slot is het gedeelte dat volgt n a d e b e h a nd e 1 i n g van het eigenlijk onderwerp. 109. Waarop zult ge bijzonder letten bij elk van die drie deelen? Bij de Inleiding : op de « e e n h e i d » waarover hierboven; tevens op de « b o n d i g h e i d ». Beginnelingen zijn geneigd hun onderwerp van te hoog op te halen en de inleiding te ver uit te breiden.

-- 81 In het stuk « De Noten » mocht de inleiding niet méér uitgebreid worden. Integendeel, de eerste alinea had kunnen wegblijven; alleen is ze hier gepast en gerechtvaardigd, doordat het opstel werd geschreven voor jongens die juist uit de vacantie komen; het was dus een middel om uw belangstelling op te wekken. Bij het Hoofdgedeelte is vooral van belang : de « o r d e 1 ij k h e i d », waarover hierboven. Bij het Slot moet er nog meer gestreefd worden naar beknoptheid, dan bij de Inleiding. Immers, is het eigen lijk onderwerp afgehandeld, dan is de lezer voldaan en kan het hem licht vervelen verder te moeten lezen. Daarom is het dikwijls te verkiezen, een bijzonder slot weg te laten. In gezeid opstel had het slot (de laatste alinea) kunnen wegblijven. Hier kwam het evenwel van pas, om dezelfde reden als de le alinea van de inleiding. Aan de stukken « De Dulle Griet ». en « De jonge Kikkers » is er geen bijzonder slot : ze eindigen met de laatste omstandigheid van het eigenlijk onderwerp d. i. het hoofdgedeelte. Soorten van Opstellen.

110. Voorname soorten van opstellen zijn : de Beschrijving, het Verhaal, de Brief. Beschrijvingen zijn onder andere de stukken « De Noten », « De Sneeuwman ». Verhalen zijn « De Dulle Griet », « Het Roodborstje ». Tot deze soort behooren onder andere de F a b e 1 s, gelijk b. v. « De jonge Kikkers ». Wat een Brief is, weet ge best. 111. Waarop zult ge, bij een bepaalde soort van opstel, bijzondere aandacht geven? Bij de Beschrijving komt het er op aan, dat gij zelf het te behandelen onderwerp « s c h e r p h e b t g e-

82 -z i e n » en het dan zóó voorstelt, dat ook uw lezers het duidelijk aanschouwen.

Begin dus, eer ge de pen opneemt, u de te beschrijven voorwerpen of handelingen levendig voor den geest te brengen, juist zooals ge ze hebt gezien en beleefd. Teeken dan de bijzonderheden op die ge hebt gezien vooral degene die u het meest hebben getroffen. Maar tracht het dan te doen met woorden die ook den lezer zullen treffen : wees heel bijzonder « aanschouwelijk » in uw stijl. Bij het Verhaal is het van belang, van het begin af de nieuwsgierigheid van den lezer op te wekken, en ze gaandeweg aan te prikkelen, tot ze eindelijk wordt voldaan.

Let er eens op, hoe verkeerd het zou geweest zijn, als men in de fabel « De jonge Kikkers » van het begin af had gezeid : dat « roode stokje » was de poot van een ooievaar. Dan had de lezer de uitkomst (de « ontknooping ») al gekend van in het begin en niet gaarne meer voortgelezen. Nu integendeel blijft zijn nieuwsgierigheid gespannen tot aan de ontknooping in het allerlaatste vers. De hoedanigheden van den stijl die bij het verhaal het meest te pas komen, zijn de « levendigheid » en de « natuurlijkheid ». Bij het schrijven van Brieven, , zult ge voortdurend letten op de « gepastheid », zoowel naar inhoud als naar vorm.

MODELLEN EN OPGAVEN.

I. 112. De Noten. Nee, dien laatsten vacantiedag zal ik niet licht vergeten! Wil ik er u van vertellen? Mijn Peetoom die, onder ons gezegd, 'almachtig veel voor zijn doopkind overheeft had me uitgenoodigd om bij hem noten te komen plukken. Samen met Gustaaf en Annaatje trok ik in den namiddag naar zijn hoeve. Wat waren we bij mijn goeden Peter welkom! Dadelijk bracht hij ons naar den notelaar, een pracht van een boom, met wijd uitstekende, kronkelende takken, en zoo juist in het midden van het erf. « De noten zijn eigenlijk al geplukt, zei Oom, maar er hangen er nog ruim genoeg op voor uw drietjes; en ge moet zien, dat er van avond geen enkele meer op den boom te zien is, hoor! » Daar zouden we voor zorgen !... Links en rechts raapten we stokken bijeen; en nu begonnen we op den oude los te knuppelen dat het een lust was. Anna, die een korf had meegebracht, zou de noten, die wij afgooiden, oprapen en ondertusschen ook al zoeken; want op den grond lagen veel blaren, en als men die met den voet uiteenscheidde, kwam er dikwijls een ronde, bruine dop of een groene bolster verrassend uit den hoek. Wat gaf dat een eigenaardig gezicht, als een vrucht neertuimelde van een tak : de bolster viel telkens in stukken uiteen, en de noot rolde haastig een eindje verder. Daar wierp Gustaaf zijn knuppel met kracht in den boom en... er kwam zoowaar een heele twijg naar

O4

beneden. Hij raapte hem op en keek beteuterd om zich heen; maar Peter, die van verre zijn verlegenheid had gezien, riep hem toe : « Het kan geen kwaad, jongen! De oude kan er tegen. Toekomend jaar zal hij er niet minder om dragen! » « Toe dan maar! » lachte ik daarop, en uit al mijn macht gooide ik mijn zwaren stok in het dichtste van de kroon. « Rattakrak » ging het op den grond, en daar rolden een stuk of zes bruintjes tusschen het loover. Anna repte zich. « En wat een kanjers! » lachte ze. « Met zoo'n kokkers zal mijn korf wel vol geraken! » Jawel, zeer gemakkelijk raakte hij vol! En daarna propten we ook nog onze zakken op, zoodat die 'uit jassen en broeken puilden. Met hartelijke dankbetuiging en van mijnentwege een welgemeend « tot wederziens in de kerstvacantie », namen we van mijn bester Peter afscheid. Thuis waren Vader en Moeder er over verrukt, dat we hun een heelen korf noten brachten. Die we in onze zakken hadden, moesten wij zelf bewaren, zei Moeder. Ik en Gustaaf, die den volgenden dag naar het College moesten, pakten de onze in onze koffers, en Moeder deed er nog een ruime greep uit den korf bij. Nu rusten de mijne hierboven op mijn kamertje; om de studie des te beter weer gewend te worden, kraak ik er nu en dan een, en denk dan erkentelijk terug aan onze pret onder den notelaar en aan mijn allerbesten Peter. Het erf

grond die bij

de hoeve behoort. Uw drietjes uw drieën. Knuppelen of kluppelen. Dat het een lust was dat het een plezier was. Afgooien afwerpen. Dop schaal, omhulsel. Bolster buitenste groen omhulsel van een noot, een kastanje, enz.

Zoowaar waarlijk, warempel. Twijg takje. Beteuterd verlegen, bedrukt. Bruintjes bruine dingen. Hier : bruine noten. Kanjer, kokker(d) iets dat groot is in zijn soort. Opproppen volstop-

pen.

85 --Uit den hoek komen te voorschijn komen, voor den dag komen.

Puilen uitsteken. Greep handvol. Pret vermaak.

113. Herwerk het stuk, door de volzinnen te beginnen als volgt : Daar mijn Peetoom, ... onder ons Neen, niet licht ... Hoe welkom ... Zoo ..., had hij ... In den namiddag ... « Eigenlijk maar voor uw drietjes ... » juist in ... ..., Wij zouden er voor zorgen, dat er 's avonds ... Met de Wij jongens, stokken die we links ..., ging het nu op ... ... maar Anna ... : Wanneer men de blaren, die ..., met den ... Een eigenaardig .......: telkens ..., en haastig ... Uit al zijn kracht ...; wel! een heele ... Beteuterd ... ; maar Peter had ... Op die woorden gooide ... « Rattakrak » ..., en tusschen ... « Wat kanjers » ..., die ...; « mijn korf ... » Jawel! vol ... Ook ... Eindelijk betuigden wij ..., en ik ... Zoo namen ... Hoe waren Vader ... toen wij ... ! « Nu », zei Moeder ... Daar ik en Gustaaf ..., en Hierboven op ... ; nu en dan ... ; telkens een ruime ... denk ik dan ...

