VERSCHILLEN TUSSEN PROBLEMATISCHE ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIKERS MET BETREKKING TOT DE LEEFGEBIEDEN VAN DE EUROPASI:

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN

ACADEMIEJAAR 2008-2009

VERSCHILLEN TUSSEN PROBLEMATISCHE ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIKERS MET BETREKKING TOT DE LEEFGEBIEDEN VAN DE EUROPASI: Een kwantitatieve studie binnen de residentiële alcoholen drughulpverlening

Debora Van der Jeught

Promotor: Begeleidster:

Prof. Dr. E. Broekaert Kathy Colpaert

Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van master in de pedagogische wetenschappen, orthopedagogiek

Debora Van der Jeught Promotor: Prof. Dr. Eric Broekaert Begeleidster: Kathy Colpaert Master Pedagogische Wetenschappen, Orthopedagogiek Academiejaar 2008-2009 VERSCHILLEN TUSSEN PROBLEMATISCHE ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIKERS MET BETREKKING TOT DE LEEFGEBIEDEN VAN DE EUROPASI: Een kwantitatieve studie binnen de residentiële alcoholen drughulpverlening ABSTRACT Hoewel sommige psychosociale behandelingen gefocust zijn op de aanpak van alcoholproblemen om zich te onderscheiden van drugproblemen, zijn er toch heel wat voorzieningen die zowel alcoholals drugproblemen behandelen (Ellingstad, Sobbel, Sobell & Planthara, 2002). Een duidelijk beeld van de gelijkenissen en verschillen tussen de alcoholen drugpopulatie die een residentiële behandeling volgen, ontbreekt tot nog toe (Weisner, 1992). De vraagstelling van mijn onderzoek luidt als volgt: wat zijn de verschillen en gelijkenissen tussen mensen die voornamelijk alcohol misbruiken en mensen die voornamelijk drugs misbruiken. Meer specifiek worden de socio-demografische kenmerken onderzocht bijvoorbeeld geslacht, leeftijd en opleiding. Daarnaast worden ook de verschillende probleemgebieden, zoals lichamelijke gezondheid, familie en sociale relaties, psychische gezondheid en dergelijke van de beide groepen met elkaar vergeleken. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de EuropASI. Aan het onderzoek werd eveneens een doelstelling gekoppeld. De verschillen en gelijkenissen tussen beide doelgroepen zouden ons in staat moeten stellen om huidige knelpunten en problemen binnen de hulpverlening op te sporen. De behandeling en begeleiding van mensen met een alcohol- of drugprobleem zou op termijn moeten aansluiten bij de gevonden gelijkenissen en verschillen. Er werden 74 respondenten geïnterviewd aan de hand van de EuropASI. Daaruit is gebleken dat mensen die voornamelijk in behandeling zijn voor hun alcoholproblemen gemiddeld ouder zijn, een hoger diploma hebben en vaker getrouwd zijn of met een partner samen wonen dan cliënten die voornamelijk afhankelijk zijn van drugs. Tevens is gebleken dat mensen die in

opname zijn voor hun afhankelijkheid van tenminste één illegaal middel meer problemen hebben op het vlak van arbeid, opleiding en inkomen; justitie en politie en familie en sociale relaties. Ze zouden eveneens meer moeite hebben hun agressie onder controle te houden en vaker zelfmoordgedachten hebben. Dit maakt dat er wel degelijk een verschil tussen beide groepen vast te stellen is en dat hulpverlening rekening moet houden met verschillende noden en behoeften van beide doelgroepen.

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN

ACADEMIEJAAR 2008-2009

VERSCHILLEN TUSSEN PROBLEMATISCHE ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIKERS MET BETREKKING TOT DE LEEFGEBIEDEN VAN DE EUROPASI: Een kwantitatieve studie binnen de residentiële alcoholen drughulpverlening

Debora Van der Jeught

Promotor: Begeleidster:

Prof. Dr. E. Broekaert Kathy Colpaert

Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van master in de pedagogische wetenschappen, orthopedagogie

