vijf uitdagingen voor gemengde scholen

vijf uitdagingen voor gemengde scholen I n s p i r at i e g i ds

2 Bij School in zicht luisteren we graag. En veel. Naar bevlogen directies en leerkrachten die enthousiast zijn over een vernieuwend project; naar ouders die met hun hart een school voor hun kind kiezen; naar brugfiguren en andere sterke krachten die de scholen ondersteunen. Deze brochure is de neerslag van dat vele luisteren. Dank aan allen. Dank ook aan de overheden, zowel lokaal als Vlaams, die School in zicht mogelijk maken en dank aan Marieke Smeyers voor het nalezen van deze uitgave en de waardevolle reflecties erbij. Dank ten slotte aan de scholen die ons de toelating gaven om hun foto's te gebruiken voor deze publicatie: De Vier Winden, De Zevensprong, Duizendvoet, Het Groene Eilandje, Sint-Maria en De Springplank.

auteurs Michel Albertijn Kwinten Stevens Lotte Van Boxem ontwerp Duall / Benjamin Martijn cartoons Lectrr / Steven Degryse Oktober 2014 school in zicht Lovelingstraat 62 2060 Antwerpen 03 270 38 05 www.schoolinzicht.be

3

vijf uitdagingen voor gemengde scholen I n s p i r at i e g i ds

4 O v e r d e z e i n s p i r at i e g i d s Deze gids biedt inspiratie voor concentratiescholen en ex-concentratiescholen. Zij stemden hun werking af op kansarme gezinnen. Dat maakt hun aanbod minder aantrekkelijk voor andere gezinnen, wat ze aan den lijve ondervinden als er een groepje kansrijke leerlingen start. De moeilijkheid is dan om aan de vragen van de nieuwe ouders tegemoet te komen zonder kansarme gezinnen in de kou te zetten. Deze gids bundelt succesverhalen van scholen die zelf een antwoord vonden op vijf van deze uitdagingen. De inspiratiegids biedt ook stof tot nadenken voor gemengde scholen die met nieuwe vragen van kansarme gezinnen geconfronteerd worden. Hoe grijp je in als de traditionele ouderparticipatie op haar grenzen botst? Wat doe je als de gewone informatiekanalen een deel van de ouders niet meer bereiken? Hoe voorkom je frustraties bij kinderen en ouders die elkaars gewoontes niet kennen? De praktijkvoorbeelden uit deze brochure bieden niet alleen inspiratie. Zij waarschuwen deze scholen ook voor de valkuil om hun werking exclusief af te stemmen op één doelgroep.

Elke oplossing doorstond een praktijktoets. Zowel een ouder als een personeelslid van de school sprak er lovend over. Dat betekent niet dat de oplossing voor elke school geschikt is: wat goed werkt in school A is daarom niet even succesvol in de andere context van school B. Lees deze gids als een inspiratiebron. Haal uit de tekst wat waardevol lijkt voor de school, kneed ideeën tot ze passen in de eigen context en probeer. En probeer opnieuw. Dat is wellicht de voornaamste les: succesvol samenleven, op school net als daarbuiten, is trial and error. Samenleven is pas mislukt als we dat opgeven. Sommige oplossingen overstijgen het standaard takenpakket van scholen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de ondersteuning van verjaardagsfeestjes. Maar als het voor ouders een doorslaggevend element is om voor een school te blijven kiezen, dan loont het de moeite waard om hieraan te werken. Het is aan elk schoolteam om voor zichzelf af te bakenen wat haalbaar is en hoe ver hun takenpakket reikt. Veel inspiratie toegewenst School in zicht — Michel Albertijn — Kwinten Stevens

5 inhoud

Deze gids bundelt inspirerende voorbeelden over vijf uitdagingen voor gemengde scholen:

1 Ouderraden: samen apart

Ouderraad of moedergroep: hoe heel verschillende ouders maximaal betrekken? — pagina 10

2 Bericht aan alle ouders

Per brief of per mail, lang op voorhand of nipt één dag voordien: hoe ervoor zorgen dat elke ouder de boodschap goed ontvangt? — pagina 18

3 Vriendjes worden? (Hoeft niet)

Hoe contact bevorderen tussen ouders die op het eerste gezicht weinig gemeenschappelijk hebben? — pagina 24

4 Eerste hulp bij verjaardagsfeestjes

Doen of niet doen: moet een school verjaardagsfeestjes ondersteunen — en hoe? — pagina 30

5 Gemengde school, gemengde klassen

Samen of verspreid: hoe problemen met klassamenstelling voor zijn? — pagina 36

6 School in zicht maakt van concentratiescholen terug gemengde buurtscholen School in zicht ondersteunt en vergemakkelijkt de instap van een groep kansrijke kinderen in een concentratieschool. Het project maakt de scholen bewust van de meerwaarde van divers onderwijs en van de redenen waarom kansrijke gezinnen niet voor een concentratieschool kiezen. Aan ouders toont School in zicht de kwaliteit van hun buurtscholen, de schoolleiding en de leerkrachten. Met ‘kansrijke leerlingen’ bedoelt School in zicht: kinderen die door hun thuissituatie een grote kans hebben om succesvol te zijn in het onderwijs. Vaak zijn hun ouders hoogopgeleid en behoren zij tot de middenklasse. Allochtone of autochtone origine doet daarbij niet ter zake.

