VOLWASSENENONDERZOEK 2008 GEMEENTE HAARLEM
SOCIALE OMGEVING WOONOMGEVING RISICOGROEPEN
GEZONDHEIDSVOORZIENINGEN LEEFSTIJL
ACHTERGRONDGEGEVENS
ALGEHELE GEZONDHEID
VOLWASSENENONDERZOEK GEMEENTE HAARLEM Een onderzoek naar de gezondheid en het welbevinden van volwassenen in de gemeente Haarlem. HET ONDERZOEK In het najaar van 2008 heeft GGD Kennemerland een onderzoek uitgevoerd onder inwoners van 19 tot 65 jaar in 10 gemeenten: Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest,Velsen en Zandvoort. Het doel van dit onderzoek is inzicht te geven in de gezondheid, de leefstijl en het welbevinden van volwassenen. De belangrijkste onderwerpen en resultaten van de gemeente Haarlem zijn in deze factsheet samengevat. Waar mogelijk worden vergelijkingen gemaakt met landelijke cijfers.
Het volledige onderzoeksrapport beschrijft álle resultaten van de regio. Dit is te downloaden vanaf de website van GGD Kennemerland. Daarin is ook te lezen hoe het onderzoek is uitgevoerd. Van de mensen in de regio die een vragenlijst hebben ontvangen (ruim 14.000), heeft 46% deze op papier of via internet ingevuld. De uiteindelijke respons in Haarlem is 39%. Tabel 1 toont de achtergrondgegevens van de inwoners van Haarlem, uitgesplitst naar de woonkernen Noord (1), Schalkwijk (2), Oost (3) en Centrum/Zuid-West (4).
Tabel 1 Achtergrondgegevens van de inwoners van de gemeente Haarlem, aangegeven in %.
Geslacht Leeftijd
Opleiding
Herkomst Burgerlijke staat
Huishoudsamenstelling1
Arbeidssituatie
Inkomen & bezuinigen1 1
Haarlem
1
2
3
4
Man
50
50
50
50
50
Vrouw
50
51
50
50
50
19-34
33
33
34
33
34
35-49
37
39
35
38
37
50-65
29
28
31
30
29
Laag
29
22
45
38
21
Midden
29
26
30
31
29
Hoog
43
51
26
31
50
Nederlandse
81
90
66
79
83
Niet Nederlandse
19
10
34
21
17
Gehuwd / Samenwonend
69
74
71
71
62
Ongehuwd, nooit gehuwd geweest
23
19
21
21
28
Gescheiden, gescheiden levend
7
5
7
7
10
Weduwe / weduwnaar
1
2
2
1
1
Eenpersoonshuishouden
20
18
19
17
23
Huishouden met thuiswonende kinderen
42
44
40
42
40
Eenoudergezin
5
4
6
5
6
Werk (12 uur of meer per week)
77
77
76
71
80
Werk (minder dan 12 uur per week)
2
2
2
2
2
(vervroegd) pensioen
4
4
4
4
3
Werkloos, werkzoekend
1
1
2
2
<1
Arbeidsongeschikt
5
4
7
7
6
Bijstandsuitkering
1
1
2
2
1
Huisvrouw, -man
5
6
6
8
3
Studeert, volgt onderwijs
5
6
2
5
5
Moeite hebben met rondkomen
22
15
32
30
19
Bezuinigt op minimaal één terrein
60
55
70
70
56
Percentages tellen niet op tot 100%, omdat categorieën elkaar niet uitsluiten en niet alle categorieën gepresenteerd worden.
ALGEHELE GEZONDHEID Eigen ervaring gezondheid Eén op de tien volwassenen ervaart de eigen gezondheid als matig of slecht.
leed 2% aan één of meerdere vormen van kanker. Landelijke cijfers voor diabetes en kanker zijn 4% en 1%. Psychische gezondheid In totaal heeft 12% van de volwassenen sombere of depressieve gevoelens, 7% is hiervoor onder behandeling. Vier op de tien volwassenen heeft een matig risico om een angststoornis of een depressie te ontwikkelen en 6% heeft een hoog risico (zie kader). Wanneer specifieker naar het soort angststoornis gekeken wordt, komt de ‘gegeneraliseerde angststoornis’ het meest voor. Mensen die hier aan lijden, zijn doorlopend angstig en bezorgd over alledaagse dingen. In de twee weken voorafgaand aan het onderzoek heeft 6% van de volwassenen slaap- of kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift gebruikt en 6% vrij in de winkel verkrijgbare rustgevende middelen ingenomen.