WOORD VOORAF

Deze masterproef is het sluitstuk van een vijf jaar durende opleiding. Het is voornamelijk een individueel werk, maar is mede tot stand gekomen dankzij de inzet en steun van vele mensen. Graag wil ik dan ook iedereen, die aan dit onderzoek een bijdrage leverde, van harte bedanken. Dank aan… … Prof. Dr. Eric Broekaert voor het opnemen van het promotorschap van mijn masterproef. … mijn begeleidster Kathy Colpaert voor de wekelijkse afspraken, de fantastische begeleiding en de raad die het mogelijk maakten om deze masterproef tot een goed einde te brengen. … mijn ouders, voor hun medeleven en steun bij het schrijven van deze masterproef, maar ook voor de kansen die ik gedurende deze opleiding van hen heb gekregen. … de psychiatrische ziekenhuizen en alle respondenten voor hun medewerking en de mogelijkheid die zij mij gaven om interviews af te nemen. … alle anderen die niet mogen vergeten worden, vrienden en familie, die steeds klaar stonden met een vriendelijk woord en een schouderklop als het al eens moeilijk was.

INHOUDSOPGAVE Pagina Inhoudsopgave

1

Overzicht tabellen

4

Inleiding

5

Deel 1 : Methodologie

8

1.1

Inleiding

8

1.2

Probleemstelling

9

1.3

Kadering van het onderzoek binnen de orthopedagogiek

10

1.4

De keuze voor kwantitatief onderzoek

10

1.5

Samenstelling van de onderzoeksgroep

12

1.6

Groepsindeling

13

1.7

Procedure

14

1.8

Dataverzameling

14

1.8.1

EuropASI

14

1.8.2 Procedure

15

1.9

Enkele methodologische criteria

16

1.9.1 Betrouwbaarheid

16

1.9.2 Validiteit

17

1.10

Enkele ethische overwegingen

18

Deel 2 : Theoretisch kader

20

2.1

Inleiding

20

2.2

Problematisch alcoholgebruik

20

2.2.1 Inleiding

20

2.2.2 Begripsomschrijving

22

2.2.3 Verschillende verklaringsmodellen

25

1

2.3

2.4

2.2.4 Prevalentie

28

2.2.5 Hulpverlening

30

Problematisch druggebruik

32

2.3.1 Inleiding

32

2.3.2

33

Enkele definities

2.3.3 Prevalentie in Europa en Amerika

34

2.3.4 Prevalentie in België

37

2.3.5 Hulpverlening

37

Mensen in behandeling, een vergelijking

39

2.4.1 Inleiding

39

2.4.2 Wanneer zet men de stap naar behandeling?

40

2.4.3 Demografische kenmerken van gebruikers in behandeling

41

2.4.4 Functioneren op verschillende leefgebieden

46

2.4.5 Conclusie

48

Deel 3 : Resultaten

50

3.1

50

Beschrijving van de onderzoeksgroep 3.1.1 Socio-demografische kenmerken

50

3.1.2 Gebruik, misbruik en afhankelijkheid

51

3.2

De stap naar behandeling

53

3.3

Verschillen tussen demografische kenmerken

54

3.4

3.3.1 Geslacht

54

3.3.2 Leeftijd

54

3.3.3 Opleiding

55

3.3.4 Beroep

55

3.3.5 Familiale status

55

Verschillen tussen ernstscores

56

3.4.1

Lichamelijke gezondheid

56

3.4.2

Arbeid, opleiding, inkomen

57

3.4.3 Alcohol

58

3.4.4 Drugs

59 2

3.4.5 Justitie, politie

61

3.4.6 Familie, sociale relaties

62

3.4.7

63

Psychische en emotionele gezondheid

Deel 4: Conclusie en discussie

65

4.1

Bespreking van de resultaten

66

4.2

Sterke punten en beperkingen van het onderzoek

68

4.3

Aanbevelingen voor praktijk en verder onderzoek

69

Referentielijst

72

3

Overzicht tabellen

Pagina

Tabel 1: Definiëring „misbruik‟ volgens DSM-IV

23

