Vitale coalities, betere gezondheid, meer participatie

Vitale coalities, betere gezondheid, meer participatie

nota gezondheidsbeleid gemeente Rijssen-Holten 2014-2017

September 2014 Gemeente Rijssen-Holten

1

Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding 1 Wettelijk kader en overheidsverplichtingen 1.1 Wettelijke context van de nota gezondheidsbeleid 1.2 Van het rijk naar de regio 1.3 Van regionaal naar lokaal beleid 2. Gezondheidsprofiel 2.1 Feiten en cijfers 2.1.1 Demografische gegevens 2.1.2 Leefstijl 2.1.3 Sociaal Economische Status (SES) 2.1.4 Psychische gezondheid 3. Ambities en doelstellingen lokaal gezondheidsbeleid 3.1 Ambities 3.2 Speerpunten 4. Coalitiepartners 4.1 Vitale Coalities 4.2 Wmo 4.3 Sport 4.4 Jeugd 4.5 Integrale Veiligheid 4.6 Groen Conclusie Overzicht lokale en regionale nota’s Literatuurlijst

1 2 4 4 4 5 6 6 6 8 11 11 13 13 14 16 16 17 20 21 24 26 28 29 30

2

Samenvatting Op basis van de staat van de Nederlandse volksgezondheid stelt de minister van VWS iedere vier jaar een landelijke nota gezondheidsbeleid vast, met de landelijke speerpunten op het gebied van de publieke gezondheidszorg. Ook regionaal, via een traject in GGD verband, is een Twentse nota lokaal gezondheidsbeleid gemaakt met de titel: ‘Vitale coalities, Betere gezondheid, meer participatie’.1 Aangezien veel gezondheidsproblemen niet stoppen bij de gemeentegrens, is een regionale aanpak vanuit inhoud en samenwerking een logische keus. De tekst van de regionale nota is nu als basis gebruikt voor deze lokale nota. Hieraan is de gezondheidsanalyse van Rijssen-Holten toegevoegd en zijn lokale aandachtspunten, prioriteiten en accenten integraal in de nota verwerkt. Voor u ligt de lokale nota volksgezondheid 2014-2017. Als bouwstenen voor deze nota zijn de gezondheidsprofielen van de regio gebruikt. Op grond van die uitkomsten heeft de gemeente zich ten doel gesteld om, náást het beleid van bestrijden van ongezondheid, zich te richten op het aanjagen van de bevordering van gezondheid en het voorkomen van ziekten door het aanpakken van de risicovolle (leefstijl) factoren. Een brede samenhangende benadering van gezondheid is de basis. Gezondheid is een toestand van compleet fysiek, mentaal en sociaal welbevinden en niet alleen de afwezigheid van ziekte of andere gebreken.2 Gezondheidsbeleid richt zich dus enerzijds op het algeheel welzijn van de burger en tegelijkertijd streeft de gemeente er naar om via preventief beleid ziekte op afstand te houden. De trend die zichtbaar is in het landelijk preventiebeleid, dat via integraal gezondheidsbeleid er op gericht is mensen langer en in goede gezondheid te laten leven, is positief. Deze landelijke trend willen we in Rijssen-Holten evenaren, vasthouden en ondersteunen. De kansen op gezondheid voor individuele burgers verschillen en mensen kunnen ziek worden door een diversiteit aan oorzaken en omstandigheden. Gezondheid is en blijft een belangrijk thema. In het persoonlijk leven van mensen, maar ook beleidsmatig nu gemeenten steeds meer zorgtaken gedecentraliseerd krijgen. Door zorg te dragen voor een gezonde omgeving waarin het maken van gezonde keuzes aantrekkelijk en toegankelijk is, legt Rijssen-Holten het accent op eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht van mensen. Centraal in deze nota staat het begrip Vitale Coalities: De weg naar een vitale coalitie begint met het besef dat het behalen van gezondheidswinst niet alleen vanuit het gezondheidsdomein wordt bereikt. Daarom is bij de bevordering van volksgezondheid samenwerking en coördinatie tussen betrokken gemeentelijke beleidsterreinen met invloed op gezondheid essentieel. Door het stroomlijnen van samenhangende doelstellingen rondom gezondheid en vitaliteit van de burger na te streven en middelen efficiënter en effectiever in te zetten, kan uiteindelijk meer resultaat met nagenoeg eenzelfde inspanning gehaald worden. Door overzicht te geven en verbindingen te vormen tussen beleidsterreinen, zal gezondheid een duidelijker plek krijgen in het gemeentelijk beleid. Deze nota volksgezondheid gaat uitsluitend in op die gezondheidsfactoren waarop gemeentelijk beleid van invloed is.

1 2

In december 2012 heeft de Bestuurscommissie van de GGD ingestemd met deze nota. Definitie van gezondheid, Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO), 1948.

1

Inleiding De visie op gezondheid is aan veranderingen onderhevig. De laatste jaren wordt gezondheid niet alleen maar beschouwd als de afwezigheid van ziekte, maar in een breder perspectief gezet. Gezondheid is: Een toestand van algeheel lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en niet alleen de afwezigheid van ziekte of gebrek.3 Het dynamische vermogen van mensen om zich aan te passen en zelf regie te voeren over hun welbevinden, is essentieel in het bredere gezondheidsplaatje.4 Dit betekent dat een integrale benadering van gezondheid noodzakelijk is. Hoe pakken we dit aan? Achtergrond en verantwoording van de nota Voor u ligt de nota gezondheidsbeleid 2014-2017. Dit is de vierjarige beleidscyclus die het Rijk gebruikt als basis voor het algemene volksgezondheidsbeleid. Uit het Regeerakkoord blijkt dat de ambities voor het gezondheidsbeleid met minder budget moeten worden gerealiseerd. Bij de opstelling van de nota is daarmee rekening gehouden. Deze notitie neemt de regionale nota ‘Vitale coalities, Betere gezondheid, meer participatie’ als uitgangspunt en vult dit aan met de lokale prioriteiten, aandachtspunten, accenten en activiteiten uit Rijssen-Holten. De regionale nota houdt nadrukkelijk rekening met de bestuurlijke wens gezondheidsbeleid niet verkokerd aan te vliegen.5 Een eendimensionale nota gaat voorbij aan maatschappelijke en bestuurlijke vraagstukken binnen gemeenten.6 In de context van decentralisatietrajecten en transformaties, ligt steeds meer nadruk op zelfredzaamheid, meer eigen kracht en meer meedoen van burgers. Daarmee moet een gemeentelijke inzet van „slim verbinden‟ gepaard gaan met - en vooral de huidige publieke gezondheid moet nog meer gaan aansluiten op - bestuurlijke wensen, omdat geen extra gelden beschikbaar zijn. Deze invalshoeken vormen de belangrijkste bakens voor deze nieuwe regionale nota gezondheidsbeleid. De gemeente Rijssen-Holten volgt deze regionale lijn. Naast de individuele verantwoordelijkheid van de burger voor een goede gezondheid heeft de (lokale) overheid de taak de gezondheid van haar burgers te bewaken, te beschermen en te bevorderen. Deze nota biedt een overzicht van gezondheidstaken die op dit moment in diverse beleidsterreinen worden opgepakt en is dus geen instrumentele handleiding. De nota dient vooral als inspiratiebron om samen, vanuit ieders eigen verantwoordelijkheid, te blijven investeren in het behouden en verbeteren van de volksgezondheid. Het is dus geen leidend document. Voor concrete beleidsplannen en projecten waar gezondheidsaspecten in zijn verweven, zijn diverse gemeentelijke nota‟s en notities opgesteld. De titels van deze documenten staan in het overzicht van lokale en regionale beleidsdocumenten op pagina 30. Deze nota is afgeleid van de regionale lijn vanuit GGD Twente, die door de gemeente gevolgd wordt. Grensoverschrijdende problematiek met gezondheidsthema‟s worden vaak 3

Definitie van gezondheid zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) die hanteert in haar beleid. Denk aan: kracht om invloed uit te oefenen op eigen leven, toegang tot de juiste voorzieningen, kennis over leefstijl, gezondheidsvaardigheden, een goed ingerichte en veilige woonomgeving (ruimte voor spelen en sporten), een stevig sociaal netwerk en een basisopleiding en werk 5 In de Wet Publieke Gezondheid is opgenomen, dat de gemeenteraad binnen twee jaar na openbaarmaking van de landelijke nota gezondheidsbeleid, een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vaststelt, waarin de raad in ieder geval aangeeft op welke wijze doelstellingen gehaald worden met de in deze Wet genoemde gemeentelijke uitvoerings- en bevorderingstaken. In Twente is deze opgave meegenomen in de bestuursagenda Publieke Gezondheid en de vertaling ervan in de Programmabegroting en de productenraming van GGD Twente. 6 Vooral de decentralisatietrajecten (AWBZ en Jeugdzorg) en andere transities die er aan komen,, geven nieuwe impulsen aan gezondheidsbeleid. 4

2

ook op regionaal niveau aangepakt en Rijssen-Holten haakt aan bij het uitvoeringsbeleid. Op regionale afstemming ligt in deze nota geen nadruk. Het brandpunt ligt op de toepassing in lokale omstandigheid. 7 Leeswijzer Hoofdstuk één brengt de taken van het wettelijk kader voor het voetlicht. De landelijke, regionale en lokale overheden hebben wettelijke verplichtingen op het gebied van gezondheid en die vormen het startpunt en referentiekader van deze nota. Hoofdstuk twee geeft het huidige gezondheidsprofiel van de inwoners van de gemeente weer. Gezondheid hangt, naast aanleg, samen met de sociaaleconomische positie, en met (perspectief op) wonen (woonomgeving), leefstijl en school/werk. De huidige situatie van gezondheid is het uitgangspunt waarop beleid wordt aangepast. Hoofdstuk drie zoomt in op ambities en doelstellingen van de gemeente. De wens is om meer gezondheidswinst te halen uit samenwerking met andere beleidsterreinen en daaruit voortvloeiende verbindingen en coalities mee te nemen. De speerpunten van de regionale nota die zijn opgesteld vanuit deze coalities komen ook aan bod.8 Deze speerpunten zijn: Thema: bewegen en voeding prioriteit: preventie op het gebied van alcohol, drugs, overgewicht. Thema: doegroen prioriteit: zorgen voor goede fiets- en wandelpaden en voldoende speelruimte in wijken. Thema: openbare geestelijke gezondheidszorg GGZ prioriteit: (nog) meer inzetten op risicogroepen. Thema: verbinden 0e en 1e lijns zorg prioriteit: toegankelijkheid en bereikbaarheid van de zorg waarborgen en woon-zorg-zones realiseren. Hoofdstuk vier geeft een overzicht van vitale coalities met beleidsterreinen binnen de gemeente en externe lokale partners die zich bezig houden met onderwerpen die grenzen aan en overlappen met gezondheidsbeleid. Dit is aan de hand van aantal aanprekende concrete voorbeelden aangetoond. Uitdrukkelijk is uit het bestuur de wens naar voren gekomen dat de inzet moet zijn „slim verbinden‟, omdat geen extra gelden beschikbaar zijn. Prioriteiten, aandachtspunten en accenten uit Rijssen-Holten zijn toegevoegd aan het regionale beleidskader en komen in dit hoofdstuk aan de orde in de vorm van beleidsplannen en activiteiten die raken aan gezondheid. In de conclusie staat een korte samenvatting van de bevindingen met een advies over gezondheidsbeleid met een korte blik op de toekomst. 7

Voor regionale activiteiten verwijs ik graag naar: http://www.sportserviceoverijssel.nl/, www.twentsegezondheidsverkenning.nl/beleid/regionaal-beleid en http://www.ggdtwente.nl/. 8 Om uit het domein van publieke gezondheid en zorg te komen en aansluiting te krijgen bij andere gemeentelijke beleidsterreinen is aan GGD Twente gevraagd een multidisciplinaire denktank LGB bij elkaar te roepen op regionaal niveau onder voorzitterschap van een gemeentesecretaris uit de regio met als opdracht te komen tot 'vitale coalities' vanuit de goede voorbeelden die al in Twente voorhanden zijn.

