Nov. 2015 Nr. 1
Verwarmen zonder aardgas en met lagere energielasten voor bewoners in Paddepoel, Selwerd, Zernike en Vinkhuizen.
Lees meer over het plan van duurzaam verwarmen in uw wijk.
Op de hoogte blijven? Kijk ook op onze nieuwe website: www.warmtestad.nl
WarmteStad is betaalbaar
1
Lokale, betaalbare & duurzame energie
WarmteStad voorziet stadjers en bedrijven van duurzame warmte (in de winter) en koude (in de zomer). WarmteStad wil lokale, betaalbare en duurzame energie leveren, als alternatief voor het gebruik van gas. Groningen energieneutraal in 2035, dat is het doel. De projecten van WarmteStad dragen bij aan het terugdringen van de CO2-uitstoot in de stad. Op dit moment is WarmteStad onder meer actief in Groningen in het Europapark. Daar liggen onder de grond de leidingen van een modern systeem voor warmte- en koudeopslag (WKO). Daarnaast wordt op dit moment onderzocht
Colofon:
of WarmteStad met het project ‘Warmtenet
© WarmteStad, november 2015
Noordwest’ op een duurzame manier meer dan
Tekst:
10.000 huishoudens van warmte kan voorzien in het noordwesten van de stad Groningen
Luchiena Lanjouw en Els Struiving, WarmteStad en Loek Mulder,
(te beginnen in Paddepoel en Selwerd).
Man & Woord Fotografie: Coverbeeld & foto
De planning bevindt zich op dit moment in
bladeren: Wij zijn Kees. Wijkfoto's: Feiko van der Veen/Groningen.
de voorbereidingsfase. In maart 2016 valt de
Portretten Paul Corzaan en Anna Tahapary: Henk Veenstra/Groningen,
beslissing of de realisering van start kan gaan.
portret Dick Janssen: Emiel Flart/ Groningen. Historische foto Patrimonium: Nieuwsblad van het Noorden, collectie RHC Groninger Archieven (1785-21760). Ontwerp: Studio de Ronners, Groningen Drukwerk: Netzodruk, Groningen
BLIJF OP DE HOOGTE! Zet alvast deze data in de agenda
2
27 nov.
wijksafari naar de EnergyBarn
12 dec.
promotie WarmteStad in winkelcentrum Paddepoel
21 jan.
Green Drinks in Plutozaal
WarmteStad wordt dé duurzame verwarmer van Groningen In gesprek met Dick Janssen, kwartiermaker van WarmteStad
Als kwartiermaker heeft Dick Janssen de opdracht WarmteStad op de rails te zetten. Hij heeft vanaf nul de hele organisatie opgetuigd en de juiste mensen en partijen bijeengebracht. Voor hem breekt nu een belangrijk moment aan: de start van het project Warmtenet Noordwest. Janssen, die is ingehuurd door de twee initiatiefnemers van WarmteStad, de gemeente Groningen en Waterbedrijf Groningen, heeft in de voorbije maanden zijn ziel en zaligheid in het project Warmtenet Noordwest gestoken. Want behalve kwartiermaker voor WarmteStad is hij de projectmanager van het geothermieproject Warmtenet Noordwest. WarmteStad is betaalbaar
3
Wat is daarvan de winst voor het milieu?
Voor het WarmteStad project Warmtenet Noordwest gaat volgend jaar na de zomer de eerste spade de grond in. Dat gaat de goede kant op. Bent u tevreden? “We zijn met een grote groep enthousiaste mensen erin geslaagd een voor Nederland uniek en groot project in gang te zetten. Iets dat op deze schaal in ons land nog niet eerder is gepresteerd. Het is goed voor de duurzaamheid, de economie, bewoners profiteren via een betaalbare energierekening en het levert nieuwe kennis op. Ik durf te zeggen dat ik tevreden ben over wat we tot nog toe hebben bereikt.”