1. De tamme kastanjes. Door uw 114. Opstellen. vriend uitgenoodigd. Op zijn vaders erf, een tamme kastanje. De laatste vruchten afgooien! Waar er nog hingen (vooral in den top). Beweging van de takken, de bladeren (raken los, dwarrelen), de kastanjes. Moeielijke ontbolstering (stekels!) Enz... 2. Appelen plukken. In uw vaders boomgaard, een appel hij er uitzag : vruchten! Vader zet de-bom.He ladder, voorzichtig ..., stijgt in den boom, met korf en haak. Wat gij zelf moest doen : de geblutste in een korf bijeen; evenzoo de gave (= niet gekneusde) . Vader schudt een tak; wat ge ziet en hoort, , hoe ge u rept. Soms een mooie, groote appel in zusjes boezelaar. Soms een om op te smullen. Van tijd tot tijd weer een tak De nog aan den boom gebleven vruchten geschud. af gooien. 3. In den Boomgaard. Herfst ... Het fruit geplukt, maar

-

86

--

hier en daar nog een vrucht op de boomen. Uw rijke gebuur heeft een grootera boogerd; toelating om er den c napluk » te doen. Er op los! Enz. 115. Volledig de volgende zinnen. Bij de eerste levensstonde ... de eerste schrede op ... ... de slechtste vruchten niet, ... de naar den dood. wespen knagen. Voor de ... waaraan ... lijdt, ... geen Wees Wie het gevaar zoekt, ... kruid ... gewassen. Wij ... een lijdensstaf, ... streng voor u zelven, maar ... Velen ... ongelukkig, al ... in overwieg tot ... graf. ..., dan waren er geen politieagenten noodig. vloed. Sommige ..., zooals de roos, ... weinig ..., moet bersten. In elke menschelijke daad ... verzorging ... veel genot. een lichaam en een ziel : ... de uiterlijke handeling, ... het inzicht; velen ... lichaam; doch God let vooral op de ziel van onze daden. II. 116. Daar is Vader! Moeder dribbelde door de kamer, nu hier dan daar : ze had het druk met het bereiden van het avondeten. De kinderen zaten bij het lamplicht te lezen of te schrijven; het kleinste speelde met een oude pop. « Tank » sloeg de hangklok. « Halfzeven! » zei Moeder met een glimlach, « dadelijk komt Vader! » De kleinen zagen van hun boeken en leien op en luisterden aandachtig toe. Daar hoorden ze op straat zware treden... Jawel, het is de stap van Vader! « Vader is daar! » jubelen de zilveren stemmetjes, en Willem en Dora vliegen naar de voordeur. « Dag Vader! » « Dag Willem! Dag Dora! » en de jongen hangt aan Vaders linker-, en de kleine meid aan zijn rechterhand, en lachend komen de drie de kamer in.

87 « En dag mijn « Dag Moeder! » « Dag Vader! » kleine man! » lacht Vader het jongste toe. En nu schuift Dora den leuningstoel vooruit en Vader gaat er behaaglijk in rusten; Willem brengt hem omzichtig zijn pijp en den steenen pot met geurige tabak. En nu vertelt Vader het nieuws van den dag, en iedereen luistert en lacht. Het is kermis, want Vader is thuis.

117. Beschrijf hetzelfde tafereeltje met de volgende uitbreidingen Wat Moeder zooal deed. Wat Dora las, wat Willem schreef. Waar de kleinste was gezeten, enz. Wat de « kleine man » doet, wanneer Vader inkomt (zijn oude pop laten vallen, opstaan, de handjes uitsteken) ; wat Vader met hem doet. 118. Vader is daar! De kinderen zaten in de veranda te studeeren. Dora leerde een fabeltje van buiten; Willem was druk bezig met op de lei sommen te maken. Daar kwam Moeder de keuken uit. « 't Is bij halfzeven, zei ze, al gauw zal Vader hier zijn ». « Kom, we gaan hem tegen! » riep Dora. En haar boek vloog toe, en Willem zijn lei bleef liggen, waar ze liggen wou, en weg waren beiden. Juist toen ze den hoek van de straat hadden omgeslagen, zagen ze Vader aankomen. Nu liepen ze om het hardst. Willem zou er eerst zijn en van Vader den eersten handdruk krijgen en den eersten groet; maar Doortje wist een middel om hem te voorkomen. « Dag Vader! » riep ze van verre, en Vader groette terug : « Dag Doortje! » Maar Willem kreeg den warmsten handdruk en beiden waren nu tevreden. Ze hingen nu aan Vaders armen en vertelden hem al het nieuws uit de school; en hij vond het zoo prettig, dat hij er hartelijk om lachte. Zoo kwamen de drie het huis in, en nu was de beurt

aan Moeder om Vader welkom te heeten en vriendelijk tegen hem te lachen. Eer het avondmaal gebruikt werd, ging Vader eerst nog een kijkje nemen in zijn tuin. Hij zag naar de andijvie, de wortelen en de selderij. De staakboonen hadden alweer zoo'n hooge ranken geschoten, dat ze moesten opgebonden worden; maar bij dit werk was hij niet alleen : Willem reikte Vader telkens de wisschen over om te binden, en Dora... mocht toekijken. Daar kwam Moeder hen roepen. Ze stapten het huis in en gingen zitten vóór de dampende schotels. Het gansche gezin was nu wederom gezellig bijeen.

119. Breid de volgende plannen uit tot een opstel, of maak een soortgelijk opstel van eigen vinding. 1. Terug van de reis. Vader lang afwezig (Waarom ?). Liet het uur van zijn terugkomst weten. Moeder met de kinderen naar den trein. Aan den uitgang. Vader! Kus aan de kleinen. Zijn pakjes dragen. « Reis goed af ge loopen ! ». Thuis!... 2. Tante op bezoek. Moeders feest op een Zondag. Tante door Vader uitgenoodigd. Wij gaan haar een eind tegen. Verrassing van Moeder : tegen halfvier thuis. Koffie. Geschenk voor Moeder, en voor elk van ons. Spelen met ons beste speelgoed. Tegen zeven uur brengen we Tante een eind weegs naar huis. 3. Terugkeer naar huis, op verlof, aan het einde van het

trimester. 4. Terugkomst naar het college, na het verlof.

89— III. 120. De Dulle Griet. Piet was een eerste snoever; een van die jongens die op straat altijd het hoogste woord voeren, maar in de school, als ze door den meester worden ondervraagd, met hun mond vol tanden staan. Piet woonde in een dorp, niet ver van het groote Gent. Laatst was hij met Vader naar de stad mogen meegaan, en nu raakte hij niet uitgepraat over al het wonderbare dat hij op zijn reis had gezien en gehoord : « de « latrieke » ( electrieke) trams, die er onder hemelhooge bruggen doorliepen, zoo vlug, dat hij er de heele stad mee was doorgereden in drie minuten tijd; het Belfort, waarop een gouden draak zat, ver boven de hoogste wolken; de schatrijke winkels, waarin al de uitgestalde voorwerpen blonken als de zon, en waar men alles kon koopen tegen de helft van den prijs. Ook had hij het zeldzaam geluk gehad, den Koning te zien, die zich dien dag juist te Gent bevond, in gezelschap van den Minister van Spoorwegen! .

« Dat zwetsen begint de keel uit te hangen », zeiden

de andere jongens onder elkander, toen Piet al eenige maanden over zijn ongehoorde reis had opgesneden. Een onder hen, met name Free, die meer hield van verstandig denken dan van onzinnig praten, stelde hen gerust. « Daar zullen we, zei hij, een van deze dagen wel een eind aan maken! » Den volgenden morgen stonden de jongens weer rondom Piet, die het nu had over de « reusachtige » Zuidstatie en de « honderden » treins die er nevens elkander stonden. « Zeg, vroeg hem Free nu op eens, terwijl hij de makkers aanstiet en een oogje op hen pinkte; zeg, heb-de ook de Dulle Griet gezien? » Nu moet ge weten, lezer, de Dulle Griet is een bronzen kanon, dat in vroeger eeuwen te Gent op een pleintje is neergezet.

