Vijlen
klas: 3 2014-2015
Vijlen klas: ............. groep: ......... bus: ............. Bilthoven aan Zee
- 1-
Vijlen
klas: 3 2014-2015
Wandelen in het Geuldal. De klassen zijn opgesplitst in groepen. Dit zijn dezelfde groepen als in Heidepark. In Vijlen worden de groepen op 4 verschillende plekken door de bus afgezet. Van hieruit starten de verschillende groepen. Deels tegen de klok in, deels met de klok mee. De groepen krijgen hiervoor een aangepaste versie van de rondwandeling. Op het eind van de wandeling kom je op hetzelfde punt weer uit en worden jullie weer opgepikt door de bus. Tijdens de wandeling voer je de opdrachten van de verschillende vakken uit. De begeleider zal de groepjes kort na elkaar laten vertrekken. Het is echter beslist de bedoeling dat elk groepje zijn eigen opdracht uitvoert. In het opdrachten boek worden de verschillende startpunten aanBilthoven aan Zee
- 2-
Vijlen
klas: 3 2014-2015
gegeven. Op deze punten moet gewacht worden op de begeleider, zodat eventuele problemen besproken kunnen worden. Het zou kunnen voorkomen dat we moeten besluiten gezien de weersomstandigheden de tocht in te korten. Dit hoor je dan van je begeleider. Alleen op de startpunten kan de bus je ophalen. Verder loop je door weilanden en bospaden. Houd hier dus rekening mee met je kleding en schoeisel. De opdrachten van biologie en aardrijkskunde hebben jullie nodig in de opdracht van beeldende vorming, het maken van de folder. Daarnaast worden de opdrachten in het eindwerkstuk van het Heidepark project, per groep, uitgewerkt. Maak dus foto's en aantekeningen tijdens de wandeling, zodat je dit later kunt uitwerken. Het wandelboekje kan je hierbij ook helpen.
Let op het tijdschema
De genoemde tijden zijn harde tijden waar niet van afgeweken kan worden. Gelopen wordt over voetpaden in weilanden en bossen. De bus kan alleen op deze plekken mensen opnemen.
Algemeen Biologie
Maak m.b.v. de zoekkaarten van minstens 5 op de zoekplaten voorkomende planten een foto. Beschijf aan de hand van de beschrijvingen van de planten en de abiotische en/of biotische factoren, waarom deze planten op deze plek zullen groeien.
Opdracht beeldende vorming excursie Vijlen - Tijdens de wandeling: Maak foto’s. Deze ga je gebruiken om op school met je groepje een reclame folder te maken voor dit mooie stukje Limburg. - Op school: maak een folder waarin je een indruk krijgt van de kwaliteiten / het aantrekkelijke van dit gebied. Het doel is om zoveel mogelijk toeristen te trekken. Gebruik voor de tekst de antwoorden van de AK en BI opdrachten. Criteria - Gebruik tekst en beeld - Een goede lay-out (ordening tekst en beeld) - Geschikt voor de doelgroep - Minimaal 4 kanten A4 Cijfer: per groepje een cijfer voor BV
Bilthoven aan Zee
- 3-
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Vijlen – Zuid-Limburg HET KRIJTLANDSCHAP Topografie en geografie Zuid-Limburg neemt topografisch gezien een aparte plaats in binnen Nederland. Het eigen karakter is een gevolg van het nog juist raken aan het Midden-Europese bergland via de Ardennen en de Eifel. In de tijd van de alpiene plooiing (Tertiair-Pleistoceen) is Zuid-Limburg samen met de Ardennen schoksgewijze opgeheven. Twee plantengeografische eenheden zijn tot Zuid-Limburg beperkt: het Krijtdistrict en het Lössdistrict. Het aparte van het Krijtdistrict wordt veroorzaakt door het plaatselijk aan de oppervlakte komen van kalksteenlagen, vooral op de dalhellingen. Deze kalksteenlagen zijn in het Krijt (een geologische periode) ontstaan in een ondiepe zee. Plaatselijk is later kiezelzuur afgezet, waaruit zich de vuursteenbanken en -knollen hebben gevormd. Het krijt vormt de hoofdmassa van de Zuid-Limburgse heuvels en het bestaat vooral uit kalkmergel, vrij zacht gesteente dat sterk waterdoorlatend is.
