Verslag van Kristense Koutstaal, Anesthesie in Yele

Verslag  van  Kristense  Koutstaal,  “Anesthesie  in  Yele”   Zondag,  17-­‐02-­‐2013 Eenmaal  in  Londen  aangekomen  moest  ik  eerst  van  Terminal  1  naar  5  zien  te   komen.  Heathrow  is  best  een  grote  luchthaven,  zelfs  de  bus  doet  er  een   kwartier  over  om  van  de  ene  naar  de  andere  terminal  te  komen.  In  terminal  5   zie  ik  dat  ik  vanaf  de  “C-­‐gate”  vertrek,  ook  dat  is  weer  een  minuut  of  15.  Een   metro  zonder  stoelen  en  zonder  bestuurder  brengt  mij  met  en  gangetje  van   120  km/uur  naar  de  eerdergenoemde  gate.  Man,  wat  gaat  dat  snel,  sommige   oudere  mensen  hebben  moeite  om  zich  staande  te  houden. De  trip  van  Londen  naar  Freetown  verloopt  prima,  hetzij  wat  onrustig,  om   00.30  uur  je  avondeten  krijgen  en  om  04.00  uur  je  ontbijt….  mijn  ding  is  het   niet  J. We  landen  een  half  uur  vroeger  dan  verwacht  en  als  ik  in  de  deur  van  het   vliegtuig  sta,  komen  alle  Afrikaanse  indrukken  mij  tegemoet.  Ondanks  dat  het   nog  hartstikke  donker  is,  ruik  ik  de  houtvuurtjes  en  voel  ik  de  warmte  het   continent.  Na  een  uur  sta  ik  inderdaad  voor  een  stuurse,  niet  uitgeslapen   douanebeambte.  Ik  weet  niet  of  mijn  hart  nou  zo  snel  gaat  vanwege  die   beambte  of  van  de  hitte,  in  ieder  geval  zet  ik  mijn  een  glimlach  op  mijn   verkreukelde  gezicht,  waaronder  een  lichaam  zit,  wat  nauwelijks  3  uur  heeft   geslapen.  Hij  kijkt  mij  nog  eens  aan  en  ja  hoor…….  Jippiiiiiiiieeeee!  Ik  mag   door!!!!! Als  ik  een  trolley  voor  mijn  koffers  wil  pakken,  moet  ik  ineens  20.000  leones   betalen.  Ik  kijk  degene  die  mij  dat  met  een  glashard  gezicht  tegen  mij  zegt   verbaasd  aan  en  probeer  te  ontdekken  of  dit  nou  een  grapje  is  of  omdat  ik  een   “blanke”  ben  met  geld.  Ik  vertel  hem  dat  ik  geen  geld  bij  me  heb  (dat  is  nl.  altijd   de  beste  remedie,  maar  in  dit  geval  ook  de  waarheid),  maar  hij  blijft   onverstoorbaar.  Ik  kijk  nog  even  om  mij  heen  of  ik  iemand  met  een  bordje  zie   met  mijn  naam  erop,  maar  dat  blijkt  niet  zo  te  zijn. Ik  bedank  voor  de  trolley  en  bedenk  snel  hoe  ik  in  vredesnaam  3  koffers  naar   de  uitgang  krijg,  zonder  geld  aan  iemand  te  hoeven  betalen,  maar  ook  zonder   ze  uit  het  oog  te  verliezen.  Eerst  maar  langs  de  koffercheck,  ook  al  zo’n  stuurs   gezicht……  Worden  die  mensen  hierop  aangenomen,  of  is  het  gewoon  het   tijdstip  van  de  dag????  J.  Als  de  man  ziet  hoe  ik  loop  te  klooien  met  de  koffers   besluit  hij  echter  ineens  dat  ik  zonder  controle  door  mag  lopen.  Mooi,  das   geregeld.  Een  “local”  schiet  mij  te  hulp,  terwijl  ik  aan  hem  duidelijk  maakt  dat  ik   geen  geld  bij  me  heb.  Dat  blijkt  geen  probleem  te  zijn  zodra  ik  de  naam  liet  

vallen  van  degene  die  mij  zou  ontvangen,  ene  Akai.  Ik  wordt  hartelijk   ontvangen  door  hem.  Hij  staat  bij  de  uitgang,  met  een  kartonnetje  te  zwaaien   waar  foutloos  mijn  naam  op  staat.  Als  een  soort  bodyguard  loodst  hij  mij  door   de  kakofonie  van  mensen  en  geluiden,  die  in  het  pikkedonker  nog   indrukwekkender  zijn  dan  bij  daglicht.  Hij  brengt  mij  in  luttele  seconden  naar   de  auto  van  Lion  Heart,  een  mooie  4x4,  want  die  heb  je  hier  wel  nodig.  Hij  stelt   mij  voor  aan  Abdul,  mijn  driver  van  vandaag. Aangezien  het  nog  hartsikke  donker  is  (tis  ondertussen  06.15  uur),  vraag  ik   voorzichtig  wat  het  plan  is.  Over  de  weg  of  met  de  ferry?  Aangezien  de  eerste   Sierraleonse  TESO  (de  boot  tussen  Den  Helder  en  Texel)  om  08.00  uur  gaat   varen  vanaf  Freetown,  gaan  we  “dus”  over  de  weg.  Ik  bereid  met  voor  op  een   reis  met  wandelende  nieren,  zoals  het  verhaal  in  2011. Wat  schetst  mijn  verbazing…..een  asfalt  weg!!!!  Breed,  mooi,  geen  gravelweg,   geen  hobbels  en  bobbels.  Wow,  Sierra  Leone  zit  echt  in  de  lift!!!!  Althans,  de   eerste  kilometers,  want  sommige  stkken  zijn  nog  niet  klaar,  dus  moeten  we   alsnog  de  “G-­‐weg”  =  gravelweg  nemen.  Ik  val  al  snel  van  de  ene  verbazing  in  de   andere  al  ik  ook  een  spoorlijn  zie  lopen.  Abdul  vertelt  trots  dat  er  ook  weer   stoom  is  en  er  nu  ook  een  trein  rijdt,  zij  het  op  beperkte  schaal. Ik  geniet  van  de  reis  naar  Yele,  mijn  eindbestemming.  De  zonsopkomst,  de   kleuren,  niet  te  vergelijken  met  Europa  of  Amerika.  Het  is  net  zo  uniek  als   Hollandse  luchten,  die  zie  je  ook  nergens.  

We  maken  nog  even  een  snelle  stop  in  het  ziekenhuis  van  Makeni,  ik  wil  graag   nog  even  David  de  kabouter  (voor  de  nieuwe  DD  volgers,  dat  is  de  kok  aldaar)   zien.  Het  blijkt  al  snel  dat  hij  er  sinds  december  niet  meer  werkt,  dus  ik  ga  naar   zijn  huis,  500  meter  van  de  kliniek  vandaan.  Enthousiast  komt  David  op  mij   afrennen,  zodra  hij  mij  ziet.  Hij  begint  100  uit  te  vertellen  en  vindt  het  zo  leuk   om  mij  weer  te  zien,  ik  kom  nauwelijks  los  van  hem. Na  dit  leuke  weerzien  gaan  we  snel  verder,  want  we  moeten  nog   boodschappen  halen  en  Yele  is  nog  zo’n  anderhalf  uur  rijden.  Er  zitten   tegenwoordig  al  2  supermarkten  in  Makeni,  waar  je  ook  Heinz  tomatenketchup   kan  komen,  als  is  het  wel  3x  duurder  dan  in  Nederland.  De  lokale  producten   zijn  wel  fair  geprijsd.    Met  een  auto  vol  waterflessen  en  andere  boodschappen   vertrekken  we  naar  Yele,  nog  een  half  uurtje  op  het  asfalt  en  dan  de  gravelroad   op.In  het  regenseizoen  heet  het  “dirtroad”,  nu  heet  het  “dustroad”.  Abdul  rijdt   netjes  en  behendig,  hij  omzeilt  de  kuilen  en  toetert  in  elke  onoverzichtelijke   bocht  in  de  bush.  En  dan  schiet  mijn  adrenalinepeil  ineens  skyhigh!!!! In  een  bocht  naar  links  (waar  wij  al  het  meest  aan  de  rechterkant  van  de  weg   zitten)  rijdt  een  enorme  vrachtauto  in  volle  vaart  op  ons  in.  Abdul  weet  de  auto   de  bush  in  te  rijden,  zodat  alle  zicht  voor  mij  wordt  ontnomen  en  de  2  wielen   aan  de  linkerkant  van  de  4x4  nog  net  op  het  randje  van  de  weg  staan.  En  zo   staan  we  ff  stil.  Een  enorme  stofwolk  als  enige  getuige.  We  kijken  beid  nog  om   of  de  vrachtwagen  nog  stopt,  maar  die  blijkt  te  zijn  doorgereden,nadat  de   stofwolk  is  opgetrokken.  Abdul  rijdt  de  Toyota  de  weg  weer  op,  stopt  en   controleert  de  auto  rondom.  Geen  lekkage,  geen  lekke  banden,  niets   afgebroken….we  kunnen  verder. Na  20  minuutjes  komen  we  veilig  aan  in  Yele,  waar  we  hartelijk  worden   begroet  door  oude  bekenden  zoals  Maria  (verpleegkundige  en  kok  inéén),  Erdi   (tropenarts)  en  Emanuel  (het  manusje-­‐van-­‐alles).  Al  snel  beland  ik  in  het   ziekenhuis  van  Lion  Heart,  dat  aan  de  overkant  van  de  weg  ligt.  Nog  geen   seconde  binnen  en  er  ligt  alweer  een  vrouw  te  bevallen……  ik  laat  het  even  aan   mij  voorbij  gaan  dit  keer  (baby  wordt  overigens  zonder  hulp  van  ons  gezond   geboren).  Erdi  geeft  mij  een  snelle  rondleiding,  met  als  verrassing  een  enorme   mooie  röntgenapparaat.  Nu  er  over  het  algemeen  stroom  is  (daar  kom  ik  later   in  mijn  verhalen  nog  wel  op  terug),  kunnen  we  echt  hele  mooie  plaatjes   schieten. ’s  Avonds  ga  ik  vroeg  naar  bed,  tis  bloedje  heet,  maar  ik  heb  het  gevoel  dat  ik   een  24-­‐uurs  dienst  heb  gedraaid,  daarbij  valt  het  niet  mee  om  bij  te  blijven  met   water  drinken.  Ben  zo’n  4  liter  verder  en  het  is  nog  niet  genoeg.

