Verslag seminar veiligheidscultuur op 18 januari 2011 bij ADSE te Hoofddorp

Verslag seminar veiligheidscultuur op 18 januari 2011 bij ADSE te Hoofddorp Aanwezig waren: Ing. G. van Appeldoorn

EHS (VGM) Manager

ALSTOM Transport B.V.

Dhr. P. Bakker

Sr. Consultant Sales

ArboNed-Keurcompany

Ir. P. Banens

Sr. Consultant

CQM B.V.

Dhr. J. Boxelaar

Vakondersteuner Valleilijn

Connexxion

Ing. P. Breedijk

Directeur

Stichting railAlert

Dhr. A. Couwenberg

Secr. Afd. Brabant

ROVER

Dhr. W.A. Dijkshoorn

Manager Risk & Veiligheid

RET N.V.

Dhr. M. Edwards

Hoofd KAM SV

BAM Rail bv

Dhr. P.W. Gardenier MSc.

Projectcoördinator

Railforum

Drs. A.C. van der Grift

Directeur

Saferail BV

Dhr. A. Harmsen

Docent Veiligheid

Railinfra Opleidingen

Dhr. M. Hartensveld

Programmamanager Veiligheid

Railinfra Opleidingen

Dhr. M.P.J.H. Hermans

Manager Veiligheid, Gezondheid & Milieu

VolkerRail Nederland bv

Drs. R.A.A. Hetterschijt

Safety Officer

ProRail b.v.

Dhr. R. Houben

Adviseur infrastructuur en transport

DHV Groep

Mevr. D.J. Janssen MSc.

Adviseur Transportveiligheid

GVB

Mevr. drs. C.A. de Jongh

Railforum

Dhr. H. Klumper

Directeur Veiligheidsdeskundige Rotterdam Consulting Group Senior Consultant Veiligheidsmanagement

Ir. J.H.M. Kuijpers MBA

Senior Consultant

Lloyd's Register Rail Europe B.V.

Dhr. M. Kuijsten MSHE

Hoofd Safety

NS

Mevr. R.N. Mendelts

Veiligheidskundige en Arbeidshygiënist

Railinfra Solutions

Dhr. C. Mintjes

Beleidsmedewerker NSR

NS

Mevr. R. Mochél BPM

Adviseur Veiligheid

Railinfra Solutions

Ing. L.J.M. van der Poel

Directeur

Dual Inventive B.V.

Mevr. C.C. Pronk-Smorenburg

Projectassistente

Railforum

Mevr. drs. J. Ridder

Senior adviseur

Human Company

Dhr. H. van Rijn

Hoofd werkplekbeveiliging

Imtech Traffic & Infra

Dr.ir. E Schrik

Adviseur Spoorveiligheid

Movares

Dhr. H. Stapel

Psychologist Aviation Medical Center

ArboNed-Keurcompany

Ir. E.R. Struch

Sr. Beleidsmedewerker Openbaar Vervoer

Provincie Zuid-Holland

Dhr. D. Terleth

Senior consultant

ADSE Consultancy & Engineering Services

Dhr. J.J. Thijs BBA

System Engineer / safety coordinator

Infraspeed Maintenance B.V.

Drs. J. Tjalma

Senior Consultant

ADSE Consultancy & Engineering Services

Mevr. A.J. Vernooij

Programma manager

Europoint b.v.

Drs. H.W.E. Vroon

Manager Quality Safety Health & Environment

DB Schenker Rail Nederland N.V.

Mevr. drs. M.S. Wilms

Ergonoom

Intergo bv

Ing. C.K. Wilthof B.Sc.

Adviseur Spoortechniek en Kunstwerken

Grontmij NV

Ir. M.P. Zeilstra MSc Eur.Erg.

Adjunct directeur / senior ergonoom

Intergo bv

Drs. P. Zorge

Adviseur spoorwegveiligheid & regelgeving

Connexxion

Dhr. V. de Kleijn

ADSE Consultancy & Engineering Services

Inleiding Corina de Jongh, directeur Railforum, heet alle aanwezigen van harte welkom bij ADSE voor de workshop over veiligheidscultuur. Want….hoe is de veiligheid op het spoor eigenlijk geregeld? Er is veel beweging waar te nemen in de sector over het veiliger maken van de sector. Toch zien we nog steeds dat het niet optimaal is, er op punten vertraging is en soms achteruitgang. Dat laatste is zeker een risico. Uit het rapport van de onderzoeksraad verkeersveiligheid van 18 januari 2011 over de treinbotsing nabij Barendrecht in september 2009, blijkt dat er nog wel wat moet gebeuren.