-90

—

« Dulle Griet? » antwoordde Piet, en hij bedacht zich een oogenblik; « nee, haar heb ik eigenlijk niet gezien; maar wel haar zuster Trien; en ik heb ook gesproken met haar broer Frans! » En Piet kon nu maar niet begrijpen, waarom de jongens het uitschaterden van het lachen; maar met zijn reis naar Gent was het nu stellig uit! Snoever bluffer, groot- Uitgestald ten toon spreker, pocher, poch- gelegd. hans. De keel uithangen ver Het hoogste woord velen. voeren = het meeste te Opsnijden pochen, zeggen hebben. snoeven. 121. Geef den inhoud van elke alinea zoo kort mogelijk aan. — Vertel nu de klucht op uw manier.

122. Opstellen. 1. Marnix van St-Aldegonde. Een jongen uit de omstreken van Antwerpen is naar de stad geweest. Hij vertelt wat hij heeft gezien : groote schepen op de Schelde, electrieke trams, prachtige winkels, den Dierentuin met hooge giraffen, reusachtige olifanten, enz. Een van de makkers : « Marnix van St-Aldegonde gezien ? » (Standbeeld te Antw.) . Dom antwoord.

2. De Draak. De jonge Dirk met vader voor de eerste maal naar de stad. Zijn gebrek, altijd te overdrijven. Hij vertelt van een hond « zoo groot als een paard »! Vader : « Op de brug, vóór de stad, een draak die de leugenaars verslindt. » Dirk, verschrikt, laat achtereenvolgens zijn hond kleiner worden : het was een gewone hond. 123. Volledig de volgende zinnen. Tegen Caesars legerbenden ... de Nerviërs ... Het Beter is het, onrecht te ..., leven ... een zwerftocht op ... Herodes ... het dan ... De zon ... licht en warmte. Het leven ... gevangenis, ... de kind Jezus ... ; maar ... Verlaat niet licht een ouden vriend; dood ons verlost.

91 want een nieuwe ... Denk ernstig na, eer ... Wanneer men ziek is, ... Spreken is zilver, maar ... In vergelijking met het heelal ... onze aarde ... Wie maar één klok ......de ... de waarheid kennen. .De Heer beval aan Al hebben veel menschen te veel, weinigen ... Noë, ... tevreden. ...

124. Maak flinke zinnen waarin de volgende uitdruk -kinge voorkomen. Op leven en dood. Te goeder trouw. Bij het krieken van den dag. Zijn woord schenden (breken). Den tijd met spelen verslijten. Tot vergeving bereid. Op touw zetten (= ondernemen, beginnen). Geen traan laten.

IV. 125. Nieuwjaarsbrief.

Teergeliefde Ouders, Dit jaar ben ik, helaas, niet in de gelegenheid om U mijn hartewenschen mondeling uit te drukken. Des te sterker voel ik mij aangedreven, om op dezen plechtigen dag lucht te geven aan mijn gevoelens van kinderlijke dankbaarheid en liefde tot U. Is het verloopen jaar voor U aangenaam en gelukkig geweest, Beminde Ouders, dan wil ik U het volgende, voor zoover het in mijn macht is, nog blijder en zoeter maken. Gaarna laat ik me voorstaan, dat Gij de vorige maanden van uw jongen niets anders hebt beleefd dan vreugde; welnu, ook in de volgende wil ik mijn uiterste best doen, en er voor zorgen, dat Ge over mij niets anders zult vernemen dan hetgeen U troost. Eerbied en onderdanigheid jegens mijn Oversten en Leeraars, volhardende studievlijt, minzame omgang met de makkers, godvruchtigheid in mijn gebeden en alle godsdienstige oefeningen, al die punten staan opgeteekend in het boekje van mijn goede voornemens : dit

alles wil ik voortaan bijzonder in acht nemen, omdat ik weet, dat het zoo behoort tot mijn eigen welzijn, en dat Gij het aldus verlangt. Zoo zal ik U mijn erkentelijkheid bewijzen om de vele opofferingen die Gij U voor mij getroost. Ook zal ik geen enkelen dag verzuimen den Heer Jezus te bidden, dat Hij U dit j aar alles mag schenken wat het leven genoeglijk maakt. Ik vertrouw, Teergelief de Ouders, dat U deze wenschen en beloften aangenaam zullen wezen : ze komen uit het diepste van mijn hart. Uw dankbare, innig liefhebbende zoon. 126. Schrijf denzelfden brief, maar wijzig hem en breid hem uit als volgt :

Ik moet in het College blijven : ben op mijn knie gevallen. Niet erg. Het vorige jaar, wel iets op mijn Hoop, dat gedrag af te dingen.... Dit j aar, beter doen. het met allen, ook met broers en zusters, wèl gaat. Aan allen, mijn wenschen! 1. Beminde Ouders, mijn blijdschap 127. Opstellen. bij het verschijnen van Nieuwjaar : gelegenheid om U .... Het verloopen jaar was U gunstig; het volgende .... In zoover het van mij afhangt ... (gedrag; gebed). 2. Teergeliefde Moeder, wederom de tijd van het wenschen. Ik op mijn beurt breng U een tuil van harte Beloften.-wensch: stoffelijk welzijn, zedelijk geluk. Gebeden. —

3. Geliefde Oom, wederom een jaar voorbij; gelukkig geweest, hoop ik. Ik wil U den nieuwen tijd niet laten ingaan, zonder U mijn wenschen ... Maar meer houdt Gij van daden; Gij wilt, dat ik .... Nu dan ... Aldus zal ik U gelukkig maken door mijn eigen geluk. 128. Verbind de zinnen door een onderschikkend voegwoord. Om bijzondere redenen verleen ik u deze gunst; gij

W

Het lij den drukt den mensch verdient ze allerminst. terneer; het is hem nuttig; men kan dit niet ontkennen. Dit land onderhoudt een machtig leger; het acht dit noodig om zich tegen zijn vijanden te verweren. De teere korensprietjes zijn niet bevroren : ze werden tegen den guren winter beschut door een laag sneeuw. Sommige planten zijn vergiftig; de geneeskunde bereidt er medicijnen mee. Sommige bloesems vielen af : ze waren door den regen bedorven.

1, 129. Het Roodborstje. Het was dat j aar een strenge winter. Zekeren avond, toen we met Vader en Moeder in de warme keuken zaten, hoorden we opeens iets tegen de ruiten pikken. Vader keek even achter het gordijn ... het was zoowaar een kleine vogel! « Zeker wenscht het arme diertje binnen te komen om niet van honger en kou te vergaan », zei hij, en meteen deed hij het venster open. « Snorrr... » ging het door het vertrek, en het ongenoode, maar welkome gastje vloog recht op de commode. Wij, die nog nooit zoo iets hadden beleefd, stonden bedremmeld te kijken en zeiden geen woord. Maar Vader, die kalmpjes bedacht wat er te doen stond, had in een ommezien de oude kooi uit den hoek gehaald en strooide die nu met korreltjes en kruimels. Dan zette hij ze bij het roodborstje op de commode. Het deurtje van de kevie liet hij wagenwijd open, en hij wenkte ons, wat op afstand te blijven, om den kleinen verhongerde op zijn gemakjes te laten peuzelen. En die was niet zeer verlegen : hij was immers ook zelf de gastvrijheid bij ons komen vragen! Eerst keek hij wel een beetje schuchter rond en piepte een paar keeren, of hij wou zeggen : « Lieve lieden alhier! » Maar toen trippelde hij stout het kooitje in en begon er te pikken en te slikken, dat het ons zelf deugd deed.

