Vitale kernen en buurten “Een levenlang sportief actief in de eigen omgeving”
Vitale kernen en buurten in het kort Met de methodiek van vitale kernen en buurten willen de 12 provinciale sportorganisaties, verenigd in Sportkracht12, de leefbaarheid in dorpen, wijken en buurten vergroten. Sport en bewegen is daarbij het bindmiddel. In een vitale kern of buurt spelen de bewoners en sportaanbieders een hoofdrol. Op basis van hun behoefte en ideeën wordt een vernieuwend sport-en beweegaanbod dichtbij de mensen gecreëerd, waaraan diverse locale partijen hun bijdrage leveren. Actief meedoen is het sleutelwoord; soms als consument, soms als aanbieder of vrijwilliger of soms gewoon als supporter. Voorzieningen worden zo beter benut, de sociale structuur versterkt en gezondheidsachterstanden verkleind. De methodiek van vitale kernen en buurten is gebaseerd op succesvolle projecten van diverse provinciale sportorganisaties ( Groningse Sportdorpen, Drentse Beweegbuurten, Sportdorp 2028 Fryslan en Vereniging van de Toekomst Limburg) en sluit goed aan bij het overheidsprogramma van sport en bewegen in de buurt.
Inleiding De rijksoverheid zet de komende jaren stevig in op het stimuleren van sport en bewegen in de buurt. Om de gezonde keuze ook de makkelijke keuze te laten zijn, kiest het kabinet er voor om het sport- en beweegaanbod veilig en dichtbij de woonvoorzieningen te organiseren. Locaal maatwerk en verbinding met het gemeentelijke gezondheid- en sociale beleid zijn daarbij belangrijke uitgangspunten. Door de impuls Sportbuurtcoaches wordt geïnvesteerd in het uitbreiden van het aantal sportbuurtcoaches naar 2900 in 2013 (incl. de huidige combinatiefunctionarissen). Met de extra sportimpuls worden locale sport-en beweegaanbieders uitgedaagd om een locale alliantie te vormen en een integraal plan voor een sportbrede aanpak van maatwerkactiviteiten te ontwikkelen en uit te voeren. De sportbuurtcoach kan hierin een belangrijke rol vervullen. Bovenstaande sportprioriteiten lijken zich in eerste instantie vooral te richten op wijken en buurten in (middel)grote steden. Maar de genoemde regelingen zijn uiteraard ook bedoeld voor kleine kernen en dorpen in plattelandsregio’s. Zoals bekend is in Nederland vooral in de provincies Limburg, Drenthe, Friesland, Zeeland en Groningen een sterke vergrijzing en ontgroening gaande en is er sprake van krimp. Vaak is in deze krimpgebieden sprake van achterstanden op sociaaleconomisch niveau en op het gebied van gezondheid. De krimp op het platteland heeft daarnaast direct gevolgen voor het 1
ruimtegebruik, het voorzieningenniveau, de leefbaarheid en het sportaanbod in de eigen omgeving. Zo staat de deelname aan sportactiviteiten in krimpregio’s sterker onder druk dan in de niet-krimpgebieden. Ook zijn vraag en aanbod onvoldoende op elkaar afgestemd. Demografische ontwikkelingen, gemeentelijke herindelingen en veranderend sportconsumentengedrag heeft er toe geleid dat het voortbestaan van veelal kleinere sportclubs in gevaar is. De problemen van de sportverenigingen in de krimpregio’s zijn: - Teamsporten hebben moeite om voldoende leden te behouden, met name jeugdleden. De deelname aan wedstrijden en competities staat onder druk. - Onvoldoende exploitatiemogelijkheden en -middelen voor accommodaties - Ontbreken van doelgroepenbeleid - Te weinig vrijwilligers om de vereniging draaiende te houden - Financiële situatie van verenigingen wordt nijpender In de provincie Groningen hebben bovenstaande ontwikkelingen geleid tot een aanpak om in plattelandsregio’s het sport en beweegaanbod beter te laten aansluiten bij de locale vraag, om de voorzieningen slimmer te benutten en om meer mensen effectiever te betrekken bij sport- en beweegactiviteiten in de eigen omgeving. Dit concept is onder de titel “Sportdorp” al in verschillende dorpen en kernen toegepast door Huis voor de Sport Groningen. Ook in andere provincies worden soortgelijke integrale methodieken ingezet in kleine kernen en buurten. Sportkracht12, het samenwerkingsverband van 12 provinciale sportorganisaties, heeft op basis hiervan een unieke en effectieve methodiek ontwikkeld die niet alleen toepasbaar is in de kleine kernen van plattelandsregio’s, maar ook in buurten en wijken van (middel)grote gemeenten. Met deze methodiek wil Sportkracht12 gemeenten ondersteunen bij het uitvoeren van plannen die aansluiten bij de prioriteiten van het sportbeleid en tevens bijdragen aan het verhogen van de leefbaarheid in de directe woonomgeving.