Wat is het doel van WarmteStad? WarmteStad wil dé duurzame warmteleverancier zijn in de stad Groningen. Daarvoor is een aantal projecten opgezet. Voor het Europapark bij de Euroborg en voor het Groninger Forum en het Provinciehuis bouwen we een systeem voor warmte-koude opslag (wko). Overtollige warmte wordt er ‘s zomers opgeslagen in het grondwater om dat te benutten wanneer de temperaturen dalen. Het derde en grootste WarmteStad-project is Warmtenet Noordwest. Daar sluiten we meer dan 10.000 woningen in wijken in het noorden van de stad aan op een omvangrijk buizenstelsel met water dat wordt verwarmd met aardwarmte.
4
“WarmteStad levert een belangrijke bijdrage aan de doelstellingen van de stad Groningen voor verduurzaming. Groningen wil in 2035 volledig energieneutraal zijn. Met het project Warmtenet Noordwest worden tienduizend woningen verwarmd met aardwarmte. Die kunnen allemaal zonder gasaansluiting, waardoor de CO2-uitstoot met zeker twintigduizend kilo daalt en zo’n tien miljoen kuub gas wordt bespaard.”
“Warmtenet NoordWest is goed voor de duurzaamheid, de economie, bewoners profiteren via een betaalbare energierekening en het levert nieuwe kennis op.” Kwartiermaker Dick Janssen
WarmteStad is lokaal
veel werkgelegenheid met zich mee. Wanneer alles er eenmaal ligt kunnen circa dertig mensen structureel aan het werk voor Warmtenet Noordwest. Daarnaast levert WarmteStad ook nieuwe kennis en innovaties op. Wanneer Warmtenet Noordwest succesvol is kan het een voorbeeldproject worden waarmee we onze aanpak kunnen uitdragen en elders toepassen.”
En de bewoners, wat biedt WarmteStad hen? “Zij hebben het voordeel van een lagere energierekening. We vinden dat energie niet alleen duurzaam, maar ook betaalbaar moet zijn. WarmteStad staat daarnaast voor comfort. Veel bloksystemen draaien nu in de winter op maximale capaciteit. Dat wordt vervangen door een systeem dat een veel constantere warmte levert.” Bij Bernlef kregen de bomen hun eigen duurzame warmtevoorziening.
U noemt behalve winst op het gebied van milieu dankzij het geothermieproject Warmtenet Noordwest ook andere voordelen. Het project is ook een impuls voor de lokale economie. In de bouw van het Warmtenet Noordwest wordt het enorme bedrag van circa vijftig miljoen euro geïnvesteerd, verdeeld over een periode van een jaar of acht. Lokale bedrijven zullen daarvan profiteren en het brengt
De omvang van het aardwarmteproject maakt het speciaal, nergens in Nederland werd eerder een vergelijkbaar project opgezet. Wat zijn de risico’s die dat met zich meebrengt? “Er is een kleine kans dat de bron het niet doet omdat er niet genoeg kracht achter zit. Met de kennis die we nu hebben kunnen we zeggen dat het voor negentig procent zeker is dat de bron werkt. Levert de bron desondanks onvoldoende vermogen, dan gaat de investering verloren. Dat financieel risico wordt voor 85 procent door het Rijk gedekt. De gemeente en het Waterbedrijf kunnen het verlies dat overblijft dan zeker dragen.”
Ook zwembad De Parrel kan worden verwarmd met aardwarmte.
WarmteStad is lokaal
5
Aardwarmte biedt Groningers alternatief voor aardgas
In gesprek over duurzame warmte met Paul Corzaan, projectleider geothermie bij WarmteStad
Heet water uit de aarde is een energiebron die vrijwel onbeperkt voorradig is en duurzaam in het gebruik. Huishoudens zijn ongeveer 60% van hun energielasten kwijt aan verwarming en warm tapwater. Daarom is het benutten van deze bron ook interessant uit kostenoogpunt. Het winnen van diepe aardwarmte (geothermie) is alleen rendabel als er voldoende afnemers zijn en de geologische omstandigheden gunstig. Met een groot aantal woonflats in de buurt en een geschikte poreuze (waterdoorlatende) zandsteenondergrond op Zernike wordt aan die voorwaarden voldaan.
