PH voor jeugd in 2015 Van denken naar doen… én leren 4 maart 2010 Suzanne Boomsma
Visie op JGZ als PH voor jeugd Manifest Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar (Gideonsbende JGZ 2006)
Vragende kinderen Karel Appel 1949
Stichting Kind & Maatschappij 7 maart 2008 Doelstelling Behartigen van de belangen van het kind en zijn (leef)omgeving, zodat het kind zich veilig en gezond kan ontwikkelen.
Werkwijze Vooral door een positieve bijdrage aan de kwaliteitsverbetering van publieke zorg voor jeugd (PZJ) door (kennis)innovatieve activiteiten gericht op o.a.: •de kwaliteit van de uitvoering (professionals en tools) •de organisatie van zorg rondom een kind en zijn directe omgeving •de maatschappelijke bijdrage van PZJ voor de jeugd.
&
Dilemma’s
©kind&maatschappij
Essentie PH voor jeugd (1) Sociale geneeskunde is de ontmoeting van arts en maatschappij in de patiënt (Querido 1952) JGZ professionals (trajecten AJN en V&VN 2009/2010) : - Essentie van ons vak is de relatie met kind én ouders (3-hoek) - Én diens leefomgeving: to raise a child you need a village; gaat over connectedness: is er echte betrokkenheid bij kinderen? - Gaat over nature én nurture: ontwikkeling gaat niet vanzelf (opsporen van risico’s /zachte signalen)
Definitie van het kind voor de (sociaal) hygiënist … het menselijk individu gedurende zijn gehele biologische, psychologische en maatschappelijke rijpingsperiode, vanaf het ogenblik der conceptie tot aan de lichamelijke, geestelijke en maatschappelijke maturiteit…(…en die periode is niet in ieder geval nauwkeurig af te bakenen)… Dr. J.T. Buma, huisarts en sociaal geneeskundige in zijn bekroond essay uit 1952, ‘De Sociale kinderhygiëne in Nederland, haar organisatie en haar toekomst’.
Dr. J.T. Buma, huisarts en sociaal geneeskundige in zijn bekroond essay uit 1952, ‘De Sociale kinderhygiene in Nederland, haar organisatie en haar toekomst’.
“Het oog”
©kind&maatschappij
Maslow: behoefte piramide
Essentie PH voor jeugd (2) Volksgezondheidsproblemen bepalen de PHactiviteiten die nodig zijn, zo bepalen die activiteiten weer welke beroepsgroepen nodig zijn, en.. (Mackenbach, 2009)
Public health als (kennis) infrastructuur Gezondheid (kwalitatief) Gezondheid (kwantitatief) Disciplines (kennisrepertoire) Functies (bijdrage) Voorzieningen / instellingen Structuur (nationaal) Condities (regelgeving/ geld)
©kind&maatschappij
JGZ als kennisinfrastructuur Unieke infrastructuur met landelijke dekking, laagdrempelig • Infrastructuur voor gezondheidsbescherming o.a. vaccinaties (90- 95%) - geen polio, minder hersenvliesontsteking • Infrastructuur voor opsporen, jaarlijks screenen: - 150 kinderen geen mentale retardatie / inrichtingskosten (hielprik) - 178 kinderen met aangeboren gehoorafwijkingen • Infrastructuur voor voorlichting en opvoedondersteuning - Van 200 naar 25 sterfgevallen wiegedood in 5 jaar (USA, UK) - Voorlichting vitamine D (minder botafwijkingen); fluor (minder caries)
Preventie is vrolijke kant v/d zorg (kindvriendelijk), uniek in wereld kost € 1900 per kind (380 mln) en geeft besparingen: GENOEG?