Kansrijke ouders overwegen de concentratieschool om de hoek vaak niet als een serieuze optie: het lijkt geen school voor hen, ze kennen niemand die er een kind heeft of ze zijn bang voor een laag onderwijsniveau. School in zicht informeert deze ouders over de voordelen van een gemengde buurtschool en brengt hen met elkaar in contact. Ouders die overtuigd raken van de kwaliteit van een buurtschool zetten samen de stap om hun kind er in te schrijven. School in zicht toont aan concentratiescholen de voordelen van een gemengde school, zowel voor kansarme als voor kansrijke leerlingen. Het laat scholen met een nieuwe bril kijken naar hun leerlingen, hun ouders en hun buurt. Het project houdt concentratiescholen een spiegel voor, waarin ze zien op welke manieren zij onbewust zelf kansrijke ouders afstoten. School in zicht verkiest de term ‘concentratieschool’ boven bijvoorbeeld ‘kleurrijke school’. Het maatschappelijke probleem op zo’n school is immers niet de kleur van de leerlingen, maar wel de kansarmoede. Ook kansrijke allochtone gezinnen kiezen niet meer voor deze school. Daardoor loopt het aandeel kansarme leerlingen er op tot 90 à 100 procent. In dat geval is ‘concentratieschool’ de meeste correcte omschrijving.

7

School in zicht groeit. De bakermat van School in zicht ligt in Antwerpen, waar het project in 2006 een vliegende start nam. Na drie jaar vroeg Sint-JansMolenbeek hulp bij de opstart van een soortgelijk project. Nadien volgden vijf andere steden en gemeenten — soms als ondersteuning bij de opstart van een eigen project zoals in Gent en Brussel, soms voor een langdurige samenwerking zoals in Lokeren en Genk. Meer uitleg over de werking van School in zicht is te vinden op www.schoolinzicht.be. Daar is ook Tien lessen uit drie jaar werken aan desegregatie in het onderwijs te downloaden, een boek dat inzichten over segregatie in het onderwijs bundelt.

8 Legende

Temse 2013 — 2014

—

— 5 scholen met schoolvlucht 18 kansrijke kleuters ingeschreven

• Het aantal vermelde kansrijke kleuters telt enkel de kinderen wiens ouders via School in zicht zijn ingeschreven in een school met schoolvlucht. In de meeste steden nemen ook scholen deel die populair zijn bij kansrijke ouders; kinderen die daar zijn ingeschreven, werden niet meegeteld. • In Antwerpen was School in zicht gedurende vijf jaar actief in Antwerpen Noord en Oud-Borgerhout en gedurende één jaar in Kiel en Hoboken. • In Gent werkte School in zicht enkel met scholen in de noordrand.

Gent 2011 — 2012

Lokeren 2010 — …

— 18 scholen met schoolvlucht 27 kansrijke kleuters ingeschreven opstart School in je buurt


9 Antwerpen 2006 — 2013

Mechelen 2014 — …


— (nog te bepalen)

St-Jans-Molenbeek 2009 — 2010

Genk 2011 — …

— 6 scholen begeleid opstart Samen naar school in de buurt

— 9 scholen begeleid

1 Ouderraden samen apart Verschillende participatiekanalen bereiken elk andere ouders. Een ouder of personeelslid slaat de brug.

12

ouderraden samen apart

O u d e r r a d e n : s a m e n a pa r t Op een doorsnee concentratieschool verloopt ouderparticipatie via andere kanalen dan op een traditionele Vlaamse school. In die laatste school is de norm een oudercomité of ouderraad met vaders en moeders die ’s avonds vergaderen. In een concentratieschool gaat het gewoonlijk om een moedergroep die overdag samenkomt, zo er al een oudergroep is.

Leden van de moedergroep voelen zich niet thuis in een nieuwe en diverser samengestelde groep. Soms is de deelname van mannen een probleem; soms vinden ze dat de nieuwe ouders de bijeenkomsten overnemen met oninteressante vergaderthema’s. Ook taal kan de vorming van een cultureel diverse oudergroep bemoeilijken.

Als een school een diverser publiek krijgt, dan is de eerste reflex om het bestaande kanaal aan te houden. Soms lukt dat. De Gentse basisschool De Piramide slaagde erin om een gemengde ouderraad samen te stellen. Hun goede praktijkvoorbeeld staat verder in deze gids beschreven.

Ouders ‘samen apart’ betrekken biedt een oplossing. Dat kan door twee overleggroepen naast elkaar in te richten. Ze komen elk op hun eigen wijze en eigen ritme samen. Cruciaal om dit te doen lukken is dat de twee groepen goed o nderling communiceren en dat de school hen beide waardeert.

Maar vaak rijzen er problemen. De ouderraad vergadert ’s avonds en slaagt er niet in om allochtone ouders te betrekken.

De ervaringen van gemengde scholen leveren zeven tips om een divers publiek te betrekken bij de ouderwerking.

Niet alles hoeft gemengd te zijn in een gemengde school.

13 Wat w e r k t ?

1 Sla een brug tussen de verschillende oudergroepen

Twee parallelle oudergroepen weten soms van elkaar niet waarmee ze bezig zijn. Een nog vervelendere situatie ontstaat als de ene groep zich minder gewaardeerd voelt door de school dan de andere. Iemand moet daarom de brug slaan tussen beide vergaderingen. Dat kan een ouder zijn, maar ook een personeelslid van de school.

2 Rekruteer ouders via ‘voelsprieten’ Ouderraden hebben sterke deelnemers nodig.De uitdaging is hen te vinden en te overtuigen om zich te engageren. ‘Voelsprieten’ helpen daarbij. Dat zijn mensen die veel ouders kennen en er een goede band mee hebben. Het kan een brug figuur zijn, maar ook een leerkracht die tegelijk ouder is of een welbespraakte moeder met een ruim netwerk. Verzorg de voelsprieten. Zij bewijzen vooral hun nut bij het opsporen en overtuigen van ouders voor wie ouderbetrokkenheid onbekend terrein is.

