Viva Verdi! College V

Viva Verdi! College V Dia 1  introductiedia  ♫ Richard Wagner – ‘Ritt der Walküren’ uit Die Walküre (2e deel uit Der Ring des Nibelungen) Dia 2  Verdi versus Wagner  na Don Carlos en Aida werd Verdi verweten Wagner te imiteren qua muziek en dramatische vormgeving → het zgn. Wagnerisme - bestreed dit heftig → kende zijn muziek wel maar had niet uitvoerig zijn ideologie en traktaten gelezen  had wel grote bewondering / waardering voor zijn opera’s - omgekeerd was dat niet zo: Wagner schreef vaak neerbuigend over Verdi - hebben elkaar nooit persoonlijk ontmoet o 1853: verbleven gelijktijdig in Parijs maar wisten dat niet van elkaar  was zeer aangeslagen door diens plotselinge overlijden in 1883  uiteindelijk zijn er meer verschillen dan overeenkomsten tussen beide componisten → qua levensloop, ideologie en muziek etc. Dia 3  Verdi versus Wagner  algemene verschillen met Verdi - woonde / werkte op talloze plaatsen in Europa o werkte vaak in opdracht van koningen e.d. en was vast verbonden aan operahuizen in grote delen van Europa → grootstedelijk persoon o kreeg uiteindelijk in Bayreuth zijn eigen theater en festival → mede mogelijk gemaakt door de Beierse koning Ludwig II (1845-1886) - had vaak grote financiële problemen - intellectuele inslag - had uitgesproken ideeën over maatschappij, kunst en muziek o schreef hierover talloze geschriften  Die Kunst und die Revolution en Das Kunstwerk der Zukunft (beide 1849) Oper und Drama (1851) o droeg dit op allerlei manieren uit → berucht is zijn uitgesproken antisemitisme

© F.P. Jansen – Viva Verdi (2013)

1

-

 Das Judentum in der Musik (1850/1869) arrogante, ijdele en eigenzinnige persoonlijkheid → grillig en excentriek

Dia 4  Verdi versus Wagner  muzikale verschillen met Verdi - verheven en soms bovennatuurlijke thematiek → minder nadruk op puur menselijke / aardse zaken - lanceerde het begrip van het ‘Gesamtkunstwerk’ o beschouwde de compositie als een overkoepelende eenheid van muziek, poëzie, handeling, decor etc. → deed dit allemaal zelf o de belangrijkste functies van het drama zijn de muziek, de scenische actie en de tekst  muzikale aspecten dienen daarom gemotiveerd te worden vanuit de dramatische handeling o daarom is het theatrale aspect van het grootste belang o doel van de opera diende drama te zijn → de muziek was slechts het middel  de praktijk was echter: de mooie, prachtige muziek met het drama als middel o noemde de opera feitelijke een muziekdrama - doorgecomponeerde werken o vooral in de orkestpartij is er sprake van een ononderbroken symfonische continuïteit (zgn. ‘unendliche Melodie’) → maar nog wel sprake van scènes o veelvuldig gebruik van Leitmotive o groot aandeel voor het orkest  dit is de plaats waar de Leitmotive worden uitgewerkt → in tegenstelling tot de Italiaanse opera waar veel meer nadruk ligt op het zuiver vocale o de zang is declamatorisch / reciterend → is meer een gesproken taal, duidelijk gearticuleerd o de echt melodische lijn is terug te vinden in het orkest  geen duidelijk onderscheid tussen recitatief en aria o tekst en zangmelodie waren slechts een middel en vormen een onderdeel van de symfonische structuur - zeer lange werken van ca. 5 à 6 uur - begin van de 3e akte uit Siegfried o de radeloze Wotan (in de gedaante van de Wanderer) roept Erda (Moeder Aarde) aan en vraagt haar om advies hoe het naderende einde van de goden te keren, maar zij kan hem niet helpen o voorbeeld van de orkestpartij die een hoofdrol speelt, declamatorische zang en toenemend gebruik van dissonanten, chromatiek en filmische orkestrale effecten