Tabel 2: Definiëring „afhankelijkheid‟ volgens DSM-IV

24

Tabel 3: Socio-demografische kenmerken

51

Tabel 4: Gebruik

53

Tabel 5: Vergelijking socio-demografische kenmerken

56

Tabel 6: Lichamelijke gezondheid

57

Tabel 7: Arbeid, opleiding, inkomen

58

Tabel 8: Alcohol

59

Tabel 9: Drugs

60

Tabel 10: Justitie en politie

61

Tabel 11: Familie en sociale relaties

63

Tabel 12: Psychische en emotionele gezondheid

64

4

Inleiding ___________________________________________________________________________ INLEIDING Vandaag de dag zijn er heel wat vormen van behandeling die tegemoetkomen aan de hulpvraag van mensen met een alcoholen/of drugproblematiek. Sommige psychosociale behandelingen zijn gefocust op de behandeling van alcoholproblemen om zich te onderscheiden van voorzieningen die zich toeleggen op de aanpak drugproblemen. Toch zijn er heel wat voorzieningen die zowel alcoholals drugproblemen behandelen (Ellingstad, Sobbel, Sobell & Planthara, 2002). In België wordt de behandeling van deze problematiek voor een groot deel gescheiden (Kinnunen & Nilson, 1999), maar er zijn toch centra die beide doelgroepen opnemen, bijvoorbeeld Centra Geestelijke Gezondheidszorg. Een duidelijk beeld van de gelijkenissen en verschillen tussen de alcoholen drugpopulatie in behandeling ontbreekt tot nog toe (Weisner, 1992). Er zijn maar weinig onderzoeken die specifiek de nadruk leggen op de gelijkenissen en de verschillen tussen mensen die in behandeling gaan en die voornamelijk alcohol misbruiken en diegenen die voornamelijk drugs misbruiken. Het is belangrijk dat we hier op zoek naar blijven gaan, zodat men klinische implicaties kan formuleren voor verder behandeling en dat men op termijn andere accenten kan leggen in aanpak van deze problematiek. We moeten deze doelgroep kunnen opvangen in een netwerk van hulpverlening waarin kan gekeken worden naar de noden en behoeften van de cliënten. Verschillende studies hebben de afgelopen jaren in beperkte mate getracht enige verschillen en gelijkenissen tussen alcoholgebruikers en druggebruikers te achterhalen. Hierbij valt op dat de grens tussen beiden niet altijd eenvoudig te trekken is. Personen die een drugafhankelijkheid hebben, gebruiken dikwijls ook nog eens problematisch alcohol of zijn afhankelijk van alcohol (Gossop, Marsden, Stewart & Rolfe, 2000). Hubbard vond zelfs dat 84% van de mensen die een drugbehandeling volgen daarnaast nog alcohol drinken. Van de mensen die in een alcoholbehandeling zitten, zijn er 60% die nog een andere drug gebruiken of misbruiken (Hubbard, 1990; Tuchfeld, McLeroy & Waterhouse, 1975). Hoewel sommige behandelingen voor verslavingsproblematiek zich richten op ofwel alcoholmisbruik ofwel drugmisbruik, maken de meeste geen onderscheid (Ellingstad, Sobell, Sobell & Planthara, 2002). Weisner wees op het feit dat er een conceptueel kader en een duidelijke afbakening moet worden gevonden om gecombineerd gebruik aan te duiden (Weisner, 2000). Dat geldt dan eveneens voor mensen met een primair druggebruik en mensen met een primair alcoholgebruik, die dikwijls ondergebracht worden in dezelfde behandeling ondanks het feit dat het om een heterogene groep gaat (Hubbard, 1990). Binnen het wetenschappelijk 5