10 grote PH successen van de 20 ste eeuw J. Mackenbach 2001 / Koplan, Fleming 2000
• • • • • • • • • • •
Vaccinaties (ca 1900) Bestrijding van infectieziektes (> 1900) Gezonde moeders en baby’s (> 1900) Veiligheid van de werkplek (> 1900) Veiliger en gezonder voedsel (> 1920) Familieplanning (1929, 1965..) Fluoridering van drinkwater (> 1945) Veiligheid verkeer / voertuigen (> 1965) Daling hartsterfte en beroerte (> 1965) Bestrijding tabaksgebruik (> 1965) ….?
Ontstaansgeschiedenis Problemen /risico’s 100 jaar geleden …….manifeste nood! ca 50% van de bevolking was < 19 jaar 20-25% kindersterfte in Nederland Ondervoeding Slechte hygiëne Gevaar van infectieziekten Ongelukken (werk) Armoede
Problemen /risico’s nu (80-15-5) 1. Kinderen zijn schaars (< 25 % bevolking), oudere ouders 2. (Jonge) kinderen met lichamelijke ziektes: aangeb. afwijkingen, verstandelijk gehandicapt, ongeval, infecties, astma 3. Steeds meer psychosociale problemen (angst, depressie); chronische aandoeningen 4. Harde kern risicokinderen / gezinnen (is gevaar, in gevaar) 5. Jeugd is redelijk gezond, maar gedraagt zich zeer ongezond! (top 3 alcoholgebruik Europa; VMBO-jeugd)
©kind&maatschappij
Oorzaken ongezonde leefstijl jongeren
Omgeving
Jongeren
Niet-beïnvloedbaar
Beïnvloedbaar
• Ontwikkelingsstadium puberbrein
• Gebrek aan toekomstperspectief • Aannemen slachtofferrol • Gebrek aan weerbaarheid • Gebrek aan daadkracht
• Lage sociaal-economische status • Culturele en religieuze achtergrond • Groepsdruk
• Ouders geven niet het juiste voorbeeld • Gebrek aan sociale cohesie • Verkeerd aanbod • Onduidelijke regelgeving
Samenvatting oorzaken van een ongezonde leefstijl van jongeren Bron: Eindrapport Nationale Denktank 2008
Investeren rondom kinderen (RMO)
Bron: Dahlgren & Whithead, 2006
Transities gezondheid en maatschappij Verleden
1950
2000 - Toekomst
Infectieziektes Ongevallen (Externe invloeden)
Manmade ziektes HVZ / Kanker / Ongevallen (Individueel gedrag)
Chronisch zieken (ouder) Psychosociale probl. (QvL) (Leefwereld, participatie ?)
Armoede /schaarste Zuilenstructuur
Pos. / neg vrijheid Zuilenstructuur
Overvloed / Gelukzoekers Individualisering / globalis.
Burgerij / Gemeenten Care (kruiswerk)
Verzorgingsstaat 1e & 2e lijns Cure
Markt / burgerbewegingen Zorg en Preventie samen
Collectieve preventie Huisvesting, Hygiëne Welvaart
Gedragsgerichte preventie Individu (rook, eet, drank, beweging)(worstelen!)
Diversiteit in aanpak nodig (mix van empowerment, lotgenotencontact,internet omgevingsaanpassing, regels en zorgmarketing)
Bacterie Antibiotica / screening
Risico’s of risicofactoren Screening / RVP
Genetica / onzekere risico’s Screening / G-factor
©kind&maatschappij
Public Health is ‘Concerted action’ Ontwikkeling organisatorische voorwaarden
Ontwikkeling competentie professionals Maatschappelijke / volksgezondheidsproblemen
Instrument/methodiekontwikkeling
Public Health is de combinatie van ‘science’ and ‘arts’ om ziekte te voorkomen, gezondheid te beschermen of gezondheid te bevorderen door ‘organized efforts of society’ (1988) ©kind&maatschappij
De kruisvereniging is hart van PH: cure én preventie
©kind&maatschappij
Kenmerken sociale beweging (van beleid naar praktijk: pragmatisme) • Focus, een kwestie op gebied van gezondheid / veiligheid • Sterk leiderschap (pioniers met een opvatting) • Goede communicatie richting politiek en media (cijfers én verhaal) • Wetenschappelijke basis /netwerk reflectieve professionals • Experimenten (leren in de praktijk; RAAK-regio’s) • Actiegericht (professionals in beweging brengen, procesdenken) RAAK (Reflectie- en Actie groep Aanpak Kindermishandeling) Psychiater van Dantzig: Overheid is probleemeigenaar KM, medeverantwoordelijk voor opvoeding, preventie nodig!