Maandag,  18-­‐02-­‐2013 Zoals  ik  al  eerder  schreef,  het  vandaag  een  nationale  feestdag,  dus  Erdi  besluit   dat  wij  een  dagje  na  Masanga  kunnen  gaan,  waar  ook  een  ziekenhuis  staat   waar  zij  heeft  gewerkt.  Prima,  ik  pak  snel  wat  flessen  water,  crackers  en  een   lampje  mee  (altijd  doen  in  Afrika)  en  hop,  we  gaan  op  pad. Terwijl  wel  lekker  zitten  te  beppen,  voelt  de  auto  na  een  kleine  3  kwartier  toch   ineens  anders  aan.  Ik  vraag  aan  Erdi  of  zij  dit  ook  voelt  en  ze  besluit  te  stoppen.   Binnen  1  seconde  heb  ik  de  diagnose  gesteld,  rechtsachter  een  lekke  band.   Eerst  maar  eens  kijken  of  we  veilig  staan,  recht  stuk  weg,  goed  overzicht,   check!  Bovendien  staan  we  precies  in  een  stuk  schaduw,  check!  Dan  nu  maar   een  bandje  wisselen  dan.  Eerst  de  bouten  losgedraaid,  die  echt  gloeiend  heet   zijn.  Ondertussen  rijdt  er  een  “podo-­‐podo”  voorbij,  dat  zijn  hier  de  taxibusjes,   van  het  formaat  van  een  oud  model  VW  transporter  (8  personen).  Niks  mis   mee,  als  je  er  maar  geen  20  mensen,  met  bagage  en  een  aantal  kippen  instopt. De  chauffeur  stopt,  en  al  snel  herkennen  een  aantal  mensen  uit  Yele,  dokter   Erdi.  Dan  nemen  een  paar  mannen  de  krik  en  het  wiel  over  en  beginnen  de   band  te  wisselen.  De  rest  van  de  passagiers  vouwen  zich  ook  uit  het  busje   (waaronder  een  aantal  moeders  met  baby)  en  kijken  toe  hoe  op  vakkundige   wijze  in  de  bloedhitte  dit  klusje  wordt  geklaard.  Binnen  een  kwartier  zijn  we   weer  op  pad,  zonder  ook  maar  één  Leone  te  hoeven  betalen  en  dat  is  op  zich  al   vrij  uniek. We  rijden  voorzichtig  aan  verder,  omdat  we  ons  nu  geen  tweede  lekke  band   kunnen  veroorloven.  Eenmaal  op  het  asfalt  zeg  ik  tegen  Erdi  dat  we  het  beste   even  kunnen  stoppen  om  de  bouten  even  “een  slagje”  te  geven.  Dan  gaan  we   op  zoek  naar  een  tankstation,  om  a.  te  tanken  en  b.  wat  inlichtingen  in  te   winnen,  waar  we  een  reserveband  kunnen  kopen  voor  een  goede  prijs.  Nou,   dat  blijkt  (achteraf)  een  hele  opgave. Ene  Ibrahim  ziet  ons  bij  het  tankstation  staan,  kijkt  naar  de  kapotte  band  op  de   achterkant  van  de  auto  en  zegt  de  legendarische  woorden:  “That  is  finished”.   Yep,  daar  waren  we  zelf  ook  al  achter.  Hij  trommelt  zijn  driver  op  en  zegt  dat  hij   een  band  voor  ons  moet  regelen.  Zo  gezegd,  zo  gedaan,  we  stappen  met  z’n   drieën  in  de  auto  en  gaan  naar  Mukumba,  daar  zit  een  toko  met  banden,  for  a   good  price….  Daar  aangekomen  regelt  (in  mijn  ogen)  een  15  jarig  meisje  deze   tent.  Ze  opent  met  een  soort  containerdeuren  een  ruimte,  serieus,  VOL  met   banden,  alleen  zonder  enig  systeem  erin.  De  banden  zijn  er  (op  zijn  platst   gezegd)  “ingefilkkerd”  en  je  moet  dus  maar  kijken  of  je  een  goede  te  pakken   hebt.  Echt  een  prachtig  voorbeeld  van  Afrika.  Je  hebt  wat  je  zoekt…..alleen  het  

is  het  nèt  niet,  en  daardoor  onbruikbaar.  Er  gaat  nog  een  tweede  ruimte  open,   die  hetzelfde  plaatje  weergeeft,  serieus,  ik  kom  niet  meer  bij.  Het  enige  wat  ik   kan  doen  om  dit  verhaal  kracht  bij  te  zetten  is  een  foto  maken.  

Ondertussen  loopt  het  kwik  hoog  op  tegen  12.00  uur  en  zo  ook  de   gemoederen.  De  eigenaar  is  ondertussen  terug  en  begint  te  tieren  en  te  razen,   dat  ik  mij  er  een  beetje  ongemakkelijk  bij  voel.  Mijn  camera  stop  ik  maar  ff  