Ik polste bij allochtone mama’s uit de klas van mijn dochter of ze eens naar de ouderraad wilden komen. Zij spraken op hun beurt weer nieuwe ouders aan, uit de klassen van hun andere kinderen.

3 De naam zegt veel. Sta er even stil bij Basisschool De Vuurtoren in Antwerpen spreekt niet meer over ‘moedergroep’ en ‘ouderraad’, maar over ‘ochtendouderraad’ en ‘avondouderraad’. Zulke benamingen geven aan dat beide groepen gelijkwaardig zijn.

4 Zet de deuren open Scholen met een open schoolcultuur, waar de ouders vaak over de vloer komen, hebben minder nood aan voelsprieten. De leerkrachten hebben een goede band met ouders als ze hen dagelijks zien. Dat maakt het ook makkelijk om hen aan te spreken voor de ouderraad.

Els, ouder uit Lokeren

14


5 Vraag niet alles in één keer Voor ouders die niet vertrouwd zijn met ouderparticipatie is de drempel om naar de ouderraad te komen extra hoog. Hen er in stapjes vertrouwd mee maken, kan helpen. Mogelijk zien zij het nut niet in van een vergadering, maar wel van helpen op een klusjesdag of zelfgemaakte taarten verkopen tijdens het schoolfeest. Is dat een succes, dan zetten ze misschien een stap verder — al hoeft dat niet (zie tip 6).

6 Sta ouders toe hun engagement af te bakenen

Ouders die zich niet op lange termijn willen binden, zijn soms wel enthousiast voor een afgebakend engagement op kortere termijn. De Gentse basisschool Het Klaverblad gebruikt dit. De ouderwerking in deze school steunt vooral op thematische werkgroepen. Per thema is er één ouder verantwoordelijk, die telkens een team rond zich verzamelt. Dit team heeft een aantal concrete taken, beperkt in de tijd. Tijdens het schrijven van deze brochure draaiden er werkgroepen voor de klusjesdag, de ‘soepmama’s’ en een groep ‘feesten’.

7 Durf mislukken Een ouderwerking die heel verschillende ouders probeert te betrekken, is nooit af. Ook erg succesvolle scholen schaven nog elk jaar aan hun ouderwerking. Trial and error dus.

15 voo r b e e l d e n

Straffe koffie in De Vier Winden De Vier Winden in Sint-Jans-Molenbeek communiceert intens met ouders. Daarbij schuwt de school de thuistaal niet. • Wekelijks is er op vrijdagochtend De Mèt en aansluitend

een koffiemoment. De Mèt is een interactief moment van 8u40 tot 9u, met de directeur als Master of Ceremony. De leerlingen en aanwezige ouders zijn zowel betrokkenen als toeschouwers. Deze activiteit lokt een gemengd ouder publiek. Het daaropvolgende koffiemoment trekt bijna uitsluitend allochtone moeders. Het is een babbelmoment waarop de ouders mogen praten in hun eigen taal. • De formelere oudermomenten hebben elk een eigen

doelgroep. 1. De ouderraad is de draaischijf van de ouderwerking. Het afgelopen jaar vonden de bijeenkomsten tijdens de middag plaats in de hoop meer niet-werkende ouders te betrekken. Werkende ouders kwamen tijdens hun lunchpauze naar school om te vergaderen. Dat lukte omdat veel van hen ook in de buurt werken. 2. Maandelijks is er een inhoudelijk ‘straf koffiemoment’. De directie behandelt dan een educatief thema, bijvoorbeeld pesten. Ook het verslag van de ouderraad wordt er besproken. De ouders kunnen reageren in hun eigen taal; er zijn tolkende ouders aanwezig. • Uit de ouderraad groeien werkgroepen voor een taak. Een

werkgroep concentreert zich op een activiteit voor leerlingen of ouders, maar het kan ook om een inhoudelijke denkgroep gaan. Een werkgroep bestaat uit personeelsleden en ouders.

Ouders brengen hun kinderen tot op onze speelplaats. Daardoor hebben we bijna dagelijks contact met hen.

• De ‘voelsprieten’ van de ouderbetrokkenheid zijn twee

moeders met een ruim netwerk. Aziza en Monique spreken op de speelplaats ouders aan om naar de (straffe) koffie momenten te komen. Aziza geldt als aanspreekpunt voor zowel autochtone als allochtone ouders. Ze is bijna op elk oudermoment aanwezig en medevoorzitter van de ouderraad. Monique is eveneens een moeder, maar ook verantwoordelijk voor de ochtendopvang. Daardoor kent zij veel ouders.

Dirk Letens, directeur van De Vier Winden

16


Vier culturen in één ouderraad Sommige scholen weten in één ouderraad een zeer heterogeen publiek te verenigen. Bij een nadere blik blijkt die diversiteit vaak veeleer cultureel; sociaaleconomisch bestaat zo’n ouderraad overwegend uit kansrijke gezinnen. De Piramide uit Gent verenigt in de ouderraad ouders van Somalische, Turkse, Marokkaanse en Vlaamse origine. Minstens vier succesfactoren karakteriseren de werking. De ouderraad focust op laagdrempelige onderwerpen, zoals de organisatie van activiteiten. Andere onderwerpen, zoals de werking van de school, komen ook wel ter sprake, maar ouders stellen zulke vragen in principe rechtstreeks aan de directie. Dat dit lukt, heeft te maken met de open schoolcultuur. Ouders brengen hun kinderen bijvoorbeeld elke dag tot in de klas, waar de leerkrachten ruim op tijd aanwezig zijn. Bovendien investeert de school in dagelijkse koffieochtenden voor moeders. Na elke ouderraad bespreekt brugfiguur An De Vos er samen met de moeders het ouderraadverslag. Die brugfiguur is een derde succesfactor. Zij kent veel ouders persoonlijk, onder meer van de koffieochtenden. Zij durft ook naar ouders te stappen met de vraag om zich te engageren. Een laatste factor is het vroege afsluituur. De vergaderingen starten om 19u en duren nooit langer dan 20u30. Later stoppen verhoogt de drempel voor sommige allochtone moeders.

