Verslag van
27 maart 2013 Philharmonie, Haarlem
Inleiding Het is 27 maart 2013. De Dag van de Cultuureducatie Haarlem. Vanuit haar verbindende rol brengt Hart scholen, culturele instellingen, bestuurders en belangstellenden samen in de Philharmonie. Aanwezig zijn 65 leerkrachten, ICC’ers en directeuren van 34 scholen voor primair onderwijs; 20 culturele instellingen met 33 educatiemedewerkers; beleidsmedewerkers en de wethouders van Onderwijs en Cultuur van de gemeenten Haarlem, Heemstede, Bloemendaal en Zandvoort; de Provincie Noord-Holland;15 workshopleiders; 28 medewerkers van Hart en tientallen andere belangstellenden. De Dag is georganiseerd door Hart Cultuur in School in samenwerking met de Gemeente Haarlem en geeft een podium voor wat er in de regio aan cultuureducatie gebeurt. Er is veel aandacht voor erfgoedactiviteiten omdat de vijf gemeenten in Zuid-Kennemerland (Haarlem, Heemstede, Bloemendaal, Haarlemmerliede/ Spaarnwoude en Zandvoort) Hart hebben gevraagd om het bestaande Kunstmenu uit te breiden tot een Cultuurmenu waarin erfgoedactiviteiten en activiteiten van lokale aanbieders zijn opgenomen. Om het cultuureducatie aanbod voor het primair onderwijs te vergroten heeft Hart Cultuur in School in aanloop naar deze dag contact gelegd met dertig lokale culturele instellingen en aanbieders die over cultuureducatieprogramma’s beschikken of deze willen ontwikkelen. Een twintigtal presenteert zich vandaag op de ‘Cultuurmarkt’ voor een eerste verkenning met het onderwijs. Leerkrachten, ICC’ers en directeuren van de scholen gaan met hen in gesprek en bekijken welke programma’s het beste bij hun school passen. Het is de aftrap voor de ontwikkeling van een Cultuurmenu met een aanbod dat goed is afgestemd op en met het onderwijs en dat aansluit bij de doelen voor cultuureducatie en het onderwijsprogramma. Naast de ontwikkeling van het Cultuurmenu staan vandaag in een veelzijdig programma, informatie en inspiratie centraal. De Haarlemse wethouders van Cultuur en Onderwijs gaan in op het belang van Cultuureducatie voor de ontwikkeling van kinderen; een pleitbezorger van cultuureducatie in het onderwijs spreekt over de ‘Culturele levensloop voor ieder kind’ en in workshops wordt op concrete en inspirerende wijze ingegaan op actuele onderwerpen als: doorlopende leerlijnen en recente ontwikkelingen in de cultuureducatie, samenwerking tussen scholen en culturele instellingen, nieuwe werkvormen muziekeducatie en gebruik van educatiematerialen bij theatervoorstellingen. Met dit verslag schetsen we een beeld van de opbrengsten van de dag. We sluiten af met een korte blik op het vervolg. Het vervolg waarin Hart, de gemeenten, scholen, culturele instellingen en andere aanbieders werken aan de doorontwikkeling van cultuureducatie met kwaliteit voor het primair onderwijs in de regio.
2
Opening Drs. Cornelis Mooij, wethouder Cultuur van de Gemeente Haarlem, opent De Dag van de Cultuureducatie. In een vraaggesprek met Hans Brouwer, directeur Hart, gaat het onder meer over de lange traditie van Haarlem waar het cultuureducatie in het onderwijs betreft. De gemeente heeft jarenlang het Kunstmenu voor het basisonderwijs georganiseerd. Sinds schooljaar 2012 – 2013 is dat in handen van Hart. De gemeente vindt cultuureducatie in het primair onderwijs van belang omdat het dé plek is waar iedereen op jonge leeftijd in aanraking gebracht kan worden met kunst en cultuur. De gemeente ziet en heeft mogelijkheden om de Cultuureducatie in het primair onderwijs te stimuleren. Een belangrijke rol is weggelegd voor de samenwerkende gemeenten in de regio en de vele culturele instellingen in Haarlem zoals Hart, musea, theaters en concertzalen. De laatsten ontvangen subsidies die tevens bedoeld zijn voor educatie.