Waarom aardwarmte?
Is het een nieuwe techniek?
Hoe werkt het?
Momenteel zijn in ons land dertien geothermische doubletten (een combinatie van een productieput en een injectieput). Het merendeel levert warmte aan de glastuinbouw. In Heerlen wordt water vanuit mijngangen gebruikt voor het verwarmen van gebouwen. Enkele tuinders hebben onder andere scholen en zwembaden op hun warmtesysteem aangesloten.
Onder de stad bevindt zich een enorm warmwaterreservoir. Door specifieke geologische omstandigheden komt de warmte uit het binnenste van de aarde in Groningen relatief dicht bij het aardoppervlak. En het water onder Zernike bleek zelfs nog iets warmer dan onder de rest van de stad. Met die warmte kunnen we tot in lengte van jaren 10.000 huishoudens in de noordwestelijke wijken verwarmen.
Geothermie benut de warmte die diep in de aarde is opgeslagen. Voor een aardwarmtesysteem maak je twee putten (zie figuur). Uit één wordt het hete water gehaald, met de andere wordt het afgekoelde water teruggebracht. De putten op Zernike worden tot ruim drie kilometer in de zandsteenlaag geboord. Het water uit deze zandsteenlagen is heet maar ook zeer zout. Een aardwarmtebron is een gesloten systeem. Dat betekent dat het naar boven gehaalde water ook wordt teruggepompt. Via een warmtewisselaar wordt alleen de warmte uit het water gehaald. Het zoute water zelf gaat dus niet door de buizen naar de wijken.
Geothermie is een bewezen techniek, die in andere landen al vele jaren in gebruik is. Ook in Nederland is geothermie bezig aan een opmars.
Gaswinning heeft geleid tot aardbevingen. Kan dat bij geothermie ook gebeuren? In tegenstelling tot aardgaswinning wordt met aardwarmte geen volume uit de bodem gehaald. Het water wordt in een gesloten systeem rondgepompt en via een warmtewisselaar wordt de warmte afgegeven aan een warmtedistributiesysteem (eveneens een gesloten systeem). Een aardbeving, zoals die ontstaat door de winning van gas, is in onze geologische situatie niet mogelijk.
Figuur van een aardwarmtesysteem Een aardwarmtebron is een gesloten systeem. Dat betekent dat het naar boven gehaalde water ook wordt teruggepompt. Via een warmtewisselaar wordt alleen de warmte uit het water gehaald. Het zoute water zelf gaat dus niet door de buizen naar de wijken.
120°C
WarmteStad is duurzaam
2 km
7
w
Paul Corzaan, projectleider geothermie bij WarmteStad:
“Met één geothermiebron op Zernike produceren we onze eigen, lokale energie en kunnen we 10.000 huishoudens in de stad voorzien van warmte.”
Verder is het belangrijk om niet vlak bij breuklagen onder hoge druk te werken of sterk afgekoeld water terug te brengen in de ondergrond. Het geïnjecteerde afgekoelde water kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat er in het reservoir nabij de injectieput kleine scheurtjes ontstaan. Als deze scheurtjes de grotere breuken in het reservoir bereiken kan dit deze breuken ‘activeren’, wat kan resulteren in een niet-natuurlijke aardbeving. In ons geval zijn de breukzones in een geologisch model inzichtelijk gemaakt en liggen er enkele honderden meters tussen de putten en breukzones. Ook zal het water niet onder hoge druk worden geïnjecteerd. Wie meer wil weten, kan terecht op onze website, www.warmtestad.nl waar deze kwesties in detail worden behandeld.