2

Dia 5  Verdi versus Wagner  overeenkomsten met Verdi - bepaalden gezamenlijk de operawereld in de 2e helft van de 19e eeuw - centraal in zijn oeuvre staat het genre van de opera - bij leven een zeer gevierd componist - was politiek geëngageerd - niet religieus → agnostisch / antireligieus - 2e echtgenote was ‘de sterke vrouw op de achtergrond’: Cosima WagnerLiszt (1837-1930) - schreef slechts 2 komische opera’s: 1) Das Liebesverbot (1836) 2) Die Meistersinger von Nürnberg (1868) - ♫ bruidsmars 'Treulich geführt' uit Lohengrin o 1 van de zeer weinige meer volkse melodieën van Wagner → in de loop der tijd uitgegroeid tot een ‘meezinger’ (in de trant van Verdi) Dia 6  Giuseppe Verdi  1873: Strijkkwartet in e kl.t. - traditionele vorm in een klassieke bezetting voor 2 violen, altviool en cello: I. Allegro II. Andantino III. Prestissimo IV. ♫ Scherzo Fuga – Allegro assai mosso - geschreven in het voorjaar van 1873 in Napels o tijdens een productie van Aida → deze liep vertraging op door ziekte van de sopraan Teresa Stolz o voor het eerst uitgevoerd op zijn hotelkamer voor een groepje vrienden - is het enige, belangrijke kamermuziekwerk van Verdi o was hier zelf zeer bescheiden over → beschouwde het als ‘puur amusement’  [verscheen desondanks in 1877 in druk] o is een melodieus, geestig werk geworden o wordt thans wel op waarde geschat → maar staat altijd in de schaduw van zijn grote opera’s en de vele andere strijkkwartetten die anderen componeerden o [latere versie voor strijkorkest]


3

Dia 7  Giuseppe Verdi  Teresa Stolz (1834-1902) - Boheemse sopraan met een glansrijke (internationale) carrière - verbleef een groot deel van haar leven (carrière) in Italië → o.a. talloze optredens in de Scala o werd beschouwd als 1 van de beste Verdi-vertolksters in de 19e eeuw (+ vele andere grote belcantowerken) o zong de hoofdrollen bij de (Italiaanse) premières van La forza del destino, Don Carlo en Aida, alsmede de sopraanpartij in het Requiem - was jarenlang de minnares van Mariani → tot aan 1871 nadat deze met Verdi was gebrouilleerd - ontwikkelde daarna een zeer hechte vriendschap met Verdi o er is nooit komen vast te staan of zij zijn minnares was of dat het alleen een hechte vriendschap was  verbleef vele malen in Sant’ Agata o uiteraard wel talloze speculaties hierover in de pers o er werden in de jaren 1870 vele brieven gepubliceerd die achteraf niet authentiek bleken te zijn  [Strepponi gedoogde het contact en stelde zich ambivalent op] Dia 8  Giuseppe Verdi  1873-1874: Messa da Requiem - grootste religieuze compositie van Verdi → opmerkelijk gezien zijn agnostische levensbeschouwing - gecomponeerd n.a.v. het overlijden van de humanistische schrijver / dichter Alessandro Manzoni (1785-1873) o daarom soms ook wel Manzoni Requiem genoemd o had al jarenlang een zeer grote bewondering voor hem o hadden eerst in 1868 persoonlijk kennisgemaakt o was zeer geraakt door zijn overlijden → was door zijn emoties niet in staat naar de begrafenis te gaan - werd uitgevoerd op 22 mei 1874 in de San Marco in Milaan → 1ste sterfdag van Manzoni o [had dit idee (met succes) gelanceerd bij de burgemeester van Milaan] o orkest (100 man) en koor (120 zangers) o was een groot (internationaal) succes → onmiddellijk gevolgd door 3 volgende uitvoeringen  het publiek stond tot op straat om iets van de muziek te kunnen horen  [Teresa Stolz zong de sopraansolo] o ging daarna hiermee op tournee → o.a. Parijs, Wenen en Londen (koor: 1200 [!] personen)