17

2 Bericht aan alle ouders Denk na op welk moment en langs welke kanalen een boodschap best vertrekt.

20

bericht aan alle ouders

introductie Een duidelijke boodschap is geschreven met een duidelijk publiek in het achterhoofd. Bij een divers publiek volstaat het niet om de boodschap op één manier te brengen. Een gemengde school moet op verschillende sporen communiceren wil ze al haar ouders goed informeren.

We waren uitgenodigd in de klas van onze zoon maar werden pas daags voordien op de hoogte gebracht. Voor ons hopeloos te laat om nog iets geregeld te krijgen. Lander, ouder uit Antwerpen

uitnodiging langer op voorhand gebeurt. Middenklassenouders vragen echter om activiteiten wel lang vooraf aan te kondigen. Dat is bijvoorbeeld nodig om vrijaf te vragen op het werk.

(b) Ouders aan de schoolpoort aanspreken is laagdrempelig. De leerkracht kan zinnen herformuleren, gebaren gebruiken, vertalen,... Sommige Scholen met een overwegend of uitsluitend kansarm publiek, scholen leunen sterk op dat ‘schoolpoortinformeren’. stemmen hun communicatie daar op af. Wanneer taalsterke Maar ouders met een kind in de vooren nabewaking mismiddenklassenouders hun sen al deze communicatie. Zij opwachting maken, hebben vragen terecht dat hun kind die andere verwachtingen. alle boodschappen schriftelijk Dat geldt zowel voor (a) het meekrijgt. moment van informeren als voor (b) de manier waarop dat De uitdaging is duidelijk: kansgebeurt. arme en/of niet-Nederlands talige gezinnen informeren (a) Concentratiescholen nodigen hun kansarme ouders moet zonder Nederlandstalige middenklassengezinnen uit het graag zo kort mogelijk voorafoog te verliezen. gaandelijk aan een activiteit uit. Dat zorgt voor een hogere opkomst dan wanneer de

21 Wat w e r k t ?

1 Informeer twee keer: lang genoeg op

voorhand en daarna nog eens kort vooraf

In het begin van het schooljaar krijgen ouders een overzicht van alle geplande activiteiten. Komen er nog activiteiten bij, dan moeten werkende ouders die data zo snel mogelijk krijgen, zeker als de school op hun aanwezigheid hoopt. Een herinnering kort voordien helpt ouders die minder plannen, maar ook ouders met volle agenda’s zijn er dankbaar om. Dat herinneren kan op een andere, laagdrempelige wijze, bijvoorbeeld door ouders rechtstreeks aan te spreken. Sommige scholen kiezen daarbij voor een sms.

2 Breng de boodschap in verschillende vormen

Ouders die weinig Nederlands kennen, zijn gebaat bij eenvoudige en eenduidige boodschappen. Dat kan mondeling, met pictogrammen, met eenvoudige en korte zinnen, door samen vattingen in andere talen,… Maar toon Nederlandstalige gezinnen dat de school ook communiceert op hun maat. Elektronische communicatie kan een veelvoud aan papieren brieven voor komen. Wie verschillende kanalen gebruikt, moet wel verzekeren dat iedereen dezelfde informatie ontvangt.

3 Spreek iedereen aan Een ouderbrief die begint met “Beste mama’s” getuigt van weinig respect voor vaders. Door “papa’s” expliciet niet aan te spreken, stoot de school iedere betrokken vader tegen de borst. Zelfs in scholen waar in de praktijk enkel moeders over de vloer komen, geeft een aanspreking als “Beste mama” een verkeerd signaal.

In het begin van het schooljaar krijgen we een maandkalender met foto’s van de leerlingen. Die hangt het hele jaar in onze keuken. We vullen hem aan met onze eigen activiteiten. Karen, ouder uit Mechelen

22

bericht aan alle ouders

t i p s voo r o n l i n e a g e n d a ’ s Scholen werken steeds vaker met een Google-agenda. Ouders beklemtonen drie tips: • Liever geen agenda dan een verouderde agenda. Up-to-date

zijn is het grote voordeel van een online agenda. Als de school dat niet kan waarmaken, begint ze er beter niet aan. Een verouderde agenda is knullig. • Stuur ouders meldingen bij elke update. Dat is te automa-

tiseren. Ouders bekijken niet op eigen houtje regelmatig de agenda van de school. • Bezorg ouders enkel informatie over hun kind. Een Google-

agenda biedt de mogelijkheid om, bij synchronisatie, enkel de activiteiten van één klas over te nemen. Leg ouders uit hoe ze dat doen. En stuur bij een aanpassing in de agenda enkel een bericht naar de ouders van die klas.