3

1 Wettelijk kader en overheidsverplichtingen Het beleidsterrein publieke gezondheid is een verantwoordelijkheid van de overheid. Publieke gezondheid richt zich op de gezondheid van de samenleving en groepen die extra aandacht nodig hebben. Gemeenten bepalen welke keuzes op dit terrein worden gemaakt. Besluitvorming over lokaal gezondheidsbeleid vindt plaats in een politieke omgeving. Gezondheid beïnvloedt de redzaamheid van burgers en de omgeving beïnvloedt de gezondheid. Met dit uitgangspunt zetten we in op meer gezondheid, dicht bij de burger, met gebruik van diverse gemeentelijke beleidsterreinen. 1.1 Wettelijke context van de nota gezondheidsbeleid In de Wet Publieke Gezondheid9 zijn de rollen en verantwoordelijkheden opgenomen van de belangrijkste publieke partijen (RIVM, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Gemeenten). Ook de specifieke taken van het gemeentelijke volksgezondheidsbeleid zijn hier in vastgelegd.10 In de wet staat beschreven dat elke gemeente verplicht is om iedere 4 jaar zijn ambities op het gezondheidsbeleid te actualiseren in een gemeentelijke nota gezondheidsbeleid. Het doel van dit beleid is om een gezonde fysieke- en sociale omgeving voor burgers te creëren en een gezonde leefstijl te stimuleren. Voor de professionele uitvoering van gezondheidsbeleid zijn gemeenten wettelijk verplicht een (regionale) gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD) in stand te houden. Een groot deel van de uitvoering van Publieke Gezondheidstaken ligt bij de GGD Twente. Deze instelling voert verschillende taken uit waaronder infectieziektebestrijding, jeugdgezondheidszorg, inspecties op het gebied van hygiënezorg, medische milieukunde en initiatief bij incidenten en crisis.11 Het rijk stelt om de vier jaar een kabinetsnota gezondheidsbeleid op. Deze nota geeft inzicht in het landelijke kader en de politieke context tussen gezondheid en het beleid op andere terreinen, zoals sport, onderwijs en de fysieke omgeving. De landelijke prioriteiten bieden aangrijpingspunten voor de regionale en gemeentelijke gezondheidsnota. Deze koppeling tussen landelijke en gemeentelijke nota wordt de preventiecyclus genoemd.12 De Inspectie voor de Gezondheidszorg ziet toe op de loop van de cyclus en is verantwoordelijk voor het proces. 1.2 Van het rijk naar de regio In mei 2011 is de kabinetsnota gezondheidsbeleid „Gezondheid dichtbij‟ verschenen met de landelijke prioriteiten op het terrein van de publieke gezondheid en preventie. Naast de speerpunten voor preventie uit de vorige rijksnota – het tegengaan van roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie – zijn dat de gezondheidsrisico‟s in de omgeving, perinatale sterfte13 en toename van chronische ziekten. Het motto van het kabinet is dat mensen verantwoordelijk zijn voor hun leefstijl. Dit betekent dat niet de overheid maar de mensen zélf in eerste instantie aan zet zijn. Voor het maken van afwegingen zijn taal en rekenvaardigheden essentieel. Deze vaardigheden vormen het fundament van de zogenaamde 9

In artikel 1 van de Wpg staat dat tot de gemeentelijke verplichting behoort: „De gezondheid beschermende en gezondheid bevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke groepen daaruit, waaronder begrepen het voorkómen en het vroegtijdig opsporen van ziekten‟. 10 Ibidem. 11 Voor meer details, zie: de bestuursagenda Publieke Gezondheid, programmabegroting GGD en de productenraming GGD van Regio Twente 12 http://www.ggd.nl/static/filebank/93ee13e1b114db941d3eb11c3c6bd18c/preventiecyclus-wpg.pdf 13 De afdeling jeugdgezondheidszorg van GGD Twente participeert in en driejarig onderzoek van de Erasmus MC naar perinatale sterfte in de gemeente Enschede. De resultaten van dit onderzoek worden gedeeld met alle Twentse gemeenten.

4

gezondheidsvaardigheden.14 De kracht en de beïnvloeding van de keuze ligt bij het individu en zijn directe woon, werk, en leefomgeving. Er wordt aangedrongen op het promoten van gezond gedrag door aan te sluiten bij de belevingswereld van de burgers. In het regionale gezondheidsbeleid liggen dezelfde accenten en aandachtspunten. Om meer zicht te hebben op de bestuurlijke context van het gezondheidsbeleid in de regio, is in de voorbereiding een drietal wethouders Publieke Gezondheid15 geïnterviewd en gevraagd naar hun kijk op regionaal gezondheidsbeleid. De vraagstelling richtte zich op de politieke context, inhoud van de nota en de procedure. Wat betreft de context worden hoofdzakelijk de decentralisatietrajecten naar voren gebracht en wordt hierbij de nadruk gelegd op „participatie‟, „zelfredzaamheid‟ en ‟versterken eigen kracht‟ van burgers met daarbij het verzoek te richten op risicogroepen. Daarnaast wordt het belang onderstreept om vooral samen te werken met andere gemeentelijke beleidsterreinen. De bestuurlijke inzet is een praktische en pragmatische nota; compact, lokaal toepasbaar en herkenbaar. Opgeroepen wordt om slim te organiseren en te verbinden.

Vitaliteit is nodig om mee te doen in de samenleving! Mede op basis hiervan heeft op 9 februari 2012 de Bestuurscommissie (BC) Publieke Gezondheid (PG) ingestemd met het kader voor de regionale nota lokaal gezondheidsbeleid en is aan GGD Twente gevraagd een multidisciplinaire „denktank LGB‟ bij elkaar te roepen onder voorzitterschap van een gemeentesecretaris uit de regio met als opdracht te komen tot een integrale aanpak van gezondheidsbeleid. 1.3 Van regionaal naar lokaal beleid Hoe kan de gemeente de kansen op meer gezondheid en op meer gezond gedrag van haar burgers stimuleren met het doel meer gezonde jaren en meer vitaliteit? Gemeenten zijn verantwoordelijk voor publieke gezondheid. De uitvoering van acties binnen het gezondheidsbeleid worden zoveel mogelijk uitgevoerd door experts op de specifieke deelterreinen. Het is de gemeentelijke ambitie om de gezondheidsproblemen die de grootste bedreiging zijn voor de maatschappij door middel van collectieve preventie aan te pakken. Het is bovendien zaak om in te zetten op meer samenhang in de aanpak, hierover meer in hoofdstuk 3 en 4. Uitgezonderd de biologische factoren, beïnvloedt het gemeentelijk overheidsbeleid direct of indirect de factoren die de gezondheid van een burger bepalen; de leefstijl (zoals bewegen, alcoholgebruik of voeding), de gezondheidszorg (beschikbaarheid en toegankelijkheid) en de fysieke- (milieu, het groen, veiligheid, woonomgeving) en sociale omgeving (sociale ondersteuning en leefbaarheid). Veel factoren zijn van invloed op gezondheid, die niet louter vanuit gezondheidsbeleid zijn te sturen. Voor het effectief beïnvloeden van gezondheidsproblemen in de gemeente zijn beleid, maatregelen en acties nodig vanuit andere beleidsterreinen Andersom kan gezondheid een bijdrage leveren aan de doelstellingen van andere beleidssectoren: gezonde kinderen kunnen beter leren, gezonde burgers kunnen aan het werk of op andere fronten „meedoen‟ in de maatschappij. Het meewegen van effecten op het gebied van gezondheid in bestuurlijke beslissingen op meerdere beleidsterreinen die overlap hebben met gezondheid is, indien van toepassing, een wettelijke eis. 14

Gezondheidsvaardigheden zijn vaardigheden van individuen om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en te gebruiken bij het nemen van gezondheid gerelateerde beslissingen 15 17 De wethouders mevrouw Oude Alink (Hengelo) en de heren Winkelhorst (Oldenzaal) en Van Zwanenburg (Hof van Twente)

5

2 Gezondheidsprofiel

Cijfers geven aan dat we in Twente ongezonder zijn dan in de rest van Nederland.16 De levensverwachting is lager in vergelijking met het Nederlands gemiddelde, er is meer sterfte aan hart- en vaatziekten, kanker, psychische stoornissen, COPD en diabetes mellitus. Er wordt in Twente meer gerookt, er zijn meer overmatige en zware drinkers en het percentage mensen met overgewicht is hoger dan het Nederlands gemiddelde. Deze ongezondheid belemmert Twentse burgers in kansen om zich te ontwikkelen, op het vinden van werk, op een gelukkig leven. Achterstanden die in de eerste levensjaren wordt ingezet, worden in het latere leven niet meer ingelopen. Dit komt de kwetsbare economische positie van Twente niet ten goede.17 Een groot aantal factoren beïnvloedt de volksgezondheid en gezondheid is op verschillende manieren te meten. Vaak wordt gekeken naar het vóórkomen van ziekten en aandoeningen, de levensverwachting, sterfte en doodsoorzaken, maar daarnaast is ook de ervaren gezondheid een maat voor gezondheid. Naast genetische aspecten zijn de veiligheid van de leefomgeving, de kwaliteit van de (gezondheids)zorg en het gedrag van mensen van invloed op de gezondheid. Om het gezondheidsbeleid te actualiseren, moet worden gekeken naar de huidige situatie. Hoe (on)gezond is de regio en de gemeente Rijssen-Holten eigenlijk? Dit gezondheidsprofiel is opgesteld met behulp van informatie uit onderzoeken uitgevoerd door de GGD en de Twentse gezondheidsverkenning uit maart 2013.18 2.1 Feiten en cijfers De situatieschets van het lokale gezondheidsprofiel begint met een overzicht van de demografische gegevens. De feitelijke gezondheidssituatie wordt beschreven aan de hand van cijfers over de ervaren gezondheid, sterfte en voorkomen van ziekten en chronische aandoeningen. Vervolgens worden profielen van leefstijlkeuzes en daaraan gelieerde gezondheidsaspecten (overgewicht, rook- en drinkgedrag, drugsgebruik en seksuele gezondheid) uitgelicht. De sociaaleconomische situatie heeft ook invloed op gezondheid en komt daarna aan bod. 2.1.1 Demografische gegevens In de gemeente Rijssen-Holten wonen 37.615 mensen.19 Op een aantal aspecten wijkt RijssenHolten negatief af ten opzichte regionale en landelijke cijfers. Het percentage laagopgeleiden is in Rijssen-Holten hoger dan in Twente en Nederland en er zijn minder mensen met een hoog inkomen. Dit, in combinatie met de vergrijzing en grotere stijging van het aantal 65+ers, zijn ontwikkelingen die aandacht behoeven. 20

16

In 2006 is in overleg met het veld in de regionale nota “Twente kiest voor gezond leven en werkt aan gezondheid” vooral ingezet op de landelijke gezondheidsthema's. Maar de achterstand blijft. Twente scoort nog steeds onvoldoende. 17 De Twentse GezondheidsVerkenning (TGV) geeft informatie over de gezondheid, de risicofactoren en het welbevinden van Twentenaren. Ook in het provinciale onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl (Fit en gezond in Overijssel 2012) bevestigt dit beeld. 18 Gezondheid op de rails, gemeente Rijssen-Holten, maart 2013. 19 Per 01-01-2013, bron: Gemeente Rijssen-Holten, Concept Demografische Prognose 2013 lange termijn, oktober 2013. Met een inwoneraantal van 28.648 in Rijssen en 8.967 in Holten. De prognose is dat Rijssen in 2035 een inwoneraantal van 33.650 en Holten van 7.970 heeft. 20 Dit is gebaseerd op de gehele gemeente. Bij een onderscheid tussen de kernen is het belangrijk mee te nemen dat Rijssen relatief jong is en in bevolkingsprognoses groeit en Holten vergrijst en in prognoses krimpt.

6

De gemiddelde levensverwachting in de gemeente Rijssen-Holten is vergelijkbaar met die van Twente en Nederland. Over de periode 2007-2010 was de sterfte gemiddeld 70 per 10.000 inwoners in Rijssen-Holten. In Twente en Nederland was dit respectievelijk 76 en 72 per 10.000 inwoners. De sterfte aan hart- en vaatziekten is hoger in de gemeente Rijssen-Holten in vergelijking met Twente en Nederland, terwijl de sterfte aan kanker juist lager is.

Een aandachtspunt van de feitelijke gezondheidssituatie is de vergrijzing. De met deze ontwikkeling gepaard gaande verwachting is dat mobiliteitsbeperkingen en chronische aandoeningen zoals Diabetes Mellitus sterk zullen toenemen in de toekomst. Ouderen in Rijssen-Holten ervaren hun gezondheid minder vaak (26%) als matig tot slecht dan de gemiddelde Twentenaar (29%). Dit percentage stijgt echter met de leeftijd, want met name 75-plussers in Rijssen-Holten ervaren hun gezondheid vaker als matig tot slecht: 30%. Deze gezondheidsbeleving is een indicator van de gezondheid van de gemeente. Uit onderzoek is gebleken dat ervaren gezondheid een sterk voorspellende maat voor sterfte is: hoe slechter de ervaren gezondheid, hoe groter de kans op overlijden. De toegenomen levensverwachting 7

zorgt voor een toename van de 'oudere' ouderen. Met het stijgen van de leeftijd vindt een stapeling van gezondheidsvraagstukken plaats In deze situatie is het van belang in te zetten op meer kwaliteit van leven en welzijn. Met andere woorden: inzetten op zo lang mogelijk gezond meedoen. 2.1.2 Leefstijl Een ongezonde leefstijl kan Het risico op ziekten waar Nederlanders het meest aan overlijden, hart- en vaatziekten, kanker en chronische luchtwegaandoeningen, is door gezondere leefgewoonten te verkleinen. Burgers moeten gestimuleerd worden er voor te kiezen gezonder te leven. Volwassenen behoren zich steeds meer bewust te zijn van de keuze die zij daarin (kunnen) maken en van hun voorbeeldfunctie voor jongeren. Op het gebied van leefstijl scoort de Twentenaar en inwoner van de gemeente Rijssen-Holten slechter dan de gemiddelde Nederlander.21 Hieronder staat een uiteenzetting van de leefstijlfactoren overgewicht, roken, alcohol en drugs en seksuele gezondheid. Overgewicht De gemeente Rijssen-Holten scoort, evenals de rest van Twente, slecht op het percentage van de bevolking met overgewicht: van de 13-16 jarigen heeft 16% overgewicht, bij volwassenen is dit 46% en bij ouderen 62%. In alle leeftijden geldt dat overgewicht meer voorkomt bij laagopgeleiden dan bij hoogopgeleiden.

