Visstandonderzoek en voorstellen voor het visstandbeheer op de Mynekomplas in Maaseik

Visstandonderzoek en voorstellen voor het visstandbeheer op de Mynekomplas in Maaseik. Eindrapport

Opdrachtgever: Agentschap voor Natuur en Bos Koningin Astridlaan 50, 3500 Hasselt 10 februari 2010

Centrum voor Milieukunde (CMK) Universiteit Hasselt | Campus Diepenbeek Agoralaan, gebouw D | BE-3590 Diepenbeek T +32 (0)11 26 83 34 | F +32 (0)11 26 83 01 | [email protected]

Documenttitel

Soort document

Projectnaam

Visstandonderzoek en voorstellen voor het visstandbeheer op de Mynekomplas in Maaseik.

Eindrapport

Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

Opdrachtgever

Vlaamse overheid, Agentschap voor Natuur en Bos

Financiering

Vlaamse overheid, Agentschap voor Natuur en Bos, Visserijfonds

Verantwoordelijke bij opdrachtgever

Auteur Adres auteurs

Wijze van citeren

Bart Denayer (ANB-Limburg)

De Vocht A Universiteit Hasselt Centrum voor Milieukunde Onderzoeksgroep Milieubiologie Agoralaan, Gebouw D 3590 Diepenbeek [email protected]

De Vocht, A. 2010. Visstandonderzoek en voorstellen voor het visstandbeheer op de Mynekomplas in Maaseik. Studie uitgevoerd in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos.

Inhoud

INHOUD ......................................................................................................................................................... I! LIJST VAN FIGUREN.................................................................................................................................. III! LIJST VAN TABELLEN ..............................................................................................................................IV! 1! SITUERING EN DOELSTELLING ......................................................................................................... 1! 2! MATERIAAL EN METHODE.................................................................................................................. 3! 2.1! Ligging Mynekomplas in Maaseik .................................................................3! 2.2! Visstandbemonstering .................................................................................4! 2.2.1! Bemonstering .......................................................................................... 4! 2.3! Verwerking ..................................................................................................4! 2.4! Habitatmetingen ..........................................................................................5! 2.4.1! Waterkwaliteit.......................................................................................... 5! 2.4.2! Diepte..................................................................................................... 6! 2.5! Vegetatie .....................................................................................................6! 2.6! Streefbeeld vissoortenassociatie .................................................................6! 3! RESULTATEN...................................................................................................................................... 11! 3.1! Morfologie .................................................................................................11! 3.2! Waterkwaliteit ...........................................................................................15! 3.3! Vegetatie ...................................................................................................16! 3.4! Visbestand .................................................................................................19! 3.4.1! Vangstresultaten .................................................................................... 19! 3.4.2! Soortensamenstelling.............................................................................. 19! 3.4.3! Vangstefficiëntie en populatieschatting van de visgemeenschap in de oeverzone ........................................................................................................ 19! 3.4.4! Lengtefrequentieverdeling ....................................................................... 24! 3.4.5! Visindex ................................................................................................ 26!


i

4! TYPERING VISWATERTYPE .............................................................................................................. 27! 5! STREEFBEELD MYNEKOMPLAS ...................................................................................................... 29! 5.1! Morfologie van de Mynekomplas ................................................................29! 5.2! Water- en oevervegetatie in de Mynekomplas ...........................................29! 5.2.1! Zonering van plantengordels .................................................................... 29! 5.2.2! Oeverbeschermende planten .................................................................... 31! 5.2.3! Planten als paaisubstraat......................................................................... 31! 5.3! Streefbeeld visgemeenschap in de Mynekomplas.......................................33! 6! INRICHTINGSVOORSTELLEN EN MAATREGELEN VOOR HET VISSTANDBEHEER.................. 34! 6.1.1! Waterkwaliteit........................................................................................ 34! 6.1.2! Oeverinrichting voor vissen...................................................................... 34! 6.1.3! Paaiplaatsen .......................................................................................... 34! 6.1.4! Visserijbeheer ........................................................................................ 35! 7! CONCLUSIES ...................................................................................................................................... 37! 8! LITERATUUR....................................................................................................................................... 38! 9! BIJLAGEN............................................................................................................................................ 39! Bijlage 1: Kaarten ..............................................................................................40! Bijlage 2. Waterkwaliteit gegevens ...................................................................44!

ii


Lijst van figuren Figuur 2.1. Ligging van de Mynekomplas (omcirkeld) in Maaseik (bron: Google maps). .. 3! Figuur 3.1 Zonering van hogere waterplanten, natte oeverzone (1), zone met drijfbladplanten (2) en ondergedoken waterplanten (3). ..................................... 11! Figuur 3.2 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector A (kaart 2). .................................................. 12! Figuur 3.3 Oeverprofiel 2 t.h.v. sector A (kaart 2). .................................................. 12! Figuur 3.4 Oeverprofiel 3 t.h.v. sector A (kaart 2). .................................................. 13! Figuur 3.5 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector B (kaart 2). .................................................. 13! Figuur 3.6 Oeverprofiel 2 t.h.v. sector B (kaart 2). .................................................. 13! Figuur 3.7 Oeverprofiel 3 t.h.v. sector B (kaart 2). .................................................. 13! Figuur 3.8 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector C (kaart 2). .................................................. 13! Figuur 3.9 Oeverprofiel 2 t.h.v. sector C (kaart 2). .................................................. 13! Figuur 3.10 Oeverprofiel 3 t.h.v. sector C (kaart 2). ................................................ 13! Figuur 3.11 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector D (kaart 2). ................................................ 13! Figuur 3.12 Oeverprofiel 2 t.h.v. sector D (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.13 Oeverprofiel 3 t.h.v. sector D (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.14 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector E (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.15 Oeverprofiel 2 t.h.v. sector E (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.16 Oeverprofiel 3 t.h.v. sector E (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.17 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector F (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.18 Oeverprofiel 2 t.h.v. sector F (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.19 Oeverprofiel 3 t.h.v. sector F (kaart 2). ................................................ 14! Figuur 3.20. Westelijke oever (traject A)................................................................ 16! Figuur 3.21. Zuidwestelijke oever (traject B). ......................................................... 16! Figuur 3.22. Zuidelijke oever (traject C). ............................................................... 17! Figuur 3.23. Oostelijke oever aan de zijde van de Bosbeek (traject D). ...................... 17! Figuur 3.24. Oostelijke oever met paaiinhammen (traject E). ................................... 17! Figuur 3.25. Paaiplaats aan de oostelijke zijde van de Mynekomplas (traject E)........... 17! Figuur 3.26. Noordoostelijke oever (traject F)......................................................... 17! Figuur 3.27. Eilandje (traject G) ........................................................................... 17! Figuur 3.28 Lengtefrequentieverdeling van brasem in de Mynekomplas in Maaseik in 2009 ........................................................................................................... 25! Figuur 3.29 Lengtefrequentieverdeling van snoek in de Mynekomplas in Maaseik in 2009 .................................................................................................................. 25!


iii

Figuur 3.30 Lengtefrequentieverdeling van rivierdonderpad in de Mynekomplas in Maaseik in 2009............................................................................................ 25! Figuur 3.31 Lengtefrequentieverdeling van snoekbaars in de Mynekomplas in Maaseik in 2009 ........................................................................................................... 25! Figuur 3.32 Lengtefrequentieverdeling van paling in de Mynekomplas in Maaseik in 2009 .................................................................................................................. 25!

Lijst van tabellen Tabel 3.1. Waterkwaliteitsgegevens van de Mynekomplas op 5 juli 2009. .................. 15! Tabel 3.2. Waargenomen plantensoorten op de droge oever rond de Mynekomplas in Aldeneik (Maaseik). ....................................................................................... 18! Tabel 3.3.Vangstresultaten per sector en vangstinspanning voor de oeverstroken die met elektrovisserij werden bemonsterd (Gewicht in g, g < 1 = 0). ............................. 20! Tabel 3.4. Resultaten van de fuikvangsten op de verschillende tijdstippen van lediging, Fuik A, B en C; t1: eerste dag, t2: tweede dag, t3: derde dag............................ 21! Tabel 3.5. Aantal en biomassa van alle gevangen vissen in de Mynekomplas in Maaseik in 2009 (bemonsterde afstand 700 m)................................................................. 23! Tabel 3.6. Vangstefficiëntie in aantal en gewicht en populatieschatting van de verschillende vissoorten en de totale visgemeenschap in de oeverzone van de Mynekomplas in Maaseik in 2009 zowel in aantal, gewicht per kilometer en kg/ha. 23! Tabel 3.7. IBI, beoordeling en EQR voor de zeven bemonsterde oeverzones in de Mynekomplas in 2009. ................................................................................... 26! Tabel 3.8 Beoordeling van de afzonderlijke metrices voor de berekening van de IBI voor stilstaande wateren in Vlaanderen (MNSTOT: totaal aantal soorten, MANTOL: gemiddelde tolerantiewaarde, MANTYP: type soorten, MANPIK: snoekrecrutering en biomassa, MANTEN: Zeeltrecrutering en biomassa, MANBIO: totale biomassa, MANEXO: gewicht (%) exoten, PISNON: gewichtsratio piscivoren/niet piscivoren). 26!

iv


1 Situering en doelstelling Het hedendaagse visstandbeheer wordt onderbouwd door onderzoek en monitoring. Om tot een planmatig visstandbeheer te komen zijn gegevens aangaande de visgemeenschap en het aquatisch milieu onmisbaar. Een oordeelkundige voorstel voor inrichting en bevissing van de Mynekomplas in Maaseik wordt daarom ook een onderzoek van de aanwezige visfauna, diepte, waterkwaliteit en vegetatie gebaseerd. De Mynekomplas in Maaseik is een hengelwater dat door de grindwinning is ontstaan en in 2007 als openbaar hengelwater werd opengesteld. Deze plas is 3 ha groot en heeft enkele kleine eilandjes. Bij het ontwerp werd rekening gehouden met mogelijkheden voor de paai van vissen en de bevisbaarheid vanaf verschillende oevers. De Bosbeek werd langs deze plas hermeanderend aangelegd zodat ze vrij opzwembaar is vanuit de Grensmaas. Voordat de definitieve verbinding met de Grensmaas tot stand kwam, mondde de Bosbeek geruime tijd uit in de Mynekomplas in Maaseik. Om het vistandbeheer op dit hengelwater te organiseren, dient aan de hand van een visstandonderzoek een streefbeeld en prioriteiten voor het visstandbeheer op deze wateren te worden opgemaakt. Vanuit dit streefbeeld kunnen vervolgens maatregelen genomen worden om een verantwoord en natuurbewust visstandbeheer te voeren. Het onderzoek heeft tot doel om: -

Een beschrijving te geven van de huidige visgemeenschap;

-

Een realistisch streefbeeld (viswatertypologie) op te stellen voor de visfauna;

-

Maatregelen t.b.v. het visstandbeheer te formuleren;

-

Inrichtingsmaatregelen voor te stellen.