Culturele levensloop voor ieder kind Dirk Monsma, psycholoog en pleitbezorger van cultuureducatie, vindt dat cultuuronderwijs en filosofie een steeds grotere plaats krijgen in ons onderwijs. Niet alleen als apart leergebied maar ook dwars door alle leergebieden heen omdat kind en maatschappij roepen om verbeeldingskracht en creativiteit. In zijn keynote gaat Monsma in op de gesprekken die hij met kinderen, kunstenaars, docenten en wetenschappers voerde. Hij vertelt hoe jonge mensen op allerlei verschillende manieren in hun vroegste jeugd kennis maken met kunst en cultuur en hoe ontzettend belangrijk dat is voor de ontwikkeling van jongeren. Een mooi voorbeeld van de kracht van de juiste docent op het juiste moment is een filmpje van Ali B., die bij Pauw & Witteman vertelt hoe hij zich door juf Mirjam bewust werd van zijn kwaliteiten als rapper…en de rest is geschiedenis!
3
‘Door te investeren in cultuuronderwijs vergroten we het kapitaal van ieder kind en bouwen we aan de samenleving van morgen’ Uit Dirk Monsma - Geef mij een potlood en ik ga tekenen
De Cultuurmarkt Het is de eer aan Jan Nieuwenburg, wethouder Onderwijs van de Gemeente Haarlem, om de Cultuurmarkt te openen. Op de trap in de foyer staat hij in gezelschap van collega-wethouders T. Bruggeman van Bloemendaal, J. Botter van Heemstede en G.Toonen van Zandvoort. De wethouders spreken hun waardering uit voor de aanwezigheid van de culturele instellingen op de Cultuurmarkt en de betrokkenheid van het onderwijs bij de keuze van programma’s voor het toekomstig Cultuurmenu. Met een slag op een klankstaaf door Nieuwenburg en een klankstavenconcert door de 180 aanwezigen onder leiding van Peter de Boer (Fort van de Verbeelding) wordt de Cultuurmarkt geopend.
Op de Cultuurmarkt presenteren culturele instellingen, kunstenaars en andere aanbieders hun activiteiten en (erfgoed)programma’s aan het primair onderwijs. Op de markt staan: ABC Architectuurcentrum, Archeologisch Museum Haarlem, de Bibliotheek ZuidKennemerland, De Grote of St. Bavokerk, Frans Hals Museum, Historisch Museum Haarlem, Lottie Buit, Historische Vereniging Haerlem, Historisch Museum Haarlemmermeer, Juttersmu-ZEE-um Zandvoort, Kunstfort Vijfhuizen, Lilaluna Verteltheater, Molen de Adriaan, Noord-Hollands Archief, Museum de Cruquius, Pieter Tiddens, Teylers Museum, Vanessa Koster, Vishal, Wijnand Stomp en meerdere kunstenaars/docenten van Hart. De kunstdocenten van Hart Cultuur in School zetten aan het begin van de middag de toon met een verrassende bruisende parade over de Cultuurmarkt. De kunstenaars en het kunstenaarsaanbod van Hart zijn bij de meeste scholen bekend. Een brochure met een voorproefje op het Kunstenaar in de klas programma voor 2013 – 2014 is aan alle deelnemers uitgereikt.
B
In een PP-presentatie geeft Hart Cultuur in School een impressie van de realisatie van kunstmenu’s en kunstprogramma’s in het primair onderwijs in schooljaar 2012 – 2013.
4
Gedurende de hele middag zijn veel ICC’ers, leerkrachten en directeuren in gesprek met instellingen. Op de zogenaamde Cultuurmarktkaart kunnen bevindingen worden vastgelegd. Scholen zijn verrast door het grote aanbod. Er is meer cultureel aanbod in de regio dan zij weten. Zij komen vandaag niet toe aan het maken van expliciete keuzes voor programma’s voor het toekomstige Cultuurmenu. Het zijn meer algemene wensen en aandachtspunten en kritische vragen die naar voren komen. Er is waardering voor de presentatie van de instellingen en de mogelijkheid hen te spreken. Aanbodgericht werken, zo wordt geconcludeerd, vereist voor sommige instellingen meer kennis van het primair onderwijs. Eén school wenst vrijheid in de keuze van erfgoed- en/of kunstprogramma’s. Een andere school ziet het liefst één lijst met alle culturele instellingen zodat niet uit een ‘vast’ aanbod gekozen hoeft te worden, maar men meer specifiek voor de eigen lessen een keuze kan maken. Iemand anders stelt de vraag waarom je erfgoed zou willen integreren in het menu. Ook de vraag naar aandacht voor multiculturele programma’s die aansluiten op de populatie van de scholen en de belevingswereld van de kinderen komt naar voren. Het merendeel van de instellingen is uitermate tevreden over de gesprekken met scholen. Voor velen zijn de ontmoetingen ook een weerzien. De gesprekken en ervaringen op de Cultuurmarkt zijn een zodanig succes dat het bij scholen de vraag aan Hart oproept om ieder jaar een dergelijke markt en (ook weer) netwerkbijeenkomsten te organiseren.