Visie De achterliggende visie bij deze methodiek is dat het stimuleren van sport en bewegen in kleine kernen en buurten direct en indirect invloed heeft op de sociale structuur en cohesie. Door de behoeften van bewoners en verenigingen als uitgangspunt te nemen en hen te betrekken bij de organisatie en uitvoering van activiteiten in de eigen omgeving, wordt de leefbaarheid en sociale participatie vergroot. Er wordt een wij-gevoel gecreëerd, creativiteit ontlokt en ontmoeting tussen jong en oud gestimuleerd. Met sport als bindmiddel wordt een bijdrage geleverd aan het wegwerken van gezondheidsachterstanden, wordt de sociale infrastructuur in kleine kernen en buurten versterkt en kunnen voorzieningen beter worden benut. De kracht zit hem vooral in het locale maatwerk, de “samenwerkingsfactor” en de zelforganisatie. Alleen door creatieve samenwerking met bestaande organisaties uit onderwijs, welzijn, sport, woningbouw en zorg kan een alliantie van locale partijen worden gevormd die de handen ineen slaan om kleine kernen en buurten vitaler, gezonder en sportiever te maken. Daarbij worden geen nieuwe structuren opgetuigd, maar dwarsverbanden gelegd en cocreatie gestimuleerd bij bestaande vrijwilligersverbanden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De sportvereniging heeft een belangrijke spilfunctie.
2
Missie en doel Sportkracht12 wil een leven lang sport en bewegen aanbieden in kernen, dorpen, wijken en buurten. Ze wil daarbij de methodiek van vitale kernen en buurten stapsgewijs (te beginnen in kleine kernen en dorpen) toegankelijk maken voor elke gemeente in Nederland en daarbij bijdragen aan: - het verhogen van de sportparticipatie door het faciliteren van gemeenten en locale partijen bij het ontwikkelen en uitvoeren van de sportimpuls - het verhogen van de leefbaarheid en sociale cohesie in de kleine kernen van krimpgebieden en achterstandsbuurten van (middel)grote gemeenten - het wegwerken van gezondheidsachterstanden van specifieke doelgroepen (jeugd, ouderen, mensen met overgewicht, eenzaamheid, handicap, etc) - het realiseren van de Olympische ambitie om in 2016 een gezonde en sportieve samenleving te hebben. - het zelforganiserend vermogen van bewoners
Doelgroep De primaire doelgroep van “vitale kernen en buurten” zijn alle inwoners van kleine kernen uit plattelandsregio’s en van buurten en wijken in (middel)grote gemeenten. De methodiek is gericht op een levenlang sporten en bewegen en daarom gericht op alle leeftijdsgroepen. Als secundaire doelgroep wordt gekozen voor mensen met een gezondheids- en/of beweegachterstand.