23 Voo r b e e l d

De zeven poten van de Duizendvoet Kleuterschool Duizendvoet in Lokeren informeert doordacht. Ze varieert zowel de timing als de vorm. 1. Bij de aanvang van het schooljaar informeert de school de ouders over alle vrije dagen. 2. Een maandkalender maakt deel uit van de nieuwsbrief die de ouders elke maand krijgen. De kalender somt alle gebeurtenissen en activiteiten op in de eerstvolgende maand. 3. Een apart briefje, lang genoeg op voorhand meegegeven, kondigt activiteiten aan waaraan ouders kunnen deelnemen. 4. Elke vrijdagavond vinden de ouders een weekkalender in de boekentas van hun kind. Zo kunnen ze in het weekend materiaal verzamelen voor de activiteiten van de volgende week. 5. Sclera-pictogrammen ondersteunen de boodschappen voor taalzwakke ouders. 6. Eén dag voor een activiteit kleven de leerkrachten stickers op de trui van kleuters. Die stickers herinneren de ouders aan de op til staande activiteit. 7. Ouders kunnen de nieuwsbrief ook elektronisch ontvangen.

Soms krijgen we commentaar dat we te veel moeite doen. Maar we boeken wel resultaat. Het laatste oudercontact waren maar 4 van de 212 ouders afwezig. En dat met meer dan 70 procent indicatorleerlingen. Els Van Aerde, directeur van Duizendvoet

3 Vriendjes worden? (hoeft niet) Eenvoudige, kleinschalige activiteiten brengen ouders dichter bij elkaar. Goedgekozen acties zetten aan tot praten.

26

vriendjes worden? (hoeft niet)

V r i e n d j e s wo r d e n ? ( h o e f t n i e t )

Ik koos voor een school met veel autochtone leerlingen. Maar aan de schoolpoort heb ik geen contact met andere mama’s. Fadila, ouder uit Lokeren

“In het begin had ik het gevoel dat ik genegeerd werd. Als ik vriendelijk gedag knikte, keken allochtone mama’s dwars door me heen. Alsof ik lucht was. Dat vond ik ergerlijk — je moet geen vrienden voor het leven worden, maar een functioneel contact helpt toch? Goeiemorgen zeggen, af en toe iets praktisch vragen,… In de loop der jaren veranderde dat gelukkig. Momenteel is mijn contact met de vaste klanten aan de schoolpoort hartelijk — maar wel oppervlakkig. En het kostte me moeite: ik bleef elke dag goeiemorgen zeggen, ik keek mensen in de ogen, ik bleef glimlachen, ik sprak bij ouderavonden of schoolfeestjes andere ouders zelf aan: ‘Was dat uw zoon die daar toneel speelde? Knap gedaan van hem.’ En uiteindelijk ontdooien mensen...” De bovenstaande getuigenis van Tom, een vader uit Antwerpen, is geen alleenstaand verhaal. Het citaat van Fadila ernaast toont dat het onbehagen niet alleen vaders of autochtonen treft. Een diverse oudergroep bemoeilijkt onderlinge contacten. Ouders zien weinig raakvlakken en wat hen bindt ligt soms ondergesneeuwd onder de zichtbare

verschillen. Zelfs een eenvoudig, oppervlakkig gesprek met andere ouders is dan een opgave of lukt helemaal niet. Ouders met een kind op dezelfde school hoeven niet met elkaar bevriend te worden, maar een korte babbel of een ochtendgroet is voor iedereen fijner. Ook de school wint: die wachtmomenten aan de schoolpoort bepalen mee het beeld van de school dat ouders overbrengen aan hun vriendenkring. De directeur of leerkrachten hebben niet altijd een goed zicht op de contacten tussen ouders en of die problematisch zijn. Soms gaan contacten vanzelf vlot of hebben ouders er geen nood aan. Een goede informele band tussen school en ouders helpt om eventuele problemen op te sporen. Wanneer ouders een tekort aan contact signaleren, kan een school dat verhelpen door ouders wat vaker bij elkaar te brengen. Al die ouders hebben immers een groot gemeenschappelijk interessegebied: een kind van dezelfde leeftijd in dezelfde klas. Gebruik dat.

27 Wat w e r k t ?

1 Zorg voor een praktische bezigheid Samenwerken tijdens een klusjesdag of samen helpen in de klas, dwingt ouders bijna om te praten. De klus biedt gespreksstof voor een babbel. En eventuele stiltes tussendoor storen niet, want iedereen is bezig met de activiteit.

2 Breng ouders van dezelfde klas samen Klasgenoten maken veel dingen samen mee. Dat biedt ook hun ouders gespreksstof voor aan de schoolpoort. Maar dan moeten ze wel weten dat hun kinderen in dezelfde klas zitten. De school kan dit tonen door ouders samen te brengen, bijvoorbeeld op een toonmoment voor schooltijd of door hen samen een activiteit te laten begeleiden.

3 Houd rekening met werkende ouders bij het bepalen van een moment

Werkende ouders kunnen zich overdag niet zomaar vrijmaken. Als een toonmoment of activiteit bij de klasaanvang om half negen doorgaat, dan hoeven ze vaak geen halve dag vrij te nemen. Activiteiten in het midden van de dag zijn moeilijker haalbaar voor deze ouders. En half vier in de namiddag valt voor veel werknemers nog onder de noemer ‘het midden van de dag’.

4 Doe alsof er geen schoolpoort is Sommige scholen laten ouders ’s morgens hun kinderen tot in de klas brengen. Dat creëert dagelijkse, spontane en weerkerende ontmoetingen tussen ouders. Het breekt het ijs. Voor scholen die ouders liever niet in de klas zien, kan de speelplaats de gulden middenweg zijn. Zaligmakend is dit extra contact moment niet: het mist tweeverdieners met een kind in de vooren nabewaking. Maar zelfs éénmaal per week zo’n contact hebben, schept een band met andere ouders.

