Vitamine D Essentieel prohormoon
Biochemie en fysiologie
• Vit D in voeding: D3 (cholecalciferol, dierlijk) D2 (ergocalciferol, plantaardig). • Belangrijkste bron is de aanmaak id huid oiv zonlicht: >90% vd Vit D status • Lichte huidskleur (Type I-II) met regelmatige zonblootstelling: 2/3 zonlicht- 1/3 voeding • Advies Gezondheidsraad: tussen mrt en nov 15-30 min zonblootstelling tussen 11-15 h met onbeschermd hoofd en onderarmen • Winterspiegel: 20-40nmol/L lager, dieptepunt feb/mrt • Vaststellen vit D status: 25-hydroxyvitamine D (calcidol) 1.25-dihydroxyvitamine D (calcitriol) alleen bij ernstige nierinsufficientie • Ca. 3% van onze genen bevatten Vit D respons element -> synthese van eiwitten
Vitamine d deficientie • • • •
<25 nmol/l ernstig deficient 25-50 nmol/l insuffiecient >50 nmol/l voldoende voor botaanmaak >75-100 nmol/l mogelijk additionele pos effecten • >250 nmol/l toxisch
Risicogroepen Ouderen: >70 jr, mn na opname in verpleeg-/ verzorgingshuis • Oorzaak: verminderde zonexpositie en minder efficiente aanmaak door de oudere huid - Zelfstandig wonen: 50 % <50 nmol/L - Verzorging/ verpleging: 85-90% < 50 nmol/L Niet-westerse allochtonen, mannen en vrouwen • Oorzaak: rel calciumarme voeding, bedekkende kleding, donkere huid en zonmijdend gedrag • 37-66% <25 nmol/L Obesitas • Oorzaak: een belangrijk deel vh aangemaakte vit D verdwijnt id vetmassa en is niet meer direct beschikbaar
Beoordeling Gezondheidsraad obv wetenschappelijke onderbouwing + Botgezondheid • Vit d verkleint het risico op botbreuken/ rachitis • 400-800 IE >65 jr in combinatie met calcium geeft een relatieve reductie niet-wervelfracturen van 10-20 % + Beschermende rol bij vallen • Vit D tekort veroorzaakt osteomalacie en osteoporose • Voorafgaand: spierzwakte en spier-/ botpijn - Beschermende functie bij:
kanker (prostaat-, colon-, borstkanker) Hart- en vaatziekten Auto-immuunziekten( DM, MS, RA) infectieziekten Gebaseerd op observationeel onderzoek, meer dubbel-blind gerandomiseerd onderzoek nodig
Voedingsnorm • 1 microgram = 40 IE • Aanvaardbare bovengrens van inname EFSA: volwassenen 100 ug/ dag, (4000IE) 0-1 jr: 25 ug/ dag (1000 IE) 1-10 jr: 50 ug/ dag (2000 IE)
Suppletieadvies • 0-4 jr: 10 ug/ dag (400 IE) • >70 jr: 20 ug/ dag ( 800 IE) -> >50 nmol/l met 1200 mg calcium • 4-70jr: -> > 30 nmol/l Suppletie: - Weinig zonblootsteling: 10 ug (400 IE) - Donkere huidskleur: 10 ug (400 IE) aanname even hoge vit D behoefte - Vrouwen 50-70 jr: 10ug (onvoldoende onderzoek)
Diabetes en Vitamine D Observationeel onderzoek: Vit D is betrokken bij: • de dysfunctie van de B-cel id pancreas • Insuline resistentie • Systemic inflammation Bovengenoemde factoren kunnen leiden tot de ontwikkeling van DM. Behandeling van deficientie verbeterd de DM
zwangeren • Geen verhoogde behoefte • Niet-westers: 75 %: < 30 nmol/l • Vit D spiegel vd pasgeborene = 2/3 vd moeder • Donkere huid/ weinig zonblootstelling: 10 ug/ dag ( 400 IE) Advies GZR: preconceptie starten met 10ug/ dag NHG-standaard M32: Het gebruik van extra vitamine D wordt niet aanbevolen, tenzij daarvoor ook buiten de zwangerschap een indicatie is Recent onderzoek Weisse: voedselallergie bij baby bij hoog maternaal Vit D (onduidelijk: gem serum waarde is 22, wat is hoog?)
• Colecalciferol: 50.000IE/ ml • Eenmalig doseren met 100.000 IE geeft een gemiddelde stijging van de 25-hydroxyvitamine D-serumwaarde met circa 35 nmol/l na 1 week. • het positieve effect hiervan is na 2-3 maanden verdwenen. • Suppletie met 25 µg of 50 µg dd (1000 respectievelijk 2000 IE) leidt tot een eindniveau van 40-70 respectievelijk 80-100 nmol/l 25hydroxyvitamine D in het serum. • Controle na 2 maanden dagelijkse suppletie blijkt in de praktijk noodzakelijk vanwege wisselende therapietrouw.
Vit d overdosering • Zonlichtexpositie in badkleding totdat licht erytheem ontstaat, levert 10.000-20.000 IE vitamine D op, ver boven de ‘aanvaardbare bovengrens van inneming’ van 50 µg dd (2000 IE dd). • Doseren met 25.000 IE/week cholecalciferol FNA bleek effectief en veilig. Meta-analyses vonden geen hypercalciëmie bij concentraties tot circa 650 nmol/l 25-hydroxyvitamine D, maar veiligheidshalve wordt een bovengrens van 250 nmol/l geadviseerd.
Bij wie bepalen vit D spiegel? • • • • •
Alle zwangeren > 70 jr Vrouwen > 50 jr Mensen met een donkere huidskleur Weinig zonblootstelling
Voorstel screenen Vit D • Bij spreekuurbezoek risicogroepen Vit D laten bepalen? • Doseren op geleide van de spiegel • Controle na 2-6-12 maanden? (therapietrouw) • Zwangeren alleen bij aangetoonde deficientie? • Diabeten screenen? • Standaard schema afspreken of individueel? maar dan goed gedocumenteerd in dossier voor ass
