Voor jou zeker…?! Over gehechtheid en basisvertrouwen
Werken in sph
Redactie:
Dick de Bie Ab Bobbink Marijke van Bommel Maria van Deutekom Mathieu Heemelaar Marja Magnée Alfons Ravelli
Voor jou zeker…?! Over gehechtheid en basisvertrouwen Auteur:
Hans van der Ham
Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem, 2002
© 2002 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN 90 313 3641 6 NUR 840, 847 D/2002/3407/095 Ontwerp omslag en binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg
Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 3994 AK Houten Kouterveld 2 1831 Diegem www.bsl.nl
Inhoud
Inleiding
9
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.5 1.5.1 1.5.2 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.6.4 1.6.5
Hechting en gehechtheid: een kort historisch overzicht Freud en Aichhorn Redl & Wineman Casus Bowlby’s theorie van Attachment Instinctief gedrag Attachment Hechtingsgedrag Zorgverlenend gedrag: sensitiviteit en responsiviteit Van ‘veiligheid’ naar ‘adaptability’ Marian Ainsworth en de ‘Strange Situation’ Veilig/onveilig gehecht Gehechtheid; statisch of dynamisch De Lange en de ‘fundamentele relatiestoornis’ De opvoedingsrelatie Aansluiting en betrokkenheid Fases van specifieke behoefte Groei en ontwikkeling De fundamentele relatiestoornis
10 10 11 12 14 14 16 17 18 18 18 19 21 22 22 23 24 25 26
2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6
Hechtingsstoornis en hechtingsproblemen DSM-IV Het kader en de termen; een keuze Gedragskenmerken bij hechtingsproblemen In relatie met de wereld Gevoelsleven Cognitief functioneren Driftleven Fysiek Gewetensontwikkeling
28 28 30 31 31 33 35 37 38 39
inhoud
5
2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.6 2.6.1 2.6.2
Diverse problemen die gerelateerd zijn aan hechtingsproblematiek Hechtingsproblematiek en adoptie Bijzondere omstandigheden Nieuwe kansen Diagnostiek Het diagnostisch proces Onderzoeksinstrumenten
40 43 43 44 45 46 47
3 3.1 3.2 3.2.1 3.3 3.3.1 3.3.2 3.4 3.5
Methodisch werken Eclectisch werken; op zoek naar de meest ideale behandeling ‘Attachment’ binnen de behandeling VIB De Lange: behandeling van de ‘fundamentele relatiestoornis’ De inhaalstrategie De sociogroepsstrategie Het competentiemodel Het orthopedagogisch methodiekmodel
49 50 50 51 51 52 53 56 59
4 4.1
Opleiding en professionalisering Specifieke aandachtspunten binnen de opleiding van de sociaal-pedagogisch hulpverlener Functionele zelfhantering: veiligheid en vertrouwen creëren Algemene beroepsvaardigheden als methodische instrumenten Supervisie/intervisie, cursussen en trainingen Supervisie/intervisie Cursussen en trainingen
62
Voorzieningen Voorzieningen voor informatie, voorlichting en belangenbehartiging Voorlichting en advisering Informatie en belangenbehartiging Informeren en voorlichten als voorbereiding op een adoptie- of pleegkind Behandeling Ambulante hulpverlening Dagbehandeling of semi-residentiële hulpverlening Residentiële hulpverlening Toegang tot de hulpverlening
71
4.1.1 4.1.2 4.2 4.2.1 4.2.2 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3
6
inhoud
62 62 68 70 70 70
71 71 72 72 73 73 73 75 76
6 6.1 6.2 6.3 6.4
inhoud
Ontwikkelingen Hechtingsstoornis en ‘Stoornis op het spectrum van autisme’ Toename van aanmeldingen van adoptieproblematiek? Het ‘zozozozo-beleid’ Thuisloosheid
77 77 77 78 78
Literatuur Lijst van afkortingen Adressen van instellingen en verenigingen Internetadressen van relevante websites met betrekking tot de hulpverlening aan cliënten en/of cliëntsystemen met hechtingsstoornissen
79 81 82
83
7
Door een kooi loopt een moederaap. Een babyaapje probeert zich aan de moeder vast te klampen. De moeder lijkt zich niet om haar jong te bekommeren, waardoor dit half over de grond wordt meegesleept. De moeder trekt de baby van zich af en loopt weg. Het babyaapje geeft niet op, krabbelt achter de moeder aan, probeert met krijsen en kijken haar aandacht te vangen en klampt zich opnieuw aan haar vast. De moederaap trekt haar jong opnieuw van zich af, schuift het van zich af, en klimt snel langs een stang naar een hoger gelegen deel van de kooi. Het jong, dat nog niet in staat is om te klimmen, klampt zich wanhopig aan de stang vast. Het maakt zachte geluidjes en kijkt met grote ogen omhoog naar de moeder. De moeder heeft zich van haar jong afgewend en kijkt onrustig om zich heen. (Beschrijving van een fragment uit een gefilmd experiment met rhesusapen, halverwege de twintigste eeuw opgezet en uitgevoerd door Harlowe in het kader van onderzoek naar gehechtheid. De moederaap uit dit fragment heeft zelf als klein aapje alleen een ‘kunstmoeder’ van bont en metaaldraad gekend.)
Inleiding
Wat is hechting? Waar komt het begrip hechting vandaan, en welke andere termen worden er gebruikt? Wat is een hechtingsprobleem en wat is een hechtingsstoornis? Wat is het gevolg van hechtingsproblemen, en hoe moet je daar in de behandeling mee omgaan? Op al deze vragen zal in dit boek ingegaan worden. Niet uitputtend, maar voldoende om de lezer (student, beroepsopvoeder, ouder, belangstellende) een beeld te geven van wat de achtergronden en implicaties zijn van een verstoorde hechtingsrelatie. In hoofdstuk 1 krijgt het begrip hechting een historische context. Kort wordt ingegaan op de geschiedenis van het begrip hechting, waarna twee belangrijke theorieën uitgebreider besproken worden. Vervolgens worden in hoofdstuk 2 de termen ‘hechtingsstoornis’ en ‘hechtingsprobleem’ onderscheiden. Het gedrag dat het gevolg kan zijn van hechtingsproblemen/-stoornissen wordt nader belicht, waarbij ook aandacht wordt besteed aan een aantal problematieken die hieraan gerelateerd zijn. Aan het einde van dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de diagnostiek van hechtingsproblemen/-stoornissen. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de wijze waarop de behandeling van hechtingsproblemen/-stoornissen in de praktijk vorm heeft gekregen. Aansluitend daarop vindt de lezer in hoofdstuk 4 een bespreking van de diverse voorzieningen uit het werkveld die een rol spelen bij de behandeling, belangenbehartiging of informatievoorziening. In hoofdstuk 5 passeert een aantal ontwikkelingen ten aanzien van hechtingsproblemen/-stoornissen de revue. Hoofdstuk 6 ten slotte gaat in op de opleiding en de professionalisering van diegenen die in hun stage of werk met kinderen en jeugdigen met deze problematiek te maken krijgen.
inleiding
9