4

Dia 9  Giuseppe Verdi  1873-1874: Messa da Requiem - basis voor het werk vormde het ‘Libera me’ → was bestemd voor het (mislukte) requiem voor Rossini - is een monumentaal werk geworden voor 4-stemmig koor, 4 solisten en groot orkest → duurt ca. 85-90 minuten o te groot voor binnen een kerkelijke liturgie o in feite een zelfstandige compositie → vgl. met Bachs Messe in h-Moll en Beethovens Missa Solemnis - gebaseerd op de traditionele tekst van de katholieke dodenmis - heeft de impact van een opera met krachtige ritmes, sublieme melodieën en dramatische contrasten → om de krachtige gevoelens, opgewekt door de tekst, uit te drukken o brengt heftige thema’s als gevoelens van zorg en verlies alsmede het menselijke verlangen naar vergiffenis en genade muzikaal tot uiting o bewerkte een duet uit Don Carlos tot het ‘Lacrymosa’ - naast veel waardering (o.a. door Johannes Brahms ‘…geniaal werk’) ook veel kritiek o een religieus werk dat veel te opera-achtig zou zijn o zo zei Wagner-dirigent Hans von Bülow (1830-1894): ‘Een opera vermomd als een kerkelijk werk’ → kwam hier later op terug o Wagner uitte zich over het werk paradoxaal: ‘Het is beter, … niets te zeggen’ o de invloed van de Movimento Ceciliano versterkte de scherpe kanten van de tegenreactie op het Requeim  deze kerkhervormingsbeweging wilde de R.K-kerk ontdoen van een theatrale muziekstijl en de invloed van secularisatie indammen  terugkeer naar Gregoriaans gezang en de polyfonie van de Renaissance - ♫ ‘Dies irae’ Dia 10  Giuseppe Verdi  na 1875: compositorische stilte - besloot geen opera’s meer te componeren → was somber gestemd / teleurgesteld (beschouwde zijn operacarrière als beëindigd) o de toenemende (dominante) rol van Duitsland in de kunst- en theaterwereld o het nieuwe Italiaanse koninkrijk maakte de idealen van het Risorgimento niet waar o werd opgelicht door zijn vaste uitgeverij Riccordi → werd uiteindelijk goedgemaakt door de nieuwe generatie bij het familiebedrijf o.l.v. Giulio Ricordi (1840-1912) o vele vrienden geraakten in de financiële problemen → schoot hen te hulp