PH voor jeugd = verbindende functie de handelende spin in het web!
©kind&maatschappij
Nodig: Gezamenlijke ambitie als professie monodisciplinair
Individueel
multidisciplinair
A
C professionele samenwerking
Lokaal autoriteit
Landelijk/ internationaal
Professionele community
B
D
uniformisering
Situatie 2010
Netwerken, professionele communities
2015 Huis voor professionals PH jeugd
Van beleid naar praktijk, van denken naar doen én leren
Centrum Jeugd & Gezin: instrument PH
©kind&maatschappij
Bestaansrecht PH voor jeugd in CJG De hoofdtaak van de zorg voor jeugd is tweeledig: (vrij vertaald naar Programmaministerie Jeugd en Gezin)
Beoordelen risico’s ontwikkeling & kracht kind en omgeving: Alle kinderen in beeld (< 100%) Voorkomen (preventie) en verhelpen van risico’s: (Op) tijd voor het kind (toegang- en doorlooptijd)
Visie op PH voor Jeugd: verbinden 1.
Investeer in alle kinderen: publieke = ongevraagde zorg voor jeugd en streef naar zo hoog mogelijk bereik van gezinnen (juist die laatste 5% ): dienstverleningsconcept
2.
Ga uit van het opgroeiende kind en de kwetsbare balans in de diverse ontwikkelingsfasen en bijbehorende leefomgevingen (actieradius); de risico’s die lichamelijk, psychisch én sociaal kunnen voorkomen: beoordelingsproces
3.
Focus op de interactie kind én maatschappij (child-village); vertrouw op de “eigen” overlevingskracht van het kind en ouders; geef ruimte aan de autonomie en vertrouwensrelaties tussen professionals, smeerolie voor: samenwerking
Thema’s voor CJG als instrument PH Dienstverleningsconcept:
Aansluiting op de leefwereld ouders / jongeren; Merk CJG
Beoordelingsproces:
Beslisboom (80-15-5), Voorspelbare diagnosegroepen
Samenwerking:
CJG als netwerkorganisatie Frontoffice en backoffice
Inspiratie
Inspiratie
Preventieconsult Ouderen (NHG) Settings: Huisarts Bedrijfsarts Thuiszorg Internet GGD Apotheek? Sportschool? Andere locaties: buurthuis, moskee enz.?
Laag risico Vragenlijst (1e filter) - Roken - Familie anamnese - Leeftijd - Geslacht - Middelomtrek - BMI - Voorgeschiedenis - Medicatie
Leefstijladvies
Licht verhoogd risico
Hoog risico
Reguliere 1e lijnszorg: Huisartspraktijk Bedrijfsarts Thuiszorg
Huisartspraktijk Zo nodig: 2e lijn
PREVENTIECONSULT 1 •Controle vragenlijst + bespreken risico •Meten risicofactoren •Verwijsbrief naar lab PREVENTIECONSULT 2 •Opstellen risicoprofiel •Bespreken leefstijl •Risicocommunicatie, adviezen
Behandeling en begeleiding in de reguliere zorg Volgens o.a.: - Richtlijn en Zorgstandaard Vasculair risicomanagement - Richtlijn en Zorgstandaard Diabetes - Richtlijn preventie chronische nierinsufficiëntie (i.o)
Inspiratie
Leefstijladvies op maat + Preventieaanbod
Thema’s voor CJG als instrument PH Dienstverleningsconcept:
Aansluiting op de leefwereld ouders / jongeren; Merk CJG
Beoordelingsproces:
Beslisboom (80-15-5), Voorspelbare diagnosegroepen
Samenwerking:
CJG als netwerkorganisatie Frontoffice en backoffice
CJG als dienstverleningsconcept
Kernwaarden merk CJG De vier B’s …. • Betrouwbaar • Betrokken • Bereikbaar • Bekwaam → Buurthuiszorg ? → Jamin in de zorg ?