1

2 Materiaal en methode 2.1 Ligging Mynekomplas in Maaseik Het onderzoek werd uitgevoerd op de Mynekomplas in Maaseik. De Mynekomplas is gelegen ten noordoosten van de gemeente Maaseik in het gehucht Aldeneik en bevindt zich vlak langs de grensmaas (Figuur 2.1). De Mynekomplas in Maaseik is een hengelwater dat door de herinrichting van dit voormalig grindwinningsgebied is ontstaan en in 2007 als openbaar hengelwater werd opengesteld. De plas heeft een totale oppervlakte van 3 ha. Bij de aanleg werd rekening gehouden met zowel de bevisbaarheid als naar voortplantingsmogelijkheden van de aanwezige visgemeenschap. Zo werden langs de noordoostelijke en de zuidwestelijke zijde ondiepe paaiplaatsen aangelegd. Tussen de Mynekomplas en Heerenlaak is de benedenloop van de Bosbeek meanderd heraangelegd waardoor de monding in de Maas geen migratiebarrière meer vormt.

Figuur 2.1. Ligging van de Mynekomplas (omcirkeld) in Maaseik (bron: Google maps).


3

2.2 Visstandbemonstering 2.2.1 Bemonstering In het onderzoek werd de visfauna van de Mynekomplas bemonsterd met elektrovisserij in de oeverzone en met behulp van schietfuiken in het open water (Kaart 3). De bemonsteringen werd uitgevoerd op 3, 4 en 5 juni 2009. -

-

7 oeverstroken van telkens 100 m lang en 2 m breed afgevist (successieve (2X) afvissingen met 1 elektrode) o

2 stroken langs de westoever

o

2 stroken langs de oostoever

o

2 stroken langs de zuidoever

o

1 strook langs het eilandje

3 dubbele schietfuiken met hoepeldiameter van 0,8 meter en kuillengte van 4 m worden verspreid langs de oevers (west-, zuid- en oostoever) geplaatst gedurende 3 dagen en om de 24 uur geledigd..

De elektrovisserij werd uitgevoerd van op een boot of wadend met een elektrovistoestel, type DEKA 7000 met één anode en één kathode. Er werd gevist met 220-350 V en 4 à 5 A. Om de vangstefficiëntie te bepalen werd van elk traject een tweede afvissing gedaan voor de eerste gevangen vissen opnieuw werden vrijgelaten.

2.3 Verwerking Op basis van de bestandopname wordt een overzicht bekomen van de soortensamenstelling van de visgemeenschap in de Mynekomplas. Na determinatie wordt de soortensamenstelling bepaald. Per soort en locatie werden de aantallen geteld en alle vissen gemeten. Van minstens 50 exemplaren per soort werd de lengte en het individuele gewicht (tot op 1 g) bepaald, zodat de groei (G=aLb) en conditie (K) kan worden berekend per vissoort die in voldoende aantallen aanwezig is. Na verwerking werden de vissen terug vrij gelaten op dezelfde locatie. De populatieschatting en vangstefficiëntie worden berekend uit de tweevangsten methode (methode Leslie-Delury). Naast de soortensamenstelling wordt ook per soort de aanwezige biomassa berekend. De lengtefrequentiedistributie geven aan welke grootteklasses aanwezig zijn en of natuurlijke rekrutering aanwezig is. De populatieschatting en vangstefficiëntie worden berekend uit de tweevangsten methode. Waarbij de populatieschatting wordt berekend als volgt : N = C12/C1–C2 De vangstefficiëntie wordt berekend uit: P = C1–C2/C1 C1 en C2 : aantal gevangen vissen tijdens de eerste en tweede bevissing; N : populatieschatting p : vangstefficiëntie 4


De opbouw van een populatie van een vissoort kan het eenvoudigst weergegeven worden door de verdeling van de lengtes van de vis (lengtefrequentiedistributie). Vaak kan men verschillende jaarklassen herkennen. Het ontbreken van de jongste jaarklassen geeft aan dat de rekrutering onvoldoende of afwezig is. In andere gevallen kan het ontbreken van grote exemplaren een indicatie zijn voor ofwel slechte groeicondities of een hoge sterfte. Door individuele gegevens over lengte en bijbehorend gewicht te verzamelen kan per vissoort een lengte-gewichtsrelatie opgesteld worden die aan een standaardgroeinorm kan worden getoetst (Klein Breteler en de Laak 2003). Hieruit kan de individuele conditiefactor berekend worden. Een standaardgroeinorm voor pos is niet beschikbaar. De conditiefactor K’ wordt berekend met de formule (Bagenal 1978): K’=100*G/Lb Waarbij : G = gewicht in gram L = de totale lengte in cm B = regressiefactor uit de lengte-gewichtrelatie De relatieve conditiefactor (K”) wordt berekend door het gewicht van de vis te delen door het verwachte gewicht uit de standaard lengte-gewichtrelatie (normgewicht). Hieruit kan makkelijk afgeleid worden of de conditie van de vissen in de populatie beantwoordt aan de norm of niet. Voor de berekening van het normgewicht werd gebruik gemaakt van de gewone lineaire regressie (Klein Breteler en de Laak 2003). Op basis van de vangstgevens wordt de visindex of Index van Biotische integriteit (IBI) berekend. Deze index werd door het INBO ontwikkeld en geoptimaliseerd voor de Vlaamse binnenwateren. Met de IBI wordt een geïntegreerd beeld verkregen van de ecologische kwaliteitstoestand van de Mynekomplas. Bij de bepaling van de visindex, wordt gebruik gemaakt van een adaptatie van de visindex voor de brasemzone, ontwikkeld door het INBO en de K.U.Leuven (Belpaire et al. 2000).

2.4 Habitatmetingen 2.4.1 Waterkwaliteit Voor het handhaven van een normale en gezonde visstand is een goede waterkwaliteit van essentieel belang. De resultaten van de fysico-chemische kwaliteitsbepaling laten toe uitspraak te doen over de waterkwaliteit. De waterkwaliteit is een zeer complex gegeven aagenzien een groot aantal parameters een rol speelt. De volgende variabelen werden tijdens de visstandbemonstering gemeten: watertemperatuur, pH, geleidbaarheid, zuurstofconcentratie en –verzadiging en het doorzicht (op Secchi-schijf). Verder werd een waterstaal voor analyse meegenomen. In dit staal worden ammonium, nitraat, nitriet, orthofosfaat, ijzer en totale hardheid bepaald. De beschikbare gegevens aangaande de waterkwaliteit (pH, geleidbaarheid, zuurstofconcentratie, temperatuur) worden verzameld (VMM, PVC, Gemeente). De resultaten van de fysico-chemische analyse wordt getoetst aan de parameters van de waterkwaliteitsindex om zo een beter beeld te krijgen van de waterkwaliteit van de Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

5

Mynekomplas. Een 'zeer goede' of 'goede' waterkwaliteit is nodig voor een goed ontwikkeld visbestand maar dit wil nog niet zeggen het optimaal gewaarborgd is aangezien andere parameters zoals paaiplaatsen en voedsel ook een rol spelen. De waterkwaliteitsindex geeft aanwijzingen of de waterkwaliteit voldoende is om visleven toe te laten. Een 'goede' viswaterkwaliteitsindex betekent dat alle gemeten parameters van een water, waarden vertonen die gunstig zijn voor het visleven. Bovendien worden de geanalyseerde parameters ook getoetst aan de basismilieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater van VLAREM II

2.4.2 Diepte Van elk onderzocht traject wordt het oeverprofiel op 3 plaatsen opgemeten, de vegetatie gekarteerd en het substraat bepaald. Met behulp van een echosounder (Aegle Ultra Classic) wordt de diepte over de volledige plas opgemeten.

2.5 Vegetatie Op 6 juli werden de verschillen in oevertype en vegetatie opgenomen. De belangrijkste plantensoorten op de oevers in het water werden genoteerd.

2.6 Streefbeeld vissoortenassociatie Levensgemeenschappen kunnen op verschillende manieren worden getypeerd, zoals door de diversiteit aan soorten. Levensgemeenschappen zijn niet discreet maar veranderen in tijd en plaats onder invloed van veranderende milieuomstandigheden. Populaties (die levensgemeenschappen vormen) veranderen in functie van de veranderende milieuomstandigheden. Ondanks deze continue verandering kunnen levensgemeenschappen worden getypeerd en geclassificeerd. Deze typering en classificatie is noodzakelijk om werkbaar te zijn maar is geen beschrijving van de fundamentele structuur van de natuur. De diversiteit of soortenrijkdom in aquatische ecosystemen is sterk afhankelijk van de biologische karakteristieken van het biotoop en de menselijke beïnvloeding. Visserijbiologisch worden verschillende watertypen onderscheiden naargelang van de dominantie van de specifieke visassociaties. Recent worden vijf verschillende viswatertypen of visgemeenschappen in ondiepe wateren herkent (Zoetemeyer en Lucas 2001). Voor sterk vervuilde wateren kan een zesde type worden toegevoegd. Op basis van de omgevingsvariabelen en de resultaten van het onderzoek wordt de vissoortenassociatie bepaald. De volgende viswatertypes worden in stilstaande wateren in Vlaanderen en Nederland herkend: - Baars-blankvoorn viswatertype De wateren die tot dit type behoren zijn voedselarme wateren met een voedselarme bodem. Dit type wordt in de alluviale vlakte van de Maas niet verwacht maar jonge, recent gevormde wateren kunnen een visgemeenschap van dit type bezitten. De initiële visgemeenschap van de diepere wateren in het winterbed sluit meestal nauw aan bij dit type van gemeenschap. 6