8
Is er altijd genoeg heet water voor een stabiele warmtelevering? We gaan piekketels op groengas plaatsen die de warmtelevering ondersteunen als het nodig is. Deze kan ook in het ergste geval (-10 ˚C + een schrale noordoostenwind tussen 6 en 7 uur ’s ochtends) voldoende warmte leveren. We zorgen voor een volledig back-upsysteem zodat niemand zonder warmte komt te zitten, wanneer het aardwarmtesysteem in onderhoud of in storing is.
WarmteStad is duurzaam
Betaalbare én duurzame warmte voor noordwestelijke stadswijken
In gesprek over betaalbare warmte met Anna Tahapary klantmanager WarmteStad
Vier woningcorporaties, vastgoedontwikkelaars, de Rijksuniversiteit, de Hanzehogeschool en een Vereniging van Eigenaren. Allemaal wilden ze wel met WarmteStad in zee. Anna Tahapary zat als klantmanager de voorbije maanden veelvuldig met al die partijen in het Warmtenet Noordwest om tafel. WarmteStad is betaalbaar
9
Maatwerk voor elk gebouw
Het zijn spannende tijden voor Anna Tahapary en haar collega’s. Na maanden van plannen maken komt het er nu op aan. De laatste details van de eerste fase van het project Warmtenet Noordwest worden momenteel ingevuld en dan kan zometeen de schop de grond in. “We trekken er met ons allen intern keihard aan”, zegt ze. “We willen natuurlijk allemaal een geslaagd project. Maar het succes is afhankelijk van veel factoren.” Het waren boeiende en constructieve, maar lang niet altijd even gemakkelijke gesprekken met de partijen die gebruik zullen maken van de warmte die WarmteStad gaat leveren, zegt Tahapary. Dat heeft veel te maken met de enorme omvang van het project en het vernieuwende ervan. Voor de corporaties en de andere gebouweigenaren die meedoen is gebruik van aardwarmte iets geheel nieuws, zeker op deze schaal. Daar komt bij dat de diversiteit van de gebouwen en de eventuele aanpassing van de verwarmingssystemen het tamelijk ingewikkeld maakt, want de oplossingen zijn telkens weer anders. Tahapary: “De hele energiehuishouding van een gebouw moet in kaart worden gebracht. Hoe is bijvoorbeeld het huidige stelsel van ketel- en verwarmingsbuizen eraan toe, wat is het geheel waard en hoe zijn onderhoud en exploitatie nu geregeld?” Een gespecialiseerd bureau
heeft het allemaal nauwkeurig vastgelegd zodat WarmteStad kan bepalen wat per gebouw de beste optie is.
Lagere tarieven
Samen met de partners kijken we naar de beste keuzes voor de gebouwen en de bewoners”, vertelt Tahapary. “Uitgangspunt is gelijk blijven aan de huidige kosten. Waar het kan levert WarmteStad goedkoper.” WarmteStad is begonnen vanuit het idee meer groene energie te gebruiken, legt Tahapary uit. Maar het zijn de bewoners die het meest direct de voordelen ervaren in de vorm van lagere woonlasten.
“Zeker is dat de tarieven van WarmteStad lager zullen zijn dan wat de grote energiebedrijven op dit moment van huishoudens vragen.”
Anna Tahapary werkt als klantmanager WarmteStad aan de beste opties voor gebouweigenaren, corporaties en huurders.
10
WarmteStad is betaalbaar
Wijken in transitie. Op de locatie van het oude Patrimonium verrijst een nieuw woonzorgcomplex.