Thema vandaag is railveiligheid. Met uitzondering van arbeidsveiligheid, dat belegd is bij railAlert. Hun jaarcongres is op 17 februari a.s. We praten vandaag vooral over veiligheidscultuur en dan vooral over de hele keten heen. Als we kijken naar de supply chain models kun je zien dat iedereen zijn best doet, maar ook dat het nog heel ingewikkeld is. Railforum kan voor de sector iets betekenen bij de optimalisatie van de schakels. De kerncompetentie dat spoor de meest veilige vervoerswijze is staat onder druk. We moeten dus blijven investeren in integrale veiligheid en veiligheidscultuur. Of we daarvoor (weer) een veiligheidagenda of ladder opstellen is de vraag. Veel mensen vinden van niet, ga het maar gewoon doen. De insteek van deze workshop is een aantal actiepunten op te stellen die we tijdens een rondetafelconferentie in april voorleggen aan de beslissers van de sector. Mogelijk vloeit daaruit een tweede workshop voort. Er is in ieder geval tijdens het jaarcongres van Railforum, op 10 november 2011, de gelegenheid een momentum te creëren voor veiligheidscultuur. Corina vraagt de deelnemers de lijst met punten van zorg, punten van trots en actiepunten in te vullen. Ter inspiratie volgen er nu 3 presentaties, waaruit we gespreksonderwerpen halen die we in groepen bespreken. Presentatie ‘ Wat is de relatie tussen bevlogenheid en veiligheid?’ door Peter Bakker en Hans Stapel van Arboned Keurcompany Mensen excellereren in hun werk (bevlogenheid) door leiderschapsstijl en energiebronnen. Mensen kunnen optimaal presteren door zomin mogelijk stressoren en zoveel mogelijk energiebronnen, zoals intrinsieke motivatie, regelruimte, ontplooiingsmogelijkheden, sociale steun van leidinggevende, collega’s en privé, zelfstandigheid, feedback, inspraak en communicatie. Bevlogenheid kan omschreven worden als een positieve toestand van voldoening, gekenmerkt door vitaliteit, toewijding en absorptie (willen leren). Door bevlogen medewerkers bereik je een betere performance en meer tevreden klanten. Bevlogenheid van de medewerker leidt tot een hoger veiligheidsgedrag. Ruwweg kun je medewerkers indelen in maximale toewijding, minimale toewijding, minimale eigen energie en maximale eigen energie. Je hebt volgers, burnout, verloop en bevlogen mensen. Volgers werken op de automatische piloot en burnouts zijn niet meer in staat te werken. Beide hebben minimale energie. Bevlogen mensen en verloop hebben maximale eigen energie. Verloop kun je zodanig beïnvloeden dat ze bevlogen worden. Voor de beste prestatie moet de mens centraal staan in een organisatie. Zie verder de presentatie. Presentatie ‘Hoe beïnvloed je een veiligheidscultuur?’ door Marco Kuijsten, hoofd safety NS Marco schetst een beeld over hoe hij als veiligheidsdeskundige tegen veiligheid en veiligheidscultuur aankijkt. De ontwikkelingen in veiligheid kent verschillende stappen, techniek, techniek + zorgsystemen, techniek + zorgsystemen en cultuur. Het één kan niet zonder het ander. De veiligheidsladder kent 5 treden, van onder naar boven zijn dat pathologisch, reactief, calculerend, proactief en generatief. Vrijwel geen enkel bedrijf zit op de hoogste tree. De meeste bedrijven zitten tussen reactief, calculerend en proactief. Je kunt hoger op de ladder komen door:  Need of urgency (vinden we dat we een probleem hebben?)  Committment en leiderschap van het management (het gedrag van de leider stelt de norm en je accepteert de consequenties van je besluiten)  Een professionele veiligheidsafdeling (heldere rolverdeling, management is verantwoordelijk voor de veiligheid van haar medewerkers, afdeling safety is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de ondersteuning en de adviezen die zij geeft aan het management)  Heldere visie, structuur en aanpak (maakt niet uit welke methode je kiest)  Aandacht, aandacht en nog eens aandacht (moet een continu onderwerp van gesprek zijn op ieder niveau in de organisatie. Dit organiseer je door transparantie, belonen van gewenst gedrag en vieren van successen) Zie verder de presentatie. Presentatie ‘Enhancing Safety Culture’ door Rolf Hetterschijt, safety officer ProRail