- Rietvoorn-snoek viswatertype Dit type kwam in Vlaanderen tot het midden van deze eeuw het meest voor. Het zijn ondiepe, heldere wateren met rijke plantenzones en waarbij ondergedoken waterplanten een aanzienlijk deel van het bodemoppervlak bedekken (doorzicht 1 m). Het zijn matig voedselrijke tot voedselrijke wateren. Deze wateren bevatten een soortenrijk visbestand, gekenmerkt door een natuurlijke aanwas bij alle soorten. De sleutelsoorten zijn aangepast aan deze vegetatierijke wateren. Naast rietvoorn, die veel insektenlarven en -poppen van het wateroppervlak en de waterplanten eet, komt meestal ook zeelt voor, die voor een groot deel hun voedsel uit de zachte onderwaterbodem halen. Naast deze soorten komen ook meestal blankvoorn, kroeskarper, vetje, bittervoorn, driedoornige en tiendoornige stekelbaars, jonge karper en paling voor. De draagkracht kan tot 350 kg/ha bedragen, de snoekstand is vrij hoog (tot 50 kg/ha). In de riviervalleien zijn het de paleopotamon of de hoefijzermeren (afgesneden meanders die ver van het eupotamon of de hoofdstroom liggen) die deze visgemeenschap herbergen. - Snoek-blankvoorn viswatertype Dit zijn wateren met nog tamelijk heldere wateren met een vrij rijke oevervegetatie, maar door het verminderde doorzicht (40-70 cm) zijn de drijfbladplanten schaars en de onderwaterplanten veel minder abundant. Er is meer ‘open water’ aanwezig maar nog 20 tot 60% is begroeid. In dit type komt meer plantaardig en dierlijk plankton voor. Deze visgemeenschap komt vaak voor in polderwateren, in afgesloten rivierarmen en stadsvijvers. Door de afwisseling van plantenrijke zones en open water komt een zeer gevarieerde visgemeenschap voor. Vaak is in dit type water de biodiversiteit naar vissoorten het hoogst. In de ondiepe, begroeide oeverzones komen de plantenminnende vissoorten uit het Rietvoorn-snoek type voor. In het open water komen soorten uit het Blankvoornbrasem of Brasem-snoekbaars type voor zoals brasem en pos. Dit type wateren bevatten een goede visstand met natuurlijke aanwas. Sleutelsoorten zijn blankvoorn, baars, blei en snoek als roofvis. Door de beperktere schuilmogelijkheden voor jonge snoek treedt meer kannibalisme op bij snoek en is de predatie op de juveniele blankvoorn beperkter. Dit geeft samen met een hoger aanbod aan dierlijk plankton aanleiding tot een grotere populatie aan jonge witvis. De zichtdiepte laat toe dat de aanwezige soorten op zich plankton bejagen en de grove kieuwzeef laat het uitfilteren van muggenlarven uit de bodem toe. De bezetting is meestal lager dan 500 kg/ha, doch naast snoek (max. 50 kg/ha) is ook de snoekbaars reeds aanwezig (max. 10 kg/ha). Deze wateren vormen een overgangstype naar het volgende watertype. - Blankvoorn-brasem viswatertype Dit viswatertype wordt gekenmerkt door troebeler water met een doorzicht dat tussen april en oktober ligt tussen 40 en 60 cm. In dit watertype komt maar een matige groei van waterplanten voor. Emergente planten en drijfbladplanten beslaan 10 tot 20 % van het wateroppervlak. In de zomerperiode kan een massale ontwikkeling van plantaardig plankton (groenwieren) optreden. Door de aanwezigheid van een lemige of kleiige ondergrond en slib komen door opwerveling door wind en bodemwoelende vissoorten meer nutriënten in de waterkolom in de zomerperiode, wat de algenontwikkeling bevordert. Deze viswatergemeenschap wordt vaak aangetroffen in wateren waar een


7

dichtere begroeiing met waterplanten door diverse redenen niet tot stand kan komen. Vanuit de oeverzone kan de vegetatie zich onvoldoende ontwikkelen. De visgemeenschap wordt gekenmerkt door de soorten, zoals brasem, blankvoorn en snoekbaars, die ook in het Brasem-snoekbaars viswatertype voorkomen. Fytofiele soorten komen nog steeds in beperkte mate voor.

8


- Brasem-snoekbaars viswatertype Dit zijn wateren, gekenmerkt door algenbloei en een schaarse oevervegetatie (doorzicht 10-30 cm). Maximaal 10 % is bedekt met oeverplanten. Door de hoge voedselrijkheid domineert het plantaardig plankton en permanent of tijdelijk in de zomer kan bloei van groen- en blauwwieren optreden. De onderwaterbodem levert het gehele jaar door voedingsstoffen aan de waterkolom. Dit type is kenmerkend voor vele kanalen maar ook voedselrijke wateren en wateren die effluenten ontvangen of onder invloed staan van een diffuse aanrijking met nutriënten van omliggende landbouwgebieden. De visstand wordt overwegend gedomineerd door brasem, terwijl snoekbaars (en soms pos) de dominerende roofvis is geworden. De soortendiversiteit is in dit type het minst hoog. Brasem is met zijn fijne kieuwzeef goed aangepast aan dit watertype en kan efficiënter dan andere soorten plankton of muggenlarven filteren uit het water en de bodem. Het bodemsubstraat moet in tegenstelling tot het Rietvoorn-snoek viswatertype uit zeer fijn materiaal bestaan. Brasem en snoekbaars zijn beiden voor hun voortplanting niet afhankelijk van waterplanten. Snoekbaars is in tegenstelling tot snoek nog een efficiënte jager in de lichtarme omstandigheden. Door de predatie van snoekbaars staat de aanwezige blankvoornpopulatie bovendien sterk onder druk. De biomassahoeveelheid kan varieren tussen 450 en 800 kg/ha. - Stekelbaars-paling viswatertype Het zijn hypertrofe, vervuilde wateren die gedomineerd worden door vervuilingsresistente soorten. De uitgesproken algenbloei (doorzicht minder dan 20 cm) en de slechte waterkwaliteit zorgen voor regelmatige vissterfte. Zij bevatten een slecht tot zeer slecht visbestand (minder dan 100 kg/ha), dat dan nog voornamelijk gedragen wordt door driedoornige of tiendoornige stekelbaars, karper en paling.


9

3 Resultaten 3.1 Morfologie Voor de ontwikkeling van watervegetaties is voornamelijk de taludhelling van de oever van uitzonderlijk belang. Bij steile taluds krijgen we een zeer smalle begroeide of begroeibare oeverzone, die slechts bestaat uit een beperkte rietzone. Bij natuurlijke oevers met flauwe taluds (1/5 - 1/10) gaan de verschillende plantenzones zich optimaal ontwikkelen. Door het voorkomen van wateren oeverplanten kan het water in 2 zones opgedeeld worden : 1. Zone met in de bodem wortelende planten : litoraal (oeverzone) 2. Zone zonder in de bodem wortelende planten: pelagiaal (open water) De grens tussen beide zones wordt bepaald door de lichtgrens. Waar in het open water het plantaardig plankton domineert, kan de oeverzone in drie waterplantenzones worden onderverdeeld (Figuur 3.1). De hogere waterplanten kunnen we onderverdelen in drie groepen: de emergente of boven het water uitgroeiende planten (oeverplanten), de drijfbladplanten en de ondergedoken waterplanten. De emergente planten zoals lisdodde en riet groeien ongeveer tot op een diepte van 80 cm. Aansluitend op de zone met emergente planten tot een maximale diepte van ca. 1,2 à 2 m (afhankelijk van de zichtdiepte) komen de drijfbladplanten voor. Buiten de zone van de drijfbladplanten vinden we, tot de diepte waarop voldoende licht tot de bodem doordringt, ondergedoken waterplanten.

Figuur 3.1 Zonering van hogere waterplanten, natte oeverzone (1), zone met drijfbladplanten (2) en ondergedoken waterplanten (3). De breedte van de vermelde plantenzones in wateren is afhankelijk de vorm (helling) van de oevertalud en van de zichtdiepte. Is het talud steil en het water troebel, dan zullen deze zones zeer smal zijn of helemaal niet voorkomen. Vanzelfsprekend zullen ook hier Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

11

de abiotische factoren (waterkwaliteit, bodemsamenstelling) determineren welke soorten zullen voorkomen en hoe succesvol ze zich zullen ontwikkelen. Op Figuur 3.2 t.e.m. Figuur 3.19 zijn de oeverprofielen van de verschillende sectoren weergegeven. Per sector zijn drie oeverprofielen opgemeten. De gemiddelde hellingsgraad van de oeverprofielen bedraagt 1/3. Een hellingsgraad van 1/3 zorgt voor voldoende stabiliteit en laat toch een behoorlijke ontwikkeling van een met planten begroeide zone toe. De dieptemetingen en oeverprofielen zijn opgenomen bij een TAW van 23,30. Met behulp van een echosaunder werd de huidige diepte van de Myenkomplas in kaart gebracht bij een waterpeil van 23,30 TAW. De maximale diepte die in de plas werd opgemeten bedraagt 3 m (Kaart 1). De gemiddelde diepte bedraagt 1,8 m (st.dev. 0,54).

Vanaf de waterlijn werd het oeverprofiel tot ca. 3,5 meter in het water opgemeten. De maximale diepte die bereikt wordt bedraagt 84 cm in sector F (3) (Figuur 3.19) waardoor in al de oevers de verschillende plantenzones zich kunnen ontwikkelen mits voldoende doorzicht en een geschikt bodemsubstraat aanwezig is. De helling van sector A bedraagt 1/5, van sector B en C 1/4,5, van sector D 1/6 en van sector E en F 1/3,5. Hierdoor is globaal genomen een zone van 4 m geschikt voor de ontwikkeling van een emergente oevervegetatie naast een vegetatiegordel op de droge oever. De schommelingen in het waterpeil vormen echter een bijkomende dynamiek die de vegetatieve ontwikkeling van de oever zal bemoeilijken.

Figuur 3.2 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector A (kaart 2).

12




Figuur 3.5 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector B (kaart 2).



Figuur 3.8 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector C (kaart 2).



Figuur 3.11 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector D (kaart 2).


13



Figuur 3.14 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector E (kaart 2).



Figuur 3.17 Oeverprofiel 1 t.h.v. sector F (kaart 2).



14


3.2 Waterkwaliteit De waterkwaliteitsgegevens worden weergegeven in tabel 3.1. Met uitzondering van ammoniak en nitriet voldoen al de parameters aan de de basismilieu-kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater. Het ammoniakale-stikstofgehalte van het water bedraagt 0,025 mg/l en het nitriet-stikstofgehalte bedraagt 0,018 mg/l waar de norm resp. <0,02 en <0,009 mg/l bedragen. De zuurstofconcentratie en –verzadiging zijn goed en de zuurtegraad relatief hoog. De overschrijding van de norm voor ammoniak wordt veroorzaakt door de hoge zuurtegraad en temperatuur tijdens de staalname. De resultaten van de fysisch-chemische analyses van de Vlaamse Milieumaatschappij in Heerenlaak zijn in bijlage opgenomen. Ook in de metingen van de VMM wordt een verhoogde pH (8,6) vastgesteld in het voorjaar en de zomerperiode. De basis pH in de winterperiode bedraagt 7 tot 7,7 (zie bijlage). De hogere pH-waarden worden veroorzaakt door de sterke fotosyntheseactiviteit van het fytoplankton met een verhoogde CO2-opname en een oververzadiging aan zuurstof in het water (zie bijlage). De zichtdiepte op Secchi-schijf bedroeg 60 cm. Tabel 3.1. Waterkwaliteitsgegevens van de Mynekomplas op 5 juli 2009. Benaming viswater :

Mynekomplas

Datum :

05.07.09

Uur :

15.00

Waterkwaliteit

Norm

midden plas

Parameter (eenheid) Doorzicht (cm)

30

60

≤ 25 ° C

18,6

≥6

9,5

Zuurstofverzadiging (%)

75 - 120

101

Zuurtegraad (Sörensen)

6,5 - 8,5

8,6

Geleidbaarheid (µS/cm)

< 1.000

473

Ammonium-stikstof (mg/l NH4 -N)