21

Gezondheid op de rails, gemeente Rijssen-Holten

8

Tabel overgewicht:22 Periode : 2012

VMBO klas 2 298

HAVO/VWO klas 2 176

VO totaal 474

Totaal

Aantal onderzoeken

3 jaar Groep 2 Groep 7 BO totaal 425 461 439 900

Pct ondergewicht Pct normaal gewicht

13 77

10 81

11 78

11 79

7 77

6 82

7 79

10 79

Pct overgewicht Pct ernstig overgewicht

8 1

8 1

10 1

9 1

13 3

11 1

12 2

10 2

Pct (ernstig) overgewicht* 9

9

11

10

16

12

15

11

Pct (ernstig)overgewicht in 10 de Regio*

14

16

15

20

12

16

14

1799

* Overgewicht en ernstig overgewicht samengenomen

Het leefstijlprobleem overgewicht moet integraal worden aangepakt door samenwerking te stimuleren tussen sport en gezondheid/zorg.23 De gemeente Rijssen-Holten blijkt achter te lopen op het gebied van sport ten opzichte van de andere gemeenten. Volgens de norm (NNGB) wordt het minst bewogen in Rijssen-Holten, hier wonen relatief veel inactieven. Van de deelnemers aan E-MOVO uit Rijssen-Holten voldoet 9% aan de strenge beweegnorm van minimaal een uur per dag beweging; van de Twentse deelnemers is dit 18%. Het aandeel kinderen en volwassenen dat lid is van een sportvereniging is in Rijssen-Holten lager dan gemiddeld in Overijssel. Maar niet alles is slecht: evaluaties van volksgezondheidsbeleid tonen aan dat er een recente daling is van het aantal mensen met overgewicht in de regio.24 Roken In Twente wordt meer gerookt dan in Nederland. Gemiddeld rookt 29% van de Nederlandse bevolking van 12 jaar en ouder. Het percentage jonge rokers in Rijssen-Holten is hoger dan gemiddeld in Twente: 24% versus 17%. Bij volwassenen en ouderen is het aandeel rokers vergelijkbaar met dat in de rest van Twente.25 Ten opzichte van 2010 is het aantal rokers met 4% gedaald. Alcohol In Twente wordt meer overmatig en zwaar gedronken dan in Nederland. Nederland is 18% van de bevolking van 12 jaar en ouder een overmatige of zware drinker. Twente (20%) ligt significant boven het landelijk gemiddelde. Onder overmatige en zware drinkers wordt verstaan: personen die gemiddeld per dag 3 of meer (mannen) of 2 of meer (vrouwen) glazen alcohol drinken (overmatig drinken) of personen die minstens 1 keer per week 6 of meer 22

http://twenteinbalans.nl/overgewicht-cijfers/twentse-cijfers/304.html onderzoek van 2012 Fit en gezond in Overijssel 2012, Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl 24 Het percentage (ernstig) overgewicht in de gehele regio Twente blijft tussen 2006 en 2011 opmerkelijk constant: in 2006 was het 17%, in 2007 18%, in 2008 17%, in 2009 en 2010 18% en in 2011 weer 17%. In 2012 zien we voor het eerst een significante daling, naar 15%. http://www.twenteinbalans.nl/overgewichtcijfers/twentse-cijfers/400-nadere-analyses-grote-steden-platteland-opleidngsniveau-geslacht.html 25 Twentse Gezondheidsverkenning (TGV) Gezondheid op de rails, van de GGD Twente. Beschikbaar op: http://www.gezondheidsatlastwente.nl/images/Cijfers_gemeenten/Kernboodschappen_RijssenHolten_voor_website.pdf 23

9

glazen alcohol op één dag drinken (zwaar drinken).Ruim de helft van de respondenten (53%) van E-MOVO in Rijssen-Holten (13-16 jarigen) geeft aan in de afgelopen 4 weken alcohol te hebben gedronken (Twente is 44%). Zevenendertig procent geeft aan de afgelopen 4 weken aan binge-drinken (vijf of meer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) te hebben gedaan. Van de volwassenen rapporteert 17% overmatig alcoholgebruik, bij ouderen is dit 5%.

Ontwikkelingen over afgelopen jaren zijn niet louter negatief: volgens een recent onderzoek van E-MOVO is gebleken dat vergeleken met 2003 en 2008 procentueel minder leerlingen in de laatste vier weken alcohol dronken of aan binge-drinken (meer dan 5 glazen) gedaan hebben.26 Drugs Uit onderzoek met anonieme respondenten blijkt dat de gemeente Rijssen-Holten te maken heeft met ruim 100 jongeren (deels feitelijke en deels vermoedelijke informatie), in de leeftijd van 12/13 tot 23 jaar, die in verschillende mate soft- en harddrugs gebruiken.27 Een onderzoek van E-MOVO onder leerlingen uit klas 2 en 4 uit Rijssen-Holten die hebben deelgenomen aan test, gaf 7% aan wel eens softdrugs te hebben gebruikt, vergelijkbaar met de algemene trend in Twente. Vmbo-ers rapporteren dit vaker dan Havo/Vwo-ers. 3% gaf aan in de laatste 4 weken softdrugs te hebben gebruikt. Seksuele gezondheid Aandacht voor seksuele gezondheid in de gemeente Rijssen-Holten is van belang. Van de leerlingen die meededen aan E-MOVO die ooit geslachtsgemeenschap hebben gehad, zegt 53% niet altijd een condoom te gebruiken; 20% zegt nooit een condoom te gebruiken. In 26

E-MOVO staat voor Elektronische Monitor en Voorlichting. E-MOVO is een onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van een elektronische vragenlijst onder jongeren in klas 2 en klas 4 in het voortgezet onderwijs. De leerlingen beantwoorden individueel op de computer vragen over onder meer hun gezondheid, welbevinden, thuissituatie, school, schoolbeleving, vrije tijd en leefstijl. Na afloop ontvangen deelnemer een persoonlijke gezondheidsadvies lezen dat gebaseerd is op de gegeven antwoorden. 27 Nota drugsgebruik jongeren Rijssen-Holten 2013-2014, juli 2013.

10

Rijssen-Holten gaf 7% van de respondenten uit het E-MOVO onderzoek aan wel eens een seksuele ervaring te hebben gehad tegen hun zin in. 2.1.3 Sociaal Economische Status (SES) De SES (inkomen, opleiding, beroepsstatus) is een belangrijke indicator voor de mate van gezondheid. Uit landelijk onderzoek blijkt dat het verschil in levensjaren en gezonde levensjaren tussen de meer welgestelde en de minder welgestelde heel groot is, namelijk 3,5 jaar respectievelijk 12 jaar.28 De gemiddelde SES in Twente is beduidend lager dan het nationaal gemiddelde. Mannen met een lage SES leven gemiddeld 6,9 jaar korter dan mannen met een hoge SES en bij vrouwen ligt dat verschil op 5,7 jaar. De verschillen tussen hoge en lage SES op het gebied van gezonde levensverwachting zijn echter nóg groter. Lager opgeleide mannen en vrouwen leven respectievelijk 18,8 en 16,4 jaar minder in goed ervaren gezondheid dan hoger opgeleide mannen en vrouwen. Met andere woorden, mensen uit een lage SES leven korter en verkeren gedurende hun leven gemiddeld ook nog in een minder goede gezondheid. In Twente ligt het besteedbaar inkomen lager dan het landelijke gemiddelde en voor Rijssen-Holten liggen de cijfers rond het regionale gemiddelde:

Gemiddeld besteedbaar inkomen van personen die 52 weken een inkomen hebben gehad uit arbeid Naar gemeente in 2009 CBSStatline, 2012

2.1.4 Psychische gezondheid29 Psychische gezondheid is eveneens een maat voor de kwaliteit van leven. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring zoals angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Iets minder dan een derde van de volwassenen en de ouderen in Rijssen-Holten heeft een matig risico op depressie of een angststoornis, vergelijkbaar met de rest van Twente. Drie procent heeft een hoog risico, eveneens vergelijkbaar met Twente.30 Hieronder vallen zowel lichte, matige als ernstige psychische ongezondheid. Uit de laatste 28

De onderzoeken onder jongeren en ouderen geven op veel momenten een verschil tussen de sociale klassen te zien, die altijd ten nadelen van de zwakkeren uitvallen met betrekking tot gezondheid. 29 In juli 2013 waren er in Rijssen-Holten 155 inwoners met een AWBZ indicatie voor PSY grondslag, dat is 10% van het totaal aan indicaties voor de gemeente. Voor meer informatie over inwoners van Rijssen-Holten met een indicatie voor AWBZ-zorg, zie: CIZ Basisrapportage AWBZ, gemeente Rijssen- Holten. 1 juli 2013 1 januari 2013 1 juli 2012. 30 F.D.H. Koedijk en C.L.A.J. Boom, Twentse gezondheidsverkenning: gezondheid op de rails. Rijssen-Holten maakt deel uit van de Twentse gezondheidsverkenning. Oktober 2013.

11

meting van de GGD uit 2007 blijkt dat het percentage jongeren dat zich psychisch ongezond voelt in Rijssen-Holten het laagst (9%), zie onderstaande tabel.31

Figuur 2: Percentage jongeren uit klas 2 (13- en 14 jarigen) en klas 4 (15- en 16 jarigen) dat psychisch ongezond is per gemeente in 2007 (GGD Regio Twente, 2007)

De Nederlandse bevolking is gemiddeld nog nooit zo gezond geweest als nu en tegelijkertijd zijn er ook nog nooit zoveel zieken geweest als nu. Vanuit deze notie vindt er een omslag plaats in het denken en handelen. Niet de ziekte maar de gezondheid moet centraal staan en niet de zorg voor de ziekte, maar het gedrag dat leidt tot gezondheid.32 Werken aan gezondheid wordt hiermee beïnvloeding van gedrag.

Figuur: Model Lalonde 1974, gecombineerd met Mc Ginnis 2002

31

http://www.twentsegezondheidsverkenning.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=418%3Acijfe rs-depressie-jongeren&catid=146&Itemid=158 32 Johan Polder, Sjoerd Kooijker, Fons van der Lugt. De Gezondheidsepidemie; Waarom we gezonder en zieker worden. Amsterdam, Reed Business, 2012 (ISBN 978 90 352 3497 0)

12

3. Ambities Rijssen-Holten ambieert een duurzame en gezonde gemeente te worden. Een gemeente waarin gezonde keuzes gemakkelijk zijn en waar voor kwetsbare groepen een sociaal vangnet is. De hoofddoelstelling voor het lokaal gezondheidsbeleid in álle Twentse gemeenten in de komende 4 jaar is: Het bevorderen van de gezondheid en vitaliteit van de Twentse burger. 3.1 Ambities en doelstellingen Net als tijdens de vorige beleidsperiode, steunt gemeente Rijssen-Holten vooral op de regionale coproductie tussen de GGD Twente en de Twentse gemeenten.33 De regionale nota lokaal gezondheidsbeleid is opgesteld in dialoog met gezondheidsprofessionals uit het veld en met inhoudelijke (proces)ondersteuning van GGD Twente. Uitgangspunt van de regionale aanpak is dat lokaal gezondheidsbeleid meer omvat dan het in stand houden van voorzieningen. Het participeren in deze regionale aanpak voor het lokaal gezondheidsbeleid biedt de mogelijkheid om grensoverschrijdende onderwerpen of problematiek in samenwerking met buurgemeenten en de GGD effectiever op te pakken. Regionale samenwerking biedt daarnaast een podium om bestuurlijke slagkracht te ontwikkelen. Het gezondheidsbeleid van Rijssen-Holten is af te leiden uit de manier waarop zaken uit andere beleidsvelden die overlap vertonen met gezondheidsbeleid pragmatisch worden opgepakt. Dit staat omschreven in ouderen- en jeugdnota‟s, sportnota‟s, welzijnsplannen, woonvisies en veiligheidsplannen. De prioriteiten liggen vanuit maatschappelijke ondersteuning in het bijzonder op het bevorderen van veiligheid en welzijnsplannen.34 Het doel van deze nota is om de onderdelen die inhoudelijk overlappen met gezondheidszorg op overzichtelijke manier samen te brengen en vanuit de „gezondheidsbril‟ te bekijken. Uiteindelijk heeft de nota de ambitie dat beleidsterreinen gezondheid meenemen in de voorbereiding van hun plannen en bij de uitvoering ervan. Al geruime tijd buigt de bestuurscommissie Publieke Gezondheid35 en het bestuurlijk afstemmingsoverleg Wmo zich over de vraag ‘wat is er nodig om het beter te doen’. In de door de bestuurscommissie opgestelde Bestuursagenda Publieke Gezondheid zijn zeven ambities vastgesteld die voort moeten vloeien uit het Publieke Gezondheidsbeleid:36 • Inwoners van Twente moeten minimaal net zo lang in gezondheid leven als in de rest van Nederland: • De Twentse jeugd moet in staat zijn om een gezond leven te leiden. • Ouderen moeten in de gelegenheid zijn om gezond oud te worden. • In Twente moet iedereen gelijke kansen op gezondheid krijgen. • Nieuwe ontwikkelingen en bedreigingen moeten tijdig worden gesignaleerd. 33