Lichamelijke gezondheid Vier op de tien volwassenen is ‘te zwaar’: 30% heeft matig overgewicht en 9% ernstig overgewicht. Landelijk is dit 36% en 11%. Ruim 40% heeft in de twee maanden voorafgaand aan het onderzoek een verkoudheid, griep, voorhoofdsholte- of oorontsteking gehad. De helft van de volwassenen gaf aan minstens één chronische aandoening te hebben. Het meest voorkomend zijn hoge bloeddruk, astma en ernstige of hardnekkige aandoening van de rug. Diabetes is bij 3% vastgesteld. Wanneer dit cijfer teruggerekend wordt naar het aantal volwassenen van 19 tot 65 jaar, gaat het om ruim 2.800 volwassenen met diabetes. In het afgelopen jaar Figuur 1: Samenvatting van de uitkomsten voor lichamelijke gezondheid.
ervaart eigen gezondheid als matig/slecht
11
matig overgewicht
30
ernstig overgewicht
9
verkoudheid, griep, voorhoofdsholte- of oorontsteking
42
diarree, braken
13
huidinfectie
8
infectie van nieren, blaas of urinewegen
4
acute bronchitis
2
minstens één chronische aandoening
49
hoge bloeddruk
9
astma
7
ernstige of hardnekkige aandoening rug
6
diabetes
3
kanker
2 0
10
20
30
40
50
60 %
Depressie en angst Het risico voor het ontwikkelen van een angststoornis of depressie is nagevraagd met behulp van tien onderwerpen over gevoelens zoals rusteloosheid en zenuwachtigheid (K10, Kessler psychological distress scale). Per onderwerp kan worden aangegeven hoe vaak in de maand voorafgaand aan het onderzoek deze gevoelens voorkwamen. Voorbeeld van een vraag: ‘Hoe vaak voelde u zich zenuwachtig?’. Antwoordmogelijkheden: altijd, meestal, soms, af en toe, nooit.
Figuur 2: Samenvatting van de uitkomsten voor psychische gezondheid.
12
sombere of depressieve gevoelens 7
onder behandeling
39
matig risico angststoornis/depressie 6
hoog risico angststoornis/depressie gegeneraliseerde angststoornis
5
wel eens angstig (geen stoornis)
5
sociale fobie
2
paniekstoornis
2
agorafobie
1
slaap- of kalmeringsmiddelen
6
vrij verkrijgbare rustgevende middelen
6
matig eenzaam
30
(zeer) ernstig eenzaam
6 0
5
10
15
20
25
30
35
40 %
LEEFSTIJL Voeding en beweging Zestien procent ontbijt op minder dan vijf dagen in de week. Aan de voedingsnorm van 200 gram groente en twee stuks fruit per dag voldoet driekwart niet: 64% eet onvoldoende groente en 74% onvoldoende fruit. In Nederland is dit ongeveer 80% en 70%. Bijna de helft (48%) van de volwassenen beweegt niet voldoende volgens de Nederlandse norm voor gezond bewegen (minstens vijf dagen per week een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit). Van de Nederlandse bevolking beweegt 44% niet voldoende. Roken en alcohol In totaal rookt 26% van de volwassenen. Het landelijke cijfer voor roken is 28%. Van de totale groep volwassenen in Haarlem is 13% een ‘zware drinker’ en is 13% een ‘gewoontedrinker’ (zie kader). Van de Nederlandse bevolking is 10% een zware drinker en 10% een gewoontedrinker. Van de volwassenen die wel eens alcohol drinken (85%) voldoet 41% niet aan de norm
van ‘verantwoord alcoholgebruik’. Eén op de tien geeft aan in het half jaar voorafgaand aan het onderzoek auto te hebben gereden na meer dan twee glazen alcohol gedronken te hebben.