De 10 kernelementen van vitale kernen en buurten De methodiek heeft tien kernelementen die de basis vormen bij elke locale maatwerkaanpak. 1. Vraaggestuurd De methodiek gaat primair uit van een behoeftepeiling bij de inwoners van de kern of buurt. Hiermee worden niet alleen motieven en wensen achterhaald, maar wordt ook draagvlak gecreëerd en zelfsturing bevorderd. Zo kan aanwezige energie worden gebundeld, communicatie op groepen worden afgestemd en een flexibel aanbod op maat worden ontwikkeld. 2. Samenwerkingsgericht Het creëren van samenwerkingsverbanden van locale partijen is fundamenteel. Het gaat hierbij niet alleen om sportaanbieders, maar juist ook om allerlei buurtgerichte vrijwilligersgroepen zoals huisartsen, scholen, welzijnsorganisaties, cultuurinstellingen, kinderopvangorganisaties en bedrijven. Doel is te komen tot een breed verband van mensen en partijen met expertise, energie en elan. De sportvereniging is hierbij veelal de spil en de continuïteitsfactor. 3. Vernieuwend en laagdrempelig sport- en beweegaanbod Vanuit het samenwerkingsverband wordt op basis van de behoefte een passend sport- en beweegaanbod voor alle leeftijdsfasen gecreëerd, dat aantrekkelijk, flexibel en daarmee
3
laagdrempelig is. Actief meedoen wordt bevorderd, zowel in fysieke zin als in organiserende of aanmoedigende zin. 4. Planmatige aanpak Het gehele proces om tot een sportieve en vitale kern of buurt te komen wordt planmatig georganiseerd en begeleid. De methodiek kent een effectief, op de locale situatie afgestemd stappenplan, wat in de praktijk al meerdere malen succesvol is toegepast. Zo wordt van A tot Z een opbouw gerealiseerd die stevig verankerd is en continuïteit waarborgt. 5. Bindende processturing Elke methodiek valt of staat met een energieke motor; een bindend figuur die in staat is om partijen te koppelen, bewoners te enthousiasmeren en nieuw sportaanbod dichtbij te realiseren. Deze projectleiders moeten aan het begin met zorg worden geselecteerd zodat de opstartfase goed wordt begeleid. Vanzelfsprekend kunnen bij de locale uitvoering de sportbuurtcoaches een natuurlijke rol vervullen. 6. Toekomstbestendig De methodiek is zoveel mogelijk gebaseerd op zelforganisatie. Dat betekent dat na de opstartfase de sportverenigingen, de bewoners en andere locale partijen zelf in staat zijn om de organisatie ter hand te nemen. Dat zorgt voor continuïteit, is kosteneffectief en draagt bij aan het zelforganiserend vermogen van burgers. 7. Optimaal voorzieningengebruik Door de betrokkenheid van vele partijen en de noodzaak om het aanbod dichtbij te organiseren, worden bestaande voorzieningen beter benut. Door middel van kleine aanpassingen of creatieve oplossingen worden gebruikstijden verruimd, nieuwe ruimten toegankelijk gemaakt of multifunctionele indelingen gemaakt. 8. Digitale ondersteuning De methodiek van vitale kernen en buurten wordt ondersteund met een uitgekiende digitale ondersteuning die onder meer voorziet in een interactieve website, een nieuwsbrief en gebruik van sociale media om mensen te informeren, te enthousiasmeren en actief te betrekken. Op deze wijze wordt tevens gewerkt aan een online community, waardoor steeds meer mensen op elkaar betrokken (kunnen) worden. 9. Maatschappelijke rol “Vitale kernen en buurten” heeft niet alleen tot doel om meer mensen levenslang te binden aan sport en bewegen, maar ook om het zelforganiserend vermogen van bewoners aan te wakkeren, eenzaamheid terug te dringen, gezond gewicht te bevorderen en kwetsbare doelgroepen actief te betrekken. De methodiek valt of staat met het mobiliseren van sociaal kapitaal en heeft daarom een belangrijke maatschappelijke functie in zowel krimp- als groeiregio’s. Daarnaast kan de methodiek goed aansluiten bij andere leefstijlinterventies. 10. Financieel aantrekkelijk De kosten voor het organiseren van een vitale kern of buurt zijn betrekkelijk laag. Het gaat vooral om opstartkosten in de eerste twee jaar voor een projectcoördinator, een behoeftepeiling, nieuw sportaanbod, bijeenkomsten en communicatie (ca. €27.500 p.j.). De kosten na de opstartfase blijven beperkt tot de directe kosten, zoals zaalhuur, materiaal, etc. Deze kunnen uiteraard door deelnemersbijdragen worden bekostigd. Het is echter aan te bevelen om de projectcoördinator of sportbuurtcoach voor een aantal uren aan het project verbonden te laten blijven