Het lössdistrict is vaak niet zo duidelijk af te grenzen van het Krijtdistrict en dankt zijn naam aan de löss, een in de ijstijden door de wind aangevoerde leemsoort, die de bovenste laag van de bodem vormt. In het Zuid-Oosten ontbreekt deze lösslaag. In het Pleistoceen (na het ontstaan van de kalksteenlagen, maar vóór het aanvoeren van het lösspakket) heeft de rivier de Maas dikke grind- en zandpakketten afgezet. Deze bevinden zich dus tussen het krijt en de löss. Plaatselijk zijn nog resten van Tertiaire afzettingen te vinden tussen het Krijt en de Maasafzettingen. Alle genoemde sedimenten kunnen aan de oppervlakte komen doordat de grote (Maas) en kleine rivieren (Geul, Gulp) dalen uitgeslepen hebben. De Maas heeft zich schoksgewijze ingeslepen in de tijd dat de opheffing van Zuid-Limburg plaatsvond. Hierdoor zijn de Maasterrassen ontstaan: het hoog-, midden- en laagterras. Op de dalhellingen heeft vaak afspoeling plaats, zodat onderaan de hellingen een ophoping van bodemmateriaal van verschillende herkomst te vinden is: het zogenaamde colluvium, tezamen met de alluviale afzettingen.
Heidepark
- 4-
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Figuur 1: Algemeen beeld van de gesteenten in Zuid-Limburg. 1. Carboon. Geplooid, vrij hard gesteente. (Oorspronkeijke zee-afzetting) 2. Krijt (ongeveer vlak en ongeplooid) 3. 4. 5. 6.
Tertiair. Voornamelijk grind en zand. (oorspronkelijk een zeekustafzetting) Maasterras. Voornamelijk grind en zand. (oorspronkelijk een rivierafzetting uit het Pleistoceen. Ontbreekt in Zuidoosten van Z.Limburg) Löss (Eolische afzetting) Holoceen alluvium (rivierafzetting)
Beïnvloeding van het landschap door de mens
Oorspronkelijk was Zuid-Limburg bijna geheel door bos bedekt. Reeds vanaf het Neolithicum (± 6000 jaar geleden) heeft ontbossing plaatsgevonden. Vooral op de lössplateaus werd al vroeg akkerbouw bedreven. Uiteindelijk bleef alleen daar bos over, waar de hellingen te steil waren voor akkerland of weide. In dalen treft men alleen bos aan bij kastelen en buitenplaatsen en verder weiland en populierenaanplantingen. Het moerassig hooiland is hier vrijwel verdwenen. Ten gevolge van de ontbossing trad vaak erosie op, waardoor grubben en holle wegen ontstaan zijn. Om erosie tegen te gaan zijn vaak dwars op de helling beplantingen aangebracht waardoor op den duur terrassen zijn ontstaan. De steile delen op de helling, direct onder de beplantingsgordel gelegen, noemt men graften. Door de grootschalige landbouw tegenwoordig, zijn veel graften verdwenen, met als gevolg grote problemen door erosie. Door begrazing, voornamelijk door schapen, zijn op vele plaatsen op hellingen krijthellinggraslanden ontstaan. Vele daarvan zijn later weer verdwenen door het stopzetten van de begrazing en het daardoor dichtgroeien met struiken en bomen. De overgebleven kalkgraslanden zijn sterk in kwaliteit achteruit gegaan als gevolg van verkeerde beheersvormen, met name branden. In de laatste jaren is men op verschillende terreinen overgegaan tot een beheer van begrazing door schapen. Reeds in de middeleeuwen begon men blokken kalksteen ("mergel") uit te zagen om te gebruiken als bouwmateriaal. Zo ontstonden de onderaardse groeven, die reusachtige afmetingen aan konden nemen. Deze vorm van mergelwinning beïnvloedde het landschap nauwelijks. Er ontstonden zelfs nieuwe mogelijkheden voor dieren zoals vleermuizen. Heel anders is dat bij de grootschalige open dagbouw. Het meest duidelijk is dat te zien op de St. Pietersberg en mogelijk in de toekomst op het plateau van Margraten.
ROM gebied Het meest zuidelijke deel van Zuid-Limburg; het Mergelland, is door de overheid aangewezen als ROM (Ruimtelijke Ordening en Milieu)gebied. Dit betekent dat er in dit gebied extra maatregelen worden getroffen om natuur en landschap te beschermen. Het Mergelland wordt tegenwoordig met name bedreigd door verstedelijking, landbouw, toenemende recreatie en waterwinning. Het doel van het ROM-project is het integreren van het beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu en water. Dit moet leiden tot een meer efficiënte en snellere aanpak van de problemen, zodat een duurzame ontwikkeling in zicht komt. Om deze doelstelling te realiseren is een zogenaamd "plan van
Heidepark
- 5-
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
aanpak" ontwikkeld. Hierin staan de noodzakelijke maatregelen voor de verschillende probleemvelden beschreven. Op het gebied van de landbouw is het bijvoorbeeld nodig dat agrariërs worden voorgelicht over de mogelijkheden om hun bedrijf te verplaatsen of vroegtijdig te sluiten. Daarnaast worden de boeren gestimuleerd om milieuvriendelijke en streek-eigen produkten te ontwikkelen. Op het gebied van recreatie wordt o.a. gestreefd naar professionalisering een verplaatsing van bedrijven. Daarnaast zal het autogebruik van de recreanten drastisch moeten verminderen.