Kernkwaliteiten team CJG (7 O’s) Ontvankelijk (relatie) Ontwikkelingsgericht Omgevingsgericht (wijk) Oordelend (normen) Onafhankelijk Ondernemend Ongehoorzaam
Lessen uit vier landen (Finland, België, Engeland, Duitsland)
Het opzetten van CJG een ingewikkeld proces? • Betrek beroepskrachten, maar vooral ouders en kinderen bij de CJG ontwikkeling. • Maak van CJG een ontmoetingsplek (gekend & erkend worden) • Richt het CJG via een breed preventief aanbod op alle ouders en kinderen, geen stigmatisering • Neem de tijd, doe niet alles tegelijk (10 jaar nodig!). Family Centre (6 jr), Childrens centre (4 jr), Opvoedwinkels, Familienzentrum (Jugendamt)
In 2011: Overal CJG ‘s in Nederland ‘Logo vergroot herkenbaarheid Centra voor Jeugd en Gezin’ Nieuwsbericht, 11 september 2008
Logo als keurmerk ‘Vanaf vandaag (11-09-08) is voor alle gemeenten in Nederland een logo voor de Centra voor Jeugd en Gezin beschikbaar.’
• • • •
Professionals: via praktijkplaatsen criteria opstellen om de ondergrens vast te stellen voor goede dienstverlening (moet) Inspectie VWS / programmaministerie J&G en gemeenten: het verbinden van paar indicatoren aan het logo, (GGG keurmerk) Ouders en kinderen: middels klantenpanels goede dienstverlening in kaart brengen (Zuster Anne, Smiley) Praktijk: binnen CJG’s een leercyclus voor verbetering van dienstverlening op gang brengen (gelaagdheid)
Thema’s voor CJG als instrument PH Dienstverleningsconcept:
Aansluiting op de leefwereld ouders / jongeren; Merk CJG
Beoordelingsproces:
Beslisboom (80-15-5), Voorspelbare diagnosegroepen
Samenwerking:
CJG als netwerkorganisatie Frontoffice en backoffice
Organisatie 2 Organisatie 1
Organisatie 3
Organisatie 5 Organisatie 4
Het beoordelingsproces
Het beoordelingsproces
Een complex beoordelingsproces wordt uiteengelegd in vier stappen van afzonderlijke beoordelingen
46
Het beoordelingsproces Bepaal of een kind zonder ontwikkelings- en opvoedingsproblemen en zonder bedreigende omstandigheden kan opgroeien Herkent u het probleem nu al en heeft u er een oplossing voor? Is de informatie volledig om dit te kunnen bepalen? Welke informatie is nodig om het beeld van het kind compleet te krijgen? Wie kan ons die informatie geven? Bepaal bij een onbekende, complexe casus wie nodig is bij de uitvoering van het plan van aanpak en wie coördineert
47
©kind&maatschappij
Voorbeeld: Preventieconsult kinderen 0-4 jaar Settings: 0-de lijn Ouders Sociaal verpleegkundige Maatschappelijk werk
Laag risico Melding (Verwijsindex 0-19) Vragenlijst (1e filter) -BMI -…
Opvoedingsadvies
Licht verhoogd risico
Preventieaanbod
Hoog risico
PREVENTIECONSULT 1 •Controle vragenlijst + bespreken risico •Meten risicofactoren Jeugdarts Pedagoog
PREVENTIECONSULT 2 •Opstellen risicoprofiel •Bespreken gezondheid en opvoedingswijze •Risicocommunicatie, adviezen