< 0,78

0,2

Ammoniak-stikstof (mg/l NH3-N)

< 0,02

0,025

< 0,009

0,018

<1

< 0,05

Temperatuur (°C) Zuurstof (mg/l)

+

-

Nitriet-stikstof (mg/l NO2 -N) -

Nitraat-stikstof (mg/l NO3 -N) 3-

Orthofosfaat (mg/l O-PO4 -P) Carbonaathardheid (meq/l) IJzer (mg/l Fe)

< 0,15

0,03

>1-<5

3,21

< 0,2*

Totale hardheid (° d)

< 0,05 12

* kan van nature overschreden worden < DL = beneden de detectielimiet


15

3.3 Vegetatie In de Mynekom werden geen onderwaterplanten of drijfbladplanten aangetroffen. Alleen in de paaiinhammen langs de oostelijke en westelijke oever komen waterplanten voor (Figuur 3.25). Ook ter hoogte van de waterlijn was op het ogenblik van de opname geen vegetatie aanwezig (Figuur 3.21, Figuur 3.23). De bemonsterde oeverzones bestonden uit een stenig substraat zonder vegetatie. Ca. 1 m van de waterlijn verwijderd kwamen planten voor. De waargenomen plantensoorten in deze zone ter hoogte van de afgeviste sectoren worden opgelijst in Tabel 3.2. Bij een hogere waterstand in de winter of het voorjaar kan de aanwezige vegetatie wel als een emergente vegetatie fungeren maar de soortensamenstelling geeft aan dat het aandeel aan strikte oeverplanten beperkt is en dat relatief veel ruderale soorten voorkomen (Tabel 3.2). In de zomerperiode heeft de aanwezige vegetatie op de oevers van de Mynekomplas geen betekenis voor de fytofiele of juveniele visfauna. Verschillende stroken worden gedomineerd door wilgen (traject A, C en E). De wilgen stonden tijdens het onderzoek ook boven de waterlijn.

Figuur 3.20. Westelijke oever (traject A).

16

Figuur 3.21. Zuidwestelijke oever (traject B).


Figuur 3.22. Zuidelijke oever (traject C).

Figuur 3.23. Oostelijke oever aan de zijde van de Bosbeek (traject D).

Figuur 3.24. Oostelijke oever met paaiinhammen (traject E).

Figuur 3.25. Paaiplaats aan de oostelijke zijde van de Mynekomplas (traject E).

Figuur 3.26. Noordoostelijke oever (traject F).

Figuur 3.27. Eilandje (traject G)


17

Tabel 3.2. Waargenomen plantensoorten op de droge oever rond de Mynekomplas in Aldeneik (Maaseik). Sector

A

B

C

D

Bastaardwederik

Dauwbraam

Grote lisdodde

Bijvoet

Kattenstaart

Lisdodde

Kattenstaart

Boerenwormkruid

Moerasvergeet-me-

Ridderzuring

Moerasvergeet-me-

Brandnetel

nietje

nietje

Ridderzuring

Smalle weegbree

Penningkruid

Brede weegbree

Rood zwenkgras

Valse kamille

Pitrus

Duinriet

Wilg (spec)

Vijfvingerkruid

Rietgras

Gele lis

Wolfspoot

Zilverschoon

Walstro (spec)

Hop

Zilverschoon

Watermunt

Kattenstaart

Zwarte els

Wederik

Moerasandoorn

Wilg (spec)

Moerasspirea

Zegge (spec)

Moeraswalstro Ridderzuring

Sector

E

F

G

Smalle weegbree

Akkerwinde

Gele lis

Kattenstaart

Smeerwortel

Boerenwormkruid

Hop

Moerasandoorn

Tandzaad

Dauwbraam

Moerasandoorn

Gele lis

Vingerkruid

Grote lisdodde

Waterpeper

Wilg (spec)

Watermunt

Grote theunisbloem

Wolfspoot

Pitrus

Waterpeper

Heggenwinde

Zilverschoon

Oeverzegge

Wilde bertram

Hop

Juncus spec

Wilg (spec)

Kattenstaart

Moeraswalstro

Wolfspoot

Moerasspirea

Wederik

Zwarte els

Ridderzuring

Watermunt

Tweedelig tandzaad Valse Kamille Waterbies Wilg (spec) Wolfspoot Zegge (spec) Zilverschoon

18


3.4 Visbestand 3.4.1 Vangstresultaten De vangstresultaten worden weergegeven in Tabel 3.3 t.e.m. Tabel 3.4. Al de sectoren (trajecten) werden elektrisch afgevist vanuit de boot met DEKA 7000 (Kaart 3). Het aantal gevangen vissen wordt per vangstinspanning en sector (ook traject genoemd) weergegeven. 3.4.2 Soortensamenstelling In totaal werden 14 vissoorten aangetroffen en 1 rivierkreeft (Procambarus clarkii). Uit de totale vangstgegevens (Tabel 3.5) blijkt dat de visgemeenschap in de oeverzone in aantal wordt gedomineerd door paling met 80 %, gevolgd door snoekbaars met 6%. Daarnaast zijn snoek, rivierdonderpad en brasem met resp. 4, 3, en 2 %. Als grote roofvissoort is snoekbaars het meest abundant. In biomassa domineren paling (48%), snoek (33 %), brasem (15%) de visgemeenschap. In tegenstelling tot snoekbaars zijn van snoek en brasem enkele adulte exemplaren gevangen waardoor deze soorten een groter gewichtspercentage hebben ten opzichte van de snoekbaars. 3.4.3 Vangstefficiëntie en populatieschatting van de visgemeenschap in de oeverzone De vangstefficiëntie en populatieschatting van de verschillende vissoorten en de totale visgemeenschap in de oeverzone van de Mynekomplas in Maaseik wordt weergegeven in Tabel 3.6 De totale bemonsterde lengte bedraagt 700 m, met een bemonsteringsbreedte van ca. 2,5 m komt dit neer op een oppervlakte van 1750 m2. Op basis van de tweevangstenmethode in de oeverzone wordt de totale visbiomassa geschat op 63 kg/ha. Van de individuele populaties van baars, bermpje, blankvoorn, kroeskarper, rivierdonderpad, roofblei kon geen populatieschatting worden gemaakt. De vangstefficiëntie voor brasem en paling zijn lager dan 0,5. Op basis van deze gegevens zijn de populatie van paling, snoek, en brasem het grootst (resp. 39; 20; en 9 kg/ha). De gewichtsverhouding roofvis/witvis bedraagt 1/2,29. In de beoordeling werden snoek en snoekbaas als roofvis beschouwd. De juveniele pos, baars en paling werden niet als roofvis meegerekend. Wat naar trofische piramide een oververtegenwoordiging van de roofvispopulatie zou betekenen (een normale trofische verhouding bedraagt 1/7 tot 1/10). Hierbij speelt waarschijnlijk een overschatting van de roofvispopulatie t.o.v. de witvispopulatie. Bij de dieptemeting met de echosounder kon worden vastgesteld dat het grootste deel van de adulte vispopulatie (prooivispopulatie) zich ophield in het diepste deel van de plas, nabij het eiland. De vangsten in de oeverzone zijn niet representatief voor de volledige plas en geven vooral aan welke juvenielen aanwezig zijn en welke soorten zich in de Mynekomplas voortplanten.


19

Tabel 3.3.Vangstresultaten per sector en vangstinspanning voor de oeverstroken die met elektrovisserij werden bemonsterd (Gewicht in g, g < 1 = 0). sector A 1ste vangst Vissoort 3D-Stekelbaars Baars Bermpje

Aantal 1

sector B 2de vangst

Gewicht

Aantal

1ste vangst

Gewicht

Aantal

Gewicht

Aantal

1ste vangst

Gewicht

Aantal

sector D 2de vangst

Gewicht

Aantal

Gewicht

28

240

6

67

1

0

33 1

17 5 29

240

8

101

56

394 13

3319 66 3.792

sector E 1ste vangst Aantal

Vissoort 3D-Stekelbaars Baars Bermpje Bittervoorn Blankvoorn Brasem Kroeskarper Paling Pos Rivierdonderpad Roofblei Snoek Snoekbaars Zeelt

1 3

2de vangst Aantal

0 1

9

1

1.536

62

499

60

373

2

5

2

8

72 14 8

1 3

21 16

194

69

100

7 2 1 19

2.077

62

sector F

1 3

1ste vangst Aantal

Aantal

80 3 6

700 2 5

29

281

1 1

0 0

20

110

3

113

818

38

1

381

1ste vangst Aantal 1 0,2

2

1

2

1

58

484

29

197

1

5

61

490

32

Aantal

1 1

23 0

1 2 1 59

0,2 3

1

3

1

3,4 493

33

352

23

200

3

11

1

0

4

10

31

211

617 1 0

15

2 10

23 55

2 4

25 18

1

5

309

82

697

74

574

39

358

203

Totaal

2de vangst Aantal Gewicht 1 0,2

64 1 1


5

sector G

2de vangst Aantal

12 0,5 4

Totaal

1ste vangst Aantal

34 1

Totaal

sec 2de vangst

1ste vangst Aantal Gewicht

0 1

Bittervoorn Blankvoorn Brasem Kroeskarper Paling Pos Rivierdonderpad Roofblei Snoek Snoekbaars Zeelt

20

sector C 2de vangst

3 2 4 6 1 17 1 573 5 22 1 29 43 6 713

Gewicht 1 57 17 2 0 1541 3 4997 16 45 0 3460 233 74 10447

1

0

3

1

80 3 6

700 2 5

20

110

113

818

Tabel 3.4. Resultaten van de fuikvangsten op de verschillende tijdstippen van lediging, Fuik A, B en C; t1: eerste dag, t2: tweede dag, t3: derde dag. Vissoort

Fuik A t1

3D-Stekelbaars Baars Bermpje Bittervoorn Blankvoorn Brasem Kroeskarper Paling Pos Rivierdonderpad Roofblei Snoek Snoekbaars Zeelt

Fuik B t1

Fuik C t1

Fuik A t2

Fuik B t2

Fuik A t3

Fuik B t2

1

1

Totaal

1

4

1

4

0

Fuik C t3

Totaal

2

3

1

1

3

11

1

6

1

2

26

12

2

6

2

5

32


21

!