Alcoholgebruik Zware drinkers zijn personen die minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol per dag drinken. Gewoontedrinkers drinken meer dan 21 glazen (mannen) of meer dan 14 glazen (vrouwen) alcohol per week. De norm verantwoord alcoholgebruik is voor mannen: niet meer dan 5 drinkdagen per week, niet meer dan 5 glazen per drinkdag, en in totaal niet meer dan 21 glazen per week. Voor vrouwen geldt: niet meer dan 5 drinkdagen per week, niet meer dan 3 glazen per drinkdag, en in totaal niet meer dan 14 glazen per week.
Figuur 3: Samenvatting van de uitkomsten voor leefstijl.
roken
26
zware drinker
13
gewoontedrinker
13
beweegt onvoldoende
48
eet onvoldoende groente
64
eet onvoldoende fruit
74 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90 %
SOCIALE OMGEVING Drugsgebruik In de vier weken voorafgaand aan het onderzoek heeft 5% cannabis gebruikt en 1% harddrugs. Het landelijke cijfer voor cannabis is 3% en voor harddrugs 1%. Onder cannabis vallen hasj, marihuana en wiet; onder harddrugs vallen amfetaminen, XTC, LSD, cocaïne en heroïne. Seksuele gezondheid Van de volwassenen heeft 76% een vaste seksuele relatie. In het jaar voorafgaand aan het onderzoek heeft 5% minstens twee keer onveilig seksueel contact gehad. In de zes maanden voorafgaand aan het onderzoek heeft 5% zich laten testen op geslachtsziektes zoals SOA/HIV. In Nederland heeft ongeveer 80% van de volwassenen een vaste seksuele relatie. Van de Nederlandse mannen heeft 5% onveilig seksueel contact gehad en van de Nederlandse vrouwen 2%. Internet en gokken De onderzochte volwassenen gebruiken internet gemiddeld 5,7 uur per week voor privédoeleinden. Een vijfde van de volwassenen heeft in de afgelopen 12 maanden wel eens gegokt. Van hen gokt 15% minstens één keer per maand of vaker. Onder gokken valt onder andere het bezoek aan casino’s maar ook pokeren en het kopen van krasloten. Verbetering eigen gezondheid Drie op de tien volwassenen is van mening dat ze hun gezondheid kunnen verbeteren door zelf meer te bewegen en 13% door het wat rustiger aan te gaan doen. Wat de omgeving betreft wil 17% een beter milieu en 10% meer regels en verbodsbepalingen ten behoeve van hun eigen gezondheid.
Eenzaamheid Van de volwassenen voelt 36% zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam: 30% matig en 6% (zeer) ernstig eenzaam. Wanneer dit teruggerekend wordt naar het aantal inwoners van 19 tot 65 jaar, gaat het om 34.000 inwoners. Mantelzorg In het afgelopen jaar gaf 15% mantelzorg. Gemiddeld wordt ongeveer acht uur per week aan mantelzorg gegeven. Van de totale groep volwassenen voelt 2% zich zwaar belast door het geven van deze zorg. Landelijke cijfers voor het geven van mantelzorg lopen uiteen van 9-13%. Het afgelopen jaar ontving 4% van de volwassenen mantelzorg (gemiddeld dertien uur per week). Vrijwilligerswerk Een vijfde van de onderzochte volwassenen doet vrijwilligerswerk. Huiselijk geweld Eén op de tien ondervraagden (11%) is ooit slachtoffer geweest van één of meerdere vormen van huiselijk geweld. Bij 8% is sprake van emotioneel geweld, bij 5% is sprake van lichamelijk geweld, bij 2% seksueel misbruik en bij 2% ongewenste seksuele benadering.
WOONOMGEVING Wonen De meeste volwassenen zijn tevreden over hun woning en woonomgeving. Het gemiddelde rapportcijfer voor de eigen woning is 7,9 en voor de woonomgeving 7,5. De woonomgeving scoort landelijk een 7,7.