Routekaart excursie Vijlen- Epen
Heidepark
- 6-
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Ak 15 Algemene opdracht bodemgebruik Deze opdracht voer je gedurende de wandeling elke keer uit als er op de kaart een sterretje vermeld staat, er zijn 12 sterretjes. Geef bij elk sterretje met een symbool op de kaart het bodemgebruik in het wandelgebied aan. Gebruik daarbij de volgende symbolen, maak ook bij elk sterretje een foto. Deze komt in je werkstuk, waarbij je bodemgebruik vermeldt. geef tevens de locatie van het sterretje: B M G W
= Bos = Maisakker = Graanakker = Weiland
H F C N
= Huizen = Fruitboomgaard = Camping = Natuurterrein
Het bodemgebruik in het heuvellandschap is in vrijwel alle dalen hetzelfde. Onderin het dal bij een rivier/beek vind je voornamelijk weilanden. De laagste- en daardoor ook de vochtigste weilanden werden vroeger als hooiland gebruikt. Op de hoger gelegen weilanden graasde het vee. Hogerop de helling wordt steeds meer grond gebruikt voor akkerbouw; maïs, bieten en aardappelen worden het meest verbouwd. De hoogste delen zijn relatief voedselarm en droog, niet geschikt voor landbouw en begroeid met bos. Ook de steile hellingen zijn begroeid met bos omdat ontginning nauwelijks mogelijk was en bovendien meteen erosie in de vorm van aardverschuivingen tot gevolg had.
Aanwijzingen en opdrachten voor de excursie
Routeaanduidingen zijn aangegeven met blauw gedrukte letters. Nummers verwijzen naar nummers op de kaart. Vanaf de boerderij Op de Hopschet r.a. de weg op. Bij de VVV l.a. naar beneden. Dit is een holle weg, uitgesneden in het Gulpens Krijt. Aan de rechterkant een van de vele Maria-beeldjes die in Z-Limburg staan. Vraag AK 1: Hoe is een holle weg als deze ontstaan?
Vervolg hier je weg Als je van beneden komt. De weg loopt door de Lombergbeek heen; rechts een klein bruggetje. Je staat nu in het beekdal. Bij de T-kruising scherp rechts (zie fietsroutebordje Vijlenerbos).
Heidepark
- 7-
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Blijf de weg volgen richting Melleschet-Rott rechtdoor.
Ga nu richting Rott-St. Martinus. De weg gaat gedurende een lange tijd een aantal keren omhoog en omlaag; telkens loop je door verschillende dalen heen.
Vraag BI 1: Links/rechts van de weg zie je een laan met platanen. Geef aan in welke gebieden de platanen met name voor zullen komen. Welke plant uit onze regio kan dezelfde functie vervullen als de platanen hier.
Heidepark
- 8-
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Bij een "vijfsprong" ga je rechtdoor de Akerstraat in (zie kaartje).
Vraag AK 2: Zoek een plek op waar je voldoende overzicht hebt en maak een panoramafoto waarmee je op school een horizonkartering kunt maken.
Heidepark
- 9-
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Aan het einde van de Akerstraat bij de T-kruising rechts; bij de volgende T-kruising links. De Bommerigerweg op.
Vraag BI 2: Naast de weg zie je pitrus en knotwilgen staan. Zie de foto's. Geef met behulp van een landschaps beschijving en referent aan een abiotische factor, waardoor deze 2 planten met name op deze plek in het landschap voorkomen. STARTPUNT B Voor boerderij nr. 30 rechts door draaihek over een voetpad door een weiland.Vóór volgende draaihek, dus niet erdoorheen, links en bij door het draaihek langs geul gaan lopen met de geul aan je rechter hand. De Geul is een sterk meanderende rivier.
Vraag AK 3: Dit landschap wordt ook wel coulisselandschap genoemd! Waarom is dat zo? Vraag AK 4 We doen hier een grondboring. Maak van de grondmonsters een foto. Maak een korte notitie van wat je ziet. Op school geef je de verschillende grondlagen en de verschillen met heidepark. Vraag AK 5: Zoek langs de Geul een duidelijke bocht in de rivier met een steile helling. Maak hier een foto van de oeverwand. Op school moet je hiervan een schematische tekening maken, waarbij je duidelijk de verschillende bodemlagen aangeeft. Vraag AK 7: Maak hier een kort filmpje van de geulmeander. Op school moet je hiervan een schematische tekening maken, waarin je aangeeft: - In welke richting stroomt het water? - In welk gedeelte van de bocht stroomt het water snel? - Waar langzaam? - Waar vindt uitslijping plaats? - Waar wordt grind, waar zand en waar klei afgezet?