Behandeling en begeleiding in de tweede lijn Specialisten gezondheidszorg Speciaal onderwijs Specialisten Bureau Jeugdzorg ©kind&maatschappij
Opvoedingsadvies op maat +
Jeugdarts Pedagoog
Voorbeeld doelgroepen Voorspelbare oudergroepen Ouders met 1e kind / of 2e etc./ of veel Alleenstaande ouder (zonder netwerk) Chronisch zieke /verslaafde ouder Ouder(s) met taalprobleem Ouder met opvoedingsvragen (triple P)
Voorspelbare risicogroepen (Kans op) Overgewicht Taal/spraak/gehoor/visusproblemen ……
“De Vlinder”
Kernprocessen publieke zorg voor jeugd
©kind&maatschappij
Verbindende functies in de PZJ
©kind&maatschappij
Voorzieningen Publieke Gezondheidszorg
©kind&maatschappij
Preventie individu-collectief
Thema’s voor CJG als instrument PH Dienstverleningsconcept:
Aansluiting op de leefwereld ouders / jongeren; Merk CJG
Beoordelingsproces:
Beslisboom (80-15-5), Voorspelbare diagnosegroepen
Samenwerking:
CJG als netwerkorganisatie Frontoffice en backoffice
Samenwerken: Kind in leefwereld is leidend Organisatie 2 Organisatie 1
Organisatie 3 Organisatie 5 Organisatie 4
Uitgangspunt: Coördinatie en Case Management
Jeugdketendenken Organisatie 1
U it ga
ng
Organisatie 2
spu
nt :
Do
Organisatie 3 or v erw ij z e nn Organisatie 4 aa rd ev o lg en Organisatie 5 de org an Problemen: isa t ie verantwoordelijkheid en overzicht case management het delen van kennis en informatie
CJG als frontoffice en backoffice
Professionals spelen het spel: begin met de frontoffice Welzijn
Sport Kinderopvang
…Vindplaats Onderwijs
Het Kind
Wijk
1e lijnsvoorziening
Spelverdeler Generalisten zorg/ jeugdhulpverlening Richtinggevende diagnostiek
Gemeente als scheidsrechter
Doorzettingsmacht
Specialisten gezondheidszorg
Verwijsindicatie Speciaal onderwijs
Specialisten bureau jeugdzorg
2de lijnsvoorziening ©kind&maatschappij
Professionals spelen het spel: publieke zorg voor 0-4 jaar
Kinderopvang
….. Het Kind
Consultatiebureau : sociaal verpleegkundige + maatschappelijk werk jeugdarts + pedagoog
Gemeente als scheidsrechter
Doorzettingsmacht
Specialisten gezondheidszorg
Verwijsindicatie Speciaal onderwijs
2de lijnsvoorziening ©kind&maatschappij
Specialisten bureau jeugdzorg
Professionals spelen het spel: publieke zorg voor 4-12 jaar
Wijk
Onderwijs
Het kind …..
Sport
Basisschool sociaal verpleegkundige + maatschappelijk werk jeugdarts + pedagoog ZAT-teams
Gemeente als scheidsrechter
Doorzettingsmacht
Verwijsindicatie
Specialisten gezondheidszorg
Speciaal onderwijs
Specialisten bureau jeugdzorg
Medisch/psych.
onderwijs
opvoeding + gedrag
2de lijnsvoorziening ©kind&maatschappij
Professionals spelen het spel: publieke zorg voor 12-19 jaar Buurthuizen Wijk
Onderwijs
De jongere …..
Sport
Middelbare school: sociaal verpleegkundige + maatschappelijk werk jeugdarts + pedagoog ZAT-teams
Gemeente als scheidsrechter
Doorzettingsmacht Specialisten gezondheidszorg Medisch/psych.