Bij de totstandkoming van het regionale gezondheidsbeleid zijn drie fases doorlopen. In de eerste fase zijn de centrale thema‟s voor de komende vier jaar bepaald. Vervolgens is een inventarisatie gemaakt van de huidige preventieactiviteiten per gezondheidsthema en tevens de vaststelling van de aanvullende acties. De laatste fase bevat het uitvoeringsprogramma om de gewenste gezondheidswinst te realiseren en vormt de eindnotitie. 34 Naast het “Beleidsplan Wmo 2011-2014 Meedoen en verbinden”, is in de kadernota “Integrale veiligheid 2011-2014, Zicht en grip op veiligheid in de gemeente Rijssen-Holten” en het “Masterplan wonen-welzijn-zorg: verbreding naar woonservicewijken (2011-2014)” beleid rondom veiligheid en welzijn uitvoerig beschreven. 35 Voor het domein Gezondheid heeft Regio Twente een functionele bestuurscommissie aan wie bevoegdheden van het dagelijks bestuur zijn overgedragen. Deze bevoegdheden worden vermeld in de 'Verordening op de bestuurscommissies Regio Twente'. In deze bestuurscommissie, die wordt voorgezeten door een lid van het dagelijks bestuur, heeft vanuit elke gemeente de betreffende portefeuillehouders zitting. http://www.regiotwente.nl/bestuur/bestuurscommissie-publieke-gezondheid 36 Bestuursagenda Publieke Gezondheid, Opdracht aan de GGD, 2012 – 2015.

13

• Infectieziekten en andere bedreigingen uit de omgeving worden moeten worden voorkomen en gereduceerd. • Inwoners die buiten de reguliere hulpverlening vallen, moeten actief worden beschermd. 3.2 speerpunten Om de ambities die in regionaal verband zijn vastgesteld te realiseren, zijn vier thema‟s vastgesteld waarop de gemeenten gezondheidsbeleid baseren. Op basis van interviews met een 3-tal wethouders Publieke Gezondheid aangevuld met ambtelijke adviezen vanuit de beleidsterreinen Publieke Gezondheid, Jeugd, Wmo, Sport en Groen heeft de bestuurscommissie Publieke Gezondheid speerpunten vastgesteld voor het regionaal kader lokaal gezondheidsbeleid 2012 – 2016. Het betreft drie inhoudelijke thema‟s en één procesthema: 1. Bewegen en voeding Het bevorderen van bewegen, afgestemd op doelgroep en behoefte van burgers, gecombineerd met gezonde voeding.

2. Doegroen Inrichting openbare ruimte en groen verzilveren voor welzijn en ontmoeten: Uitgenodigd worden voor bewegen en doen in de wijk.

3. Collectieve preventie GGZ Op tijd interveniëren („weerbaar maken‟) met als doel „gezond meedoen‟. Gezond meedoen

4. Verbinden 0e en 1e lijn Preventie (0e lijn) een eerstelijnszorg verbinden door benutten rol huisarts en praktijkondersteuners en voorliggende (preventie)voorzieningen om vooral risicogroepen en chronisch zieken (waaronder kwetsbare ouderen) te bereiken.

Er is bestuurlijke urgentie ontstaan in het sociale domein, in het bijzonder in de publieke gezondheidszorg, om krachten te bundelen. Nu investeren in preventie, voorkomt dat de gemeentelijke financiën te zeer belast worden met uitgaven voor zorg. Het is nodig om intensiever verbindingen te leggen met andere gemeentelijke beleidsterreinen die van invloed zijn op gezondheidsfactoren om op deze wijze gezondheidswinst te genereren. Hoe kunnen we dit doen? In onderstaand schema is per thema ingezoomd op de te betrekken gemeentelijke beleidsterreinen. Meer over de verbindingen, vitale coalities, in hoofdstuk 4.

14

Gemeentelijke politiek /maatschappelijke uitdagingen

Vitaliteit van burgers en samenleving

Hulpstructuur zorg in de wijk

Gewenst effect LGB - meer zelfredzaamheid - meer eigen kracht - meer participatie

Leefomgeving

Verbinden 0e en 1e lijn

Doegroen

Beperken gezondheidsrisico’s

Collectieve preventie GGZ

Bewegen en sport

Bewegen en voeding

Thema’s regionale nota lokaal gezondheidsbeleid

15

4. Coalitiepartners Gemeenten zijn verantwoordelijk voor publieke gezondheid. Publieke gezondheid richt zich op zaken waar burgers niet snel om zullen vragen, maar die wel nodig zijn voor een gezonde samenleving. Het gaat hierbij vaak om zaken waar gemeenten via hun beleid invloed op uit oefenen, zoals maatschappelijke ondersteuning, veiligheid, woonomgeving, milieu, groenbeheer en sport. Gezondheid als economische factor, publieke gezondheid als investering en als pijler van een redzame samenleving. Deze nota sluit aan bij maatschappelijke vraagstukken en deze aansluiting staat nadrukkelijk in verbinding met andere gemeentelijke beleidsterreinen. In dit hoofdstuk is ingezoomd op beleidsterreinen die overlap hebben met gezondheid. Per beleidsveld is een korte omschrijving, een overzicht van vitale coalitiemogelijkheden en een projectvoorbeeld van een vitale coalitie als casus uitgelicht. Voor meer informatie over de diverse onderwerpen en projecten met overlap op gezondheidsgebied, staan in de voetnoten verwijzingen naar betreffende beleidsdocumenten. 4.1 Vitale Coalities Gemeenten krijgen omvangrijke en complexe nieuwe taken in de ondersteuning aan burgers. Zo worden ze belangrijke spelers in een complex krachtenveld met nieuwe maatschappelijke uitdagingen. Decentralisaties en bezuinigingen dwingen tot effectiever werken en nodigen uit tot het vinden van lokale mogelijkheden voor verbinding. Voor het effectief beïnvloeden van gezondheidsproblemen in de gemeente, moeten maatregelen ook komen uit beleidsterreinen náást de publieke gezondheid. Dit zijn vooral beleidsterreinen waarbinnen de gemeente (rand)voorwaarden schept die het gedrag van haar burgers beïnvloedt. Tussen gemeentelijke beleidsterreinen en de publieke gezondheid kunnen coalities gevormd worden die elkaars doelstellingen versterken: deze symbiose van beleidsterreinen heet: “vitale coalities”.37 De weg naar een vitale coalitie begint met het besef dat het behalen van gezondheidswinst niet alleen vanuit het gezondheidsdomein wordt bereikt. Vitale coalities ontstaan niet zomaar. Voor het sluiten van vitale coalities is bestuurlijk en ambtelijk commitment en een positieve grondhouding binnen de werkorganisatie op strategisch, tactisch en uitvoerend niveau noodzakelijk.38 Het uitvoeringsprogramma lokaal gezondheidsbeleid wordt lokaal vorm gegeven. Dicht bij de burger. Op basis van input van de deelnemers aan de denktank LGB zijn de volgende deelnemende beleidsterreinen geïdentificeerd.39 Wmo, sport, jeugd, groen, en integrale veiligheid. Vitale coalities streven gezamenlijk gemeenschappelijke doelen en/of onderling afhankelijke doelen na. Partners liften mee op elkaars kennis en expertise en bereiken zo de eigen en de gezamenlijke doelstelling. Er is sprake van wederkerigheid en betrokkenheid op elkaars beleidsterrein. Er zijn dus parallelle belangen.

37

Ter info: naast interne vitale coalities tussen beleidsterreinen, is er ook samenwerking met omringende gemeenten. In 2010 hebben de colleges van burgemeester en wethouders van Wierden, Hellendoorn en RijssenHolten besloten om de samenwerking vorm te gaan geven. Hiervoor is op 20 december 2010 een Intentieverklaring ondertekend. Een projectstructuur is opgezet met een Stuurgroep bestaande uit de drie burgemeesters en drie gemeentesecretarissen. Verder zijn Projectgroepen en Werkgroepen gevormd die de onderzoeken van samenwerkingsmogelijkheden vorm en inhoud gaan geven. 38 Dit blijkt uit onderzoek van de Universiteit Maastricht en GGD Zuid-Limburg, tsg jaargang 88 / 2010 nummer 3 Lokaal integraal gezondheidsbeleid: intersectorale samenwerking vanuit het perspectief van gemeenten 39 Deze terreinen liggen niet onomstotelijk vast. Afhankelijk van de lokale context kunnen andere gemeentelijke beleidsterreinen worden betrokken. In Rijssen-Holten zou een samenwerking met milieu, veiligheid en ruimtelijke ordening voor de hand kunnen liggen.

16

De gemeente Rijssen-Holten heeft zeer concrete ervaring met vitale coalities, die tot uiting komt in de ontwikkeling en uitvoering van het Deltaplan.40 Dit plan moet op korte termijn maatregelen te nemen op economisch en maatschappelijk terrein om de economie te stimuleren, de gevolgen van de crisis te verlichten en maatschappelijke ontwikkelingen positief te beïnvloeden. In november 2012 is er een bijeenkomst geweest waarbij bedrijven, instellingen en andere instanties met een relatie tot de onderwerpen van het Deltaplan, aanwezig waren. Tijdens deze bijeenkomst is er gediscussieerd over te nemen acties en te starten projecten. Dit leverde een ambitieuze verzameling projecten en ideeën op. De onderwerpen van het Deltaplan sluiten aan bij de pijlers van de gemeentelijke strategische visie “Oog op de toekomst‟, die ook in het teken staat van „elkaar‟. De speerpunten sterke identiteit, ondernemend en modern noaberschap vallen naadloos samen met de uitgangspunten van een groot aantal projecten uit het Deltaplan. In diverse werkgroepen is meer vorm gegeven aan diverse projecten.41 Het Deltaplan biedt de unieke mogelijkheid om een symbiose van beleidsterreinen en nauwe samenwerking met partners uit het veld te bewerkstelligen. 4.2 Wmo42 De Wmo is een brede participatiewet, die als doel heeft „meedoen‟ in al zijn facetten binnen de samenleving te stimuleren en mogelijk te maken voor iedereen, ongeacht leeftijd, culturele achtergrond, kwetsbaarheid of handicap. Mensen die niet zelf kunnen meedoen, moeten kunnen rekenen op ondersteuning. De veertien Twentse gemeenten werken samen aan maatschappelijke ondersteuning; bereiden mogelijkheden voor om gezamenlijk voorzieningen in te kopen, wisselen kennis en ervaringen uit en stemmen beleid af. Het doel is te komen tot een voor inwoners van Twente herkenbare vraag gestuurde efficiënte ondersteuning die uitgaat van de ondersteuningsbehoefte van kwetsbare burgers. Zij moeten zoveel mogelijk gewoon kunnen meedoen. De verantwoordelijkheid voor de daadwerkelijke ondersteuning ligt bij de afzonderlijke gemeenten.43 In Rijssen-Holten leidt deze brede participatiewet tot vitale coalities met beleidsterreinen binnen het gemeentehuis én externe partners, die met elkaar het faciliterend raamwerk bieden voor de burger.44 Aanknopingspunten vitale coalities In Domein 145: Samenleven in buurt en dorp, werkt de gemeente met diverse coalitiepartners samen. Om het actief burgerschap te realiseren worden jaarlijks 40

Zie voor meer informatie over het Deltaplan deze beschrijving uit februari 2013: http://www.rijssenholten.nl/bronnen/VerslagenInternet.nsf/Images/2013-03-04,+ABZM/$File/A2,+Deltaplan+Rijssen+Holten.pdf 41 Deze projecten zijn: Flexibel bestemmen, stimuleren sanering asbestdaken, verstevigen positie bedrijventerreinen, Versterken positie ZZP‟ers, Implementatie website www.wehelpen.nl, Samenwerken huisartsen en gemeente, Integraal wijkgericht werken - Plan Zuid, Sport is van ons allemaal, Versterken marketing, promotie en productontwikkeling, Recreatie & Toerisme en detailhandel, Samenwerken Sallandse Heuvelrug, Aanleggen glasvezel buitengebied en bedrijventerreinen Holten, Bevorderen doorstroming woningmarkt, Op niveau houden bouwproductie, Nieuwe zorg en domotica, Vormgeven praktijkgericht onderwijs, Preventieve schulddienstverlening, Sluitende aanpak jeugd, Stekker 4: bestandsanalyse en website. 42 Meer over gezondheid en Wmo: Beleidsplan Wmo 2011-2014 “Meedoen en verbinden”, versie juli 2011. 43 Voor meer informatie zie de regionale kadernota Wmo 2011-2014 “Meer samenleven” en het lokale beleidsplan Wmo 2011-2014 “meedoen en verbinden”. De Wmo-adviesraad Rijssen-Holten en andere betrokken organisaties hebben onderwerpen genoemd die zij belangrijk vinden. Namelijk: aandacht voor communicatie, het themagewijs samenbrengen van partijen, de aandacht voor mantelzorg, de betrokkenheid van diaconieën, het stimuleren van maatschappelijk ondernemerschap en de beschikbaarheid van een persoonlijk ondersteuner. 44 Voor meer informatie: in de Keuze en visienota maatschappelijke ondersteuning in Twente en de lokale paragraaf van de gemeente Rijssen-Holten 45 De lokale nota bestaat uit een onderverdeling van domeinen. Voor meer informatie: Beleidsplan Wmo 20112014 “Meedoen en verbinden”.