En toen hij geen lust meer had, begon hij weer rond te kijken en te piepen : « Merci, lieve lieden! » Eindelijk vloog hij op een van de stokjes van de kevie, en bleef daar stilletjes zitten, om zijn smakelijk soupeetje te verduwen. Nu eerst durfden wij weer vrij met elkander spreken; veel of luid babbelen deden we dien avond niet : we hadden den kleinen vreemdeling immers kunnen verschrikken, en dat wou Vader volstrekt niet. Den volgenden dag hing Vader de kooi aan de zoldering. De nieuwe huisgenoot vloog er van zelf in en vestigde daar voor den heelen winter zijn woning. Eerst toen het buiten warm werd en hoven en velden begonnen te groenen, kon het dankbare diertje er toe besluiten ons te verlaten : de vrije natuur trok het aan met onweerstaanbare kracht. Maar eenige dagen later begon het getrouwe vriendje, samen met zijn wijfje, in onzen tuin een nestje te bouwen; en de heele lente en zomer door, verlustigden de lieve gebuurtjes ons met hun vroolijk gekweel. Somwijlen, als ze in onzen notelaar zaten te spelen, gingen we er onder staan. Dan daalde het mannetje tot op de onderste takken, blikte naar ons, en piepte zoo iets als : « Ziet, ziet : 't is liefde voor liefde! » Commode lage kast Soupeetje, souper of sou-

met bovenla. pé. (spr. soe...) avondSchuchter bevreesd, maal(tje). bang. Verduwen verteren. 130. Ga eens na, met welke namen het roodborstje achtereenvolgens wordt aangeduid. Zou men die benamin gen naar belie [te met elkander kunnen verwisselen? 131. Opstellen. 1. Het Roodborstje. Vertel het hierbovenstaande verhaal op uw manier, met de volgende wijzigingen en uitbreidingen : Wat een weer het dien avond was (koud! sneeuw!) Gevolgen voor de vogeltjes. Het dunkt u, dat er tegen de

95 Het roodborstje eerst verruiten wordt gekrabd ... Uw oudste broer loopt de oude schrikt : vliegt rond ... kevie halen : Aan één zij er van zijn de ijzerdraadjes Eerst kruimels op de heelenal weg : des te beter! De kooi wordt aan een commode, dan in de kooi. nagel gehangen : het roodborstje vrij en gerust; gij ook! Hoe ge voor het diertje zorgt. Zijn tamheid. Hoe het den volgenden winter wederom de gastvrijheid komt vragen, maar nu met zijn wijfje. sneeuw, vorst. 2. Trouwe vrienden. Winterweer waarmee ?). Hoe ze Heintje voedert de vogeltjes. (Hoe en hem genegen worden. — In de lente en den zomer veel vogels. (Welke?) Hoe ze Heintje beloonen : gekweel, verdelging van ongedierte. 3. Het Festijntje. 1. In de week na Kerstmis. Strenge Karel en zijn zuster winter. Veel noodlijdenden. Dientje vragen hun ouders om arme gebuurtjes op een festijntje te mogen nooden. Hoe ze die arme kinderen onthalen; wat ze op disschen ; hoe men zich vermaakt enz. 2. 's Nachts hebben beiden een droom : bij het Kindje Jezus en zijn Moeder te gast : de engeltjes bedienen hen.

132. Druk den inhoud van de gegeven volzinnen op een andere wijze uit; begin telkens met de cursieve woorden.

1. Het ware voor onzen tuin- en landbouw een onherstelbare ramp, indien de vogels onze streken verlieten. Onherstelbaar Een onherstelbare ... Verlieten de ... ware de .... 2. Indien men de vogels uitroeide, zouden de insecten als een tallooze, onbedwingbare rooversbende, alle Roei de ... vruchten vernielen. Roeide men ooit ... Wil men niet, dat de insecten .... 3. Alle stoffelijke schoonheid is vergankelijk; het ware dwaasheid er zich aan te hechten. Aangezien ... Het ware ... Wat een dwaasheid ... Ware 't niet dwaas...? 4. Wie zijn evennaaste met barmhartigheid bejegent,

-

96--

mag rekenen op een genadig oordeel. Bejegent ge .... Bejegen uw .... Op een .... Wil iemand op .... 5. Degenen zijn het gelukkigst, die met hun levenslot tevreden zijn. Wees met ..., en .... Die met ... Wilt gij.... Zijt ge met....

133. Breng in flinke zinnen de volgende uitdrukkingen te pas.

Op rozen gaan. (Iemand) een hart in het lijf spreken. Uiter ooge, uiter harte. Met den vijand heulen. Den palm (= prijs) behalen. Voor geen kleintje vervaard zijn. Met geen kleintje tevreden zijn. Iets van haver tot gort (_ van stukje tot beetje) vertellen. VI. 134. De Sneeuwman.

Het had lang gevroren en gesneeuwd; maar nu werd het wederom zacht : het scheen te gaan dooien. Het was dien namiddag geen school. Samen met de jongens uit de gebuurte, waren we onze wei ingegaan en hadden op de dikbeijsde beek al een heelen tijd gegleden en gebuiteld in drukke pret ondereen. We hadden ons zoo warm geloopen, dat we bloosden. De heele wei lag getapisseerd met zuiver-witte sneeuw. « Nu moet de sneeuw gemakkelijk kleven, deed Alfons opmerken; als we nu eens een sneeuwman maakten? » Het voorstel was heelenal naar mijn zin. « Ja, een sneeuwman! riep ik, een sneeuwman, een sneeuwman! » In een ommezien stonden allen bij ons op de wei. Alfons maakte eerst een bal, lei dien op de sneeuw en begon hem nu voor zich uit te rollen. Het vochtige, witte ding bleef er aan kleven en vormde als een dikke deken er om. De rol werd hoe langer hoe dikker, en nu moesten we ons met tweeën of drieën inspannen om die vooruit te wentelen; op den duur werd het zoo 'n reusachtige klomp, dat allen een handje bij staken om hem op te tillen en

-- 97 op de bestemde plaats te brengen, en nog ging het niet! « We zullen den kanjer hier maar laten liggen » zei Fons. En toen draaiden we hem zóó, dat hij te staan kwam als een ton op haar bodem. « Ziezoo, zei ik, dat is nu het voetstuk voor den kolos! » En toen rolden we nog andere klompen, en zetten die op den eersten. Piet, de metselaarsjongen, had al vlug vaders truweel gehaald en stond nu « Winterklaas » te boetseeren : achtereenvolgens verschenen onder zijn vingeren de armen, de hals en het hoofd. Een paar kastanjes bezorgden den baas fraaie, bruine oogera; stokjes, harksgewijze tusschen de lippen gezet, leken hem flinke tanden; voor ooren kreeg hij een paar oesterschelpen en klaar was Kees! « Nee, een politie -agent moet hij worden! » riep opeens Hendrik, de zoon van den Commissaris; en tegelijk zette hij Winterklaas een ouden kepi op, en maakte hem, met kooltjes, een dubbele rij zwarte knoopen op zijn jas. « Nu is hij mooi genoeg! riep Fons. Leve Winterklaas, de flinke baas! » en wij riepen hem na, terwijl we met onze petten wuifden : « Lang leve Winterklaas, de flinke baas! » Toen vatten we elkander bij de hand en vormden om den nieuwen speelgenoot een kring en begonnen te dansen en te zingen : « Lang zal hij leven, lang zal hij leven in de gloria! » Maar lang leven deed hij niet; want, toen Moeder mij en mijn broers binnenriep om ons vieruurtje te komen gebruiken, merkten we, dat de dooi wel degelijk was ingevallen. En den volgenden dag bevonden we dat Winterklaas zich al erg naar den grond had gewerkt : op een mensch geleek hij zooveel als niets meer, al droeg hij dan nog een kepi! Buitelen tuimelen. Klaar is Kees het zaak Kolos ontzaglijk groot je is klaargespeeld, is in gevaarte, reuzenbeeld. orde gebracht. Boetseeren een beeld Kepi lichte soldaten in een weeke stof (was, klei, pet.

98 sneeuw enz.) bewerken; Wuiven zwaaien. aan iets den behoorlijken Vieruurtje de vieruurboterham. vorm geven. Wel degelijk waarop de Harksgewijze wijze van een hark. lijk, inderdaad.

135. Hoe kan men deze beschrijving verdeelgin? 1. De taaie Sneeuwman. Ik zelf heb 136. Opstellen. hem op de wei geboetseerd (Hoe?) Hoe het hard begon te vriezen. Taai leven van Winterklaas; van op mijn slaapkamer zie ik hem; eiken dag ga ik hem bezichtigen en hem helpen zijn toilet maken; zijn vreugde over de heerlijke vorst; hoe ik hierover denk. Pret van de jongens om de gezondheid van Winterman. Dooi. 2. Winterklaas' Bezoek. Daar stond hij, op de wei (Beschrijf hem een weinig) ; vooral mijn werk. Van mijn slaapkamer kan ik hem zien ... Zekeren helderen nacht raakt hij los, komt naar me toe (Beschrijf zijn houding enz.). Hij stelt me gerust, bedankt me, beklaagt zich over sommige jongens (waarom ?), vraagt me om bescherming; drukt me de hand ... Hoe koud! Ik ontwaak : mijn hand lag bloot. Mijn genegenheid voor Winterklaas.