28

vriendjes worden? (hoeft niet)

Voo r b e e l d e n Drie scholen brengen ouders via kleine en laagdrempelige activiteiten samen.

Ouders bevragen bij het begin van het schooljaar Een halve dag samen op pad, dat doet babbelen. Anke, ouder in De Zevensprong

De leerkrachten van De Zevensprong (Antwerpen) vragen aan ouders in welke activiteiten ze geïnteresseerd zijn en op welke momenten zij zich daarvoor kunnen vrijmaken. Dat gebeurt tijdens een infomoment bij het begin van het schooljaar. Gewapend met die informatie spreken de leerkrachten doorheen het jaar de geïnteresseerde vaders en moeders aan. Het systeem werkt prima voor het begeleiden van uitstappen, waarop heel verschillende ouders toezeggen: een uitstekende manier om andere ouders te leren kennen.

Kijk- en Doedagen De ochtend na een Kijken Doedag kreeg ik meteen een goeiedag van een mama met wie ik daar had gepraat. Ouder in De Springplank

De Springplank (Lokeren) organiseert maandelijks Kijk- en Doedagen voor ouders van kleuters. Gedurende twee uur doen ouders mee in de klas van hun kinderen. Nadien volgt er koffie en wat informatie, bijvoorbeeld over zindelijkheid. Zowel kansrijke als kansarmere ouders melden zich voor de Kijken Doedagen, maar werkende ouders vertrekken meestal na het klasmoment. De school zorgt ervoor dat het initiatief kleinschalig blijft, met maximaal vier ouders per keer. Meer deelnemende ouders zou de klaswerking verstoren.

Masterchefs In De Vier Winden (Sint-Jans-Molenbeek) koken ouders eenmaal per maand samen. Ze doopten het moment Masterchefs. De groep koks bestaat meestal uit moeders, vaak met een heel verschillende achtergrond. De moeders bereiden samen een gerecht, dat ze daarna met de leerkrachten opeten. Ook enkele buurtpartners van de school worden uitgenodigd, zoals mensen van het buurthuis. Het eetzaaltje zit altijd vol: elke maand schuiven meer dan dertig eters de benen onder tafel. Meestal willen er ook meer moeders meekoken dan er plek is in de keuken.

29

4 Eerste hulp bij verjaardagsfeestjes Overweeg de organisatie van verjaardagsfeestjes te ondersteunen. Dat kan veel betekenen voor ouders. Help hen om het vertrouwen te winnen van andere ouders en leg in de klas uit wat zo’n feest inhoudt.

32

eerste hulp bij ver ja ardagsfeestjes

e e r s t e h u l p b i j v e r j a a r d a g s f e e s tj e s Buitenschoolse afspraakjes tussen leerlingen vallen buiten het takenpakket van de school. Toch is het nuttig er oog voor te hebben. Als ouders een verjaardagsfeestje voor hun kind organiseren en er daagt niemand op, dan breekt hun ouderhart. Het bevestigt een angst waarover ze mogelijk al dubden bij de keuze voor een concentratieschool: zal mijn kind geen uitzondering zijn op de school, te anders om aansluiting te vinden bij de andere leerlingen?

Op het verjaardagsfeestje van mijn dochter arriveerden twee Afrikaanse klasgenootjes in hun mooiste kleren. Voor het ‘feest’. Ze schrokken dat we naar de speeltuin gingen. An, ouder uit Antwerpen

kennis over. Onderschat dat niet. Moeten kinderen zich opkleden voor een verjaardagsfeestje? Moeten ze een groot cadeau meenemen? Moeten ze naderhand iets terug doen? Waarom moet ‘komen spelen’ afgesproken worden? Het zijn vragen die geen Vlaamse ouder zich stelt; een nieuwkomer soms wel.

Ouders kennen en vertrouwen elkaar onvoldoende. Geen enkele ouder geeft zijn kind mee met iemand die hij niet voldoende vertrouwt. Boven Ook de school heeft er belang dien is dat vertrouwen nodig bij dat verjaardagsfeestjes of ‘komen spelen’ een succes zijn. om religieuze of culturele vragen te bespreken. Gaat het Maar zulke activiteiten zijn moeilijker te organiseren op een kind halal voedsel krijgen? Zullen er mannen in huis zijn gemengde school of een concentratieschool. Daar zijn twee als de dochter gaat spelen en als de moeder haar gaat ophalen? redenen voor. Het zijn delicate vragen, die ouders alleen stellen in Nieuwkomers zijn niet vertrouwen. vertrouwd met activiteiten zoals verjaardagsfeestjes of Bovenstaande problemen zijn ‘komen spelen’. Ook allochniet onoverkomelijk. De school tone ouders van de tweede generatie die vroeger nooit naar kan ouders hierin ondersteunen. zo’n activiteit gingen, missen er

33 Wat w e r k t ? De onderstaande tips gaan over het ondersteunen van verjaardagsfeestjes, maar gelden evenzeer voor andere activiteiten.

1 Breng ouders met elkaar in contact Ouders moeten elkaar kennen alvorens er vertrouwen kan ontstaan. Het derde hoofdstuk van deze inspiratiegids bevat tips om de contacten tussen ouders te vergemakkelijken.

2 Zorg dat de kinderen weten wat te verwachten

Een klasthema ‘verjaardagen’ of ‘feesten’ leent zich perfect als kapstok om het over verjaardagsfeestjes te hebben. Wat gebeurt er dan? Waarom is dat leuk voor de kinderen? Wat wordt er wel en niet verwacht? Als de leerkracht naar een concreet verjaardagsfeestje verwijst, dan is het natuurlijk wel belangrijk dat alle kinderen zijn uitgenodigd.