17

inloopmomenten georganiseerd, waarbij de samenwerking tussen gemeente en inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven gestimuleerd wordt. Lokale bedrijven en instellingen worden om input gevraagd en betrokken bij de verdere vormgeving van de Wmo. Met sportverenigingen bekijkt de gemeente mogelijkheden vrijwilligersbeleid te stimuleren, te ontwikkelen en dit actief uit te voeren en vorm te geven aan het project Maatschappelijk Verantwoord Verenigen. Domein 2: Opgroeien en Ontwikkelen, omvat het gehele algemene jeugdbeleid, zoals het jongerenwerk, het peuterspeelzaalwerk en het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Daarnaast omvat dit domein ook de jeugdgezondheidszorg en de jeugdzorg. Hierin is dus nauwe samenwerking tussen de Wmo, jeugd en externe partners noodzakelijk. In Domein 3: Vrijwilligers en Mantelzorg46. De gemeente heeft een regierol om de samenwerking tussen vrijwilligersorganisaties en professionele organisaties daar waar mogelijk versterken en hier kerken, sportverenigingen, ServicePunt Vrijwilligers, Stichting Vrijwillige Thuiszorg, mantelzorg hulp en gemeentelijke beleidsterreinen bij de betrekken. Domein 4: Meedoen Makkelijker Maken. Met de Kanteling en meer nadruk op burgerparticipatie en vraag gestuurde zorg, moeten alle betrokkenen een omslag maken. In de gemeente zullen diverse partners moeten aansluiten. Op dit moment zijn op het gebied van domein 4 o.a. de volgende organisaties actief: - Zorgloket - Stichting Vrijwillige Thuiszorg Overijssel, Stichting Carinova, Stichting Mantelzorghulp Rijssen (bieden mantelzorgondersteuning) - Stichting Welzijn Ouderen Rijssen-Holten (ouderenadviseurs, personenalarmering) - Stichting Socuwe (activiteiten voor verschillende doelgroepen) - Stichting Tafeltje Dekje (maaltijdvoorziening) - Gehandicaptensportvereniging - Stichting Present - Diaconieën - Algemeen Maatschappelijk Werk - Woningcorporaties (Viverion en De Goede Woning) - Stichting MEE IJsseloevers (spreekuur in Zorgloket) - Aanbieders van huishoudelijke hulp - Leverancier van hulpmiddelen - Thuiszorgaanbieders - Eerstelijns gezondheidsorganisaties (onder andere huisartsen, fysiotherapeuten) Domein 5: Preventie, Zorg en Opvang. Het beleidsterrein integrale veiligheid heeft een grote overlap met domein 5. Hierbij kan gedacht worden aan jeugd en veiligheid, ontslag na detentie, verslavingszorg, huiselijk geweld en het opleggen van een huisverbod. In het kader van verslavingspreventie hebben we de beschikking over een jaarlijks budget waaruit voorlichting op scholen (basisonderwijs en voortgezet onderwijs) gefinancierd wordt. Deze voorlichting kan verschillende verslavingsvormen betreffen: drugsverslaving, drankverslaving, gokverslaving. Verder is de gemeente in gesprek met huisartsen en/of hun praktijkondersteuners om deze lijn zorg meer te betrekken bij samenwerking en het regisseursmodel.

46

Gemeente overstijgende zaken ten aanzien van dit domein zijn verwoord in de regionale kadernota Wmo 2011-2014.

18

Lokaal project Wmo47 Programma wijkgericht werken met vitale coalities: Masterplan Wonen Welzijn Zorg De gemeente wil de sterken, maar ook de kwetsbaren, aanspreken op hun mogelijkheden een bijdrage te leveren aan een hechte samenleving. Zij wil mensen en ideeën actief opzoeken, samenbrengen, verbinden en zo nodig ondersteunen. Voor het WWZ-beleid betekent dit dat gemeente Rijssen-Holten de komende jaren wil werken aan een meer integraal beleid op dit terrein. Niet meer denken in kokers en doelgroepen, niet meer denken in blauwdrukken, maar hulpvragen en participatiebehoeften van inwoners breder benaderen. Met de zogenaamde ‘gezonde wijkaanpak’ is uiteindelijk ook de pijler gezondheid meegenomen in de aandachtsgebieden. De wijkaanpak, voor de gemeente Rijssen-Holten verwoord in het masterplan wonen welzijn, zorg, is hiervan een goed voorbeeld. (zie www.wijkengids.nl) Het Ministerie van Binnenlandse zaken faciliteert deze aanpak. Aanpak van gezondheidsproblemen is vaak niet de eerste uitdaging om aan te werken in deze wijken. Andere levensgebieden, zoals veiligheid (in het gezin), wonen, schulden, werk, opvoeden, naar school, hebben prioriteit. Bij een effectieve aanpak van deze problemen blijkt het vaak ook mogelijk gezondheidswinst te behalen. Voor veel invalshoeken in de wijkenaanpak is „je goed voelen’, ‘gezond en gelukkig zijn’ een essentieel middel. Als je je gezond voelt, kun je meedoen op school en aan de samenleving. Wie/partijen Vitale coalities vanuit gemeente Rijssen-Holten: inzet is dat in ieder woongebied een ontmoetingspunt wordt ingericht waar de (afhankelijk van de situatie) vraaggestuurd volgende functies kunnen worden ondergebracht: informatie, voorlichting, advies, bemiddeling, sociaal recreatieve activiteiten, vorming en educatie en eventueel commerciële diensten. Samen met beleidsmedewerkers van sport, integrale veiligheidszorg en jeugd Woningbouw organisaties Viverion en De Goede Woning hebben een belangrijke rol in het waarborgen van welzijn in de wijk en zijn een belangrijke partner voor de gemeente „in het veld‟, mede door de door hen uitgevoerde wijkonderzoeken. Het fysiek wijkbeheer, veiligheid en verder samenlevingsopbouw en participatie van bewoners zijn de thema‟s voor de wijkgerichte aanpak van de gemeente. Het beleidsveld Integrale Veiligheid is een belangrijke partner bij de fysieke wijkinrichting, handhaving en toezicht, in samenwerking met de politie. Resultaat Door bezuinigingen wordt steeds meer de nadruk gelegd op participatie en de eigen kracht van de burger. Hiermee verandert ook de rol van de zorg, het welzijnswerk en die van het maatschappelijk middenveld naar vraag gestuurde zorg. Welzijnsorganisaties, de zorgsector en het maatschappelijk middenveld willen beter aansluiten bij wat mensen werkelijk nodig hebben om zo lang mogelijk zelfstandig deel te kunnen nemen aan de samenleving en zo min mogelijk gebruik te maken van steeds duurder wordende professionele zorg. Vraaggericht en wijkgericht werken zijn hierbij de sleutel tot succes. Het stimuleren van sociale cohesie en noaberschap wordt steeds meer de kerntaak van welzijn en ook die van het maatschappelijk middenveld. De zorgsector zal zich steeds meer richten op de mensen met een complexere problematiek. Burgers in Rijssen-Holten wonen op een plezierige wijze in hun eigen woning en omgeving zo lang mogelijk zelfstandig en nemen deel aan de samenleving. 47

Andere projecten met vitale coalities tussen Wmo en gezondheid zijn: www.wehelpen.nl , verbinden 0e en 1e lijn zorg (huisartsen?), pilot integrale toegang, scootmobielpool, Maatschappelijk Verantwoord Verenigen (MVV) en Living Lab deelname. Voor resultaten zijn diverse klanttevredenheidsonderzoeken van de gemeente.

19

4.3 Sport48 Lokaal sportbeleid is vooral gericht op het scheppen van voorwaarden om te kunnen sporten en bewegen en de sportdeelname te vergroten. Gemeenten maken onderscheid tussen sport als doel en sport als middel. Bij sport als doel gaat het om zinvolle vrijetijdsbesteding, sport als middel wordt ingezet om doelen op andere terreinen te bereiken. Sport heeft raakvlakken met welzijn en ondersteuning, publieke gezondheid, groenbeheer, vrijwilligerswerk, jeugdbeleid en onderwijs. Met bevorderen van sport onder de bevolking in Rijssen-Holten, schenkt de gemeente direct aandacht aan het speerpunt bewegen en voeding.49 Aanknopingspunten voor vitale coalities. Benut sport voor meer sociale samenhang en vitaliteit in de leefomgeving; sportorganisaties en vooral sportverenigingen zijn belangrijke medespelers in het sport- en beweegbeleid. Zij hebben door hun opzet en manier van werken een positieve invloed op hun leden. Sport- en beweegverenigingen krijgen steeds meer een maatschappelijke functie, maar zijn hier vaak niet voor toegerust. Hiervoor kan een beroep gedaan worden op de diverse financiële sportimpulsen van de rijksoverheid (VWS) en op de ondersteuning van Sportservice Overijssel en GGD Twente. Promoot het op toeristen buiten de regio gerichte fiets- en wandelnetwerk in Twente – gefaciliteerd door Regio Twente – voor kosteloos en laagdrempelig bewegen van Twentse burgers. Een goede gezondheid begint met een Hun aanwezigheid geeft vaak een positieve impuls aan de leefbaarheid in een gemeente. actieve leefstijl en een uitdagende leefomgeving (doegroen). Sport heeft raakvlakken met bijvoorbeeld welzijn en ondersteuning, publieke gezondheid, groenbeheer, vrijwilligerswerk, jeugdbeleid en onderwijs. Om de gezondheid van de jeugd te bevorderen is een goede relatie tussen sport en onderwijs onmisbaar. Verbind sport met jeugd en onderwijs om de gezondheid van de jeugd te bevorderen. Samenwerking tussen scholen en sportorganisaties stimuleert het bewegen (gezonde leefstijl) onder de jeugd. Via bewegingsonderwijs op scholen zijn alle jongeren goed te bereiken. Lokaal project sport50 Sportprogramma voor risicojongeren en jongeren in de jeugdzorg Bij een sportverenging in Rijssen is een boarding soccer veldje van 20 x 30 meter met 48

Zie voor details de geactualiseerde sportnota van juli 2012: Sportnota “Rijssen-Holten beweegt” Sportvisie 2010 – 2014 met een doorkijk naar de jaren er op volgend. Voor de komende beleidsperiode 2014-2017 zit ook een actualisering in de pijpleiding. 49 Op regionaal niveau wordt ook het één en ander georganiseerd en deze regionale overkoepeling heeft voor de gemeente een voordeel: Rijssen-Holten kan aanhaken bij projecten die gemeentegrens overstijgend worden georganiseerd.49 Bijvoorbeeld: vanuit Sportservice Overijssel wordt een modern sport- en beweegbeleid gemaakt in samenwerking tussen de Provincie Overijssel, provinciale en lokale sportorganisaties en gemeenten. Sportservice Overijssel biedt advies en ondersteuning aan deze partners en is voor alle partijen, lokale, regionale maar ook landelijke een belangrijke partner. Het doel is om met elkaar – in een vitale coalitie – van Overijssel een beweegprovincie te maken. 50 Andere projecten met overlap tussen sport en gezondheid zijn: Maatschappelijk Verantwoord Verenigen (MVV), Combineer sport met jeugd en buitenruimte, Kies voor hart en sport, Ik lekker Fit en Wel Winnen Hè. Op dit moment hebben we een website http://www.kiessportencultuur.nl/index.php/sport waar verenigingen gebruik van mogen maken. In het kader van het jeugdproject Kies voor Hart en Sport wordt het sportaanbod (activiteiten) hier o.a. ook op geplaatst. Ook kennen we het gezondheidsprogramma IK Lekker Fit. Daarnaast stellen we subsidie beschikbaar voor het aanstellen van combinatiefunctionarissen (onderwijs en sport) en Buurtsportcoaches (sport en andere sectoren)Binnenkort starten we met bijgevoegd projectplan MVV omdat we in de toekomst stoppen met het verstrekken van jeugdledensubsidie en over willen gaan naar beloning van maatschappelijk verantwoorde verenigingen (we gaan dus voor maatschappelijke betrokkenheid)