weg.  Ook  aan  de  overkant  van  de  straat  begint  er  ineens  een  vechtpartij,  waar   al  snel  een  20-­‐30  mensen  bij  zijn  betrokken.  Fijn,  dat  heb  ik  weer.  De  band   overigens,  is  na  45  minuten  nog  niet  gevonden  (en  als  je  naar  de  foto  kijkt,  zal   dat  geen  verrassing  zijn),  dus  besluiten  we  ons  geluk  te  beproeven  in  Makeni.   Masanga…..dat  gaan  we  vandaag  niet  meer  redden,  maar  rondrijden  zonder   een  reservewiel,  dat  is  bijna  onverantwoord  hier. We  proberen  een  Ruurd  van  Rooijen  (ook  betrokken  bij  LHF)  te  pakken  te   krijgen.  Hij  woont  al  tijden  in  Makeni  en  heeft  vast  wel  eerder  met  dit  bijltje   gehakt.  Gelukkig  is  hij  thuis  en  natuurlijk  drinken  we  ff  en  kop  thee,  hoe   Nederlands  wil  je  het  hebben.  Ook  Ruurd  heeft  hier  een  mannetje  voor,  die   met  ons  meegaat  naar  het  centrum  van  Makeni.  Bij  de  eerste  zaak  vangen  we   bot,  maar  bij  de  tweede  toko  hebben  we  meer  geluk  (let  wel,  tis  ondertussen   een  uur  of  2  J). Nabij  een  centrale  taxistandplaats  (het  is  hier  werkelijk  10x  zo  druk  dan  bij  het   CS  van  Rotterdam)  weten  we  de  auto  op  de  laatste  vrije  vierkante  meter  te   parkeren.  Er  zijn  hier  meer  dan  50  taxi’s,  podo  podo’s  en  motorbikes  die   constant  mensen  laden  en  lossen.  En  als  je  daar  al  2  opoto’s  (lees:  blanken)   tussen  staat……dan  trek  je  al  snel  alle  aandacht  naar  je  toe.  De  toko  blijkt   inderdaad  onze  band  te  hebben,  alleen  geen  nieuwe.  Nou  ja,  vooruit,  wat  ons   betreft  geen  probleem.  Alleen  vroegen  ze  er  wel  de  hoofdprijs  voor.  Gelukkig   heeft  het-­‐mannetje-­‐van-­‐Ruurd  de  regie  en  bij  het  afdingen  lopen  de   gemoederen  weer  hoog  op!  De  temperatuur  is  zelfs  voor  de  locals  te  veel.  We   laten  het  spel  maar  gespeeld  worden  en  kijken  toe,  hoe  onze  2e  hands  band  als   inzet  wordt  gebruikt.  Na  een  kleine  20  minuten  zijn  ze  er  uit.  De  band  is  van  ons   en  ook  nog  een  75.000  leones  goedkoper  (5300  leones  =  1  euro). Dan  moet  de  oude  band  nog  van  de  velg  af  en  een  nieuwe  eromheen…..en  dat   zonder  een  elektrische  vorm  van  bandenwipper.  Werkelijk,  je  weet  niet  wat  je   ziet.  Ze  hebben  een  ijzeren  staaf  van  ong.  50  cm,  waar  op  de  kop  een  ijzeren   platte  schijf  zit.  De  schijf  wordt  tussen  de  band  en  de  velg  geslagen  en  zo  gaan   ze  de  hele  band  af……en  dat  bij  37  graden.  Ongelooflijk!!!!  Al  met  al  rijden  we   even  later  de  taxistandplaats  weer  af,  met  een  “nieuwe,  2e  handsband”….en   toch  het  gevoel  is  een  stuk  veiliger. Nu  we  toch  in  Makeni  zijn,  brengen  we  gelijk  even  een  bezoek  aan  ABD  (lees:   EE  BI  DI),  trouwe  volgers  weten  dat  hij  de  chirurg  in  het  ziekenhuis  van  Makeni   is,  maar  hij  is  nu  zijn  eigen  kliniek  aan  het  opzetten.  Daar  ontmoeten  we  ook   Kadi  (operatieassistente)  en  LPK  (lees:  EL  PI  Ke).  Ook  oude  bekenden.  Het  is  een   vooral  warm  (  J  )  en  gezellig  weerzien.

Tegen  half  4  gaan  we  naar  huis,  omdat  we  op  tijd  thuis  willen  zijn  en  zowaar   gaan  we  dat  precies  redden.   Dinsdag,  19-­‐02-­‐2013 Zolang  we  stroom  en  internet  hebben,  blijf  ik  gezellig  schrijven.  Het  kan  zomaar   zijn,  dat  de  stroom  verhalen  ineens  stopt,  vanwege  het  ontbreken  van  de  twee   eerder  genoemde  luxe-­‐“artikelen”  hier  midden  in  de  bush. Vandaag  de  eerste  gewone  werkdag.  Nadat  ik  mij  in  het  donker  weer  als   vanouds  uit  mijn  klamboe  heb  geworsteld  en  binnen  1  seconde  wakker  ben   onder  een  koude  douche  (warm  water,  dat  hebben  we  dan  weer  niet,  maar  dat   is  met  deze  temperaturen  ook  niet  zo  erg),  zitten  we  om  07.30  uur  aan  de   ontbijttafel.  Vanuit  Nederland  heb  ik  nog  een  aantal  potten  pindakaas  en   stroopwafels  meegenomen,  die  maar  al  te  welkom  zijn  tijdens  het  ontbijt  of  bij   een  kop  thee.   Aangezien  het  gisteren  een  nationale  feestdag  was,  is  het  vandaag  erg  druk  in   de  kliniek.  Als  we  om  08.00  uur  arriveren,  staan  er  voor  de  OPD  (=  opname)   een  bontgekleurd  geklede  groep  mensen  die  uit  ongeveer  35  personen  bestaat.   De  klachten  variëren  van  malaria,  tot  hoofdpijn  tot  kinderen  die  niet  willen   eten/drinken.  Terwijl  de  “nurses”  beginnen  met  de  administratieve  rompslomp   van  de  OPD,  gaan  Erdi,  Maria  en  ik  naar  de  overdracht.  Het  ziekenhuis  bestaat   momenteel  grofweg  uit  twee  afdelingen.  Male/Female  Ward  en   zwangere/kinderafdeling.  Alle  bedden  liggen  zowat  vol,  dus  dan  hebben  we  het   al  snel  over  40  patiënten.  Deze  worden  in  ong.  anderhalf  uur  gezien  en  na   afloop  van  deze  ronde,  kunnen  we  ongeveer  10-­‐15  patiënten  ontslaan. Een  aantal  patiënten  zijn  wel  noemenswaardig  om  te  vermelden,  zoals  2   prematuurtjes  (te  vroeg  geboren  kinderen)  van  ong.  29  weken  en  die  het   zonder  couveuse  (want  die  hebben  we  niet)  het  nog  steeds  prima  doen.   Voeden  gebeurt  natuurlijk  via  borstvoeding  en  veel  “kangaroehouding”,  wat   betekent  dat  de  kinderen  dicht  (huid  op  huid)  tegen  moeders  borst  aan  liggen.   Verder  ligt  er  nog  een  jonge  man  die  met  een  kettingzaag  in  de  weer  is  geweest   (dus  die  zien  we  niet  alleen  in  Nederland,  als  de  lente  straks  begint)  en  wonder   boven  wonder  een  redelijke  functie  van  de  arm  heeft  overgehouden.  Enige   echte  probleem  is  een  “dropping  hand”,  maar  wel  met  behoud  van  een   grijpfunctie  van  alle  vingers!!!  Eigenlijk  hebben  we  voor  hem  een  “brace”   nodig.  Het  mooiste  zou  zijn  een  polsbeschermer  die  je  bij  de  skeelers  ziet,  die   houdt  de  hand  in  een  goede  positie,  zodat  hij  weer  functioneel  wordt.

Ik  kijk  eens  rond  of  er  nog  iets  te  opereren  valt,  waar  anesthesie  bij  nodig  is   (beroepsdeformatie),  maar  nee,  dus  ik  kan  op  mijn  gemakje  de  boel  eens  gaan   inventariseren.  Ik  moet  zeggen,  Erdi  heeft  het  goed  voor  elkaar.  Je  kan  echt   merken  dat  ze  zelf  de  boel  op  poten  heeft  gezet.  Geen  overbodige  dingen  in  de   opslagruimte,  en  alles  is  goed  overzichtelijk. Als  ik  tussen  de  middag  even  naar  The  Guesthouse  loop  voor  een  lunch  word  ik   al  snel  via  de  telefoon  weer  terug  geroepen.  Een  spoedkeizersnede,  jippie,  we   gaan  opereren.  Samen  met  Mabinti  (een  dame  die  ik  in  korte  tijd  moet   omtoveren  tot  een  anesthesiemedewerkster)  doen  we  deze  ingreep  met   Ketamine  (100  mg)  en  Diazepam  (7,5  mg).  Het  kindje  (een  meisje)  komt   gezond,  huilend  en  plassend  ter  wereld.    

  Na  een  aantal  miskramen  zijn  de  ouders  en  grootouders  dan  ook  erg  blij.  Ze  zijn   het  van  plan  om  “Kris”  te  noemen…..  J.  Dit  is  onze  enige  patiënt  vandaag,  wat   operen  betreft.  Dat  geeft  mij  tijd  om  Mabinti  beter  te  leren  kennen  en  de   operatiekamer  functioneler  in  te  richten  qua  anesthesia. Van  twee  plastic  waterflessen  maak  ik  (net  als  in  2006  in  het  Magbenteh   Community  Hospital,  Makeni)  een  prachtige  houder  voor  de  zuurstofcatheters.   Flessenhalzen  eraf  knippen,  van  1  fles  de  bodem,  inelkaar  schuiven,  plakken,   klaar!!!  Mabenti  vindt  het  allemaal  prachtig. Morgen  gaan  we  een  meisje  van  een  jaar  of  10  opereren  met  een  tumor  in  de  