3 Leg aan de ouders uit wat er te gebeuren staat

In een wekelijks koffiemoment kan de brugfiguur of de organiserende moeder komen vertellen wat het feest inhoudt. De andere moeders kunnen er hun vragen stellen. Is er niet zo’n informeel ontmoetingsmoment, bekijk dan samen met de organiserende ouder of die in de aanloop naar het feestje de andere ouders persoonlijk kan aanspreken met wat meer informatie.

4 Zorg voor realistische verwachtingen bij de organiserende ouders

Soms dagen er bij een eerste verjaardagsfeest toch weinig kinderen op. Wat onbekend is, moet groeien. Bovendien zullen sommige kinderen nooit mogen komen. Zorg daarom voor realistische verwachtingen bij de organiserende ouders en ondersteun hen achteraf in het bekijken van wat anders kan.

5 Geef de ouders een lijst met tips

Het is niet aan de school om verjaardagsfeestjes te organiseren. Dat doen de ouders wel. Maar de school kan hen wel een lijst met tips bezorgen. Een voorbeeld is het volgende lijstje.

34

eerste hulp bij ver ja ardagsfeestjes

VERJAARDAGSFEESTJES l i j s tj e v oo r o u d e r s

Maak de uitnodiging visueel Prenten of foto’s tonen wat er te gebeuren staat, ook aan ouders die de taal minder machtig zijn. En de beelden maken de ouders en hun kinderen warm voor het feest.

Spreek ouders persoonlijk aan Een persoonlijke uitnodiging aan ouders biedt de kans om vragen te stellen over de activiteit. Tegelijk ontstaat er vertrouwen. Is het voor een ouder onmogelijk om vlak voor of na schooltijd aan de schoolpoort te staan, dan kan hij aan de leerkracht vragen om de ouders persoonlijk aan te spreken.

Laat het feestje direct na school doorgaan Feestjes in het weekend zijn moeilijker voor veel allochtone leerlingen. Dat is familietijd, maar er is soms ook Arabische les en/ of de kans bestaat dat het feest vergeten wordt. Daarom is een woensdagnamiddag een beter moment. Zeker als de organiserende ouder de klasgenootjes na schooltijd meteen meeneemt.

Schat culturele gevoeligheden vooraf in Als er moslimkinderen op het feestje verwacht worden, dan helpt het om halal eten te serveren. Vertel dat ook aan hun ouders. Neem wel de tijd om deze belofte correct uit te voeren; halal eten is ruimer dan een verbod op varkensvlees. Informatie daarover is te vinden op internet. Of nog: vraag aan moslimouders of het geplande voedsel voldoet. Zij helpen graag en de vraag wekt vertrouwen.

Wissel telefoonnummers uit Het stelt ouders gerust als ze het telefoonnummer krijgen van de persoon bij wie hun kind is. Omgekeerd bespaart het nummer van de ouders de organisatoren stress als een van de kinderen na het feest te laat wordt opgehaald.

35 Voo r b e e l d

Het verjaardagsfeestje van Hannah “Hannah startte in haar school samen met twee andere autochtone peuters. Op haar eerste verjaardagsfeestje verschenen alleen die twee andere kinderen. Nochtans nodigden we ook haar allochtone klasgenootjes uit. Dat wilden we niet meer meemaken. De school informeerde mee de ouders en de kinderen. En de klas kwam zelfs op babybezoek toen Hannah er een broertje bij kreeg. Daarna kwamen er wel allochtone klasgenoten meevieren. Hannah is ondertussen ook al op verjaardagsfeestjes geweest van verschillende allochtone leerlingen.” — Marieke, ouder in Sint-Maria (Antwerpen)

5 Gemengde school, gemengde klassen Wees vragen of opmerkingen van ouders voor. Ontwikkel een visie over klassamenstelling die gedragen wordt door het personeel en die verdedigbaar is tegenover alle ouders.

38

gemengde school, gemengde klassen

G e m e n g d e s c h oo l , g e m e n g d e k l a s s e n De klassamenstelling zorgt in elke school wel eens voor wrevel, maar op gemengde scholen speelt een extra dimensie mee. Als de groep autochtone kinderen klein is, dan vragen hun ouders soms om de kinderen in één klas te zetten. Samen of niet? In theorie is de oplossing makkelijk, want niemand wil segregatie organiseren in een school. De school zou dan zelf een verschil maken tussen groepen kinderen. Maar pragmatisch ligt de oplossing moeilijker. Soms dreigen autochtone ouders, als ze een kleine minderheid vormen, met hun kinderen te vertrekken als die niet samen in de klas zitten. En dan geven scholen daaraan toe omdat ze anders helemaal geen autochtone gezinnen meer over houden.

Of nog moeilijker: sommige scholen kiezen ervoor om vriendjes bij elkaar in de klas te zetten. Als de autochtone kinderen dan elkaars vrienden zijn, creëert dat beleid onbedoelde segregatie. Een school die ingaat op een segregatievraag, riskeert verontwaardigde reacties van allochtone ouders. En zij maakt zich op termijn het leven moeilijk: soms groeit de groep autochtone leerlingen na de belofte nog aan. Wanneer de school dan alsnog beslist tot splitsen, ervaren ouders dat mogelijk als ‘woordbreuk’. Kortom, gemengde scholen met meer dan één klas per leeftijdscategorie moeten vroeg of laat een standpunt innemen over hoe ze klassen mengen.