Heidepark
- 10 -
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Vraag BI 3: In het landschap bij de Geul vinden we vele bomen mat maretakken, zie foto. Maak van een boom met maretak een foto. Leg aan de hand van de voortplanting uit hoe de maretakken in de bomen terecht komen. Denk eraan er zijn 2 verklaringen voor. Geef tevens aan hoe de Nederlandse naam voor de maretak verklaard wordt. Het pad langs de Geul volgen. Ga door de draaihekjes. Steek de verharde weg over, naar de ijskraam. STARTPUNT C Aan de overkant van de weg bij een bankje kun je het voetpad langs de Geul weer vervolgen, eerst langs sportveld, dan door het draaihekje naar de Volmolen. Vraag AK 7: Je ziet de Geul zelf hier stromen, maar je ziet ook een soort bypass van de Geul. Waarvoor zou deze bypass dienen? Bij de molen door het draaihekje langs watermolen klinkerpad volgen tot asfaltweg. Hier linksaf richting camping het Zinkviooltje. Links van de weg ligt de hoeve Vernelsberg
Na 100 meter links door het hekje
Heidepark
- 11 -
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
door het weiland naar Geul.
Na de brug schuin rechts, door het weiland.
Na 300 meter ligt links de Heimansgroeve.
Vraag AK 8: Hoe oud is het gesteente in deze groeve ongeveer?
Vraag AK 9: Maak een foto van de verschillende gesteentelagen. Let daarbij ook op de plooiing (vooral rechts boven). op school maak je hier een schematische tekening van.
Ga niet naar boven maar vervolg de Geul tot aan een houten brug en vervolg de weg (niet de brug over) . De onverharde weg krijgt na 150 meter een fietspad. Ga hier, 20 meter na de doodlopende weg, rechts een bospad in.
Heidepark
- 12 -
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
In het bos is na 300 meter links nog een groeve. Vraag BI 4: Op verschillende plaatsen kun je een brem tegenkomen, zie foto, bijvoorbeeld bij de groeve. Geef aan waarom het logisch is dat deze plant hier kan groeien. Maak gebruik van abiotische factoren en de zichtbare aanpassingen, die de plant kan hebben, waardoor hij juist daar goed kan groeien..
Vervolg daarna het pad. Aan het einde van de trap rechtsaf de verharde weg op. Vraag AK 10: Wat is een belangrijk middel van bestaan in deze omgeving? Verklaar je antwoord. Eerste weg linksaf, omhoog volgen, bij Contessen-bord. (zie foto.)
Je verlaat nu het Geuldal definitief. Loop tot een viersprong met een bankje. Vanaf dit punt heb je een goed uitzicht over het Geuldal. Volg het onverharde pad omhoog, zie pijl op plaatje.
Heidepark
- 13 -
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Dit is het middelste pad, zie persoon op foto. Vraag AK 11: Maak een panoramafoto, kijkend in de richting van het dal. Hiermee moet je op school een landschapsbeschrijving maken.
X
STARTPUNT D Steek de verharde weg schuin over en sla bospad in. Vraag AK 12: Hoe verklaar je aanwezigheid van bossen hier
Pad vervolgen tot de verharde weg. Verharde weg oversteken, het gele paaltjespad in.
Bij Y-splitsing rechtsaf de holle weg in. Via deze holle weg ga je door het vuursteeneluvium omlaag.
Verderop liggen langs dit pad diverse Drinkpoelen.
Vraag BI 5: Op deze helling met bomen zijn een aantal poelen te vinden. Geef aan op welke manieren deze poelen van belang zijn voor de planten en dieren. Geef hierbij aan wat er zou kunnen gebeuren als deze poelen verdwijnen.
Heidepark
- 14 -
Vijlen
Vijlen Brugge - Vijlen
klas: VWO 3klas: 3
Bij splitsing van paden links en door een heel diepe holle weg. Je loopt nu door het Vaalser groenzand, een wat oudere krijtafzetting. Halverwege deze holle weg zie je rechtsboven dat het plateau oorspronkelijk één hoogte had, waarin verschillende dalen zijn uitgeslepen. Vraag AK 13: Is Limburg een heuvel-, of een dalenlandschap?
Bij volgende T-splitsing met verharde weg rechtsaf en
bij 2e T-splitsing rechtdoor de Groeneweg volgen.
Na 150 meter linksaf het weiland in. Volg het pad, door de draaihekjes.
Na 500 meter door het weiland kom je bij post A.
Hier loop je een kort stukje richting het dorp, tot je het pad naar beneden, langs het Mariabeeld kan nemen. Ga door naar het beginpunt in dit boek van de wandeling.
Heidepark
- 15 -
Vijlen