3. Op het IJs. Het ijs is al zeer sterk. Een namiddag vrij Drukte. Ik bind mijn schaatsen aan; af : naar het ijs! vooruit! Hoe ik mij beweeg; wat genot het me geeft. Mijn meelij met degenen die moeten slieren; wat ik hun wensch. Kleine sleden : hoe moeilijk het is ze voort te pikkelen! Ik help. Groote sleden, met veel inzittenden, door schaatsers voortgetrokken of -geduwd. 's Avonds moe; gezond en edel ijsvermaak! 4. Mijn eerste Schaatsenrit. Het Sleevermaak. (Kleine sleden; grootere; arresleden : door een paard getrokken). 137. Volledig den volzin door toevoeging van een bi jwoord el i jken bijzin. Moeder bestrafte de poes, ... Verzint eer ... Al ..., de spaarzame werkman wist zijn gezin eerlijk te onder-

-99— ..., houden. De spijzen smaken ons altijd goed, ... werd hij voor immer uit het paradijs verjaagd. 9 werden zij voor eeuwig neergestort in de vlammen van de hel. ..., moet het gemaaid worden. Smeed het ijzer, Gebruik nu den studietijd die u verleend is, ... ! ... ! 9 trok de vijand zich in zijn loopgraven terug. ..., moet Hij de zonde straffen. ..., vergeeft Hij den mensch, als die ... 004

000

VII. 138. Karel aan zijn zuster Kaatje. (Kaatje is op reis gegaan. Karel schrijft haar om eenig nieuws te melden en om haar vanwege hun ouders te verzoeken, naar huis terug te keeren).

1. Zusjelief, ik laat u weten, Dat ik, sedert uw vertrek, In mijn kamer heb gezeten Meidlief! met een stijven nek. 2. 'k Dacht, ik zal u maar eens schrijven, Want het weder is zoo guur, Dat ik steeds in huis moet blijven...

Erg vervelend op den duur! 3. 'k Heb met u vrij wat te praten; Dikwijls denk ik : « Was ze hier! » Maar dat denken kan niet baten, Daarom praat ik op 't papier. 4. Door mij heel erg warm te loopen, Heb ik zware kou gevat; 'k Moest dat spelen duur bekoopen Ach! wat heb ik pijn gehad! 5. 'k Mocht dan dit, dan dat niet eten; 'k Sliep ook somtijds niet van pijn; En ik wou gedurig weten, Of ik haast weer klaar zou zijn.

100 6. 'k Had geen lust in lezen, schrijven, Ja, zelfs in mijn prenten niet; En zoolang in 't bed te blijven, Was nog 't allergrootst verdriet. 7. Eindlijk mocht ik weer wat lezen; Ik gevoelde minder pijn; 'k Dacht : hoe heerlijk zal het wezen. Als ik weer hersteld zal zijn. ,

ó. Ook begon ik wat te schrijven; En, wanneer ik prenten zag, Kon ik op mijn kamer blijven Met vermaak den heelen dag. 9. Zoo versleet ik vele dagen; En toen 'k eindlijk was hersteld, Heeft dat kniezen en dat klagen Mij geheel niet meer gekweld. 10. Doch, thans groet ik u, lief meisje! Ieder in ons huis verlangt, Dat ge een eind maakt aan uw reisje, Als ge dezen brief ontvangt.

H. Van Alphen. Vrij wat

niet weinig.

kniezen verdrietig zijn.

139. Welk nieuws wordt in dezen brief zooal meegedeeld ? Toon de verdeeling aan. 140. Zet den brief om in proza, door de volgende zinnen te volledigen.

1. Ik kom u ... Nauwelijks waart ge ..., of ik ... en heb weken en weken ... 2. Daar het zoo koud ... 3. Zoo gaarne zou ... en al zoo dikwijls heb ik ...; maar gij blijft ... ; ik zal dus ..., en u vertellen hoe ... 4. Zekeren dag had ik ..., en toen ik thuis kwam, voelde ik ... Wat heb ik dat ... ! 5. Ook mocht ik dikwijls niet ... en was genoodzaakt bittere ... Ach, en hoeveel nachten ... ! Ge kunt denken hoe ongeduldig ik ...

— 101 6. Had ik me nog kunnen vermaken ...; maar neen, zelfs...; en wat mij nog ... 7. Eindelijk toch begon de pijn ... en ik mocht ... Nu kreeg ik weer moed, en dacht ... S. Weldra kon ik ..., en daar het me nu weer geoorloof d was ..., verdroot het mij weinig ... 9. Nu ben ik, God dank, ..., en voel me niet meer geneigd tot ... 10. En nu, ... en laat u weten dat ..., zoodra ... 141. Opstellen. 1. Antwoord op dien brief. Ik heb uw schrijven ontvangen. Ik heb meelij met uw smarten; ben blij om uw genezing. Ik zelf, gezond. Ik zal terugkomen; heb veel te vertellen. Hoop allen gezond weer te vinden. Groeten aan Vader en Moeder! 2. Schrijf aan uw broer, hoe ge 't in het College stelt. Dagelijksche bezigheden. Plichtbesef (gedachte aan uw toekomst). Zijn voorbeeld volgen. Verlangen om hem te spreken enz. 3. Schrijf aan uw vriend, hoe ge werdt aangetast door de influenza (griep) en wat ge hebt geleden. Nu hersteld. Hoop op het paaschverlof :weerzien enz.

VIII. 142. Mijn Kanarie. Beminde Victor,

Voor geen geld ter wereld zou ik eenig diertje leed willen doen; maar ik ben een hartstochtelijk liefhebber van vogelzang! Ik moest een zangertje hebben, ik moest! Wees blij met mij, geliefde Vriend : eindelijk is mijn wensch voldaan, meer dan voldaan! Een paar weken geleden, heeft Oom Pauwel mij een kanarie geschonken, een pracht van een beestje, Victor, een allerfraaiste 'vogeltje! Vanzelf heb ik van eerst af aan gezorgd -voor een sier lijk en geriefelijk kevietje, waaraan noch etensbakje, noch waterfleschje ontbreekt. Eiken dag reinig ik het -

-- 102 — bakje, en vul het f leschj e met versch water, en ik verzuim geen enkel middel om de kooi te herscheppen tot een paleisje voor den lieven kleine. Of hij mijn zorgen beloont? Victor, zingen als het beestje doet, nee, ik kan het U niet beschrijven. Nauwelijks dringen de eerste zonnestralen de kamer binnen, of hij stemt een zacht trillend liedje aan. Allengs worden de tonen sterker en zijn gorgeltje schijnt niet moe te worden van het aanhoudend gezang. Als ik 's avonds uit de school kom, fluit ik hem eens even toe, en dan gaat er een serenade los dat mijn ooren er van tuiten; terwijl ik mijn halfvijfje gebruik, zit ik op mijn stoel te huiveren van genot, daar ik opzie naar mijn lievelings bobbelende keeltje en luister naar zijn trillende melodie. Kom, Victor, kom zelf hooren en zien, en ge zult bekennen, dat ik reden heb om over mijn puiken kanarie tevreden en gelukkig te zijn! Uw trouwe vriend. 143. Schrijff de volgende brieven, of een naar uw verkiezing. 1. Mijn Tuintje. Als nieuwjaarsgeschenk een tuintje van Vader gekregen. In Februari sneeuwklokjes uitgekomen, nu gansch ontloken; ook sleutelbloempjes. Wat ge nog verwacht (lelietjes der dalen, anjelieren enz.) . 2. Fideel is dood. — Waarvan en hoe de hond gestorven is. Verdriet in het huis (Waarom ?) Hoe gij hem hebt begraven.

144. Verbind de zinnen door een passend voegwoord. Voorb. : Dat velen zich toeleggen op..., zal de...

Velen leggen zich toe op wetenschap en kunst; dat zal de ontwikkeling van ons volk zeer bevorderen. Het heeft drie dagen lang geregend : alle wegen zijn onbegaanbaar. Adam heeft gezondigd; het gansche menschdom zucht onder den last van wee en ellende. De wroeging belet

-- 103 den booze een oog te luiken; de vrome geniet een zachte nachtrust. Onze vriend is zoo zoetaardig; hij wordt door iedereen bemind.