5

o toenemende aantal sterfgevallen in zijn omgeving → o.a. koning Vittorio Emanuele en librettist Piave (beiden in 1878), gravin Maffei (1886) en Muzio (1890) Dia 11  Giuseppe Verdi  na 1875: Arrigo Boito (1842-1918) - Italiaans componist en librettist - 1861: woonde na zijn studie in Milaan een tijd lang in Parijs → maakte kennis met o.a. Rossini en Verdi o schreef de tekst voor Verdi's Hymne der Naties (1862) o na 1868: toenemend contact met Verdi → o.a. medefinancier voor de uitvoering van de Messa da Requiem - raakte in Londen vertrouwd met de opera’s van Wagner - sloot zich in Italië aan bij de revolutionaire intellectuelenbeweging en streed mee tegen de Oostenrijkse overheersing - schreef zelf 2 opera’s: 1) Mefistofele o naar Goethe’s Faust: première op 5 maart 1868 in het Teatro alla Scala in Milaan o aanvankelijk een fiasco maar na de herziene (en flink ingekorte) uitvoering in Bologna een groot succes en een zeer gewaardeerd werk o ♫ finale (deel van de epiloog) uit de opera:  terug in zijn studeerkamer bespiegelt Faust (nu weer een oude man) dat noch in de werkelijke wereld, noch in de illusionaire, hij in staat was de perfecte ervaring te vinden waar hij zo naar verlangde  hij voelt dat zijn einde nabij is terwijl Mefistoteles zijn vertwijfeling bemerkt en (vastbesloten om zijn doel te bereiken) nodigt hij Faust uit tot nog meer exotische avonturen  een moment lang aarzelt Faust maar dan grijpt hij plotseling zijn bijbel en roept om Gods vergeving  Mefistofeles is verslagen en verzinkt in de grond terwijl Faust sterft → de hemelse heerscharen bezingen wederom de ultieme verlossing 2) Nerone [onvoltooid] o postume première: 1 mei 1924 in het Teatro alla Scala in Milaan → door anderen voltooid - tevens een gevierd librettist (onder het pseudoniem Tobia Gorrio) o vertaalde o.a. Rienzi en Tristan und Isolde van Wagner in het Italiaans o 1875: La gioconda van Amilcare Ponchielli (1834-1886) o herzag Simon Boccanegra (1881) o de laatste 2 opera’s van Verdi  door bemiddeling van Ricordi en dirigent Franco Faccio (18401891, tevens vriend en studiegenoot van Boito) kreeg Verdi opnieuw interesse voor een opera (zomer 1879)  werd uiteindelijk het Shakespeare drama Othello


6

Dia 12  Giuseppe Verdi  1879-1887: Otello - dramma lirico in 4 akten - libretto: Arrigo Boito → naar de tragedie Othello or The Moore of Venice (1604/05) van William Shakespeare (1564-1616) - première: 5 februari 1887 in het Teatro alla Scala in Milaan o gedirigeerd door Franco Faccio o omgewerkte Franse versie met ballet: 12 oktober 1894 in Opéra Garnier in Parijs  in een vertaling van Arrigo Boito en Camille Du Locle - het verhaal in grote lijnen o de jaloerse Moorse generaal Otello is getrouwd met de mooie Desdemona o de intrigant Jago heeft een hekel aan Otello en verzint een plan om hem te gronde te richten o hij vertelt aan Otello dat Desdemona een affaire heeft met Cassio (kapitein van Otello) → vervolgens hij regelt alle ‘bewijzen’ o overtuigd van de overspeligheid van zijn vrouw wurgt Otello haar o als de list van Jago eindelijk ontmaskerd wordt slaat Otello de hand aan zichzelf - werkte in het grootste geheim vele jaren aan de opera → toen deze rumoeren bekend werden waren er talloze speculaties en wilde iedereen deelnemen aan de première - ook de voorbereidingen verliepen in stilte → Verdi had het recht de première op het laatste moment te annuleren - werd een ongekend succes → doek ging bij het slotapplaus 20 maal (!) op o mede dankzij de zeer sterke zangerscast: tenor Francesco Tamagno (1850-1905 als Otello), bariton Victor Maurel (1848-1923 als Jago) en sopraan Romilda Pantaleoni (1847-1917 als Desdemona) o de dagen daarna werd veelvuldig ‘Viva Verdi’ in de straten van Milaan gescandeerd  [bij de première was ook de jonge Arturo Toscanini (1867-1957) aanwezig] o Verdi’s populariteit steeg tot ongekende hoogten en was een zeer gefortuneerd man  1887-1889: hield zich niet bezig met muziek maar was meer politiek / sociaal actief in zijn thuisregio → bekommerde zich om sociale voorzieningen en de minder bedeelden Dia 13  Giuseppe Verdi  1879-1887: Otello - hoog dramatisch werk en een hoogtepunt in Verdi’s oeuvre - verdere uitdieping van karakters / emoties - doorgecomponeerd werk → er is geen duidelijk nummeropbouw maar nog wel aria's, duetten e.a. (grenzen vervagen)