‘Kan dit ieder jaar? Zo’n markt.’ OBS De Kring
Workshops Alle aanwezigen kunnen naast een oriëntatie op de Cultuurmarkt twee workshops volgen. Ook de kunstenaars en culturele instellingen maken van deze mogelijkheid gebruik. Muziek in de klas. Je krijgt een beter brein cadeau! Drs. Artur Jaschke, onderzoeker klinische neuromusicologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, houdt een inleiding over de invloed van muziek op de ontwikkeling van het menselijk brein en de betrokken hersengebieden. Niet alleen het luisteren naar muziek maar juist ook het spelen van muziek en de daarmee verbonden emoties hebben invloed op de structuur en het functioneren van de hersenen. Jaschke toont aan dat muziek binnen en buiten de klas essentieel is voor een beter brein! In antwoord op de vele vragen uit de zaal vertelt Jaschke onder meer dat de ontwikkeling van de hersenen na het 25
ste
jaar bij muzikale mensen langer doorgaat en dat muziek maken meer ontwikkeling oplevert dan naar
muziek luisteren. Geïmproviseerde muziek levert het brein het meeste op en door veel te musiceren verbetert zowel de samenwerking tussen beide hersenhelften als de werking van de hersenen als geheel. Het lijkt van belang om muziekonderwijs niet los te zien van andere kunstvakgebieden.
5
‘Muziek legt stevige verbindingen in de hersenen’ Verrassende uitspraak genoteerd door een deelnemer
Samenwerking tussen scholen en instellingen Om een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs te kunnen realiseren is samenwerking en afstemming tussen scholen en cultuuraanbieders van belang. Door verschillende instanties, zoals universiteiten en de SLO, wordt hier onderzoek naar gedaan en aan de theoretische onderbouwing en praktische uitwerking gewerkt. Een actueel voorbeeld van een project dat handreikingen voor zowel de inhoudelijke als de praktische kanten van samenwerking ontwikkelt, is het onderzoeksproject Cultuur in de Spiegel. Cultuur in de Spiegel- adviseurs Marjo Berendsen van Plein C en Edith Janssen van Kunstgebouw vertellen dat cultuuronderwijs gaat over alles wat wij mensen maken en doen en de reflectie daarop. Het hanteren van vier ingrediënten (onderwerp, vaardigheden, media en de leerling) levert heldere inzichten op bij het implementeren van cultuureducatie op school. Duidelijk wordt (ook in reacties achteraf) dat men nog weinig kan met de theorie. Het onderwijs heeft behoefte aan een vertaalslag van theorie naar praktijk. Met het educatief aanbod van het Frans Hals Museum als voorbeeld wordt besproken hoe scholen en culturele aanbieders met elkaar af kunnen stemmen. Er is onder de scholen een grote wens om thema’s van leerstof - waarop men ook een planning heeft - te koppelen aan een eventuele culturele activiteit die juist daar over gaat. De praktijk lijkt weerbarstiger te zijn. Volgens scholen is het vaak de instelling die de informatie levert en bepaalt voor wie de activiteit geschikt is. De school laat het dan op zich afkomen en beoordeling volgt achteraf. Ook praktische afstemming is vaak lastig, bijvoorbeeld als bezoekdata vastliggen. Duidelijk wordt dat scholen vaak onwetend zijn over de ruimte in keuze van data en mogelijkheden van afstemming. Scholen zouden aangemoedigd en wellicht ondersteund kunnen worden in een meer vraaggerichte manier van afstemmen met culturele aanbieders.
6
‘Nu moet ik met mijn groep naar de Gouden eeuw, terwijl ik de Romeinen aan het behandelen ben.’ Deelnemer workshop
Zwart op wit Unieke Zaken, jeugdtheatergezelschap te Alkmaar, laat een twintig minuten durend fragment zien uit de voorstelling ‘Zwart op Wit’ en gaat in op het belang van een goede voorbereiding op voorstellingsbezoek met kinderen. ‘Het verschil tussen ontstaan en gemaakt’ is het centrale thema van de voorstelling en het educatiemateriaal. Na de presentatie vertelt Mirjam Morsch over de inhoud van het educatieve materiaal. Unieke Zaken legt drie accenten met betrekking tot educatie: -
Naast achtergrondinformatie over de voorstelling zijn er nog andere aandachtspunten die horen bij een
-
Doe-opdrachten afgeleid van het onderwerp verschaffen spelenderwijs inzicht in de vorm van de
-
Inhoudelijke opdrachten voor en met kinderen. Bijvoorbeeld handvatten om zowel voor als na de
theaterbezoek, zoals het belang van gedragsregels en goede aandacht voor het gebodene. voorstelling. voorstelling te filosoferen over het thema. Het beweegt de kinderen tot zelf nadenken, vragen stellen en het formuleren van antwoorden.