Tabel 3.5. Aantal en biomassa van alle gevangen vissen in de Mynekomplas in Maaseik in 2009 (bemonsterde afstand 700 m). Vissoort 3D-Stekelbaars Baars Bermpje Bittervoorn Blankvoorn Brasem Kroeskarper Paling Pos Rivierdonderpad Roofblei Snoek Snoekbaars Zeelt Totaal

Totaal Aantal Gewicht 3 1 2 57 4 17 6 2 1 0 17 1541 1 3 573 4997 5 16 22 45 1 0 29 3460 43 233 6 74 713 10447

% Aantal Gewicht 0% 0% 0% 1% 1% 0% 1% 0% 0% 0% 2% 15% 0% 0% 80% 48% 1% 0% 3% 0% 0% 0% 4% 33% 6% 2% 1% 1% 100% 100%

Tabel 3.6. Vangstefficiëntie in aantal en gewicht en populatieschatting van de verschillende vissoorten en de totale visgemeenschap in de oeverzone van de Mynekomplas in Maaseik in 2009 zowel in aantal, gewicht per kilometer en kg/ha. Vangstefficiëntie Vissoort 3D-Stekelbaars Baars Bermpje Bittervoorn Blankvoorn Brasem Kroeskarper Paling Pos Rivierdonderpad Roofblei Snoek Snoekbaars Zeelt Totaal

Aantal 0,50 / / / / 0,30 / 0,40 1,00 / / 0,55 0,74 0,80 0,41

Gewicht 0,50 / / 0,50 / 1,00 / 0,48 1,00 / / 0,97 0,75 0,88 0,77

Populatieschatting Aantal/ Gewicht Gewicht 1000 m (g/1000 m) (kg/ha) 6 1 0,00 / / / / / 3 0,01 / / 48 2201 8,81 / / 1280 9794 39,18 7 23 0,09 / / / / 52 4947 19,79 66 356 1,42 9 107 0,43 1557 15780 63,12


23

3.4.4 Lengtefrequentieverdeling De populatieopbouw van de meest abundante vissoorten wordt weergegeven in Figuur 3.28 t.e.m. Figuur 3.32. Op basis van de bemonsteringen bestaan de populaties van de gevangen vissoorten hoofdzakelijk uit juveniele vissen. Bij de elektrische afvissingen zijn weinig adulte exemplaren gevangen. De brasempopulatie kent een goede natuurlijke recrutering (Figuur 3.28). De juveniele brasems werden gevangen in de oostelijke aangelegde paaiplaatsen. De mediane lengte van de 0+-jaarklasse is 3 cm. Er werd slechts 1 adult exemplaar (>20cm) gevangen. Omdat de bemonsteringen vooral in de oeverzone en overdag werden uitgevoerd is het aandeel aan jonge brasem wellicht oververtegenwoordigd. De oudere brasems bevinden zich overdag meestal in de diepere delen. Een intensievere bemonstering van het open water met fuiken of een zegennet zou wellicht een completer beeld geven van de brasempopulatie. In de uitgezette fuiken werden geen brasems gevangen. Ook hengelaars vingen op het ogenblik van de staalname geen brasem in tegenstelling tot het vroege voorjaar toen de vangsten goed waren (mondelinge mededeling brasemvisser). De snoekpopulatie kent eveneens een goede natuurlijke recrutering (Figuur 3.29). De mediane lengte van de 0+-jaarklasse bedraagt 11 cm. De juveniele snoekjes werden voornamelijk gevangen in de aangelegd paaiplaats in de zuidwestelijke oever. Verder werden enkele oudere en grotere exemplaren gevangen. De lengtefrequentieverdeling van snoekbaars geeft een goede ontwikkeling van de 0+jaarklasse weer met een mediane lengte van 3,5 cm, maar de meeste exemplaren zijn gevangen van de 1+-jaarklasse met een gemiddelde lengte van 5,5 cm (Figuur 3.31). De rivierdonderpadpopulatie kent een goede recrutering (Figuur 3.30). De mediane lengte van de 0+-jaarklasse bedraagt 2,5 cm en werd vooral gevangen in de met keien verstevigde oevers. Daarenboven zijn ook enkele subadulte exemplaren gevonden met een maximale lengte van 8,5 cm. De populatieopbouw van paling wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een duidelijk 0+- en 1+-jaarklasse. Deze vissen zijn van uitzettingen met glasaal in maart 2008 en april 2009 afkomstig. De mediane lengte van de 0+-jaarklasse bedraagt 8 cm. De verdere opbouw van de jaarklasses zijn moeilijk herkenbaar (Figuur 3.32). Vermoedelijk bevat de 1+-jaarklasse een gedeelte van 2+-jaarklasse. Waarschijnlijk heeft de 1+-jaarklasse een mediane lengte van 17,5 cm en de 2+-jaarklasse van 21 cm. Grotere paling werd niet in de oeverzone aangetroffen en zal zich in het diepere deel van de Mynekomplas ophouden.

24


Figuur 3.28 Lengtefrequentieverdeling van brasem in de Mynekomplas in Maaseik in 2009

Figuur 3.29 Lengtefrequentieverdeling van snoek in de Mynekomplas in Maaseik in 2009

Figuur 3.30 Lengtefrequentieverdeling van rivierdonderpad in de Mynekomplas in Maaseik in 2009

Figuur 3.31 Lengtefrequentieverdeling van snoekbaars in de Mynekomplas in Maaseik in 2009

Figuur 3.32 Lengtefrequentieverdeling van paling in de Mynekomplas in Maaseik in 2009


25

3.4.5

Visindex

Voor de zeven bemonsterde trajecten met het elektrovistoestel werd de visindex berekend (Tabel 3.7). Hierbij werd gebruik gemaakt van de spreadsheet beschikbaar gesteld door het INBO. De IBI’s van de verschillende sectoren zijn vergelijkbaar, met uitzondering van trajrect B, en variëren van 1,5 voor traject A tot 2,375 voor traject D. Traject B scoort beter met een score van 3,5. Op de 9-delige integriteitsschaal vallen de trajecten C, D, F en G onder klasse 6 kritisch-slecht. Traject A en E scoren slechter met traject A klasse 8 zeer slecht en traject E klasse 7 slecht. Traject B scoort beter en bevindt zich in klasse 4 matig. De environmental quality ratio (EQR) geeft dezelfde trend weer met traject B de beste score van 0,7 en traject A de slechtste score 0,3. Aangezien echter bij de bemonstering van de oeverzone alleen juveniele vissen werden gevangen en slechts een klein aantal (sub)adulte exemplaren geeft de visindex een vertekend beeld van de werkelijke vispopulatie in de Mynekomplas. De scores van de visindex moeten daarom met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Van de 8 verschillende indices scoren de typesoorten, de snoek- en zeeltrecrutering en de verhouding piscivoren/non piscivoren het slechts (Tabel 3.8). Tabel 3.7. IBI, beoordeling en EQR voor de zeven bemonsterde oeverzones in de Mynekomplas in 2009. Locatie Waterloop

Integrity

nummer

Datum

IBI

beoordeling

class (5)

Integrity class (9)

EQR

Mynekomplas

A

4-jun-09

1,5

ontoereikend

2

klasse8: zeer slecht

0,3

Mynekomplas

B

4-jun-09

3,5

matig

3

klasse4: matig

0,7

Mynekomplas

C

4-jun-09

2,5

ontoereikend

2

klasse6: kritisch-slecht

0,5

Mynekomplas

D

5-jun-09

2,375

ontoereikend

2


0,475

Mynekomplas

E

3-jun-09

2

ontoereikend

2

klasse7: slecht

Mynekomplas

F

3-jun-09

2,25

ontoereikend

2


0,45

Mynekomplas

G

3-jun-09

2,125

ontoereikend

2


0,425

0,4

Tabel 3.8 Beoordeling van de afzonderlijke metrices voor de berekening van de IBI voor stilstaande wateren in Vlaanderen (MNSTOT: totaal aantal soorten, MANTOL: gemiddelde tolerantiewaarde, MANTYP: type soorten, MANPIK: snoekrecrutering en biomassa, MANTEN: Zeeltrecrutering en biomassa, MANBIO: totale biomassa, MANEXO: gewicht (%) exoten, PISNON: gewichtsratio piscivoren/niet piscivoren). Waterloop

locatienummer

Datum

Mynekomplas

A

04-06-2009

2

5

1

1

1

1

5

1

Mynekomplas

B

04-06-2009

2

4

1

5

5

5

5

1

Mynekomplas

C

04-06-2009

2

5

1

1

1

4

5

1

Mynekomplas

D

05-06-2009

2

5

2

1

1

2

5

1

Mynekomplas

E

03-06-2009

2

4

1

1

1

2

4

1

Mynekomplas

F

03-06-2009

3

4

1

1

1

2

5

1

Mynekomplas

G

03-06-2009

2

3

1

1

1

1

5

3

26

MNSTOT MANTOL MANTYP MANPIK MANTEN MANBIO MANEXO PISNON


4 Typering viswatertype Levensgemeenschappen kunnen op verschillende manieren worden getypeerd, zoals door de diversiteit aan soorten. Levensgemeenschappen zijn niet discreet maar veranderen in tijd en plaats onder invloed van veranderende milieuomstandigheden. Populaties (die levensgemeenschappen vormen) veranderen in functie van de veranderende milieuomstandigheden. Ondanks deze continue verandering kunnen levensgemeenschappen worden getypeerd en geclassificeerd. Deze typering en classificatie is noodzakelijk om werkbaar te zijn maar is geen beschrijving van de fundamentele structuur van de natuur. Op basis van de inventarisatie kunnen we vaststellen dat de Mynekomplas in Aldeneik (Maaseik) een biologisch gezond en aantrekkelijk viswater is. Op basis van de bemonstering is slechts een fragmentair beeld van de visgemeenschap bekomen. Het onderzoek heeft vooral aangetoond welke soorten zich in de Mynekomplas succesvol voortplanten en of het uitzettingsbeleid succesvol is of niet. De aanwezige visgemeenschap beantwoordt wellicht aan de samenstelling van een blankvoornbrasemviswatertype (Zoetemeyer en Lucas 2001). Het doorzicht is beperkt en zou ook volstaan voor een snoek-blankvoornviswatertype. Uit de éénmalige analyse blijkt dat het fosforgehalte met 0,03 mg P/l voor een stilstaand water relatief hoog is (Nisbet en Verneaux 1970). Ook in de metingen van de VMM in Heerenlaak varieert het totaal fosforgehalte tussen 0,08 en 0,39 mg/l in de periode 2006-2008 (VMM meetplaats 122000). De concentratie aan nitraat en nitriet is in de Aldeneikplas lager dan in de meetreeks in Heerenlaak (zie bijlage resp. < 0,068 t.o.v 1-4 mgN/l). De afwerking van de oever met keien met diameter van 5 tot 15 cm bemoeilijkt de vegetatieontwikkeling in de oeverzone. De hellingsgraad van de oever laat bij deze waterstand (23,40 m TAW) een ontwikkeling van een ruime plantengordel toe. Op het moment van de staalname in juni en de toen heersende waterstand was geen emergente aquatische vegetatie in de plas aanwezig. Drijvende waterplanten werden niet aangetroffen en de onderwaterplanten werden enkel in de paaiplaatsen gevonden. Sterrekroos en Smalle waterpest komen voor. Het aandeel aan aquatische vegetatie op de onderzochte trajecten bedraagt 0 %. De maximale diepte van de plas bedroeg 3 m. Op de bodem van de plas is een lemige sliblaag aanwezig met een dikte van 0,5 tot 0,6 m. De juveniele 0+-visgemeenschap wordt gedomineerd door brasem. De oeverzone biedt dus slechts beperkt mogelijkheden voor het duurzame behoud van vissoorten uit de Snoekblankvoornvisgemeenschap of de rietvoorn-snoekvisgemeenschap. Op basis van 0+visgemeenschap wordt een goede recrutering van brasem, snoekbaars, baars maar ook van snoek en zeelt. Snoek en zeelt werden aangetroffen in de ondiepe en plantenrijke zone aan de westelijke zijde (Traject B), terwijl juveniele brasem en blankvoorn vooral in oostelijke paaiplaats werd aangetroffen (Traject E).