buik.  Een  (gesponsorde)  chemokuur  heeft  ze  al  gehad  en  na  overleg  met  een   kinderchirurg  in  Nederland,  gaan  we  morgen  proberen  dit  tot  een  succesvol   einde  te  brengen.  Ik  kan  er  nog  1  nachtje  over  slapen  hoe  ik  dit   anesthesiologisch  ga  aanpakken….. Tis  vanavond  hier  een  prachtige  avond,  wolkeloze  hemel,  heldere  maan  en  vele   sterren,  de  krekels  tjipen  en  ik  zit  hier  midden  in  de  bush,  met  een  laptop  en   internet  verbinding  mijn  verhalen  met  jullie  te  delen.  Hoe  mooi  kan  het  leven   zijn……?     Woensdag,  20-­‐02-­‐2013 Vandaag  een  spannende  dag,  want  we  gaan  Yebou,  het  meisje  van  de   chemokuur,  opereren.  We  wilden  het  eerst  gisteren  doen,  maar  toen  had  ze   koorts.  Vandaag  heeft  ze  nog  steeds  verhoging,  maar  niet  zo  erg  als  gisteren.   Erdi  en  ik  wegen  de  “voors  en  tegens”  tegen  elkaar  af  en  besluiten  haar  toch  te   opereren,  langer  wachten  gaat  ze  echt  niet  beter  van  worden. Yebou  is  erg  zenuwachtig,  anders  dan  in  Nederlandse  ziekenhuizen,  gaan   ouders  hier  niet  mee  naar  de  operatiekamer.  En  als  er  dan  ook  nog  2  opoto’s   naast  je  bed  staan,  ga  je  er  natuurlijk  niet  geruster  op  worden,  vanuit  haar   beleving. Ik  heb  uiteindelijk  een  soort  plan  bedacht,  waarbij  ze  zelf  blijft  ademen,  maar   toch  langer  stil  ligt,  dan  bij  de  “traditionele”  ketamine  anesthesie  alhier.  In  de   medicijnenvoorraad  kwam  ik  op  de  eerste  dag  1  spuit  “propofol”  van  50  ml   tegen.  Met  deze  medicatie  wordt  tegenwoordig  het  gros  van  de  patiënten  in  de   wereld  in  slaap  gebracht.  Probleem  alleen  is,  als  je  teveel  geeft,  stop  je  met   ademen  (net  als  Michael  Jackson….)  en  dan  zal  ik  in  moeten  grijpen  met  een   beademingskapje,  ballon,  zuurstof,  etc.  De  zuurstof  (O2)  komt  van  een  mooi   apparaat  (de  zuurstofconcentrator)  die  21%  O2  uit  de  lucht  haalt  (want  daar   leven  we  nou  eenmaal  op  en  dit  omzet  in  95%  O2,  wat  we  bij  operaties   gebruiken.  Normaal  heb  je  daar  tankjes  voor  nodig,  of  haal  je  het  in  het   ziekenhuis  via  het  centrale  net  “uit  de  muur”,  zoals  we  in  Nederland  zeggen.  De   concentrator  heeft  maar  1  ding  nodig  en  dat  is  stroom.  De  stroom  krijgen  we   van  een  waterkrachtcentrale,  die  naast  de  guesthouse  in  de  rivier  staat,   kortweg  “The  Hydro”  genaamd,  en  die  wil  er  nog  wel  eens  mee  stoppen,  om   één  of  andere  onbekende  reden. Jullie  begrijpen,  ik  balanceer  op  een  dun  koord,  boven  een  ravijn,  gevoelsmatig.

Momenteel  zit  ik  deze  DD  overigens  ook  in  het  pikkedonker  te  schrijven,  met   tientallen  beestjes  op  mijn  scherm,  maar  de  sterrenhemel  met  recht  boven  mij   “Orion”  is  prachtig!!!! Enfin,  terug  naar  Yebou,  ik  begin,  rustig  aan  met  wat  “shotjes”  propofol  van  1   ml/keer,  ze  begin  wat  gezellig  te  praten,  waar  ik  helemaal  niets  van  begrijp,   maar  dat  is  niet  erg.  Na  5  ml  ligt  ze  te  slapen,  maar  nog  lang  niet  voldoende   voor  de  operatie,  want  propofol  zorgt  niet  voor  pijnstilling.  Als  Erdi  er  klaar   voor  is,  geef  ik  haar  rustig  aan  in  totaal  50  mg  ketamine.  En  wat  ik  bedacht  had,   komt  uit.  Ze  ligt  stil,  vecht  niet,  ligt  heerlijk  te  slapen  en  Erdi  kan  rustig   opereren. Het  wordt  uiteindelijk  geen  grote  operatie.  Het  chemo  heeft  zijn  werk  gedaan,   alleen  beide  eierstokken  moeten  worden  verwijderd.  Nu  zullen  jullie  denken:   “Wauw,  mooi,  goed  resultaat”.  Voor  een  meisje  van  tien,  begint  misschien  de   ellende  nu  pas.  Ja,  ze  zal  leven,  maar  ze  moet  nog  gaan  puberen  (hormonen!!!)   en  ze  zal  later  geen  kinderen  kunnen  krijgen  en  dat  is  toch  wel  “een  dingetje”   hier.  Wellicht  komt  ze  nooit  aan  een  man  of  wordt  ze  zelfs  verstoten  door  haar   dorpsgemeenschap. Voor  nu  heeft  ze  in  ieder  geval  geluk,  want  de  operatie  duurt  nog  geen  uur.   Erdi  neemt  uitgebreid  de  tijd  om  de  ouders  te  vertellen  hoe  het  er  voor  staat.   Ze  ziet  de  bedrukte  gezichten  als  ze  het  nieuws  horen  (vooral  het  gedeelte   “geen  kinderen  krijgen…..daar  hoef  je  de  lokale  taal  niet  voor  te  kunnen   spreken),  maar  uiteindelijk  zijn  ze  ons  erg  dankbaar  dat  ze  de  chemo  heeft   gehad,  is  geopereerd  en  nog  leeft. Ze  blijft  nog  een  uurtje  op  de  uitslaapkamer  en  dan  breng  ik  haar  terug  naar  de   verpleegafdeling,  welke  in  het  andere  gebouw  is  gesitueerd.  Op  zich  is  dat  ook   wel  weer  een  film  waard.  Eerst  de  patiënt  van  het  bed  op  een  brancard  met   wielen  tillen  (so  far,  so  good),  dan  in  de  bloedhitte,  over  het  gravelterrein  (met   geopereerde  buik)  richting  de  verpleegafdeling,  brancard  met  patiënt  over  de   goot  tillen  (nodig  voor  het  regenseizoen),  dan  op  een  verhoging  tillen  en  dan   kom  je  gelijkvloers  op  de  verpleegafdeling  uit…..  J.  Zie  je  het  voor  je???  

Overigens  hoorde  ik  vandaag  dat  ik  officieel  petemoeder/tante  ben,  want  de   baby  van  gisteren  (een  meisje)  gaat  toch  ècht  Kris  heten,  hoe  leuk  is  dat??? Donderdag,  21-­‐02-­‐2013 Vanmorgen  ben  ik  vroeg  wakker.  Aangezien  de  “Hydro”  er  gisteren  geen  zin   meer  in  had,  hebben  we  over  de  nacht  geen  stoom  gehad.  Dat  merk  ik,  omdat   de  buitenverlichting,  die  elk  gebouw  heeft  op  de  “compound”  uit  is.  Ik  houd   mijn  hand  maar  weer  eens  5  cm  van  mijn  gezicht,  maar  ik  zie  nog  steeds  mijn   vingers  niet,  dus  het  zal  nog  wel  nacht  zijn.  Op  de  tast  zoek  ik  mijn  hoofdlampje   (die  ligt  steevast  naast  of  in  mijn  kussensloop)  en  daarna  telefoon,  om  tot  de   conclusie  te  komen  dat  het  05.00  uur  is.  Even  omdraaien  nog,  dus. Tijdens  de  overdracht  krijgen  we  te  horen  dat  Yebou  het  goed  heeft  gedaan   over  de  nacht.  Daar  ben  ik  blij  om.  Verder  hadden  we  gisteren  nog  een   zorgenkindje  van  ong.  10  maanden,  die  met  hoge  koorts  en  een  snelle   ademhaling  (40-­‐60/x  minuut)  haar  infuus  uit  haar  hand  had  getrokken.  En  dat  is   natuurlijk  niet  wenselijk  als  er  antibiotica  in  moet,  maar  ja,  vertel  dat  een  baby.   Aangezien  Erdi  in  de  OPD  (=opname)  bezig  was,  heb  ik,  met  het  zweet  in  mijn   nek,  dat  via  mijn  ruggengraat  naar  beneden  loopt,  een  infuus  in  de  voet  weten   te  prikken.  Goed  vastgezet  met  pleister  en  een  spalkje  onder  de  voet  gemaakt   van  karton.  Het  is  een  beetje  knip  en  plak  werk,  maar  wel  effectief.  Daarna  het   voetje  en  de  enkel  helemaal  ingewikkeld  met  een  bandage  en  vooralsnog   houdt  het  goed.  De  medicijnen  slaan  aan,  maar  ze  heeft  nog  een  lange  weg  te  

gaan. Gisteren  in  de  namiddag  kondigde  zich  een  74  jarige  man  aan,  die  last  heeft   van  een  navelbreuk.  Deze  is  eigenlijk  ontstaan  door  operaties  aan  een  eerdere   navelbreuk  en  een  liesbreuk.  De  breuk  zit  vrij  hoog  en  Erdi  vraagt  aan  mij  wat   de  opties  zijn….  Gewoon  op  ketamine  (iedereen  weet  aan  het  eind  van  deze   reis  wat  voor  spul  het  is  J),  of  toch  een  spinaal  en  hopen  dat  we  het  kunnen   dekken  tot  op  de  hoogte  van  Th  8-­‐9  (voor  de  leken,  dat  zit  boven  de  navel).  Of   misschien  toch  lokaal  in  het  operatiegebied  de  verdoving  maken.  Deze  meneer   is  verder  bekend  met  hoge  bloeddruk,  waar  hij  een  plaspilletje  voor  heeft,  niet   dat  het  veel  doet….zijn  bloeddruk  is  200/100  mmHg.    