145. Knagelijntje. In den tijd als de beesten spraken, was er een klein ratteken, en dat hiet Knagelijntje, en het wilde altijd op de hei spelen, of er gevaar was of niet. Op zekeren dag dat het schoone zonneschijn was, wou het weer gaarne uit zijn hol loopen; moeder had het al driemaal in zijn oorera gebeten om het te kastijden; maar het koppig en dartel Knagelijntje zag altijd naar buiten, en zocht weg te springen om op de hei te geraken. Dan zei de moeder met droefheid : « Knagelijntje mijn kind, dat ge naar uw moeder niet luisteren wilt, zal u slecht bekomen! Ik heb Nagelheer, den kater, daar straks tusschen de hei zien sluipen. Blijf liever bij uw moeder! Daar is een malsche raap : knabbel uw buiksken vol! Ge hebt immers al wat uw hartje lust? » Knagelijntje zag, dat zijn moeder zich omkeerde om de raap te nemen en wip! het sprong het hol uit, en liep de hei op. Maar nog geen halfuur was het weg geweest, of het kwam schreeuwend in het hol gevlucht, en het viel als dood voor de voeten van zijn moeder. Het had een wonde aan den hals, en het bloedde, dat het deerlijk om te zien was. De moeder lekte en wreef het zoolang, totdat het weer bekwam, en toen zei ze : « Wel, mijn arm Knagelijntje, ziet ge nu wel, dat men zijn ouders moet gehoorzaam zijn? Ik ken immers de wereld beter dan gij, mijn kind! Nu, 't is goed dat ge nog niet dood zijt : de les is de krab wel waard. » Knagelijntje sloeg zijn twee pootjes voor zijn oogera en begon bitter te schreien van verdriet. (Naar A. Conscience.) 8

104

146. Volledig :

Knagelij ntj e, een kl..., luisterde niet naar.... ; altijd ... of er ... « Mijn kind, zei de ..., het zal u ..., dat ...; want straks ... Nauwelijks had moeder ... Maar op eens kwam het ... Aan zijn hals ... Gelukkig kon zijn moeder ... « Ziet ge nu, ... » 147. Werk de volgende (of soortgelijke) opgaven uit 1. Peuzelijntje. Muisjes wonen in een hoekje van den kelder. Moeder vermaant hen voorzichtig te zijn : een duivelstuig!... Peuzelijntje uit het hol, den kelder in, waar het lekkere kaas heeft geroken. Een muizenval! 2. Pikkebekje. Musschen in een nest; kunnen al vrij goed vliegen. Moeders waarschuwing tegen de valsche listen van de kat. Pikkebekje ziet smakelijke korreltjes liggen; Poes er bij slapend...

3. Poel petiet je. Een toom kiekentjes. De kloek roept ze dikwijls samen onder haar vleugels. Poelpetietje komt

altijd het laatst; somwijlen blijft het zelfs voortpikken. Zekeren keer, een havik! 4. Het dwaze Mietje. Kinderen in den tuin. Moeder vermaant hen, de bijtjes en andere dierjes niet lastig te vallen. Mietje ziet een liefelijk geel insect op een bloem. Ze grijpt het. Door de wesp gestoken! 5. De Wolf en het Lam. De schapen in hun park. (Wat men daar ziet en hoort.) Gerustheid van den herder. Een lammetje alleen, dicht bij het staketsel. Ziet een wolf die komt grazen; schrik; nieuwsgierigheid; onvoorzichtigheid. Samenspraak tusschen wolf en lam (b. v. de wolf begint het lam te vleien.) Over de schutting. Treurig geblaat van de ooi. 6. De Vos en het Kieken. Boerderij bij het bosch; kippen op het erf, dat omheind is met een hegge. Een vos achter de haag; vreest den hond; doet of hij graasde. Een kiekentje alleen; samenspraak met Reina art ; deze

105 verzekert, dat er veel korrels liggen. Het kieken kruipt door de hegge. 7. De jonge Karpers. De karpertjes in de rivier met hun oudjes (spelen, jagen enz.) . Aaneengeknoopte touwtjes in het water ... Waarschuwing van de ouden. Twee jongen gaan even kijken. Het net opgetrokken! « Alle baten helpen » zegt de visscher.

X. 148. De Zangers zijn verrezen! Wat is er in de heele natuur een verandering sedert een maand! Toen zag ik aan onze appel- en pereboomen nog geen enkelen knop; nu staan ze vol blaren en bloemen en beginnen al vruchtjes te dragen; onze heele tuin en de velden en de bosschen, het staat alles getooid met een kleed van mooi, jeugdig groen. Maar wat me niet minder blij maakt, wat mijn hartje met innigen dank vervult, is dat ik weer den zoeten zang verneem van de lieve vogels. Zoo lang hadden ze gezwegen of waren zelfs ver van ons onder een zachter klimaat gaan wonen. Maar hoe werd ik opeens verrukt, toen ik, op dien eersten zonnigen dag in Februari, wederom een leeuwerik hoorde tierelieren! Ik keek omhoog, en, o vreugde! daar zag ik het zangertje de wiekjes reppen en zich al kringelend opstuwen in de blauwe lucht. Wat of zijn zegevierend liedje beduidde ? Dat de lieve lente zou komen en weer alles doen bloeien en vroolijk maken! Ook de musschen en vinken begonnen van lieverlee wederom te kwinkeleeren. Maar géén dag ben ik zoo blij geweest, als toen ik, op dien mooien aprildag, rond kuierde in onzen tuin. Juist stond ik te kijken naar onze sleuteltjes met hun rozige, gele en purperen bloesems, toen ik opeens boven me iets hoorde gieren... Drie, vier zwaluwen! De zwaluwen terug in ons land! Vol kracht en jeugdige joligheid zwierden ze over de huizen en

106 zongen de mensehen toe : « Ziet, ziet, we zijn hier,. hier, hier! » En nu is het volop feest in de verrezen natuur, en de gevlerkte muzikantjes galmen weer allen hun lied. In den grooten hof van onzen rijken gebuur hoor ik den nachtegaal kweelen in zijn koninklijke taal. Ik hoor hem den heelen dag door, en zelfs in de stilte van den nacht, daar hij ergens zit metalen snaren te tokkelen, of parels over een steenen vloer te rollen of tegen een hel bel te tikken met gemeten, klaar getinkel.-derklin In den morgen, als ik nog niet ben uitgeslapen, word ik wakker gefloten door den merelaar : van uit mijn bedje 'zie ik hem wiebelen, net in den top van onzen notelaar; daar zit hij met zijn forsche stem te praten, te babbelen over het mooie weer dat komt, en over zijn flink gebouwde nest met drie eitjes, en over de smakelijke wormpjes die hij vindt in onzen tuin, en wat dies .meer. Zal ik u allen noemen : vinken, musschen, meezen, koninkjes of hoe ge moogt heeten? Gij bekoort mij allen, gij betoovert mij allen door de liefelijke tonen die ge mengt in het feestelijk concert. U allen, dierbare vriendjes, wensch ik geluk om de vroolijkheid van uw gemoed en den zuiveren klank van uw kunstige stem; u allen dank ik om de zoete liederen die ge voor mij en mijn medemenschen kweelt; u allen wil ik beschermen en verdedigen tegen de boozen die uw eitjes of uw kleinen rooven ; u allen omvat ik in de bede van erkentelijkheid en liefde die opklinkt uit mijn harte tot Hem, die u het leven schonk met zoo rijke begaafdheden, die mij het leven schonk met een gevoelige, redelijke ziel, waarmee ik de zoetheid van uw zangen kan genieten!

Reppen bewegen. Kringelen, krinkelen kronkelen; zich kringswijs bewegen, een kring be-

schrijven. Zich opstuwen

zich

wandelen. Kuieren Purperen als van purper, nl. donkerrood. Gieren gillend zingen. vroolijkJoligheid heid, pret.

— 107 opstooten, zich hooger wer- ken. Van lieverle(d)e lang-

zamerhand, allengs. Kwinkeleeren

Tokkelen gedurig aan raken. Getinkel, getingel geluid van schellen of bellet-

leven- jes. schommeWiebelen len, heen en weer bewegen.

dig, met trillend geluid zingen.

149. Ga eens na, hoe het stuk verdeeld is. 150. Door welke woorden wordt in het stuk het begrip « zingen » uitgedrukt? In welke passages van het stuk heeft men opzettelijk zekere klanken aangewend om natuurgeluiden na te bootsen?

