VOEDINGS- EN DIEETVOORLICHTING
Diabetes Mellitus
Zeker als u ons nodig heeft
De Friese Wouden THUISZORG | JEUGDGEZONDHEIDSZORG | KRAAMZORG
VOEDINGS- EN DIEETVOORLICHTING
Diabetes Mellitus
In deze folder vindt u informatie over diabetes mellitus (suikerziekte), kortweg diabetes genoemd. Ieder mens heeft glucose (bloedsuiker) in het bloed. Dat heeft u nodig om te kunnen lopen, praten, denken enz. Als u diabetes heeft, wil dat zeggen dat er geen glucose uit het bloed opgenomen wordt in de lichaamscellen of dat dit onvoldoende gebeurt. Dit heeft tot gevolg dat het glucosegehalte in het bloed te hoog wordt.
22
Hoe dit te hoge glucosegehalte kan ontstaan èn wordt behandeld, wordt in deze folder besproken.
Inhoudsopgave •
Wat is een normale bloedglucosewaarde?
3
•
Waaruit wordt glucose gemaakt? 3
•
Van koolhydraat tot glucose
3
•
Voedsel, wat doet uw lichaam ermee?
4
•
Diabetes, wat gaat er anders?
4
•
De behandeling
5
•
Het gebruik van suiker
5
•
Diabetesproducten
6
•
Wat betekent hyper en hypo?
7
•
Meer informatie
7
Deze brochure is ontleend aan Thuiszorg Icare.
> Wat is een normale bloed glucosewaarde?
> Van koolhydraat tot glucose
Normaal liggen de bloedwaarden van glucose beneden de 5,6 mmol per liter (nuchter geprikt) of 7,8 mmol (niet nuchter geprikt). De diagnose diabetes wordt gesteld als het bloedglucosegehalte boven de 6,0 mmol per liter ligt (nuchter geprikt) of boven de 11 mmol per liter (niet nuchter geprikt). Bij de behandeling wordt gestreefd naar een waarde van 4-9 mmol.
Als u koolhydraten binnen krijgt, bijvoorbeeld door het eten van een aardappel, dan komen deze via de mond, slokdarm en maag uiteindelijk in de dunne darm. In de mond begint de vertering; het voedsel wordt al wat afgebroken. Het zetmeel in de aardappel wordt afgebroken tot glucose.
BLOEDVATEN
glucose
normaal...
en
...te hoog glucosegehalte
> Waaruit wordt glucose gemaakt? Glucose wordt gemaakt uit koolhydraten. Koolhydraten zijn onder te verdelen in: • zetmeel, dit zit onder andere in brood, beschuit, aardappelen, rijst, peulvruchten en deegwaren; • melksuiker, dit zit onder andere in melk, karnemelk, yoghurt en kwark; • vruchtensuiker, dit zit onder andere in fruit en vruchtensappen; • suiker, zoals de biet- en rietsuiker (de gewone kristalsuiker), dit zit onder andere in stroop, jam en honing. Koolhydraten leveren het lichaam energie. Dit heeft iedereen nodig.
Vanuit de dunne darm wordt glucose afgegeven aan het bloed. Doordat het bloed door het hele lichaam stroomt, worden cellen en organen voorzien van glucose. Glucose kan in de cel gebruikt worden als brandstof om te lopen, praten enzovoort. Echter, het afgeven van glucose aan de cellen gaat niet vanzelf, daar is insuline voor nodig. Insuline is een hormoon dat gemaakt wordt door de alvleesklier (pancreas). Het hecht zich als een ‘sleutel in het slot’ van de cel, waardoor deze zich opent en glucose de cel kan binnendringen (zie tekening op de volgende bladzijde). Op deze manier wordt ervoor gezorgd dat het glucosegehalte in het bloed op het juiste niveau blijft.
33
De Friese Wouden THUISZORG | JEUGDGEZONDHEIDSZORG | KRAAMZORG
> Voedsel, wat doet het lichaam ermee?
> Diabetes, wat gaat er anders?
Als reactie op glucose in het bloed, maakt de alvleesklier (pancreas) insuline. Insuline opent vervolgens de cellen en glucose wordt naar binnen gelaten. Hierdoor blijft het glucosegehalte in het bloed op het juiste peil. De lichaamscellen zorgen ervoor dat de glucose omgezet wordt in energie, om te lopen, denken, praten enzovoort.
Bij diabetes is er sprake van een te hoog glucosegehalte. Dit kan meerdere oorzaken hebben. Onder andere onvoldoende insuline-aanmaak in de alvleesklier of een afwijking aan de cel waardoor glucose niet of in onvoldoende mate door de cel kan worden opgenomen.
4
> De behandeling
> Medicatie
De behandeling bestaat uit een dieet, zonodig gewichtsverlies en/of medicatie en/of insuline. Het doel hiervan is om het glucosegehalte in het bloed op een juist peil te houden.
Er zijn vier groepen tabletten voor mensen met diabetes: • Sulfonylureum-Derivaten en Meglitinides prikkelen de alvleesklier om meer insuline te maken (bijvoorbeeld tolbutamide, gliclazide, glimepiride, nateglinide en repaglinide). • Biguaniden verminderen de glucoseproductie van de lever (bijvoorbeeld metformine). • Alpha-Glucosidaseremmers vertragen de glucose-opname uit de darm (bijvoorbeeld acarbose) • Thiazolidinediones verbeteren de gevoeligheid voor insuline (bijvoorbeeld rosiglitazone en pioglitazone)
Uitgangspunt bij het diabetesdieet is een volwaardige voeding met een regelmatige aanvoer van koolhydraten om grote schommelingen van het glucosegehalte in het bloed te voorkomen.