Verwijsindicatie Speciaal onderwijs
Specialisten bureau jeugdzorg
onderwijs
opvoeding + gedrag
2de lijnsvoorziening ©kind&maatschappij
Competenties frontoffice • •
• • •
Goed om te gaan met kinderen e.o., inleven Diagnostisch vermogen: empathisch, informatie verzamelen, doorvragen, analyseren, klinische blik Snel handelen, praktische zorg (organizers) en lichte hulp Grenzen kennen in complexe situaties (reflective professional) Opschaling bij multiproblem, verwijzing naar autoriteit
•
•
•
•
Bereikbaarheid vergroten door openhuis activiteiten / spreekuur voor ouders en jongeren; outreachend werken Preventie, voorlichting en opvoedondersteuning voor alle leeftijdscategorieën Versterken zelfredzaamheid ouders en kinderen, sociale netwerken rondom gezinnen Experts gewone leven: JVK en MW (SVK en SMW) en jeugdartsassistenten (i.o.)
De zuster komt bij je thuis (Buurtzorg)
In plaats van de brommer, een mobieltje en laptop met daarop simpele ICT : autonoom in zorgverlening voor de klant; nadruk op zelfredzaamheid (expert gewone leven)
Competenties backoffice • •
• • •
Goed om te gaan met kinderen e.o., inleven Diagnostisch vermogen: empathisch, informatie verzamelen, doorvragen, analyseren, klinische blik Helikopter view, ook beleidsmatig denken Besluitvaardig in onzekere / complexe situaties Grenzen kennen in complexe situaties (reflectieve professional); beoordelingsautoriteit
•
• •
•
Consultatieve functie in zorgnetwerken: (on)gevraagd adviseren Verwijsfunctie: vertaalslag naar collegae / curatieve (G)GZ Verbindend leiderschap: kunnen schakelen op diverse schaalniveaus, verbindingen maken, kennisuitwisseling Beoordelingsautoriteiten: Jeugdarts & ac. pedagoog / ontw. psycholoog (VTO-team) afstemming huisarts /GGZ
Beoordelingsautoriteit en poortwachter?
profielopbouw PH voor jeugd Innovatie / programmaman. Maatschappij en gezondheid
Zorgcoördinatie Operationeel m. Diagnostisch vermogen (arts)
Onderzoek Advies
Praktijk ervaring Poten in de modder ©kind&maatschappij
Bestuur / Beleidsmaker
Bedankt voor uw aandacht
& www.kindenmaatschappij.nl
Analyse samenwerking: spellen, case Savanna • • • • • •
Niemand wil het en toch gebeurt het (maak me zorgen.., wie helpt echt?) Men houdt vast aan disciplineprotocol / richtlijnen. Doet zijn ding. Bij onbekende problematiek, uitstellen, of juist alles zelf doen: uitwisseling? Men kent elkaar en elkaars visie / deskundigheden onvoldoende Het wordt veel te complex gemaakt, veel (f)actoren: verantwoordelijkheid? Indicatiesystematiek belemmert de smeerolie tussen professionals: roedels zijn functioneel, zelf verwijzen naar collega waar men vertrouwen in heeft.
→ Domeinenstrijd heft zich op als kind / casus leidend wordt in samenwerking → Onderscheid : inhoudelijke regie en procesregie, zorg rondom een kind.
1e week hielprik 2e week
Contactmomenten o.b.v. risicobeoordeling
4e week
zwangerschap
8 week (RVP)
1e week hielprik
e
3 mnd (RVP)
4e week
4 mnd (RVP) 6 mnd
6 mnd
7,5 mnd
13 mnd
9 mnd
2,5 jaar
11mnd (RVP) 3,5 jaar 14 mnd (RVP) 18 mnd
5,5 jaar
2 jaar
8,5 jaar
3 jaar 3,9 jaar (RVP)
10 jaar 13 jaar (VMBO), 14 jaar (Havo/ VWO)
11 jaar 14 jaar (VMBO), 15 jaar (Havo/ VWO)
5 jaar 9 jaar (RVP)
16 jaar (VMBO)/ 17 jaar (Havo)/ 18 jaar (VWO)
10 jaar 13 jaar Speciaal onderwijs (3 jaarlijks)
Eerste 4 jaar elke 6 maanden opvoedondersteuning