  Ik  wik  en  weeg  een  beetje  en  samen  met  Erdi  maak  ik  een  plannetje.  Ketamine   is  geen  goede  optie,  de  bloeddruk  zou  alleen  maar  verder  kunnen  stijgen,  local   verdoven….hmmmm  het  is  best  een  vervelend  gebied.  Uiteindelijk  toch  maar   voor  een  ruggenprik  gekozen,  hoewel  in  Nederland  het  natuurlijk  niet  volgens   de  regels  is,  maar  ja,  je  MOET  hier  iets!!!  Voor  mijn  collegae,  ik  besluit  Lido  2%   te  gebruiken.  De  man  blijkt  ook  een  rug  van  74  jaar  te  hebben,  want  de  spinaal   gaat  er  niet  1-­‐2-­‐3  in.  Maar  bij  de  3e  poging  kom  ik  toch  tussen  de  wervels  door   en  weet  ik  de  naald  op  de  goede  plek  te  plaatsen.  Als  de  man  weer  ligt,  gaat   Erdi  poetsen  en  afdekken  en  controleert  ze  de  plek  waar  ze  wil  opereren  door   met  een  klemmetje  op  verschillende  plaatsen  de  huid  vast  te  pakken.  Er  is  nl.   geen  mogelijkheid  om  het  hier  met  koud  en  warm  te  controleren,  zoals  we  in   Nederland  doen.  Het  heeft  ook  geen  zin  om  te  vragen  of  het  “anders”  aanvoelt  

(zeg  maar  verdoofd),  want  de  patiënt  en  ik  begrijpen  elkaar  toch  niet  J.  Dus   testen  met  een  klem  is  eigenlijk  het  best.  Lang  verhaal  kort,  de  spinaal  zit  al  een   huis!!!  Ondertussen  moet  ik  natuurlijk  ook  nog  onderwijs  geven  aan  de  locals,   dus  dat  is  best  een  drukke  bedoening. Na  afloop  houd  ik  de  patiënt  nog  een  half  uur  op  de  recovery  (uitslaapkamer)   en  al  snel  kan  hij  beide  benen  weer  bewegen.  Hij  is  helemaal  blij.  Vervolgens   brengen  we  de  patiënt  naar  de  verpleegafdeling,  waar  er  onderweg  natuurlijk   weer  moet  worden  gezeuld  met  brancard  en  patiënt,  het  blijft  een  komisch   gezicht. Het  werk  bestaat  hier  niet  alleen  uit  een  beetje  anesthesie  geven.    

  Op  de  foto  sta  ik  gazen  te  vouwen,  die  eerst  geknipt  worden,  waarna  de   rafelige  randjes  naar  binnen  worden  gevouwen  en  in  een  “sterilisatiekan”  gaan,   om  ze  vervolgens  steriel  te  maken.  Dan,  aan  het  eind  van  de  dag,  moet  ook  de   opbrengst  van  de  dag  worden  geteld.  Er  zijn  hier  geen  verzekerings-­‐

maatschappijen,  dus  elk  medicijn,  elke  röntgenfoto,  elke  operatie  heeft  een   bedrag,  wat  cash  moet  worden  betaald.  En  dat  kan  soms  best  wat  voeten  in  de   aarde  hebben.  Mensen  doen  alsof  ze  geen  geld  hebben,  en  plotseling  komt  het   geld  uit  een  knoop  die  in  één  van  de  hoeken  van  een  bontgekleurde  doek  (die   vooral  de  vrouwen  dragen,  hetzij  om  hun  lichaam,  hetzij  om  hun  hoofd).  Het   blijft  één  groot  spel.  Zelfs  op  de  behandeling  in  het  ziekenhuis  probeert  men  af   te  dingen,  tot  op  de  1000  leones  (zeg  €  0,20). Tegen  een  uur  of  5  zijn  we  klaar  met  werken  en  loop  ik  meestal  het  stukje  van   het  ziekenhuis  naar  de  Guesthouse.  Je  komt  altijd  locals  tegen,  waar  je  een   praatje  mee  begint.  Een  aantal  weten  zelfs  mijn  naam  al  en  wordt  er  geen   “opoto”  maar  “Kris”  geroepen,  waarna  ze  enthousiast  zwaaien  of  gewoon   gezellig  een  stukje  meelopen. De  avond  valt  weer  en  ik  heb  weer  een  fantastische  dag  gehad  en  de   zonsondergang…..die  maakt  het  helemaal  af.  Zelfs  Nederland  kan  niet  tippen   aan  de  prachtige  paars/roze  gloed  die  je  ziet,  voordat  het  donker  wordt  en  de   zon  plaats  maakt  voor  een  heldere  maan  en  een  fantastische  sterrenhemel…. Vrijdag,  22-­‐02-­‐2013 Gisteren  werd  ineens  bekend  gemaakt  dat  er  vandaag  ook  een  “public  holiday”   zou  zijn,  zodat  er  vandaag    officieel  bekend  gemaakt  zou  worden  wie  de   verkiezingen  in  november  2012  heeft  gewonnen.  Dat  betekent  dat  alle  mensen   die  ook  maar  iets  met  de  politiek  te  maken  hebben,  (waaronder  ABD),  vandaag   naar  Freetown  (de  hoofdstad)  moeten. We  verwachten  (dus)  een  rustige  dag  vandaag,  want  iedereen  is  vrij.  Tis  altijd   nog  even  afwachten  of  ons  eigen  personeel  komt  opdagen,  maar,  jawel,   iedereen  is  er  tijdens  de  overdracht.  Volgende  week  wil  ik  een  begin  maken   met  wat  klinische  lessen.  Erdi  heeft  wat  onderwerpen  aangedragen  en  ik  ga  er   iets  over  vertellen.  De  overdracht  eindigt  altijd  met  de  woorden  :  Back  to   bed…..  Dit  is  tweeledig,  de  nachtploeg  gaat  thuis  slapen,  de  dagploeg  moet   naar  de  bedden  van  de  patiënten.   Ik  wil  jullie  kennis  laten  maken  met  twee  patiënten  vandaag.  De  eerste  is  een   jonge  man  die  op  bedje  29  ligt.  Hij  heeft  pijn  in  zijn  heup  en  ligt  al  ruim  een   week  in  het  ziekenhuis,  al  voor  dat  ik  kwam.  Erdi  heeft  bij  opname  gelijk  foto’s   gemaakt  en  ondanks  zijn  jonge  leeftijd  zou  hij  eigenlijk  een  heupprothese   moeten  krijgen.  Zelfs  in  Nederland  is  dat  erg  ongebruikelijk,  dus  hier  hoeven   we  er  al  helemaal  niet  aan  te  beginnen.  Enige  wat  we  hem  aan  kunnen  bieden  