20

kunstgras gerealiseerd. Op dit veldje zijn activiteiten ontwikkeld om jongeren van straat te houden en bezig te houden. Ook wordt voorlichting gegeven over alcohol- en drugsgebruik. Wie/partijen Vitale coalities vanuit gemeente Rijssen-Holten: Samenwerking sport, integrale veiligheidszorg, publieke gezondheid, integrale veiligheid, jeugd en Wmo. Inzet is faciliteren opstart project, subsidie aanvraag, promotie en toezicht tijdens het project. Sportvereniging organisatie project (stelt terrein beschikbaar, faciliteert in activiteiten, begeleiding en toezicht). Werving en promotie van project. Jeugd/jongerenwerk verzorgt ondersteuning, begeleiding van en controle op activiteiten. Verder werving en promotie project Politie betrokken voor mogelijkheid toezicht Sportservice Overijssel (kader)training aan het personeel van de voetbalclub hoe om te gaan met cq voorkomen/beperken alcohol gebruik onder jongeren Tactus voorlichting over alcohol en drugs gebruik Provincie stelt subsidie beschikbaar Resultaat Aantrekkingskracht project onder jongeren is groot. Ongeveer 60 jongeren nemen deel aan het project. Minder hangjongeren op straat; Door grote deelname (risico) jongeren (succes project) ook vervuiling en vernielingen op locatie. Er worden afspraken gemaakt voor toezicht en uitbreiding begeleiding Bijvangst: Veldje kan op andere dagen voorzien in behoefte voor extra sport en beweegaanbod andere sporters en inactieven; of e.e.a. gezondheidswinst gaat opleveren is een interessante vraag, omdat geen 0meting is gedaan. Er wordt ingezet op voetbalactiviteiten en voorlichting en kadertraining over (alcohol- en drugs). Mogelijke uitbreiding project naar andere sportverenigingen Verbindingen naar project rondom maatschappelijk verantwoord ondernemen: Maatschappelijk Verantwoord Verenigen (MVV) staat voor “de wijze waarop een sportvereniging haar kernactiviteiten uitvoert en daarnaast haar maatschappelijk betrokkenheid toont en uitvoert”. Bij het tonen en uitvoeren van de maatschappelijke betrokkenheid wordt hierbij gedacht aan de verbindingen tussen sport, bewegen en andere sectoren als onderwijs, gezondheidszorg, ouderenzorg, welzijn, kinderopvang, jeugdzorg en bedrijfsleven. 4.4 Jeugd51 De hoofdtaken voor het lokale bestuur op het terrein van de jeugdgezondheidszorg binnen het brede beleidsterrein „jeugd‟ betreffen het (laten) uitvoeren van het wettelijke vastgelegde basistaken JGZ 0 -19 door de afdeling JGZ van GGD Twente. De focus ligt hierbij op preventie, vroeg-signalering en ondersteuning. Naast deze basistaken worden zijn regionale 51

Jeugdzorg is erg versnipperd. Kabinet Rutte III heeft daarom besloten financieringsstromen samen te voegen en de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor vrijwel alle vormen van ondersteuning en zorg aan kinderen, jongeren en opvoeders vanaf 1 januari 2015 neer te leggen bij de gemeenten. Dit kabinet zet daarmee de lijn voort die door voorgaande kabinetten is uitgezet. De opdracht aan de gemeenten wordt neergelegd in een nieuwe Jeugdwet. Dit betekent dat wij verantwoordelijk worden voor: de provinciaal gefinancierde jeugdzorg; de toegangstaken van de Bureaus Jeugdzorg; het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (het huidige AMK); de jeugdzorg plus (voorheen de gesloten jeugdzorg); de jeugd-ggz (jongeren met psychische of psychiatrische problematiek); de jeugd-(l)vb (jongeren met een (licht) verstandelijke beperking); de jeugdbescherming; de jeugdreclassering. Meer informatie: Notitie: Samenwerken aan Jeugdzorg in Twente. Over Twentse samenwerking bij transformaties AWBZ en Jeugdzorg

21

maatwerkafspraken gemaakt. Dit zijn afspraken over activiteiten die niet in het basistakenpakket zitten, maar waarvan alle Twentse gemeenten het belangrijk vinden dat deze door de JGZ worden uitgevoerd. Daarnaast hebben alle gemeenten in Twente de mogelijkheid aanvullende lokale maatwerkafspraken te maken, die vanuit een apart gemeentelijk budget worden betaald. De taken in de JGZ ontwikkelen steeds meer richting pedagogische ondersteuning: goede opvoeding. De feitelijke voorlichting begint al bij -9 maanden en met pre- conceptiezorg. Met ingang van 1 januari 2015 worden de taken op het gebied van jeugdzorg gedecentraliseerd en wordt de gemeente verantwoordelijk voor het brede terrein “zorg voor jeugd”. Met betrekking tot de decentralisatie jeugdzorg wordt op Twentse schaal met andere gemeenten samengewerkt.. Het is belangrijk dat de gemeentelijke uitvoeringstaak „jeugdgezondheid‟ naadloos op de regionale samenwerking aansluit door te focussen op risico‟s, preventie en vroegtijdige signalering. Van belang is de gewone opvoeding te versterken en op die manier (zware) zorg te voorkomen.52 Aanknopingspunten voor vitale coalities: Verbinden 0de en eerstelijnszorg – Jeugdgezondheidszorg Relatie JGZ – huisarts; Zet in op een goede relatie met het doel om adequaat gebruik te maken van elkaars rol en deskundigheid. Verbindt de leerplichtambtenaar meer met de arts jeugdgezondheidszorg. De leerplichtambtenaar controleert in de gemeente of de leerplicht wordt nageleefd. In Twente wordt de arts jeugdgezondheidszorg ingezet, voornamelijk bij de VO scholen. Er wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een verzuimkaart en bij een bepaald frequent schoolverzuim wordt de arts jeugdgezondheidszorg geraadpleegd. Deze kan met zeker gezag adviezen geven. Collectieve preventie GGZ/Gezond meedoen – Publieke gezondheid/Jeugdgezondheid Zet de regionale samenwerking voort en zet in op veerkracht en weerbaarheid bij aandachtskinderen. Niet zielig maken, maar sterker! Maak gebruik van de mogelijkheid van maatschappelijke stages, want die vergroten blikveld van kinderen en maken kinderen betrokken en sterker. Alcoholpreventie in combinatie met regelgeving (Drank en horecawetgeving) en doorontwikkeling van de vitale coalities binnen „Happy Fris‟ (Publieke Gezondheid, Jeugd en Integrale Veiligheidszorg). Lokaal project jeugd53 Happy Fris en alcoholmatiging54 Alcohol is, zowel thuis als buiten de deur, maatschappelijk geaccepteerd als een populair genotsmiddel. Het is daarom een moeilijk onderwerp om beleid over te maken. Het beleid om het alcoholgebruik door jongeren aan te pakken vraagt om een lange adem. Maatregelen hebben continuïteit en ondersteuning vanuit diverse terreinen (vitale coalities) nodig om effect te hebben op het drinkgedrag van jongeren. Het lokale alcoholmatigingsbeleid heeft vorm gekregen in de nota Happy Fris.55 Hierin wordt ingezet op het terugdringen van 52

In de visienota Transformatie Jeugdzorg Twente (december 2012) wordt dit nogmaals benadrukt. Andere projecten jeugd(gezondheidszorg) die overlapping hebben met gezondheidsaspecten zijn: Kinderstraat, Kansstructuur, 54 Zie voor gedetailleerde informatie: Happy Fris! Hep ie fris? Uitwerking kadernotitie Alcoholmatiging jeugd in de gemeente Rijssen-Holten 2008 – 2012. 55 De inhoudelijke resultaten van Happy Fris?! zijn op de afsluitende conferentie naar voren gebracht. Samenwerkingspartners zetten in op voortzetting, waarbij gekeken wordt naar de verbinding met het gemeentelijk toezicht op de Drank- en Horecawetgeving (Veiligheid) en bijvoorbeeld het aanhaken op elementen uit het extra contactmoment JGZ in het VO. Hiervoor komen middelen beschikbaar per 1-1-13 via de 53

22

overmatig alcoholgebruik onder jongeren. Nu is er bij jongeren en alcohol sprake van „te veel‟, „te vaak‟ en „te vroeg‟. Om hier verandering in te brengen is gekeken naar een integrale aanpak op de leefdomeinen School, Thuis en Vrije Tijd. De uit te voeren acties zijn gebaseerd op ingediende voorstellen vanuit het veld. In de uitwerkingsnotitie zijn de volgende prioriteiten benoemd: 1. Toerusting professionals van diverse instanties 2. Ouders/voorlichting primair onderwijs 3. Deventer aanpak 4. Keten en hokken 5. Sportkantines De doelgroep is jongeren van 10 tot 23 jaar. Intermediaire doelgroepen om het doel en de jongeren te bereiken zijn volwassenen die met deze jongeren te maken hebben, zoals ouders, leerkrachten, sporttrainers, jeugd- en jongerenwerkers, winkeliers en horecamedewerkers. Omdat deze problematiek niet ophoudt bij de gemeentegrenzen is bovendien aangesloten bij de regionale aanpak “Happy Fris” waarin onder andere alcohalt is ondergebracht.56 Momenteel wordt het lokale alcoholmatigingsbeleid geëvalueerd en wordt er een nieuw plan opgesteld, waarbij ook de verbinding wordt gelegd met de invoering van de nieuwe Dranken Horecawet (DHW) en het verhogen van de leeftijdsgrens naar 18 jaar. Doelen zijn: het effectiever tegengaan van schadelijk alcoholgebruik onder jongeren en het terugdringen van alcohol gerelateerde overlast. Wie/partijen Verslavingszorgorganisaties Tactus, Halt en St. Voorkom Jeugd- en jongerenwerk Kerken: Ambtsdragers en kerkelijk jeugdwerk Straathoekwerk Nieuw Begin Socuwe (ViaVie) en jongerenwerk Straathoekwerk/Stichting De Welle Sportverenigingen, de sportraad van de gemeente, combinatiefunctionaris sport en sportverenigingsondersteuner. Scholen Politie en ordehandhaving De gemeente stelt intern beleid op rond alcoholmatiging, waarbij meerdere beleidsterreinen betrokken worden (Jeugd, Volksgezondheid, Veiligheid, Onderwijs). Vertegenwoordiging vanuit horeca GGD afdeling Jeugsgezondheidszorg Resultaat De gemeente wil, naast de directe aanpak van alcoholmisbruik bij jeugd, de veiligheid decentralisatie uitkering Centra van Jeugd en Gezin van het gemeentefonds. Gecombineerde leefstijlinterventies zijn gericht op voeding, bewegen en gedrag. Happy Fris wordt op projectbasis uitgevoerd en moet gezond gedrag stimuleren. Iedereen individueel begeleiden is onbetaalbaar en onnodig. Gefocust wordt op risicogroepen, die het meest kwetsbaar zijn. 56 De inhoudelijke resultaten van Happy Fris?! zijn op de afsluitende conferentie naar voren gebracht. Samenwerkingspartners zetten in op voortzetting, waarbij gekeken wordt naar de verbinding met het gemeentelijk toezicht op de Drank- en Horecawetgeving (Veiligheid) en bijvoorbeeld het aanhaken op elementen uit het extra contactmoment JGZ in het VO. Voor dit contactmoment komen middelen beschikbaar per 1-1-13 via de decentralisatie uitkering Centra van Jeugd en Gezin van het gemeentefonds. Gecombineerde leefstijlinterventies zijn gericht op voeding, bewegen en gedrag. Happy Fris wordt op projectbasis uitgevoerd en moet gezond gedrag stimuleren. Iedereen individueel begeleiden is onbetaalbaar en onnodig. Gefocust wordt op risicogroepen, die het meest kwetsbaar zijn.