De visgemeenschap in de Mynekomplas in Aldeneik (Maaseik) wordt beïnvloed door de tijdelijke overstromingen met de Grensmaas en benedenloop van de Bosbeek. De aanwezigheid van de reofiele vissoorten rivierdonderpad en bermpje in de oeverzone is hiervan het duidelijke bewijs. Rivierdonderpad komt sinds 1997 in de de Grensmaas voor en sinds het herstel van de open verbinding tussen de Bosbeek en de Grensmaas ook in de benedenloop van de Bosbeek (Buysse et al. 2008). In het vismigratieonderzoek, dat in 2008 werd uitgevoerd, was rivierdonderpad de meest abundante vissoort in de benedenloop van de Bosbeek. Voor de open verbinding met de Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

27

Maas tot stand werd gebracht en de Bosbeek in de Mynekomplas uitmondde, kwam rivierdonderpad niet in de Bosbeek voor (De Vocht 2006). Naast rivierdonderpad en bermpje worden ook driedoornige stekelbaars, snoekbaars, paling, baars en snoek, blankvoorn en zeelt in beide wateren aangetroffen. Door de inundatie van de Mynekomplas door de Maas en benedenloop van de Bosbeek bevat de visgemeenschap in de Mynekomplas mogelijker wijze nog andere reofiele vissoorten in lage aantallen.

28


5 Streefbeeld Mynekomplas 5.1 Morfologie van de Mynekomplas De morfologie (oevervorm, diepte,...) van het waterlichaam bepaalt in sterke mate de aanwezige aquatische en semi-aquatische vegetatie, de macrofauna en de visstand. Een zachthellend oeverprofiel is voor het vormen van een goede Rietzone of emergente plantengordel onontbeerlijk. De mate waarin de oevers onderhevig zijn aan erosie hangt af van de steilheid van de oever, de golfslag, de bodemsamenstelling en de aanwezige beplanting. De oevers van de Mynekomplas zijn zachthellend en laten een vegetatie-ontwikkeling toe. Het oeversubstraat bestaat keien tot grof grind wat een vegetieontwikkeling bemoeilijjkt. Oevererosie in de Mynekomplas wordt door de keiengordel rond de plas voorkomen. Bovendien fluctueert de waterstand in de plas sterk in functie van de waterstand in de Maas door de ondergrondse verbinding met Heerenlaak. Om het streefbeeld met een meer uitgebreide oevervegetatie te kunnen realiseren is vooral een meer stabiel waterpeil belangrijk. Door het herhaaldelijk overstromen van de plas zal de bodem dicht sedimenteren en een hoger waterpeil kunnen gehandhaafd worden als de open verbinding met Heerenlaak kan worden afgesloten. De openverbinding is vooral nuttig bij het stijgen van het Maaspeil en het verhogen van het peil in de Meynekomplas zodat bij het overstromen van het gebied door de Maas via de monding van de Bosbeek, geen extreme erosie kan optreden naar de lager gelegen Mynekomplas. Naar de morfologie van de plas toe zijn geen maatregelen noodzakelijk.

5.2 Water- en oevervegetatie in de Mynekomplas 5.2.1 Zonering van plantengordels De samenstelling van de vispopulatie in de Mynekomplas wordt niet alleen bepaald door de wateren de bodemkwaliteit, ook de aanwezige begroeiing en de hoeveelheid en aard van ongewervelden zijn factoren die belangrijk zijn voor het leven van vissen. De aanwezigheid van waterplanten is echter eveneens afhankelijk van de wateren bodemkwaliteit (voedselrijkdom, doorzicht, hardheid, oeverprofiel). Door het voorkomen van wateren oeverplanten kan in het water in 2 zones opgedeeld worden : 1. Zone met in de bodem wortelende planten : litoraal (oeverzone) 2. Zone zonder in de bodem wortelende planten: pelagiaal (open water) De grens tussen beide zones wordt bepaald door de lichtgrens. Waar in het open water het plantaardig plankton domineert, kan de oeverzone in drie waterplantenzones worden onderverdeeld (figuur 3.1). De hogere waterplanten kunnen we onderverdelen in drie groepen: de emergente of boven het water uitgroeiende planten (oeverplanten), de drijfbladplanten en de Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

29

ondergedoken waterplanten. Deze planten hebben verschillende functies, nl. voedselbron (algen, slakjes, insektenlarven enz tussen de waterplanten), oeverbescherming (voorkomen van afkalving door wind), waterzuivering en als paaisubstraat voor de meeste vissoorten (voornamelijk ondergedoken waterplanten). Een uitgebreide beplanting heeft een algemene positieve invloed op de hoeveelheid visvoedselorganismen en in het bijzonder op de visstand (paai-, schuil-, en voedselgebieden). De aan- of afwezigheid van waterplanten wordt eveneens sterk bepaald door de oevervorm en het profiel van het waterlichaam. Op steile taluds krijgen we slechts smalle begroeide oeverzone, op zacht hellende taluds echter gaan de plantenzones zich optimaal en breder ontwikkelen. a. Zone met oeverplanten De zone wordt ook wel de Rietzone genoemd en omvat boven het water uitgroeiende planten. Naast biezen vinden we hier ook Gele lis, Lisdodde, Egelskop, Liesgras enz. en vormt als het ware de overgang van water naar land. De overgang tussen landplanten (bv. grassen) en de rietgordel wordt meestal gevormd door zeggen. Dit zijn grasachtige planten, zonder knopen op de stengel, die juist in het water staan. Als producenten van voedsel en zuurstof hebben deze al planten vrijwel geen betekenis. Wel is de rietgordel als oeververdediging, als schuilmogelijkheid voor jonge vis en snoek en als paaiplaats voor diverse vissoorten belangrijk. De algen, de microfauna-elementen, die op de planten "groeien" vormen het voedsel voor slakjes en insectenlarven, die op zich belangrijk visvoedsel uitmaken. Verder komen op het riet (boven het water) veel insecten voor die, in het water vallend, voornamelijk door rietvoorn (of winde) gegeten worden. Tot deze plantengroep behoren o.a.: Riet, Grote en Kleine lisdodde, Gele lis, Grote egelskop, Mattenbies, Zwanebloem, Grote waterweegbree, Waterzuring,... b. Zone met drijfbladplanten Aansluitend op de rietgordel tot een maximale diepte van ca. 1,2 à 2 m (afhankelijk van de zichtdiepte) komen de drijfbladplanten voor. Hiertoe behoren de gekende soorten als Gele plomp en Waterlelie. Meestal gaat het om planten met drijvende bladeren die door middel van lange slappe bladstelen of stengels zich tot de bodem uitstrekken, en aldaar door een wortelstelsel sterk verankerd zijn. Hun belang hebben ze als schuilplaats voor vis en als vasthechtingssubstraat voor talloze macrofauna-elementen. Tot deze plantengroep behoren o.a.: Witte waterlelie, Gele plomp, Veenwortel, Drijvend fonteinkruid,.... c. Zone met ondergedoken waterplanten Buiten de zone van de drijfbladplanten vinden we, tot de diepte waarop voldoende licht tot de bodem doordringt, ondergedoken waterplanten. Hiertoe behoren soms sterk woekerende soorten zoals Smalbladige waterpest, Vederkruiden, Gedoorn hoornblad maar ook verschillende Fonteinkruiden. Zij geven alle geproduceerde zuurstof aan het water af en zijn verder van belang als schuilplaats en voornamelijk als paaisubstraat voor de visfauna. Tevens zijn ze in geringe mate voedsel voor diverse witvissoorten (rietvoorn, zeelt, kroeskarper). Ook herbergen ze een schat aan diverse macrofaunaelementen (slakjes, insecten, ...) die belangrijk visvoedsel zijn. Tot deze plantengroep behoren o.a.: Fonteinkruiden, Vederkruiden, Waterpest, Gedoornd hoornblad, Waterranonkel,.... 30


De breedte van de vermelde zones is sterk afhankelijk van de zichtdiepte en de vorm van de oevertalud. Is het talud steil en het water troebel, dan zullen deze zones zeer smal zijn of helemaal niet voorkomen. Vanzelfsprekend zullen ook hier de abiotische factoren (waterkwaliteit, bodemsamenstelling) determineren welke soorten zullen voorkomen en hoe succesvol ze zich zullen ontwikkelen. 5.2.2 Oeverbeschermende planten Deze plantenzones zijn belangrijk voor het aquatische ecosysteem. Een dicht litoraal voorkomt de afkalving door de golfslag of uitholling van de oever door het foerageren van eenden en ganzen. Water- en oeverplanten beschermen de oever op twee manieren tegen erosie door golfslag, enerzijds door de demping van golven door stengels en bladeren. Vooral planten als riet en mattenbies met beweeglijke en weinig voor waterstroming vatbare stengels en bladeren zijn hiervoor geschikt. Anderzijds door de bescherming van de bodem tegen uitschuring. Vooral planten met een dicht en diep reikend netwerk van wortels en rizomen (wortelstok of ondergrondse stengel) zijn hiervoor geschikt. Ook voor een normale ontwikkeling van een snoek-, rietvoorn- of zeeltpopulatie is een voldoende aanbod aan waterplanten onontbeerlijk. Riet heeft een belangrijke oeververdedigende werking en vormt een dicht netwerk van wortelstokken, waarbij tot ca. 95 % van de totale plantenmassa in de ondergrondse plantendelen kan vervat zitten, hetgeen ideaal is om grond- en modderlagen vast te houden. Tevens vormt de rietaanleg op ondiepe plaatsen een ideale ontwikkelingsbodem voor Gele lis, Lisdodde, Grote egelskop en andere emerse waterplanten, waarvoor het Riet een goede bescherming tegen de wind biedt. Een reden te meer om te streven naar een herwaardering van Rietzones als effectieve en natuurlijke oeverbescherming. Tevens bieden de waterplanten natuurlijke substraten voor allerlei microflora- en faunaelementen die een belangrijke rol spelen in de waterzuivering. Zij zijn in staat om organisch materiaal snel af te breken en om te zetten in biologische massa. Voor de ontwikkeling van watervegetaties is voornamelijk de taludhelling van uitzonderlijk belang. Bij steile taluds krijgen we een zeer smalle begroeide oeverzone, die slechts bestaat uit een beperkte Rietzone. De hellingsgraad van de oevers in de Mynekomplas laten de ontwikkeling van een plantengordel in de oeverzone toe. De schommelingen in de waterstand, gerelateerd aan het debiet en de waterstand in de Maas zal de belangrijkste belemering zijn voor het ontwikkelen van een emergenete planten gordel. De lagere zomerwaterstand heeft tot gevolg dat de natuurlijke plantengordel rond de plas in de zomer boven de waterlijn is gelegen en naar habitat voor aquatische macro-invertebraten en vissen geen betekenis heeft. Herprofileringen van de oevers is niet nodig om een verdere ontwikkeling van de oeverplanten toe te laten. Een te hoge waterstand in de winter en het voorjaar zal de uitgroei van de bestaande plantengordel belemmeren. 5.2.3 Planten als paaisubstraat Waterplanten zijn onmisbaar als paaiplaatsen voor fytofiele vissoorten. Nochtans is het niet zo dat alle soorten waterplanten een zelfde betekenis hebben als paaisubstraat. Over het algemeen zijn ondergedoken waterplanten ideale paaisubstraten, hetgeen niet steeds het geval is voor emerse of drijfbladplanten. In dit opzicht moeten we een Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