is  oefeningen  (dus  in  beweging  blijven)  en  pijnstillers.  De  man  ligt  heel  de  dag   niets  te  doen,  krijgt  eten  van  zijn  vrouw,  wordt  verzorgt  door  de  personeel,  hij   vindt  het  wel  best  zo.  Overdag  hangt  hij  een  beetje  rond,  zit  zelfs  met  een   opgetrokken  been,  aan  de  kant  van  de  pijnlijke  heup,  tegen  een  pilaartje  aan,   dus  we  denken  dat  het  wel  meevalt.  Hij  krijgt  elke  dag  pijnstillers  en  eigenlijk   houdt  hij  nu  een  bed  vast,  die  we  kunnen  gebruiken  voor  een  ècht  ziek   persoon.  Probleem  is  alleen…..je  raadt  het  al…..geen  geld.  We  staan  in  een   patstelling.  Laten  we  hem  gaan,  zonder  te  betalen  of  laten  we  hem  liggen,   maar  met  een  rekening  die  oploopt?  Erdi  (en  iedereen  van  de  staff)  is  de   patiënt  29  een  beetje  zat.  Tijdens  deze  ronde  kijkt  Erdi  mij  aan  en  zegt:  “Heb  jij   nog  enige  suggesties?”.  Gekscherend  zeg  ik:  “Laat  hem  hier  werken,  dat  doet   hij  zijn  oefeningen  en  kan  hij  zijn  rekening  betalen.  Dat  vond  Erdi  nog  niet  eens   zo’n  gek  idee.  Alfred  (van  de  schoonmaak)  wordt  erbij  gehaald  en  voorgesteld   aan  zijn  nieuwe  collega  J.  Hij  mag  beginnen  met  licht  werk,  de  “stoep”   rondom  de  verpleegafdeling  vegen.  En  even  later  staat  hij  dat  dan  ook,  met  een   lang  gezicht,  te  doen. Op  de  compound  hebben  wij  ook  twee  handymannetjes  rondlopen,  Emmanuel   (wellicht  kennen  jullie  hem  nog  van  het  ziekenhuis  in  Makeni)  en  John,  zijn   rechter  hand.  Zij  zorgen  dat  het  eten  op  tijd  klaar  staat,  doen  de  was,  maken  de   verschillende  huizen  schoon,  die  hier  staan,  zorgen  dat  de  generator  wordt   gestart,  als  de  Hydro  uitvalt,  doen  boodschappen,  eigenlijk  houden  ze  de  boel   hier  draaiende.  Vanochtend  krijgen  we  ineens  te  horen  dat  de  verloofde  van   John  (20  jaar)  in  het  ziekenhuis  ligt.  Ze  is  hoogzwanger  en  moet  vandaag   bevallen.  Erdi  en  Maria  vallen  bijna  van  hun  stoel,  want  dat  hij  een  verloofde   heeft  is  1.,  maar  dat  ze  ook  nog  moet  bevallen  (zonder  dat  ze  ooit  tussentijds   gecheckt  is),  maakt  het  verhaal  nog  interessanter. En  inderdaad,  op  het  bevallingsbed,  ligt  een  jongedame,  waarvan  bij  de   overdracht  is  gemeld  dat  ze  8  cm  ontsluiting  heeft.  Prima,  dan  gaat  het  vast  zo   allemaal  gebeuren.  Het  is  de  eerste  baby,  dus  we  schatten  dat  het  in  een  uurtje   of  drie  wel  gepiept  is.  De  dag  gaat  voorbij,  maar  nog  steeds  geen  baby.  De   verpleegkundigen  houden  netjes  de  vitale  functies  (bijv.  bloeddruk  (van  de   moeder)  en  hartslag  (van  moeder  en  kind)  in  de  gaten.  Tegen  de  tijd  dat  Maria   en  ik  komen  kijken,  is  er  een  kritiek  moment  aangebroken.  Moeder  en  kind   doen  het  nog  steeds  goed,  maar  er  zit  geen  schot  in  de  zaak,  ondanks  de   medicatie  die  we  hebben  gegeven.  We  gaan  op  zoek  naar  de  hartslag  van  de   baby  met  een  de  “ultrasound”,  een  soort  echokop.  Al  snel  vind  ik  een  hartslag,   maar  van  rond  de  80.  Ik  twijfel,  heb  ik  nou  een  van  de  grote  slagaders  van  de   moeder  te  pakken,  of  is  dit  nou  het  hartje  van  de  baby?  In  het  eerste  geval  zou   dat  geen  probleem  zijn,  als  het  de  baby  is……then  we  are  in  trouble!!!.  We  

hebben  natuurlijk  geen  enkele  andere  vorm  van  monitoring,  dus  terwijl  Maria   de  echokop  op  de  plek  van  de  hartslag  houdt,  pak  ik  de  pols  van  de  moeder.   Daar  voel  ik  een  ander  ritme,  dan  wat  ik  hoor  via  de  krakende  speaker  van  de   “ultrasound”.  Conclusie:  De  baby  is  in  nood!!!!!  Waarom  gebeurt  dit  altijd  bij   “bekenden”??? Als  een  jekko  bellen  we  Erdi,  zetten  de  moeder  in  een  rolstoel  en  gaan  we,  zo   goed  en  zo  kwaad  als  het  kan  (jullie  weten  onder  tussen  hoe  de  hindernisbaan   eruit  ziet,  zie  foto,  waar  we  met  een  brancard  bezig  zijn)  rapido  naar  de   operatiekamer  (=OK).  Tot  overmaat  van  ramp  ligt  het  infuus  eruit,  maar  dat   weet  ik  gelukkig  snel  te  herstellen.  Op  de  OK  wordt  er  snel  de  buik   schoongemaakt  en  steriele  doeken  over  de  patiënt  gelegd,  zodra  alles  klaar   staat  voor  Erdi,  geef  ik  100  mg  ketamine,  we  wachten  1  minuutje  en  hop,  het   chirurgisch  mes  maakt  de  buik  snel  open……   Erdi  werkt  op  volle  toeren  een  weg  richting  de  baarmoeder  en  binnen  5   minuten  heeft  ze    een  prachtige,  huilende  baby  in  haar  handen.  Het  meisje   heeft  een  kleine  “toeter”op  haar  hoofd  (die  je  wel  eens  ziet  bij   “vacuümbevallingen”,  maar  dat  slinkt  wel  weer.  We  zijn  allemaal  blij  en   opgelucht  dat  het  goed  is  afgelopen.  De  toeter  verklaart  wel  een  beetje   waarom  het  kindje  er  niet  uit  kon  komen. Ik  ga  op  zoek  naar  John,  onze  kersverse  20-­‐jarige  vader.  Hij  loopt  wat  onrustig   heen-­‐en-­‐weer  bij  de  securitygate,  waar  alle  mannen  zich  verzameld  lijken  te   hebben.  Ik  roep  hem  en  laat  hem  zijn  dochter  zien,  hij  is  helemaal  in  de  war  en   durft  in  eerste  instantie  het  hoopje  mens,  wat  in  kleurige  doeken  is  gewikkeld,   niet  van  mij  over  te  nemen.  Het  is  echt  aandoenlijk  om  te  zien.  Hij  is  wel  erg  blij   dat  moeder  en  kind  het  goed  maken. Weer  een  mooie  dag  vandaag,  zoals  jullie  hebben  kunnen  lezen.  Aankomend   weekend  is  Erdi  vrij,  dus  we  zullen  niet  veel  te  doen  hebben  in  het  ziekenhuis.   Voor  mij  is  het  ook  dus  dit  weekend  een  beetje  vakantie. Zaterdag,  23-­‐02-­‐2013 06.45  uur.  Ik  word  langzaam  wakker  van  het  ochtendlicht  en  een  haan  die   kraait  (niet  de  haan  uit  2006  J).  De  overbekende  Nokia-­‐ringtone  komt  uit  de   kamer  naast  mij,  Erdi  neemt  op,  er  volgt  een  korte  woordenwisseling  en  al  snel   een  klop  op  mijn  deur,  “Kris?”.  Geen  vakantiedag  dus  vandaag.    Ik  stop  snel  3   zoute  Tuc’s  in  mijn  mond  met  wat  water  en  mijn  malariapil,  want  ik  weet  niet   wanneer  ik  ga  ontbijten.  Binnen  5  minuten  zitten  we  in  de  auto  naar  het   ziekenhuis.  Ondanks  dat  de  rit  maar  3  min.  duurt,  is  dit  toch  de  snelste  manier.