23

en leefbaarheid in het uitgaansgebied in de gemeente Rijssen-Holten blijven borgen en daar waar mogelijk op onderdelen te verbeteren. Hiervoor spant de gemeente zich in door diverse beleidsterreinen samen te voegen en een rendabele bedrijfsvoering met tegelijkertijd maatschappelijk verantwoord ondernemen, onderlinge informatie uitwisseling en communicatie tussen ondernemer en politie en een verbetering gedrag uitgaanspubliek te realiseren. Alle betrokken partners stemmen hun activiteiten af en brengen samenhang in het aanbod. Directe resultaten van Happy Fris zijn: de leeftijd waarop gestart wordt met drinken gaat omhoog naar 16 jaar, de hoeveelheden die jongeren drinken per keer gaat naar beneden en het aantal keren per week dat jongeren drinken gaat naar beneden. Met de onderhangende drank- en horecawet, zal in het totaalproject van Happy Fris toezicht en handhaving van de verkoop van alcohol in bepaalde inrichtingen in goede banen kunnen leiden. Denk aan: schenktijden en leeftijdscontrole. 4.5 Integrale Veiligheid(szorg)57 Eén van de belangrijkste aandachtspunten op landelijk, regionaal en lokaal niveau is veiligheid. Veiligheid komt alleen niet vanzelf tot stand. Een integrale aanpak, met samenwerking als uitgangspunt, kan de veiligheid en leefbaarheid op lokaal en regionaal niveau bevorderen. Het besef dat veiligheid een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van verschillende partners, heeft in Twente in 2007 geleid tot de oprichting van het Platform Integrale Veiligheidszorg (IVZ).58 Dankzij het platform IVZ wordt op regionaal niveau structureel en integraal samengewerkt op diverse veiligheidsthema‟s. Op lokaal terrein wordt op basis van de Gemeentewet de regierol van gemeenten rondom lokale veiligheid explicieter. De Twentse gemeenten hebben de regierol voor veiligheid gezamenlijk opgepakt door het opstellen van actieplannen Integrale Veiligheidszorg. 59 De opdrachtgever hiervan is het Districtelijk Veiligheidsoverleg van de Twentse burgemeesters. De veiligheidsthema‟s met raakvlakken met publieke gezondheid zijn opgenomen in onderstaande aanknopingspunten voor vitale coalities. De raakvlakken van integrale veiligheid en gezondheid liggen op het vlak van leefbaarheid, veiligheid, welzijn, rampenbestrijding en verslaving(szorg). Hoewel het beleidsterrein integrale veiligheid zich voornamelijk richt op handhaving, openbare orde en fysieke veiligheid, is er ook zeker aandacht voor sociale veiligheid. Bij een integrale aanpak, voornamelijk in de veiligheidsvelden woon- en leefomgeving, jeugd en veiligheid en fysieke veiligheid, kan ook gezondheid meengenomen worden.60 57

Zie voor meer informatie over overlap tussen gezondheid en veiligheid de Kadernota Integrale Veiligheid Zicht en grip op veiligheid in de gemeente Rijssen-Holten. Vitale coalities: veel veiligheidsonderwerpen die in deze kadernota staan (leefbaarheid en veiligheid, hinderlijke en overlast gevende jeugd, alcohol en drugs, huiselijk geweld, nazorg van volwassen en jongere ex-gedetineerden, veelplegers, zorgmijders en psychiatrische patiënten) hebben een nauw raakvlak met andere beleidsterreinen. Daardoor kan het lijken alsof er projecten dubbel gedaan worden. In de praktijk zal het echter gaan om projecten waarbij zowel aan de veiligheidscomponent als aan de zorg- en gezondheidscomponent aandacht wordt besteed om resultaat te boeken. Een goed voorbeeld van integrale aanpak binnen dit beleidsproces is de zorg(netwerk)structuur. 58 Zie voor meer informatie het Actieplan Integrale Veiligheidszorg Twente 2013-2014, “Samen sterk voor een veilig Twente”. Vastgesteld door het Districtelijk Veiligheidsoverleg Twente , 28 januari 2013 op deze website: http://www.hetccv.nl/binaries/content/assets/ccv/instrumenten/regionalesamenwerking/twente_actieplan_ivz_2013-2014.pdf 59 Actieplan Integrale Veiligheidszorg Twente 2013-2014, “Samen sterk voor een veilig Twente”. Vastgesteld door het Districtelijk Veiligheidsoverleg Twente, 28 januari 2013. 60 Voor meer informatie over deze velden binnen integrale veiligheidsdomein, zie: Kernbeleid Veiligheid 2014, “handreiking voor gemeenten”. Vormgegeven in opdracht van in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeente, in nauwe samenwerking met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV).

24

Aanknopingspunten vitale coalities Het verbeteren van de fysieke leefomgeving is onderdeel van het uitvoeringsprogramma Integrale Veiligheid.61 Leefomgeving staat in nauw verband met welzijn en leefbaarheid en daarmee ook met algemene gezondheid. De leefbaarheid wordt beïnvloed door de inrichting van woonwijken en speelplaatsen. Meer groen en minder overlast dragen bij tot een algemene stijging in welzijn en uiteindelijk in gezondheid. Het fysiek wijkbeheer, veiligheid en verder samenlevingsopbouw en participatie van bewoners zijn tevens thema‟s voor de wijkgerichte aanpak van de gemeente. Voor deze aanpak is een vitale coalitie tussen beleidsterreinen Integrale Veiligheid, Wmo, Jeugd, Ruimtelijke ordening (groen) en gezondheid essentieel om resultaten te optimaliseren. Advisering publieksevenementen met een inzet van afdeling AGZ/GGD Twente (Team Technische Hygiënezorg) in samenspraak met de GHOR. Rondom de jaarwisseling betekent dit een samenwerking met bureau Halt en JGZ op scholen voor voorlichting. Diverse preventiemiddelen waar ook gezondheidsaspecten bij zitten: veilig uitgaan, tegengaan van geweld bij recreëren, veilig ondernemen en veilig wonen. Leefbaarheid en veiligheid gaan hand in hand.62 Preventie door voorlichting in projecten als Happy Fris en drugs. Epidemieënbestrijding: contact door epidemiologie GGD Twente. Afstemming TGV en veiligheidsmonitor. Via consultatiebureaus worden alle ouders in de gemeente benaderd voor het vaccinatieprogramma. Bij de GGD Twente ligt het draaiboek voor massavaccinatie. Binnen de gemeente is er ondersteuning vanuit crisisbeheersing en ligt er een continuïteitsplan. Huiselijk geweld, huisverbod, jeugdcriminaliteit en overlast, nazorg detentie, veelplegers: afstemming JGZ; afstemming met Wmo /prestatievelden 7, 8, en 9 (GGD coördinator Wmo) en centrumgemeenten. Ook afstemming met het team OGGZ/GGD Twente. Verslavende middelen: De relatie tussen veiligheid en gezondheid is onder andere aanwezig in het gemeentelijk alcoholmatigingsbeleid en drugsbeleid.63 Hoewel het terugdringen van gebruik van verslavende middelen geen speerpunt is in het lokale gezondheidsbeleid, vormt het weldegelijk een aandachtspunt. In de binding tussen zorg en strafrecht en veiligheid komen ook zaken van beleidsterreinen gezondheid, jeugd en integrale veiligheid bij elkaar. Regionaal in het veiligheidshuis en lokaal in de kansstructuur (waar de werkgroep jeugd en veiligheid onderdeel van zijn.64 Lokaal project integrale veiligheid65 Drugs en jeugd? (project werktitel) Expertmeeting “Jeugd en Drugs”. De gemeente en de politie van Rijssen-Holten willen inzicht krijgen in het drugsgebruik van jongeren in Rijssen en Holten. Eind 2012 t/m juni 2013 hebben de gemeente en de politie een 61

Dit programma heeft als doel: het verbeteren van de omgeving bestaande uit perken, parken, plantsoenen, wegen en straatmeubilair. 62 Verloedering in buurten en wijken tegengaan heeft raakvlakken met wijkaanpak en leefbaarheid. Sociale veiligheid waarborgen door tegengaan van overlast, vernielingen, veelvoorkomende criminaliteit en verloedering. 63 Voor meer informatie over de aard en de omvang van het drugsgebruik in Rijssen-Holten, zie: Nota drugsgebruik jongeren Rijssen-Holten 2013-2014, juli 2013. 64 Voor meer informatie zie: Integrale Veiligheidsbeleid 2012-2015 en Actieplan Integrale Veiligheid 20132014. 65 Andere projecten waarbij een vitale coalitie tussen veiligheid en gezondheid gewenst is, is de implementatie van de drank- en horecawet, epidemie- en rampenbestrijding, huiselijk geweld en huisverbod,

25

onderzoek uitgevoerd in het veld en bij partners op het gebied van zorg en veiligheid naar het drugsgebruik onder jongeren tot de leeftijd van 23 jaar. Uit dit onderzoek bleek dat de huidige problematiek van drugsgebruik van jongeren in de gemeente aandacht behoeft. Omgang met drugs onder jongeren is een van de integrale speerpunten van de gemeente en partners. In de Nota drugsgebruik jongeren Rijssen-Holten66 staan de resultaten van de eerste onderzoeken beschreven. Samen met experts uit het veld zal de gemeente een interventieplan vorm geven dat er uiteindelijk toe moet leiden dat problematisch gebruik van drugs afneemt. Wie/partijen Het Centrum voor Criminaleitspreventie Veiligheid (CCV) GGD Tactus Verslavingszorg Politie Leerplicht Jeugd- en Jongerenwerk Halt NL Bureau Jeugdzorg/Reclassering Scholen Horeca-/uitgaansondernemers Resultaten Samen met partners een aanpak voor zorg en veiligheidsproblematiek rondom „Jongeren en drugs‟ maken. Tijdens de expertmeeting zijn gezamenlijk ervaringen, verzoeken, inspanningen, oplossingen en acties besproken en aangedragen. De opbrengst van de expertmeeting wordt besproken met de gemeenteraad en de politie. De opbrengst van de expert meeting wordt (waar mogelijk) verwerkt in een interventieplan. Dit samenbrengen van allerlei partijen op strategisch en operationeel niveau zal uiteindelijk leiden tot een integrale aanpak waarbij gebruik wordt gemaakt van bestaande netwerken en projecten. Deze zullen beter gestroomlijnd en geïntegreerd moeten worden om uiteindelijk problematisch drugsgebruik te doen afnemen. 4.6 Groen Wat steeds meer zichtbaar wordt, is dat de meeste burgers een gezonde leefstijl oppakken omdat de fysieke en sociale omgeving uitdaagt om te bewegen en in te zetten op een gezonde leefstijl. Dat moeten we blijven koesteren. Bepaalde groepen mensen die onvoldoende worden bereikt, hebben hierbij extra ondersteuning nodig. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor groen binnen hun grenzen. Het rijk stimuleert de aanleg van nieuwe parken en de verbetering van verbindingen en bestaande parken. Voor het dagelijks gebruik van groen zijn openbare groengebieden67 binnen een afstand van 500 meter van de woning van belang. Semi-openbare groengebieden68 kunnen ook zo gebruikt worden. Is er onvoldoende ruimte, dan wordt realiseren van Doegroen lastig. Door het ontbreken van een wettelijke norm, wordt getracht groen in euro‟s uit te drukken. Onderzoeken zoals „vitamine G‟69 en „Groen loont‟70 tonen aan, dat groen resultaten oplevert op andere beleidsterreinen. In groene wijken komt bij kinderen 15% minder overgewicht voor en in 66

Zie voor meer details de Nota drugsgebruik jongeren Rijssen-Holten 2013-2014. parken, bossen, natuurgebieden en dag recreatieve terreinen. 68 sportvelden, volkstuinen en begraafplaatsen. 69 Vitamine G-project, uitgevoerd door Alterra (met medewerking van Jolanda Maas). 70 Groen Loont, Kosten-batenanalyse, publicatie van de Groene stad. 67

26

buurten die aan de groennorm voldoen van 75 m2 per huishouden binnen een straal van 500 meter, wordt 10% meer buiten gespeeld.28 Mensen met veel groen in de woonomgeving voelen zich gezonder dan mensen die het met minder groen moeten doen. Uit de belevingswaardemonitor Nota Ruimte, blijkt dat iets meer dan helft van de bevolking het groen gebruikt om te wandelen en circa een derde van de bevolking gebruikt het groen om te fietsen. Aanknopingspunten voor vitale coalities Meer sportparticipatie door verbreding en aanvulling van taken buiten het sportaanbod; laagdrempelig aanbod; wandelen/trimmen in het groen in de wijk. Meer samenhang en ontmoeten door (laagdrempelige) bewegingsactiviteiten. Ga met bewoners in gesprek over de inrichting van „doegroen‟ in hun wijk, vooral om ideeën en wensen, maar ook om betrokkenheid van burgers te inventariseren. Op basis hiervan met meerdere gemeentelijke beleidsterreinen en met bijvoorbeeld de woningcoöperatie mogelijkheden verkennen, waarbij ontmoeten en bewegen in de wijk voor meerdere generaties uitgangspunten zijn. Verbind in onderwijs: aangetoond dat meer groen leidt tot minder schooluitval, hoger slagingspercentage, meer samenhang binnen school door gezamenlijke doe-activiteiten in het groen Verbind met sport door buiten meer psychische en fysieke gezondheid te realiseren. Uiteindelijk leidt een groenere gemeente tot gezondere mensen en een beter vestigingsklimaat voor bedrijven vanwege gezonde beroepsbevolking, gezonder werknemers, minder verzuim. Lokaal project: wandelroutes voor ouderen en sporters In een samenwerking met ruimtelijke ordening, sport en welzijn, is het plan opgevat om bewegen buiten toegankelijker en veiliger te maken. Met een route waar ouderen en sporters zich zorgeloos fysiek kunnen inspannen door goede bewegwijzering, toereikende verlichting, voldoende rustpunten en gedetailleerde informatiepanelen, wil gemeente Rijssen-Holten inwoners uitdagen om naar buiten te gaan. Wie/partijen KNAU en Nederlandse Hartstichting Beleidsterreinen ruimtelijke ordening, sport en gezondheid Atletiekverenigingen Rijssen en Holten Combinatiefunctionarissen onderwijs en sport Sportraadleden gemeente Rijssen-Holten Resultaat Lichamelijk actieve mensen hebben onder meer een betere levensverwachting en een hogere kwaliteit van leven. Dit project van wandelpaden richt zich op het stimuleren van bewegen in het algemeen en met name op de mensen die te weinig bewegen. Het gezondheidsbeleid is ook te linken aan het recreatiebeleid. De gemeente heeft een prachtig buitengebied. Door een goed onderhouden en veilig netwerk van wandelpaden worden mensen uitgenodigd om er op uit te trekken. Recreëren biedt ontspanning als tegenwicht voor een vaak druk bestaan, wat weer ten goede komt aan de gezondheid. Bijvangst De wandelroutes kunnen een bijdrage leveren aan het aan de orde stellen van verkeersveiligheid voor wandelaars.