31

onderscheid maken tussen de betekenis van waterplanten als geschikte woongebieden (habitat) en geschikte paaisubstraten voor verschillende vissoorten. Dit kunnen we het best illustreren aan de hand van de typesoorten snoek en blankvoorn. Uit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat het in stand houden van de snoekstand zonder begroeide oeverzones quasi onmogelijk is. Waar rietzones en andere emergente waterplantenassociaties uiterst geschikte woongebieden voor de snoek zijn, is hun betekenis als paaisubstraat gering. In de winterperiode als de onderwaterplanten en drijfbladplanten zijn verdwenen vormen de rietstengels in het water de belangrijkste schuilplaats voor de vele vissoorten. De snoek heeft voor zijn paaiactiviteiten een uitgesproken voorkeur voor overstroomde oeverstroken, voorzien van fijne, grasachtige planten (bv. zegge). Dergelijke ondiepe oeverzones voorzien van een tapijt van fijne, grasachtige blaadjes zijn niet alleen belangrijk voor de verkleving van de afgezette eitjes, tevens vormen ze een geschikt substraat voor het hangend snoekbroed en door de snelle opwarming bieden ze een ruim voedselaanbod in de vorm van zoöplankton. Meest geschikt als paaisubstraat zijn dan ook fijn vertakte onderwaterplanten zoals Vederkruiden, Gedoornd hoornblad, Fonteinkruiden en Waterpest. Enkele algemene soorten die snel kunnen verwacht worden zijn Gedoornd hoornblad (Ceratophyllum demersum) en Kransvederkruid (Myriophyllum verticulatum.). Ook Gekroesd fonteinkruid (Potamogeton crispus) kan zich wellicht snel in de Mynekomplas vestigen. Blankvoorn paait het liefst in ondiep water dat rijk is aan ondergedoken waterplanten. Eidensiteiten van 10.000 tot 200.000 stuks/m2 worden bereikt. Een kleine paaiplaats kan dus reeds redelijk wat broed op leveren. De overleving van het broed en de 0+jaarklasse is echter van een uitgebreide oeverzone afhankelijk. De bescherming tegen predatoren die voor jonge blankvoorn in het water aanwezig is meestal belangrijk voor de overleving van de jonge vis dan de grootte van de paaiplaatsen. Haarwortels van bomen worden bij afwezigheid van ondergedoken waterplanten eveneens als paaisubstraat gebruikt. De aangelegde paaiplaatsen zijn functioneel en waren in juni nog waterhoudend, zodat ze een beschermd opgroeigebied voor de 0+-jaarklasse vormen.

32


5.3 Streefbeeld visgemeenschap in de Mynekomplas De diversiteit of soortenrijkdom in aquatische ecosystemen is sterk afhankelijk van de biologische karakteristieken van het biotoop en de menselijke beïnvloeding. Visserijbiologisch worden verschillende watertypen onderscheiden naargelang van de dominantie van de specifieke visassociaties. Recent worden vijf verschillende viswatertypen of visgemeenschappen in ondiepe wateren herkent (Zoetemeyer en Lucas 2001). Voor sterk vervuilde wateren kan een zesde type worden toegevoegd. Het optimale streefbeeld naar viswatertype voor de Mynekomplas in Aldeneik (Maaseik) is het snoek-blankvoornviswatertype. Daarbij moet worden vastgesteld dat de huidige visgemeenschap afwijkt van dit streefbeeld. De beïnvloeding door de Maas en Maasplassen, waarin brasem en snoekbaars aanwezig zijn, zal de haalbaarheid van dit streefbeeld echter belemmeren. Enkel door een voldoende graad van isolatie kan het optimale streefbeeld worden benaderd. Het snoek-blankvoornviswatertype zijn tamelijk heldere wateren met een vrij rijke oevervegetatie, maar door het verminderde doorzicht (40-70 cm) zijn de drijfbladplanten schaars en de onderwaterplanten veel minder abundant. Er is meer ‘open water’ aanwezig maar nog 20 tot 60% is begroeid. In dit type komt meer plantaardig en dierlijk plankton voor. Deze visgemeenschap komt vaak voor in polderwateren, in afgesloten rivierarmen en stadsvijvers. Rekening houdend met de huidige waterhuishouding en waterkwaliteit is dit type meestal het meest realistische streefdoel met een optimaal compromis tussen ecologische waarden en de hydrologische functies en beperkingen. Door de afwisseling van plantenrijke zones en open water komt een zeer gevarieerde visgemeenschap voor. Vaak is in dit type water de biodiversiteit naar vissoorten het hoogst. In de ondiepe, begroeide oeverzones komen de plantenminnende vissoorten uit het rietvoorn-snoekviswatertype voor. In het open water komen soorten uit het blankvoorn-brasem of brasem-snoekbaarsviswatertype voor zoals brasem en pos. Dit type wateren bevatten een goede visstand met natuurlijke aanwas. Sleutelsoorten zijn blankvoorn, baars, kolblei en snoek als roofvis. Door de beperktere schuilmogelijkheden voor jonge snoek treedt meer kannibalisme op bij snoek en is de predatie op de juveniele blankvoorn beperkter. Dit geeft samen met een hoger aanbod aan dierlijk plankton aanleiding tot een grotere populatie aan jonge witvis. De zichtdiepte laat toe dat de aanwezige soorten op zicht plankton bejagen en de grove kieuwzeef laat het uitfilteren van muggenlarven uit de bodem toe. De bezetting is meestal lager dan 500 kg/ha, doch naast snoek (max. 50 kg/ha) is ook de snoekbaars reeds aanwezig (max. 10 kg/ha). Deze wateren vormen een overgangstype naar het blankvoorn-brasemviswatertype. In de toekomst is een verdere ontwikkeling van de aquatische en oevervegetatie mogelijk waardoor het aandeel van typesoorten uit het snoek-blankvoornviswatertype kan toenemen.


33

6 Inrichtingsvoorstellen en maatregelen voor het visstandbeheer Op basis van de inventarisatie van de huidige toestand en het geformuleerde streefbeeld kunnen enkele inrichtings- en beheersvoorstellen worden gemaakt. 6.1.1 Waterkwaliteit Naar de waterkwaliteit toe moet de organische belasting in de Mynekomplas beperkt worden. Meer nog dan een stromend water zoals de nabijgelegen Bosbeek of Maas heeft een relatief klein stilstaand water sneller te lijden van aanrijking met organische stoffen en nutrienten. De verhoogde zuurtegraad in het voorjaar en de zomer is hier wellicht ook indirect aan te wijten als gevolg van de sterke fotosynthese van algen. Door overstorten op de Bosbeek bij hevige regenval en het overstorten van de Bosbeek in de Mynekomplas wordt vooral de stikstofbelasting verhoogd (Buyse et al. 2008). Hierdoor kunnen grotere schommelingen in de zuurstofhuishouding ontstaan en het doorzicht tengevolge algenontwikkeling nog afnemen. De ontwikkeling van plantengordels wordt hierdoor bemoeilijkt. Op de plas was een groep van ca. 12 witte, gedomesticeerde ganzen aanwezig. Deze populatie moet onder controle gehouden worden. Een grote populatie aan ganzen in het voorjaar en zomer bemoeilijken de vegetatieontwikkeling op de oevers. 6.1.2 Oeverinrichting voor vissen Voor een snoek-blankvoornvisgemeenschap mogen de wateren oeverplanten in het zomerhalfjaar tot 20 % van het water te bedekken. ’s Winters dient hiervan bij voorkeur minimaal ongeveer 10 % waterplantenbedekking over te blijven, zodat voldoende schuilplaatsen aanwezig blijven (Zoetemeyer en Lucas 2001). Om er voor te zorgen dat vissen de oever ook daadwerkelijk als habitat kunnen gebruiken, moet de waterdiepte in de oevervegetatie minstens 30 cm bedragen. Het huidige oeverprofiel laat dit toe maar het keiensubstraat is minder geschikt voor de vegetatieontwikkeling. De waterstandschommelingen vormen de grootste belemmering in de verdere ontwikkeling van de oevervegetatie. 6.1.3 Paaiplaatsen De aanwezige paaiplaatsen zijn duidelijk functioneel. In de zuidwestelijke paaiplaatsen was het aantal juveniele vissen beperkt maar werden zowel juveniele zeelt als snoek aangetroffen. De oostelijke paaiplaatsen bevatten grote aantallen brasem en in mindere mate ook juveniele blankvoorn. Rond de paaiplaatsen neemt de wilgenopslag sterk toe. Hierdoor is vooral rond de oostelijke paaiplaatsen minder oevervegetatie aanwezig. In de toekomst kan ook de strikt aquatische vegetatie (smalbladige waterpest) afnemen omdat de lichtinval sterk beperkt wordt. Naar brasem en blankvoorn zijn de paaiplaatsen wellicht functioneel. Blijft het probleem van een te beperkte oevervegetatie die de juveniele vissen in de Mynekomplas zelf voldoende beschutting kunnen bieden als ze de paaizones verlaten. Wellicht gaat een groot deel van de recrutering verloren aan predatie in de Mynekomplas zelf waardoor de populatieaangroei beperkt zal zijn. Door het ontbreken van beschutting zal de

34


visgemeenschap ook sterk beïnvloed worden door de predatie van snoekbaars, eventueel roofblei en aalscholver. 6.1.4 Visserijbeheer

6.1.4.1

Toegankelijkheid en visplaatsen

De Mynekomplas is makkelijk bereikbaar voor hengelaars. Er is een ruime parking aanwezig aan de noordwest zijde maar ook langs de wandelpaden vanaf de nieuwe Heerenlaak weg of de parking t.h.v. Heerenlaak. Ook langs de Broekstraat aan de zuidwestzijde is de Mynekomplas bereikbaar. Hengelaars komen hier uit bij de paaiplaatsen aan de zuidwestzijde. Vanaf deze oever werd vooral met de werphengel op roofvis gevist. Vaste stok vissers op brasem bevisten de plas vanaf de noordoostelijke oever. De oevers van de plas zijn momenteel nog vrij goed toegankelijk maar plaatselijk neemt de wilgenopslag sterk toe, waardoor bepaalde oeverzone van de plas niet of moeilijk bevisbaar zijn. Langs de westelijke, zuidelijke en oostelijke oever zijn stroken met veel wilgen aanwezig. Ook rond de paaiplaatsen is de wilgenopslag uitgesproken aanwezig. In de loop van de volgende jaren, bij het doorgroeien van de wilgen zal de lichtinval in de paaiplaatsen te beperkt worden. Hierdoor zullen de waterplanten verdwijnen en komt het functioneren van de paaiplaatsen in het gedrang. Het is daarom aan te bevelen de wilgenopslag rond de paaiinhammen om de twee jaar terug te zetten. Het aanleggen van meer vaste hengelsteigers is weinig zinvol gelet op de grote verschillen die in de waterstand kunnen optreden.