7

-

meer declamatorische zangstijl de rol van het orkest is veel prominenter dan voorheen → helder en fris, maar nooit te overheersend t.a.v. de tekst ♫ slotscène van Otello (4e akte): ‘Niun mi tema’ o slot van de opera waar Otello rouwt om de dood van Desdemona en sterft vervolgens zelf ook → zeer dramatisch, declamatorisch van karakter (geen ‘traditionele aria’) met een kleurrijke orkestpartij

Dia 14  Giuseppe Verdi  1889-1893: Falstaff - commedia lirica in 3 akten - libretto: Arrigo Boito → naar de komedie The Merry Wives of Windsor (1600/01) en het historisch drama King Henry IV (1597/98) van Shakespeare o werkten hier zeer enthousiast vanaf 1889 gezamenlijk aan → opnieuw in het geheim o Boito had Verdi overgehaald toch weer een opera te schrijven o bleek uiteindelijk een langgekoesterde wens van Verdi om (na 53 jaar) weer een komische opera te schrijven o werd zijn muzikaal (opera)testament - première: 9 februari 1893 in het Teatro alla Scala in Milaan o wederom een daverend succes → werd ‘belaagd’ door de pers, bewonderaars, vrienden etc. na de première o omgewerkte Franse versie: 18 april 1894 in de Opéra-Comique in Parijs - over de dikbuikige Sir John Falstaff en zijn immorele levenswandel t.a.v. amoureuze escapades, waarbij zijn omgeving allerlei listen bedenkt om hem een lesje te leren en tot inkeer te brengen (wat uiteindelijk ook lukt) o het werk eindigt met alle figuren die een verzoeningsfuga ten gehore brengen: ♫ ‘Tutto nel mondo è burla’ [‘Alles in de wereld is een grap’] o het koor zingt in deze slotscène de veelzeggende woorden ‘Ride ben chi ride la risata final’ [‘Wie het laatst lacht, lacht het best’] - muzikaal een stilistische voortzetting in de trant van Otello o ondanks de hoge leeftijd van de componist straalt het werk een opmerkelijk frisheid en speelsheid uit Dia 15  Giuseppe Verdi  1894-1901: laatste jaren - stopte nu definitief met opera’s componeren o ondanks voorstellen van Boito voor Anthony and Cleopatra en King Lear - kreeg talloze hoge onderscheidingen in Italië, Frankrijk en Oostenrijk - besteedde veel tijd aan charitatieve activiteiten o voor de bouw van een rusthuis voor bejaarde musici zonder pensioen o even buiten Milaan kwam het Casa di Riposo tot stand → echter pas na zijn dood voltooid o had per testament bepaald dat het huis de royalty’s van zijn opera’s kreeg


8



-

[tegenwoordig de laatste rustplaats van Verdi en zijn echtgenote in de kapel van het huis en Casa Verdi geheten] november 1897: overlijden van Giuseppina (82) t.g.v. een longontsteking o kreeg een sobere uitvaart in Busseto zonder bloemen en muziek o was een enorm verlies voor Verdi → was decennialang zijn steun en toeverlaat geweest

Dia 16  Giuseppe Verdi  1894-1901: laatste composities - legde een grote belangstelling aan de dag voor de 16e eeuwse Renaissancecomponist Giovanni Pierluigi da Palestrina (ca. 1525-1594) → symbool voor de zuivere katholieke kerkmuziek o dacht hier al sinds 1879 over na → wilde daarmee de ‘verduitsing’ van de muziek tegengaan o niet zozeer als herstel van de religieuze muziek (gezien zijn agnostische levensinstelling) - componeerde daarop een 4-tal werken met de stijl van Palestrina op de achtergrond - 1898: door Ricordi (als piano uittreksel) uitgegeven onder de naam Quattro Pezzi Sacri 1) Ave Maria o voor 4-stemmig koor a capella o gebaseerd op een bijzonder type toonladder (zgn. ‘scala enigmatica’) die harmonisch niet te duiden is: c-des-e-fis-gis-ais-b-c 2) Stabat Mater o voor 4-stemmig koor en orkest o zeer expressieve toonzetting van de wenende Maria aan de voet van het kruis van Christus 3) Lauda alla Vergine Maria o voor 4-stemmig vrouwenkoor op een tekst van Dante (1265-1321) uit diens Paradiso uit 1318 o herinnert zeer sterk aan de polyfonie van de 16e eeuw 4) Te Deum o voor sopraansolo, twee 4-stemmige koren en orkest o traditioneel een lofzang voor feestelijke / heugelijke gebeurtenissen → kroningen, overwinningen etc. o hier sober en zonder grandeur → veel anders dan de Messa da Requiem o eindigt met een lofzang door de sopraan