Er  is  een  hoogzwangere  dame  (die  al  4  kinderen  heeft),  waarvan  het  kind   overdwars  ligt  (waar  heb  ik  dit  meer  gehoord,  mam?).  Probleem  is  dat  ze  nooit   een  echo  heeft  laten  maken,  of  überhaupt  op  controle  is  geweest.  Blijkbaar   weet  nog  niet  iedere  inwoner  van  Sierra  Leone  de  weg  naar  een  ziekenhuis  te   vinden.  De  buik  ziet  er  ook  anders  van  vorm  uit.  Uit  haar  vagina  hangt  al  een   gedeelte  van  de  navelstreng  en  dat  ziet  er  niet  goed  uit.  Geen  kloppend  vat  in   de  navelstreng,  dus  je  hoeft  geen  geleerde  te  zijn  om  te  constateren  dat  de   baby  helaas  is  overleden.  Maar  goed,  het  kind  moet  er  wel  uit,  en  daar  is  een   “keizersnede”  voor  nodig.  We  zien  al  een  litteken  over  haar  buik  lopen,  dus  dat   kan  nog  een  lastige  procedure  worden. Bijkomend  probleem  was  dat  er  nog  geen  stroom  is.  De  “Hydro”  is   gisterenavond  afgeslagen,  en  wil  deze  ochtend  niet  echt  meewerken.  Na  ong.  4   á  5  pogingen  lukt  het  om  hem  aan  de  praat  te  krijgen.  Ik  geef  een  soort   Afrikaanse  narcose  “plus”,  wel  de  ketamine  en  beetje  slaapmiddel,  maar  ook   wat  propofol  (zie  eerdere  DD),  omdat  het  wel  eens  langer  kon  gaan  duren  dan   normaal.  De  baby  is  werkelijk  een  prachtige  voldragen  jongen,  met  alles  erop   en  eraan  van  3,2  kilogram.  Zo  zonde  dat  deze  dame  niet  eerder  op  controle  is   geweest…..maar  ja,  in  de  ogen  van  de  locale  bevolking…..als  het  al  4x  goed  is   gegaan….waarom  zou  je…..? Na  deze  trieste  gebeurtenis,  over  tot  de  orde  van  de  dag.  Je  moet  vooral  niet  te   lang  in  dit  soort  dingen  blijven  hangen,  anders  overleef  je  het  niet  hier.  Dat   betekent  niet  dat  je  ongevoelig  moet  worden,  maar  het  is  nou  eenmaal  de   realiteit.  Bovendien,  we  hebben  ook  prachtige  reddingen  hier  en  vooralsnog   zijn  dat  er  veel  meer  dan  de  baby’s  die  overlijden.  Ik  bedoel,  de  prematuurtjes   doen  het  nl.  nog  steeds  prima  en  zijn  inmiddels  al  meer  dan  een  week  oud  en   nu  dus  eigenlijk  31  weken. We  doen  gelijk  maar  een  ronde  in  het  ziekenhuis  en  iedereen  maakt  het   eigenlijk  goed.  Meest  grappige  en  opvallende  voorval  is,  dat  de  patiënt  van   bedje  29  ineens  met  10.000  leones  op  de  proppen  komt  J  J  J.  Het  maffe   idee  van  mij  schijnt  toch  een  uitwerking  te  hebben,  als  had  ik  nooit  kunnen   bedenken  dat  dit  het  resultaat  zou  zijn. Voor  “Mister  Saw”  van  de  kettingzaag  (hij  heet  ècht  Saw  van  zijn  achternaam,   hahahahahaha)  heeft  Erdi  gisteren  een  mooie  brase  gemaakt  van  het   allerlaatste  beetje  lichtgewicht  gips.  Hij  is  er  erg  blij  mee,  maar  het  gips  drukt   nog  op  wat  wonden,  die  onder  het  verband  zitten.  Maria  en  ik  gaan  de   opslagruimte  in  en  komen  met  een  hele  handel  aan  zacht  watten  en  dikke   zachte  wondgazen  aan  bij  deze  patiënt.  Samen  met  de  patiënt  freubelen  we  

net  zolang  totdat  hij  helemaal  tevreden  is.  Zijn  gezicht  klaart  helemaal  op,  als   het  brase  helemaal  past,  zonder  dat  het  pijn  doet.  Nu  kan  hij  zijn  hand  (die  nu   naar  beneden  hangt)  gebruiken,  want  zijn  vingers  en  de  kracht  in  de  hand  is   wonderwel  aanwezig!!! De  rest  van  de  dag  blijft  gelukkig  heerlijk  rustig.  Erdi  gaat  naar  vrienden  in   Masanga  (waar  we  eigenlijk  vorige  week  naar  toe  zouden  gaan,  maar  ja,  die   lekke  band  hè?)  en  blijft  daar  slapen.  Ze  vraagt  of  ik  ook  meega,  maar  ik  blijf   liever  nog  op  de  compound  vertoeven. Yebou  (het  meisje  van  de  chemokuur)  heeft  koorts,  maar  haar  infuus  is   gesneuveld.  Een  ieder  collega  weet  dat  bloedvaten  na  een  chemokuur,  moeilijk   aan  te  prikken  zijn,  dus  momenteel  ben  ik  de  beste  kans  voor  haar.  Gelukkig  zie   ik  nog  een  vaatje  lopen  aan  de  binnenkant  van  de  pols  en  weet  ik  de   infuusnaald  naar  binnen  te  schuiven. Aan  het  eind  van  de  middag  ga  ik  nog  even  terug  naar  de  kliniek  met  Maria,  om   de  medicijnen  voor  de  komende  24  uur  te  regelen.  Erdi  heeft  een  goed  en   overzichtelijk  systeem  opgezet,  zodat  we  binnen  een  kwartier  hier  mee  klaar   zijn. Zo  loopt  de  dag  weer  altijd  anders  dan  verwacht.  In  de  bijlage  een  foto  van   mijn  petekind  (aan  de  borst)  en  de  foto  van  een  prematuurtje  (met  de  voeding   uit  de  spuit).

Maandag,  25-­‐02-­‐2013 Het  ziekenhuisterrein  is  rondom  afgesloten  met  prikkeldraad.  De  hoofdingang   bestaat  uit  een  vertrekje  waar  “de  guard”  zit  en  een  enorm  hek,  die  gesplist  is   in  twee  delen,  zodat  ze  makkelijk  te  openen  zijn  voor  o.a.  ons,  als  we  met  de   auto  aankomen.  Via  een  kleine  deur  kunnen  patiënten  en  bezoekers  naar   binnen. Ook  deze  ochtend  zwaaien  de  hekdeuren  weer  voor  ons  open,  maar  nog  voor   wij  het  terrein  op  kunnen  rijden,  scheurt  een  motorbike  met  3-­‐en-­‐een-­‐half-­‐ persoon  (3  volwassenen  en  een  baby  J)  vlak  voor  onze  Toyota  Prado  langs.  In   1  oogopslag  zien  Erdi,  Maria  (verpleegkundige  en  daarbuiten  doet  ze  nog   veeeeel  meer)  en  ik  dat  het  foute  boel  is. In  de  OPD  (Out  Patient  Department=opname)  wordt  het  kind,  in  een  ruimte  die   dient  als  uitslaapkamer  voor  de  operatiekamer,  direct  op  een  bed  gelegd.  Ze   blijkt  niet  aanspreekbaar  en  haar  ogen  kijken  al  richting  de  hemel.  Verder   schudt  het  kind  aan  alle  kanten  en  is  armen  en  benen  zijn  stijf.  Collegae  van  mij   zullen  deze  trekken  wel  herkennen.  Het  kind  heeft  een  insult  en  niet  zo’n   kleintje  ook.  Er  gaat  rectaal  direct  diazepam  in  (een  slaapmiddel)  en  zodra  en   een  infuusnaaldje  in  zit  stoppen  we  er  ook  nog  wat  suikerwater  in.  Ik  ren  naar   de  OK  om  de  zuurstofconcentrator  en  bijbehorend  masker  te  pakken.  Terug  in   de  recovery  ligt  het  kindje  er  nu  ontspannen  bij.  Snel  geef  ik  het  kind  zuurstof   en  dan  kunnen  we  eens  gaan  kijken  wat  de  ouders  te  melden  hebben.  Dat  is   altijd  weer  een  uitdaging,  want  over  het  algemeen  spreekt  men  niet  de   waarheid.  Bovendien,  soms  spreken  ze  weer  net  een  ander  dialect,  en  valt  er   niets  te  vertalen.  Dit  keer  hebben  we  geluk,  er  is  in  ieder  geval  1  nurse  die  het   dialect  spreekt.  Die  vertelt  dat  het  kind  sinds  drie  dagen  ziek  is.  Twee  dagen   overgeven,  gevolgd  door  1  dag  van  dit  soort  aanvallen,  zoals  hierboven   beschreven.  Wat  ouders  of  patiënten  meestal  niet  vertellen,  is  dat  ze  eerst   naar  een  “traditional  healer”  gaan.  Dat  is  een  soort  medicijnman/vrouw,  in  het   dorp,  die  ziektes  te  lijf  gaan  met  kruiden,  aarde,  vuur,  etc. Erdi  en  Maria  gaan  naar  de  overdracht,  terwijl  ik  het  kindje  in  de  gaten  houd.   Na  een  minuut  of  10  begint  ze  weer  te  shaken.  Via  het  infuusnaaldje  geef  ik   voorzichtig  2/10  ml  diazepam  en  dat  werkt  weer  voor  even.  Ondertussen  gaan   de  bezorgde  ouders  met  elkaar  bekvechten.  Ik  hoef  geen  timni  de  spreken  om   eruit  op  te  halen  dat  de  moeder  graag  eerder  naar  het  ziekenhuis  was  gegaan,   maar  dat  de  vader  het  niet  nodig  vond.  Mijn  slaapmiddel  helpt  overigens  maar   even,  wéér  gaat  het  kind  shaken.  En  weer  geef  ik  diazepam,  veel  meer  dan  dit   kan  ik  niet  doen.  Als  het  kind  even  stabiel  is,  de  ouders  de  eerste  aanbetaling  