4
Vitale kern Ommeland (fictief voorbeeld) In Ommeland is vorig jaar gestart met het project vitale kernen en buurten. Nadat een behoeftepeiling werd gehouden onder de 4000 bewoners van de buurt, zijn onder aanvoering van de plaatselijke sportvereniging veel locale partijen gemobiliseerd om tot een passend sport- en beweegaanbod in de buurt te komen. Bewoners hebben zelf meegedacht en kunnen nu actief of passief meedoen met tal van activiteiten op het sportveld, in het park, in de gymzaal, in het dorpshuis en zelfs in de speelruimte van de peuterspeelzaal. Na twee jaar is het sport- en beweegaanbod meer dan verdubbeld, het aantal leden van sportverenigingen met 25% gegroeid, het aantal actieve vrijwilligers met 10% toegenomen en het aantal deelnemers aan activiteiten en evenementen structureel gestegen (cijfers gebaseerd op reële uitkomsten van bestaande sportdorpen). De wethouder, zelf actief deelnemer in haar wijk, is razend enthousiast. Niet alleen vanwege de sportieve deelname, maar vooral door de betrokkenheid van het gezondheidscentrum, de sportverenigingen, de kerken, de woningbouwcorporatie, de plaatselijke supermarkt en het ICT-bedrijf in de buurt die de digitale ondersteuning organiseerde. “Door deze unieke samenwerking, slaan we bruggen tussen organisaties, culturen en mensen en vergroten we de leefbaarheid en gezondheid in onze wijk”, aldus de wethouder.
De rol van Sportkracht12 Sportkracht12 kan vanuit alle provincies de gemeenten ondersteunen met het opzetten van vitale kernen en buurten. Door jarenlange ervaring met locale advisering en uitvoering, kennis van de sportmarkt en kunde in procesmanagement, zijn de provinciale sportorganisaties dé partner om de methodiek op te zetten en structureel te verankeren in de eigen kern, buurt of wijk. Sportkracht12 biedt gemeenten en locale partijen hulp bij: - het uitvoeren van de Sportimpuls, - het selecteren en begeleiden van de sportbuurtcoaches, - de planvorming en opstart van vitale kernen en buurten - het monitoren van de resultaten. Door de landelijke implementatiekracht van Sportkracht12 kan de methodiek snel en efficiënt voor tal van gemeenten tegelijk worden uitgevoerd. Het rendement is groot. Met een betrekkelijk kleine investering in de opstartfase, wordt een structureel aanbod gecreëerd in een stabiele infrastructuur van samenwerkende partners. Daarmee wordt met vitale kernen en buurten een vernieuwende impuls gegeven aan het locale sport en beweegbeleid.
5
Financiering In onderstaand schema wordt een indicatie gegeven van de kosten voor de opbouwfase van een vitale kern of buurt. Na deze twee jaar kan de methodiek zonder extra financiële impuls worden gecontinueerd. Wel is het aan te bevelen om de sportbuurtcoach te blijven betrekken bij de verdere ontwikkeling en coördinatie. e
Kostenindicatie
1 jaar
e
2 jaar
Uitvoering methodiek Vitale kernen en buurten Projectcoördinatie (25u op jaarbasis a 85,-) Inzet projectleider of sportbuurtcoach (8u pw a 50,-)*)
€ 20.125,00 € 2.125,00 € 18.000,00
€ 20.125,00 € 2.125,00 € 18.000,00
Activiteitengeld Behoeftepeiling Startbijeenkomst Vernieuwd sportaanbod Communicatie Website en Sportcommunity Reis- en telefoonkosten Vergaderkosten Administratiekosten Totaal per Vitale kern of buurt
€ 8.800,00 € 1.500,00 € 1.000,00 € 2.000,00 € 1.500,00 € 1.200,00 € 1.000,00 € 400,00 € 200,00 € 28.925,00
€ 6.000,00
€ 2.000,00 € 1.500,00 € 900,00 € 1.000,00 € 400,00 € 200,00 € 26.125,00
. *) de uurprijs van de sportbuurtcoach is een actuele inschatting op basis van de inschaling van personeel binnen de voormalige regeling combinatiefunctionarissen. Indien deze taak wordt uitbesteed, zal de prijs navenant stijgen.
6