151. Opstellen.

1. Zwaluwen bij ons. 't Is lente. Zwaluwen aangekomen. (Waar en wanneer het eerst gezien ?). Op onze boerderij. (Beschrijf hun bewegingen, hun stemgeluiden, hun gedaante : witte borst, zwart vleugels, lange, gaffelvormige staart). Bouwen-blauwe nest (van slijk en strootjes) onder de ozing van de schuur. Nu hebben ze jongen. Zorg van de oudjes : brengen eten (insecten, enz.) 's Avonds soms vergadering op

een boom : eindeloos gekwetter. Genegenheid van ons allen. Hoe ge die betoont. Reden er van (schuldelooze, liefelijke diertjes; machtige medehelpers in tuin en gaard).

2. Lentebloemen. Begin Mei. Overal groen in den tuin, en toch bonte kleuren : bloemen! a) Groote ruikers : boomen (pruime-, kastanje -, perzik -, pere-, appelboomen). b) Heesters : gouden regen (goudgele bloemen in hangende trossen) ; sneeuwbal (kleine, witte bloempjes in bol vormigen tuil) ; syring (lilakleurige bloemen in trossen) . c). Kruiden : in perkjes of als boordsels : 1) sneeuw (witte vleugeltjes, geel hartje), blauwe viooltjes-klojes (onder hartvormige bladeren verdoken) en gele narcissen zijn al uitgebloeid. 2) Nu, driekleurig viooltje (als gezichtj es ...) ; vergeet-mij-niet (hemelsblauw, met geel

108 hartje) ; kamille (lichtgele blaren, bloesems met witte kroon en geel hart) ; lelietje der dalen (witte klokjes in trossen aan één stengel) ; tulp. Bewondering van de kleurenpracht van de bloemen; dankbaarheid jegens den Schepper.

3. De Vinken aan het nestelen. Hoe ge hun plan hebt opgemerkt. Waar? (b. v. spriet in den appelboom). Hoe ze bouwstoffen aanbrengen; beschrijf ze (mos, wol, haren) ; hoe de vinken die verwerken. Het nestje klaar; hoe het er uitziet; bestemming er van.

XI. 152. Vaders Naamfeest. (Brief uit het College.)

Teergeliefde Vader,

Al heb ik ditmaal het geluk niet, U mijn wenschen persoonlijk aan te bieden, toch zijn ze niet minder hartelijk dan die van de vorige jaren. In den geest ben ik vandaag vereenigd met mijn broers en zusters : samen met hen bied ik U den ruiker aan, het zinnebeeld van onze liefde tot U; met hen lees ik den feestelijken brief, waarin we U betuigen, hoe innig we U dankbaar zijn voor al het goede dat Gij ons allen hebt gedaan; met hen roep ik U van ganscher harte toe : « Lang leve Vader! » Ja, lang leve Vader, en geve de goede God, dat we nog veel jaren het genot mogen smaken, den dag van zijn feest in gezondheid en vreugde te vieren! Maar ik weet het, geliefde Vader, geen liefelijker tuil kan ik U vandaag aanbieden, dan dien ik U heb samen gelezen met de bloempjes van vlijt en goed gedrag. Daar-

om haast ik me, U mijn vroegere belofte te vernieuwen : een ruim gebruik te maken van de gelegenheden die me hier geboden worden om mijn opvoeding te voltooien.

— 109 Naarmate ik groei in ouderdom, wil ik groeien in geleerdheid en in deugd. Met deze, U zeker welkome belofte, en mijn nogmaals herhaalde wenschen wil ik mijn brief besluiten. Mijn hartelijkste groeten ook aan mijn lieve Moeder, Broers en Zusters! Uw dankbare, teederminnende zoon. 1. Brief aan Moeder op haar naam153. Opstellen. feest. Het spijt me, dat ik niet mondeling ... Ik kan geen ruiker aanbieden; maar, geurigen tuil : H. Communie, vurig gebed om uw tijdelijk en eeuwig welzijn. Geen brief aflezen; maar deze zal u welkom zijn. In vereeniging met mijn broers ben ik blij, wensch U geluk. Mijn feestgeschenk : belofte : Ge zult over mijn volgend bulletin niet hoeven te klagen. Groeten aan Vader en mijn broers! 2. Brief aan Oom op zijn naamfeest. Ik ben blij : gelegenheid om U te verklaren hoezeer ik uw blijken van goedheid (noem die blijken!) waardeer. Hartelijk dank! Om die erkentelijkheid te bewijzen met daden uw goede voorbeelden navolgen (Hoe? Waardoor ?). Als aandenken van mijn genegenheid en onderpand van mijn beloften, ontvang dit kleine geschenk (b. v. pijp, een kistje sigaren, een teekening van uw hand); gedenk uw dankbaren neef, telkens als .... 154. Druk den inhoud van de volgende volzinnen uit, door te beginnen met de gecursiveerde woorden.

1. Een sterke wilskracht komt alles te boven, ofschoon Schoon de hindernissen... Geen hindernissen..., dat een... Of ook de..., alles... Hoe zwaar... 2. Deze rijkaard bezit overgroote schatten, maar is niet gelukkig. Deze rijkaard...; toch... Al bezit... Gelukkig... Hoewel... Wat overgroote... 3. De koude spoort den mensch aan tot werken; de

de hindernissen zwaar zijn. Al zijn de...

-- 110 — warmte maakt hem vadsig. Terwijl... spoort de koude...

Evenals de koude..:

Is het waar, dat de koude...

155. Verbind de zinnen door een passend voegwoord. Het kompas werd uitgevonden; de zeeman kan op den oceaan gemakkelijk de windstreken herkennen. Het heeft geducht gevroren : het ijs zal wel dragen. De luiheid sloopt de krachten van den mensch : de roest verteert het ijzer. Waak en bid; gij valt niet in bekoring. Jezus had drie dagen in het graf gelegen; door Zijn eigen macht stond Hij van de dooden op. Allen willen doorgaan voor minnaars van de waarheid; weinigen streven de bloote waarheid immer na; zoozeer laten de menschen zich door hun veroordeelen verblinden.

Mffi 156. Het Hoefijzer. Het was dien dag heet : zoo heet, dat Vader bijna niet durfde naar de stad gaan. Maar hij ging toch; en Karel mocht mee. Toen ze nu een eind gegaan hadden, zagen ze in het zand, nevens de kassei, een metalen voorwerp blinken. « Kijk, een hoefijzer! » riep Vader. « Dat kan nog te pas komen! » « Een stuk hoefijzer, Vader, wat zouden we dààrmee doen? 't Is niet eens de moeite waard, dat ik er voor zou bukken! » Vader zei niets; maar doodbedaard raapte hij het hoefijzer op en stak het in zijn tasch. Nu kwamen ze aan een smidse. Vader bood het hoefijzer te koop. « Nog zoo goed als nieuw! » verzekerde de smid, en hij gaf vijf en zeventig centiemen. Bij den ingang van de stad zat een kraamster in haar tent, achter uitgestalde snoeperijen en fruit. « Voor vijf en zeventig centiemen kersen! » vroeg de vader. De

111 zwartrijpe vruchten deden Karel het water in den mond komen; maar... ze gingen Vaders zakken in, allemaal! Toen ze van de stad terugkeerden, was het nog heeter; de jongen voelde zijn keel nog droger dan kurk. Nu haalde Vader de kersen uit de tasch en liet ze zich smaken. Karel waagde geen stom woord. Gelukkig liet Vader een kèrs vallen, en toen wéér een, en daarna nog veel andere : de kleine schoot er zich telkens naartoe als een uitgehongerde spreeuw. Eindelijk keerde Vader zich om. « Ziezoo, mijn jongen, sprak hij, hadt ge éénmaal gebukt voor het hoefijzer, dan hadt ge 't voor de kersen niet hoeven te doen vijf en twintig maal! » Karel zei niets; maar de les was raak. 157. Vertel nu ook eens iets van iemand die niet voor niet spaarzaam was. Of ontwikkel een van-uitzendof de volgende opgaven. 1. De Speld. Leentje met Moeder naar de markt in de verre stad. Koud! Halsdoek om. Een speld op den grond. Leentje weigert, ze op te rapen. Bij den terugkeer gaat haar halsdoek los : speld verloren ... 2. De Prent. Tantes feest. De kinderen krijgen spaarpenningen. Dora koopt een prent; de anderen, snoeperij. Het volgende jaar toont Dora aan Tante de prent. Ze krijgt dubbel spaargeld. 3. Het Horloge. Elken Zondag krijgen de kinderen een spaarpenning. Bartel steekt ze in den spaarpot. Bespotting vanwege de anderen. Op zekeren feestdag heeft Bartel een net horloge op zak. 158. Volledig den volzin door toevoeging van een bijzin die begint met een betrekkelijk voornaamwoord. De zielen ... spreken bij God voor ons ten beste. Kinderen ..., groeien op tot onwetende, onbeholpen menschen. Een werkman ..., zal zich nooit in zijn stiel Nooit wordt iemand bedreven in eenigè volmaken. ..., is het groote niet waard. kunst of wetenschap, ...