Berkenlaan: een twaalf ton wegend ketelhuis wordt op het dak van huize Patrimonium gehesen
WarmteStad wil dus niet alleen duurzame maar zeker ook betaalbare warmte leveren aan haar klanten. Dat is een missie die voortvloeit uit de sociale- en milieudoelen van de gemeente Groningen en de duurzaamheidsambities van Waterbedrijf Groningen. WarmteStad vindt bovendien dat tarieven niet mogen leiden tot hogere kosten voor eindgebruikers, vergeleken met verwarming met aardgas. Dat is overigens ook een bepaling die de nieuwe Warmtewet voorschrijft. Die is ingevoerd om consumenten te beschermen. Warmteleveranciers zouden immers gebruik kunnen maken van hun monopoliepositie. Bij een warmtenet hebben eindgebruikers geen vrije keuze in hun energiebedrijf en alleenleveranciers zouden kunnen vragen wat ze willen. “Zeker is dat de tarieven van WarmteStad lager zullen zijn dan wat de grote energiebedrijven op dit moment van huishoudens vragen”, stelt Tahapary, die zegt dat in de praktijk blijkt dat de huidige commerciële energieleveranciers met hun tarieven inderdaad vaak het maximum opzoeken van de ruimte die de Warmtewet biedt.
Ontzorgen
Voor de corporaties en de overige gebouweigenaren liggen de voordelen ook op andere vlakken. Ze zullen evenals de bewoners in elk geval minder of soms evenveel kwijt zijn aan energie en WarmteStad biedt hen volgens klantmanager Tahapary een uitgelezen kans de energievoorziening te verduurzamen. “Daarnaast neemt WarmteStad hun de energielevering uit handen en hebben ze geen omkijken meer naar de verwarmingssystemen”, vult ze aan. “We ontzorgen daarmee de corporaties. Voor hen is energielevering helemaal geen kernactiviteit. Daar willen ze wel van af.” Die overname betekent eveneens dat WarmteStad de verantwoordelijkheid krijgt voor
naleving van de Warmtewet die in 2014 is ingegaan. Die wet beschermt via strenge voorwaarden gebruikers van lokale warmtenetten. Ook een zorg minder voor de corporaties.
Nieuwbouw
Het gaat echter niet alleen om bestaande gebouwen, veelal in bezit van de corporaties. De vastgoedontwikkelaars Woldring en Van Wijnen bouwen jongerenhuisvesting aan respectievelijk de Friesestraatweg en de Zonnelaan. Bij die nieuwbouwprojecten is verwarming via aardwarmte stukken minder ingewikkeld omdat het in één keer kan worden meegenomen in de bouw, aldus Tahapary. “ Dan is geothermie een hele goede keus om aan de regels voor energieprestatie van gebouwen te kunnen voldoen, en bovendien vaak ook nog eens de goedkoopste.”
Wilt u meer weten over het Warmtenet Noordwest bij u in de buurt? Of een presentatie organiseren voor uw VVE of huurdersvereniging? Bel of mail ons voor een kennismaking.
En kijk voor meer achtergrondinformatie op de nieuwe website: www.warmtestad.nl
WarmteStad is betaalbaar
11
Projectgebied Noordwest
Onderstaande kaart geeft het gebied aan waar in de eerste fase van het project Warmtenet Noordwest gekeken wordt naar mogelijke afnemers. Later kan dit gebied worden uitgebreid. Er is gekozen voor de noordwestelijke wijken omdat hier veel panden staan met een grote warmtevraag. Dat geldt voor een aantal gebouwen op het Zerniketerrein, nieuwe hoogbouw in de wijken maar ook een aantal bestaande woonflats.
Locatie Aardwarmtebron WarmteStad
Projectgebied Warmtenet Noordwest fase 1
Energie voor alle generaties
Wilt u meer informatie of heeft u vragen? www.warmtestad.nl
[email protected] Bezoekadres: Griffeweg 99 Groningen 1e cluster contracten (In vergevorderd gesprek) 2e cluster contracten (In gesprek)
WarmteStad is een initiatief van de Gemeente Groningen en het Waterbedrijf Groningen.
Fase 2 en verder (Nog niet in gesprek)