6.1.4.2

Code van goede praktijk

Gelet op de beperkte aanwezigheid van wateren oeverplanten verdient de snoekpopulatie de nodige bescherming. In afwachting van een groter aanbod aan oeverplanten en meer beschutting voor snoek, moet een overbevissing van snoek vermeden worden. Een methode om de snoekstand te beschermen is ‘catch and release’ visserij te promoten en de visserijmortaliteit van ‘catch and release’ visserij te beperken. De visserijsterfte is afhankelijk van de behandeling van de gevangen en teruggezette snoek. Diep laten slikken van aasvis, lang drillen, ruw landen, en beetpakken, slecht of ruw onthaken, lang buiten water houden, bewaren in leefnetten, kunnen de overlevingskansen van teruggezette snoek sterk reduceren. Informatieborden aan het water kunnen de gewenste snoekvisserij (code van goede praktijk voor de roofvisvisserij) weergeven en de populatie helpen beschermen. In de huidige omstandigheden met een voldoende aanbod aan grof stenig substraat is snoekbaars naar voortplanting toe bevoordeeld t.o.v. snoek.

6.1.4.3

Bepotingen

De uitzetting van glasaal is duidelijk succesvol. Deze uitzettingen kunnen aangehouden worden. In de periode dat de Mynekomplas in verbinding stond met de Bosbeek werd ook serpeling uitgezet. Deze soort wordt nu niet meer in de Mynekomplas uitgezet. De vissers in de Maasregio zijn echter geen specifieke palingvissers en paling wordt in de Maasregio beduidend minder bevist en bijna niet meegenomen voor consumptie in


35

vergelijking met de rest van Vlaanderen (De Vocht 2006). Het aandeel palingvissers in de Maasregio bedraagt slechts 1 % t.o.v. 8,3 % voor Vlaanderen. Rekening houdend met de verbinding tussen de Mynekomplas en Heerenlaak en tijdelijk bij hoogwater ook met de Bosbeek en de Maas, zijn bepotingen weinig functioneel om de visgemeenschap te vormen.

6.1.4.4

Monitoring

Hengelaars kunnen een belangrijke bijdrage leveren om inzicht te verwerven in de evolutie van de visgemeenschap in de Mynekomplas. Ook de waterkwaliteit verschaft inzicht in de stabiliteit en de gunstige of ongunstige staat van de Mynekomplas. De waterkwaliteit kan in grote lijnen opgevolgd worden aan de hand van de waterkwaliteitsgegevens uit Heerenlaak eventueel aangevuld met metingen in de Mynekomplas zelf. De ruimtelijke ontwikkeling van de aquatische vegetatie kan in de zomerperiode op plan worden ingetekend. Op deze wijze kan nagegaan worden of het gewenste streefbeeld naar vegeatie (en indirect visgemeenschap) bereikt wordt. Het verzamelen en opvolgen van hengelvangsten kan een belangrijke bijdrage leveren om een beeld te krijgen van de visgemeenschap. De hengelvangstregistratie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd. In bijlage 3 is een voorbeeld van hengelvangstregistratieformulier opgenomen voor individuele hengelaars als ook voor het verwerken van gegevens van verschillende rapporteurs. Plaatselijke, gemotiveerde hengelaars of de regioverantwoordelijke in de Provinciale Visserijcommissie kunnen bij de monitoring betrokken worden. Vaak zijn hengelaars sterk begaan met hun plaastelijk viswater en zijn ze te motiveren om naast te vissen ook een beperkte inspanning te leveren om andere gegevens te verzamelen. Om het monitoringprogramma op te starten kan een inleidende praktijkoefening worden georganiseerd. Jaarlijks kunnen de gegevens door de visserijbioloog of regioverantwoordelijke verzameld worden en in een rapport bijeen gebracht.

36


7 Conclusies De oevers in de Mynekomplas zijn zachtglooiend en laten toe dat een oevervegetatie zich kan ontwikkelen. De helling van de oever varieert tussen 1/3,5 en 1/6 m. De sterke schommelingen in het waterpeil en de stenige ondergrond bemoeilijken echter de vegetatieve ontwikkeling van de oeverzone. De Mynekomplas is in de zomerperiode (juni-juli) gemiddeld 1,8 m diep met een maximale diepte van 3 m. De waterkwaliteit is goed met een goede zuurstofhuishouding maar relatief hoge zuurtegraad, waardoor het ammoniakgehalte vrij hoog kan zijn. De vermesting door ganzen maar vooral het overstorten van de Bosbeek hebben een negatief effect op de waterkwaliteit. T.h.v. het overstort is de verontreiniging duidelijk zichtbaar maar ook de inundaties door de Maas hebben een invloed op de waterkwaliteit. De vegetatie op de oever (droge oever bij de opname) bestaat uit ruderale soorten, oeverplanten en boomopslag (wilg en zwarte els). De aanwezige vegetatie heeft in de zomerperiode geen betekenis voor de visgemeenschap. Vooral de noordoostelijke paaizone is goed begroeid met ondergedoken waterplanten. De brasempopulatie kent een goede natuurlijke recrutering. Ook snoek en snoekbaars planten zich voort in de Mynekomplas. In de oeverzone tussen de keien wordt ook rivierdonderpad aangetroffen. Verschillende jaarklassen van paling, die van uitzettingen afkomstig is, worden in de Mynekomplas aangetroffen. De grote schommelingen in de waterstand en het ontbreken van een aquatische en semiaquatische plantengordel langs de oever bevoordeligen brasem als dominante witvissoort. Blankvoorn en snoek, de belangrijkste doelsoorten uit het streefbeeld worden hier door benadeeld. Door de aanwezigheid van de grote keien en grind wordt snoekbaars als roofvissoorte bevoordeeld. Op basis van de visindex (IBI) worden de verschillende afgeviste zones als ‘ontoereikend’ of ‘matig’ beoordeeld. In de oeverzone van de plas zelf komen weinig juveniele vissen voor. Alleen de paaizones bieden voldoende bescherming aan de juveniele vissen in hun eerste levensjaar. Als streefbeeld wordt een snoek-blankvoornviswatertype voorgesteld. De densiteit aan vissen in de oeverzone is lager dan deze in het streefbeeld. De slecht ontwikkelde oevervegetatie is hier voor mede verantwoordelijk. Met de echosounder werd vastgesteld dat alle grotere vissen zich centraal in het diepste gedeelte van de Mynekomplas ophielden tijdens de staalname. Naar de toekomst toe, lijken uitzettingen met glasaal zinvol maar serpeling hoort op de Bosbeek thuis. De reeds aanwezige paaiplaatsen functioneren goed maar zouden kunnen uitgebreid worden. Vooral de boomopslag rond de paaiplaatsen zullen de volgende jaren door schaduwval de ontwikkeling van waterplanten in de paaiplaatsen bemoeilijken. Een onderhoud van deze paaiplaatsen zal regelmatig moeten uitgevoerd worden. Ook naar de viszones toe, vormt de opslag van wilgen en zwarte els een probleem. Het ophouden van visstekken voor hengelaars is noodzakelijk.


37

8 Literatuur Bagenal, T. 1978. Method for assessment of fish production in fresh waters. Third edition. IBP Handbook No3. Blackwell scientific publication. Oxford. 365p. Belpaire C., Smolders R., Vanden Auweele I., Dirk Ercken D., Breine J., Van Thuyne G. en Frans Ollevier F. 2000. An Index of Biotic Integrity characterizing fish populations and the ecological quality of Flandrian water bodies. Hydrobiologia 434: 17-33. Buysse D., Martens S., Baeyens R., Jacobs Y., Gelaude E. en Coeck J. 2008. Evaluatie van vismigratie vanuit de Grensmaas naar de Bosbeek. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2008 (INBO.R.2008.31) Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. De Vocht, A. 2006. Visserijbeheerplan voor de Grensmaas en de regio Maasland. Eindrapport van de studie AMINAL/B&G/24/2004. Studie uitgevoerd in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos. Klein Breteler J.G.P. en de Laak G.A.J. 2003. Lengte-gewicht realties Nederlandse vissoorten. Deelrapport I, versie 2. Rapportnummer: OND00074. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. Nisbet M. en Verneaux .l. 1970. Composantes chimiques des eaux courantes. Annal. Limnol. 6, 161-190. Zoetemeyer, R.B. en B.J. Lucas 2001. De OVB-viswatertypering deel 1 : Ondiepe wateren. Vis & Water magazine Jaargang 1, nr. 4, december 2001.

38


9 Bijlagen


39

Bijlage 1: Kaarten

40



41

42



43

Bijlage 2. Waterkwaliteit gegevens

44


To

I

o ar

0

c

I Visstandonderzoek Mynekomplas Maaseik

45

46


)

I


47

Meetplaatsnummer : 122000 Waterloop : HERENLAAK (°) Omschrijving : Aldeneik, Herenlaak, opw Maas, 50m opw jachthaven Maashuizen Gemeente1 : Maaseik Bekken : Maas Coördinaten : 251730/199939

Saliniteit : Zoet

Stroming : Stilstaand

Kwaliteit : Zwemwater

Categorie : Vijver

BZV, CZV en opgeloste zuurstof 140,0

25,0

120,0 20,0

15,0

80,0

60,0

10,0

BZV - O2 - mgO2/l

CZV - mgO2/l

100,0

Chemisch zuurstofverbruik Zuurstof, opgeloste Biochemisch zuurstofverbruik na 5d.

40,0 5,0 20,0

Meer informatie is te bekomen via het infoloket ([email protected])

48

Resultaten < DL worden op de horizontale as weergegeven


31/01/05

31/01/04

31/01/03

31/01/02

31/01/01

31/01/00

31/01/99

31/01/98

31/01/97

31/01/96

31/01/95

31/01/94

31/01/93

31/01/92

31/01/91

0,0

31/01/90

0,0

25/05/06 12:59


49

50


Visstandonderzoek en voorstellen voor het visstandbeheer op de Mynekomplas in Maaseik

Recommend Documents