112 — Verruilen wij — ..., zijn voor den dood niet bevreesd. deze vergankelijke goederen tegen de hemelsche schatten, ... ! De trekvogels, ..., komen in de lente onze streken weer verlustigen ..., wordt licht bedrogen.

159. Druk den inhoud van de gegeven volzinnen op een andere wijze uit, door te beginnen met de aangeduide woorden.

1. De booze haat het gedrag van den vrome : het is de veroordeeling van het zijne. Omdat ... Het gedrag van Waarom ... tenzij ... ? den vrome ... Zou de booze ..., indien ... ? 2. De verloren zoon had zijn erfdeel in slemperijen verteerd : nu begon voor hem een tijd van ontbering en Nauwelijks .... ellende. Toen ... 3. Een mensch die al de goederen van de wereld bezit, maar den vrede des harten ontbeert, is niet gelukkig. Al bezit ... Een mensch moge ... Ontbeert de Gelukkig kan een .... mensch ... Wie den vrede ...

XIII. 160. Door wien gered? Ik was nog maar een dreumes van zoo 'n jaar of vijf. Ik hield dol veel van liefelijk gekleurde bloempjes. Nu was er in de wei, bij ons achter, een kuil met water, die tot wed diende om de koeien te drenken. Het was een allerheerlijkste meidag, en aan den boord van genoemden waterkuil stonden zoo'n prachtige bloempjes met helderwitte kroontjes en gele hartjes : net zooals de madeliefjes, maar hooger van stengel en heller van kleur. Ik weet niet hoe het kwam, maar dien morgen had Moeder me zeker uit het oog verloren. Ik huppelde en danste over de wei, en toen ik bij het wed gekomen was, kreeg ik een onweerstaanbaren lust om die kleurige bloempjes te plukken. Ik had weldra een heele handvol,

113 -genoeg om een mooien krans te strengelen; nog één wou ik hebben, die fraaie daar ginder... Ik bukte me, ai mij! ik schoot uit, kentelde om en rolde naar de diepte! Nog voel ik die plotselinge, ijskoude aanraking van het water... Wat er vervolgens gebeurde, weet ik niet. Alleen herinner ik me, dat ik toen meende te gevoelen, hoe me iemand bij mijn kleertjes in den rug greep en me daarna neerlei op den grazigen bodem.... Toen ik voor goed tot bezinning kwam, lag ik in mijn bedje; Moeder en mijn zusters stonden bij me te weenen, en Vader en een vreemde man zeker de dokter waren aan me aan 't werken om me te doen ademhalen. Ik was gered. Reeds in den namiddag van den volgenden dag zat ik, omtrent vier uur, met het heele gezin aan tafel. Moeder zag met innig genoegen, hoe smakelijk ik aan mijn boterham zat te peuzelen. « En weet ge nu ook, mijn hartje, wie u gered heeft? » vroeg ze mij; maar nu kwam haar gemoed weerom vol en de' tranen sprongen uit haar oogen. Vader en mijn broertjes vertelden me dan verder, wat er gebeurd was. In dien tijd was onze Fox, een fraaie, verstandige kees, in den fleur van zijn leven. Dien dag was hij, het trouwe beest, waakzamer geweest dan mijn eigen moeder! Van verre was hij me op de wei gevolgd, en toen hij zijn kleinen meester in het water hoorde dompelen, was hij toegeschoten en had me ten slotte bij mijn kleertjes kunnen grijpen en me dan neergelegd op een zacht plekje in het gras. Als een pijl uit den boog was hij toen naar Vader gerend en tegen hem opgesprongen; deze verstond, hij kwam toegeloopen ik was van den dood gered! Gelooft me, vrienden, toen ik dit verhaal had gehoord, begon ik te snikken van erkentelijke genegenheid; ik vloog op van mijn stoel, recht naar Foks die in den hoek van de kamer zat gehurkt; ik sloeg mijn armen om zijn zachten hals en drukte mijn betraande wangen tegen de zijne... Sedertdien heb ik mijn redder hoe langer hoe meer liefgekregen; nooit heb ik in zijn trouwe oogen kunnen

114 blikken, zonder met aandoening terug te denken aan het oogenblik waarop hij me redde van een gewissen dood. De dag dat hij gestorven is, was voor mij een dag vol tranen en diepen rouw. Samen met mijn broertjes heb ik hem begraven in een hoekje van onzen tuin : op mijn dringende bee heeft Vader er een rozelaar geplant, waar bloesems tot op dit uur de liefde getuigen-vandero die ik mijn redder heb gewijd.

Dreumes, dreutel jon- muil, rechtopstaande oorera en lang haar. Omkentelen, omkantelen In den fleur i. d. bloei. omvallen. Hurken op de achterKees hond met spitsen ste pooten zitten.

getj e.

161. Opstellen. 1. Hoezaar. Ik wilde met mijn kozijn, Geert, en onzen kees, Hoezaar, naar het hazelboschje van Oom Pieter. Om over de breede sloot te springen, namen we een stevigen pols mee. Geert over het water. Ik val er in. Hoezaar redt me. 2. De ' Koetsier. Een koetsier mishandelt zijn paard. (Bijzonderheden aangeven!) Zekeren nacht komt het dier hem uithalen en spant hem voor het gerij; hij krijgt duchtig van de zweep. Ontwaakt. Voortaan is hij zacht voor zijn paard. 3. De Vogelroover. Emiel wist een meesje wonen (Waar? Hoeveel eitjes ?) Hij zou het met Karel gaan rooven. Hij klimt op den boom; misbaar van de oudjes; de deugniet valt... 162. Volledig den volzin door toevoeging van een bij bijzin. -wordelijkn

..., trekken de zwaluwen naar het zoele zuiden. Een tuin kan geen goede vruchten opleveren, ... ..., kan ze (de kat) vervaarlijk te keer gaan. Tenzij ..., kan men onmogelijk eenig doel bereiken. De boog zal springen, ... De rijkste gezinnen geraken in nood, ...

S. Franciscus Drukkerij, Carmelietenstraat, 4, Mechelen. Ver. zoeber winstbejag " Minberbroebers „ 1928-11000

NEDERLANDSCIIE EN LATIJNSCHE SCHOOLBOEKEN uitgegeven onder de leiding van

Dr P. Ed. FRAUSSEN Minderbroeder, Leeraar aan het St-Antonius-College te Lokeren.

Kleine . Nederlandsche Spraakkunst voor Uitgebreid Lager Onderwijs, door P. ARD. OP. BROUCK. 2e druk, 1925. Oefeningen bij de Kleine Nederl. Spraakk. door P. ARD. OPBROUCK. 2e druk, 1925. Beknopte Nederlandsche Spraakkunst voor aan4e druk, vankelijk Middelbaar Onderwijs. 1925 . . Oefeningen bij de Beknopte Nederlandsche Spraakkunst. 2e vermeerderde druk, 1925. It. Aanduidingen voor den Leeraar Uitgebreide Nederlandsche Spraakkunst voor de hoogere klassen van Middelbaar en Nor3e druk, 1924 . maal Onderwijs. Oefeningen bij de Uitgebreide Nederlandsche Spraakkunst. 2e druk, 1923. . It. Aanduidingen voor den Leeraar . Uitspraakleer van het Nederlandsch (overgedrukt uit de Nederlandsche Spraakkunst) . Stijl en Taal. Ie Boekje. Voor voortgezet Lageren aanvankelijk Middelbaar Onderwijs, door P. ARD. OPBROUCK en P. ED. FRAUSSEN. 1924. Aanduidingen voor den Leeraar. 1924 It. . Stijl en Taal, IIe Boekje. 1928 . Aanduidingen voor den leeraar : te It. bevragen bij den schrijver. Latijnsch Leerboek voor beginnelingen, door P. IR. •VAN KIMMENADE. 1924. 1. Beknopte Grammatica. Oefeningen bij de Beknopte Grammatica. Woorden'

4 fr. 3 fr. 8 Ir. 6 fr. 6 fr. 12 fr. 8. fr. 6 fr. 1 Ir. 8 Ir. 6 fr. 8 fr.