39 Wat w e r k t ?

1 Wees vragen te snel af Ontwikkel een visie over klassamenstelling vooraleer er vragen over komen. Als ouders tijdens een rondleiding of bij de inschrijving een vraag stellen over klassamenstelling, dan geldt het antwoord daarop — hoe vaag of ondoordacht ook — voor hen als het schoolbeleid. Als dat antwoord naderhand herroepen of bijgestuurd wordt, dan zorgt dat voor wrevel en komt de schoolleiding als zwak over. Zeker als de bijsturing ingaat tegen de voorkeur van de ouders.

2 Anticipeer op bezorgdheden van ouders Hou bij het ontwikkelen van een visie op klassamenstelling rekening met de bezorgdheden van ouders. Vaak zijn ouders bang voor het (taal-)niveau als de Nederlandstalige kinderen met te weinig zijn. Of ze vrezen dat hun kind buitenschoolse speel momenten of feestjes met klasgenoten zal moeten missen. Op die bezorgdheden kan een school anticiperen door in te grijpen op de klasorganisatie. • Werk met leefgroepen. Kinderen hoeven niet samen te

zitten per leeftijd. Een school kan in een klas instappertjes combineren met oudere kinderen. Nederlandstalige ouders hoeven zo niet te vrezen dat hun peuter met niemand kan praten. Ook een vijfjarige die anderstalig wordt opgevoed, bouwde ondertussen een aardige Nederlandse woordenschat op. De peuters leren op alle vlakken bij van de oudere kleuters. • Werk klasdoorbrekend. Wekelijkse activiteiten met andere

klassen vergemakkelijken vriendschappen buiten de eigen klas. Dat kan ouders overtuigen die vrezen dat hun kind buitenschoolse kansen zal mislopen. Zulke klasdoorbrekende activiteiten zijn minder ingrijpend voor de schoolorganisatie dan overstappen op leefgroepen. Neem deze activiteiten wel structureel op in de weekkalender. Anders moeten ze te vaak wijken voor andere prioriteiten.

40

Autochtone kinderen behandelen we op dezelfde manier als bijvoorbeeld Turkse kinderen. We zetten ze niet allemaal samen in één klas, maar zorgen er wel voor dat ze met minstens twee à drie bij elkaar zitten. Noortje Mussche, directeur van De Piramide (Gent)

gemengde school, gemengde klassen

3 Zorg dat de visie geen groep bevoordeelt of benadeelt

Een school die beslist om autochtone kinderen samen te zetten, krijgt meestal tegenwind van allochtone ouders. De school maakt immers een onderscheid tussen autochtone en allochtone leerlingen. Als een school besluit om kinderen met een gemeenschappelijke achtergrond in een groepje samen te houden, laat dat dan niet alleen voor autochtone kinderen gelden.

4 Zorg dat elk personeelslid dezelfde visie uitdraagt

Ouders stappen met hun vragen over klassamenstelling vaak eerst naar de leerkracht van hun kind. Personeelsleden die nog niet eerder nadachten over de problematiek, gaan dan al snel mee in de redenering van de ouders. Betrek daarom tijdig de leerkrachten bij de discussie over klassamenstelling. Dat geeft hen inzicht in de argumenten pro en contra. Het voorkomt ondoordachte uitspraken, die kwalijk kunnen zijn voor de school.

41 Voo r b e e l d

De ene leefgroep is de andere (niet) •

asisschool De Schatkist in Berchem deelt de kleuters op in B leefgroepen. Kinderen van tweeënhalf tot vijf zitten samen. • Elke leefgroep is zo divers en evenwichtig mogelijk. Daarbij houdt de school rekening met vier criteria: geslacht, leeftijd, thuistaal en talent. • Met alle taalgroepen gaat de school op dezelfde manier om. De school streeft naar spreiding. Ze zet bijvoorbeeld nooit alle Arabische leerlingen in één groep. Maar één Arabisch of één Vlaams kind apart zetten doet ze ook niet. • Vanaf het eerste leerjaar zitten de leerlingen niet meer in leefgroepen, maar gewoon samen met leeftijdsgenoten. De overige criteria voor klasverdeling blijven dezelfde: verdeling over geslacht, thuistaal en talent. De Schatkist is tevreden over de organisatie van haar leefgroepen, ook al lukt de school niet altijd in een optimale samenstelling. Het afgelopen schooljaar telden twee leefgroepen geen autochtone kindjes. De andere groepen telden er twee tot vier, afhankelijk van de vriendengroepjes. Maar de criteria taal en talent zorgden ervoor dat elke leefgroep sterk en evenwaardig was.

Wij willen geen ‘Vlaamse klas’. Wij zijn een gemengde school in een gemengde buurt. Ann Smans, zorgcoördinator in De Schatkist

Gezinnen zeggen ‘ja’ tegen de concentratieschool of gemengde school in hun buurt.

school in zicht werkte de afgelopen jaren samen met 93 kleuterscholen en lagere scholen die voor veel kansrijke ouders uit de buurt geen optie waren. Het project begeleidde ruim 750 kansrijke ouders bij hun schoolkeuze. Meer dan 500 van hen kozen nadien overtuigd voor een zeer gemengde school of concentratieschool — dikwijls tegen hun oorspronkelijke verwachtingen in.

Tijdens talrijke gesprekken met ouders, directies, leerkrachten en onderwijsprofessionals rijpte de inhoud van deze Inspiratiegids: vijf uitdagingen voor gemengde scholen. Een digitale versie, samen met meer uitleg over het project School in zicht, is te vinden op www.schoolinzicht.be. U kan er ook een exemplaar downloaden van het boek Tien lessen uit drie jaar werken aan desegregatie in het onderwijs, dat inzichten deelt over kansen en valkuilen voor concentratiescholen.

vijf uitdagingen voor gemengde scholen

Recommend Documents