In totaal komt dit neer op bijna 49.000 volwassenen. Geluidshinder komt met name door bromfietsen (39%), verkeer op wegen binnen de bebouwde kom (29%) en buren (25%). Landelijk ondervindt circa 43% geluidshinder van verkeer en/of industrie. Daarnaast leidt geluidshinder bij 33% van de ondervraagden tot slaapverstoring, waarvan bij 23% in ernstige mate.
Vervoer Van de ondervraagden geeft 15% aan wel eens problemen te ervaren met vervoer wanneer ze ergens naar toe willen gaan. Milieuproblemen Acht op de tien volwassenen ervaren in hun woonbuurt minstens één milieuprobleem. Rommel op straat wordt met 37% als grootste milieuprobleem ervaren, gevolgd door geluidsoverlast (32%) en hondenpoep (30%). Geluidshinder en slaapverstoring Bijna zes op de tien volwassenen (57%) geeft aan enige vorm van geluidshinder te hebben, waarvan 23% in ernstige mate.
Figuur 4: Samenvatting van de uitkomsten voor woonomgeving.
ervaart minstens één milieuprobleem
80
rommel op straat
37
geluidsoverlast
32
hondenpoep
30
enige vorm van geluidshinder
57
geluidshinder bromfietsen
39
geluidshinder wegen minder dan 50 km/u
29
buren
25
slaapverstoring door geluidshinder
33
geurhinder
23
hinder van stof, roet en/of rook
15 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90 %
Blootstelling aan geluid De huidige geluidssterktes in onze woonomgeving veroorzaken vooral hinder en slaapverstoring. Daarnaast kan blootstelling aan geluid leiden tot een verminderd prestatievermogen. Blootstelling aan geluid kan via lichamelijke stressreacties leiden tot een verhoogde bloeddruk en daarmee tot hart- en vaatziekten. Lichamelijke stressreacties komen meestel pas naar voren na jarenlange blootstelling aan ernstige geluidssterktes in woon- of werkomgeving (www.rivm.nl).
Geur- en stofhinder Van de volwassenen ervaart 23% enige vorm van geurhinder, waarvan 6% in ernstige mate. Hinder van stof, roet en/of rook wordt door 15% ervaren, waarvan 3% in ernstige mate. Zowel geurhinder als hinder van stof, roet en/of rook komt voornamelijk van wegverkeer. Ventilatie De meeste volwassenen (71%) hebben een natuurlijk ventilatiesysteem in hun huis (klapraampjes, bovenlichten e.d.), 27% heeft een mechanisch ventilatiesysteem en 2% iets anders. Het ventilatiegedrag in de woning is in veel gevallen ongunstig (89%), dit betekent dat de ventilatie in minimaal één woonruimte onvoldoende is. In de woonkamer is de ventilatie het slechtst, 61% ventileert daar onvoldoende. In de slaapkamer is de ventilatie het best, alhoewel 43% daar nog onvoldoende ventileert. Schimmel- en vochtplekken in huis komen bij 40% voor, landelijk is dit percentage 18-20%. Veertien procent geeft aan een geiser zonder afvoer in huis te hebben en 8% weet niet of er een afvoerloze geiser in huis is. Geisers zonder afvoer Het gebruik van een slecht functionerende geiser zonder afvoer kan veel koolmonoxide veroorzaken. Koolmonoxide kan bij een hoge concentratie leiden tot bewusteloosheid en kan de dood tot gevolg hebben. Per jaar sterven in Nederland gemiddeld tien mensen aan een koolmonoxidevergiftiging (www.rivm.nl).
Veiligheid Zeven procent voelt zich overdag wel eens onveilig; 21% voelt zich ’s avonds en/of ’s nachts wel eens onveilig en 14% heeft zijn uitgaansgedrag gewijzigd om te voorkomen slachtoffer te worden van een misdrijf. Drie op de tien volwassenen zegt dat er in de eigen wijk of buurt plekken zijn waar ze ’s avonds liever niet alleen komen.