ProRail zorgt 24/7 voor een veilig en excellent presterend spoor, veilig reizen, veilig werken en veilig leven. De Onderzoeksraad voor Verkeersveiligheid verwacht van spoorbedrijven dat zij ieder binnen hun eigen werkterrein alles in het werk stellen om veiligheidsrisico’s te beperken. Gezamenlijk moeten zij zorgen voor het zoveel mogelijk (ALARP) terugdringen van veiligheidsrisico’s. Een spoorongeval is namelijk nooit op zichzelf staand, maar een combinatie van zaken. Als voorbeeld noemt Rolf de ramp met de Herald of Free Enterprise, open boegdeuren, te snel weg moeten, overbelaste werknemer, te veel water als ballast etc. Hier kan een vergelijking getrokken worden met Barendrecht. ProRail herkent zich in het verhaal van NS en gebruikt ook dezelfde veiligheidsladder. Door gedragsverandering in stappen klim je op de veiligheidsladder. De stappen zijn:  Begrijpen, Willen, Kunnen, Doen, Blijven doen, Confronteren, Inspirereren, Imiteren, Internaliseren, Complimenteren Veiligheid is een coproductie waarin iedereen moet kijken naar zijn eigen rol. De veiligheidsprincipes van ProRail zijn:  Veilig en gezond werken kan altijd  Veiligheid kost tijd  Veilig werken doe je samen  We spreken elkaar aan op onveilig gedrag en melden onveilige situaties  Veiligheid zit in je, ook na werktijd Zie verder de presentatie. Geïnventariseerde zorgpunten  Wetgeving  Gebrek aan integriteit, systematische aanpak, geen ketenregie  Nog geen juiste veiligheidscultuur  Onvoldoende robuustheid van spoorsystemen tegen veroudering  Stroperigheid van processen, traagheid  Sterk intern gericht  Weinig lerend vermogen  Onvoldoende samenwerking  Onvoldoende focus op de klant  Kosten  Aanbestedingen, internationale aanbestedingen  Koperdiefstal  Onvoldoende aandacht voor de mens, bv. geen nazorg  Onvoldoende risico bewustzijn  Steeds meer ‘papieren’ veiligheid Geïnventariseerde punten van trots  Veiligheidsniveau  Weinig slachtoffers, weinig ongevallen, weinig grootschalige incidenten  Spoor pakt je, is één familie  Betrokkenheid van medewerkers  Inhoudelijke kennis van machinisten e.d.  Oplossingsgerichtheid  Het management wil wel  Opleiding van personeel  Sociale veiligheid  Er is meer openheid  Steeds meer aandacht voor arbeidsveiligheid

Geformuleerde Actiepunten 1. Spoor = Veilig: Hebben wij een probleem? Management moet belang van veiligheid als kerncompetentie van spoorvervoer uitdragen. Meer transparantie en feiten over huidig veiligheidsniveau. Er zijn ‘near misses’, juist op interfaces tussen bedrijven. Dit beter zichtbaar maken en daarvan met elkaar leren. Calamiteiten kunnen zich altijd voordoen dus nu alvast werken aan reputatiemanagement. 2. Samenwerking in de branche en gezamenlijk Veiligheid Management Systeem (VMS) Samenwerking kan pro-actiever met regie per proces. Wanneer er sprake is van één agenda wordt e samenwerken makkelijker. Maak een 1 opzet en volg de aanbevelingen van Onderzoeksraad voor de Verkeers Veiligheid (OVV) op. Zoek uit welke partijen betrokken zijn en organiseer bijvoorbeeld veiligheidskringen (naar het voorbeeld van Deltalinqs, SSVV en railAlert). 3. Veiligheid kost wat Veiligheid is altijd geld gerelateerd. De vraag is wie bepaalt en betaalt? Hanteer ALARP (As Low As Reasonable Practical) van de hoogste risico’s bestaand spoor. Ervaringen zijn opgedaan bij HSL Zuid en RijnGouwe lijn, van impliciet naar expliciet. Vaststellen hoe veilig het moet worden, dat toedelen en borgen. 4. Hou het simpel en probeer conflictvrij te ontwerpen Het spoorvervoersysteem bevat in de uitvoering nog teveel conflicten en risico’s. Deze kunnen grotendeels worden voorkomen door conflictvrij te ontwerpen. Dit kan door de mensen uit de uitvoering te laten meedenken met de ontwerpers. De veiligheidsafwegingen moeten bij ontwerp gemaakt worden (liefst door één partij bv. ProRail of een koepelorganisatie zoals Deltalinqs). Vervolgens de regie houden op het proces tijdens uitvoering (plannen/rijden/bijsturen). Hiermee maak je het eenvoudiger, beperkt je conflicten en risico’s. 5. Meten = weten De informatie over veiligheid is nog niet transparant. Evaluaties bevatten nog teveel subjectieve informatie. Feitelijke gegevens uit diverse systemen laten een ander beeld zien en worden onvoldoende benut als leerstof. Handboeken moeten niet interpreteerbaar zijn. Laat ontwerpers eens meerijden dan zien ze de praktijk. 6. Management als verbindende schakel Het management staat te ver af van de werkvloer. Ook is er een scheiding tussen management en de veiligheidsdeskundigen. Ze spreken niet dezelfde taal. Investeer in de verbinding, geef voorbeeldgedrag en communiceer continu tussen de diverse lagen in de organisaties. Een open cultuur bevordert de samenwerking. 7. Stimuleren van veilig werken Houding en gedrag in de spoorbranche kenmerkt zich door een geslotenheid (ons kent ons) en is moeilijk te beïnvloeden. Tijdens de uitvoering lijken het groepen met eigen normen en waarden. Het melden van near misses moet laagdrempelig worden en heeft steun van leidinggevend management nodig. Maak het melden van onveilige situaties simpel, eventueel mogelijk via een smartphone. 8. Keuringen en opleidingen De regels voor keuringen en opleidingen worden nu opgelegd door de overheid en als een te nemen hindernis ervaren. De branche kan dat beter zelf oppakken en aantrekkelijker maken. Investeren in de kwaliteit van personeel als hoogwaardig ‘vakmanschap’. Dit vraagt wel om een oprechte interesse en verbinding van het management met personeel van de werkvloer.

Tot slot dankt Corina de sprekers en deelnemers voor hun actieve bijdragen en ADSE voor hun gastvrijheid.