Ik ben een Held Orkest Max Tak laat een speciaal gekozen fragment uit ‘Ik ben een Held’ zien en horen. Lotte van Dijck vertelt over het belang van het educatiemateriaal bij deze voorstelling:
7
-
Een lesbriefschrijver bedenkt en bepaalt wat je in de lesbrief al weggeeft van een voorstelling en wat niet. Dat is niet eenvoudig. De deelnemers aan de workshop bedenken waarop en hoe zij hun klas zouden willen voorbereiden op deze voorstelling.
-
Een concentratiespelletje voorafgaand aan een voorstelling kan een klas echt aanzetten tot het luisteren.
-
In een lesbrief wordt altijd ruimte vrij gemaakt voor een kennismaking met elementen uit een voorstelling, zoals instrumenten, soorten muziek, musici, tekenaars.
-
De verwerkingsles is een belangrijk onderdeel van de lesbrief. Met deze les krijgt de voorstelling een plek in het klaslokaal.
‘Het is snoepen vandaag, zoveel te zien en te doen’ Een ICC-er
Muziek Lab – Werkwijze en toekomstplannen De workshop start met een presentatie van de naschoolse strijkerswerkplaats, door leerlingen van De Ark en de Ter Cleeff. Deze leerlingen hebben onder schooltijd kennis gemaakt met een strijkinstrument en krijgen sinds dit schooljaar les op de woensdagmiddag in de strijkerswerkplaats. Margi Kirschenmann vertelt over de werkwijze en de toekomstplannen van het Muziek Lab. Al doende legt Vincent Lamers uit hoe je kunt componeren als je nog nooit een instrument hebt gespeeld en geen noten kunt lezen. Met behulp van keyboards maken de deelnemers samen een korte minimal music compositie.
8
CCP- workshop Niels Vermeulen is zelfstandig componist, docent, regisseur en gespecialiseerd op het gebied van collectieve maakprocessen. Hij gaf CCP-workshops voor o.a. het docententeam van Muziek Lab. Verder is hij als docent verbonden aan het Prins Claus Conservatorium. CCP staat voor Collaborative Creative Practices, een unieke, laagdrempelige werkwijze waarmee iedereen muziek kan maken, ongeacht zijn of haar muzikale vaardigheden. Niels gebruikt leuke en ook herkenbare werkvormen. De workshop is één inspirerend voorbeeld van hoe je met een klas kunt komen tot een componistencollectief.
Muziek maken: met z’n allen ben je één! Verrassende uitspraak genoteerd door Koningin Emmaschool
Vervolg Nu de aftrap voor de ontwikkeling van het Cultuurmenu is genomen continueert Hart Cultuur in School het zoeken naar samenwerking met culturele instellingen en andere lokale aanbieders om het aanbod cultuureducatie (kunst en erfgoed) voor het primair onderwijs te vergroten. Hart Cultuur in School verzamelt en verwerkt de wensen en voorkeuren van de scholen en gaat in de verdere loop van 2013 met hen in gesprek over de opname van de activiteiten in het Cultuurmenu van Haarlem en de regio. In de vorm van pilots wil Hart in het schooljaar 2013 - 2014 culturele instellingen en onderwijs aan elkaar verbinden. In de pilots worden educatieprogramma’s tegen het licht gehouden, getoetst en geëvalueerd op bruikbaarheid. Uiteindelijk bepaalt het onderwijs aan de hand van inhoud en bruikbaarheid welke programma’s worden opgenomen in het Cultuurmenu. Ook het beschikbare budget is een beslissende factor voor de opname. Hart Cultuur in School streeft ernaar het nieuwe Cultuurmenu in het schooljaar 2014 -2015 te lanceren. De vraag van de scholen naar ‘weer zo’n markt en netwerkbijeenkomsten’ nemen wij daarbij ter harte! Hart houdt betrokkenen op de hoogte van het vervolg waarin de gemeenten, Hart, de scholen, culturele instellingen en andere aanbieders werken aan de doorontwikkeling van cultuureducatie met kwaliteit voor het primair onderwijs in de regio.
9
April 2013
Hart Cultuur in School Gasthuisvest 47 2011 EV Haarlem 023-5530411
[email protected] www.hart-haarlem.nl
Fotografie © MiFoto / Miranda Bruinsma Stephanie Driessen: pagina 5 foto linksonder en pagina 8 foto onderaan
Hart Cultuur in School organiseerde deze dag in samenwerking met de gemeente Haarlem en vertegenwoordigers van het onderwijs. De middag werd mede mogelijk gemaakt door subsidie van de provincie Noord-Holland.
10