27

Conclusie Cijfers geven aan de we in Twente ongezonder zijn dan in de rest van Nederland. Deze ongezondheid belemmert alle burgers in de regio in kansen zich te ontwikkelen. RijssenHolten ambieert deze tendens om te draaien en een duurzame en gezonde gemeente te worden. Een gemeente waarin gezonde keuzes gemakkelijk zijn en waar voor kwetsbare groepen een sociaal vangnet is. In de context van decentralisatietrajecten en transformaties ligt steeds meer nadruk op zelfredzaamheid, meer eigen kracht en meer meedoen van burgers. Gemeenten krijgen omvangrijke en complexe nieuwe taken in de zorgverlening aan burgers en worden belangrijke spelers in een complex krachtenveld met nieuwe maatschappelijke uitdagingen. Decentralisaties en bezuinigingen dwingen tot effectiever werken en nodigen uit tot het vinden van lokale mogelijkheden voor verbinding. Een gemeentelijke inzet van „slim verbinden‟ moet gepaard gaan met - en vooral de huidige publieke gezondheid moet nog meer gaan aansluiten op - bestuurlijke wensen, omdat geen extra gelden beschikbaar zijn. Met andere woorden: gezondheidsbeleid kan niet louter verkokerd aangevlogen worden en bovendien moeten ambities met minder budget worden gerealiseerd. Voor het effectief beïnvloeden van gezondheidsproblemen in de gemeente moeten maatregelen dus ook komen uit beleidsterreinen náást de publieke gezondheid. Gezondheidswinst kan niet alleen vanuit het gezondheidsdomein worden bereikt, maar alleen in een vitale coalitie met anderen. Vanuit de regio zijn vier speerpunten aangedragen die ook in Rijssen-Holten worden meegenomen in gezondheidsbeleid. Deze speerpunten zijn Bewegen en voeding, Doegroen, Collectieve preventie GGZ en Verbinden 0e en 1e lijn. Samen met andere lokale aandachtspunten worden deze speerpunten in diverse vitale coalities ondergebracht en in een grotere integrale aanpak van maatschappelijke kwesties meegenomen. In het overzicht van de deelnemende beleidsterreinen met banden met gezondheid (Wmo, sport, jeugd, groen, en integrale veiligheid) is duidelijk dat partners op elkaars kennis en expertise mee kunnen liften. Vitale coalities streven gezamenlijk gemeenschappelijke doelen en/of onderling afhankelijke doelen na. Vitale coalities zijn noodzakelijk in het huidige klimaat en krachtig in potentie. Om complexe zaken op te pakken, biedt integrale aanpak kans op de beste resultaten. Immers, het behalen van gezondheidswinst kan niet alleen vanuit het gezondheidsdomein worden bereikt. Betrokkenen kunnen in een vitale coalitie met elkaar de eigen én de gezamenlijke doelstellingen bereiken. Er is sprake van wederkerigheid en betrokkenheid op elkaars beleidsterrein en er zijn vaak parallelle belangen. Bij veel maatschappelijke kwesties komen zaken kijken die vanuit meerdere invalshoeken tegelijk te definiëren en op te lossen zijn. Zo zijn binnen de gemeente Rijssen-Holten zijn onderdelen van het gezondheidsbeleid dus ondergebracht bij diverse beleidsterreinen. Echter, bij deze beleidsterreinen staan niet alleen gezondheidsvraagstukken boven aan de prioriteitenlijst. Om te voorkomen dat gezondheidszaken door de mazen van het netwerk glippen, zal als vervolg op deze nota in 2016 op basis van de meest actuele gegevens van de GGD-Twente over gezondheid en leefstijl van jongeren, volwassenen en ouderen in de gemeente Rijssen-Holten nadere analyse plaatsvinden zodat daarop intensief en integraal gezondheidsbeleid ontwikkeld kan worden. 28

Voorwaarden voor een geslaagde vitale coalitie zijn te vinden in het proces- en structuurveld. Het bij elkaar brengen van mensen om inzicht te krijgen in elkaars werkzaamheden en projecten en het bevorderen van interactiviteit is de eerste essentiële stap. Alleen door nieuwe netwerken aan te boren en van daaruit aanknopingspunten voor nieuwe initiatieven te vinden, kunnen werkelijke vitale coalities worden aangegaan. Collega‟s en externe partners kunnen dan vanuit deze coalities makkelijker beroep doen op elkaars netwerken en maatschappelijke initiatieven. Er ligt voor de gemeente dus een creatieve werkopdracht: hoe borgen we het integrale werken? Kunnen we vitale coalities aangaan vanuit relatiebeheer en steunen op de persoonlijke contacten tussen collega‟s? Of gaan we een stap verder en organiseren verkenningssessies om samen inzicht te krijgen in wat er gebeurt en welke gezamenlijke doelen we kunnen nastreven die elkaar kunnen versterken? En hoe bundelen we vervolgens de krachten vanuit de samenleving in en met de gemeente als een lokale overheid? De GGD Twente ondersteunt de organisatie van een verkenningssessie met experts uit het veld en de formulering van een beleidsplan en/of uitvoeringsplan. Het initiatief hiervoor ligt bij de gemeente. In een transparante en integrale aanpak kunnen parallelle belangen in het vizier blijven en gezamenlijk worden nagestreefd..

29

Overzicht lokale en regionale beleidsdocumenten Actieplan Integrale Veiligheidszorg Twente 2013-2014, “Samen sterk voor een veilig Twente”. Vastgesteld door het Districtelijk Veiligheidsoverleg Twente, 28 januari 2013. Het lokale document heet: Actieplan Integrale Veiligheid 2013-1014 Beleidsplan Wmo 2011-2014 “Meedoen en verbinden”, versie juli 2011. F.D.H. Koedijk en C.L.A.J. Boom, “Rijssen-Holten maakt deel uit van de Twentse Gezondheids Verkenning”, 18 oktober 2013. Fit en gezond in Overijssel 2012, Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl Happy Fris! Hep ie fris? Uitwerking kadernotitie Alcoholmatiging jeugd in de gemeente Rijssen-Holten 2008 - 2012 Integraal Veiligheidsbeleid 2012-2015 Kadernota Integrale Veiligheid Zicht en grip op veiligheid in de gemeente Rijssen-Holten Kernbeleid Veiligheid 2014, “handreiking voor gemeenten”. Vormgegeven in opdracht van in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeente, in nauwe samenwerking met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). Klantonderzoek Wmo en ervaringen met de gekantelde werkwijze over 2012 Geactualiseerde sportnota van juli 2012: Sportnota “Rijssen-Holten beweegt” Sportvisie 2010 – 2014 met een doorkijk naar de jaren er op volgend Gemeente Rijssen-Holten, Concept Demografische Prognose 2013 lange termijn, oktober 2013 Maatschappelijke Participatie in Rijssen-Holten onderzocht (2010) Masterplan wonen-welzijn-zorg: verbreding naar woonservicewijken (2011-2014) Nota drugsgebruik jongeren Rijssen-Holten 2013-2014, juli 2013. Notitie: Samenwerken aan Jeugdzorg in Twente. Over Twentse samenwerking bij transformaties AWBZ en Jeugdzorg Rapport Belevingsonderzoek Wmo onder inwoners, prestatievelden 1 t/m 4 (2009) Rapport tevredenheid cliënten Wmo (2008) Regionale kadernota Wmo 2011-2014 “Meer samenleven” en het lokale beleidsplan Wmo 2011-2014 “meedoen en verbinden”. Sportnota van juli 2012: Sportnota “Rijssen-Holten beweegt” Sportvisie 2010 – 2014 met een doorkijk naar de jaren er op volgend. Tevredenheidsonderzoek Wmo over 2011 Twentse Gezondheidsverkenning (TGV) “Gezondheid op de rails”. Visienota Transformatie Jeugdzorg Twente (december 2012) 30

Literatuurlijst Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Limburg: Lokaal integraal gezondheidsbeleid: realistische uitdaging of utopie? Een onderzoek binnen gemeenten naar mogelijkheden tot intersectorale samenwerking; Beleidsbrief stelselwijziging jeugd ‘Geen kind buiten spel’ d.d. 8 november 2011; Bestuursagenda Publieke Gezondheid Twente 2012-2015; Debby Nuyten: Stedelijk Interieur Essays, uitgave 6-2008; Gemeente Amsterdam Alle Amsterdammers gezond: Signalen voor een vitale stad 2008-2011; Preventief Verbinden, kadernota Volksgezondheid 2012-2015; Gemeente Rotterdam: Eindrapportage Rotterdamse norm voor buitenspeelruimte; Gemeente Utrecht: Nota Volksgezondheid 2011-2014 „Duurzaam gezond! Fit en weerbaar de toekomst in‟; Gemeente Wierden: Entente Florale 2012: samenvatting van het groenbeleid van de gemeente Wierden; GGD West-Brabant: Agenda voor een gezonde samenleving; Handboek Fittest Ik Lekker fit!?: Lesprogramma voor de basisschool met als doel om bewegingsarmoede en overgewicht bij leerlingen tegen te gaan en gezond leven te stimuleren; Jos de Blok ‘Buurtzorg Nederland 2012’: Bezieling en passie als voertuig of: wie orde zaait zal chaos oogsten; Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: „Gezondheid dichtbij‟ „Gezond ouder worden‟ in het landelijk gezondheidsbeleid; Ministerie van VWS, Ministerie BZK: E-book Gezonde wijk in Praktijk (successen, lessen en tips van de experimenten Gezonde wijk binnen de wijkenaanpak); Nicis Institute van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties: De Wijkenwaaier; Nieuwsbrief Twente in Balans februari 2012: Nederlandse buik steeds dikker; Nyfer (Forum for economic research): Integrale zorg in de buurt; Onderzoek van Verdonck, Klooster & Associates in opdracht van Actiz (april 2012): Kosteneffectiviteit van de JGZ; Oude Gracht Groep managers & consultants: Prelude op de MD bijeenkomst 9-10 februari 2012 van GGD Nederland en GHOR Nederland; Platform IVZ: Samen sterk voor een veilig Twente!: actieplan integrale veiligheidszorg Twente 2011-2012; Spin in het web van de Twentse veiligheidszorg; Een belangrijke stem in veiligheid; Projectbureau Sport en Bewegen in de Buurt: Sport & bewegen in de buurt brengt gezond leven dichterbij; PWC, januari 2011: Preventie loont!; Reed Business + artikel uit De Volkskrant d.d. 24 maart 2012: De gezondheidsepidemie: waarom wij gezonder én zieker worden; Regio Twente: Maatschappelijke ondersteuning in Twente, iedereen kan meedoen. Iedereen doet mee!; Regionaal Twents project ‘Happy Fris’; Regionale nota lokaal gezondheidsbeleid met `14 Twentse gemeenten en met verscheidene gemeentelijke beleidsterreinen; Sjaak de Gouw: De effectiviteit van het overheidsbeleid op het gebied van publieke gezondheid, met name op het gebied van overgewicht, voeding en bewegen; 31

Sociaal Cultureel Planbureau Den Haag, mei 2012: Sturen op geluk (Geluksbevordering door nationale overheden,.gemeenten en publieke instellingen); Steenbakkers: Promotieonderzoek: Lokaal integraal gezondheidsbeleid: realistische uitdaging of utopie?; TSG jaargang 88 / 2010 nummer 3: Lokaal integraal gezondheidsbeleid: intersectorale samenwerking vanuit het perspectief van gemeenten; Twente in balans: De preventie van overgewicht bij de jeugd. Van beleid naar activiteit: de Twentse ervaringen; VNG Magazine nr. 9, 27 april 2012: Centrale rol CJG voor aanpak overgewicht bij kinderen: Bossche jeugd steeds meer in balans; Website Twentse Gezondheidsverkenning (TGV): www.twentsegezondheidsverkenning.nl;

32