GEZONDHEIDSVOORZIENINGEN Bezoek aan zorgverleners In het jaar voorafgaand aan het onderzoek heeft 73% van de volwassenen contact gehad met de huisarts. Het meest was er contact met de tandarts en/of mondhygiëniste (81%). Landelijk heeft 73% in het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts en 78% met de tandarts. Ondersteuning bij de opvoeding Wanneer ouders behoefte hebben aan ondersteuning bij de opvoeding geven zij de voorkeur aan schriftelijke informatie uit foldermateriaal en/of boekjes (11%) of persoonlijke informatie via het consultatiebureau, Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) of de GGD (9%).
Zorg om milieu Bijna vier op de tien volwassenen maakt zich zorgen over zijn gezondheid en/of veiligheid door invloed van de woonomgeving. De meeste onrust wordt veroorzaakt door het wonen op verontreinigde grond of het wonen in een drukke straat.
Figuur 5: Bezoek aan zorgverleners.
tandarts en/of mondhygiënist
81
huisarts
73
medisch specialist
36
paramedici
29
Geestelijke GezondheidsZorg en/of Algemeen Maatschappelijk Werk
10
thuiszorg
1
overig
20 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90 %
RISICOGROEPEN GEMEENTE HAARLEM In tabel 2 wordt zichtbaar gemaakt bij welke groepen ongunstig gedrag, ongunstige gezondheid en/of het ervaren van hinder vooral voorkomen. Zo is bijvoorbeeld af te lezen dat roken
vooral in de groep van laag opgeleiden voorkomt: van de laag opgeleiden rookt 37%, terwijl van de totale groep onderzochte volwassenen 26% rookt.
Ooit slachtoffer huiselijk geweld
Geluidshinder (enige vorm)
Ongunstig ventilatiegedrag 89
38
7
58
87
50
14
55
92
34
48
10
57
91
38
37
42
12
58
89
55
37
43
10
53
88
15
53
45
49
10
51
92
30
15
37
33
46
14
58
87
Hoog
16
9
32
31
40
9
59
89
Nederlandse
26
14
39
33
43
10
57
89
Niet Nederlandse
25
9
41
45
50
12
53
90
Noord
22
14
37
31
40
8
54
92
Schalkwijk
30
8
47
40
45
11
56
86
Oost
31
12
44
41
47
13
63
79
Centrum/Zuid-West
26
15
36
35
46
13
57
93
Matig en (zeer) ernstig eenzaam
57
Overgewicht (BMI 25 of hoger)
11
Zwaar drinken
44
Roken
Matig en hoog risico op depressie & angst
Tabel 2 : Risicogroepen in de gemeente Haarlem.
26
13
40
36
Man
29
19
45
37
Vrouw
23
7
34
34
19-34
25
19
28
35-49
27
9
50-65
27
10
Laag
37
Midden
In % Totaal Geslacht Leeftijd
Opleiding
Herkomst Woonkern
Bij ‘Zwaar drinken’, ‘Ooit slachtoffer huiselijk geweld’ en ‘Herkomst’ kan het om kleine aantallen gaan.
HAARLEM IN REGIO KENNEMERLAND
COLOFON
In het volledige onderzoeksrapport ‘Volwassenenonderzoek Kennemerland 2008’ zijn de resultaten van gemeente Haarlem te vinden in relatie tot de resultaten van de andere gemeenten in de regio. Ook geeft het rapport aanbevelingen op regionaal niveau. Het rapport is te downloaden vanaf de website van de GGD (www.ggdkennemerland.nl). Naar aanleiding van het rapport kunnen waar nodig lokale aanbevelingen gedaan worden.
Uitgave GGD Kennemerland, december 2009, www.ggdkennemerland.nl Tekst en figuren Jolanda ten Brinke, Saskia Mérelle en Regina Overberg (epidemiologen) Contact GGD Kennemerland, Epidemiologie Postbus 5514, 2000 GM Haarlem E:
[email protected] T: +31 (0)23 789 1786
ONDERZOEKEN IN DE REGIO
Vormgeving en drukwerk Sixtyseven, Beverwijk
De GGD voert regelmatig onderzoeken uit in de regio. Rapporten en factsheets zijn te downloaden vanaf de website van de GGD.