9

Dia 17  Giuseppe Verdi  1898-1901: het einde - toenemende afname van zijn krachten na het overlijden van Giuseppina → verminderd gezichtsvermogen, moeite met lopen, trillende handen etc. - voelde zich steeds vaker eenzaam in Sant’ Agata → verbleef daarom veelvuldig in het Grand Hotel in Milaan (waar zijn geadopteerde dochter Maria voor hem een suite had gehuurd) o was niet meer in staat om te reizen of om te componeren o werd voortdurend omringd door zijn dierbaren: Maria, Teresa Stolz, Boito en Ricordi - 21 januari 1901: getroffen door een fatale beroerte → daarna niet meer bij kennis - stierf op 27 januari 1901 om 2.50 uur - 30 januari: aanvankelijk (sober, zonder muziek en gezang) begraven op het Cimetero Monumentale in Milaan o desondanks werd in de straten van de stad door het volk ‘Va pensiero’ uit Nabucco gezongen - 26 februari: definitieve begrafenis in het Casa di Riposo (samen met Giuseppina) o geschiedde onder zeer grote belangstelling → er stonden ca. 200.000 mensen (!) langs de route o tevens waren aanwezig leden van het Italiaanse koninklijk huis, belangrijke politici en tal van vooraanstaande personen uit de maatschappij o een koor van ca. 900 man o.l.v. Toscanini zong wederom het ‘Va pensiero’ Dia 18  Giuseppe Verdi  voorlaatste hoogtepunt in de geschiedenis van de Italiaanse opera - na hem alleen nog het versimo met Giacomo Puccini (1858-1924) als zijn ‘natuurlijke opvolger’ → daarna is de leidende rol van Italië in de internationale operawereld voorbij - stilistisch grotendeels in de lijn van Verdi maar met meer heftiger aangezette dramatiek en aangezwollen melodische uitbarstingen → neiging naar overdramatisch en sentimenteel - nadruk op het vocale aspect met kleurrijke en illustrerende orkestpartijen → voortzetting van de Laatromantische traditie - [groot verschil met zowel de opera’s van Wagner als de vroege werken van Richard Strauss (1864-1948) Salome en Elektra] - ♫ Giacomo Puccini – ‘O soave fanciulla’ uit La bohème → grote liefdesduet van Mimi en Rodolfo aan het slot van de 1ste akte


10

 logisch uitvloeisel van het belcantotijdperk → vooral de stijl van Bellini (in mindere mate Rossini en Donizetti)  zuiver menselijke emoties en hartstochten staan altijd centraal → herkenbaar voor iedereen  bleef daarbij dicht bij het ‘gewone volk’ staan  is na zijn dood onafgebroken 1 van de meest gespeelde operacomponisten aller tijden gebleven - sommige hedendaagse bronnen vermoeden dat zijn populariteit op zijn retour is → ten gunste van Wagner (vooral in dit herdenkingsjaar) - gezien de vele Verdi-producties wereldwijd bij talloze operahuizen lijkt dit niet waarschijnlijk  ♫ Ave Maria uit Quattro Pezzi Sacri


11

Viva Verdi! College V

Recommend Documents