hebben  gedaan  en  alle  administratieve  rompslomp  is  geregeld,  ga  ik  snel  met   ouders  en  kind  naar  de  kinderafdeling.  Daar  is  een  bed  voor  haar,  met  een   zuurstofconcentrator. Als  het  kindje  is  geïnstalleerd,  zie  ik  vanuit  mijn  ooghoek  dat  de  ouders  van  Kris   enthousiast  en  verwachtingsvol  naar  mij  zitten  te  kijken.  Ik  loop  naar  het  bed   en  nog  voor  ik  “goedemorgen”  kan  wensen,  halen  ze  een  emmer  onder  het  bed   vandaan  met  twee  enorme  ananassen.  “This  is  for  you”.  Ik  kijk  ze  niet-­‐ begrijpend  aan  en  vraag  wat  hier  de  bedoeling  van  is.  Blijkbaar  zijn  ze  zó  blij,   dat  ik  2  ananassen  krijg.  Erg  lief,  maar  ook  erg  duur.  Je  kan  merken  dat  deze   mensen  iets  meer  geld  hebben  dan  de  rest  van  de  bevolking  van  Sierra  Leone.   Ik  ga  met  de  ananassen  naar  Maria  en  zeg  dat  we  vanavond  een   “toetje”/nagerecht  hebben.  Ondertussen  draaien  mijn  hersenen  op  volle   toeren,  want  eigenlijk  wil  ik  ook  wel  wat  teruggeven.  

Vandaag  is  er  geen  operatiedag,  dat  is  op  dinsdag  en  donderdag,  dus  er  staan   andere  dingen  op  de  planning.  Eén  daarvan  is  dat    de  voorraad  in  de  OPD  moet   worden  aangevuld,  en  daarvoor  moeten  we  weer  naar  1  van  de  (zee)containers   die  hier  her  en  der  op  het  terrein  aanwezig  zijn.  Er  blijkt  ook  een  opslag  bij  de   “buren”  van  NedOil,  ook  een  onderdeel  van  Lion  Heart  Foundation.  Een   prachtige  loods  met  een  heleboel  dozen  uit  Nederland.  Ik  ben  aangenaam  

verrast  al  er  ook  nog  eens  op  de  dozen  staat  wat  er  IN  zit.  Met  prachtige   pakbonnen  valt  makkelijk  af  te  lezen  wat  we  wel  en  niet  kunnen  gebruiken.   Maria  heeft  mij  meegenomen  naar  deze  loods  om  o.a.  te  vertalen  (Maria  zelf   komt  van  de  Filippijnen)  en  vraagt  advies  wat  we  wel  en  niet  in  de   operatiekamer  kunnen  gebruiken.  Ik,  op  mijn  beurt,  vraag  waar  ze  tekorten   heeft,  zodat  het  mes  aan  twee  kanten  snijdt.  Met  zeven  dozen  in  de  Prado   gepropt  gaan  we  terug  naar  het  ziekenhuis,  alwaar  alles  weer  wordt   uitgeladen,  de  voorraden  worden  aangevuld  en  alles  netjes  wordt  bijgehouden   in  boeken. In  één  van  de  dozen  zitten  ook  mutsjes  die  er  speciaal  zijn  voor  onze   prematuurtjes,  om  het  hoofd  warm  te  houden.  Nu  zullen  jullie  misschien   denken  dat  35  graden  voldoende  warm  is,  maar  voor  de  kleintjes  is  dat  toch   niet  voldoende.  Ze  koelen  het  meeste  af  via  het  hoofd  en  bovendien  hebben  ze   niets  om  bij  te  zetten.  Ik  kijk  Maria  verwachtingsvol  aan  en  vraag  of  ik  ook  een   mutsje  voor  Kris  mag  hebben.  Er  komt  een  brede  lach  op  haar  gezicht  en  zegt   dat  ze  wel  een  uitzondering  wil  maken. Opgetogen  ga  ik  met  de  mutsje  naar  de  kinderafdeling.  Aan  de  moeders  van  de   prematuurtjes  leg  ik  uit  wat  de  bedoeling  is.  Ze  zijn  nu  allebei  weer  boven  hun   geboortegewicht  (ongeveer  1400  gram)  en  mogen  morgen  voor  het  eerst  naar   buiten,  met  muts  op!!!  Dan  kan  ik  ook  mijn  cadeautje  aan  Kris  geven.  De   ouders  zijn  er  helemaal  blij  mee!  Grappige  van  het  mutsje  is  dat  er  ook  een   labeltje  aan  hangt  in  de  kleuren  van  de  Sierraleoonse  vlag,  welke  lijkt  op  onze   vlag.  Drie  banen,  alleen  de  bovenste  baan  is  lichtgroen  i.p.v.  rood.  

Daarna  ga  ik  met  twee  verpleegkundigen  (Hawa  en  Al  Hassan)  naar  de   operatiekamer  om  ze  op  te  leiden  tot  anesthesiemedewerkers  (AM).  Al  Hassan   wordt  de  full-­‐time  AM  en  Hawa  (die  liever  op  de  verpleegafdeling  werkt)  wordt  

de  back-­‐up,  voor  het  geval  Al  Hassan  geen  dienst  heeft,  ziek  is,  etc. We  beginnen  met  oefenen  hoe  de  zuurstofconcentrator  werkt,  hoe  de  monitor   werkt  (met  Nederlandse  knoppen  erop  J),  en  wat  alle  getalletjes  betekenen   die  op  het  scherm  verschijnen  als  ik  de  patiënt  speel  (het  is  warm,  dus  mijn   hartslag  is  een  beetje  aan  de  snelle  kant  J).  Ze  stellen  slimme  vragen  en  na   een  uur  of  twee  stoppen  we  ermee,  morgen  weer  verder,  dan  hebben  we   echte  patiënten. Aan  het  eind  van  deze  les,  komt  mij  ter  ore,  dat  het  kindje  van  vanmorgen   helaas  is  overleden.  Ze  begon  bloed  te  spugen  (wellicht  met  nog  wat  kruiden   en  bladeren  van  de  traditional  healer  erbij)  en  is  kort  daarna  overleden. En  zo  vliegen  de  dagen  hier  om.  ’s  Avonds  wil  ik  deze  DD  versturen,  maar  het   internet  ligt  eruit,  dus  dat  moet  maar  wachten.  Na  het  avondeten,  wordt  de   ananas  opgegeten  en  om  22.00  lig  ik  lekker  in  mijn  bedje  en  val  heerlijk  in   slaap. ……. Om  23.45  uur  wordt  mijn  slaap  verstoord,  omdat  mijn  “diensttelefoon”  afgaat.   Halfslaperig  neem  ik  op  en  de  stem  van  Erdi  bereikt  mijn  trommelvlies.  Een   spoedje….Ik  ben  in  1x  klaarwakker  en  worstel  mezelf  uit  de  klamboe,  kleren   aan,  hoofdlampje  mee  en  een  fles  water.  Terwijl  ik  de  deur  dichttrek  van  het   huis  waar  ik  verblijf,  vraag  ik  mezelf  af  of  ik  in  het  pikkedonker  naar  het   ziekenhuis  moet  lopen.  Mijn  oog  valt  gelukkig  direct  op  een  stel  koplampen  van   een  auto  met  draaiende  motor.  De  taxi  (Maria)  staat  al  klaar,  zij  zal  Erdi   assisteren. De  bevalling  (keizersnede)  loopt  voorspoedig,  totdat  het  kind  niet  wil  huilen.   Eric  (een  verpleegkundige  heeft  het  kind  mee  naar  een  voorbereidingsruimte   op  de  OK  meegenomen  met  1  opdracht,  “Let  her  cry”.  Als  ik  na  10  seconden   nog  niets  hoor  (de  moeder  is  overigens  stabiel)  vlieg  ik  naar  buiten,  met  Erdi  in   mijn  kielzog.  Het  hart  klopt,  maar  ademen  doet  het  niet.  Met  een  ballon  en   kapje  blazen  we  er  met  korte  stootjes  lucht  in  en  na  20  seconden  (het  lijken  we   uren)  begint  het  kind  te  krijsen!!!!!  HOERAAAAAAAAA!!!!  We  zijn  blij  en  de   familie  ook.  De  baby  geef  ik  aan  de  vader  en  zeg:  “You  know  what  to  do  with   it”,  aangezien  het  zijn  5e  kind  is.  De  moeder  wordt  netjes  dichtgemaakt  en  snel   herenigd  met  het  kind. Moe  maar  voldaan  plof  ik  om  02.00  uur  mijn  bedje  weer  in.