> Om dit te bereiken gelden de volgende algemene richtlijnen: 1. Wees matig met het gebruik van verzadigde vetten. Gebruik bij voorkeur producten die rijk zijn aan onverzadigde vetzuren (dit om onder andere achteruitgang van bloedvaten tegen te gaan). 2. Eet regelmatig. Verdeel uw maaltijden goed over de dag. Gebruik in ieder geval 3 hoofdmaaltijden en indien nodig een tussenmaaltijd. Voedingsmiddelen die koolhydraten bevatten worden zo goed over de dag verdeeld. Dit geldt ook voor suiker- en suikerbevattende voedingsmiddelen. 3. Zorg voor variatie, let er hierbij op dat de hoeveelheid koolhydraten per maaltijd ongeveer gelijk blijft. 4. Zorg voor voldoende voedingsvezels in de voeding. 5. Zorg voor een goed gewicht. Bij overgewicht kan een gewichtsdaling van 5-10 kg al verbetering van de bloedglucosewaarden geven. 6. Zorg voor voldoende lichaamsbeweging.
Niet alle tabletten hebben een even sterke werking. Soms is het gewenst om naast de drie hoofdmaaltijden ook drie tussenmaaltijden te gebruiken. Wanneer de alvleesklier geen insuline meer produceert (of te weinig insuline produceert bij het gebruik van bovenstaande tabletten) is het spuiten van insuline nodig.
> Het gebruik van suiker Vroeger was suiker verboden in het diabetesdieet. Men dacht dat suiker te snel zou worden afgebroken tot glucose en te snel in het bloed werd opgenomen. Uit onderzoek is gebleken dat suiker geen snelle glucosestijging veroorzaakt. Brood (zetmeel) bleek een veel snellere stijging te veroorzaken! Suiker en producten met suiker zijn in een diabetesdieet goed mogelijk. Suiker is ook een koolhydraat net als zetmeel, vruchtensuiker en melksuiker en moet daarom worden meeberekend in het dieet.
5
De Friese Wouden THUISZORG | JEUGDGEZONDHEIDSZORG | KRAAMZORG
> Diabetesproducten Er zijn nog steeds diabetesproducten te koop. In deze producten is suiker meestal vervangen door een zoetstof. Op het etiket staat welke zoetstof is gebruikt, bijvoorbeeld sorbitol, lactitol, fructose. Nadelen van deze producten: • ze bevatten vaak veel vet en leveren hierdoor veel energie (calorieën); ze helpen niet om af te vallen • ze kunnen diarree veroorzaken • ze zijn duurder dan de gewone producten • de smaak is anders • ze zijn niet nodig voor een diabeet. Zoetstoffen die verwerkt zijn in lightfrisdrank, strooi-zoetstof, zoetjes of vloeibare zoetstof kunnen wel gebruikt worden. Het is raadzaam om niet alles te zoeten.
6
> Wat betekent hyper en hypo? Gewoonlijk wordt het glucosegehalte in het bloed op een juist peil gehouden. Bij diabetes treft men soms een hoger of een lager glucosegehalte aan.
Wanneer het glucosegehalte in het bloed lager is dan normaal, spreken we van hypoglycemie, kortweg hypo genoemd (beneden de 4 mmol per liter).
Men spreekt van hyperglycemie, kortweg hyper, wanneer het glucosegehalte in het bloed te hoog is (boven de 10 mmol per liter).
Normaal
Normaal
Hyper
U kunt dan last hebben van een droge tong, erge dorst en vaak moeten plassen, vermoeidheid en/of slaperigheid. Een hyper kan ontstaan wanneer u: • vergeet uw medicijnen in te nemen • meer eet dan in uw dieetadvies is aangeraden • minder beweging dan gebruikelijk heeft • lichaamsgewicht is toegenomen • ziek bent of last hebt van stress
Hypo
Deze kan ontstaan wanneer u een maaltijd overslaat, minder eet, teveel medicijnen gebruikt of plotseling veel meer aan beweging gaat doen. Verschijnselen die hierbij kunnen optreden zijn: duizeligheid, zweten, hongergevoel, beven en hoofdpijn. Zowel een hyper als een hypo is een situatie die zoveel mogelijk moet worden voorkomen. Een goede voeding neemt hierbij een belangrijke plaats in. Neem altijd iets te eten mee tegen hypo’s, bijvoorbeeld: druivensuiker, een biscuitje, een snee brood of fruit.
>Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht bij de diëtist van Thuiszorg De Friese Wouden, Postbus 181, 9200 AD Drachten. Telefonisch te bereiken via 0900 8801 (€ 0,10 p/m). en bij: Diabetes Vereniging Nederland, Postbus 470, 3830 AM Leusden tel. 033 46 30 566, www.dvn.nl
7
CZD-08 \ juni 2004
Zeker als u ons nodig heeft
Zonnedauw 7, 9202 PE Drachten
T 0900 8801 (€ 0,10/minuut) www.tfw.nl