Inleiding ___________________________________________________________________________ onderzoek is er echter een gebrek aan kennis over de verschillen en de gelijkenissen tussen deze twee groepen. In 2006 werd een studie uitgevoerd waarin men primaire druggebruikers en primaire alcoholgebruikers onder adolescenten met elkaar ging vergelijken en waarbij men tot de vaststelling kwam dat beide groepen van elkaar te onderscheiden zijn, bijvoorbeeld op familiaal vlak. De klemtoon werd vooral gelegd op het geslacht om van daaruit te vertrekken naar het gebruik van beide middelen (Slesnick, 2006). Bij volwassenen beweert men dat primaire druggebruikers meer problemen ervaren dan primaire alcoholgebruikers. Ze vertonen meer sociale en psychologische problemen op medisch, wettelijk, familiaal en arbeidsgerichte domeinen (Cooke, Kelley, Stewart & Golden, 2004). Tam en collega‟s leggen ook de nadruk op het belang van de leeftijd en psychiatrische en sociale problemen in hun onderzoek naar het verschil tussen alcoholgebruiker en alcoholgebruikers die daarnaast nog een andere illegale drug nuttigen. Zij stelden vast dat socio-demografische kenmerken voorspellers kunnen zijn van het type afhankelijkheid (Tam, Weisner, Mertens, 2000). Met deze conceptuele achtergrond kunnen we ons enkele belangrijke vragen stellen: kunnen we cliënten onderscheiden aan de hand van hun primair afhankelijkheidsprobleem en wat zijn dan de specifieke kenmerken en karakteristieken van deze twee groepen. We verwachten dat de primaire druggebruikers meer problemen zullen vertonen op verschillende leefgebieden van de EuropASI (Cooke, Kelley, Stewart & Golden, 2004). Het achterliggende doel van dit onderzoek is om een bijdrage te leveren aan de behandeling van mensen met alcohol- of drugproblemen. Mijn interesse voor dit onderwerp werd doorheen de opleiding orthopedagogiek aangewakkerd. Mensen op zoek blijven gaan naar middelen, al dan niet legaal, die het bewustzijn in zekere zin beïnvloeden. De gevolgen voor de persoon in kwestie, maar ook voor familie en vrienden zijn soms niet te overzien. De verslaving treft dus niet alleen de persoon zelf, maar ook de naaste omgeving die hier vaak machteloos tegenover staat. Zoals hierboven reeds aangehaald, ziet men dat ook binnen het wetenschappelijk onderzoek getracht wordt om zo goed mogelijk aan de noden en behoeften van mensen met een verslaving tegemoet te komen. Het is vanuit deze overweging dat deze masterproef vorm krijgt. Het is een uitdaging om op zoek te gaan naar de verschillen en gelijkenissen tussen mensen met voornamelijk een alcoholprobleem en mensen met voornamelijk een drugprobleem om op termijn de behandeling en begeleiding hierop af te stemmen.

6

Inleiding ___________________________________________________________________________ Deze masterproef is opgebouwd uit vier delen: Deel 1 behelst de methodologie van dit onderzoek. De probleem- en doelstelling worden gemotiveerd alsook de keuze voor kwantitatief onderzoek. Ook de samenstelling van de onderzoeksgroep en de informatieverzameling komen hier uitgebreid aan bod. Tenslotte volgt nog een verduidelijking van enkele ethische overwegingen die in het empirisch luik van deze masterproef in acht werden genomen. In Deel 2 wordt het theoretisch kader beschreven. Dit onderdeel valt uit elkaar in drie hoofdstukken: In het eerste deel wordt dieper ingegaan op het problematisch alcoholgebruik. Zowel de geschiedenis als de begripsomschrijving komt hier uitvoerig aanbod. Tevens wordt getracht een antwoord te formuleren op de vragen hoeveel problematische alcoholgebruikers er precies zijn en welke voorzieningen tegemoetkomen aan de problematiek van deze mensen. In het tweede deel gaan we de nadruk leggen op het problematisch druggebruik. Ook hier wordt aandacht besteed aan de definiëring, prevalentie en hulpverlening. In het derde deel worden alcoholen druggebruikers binnen de residentiële voorziening besproken. Er wordt nagegaan of er verschillen en/of gelijkenissen zijn tussen beide doelgroepen aan de hand van socio-demografische kenmerken en ernstscores van de verschillende leefgebieden van de EuropASI. Dit is een vragenlijst die de verschillende leefgebieden van de cliënten in kaart brengt. Deel 3 omvat de resultaten. Hiervoor werden 74 cliënten geïnterviewd en aan de hand daarvan wordt getracht aan de probleemstelling tegemoet te komen. Er wordt gekeken naar socio-demografische kenmerken zoals geslacht, leeftijd en opleiding en vervolgens worden de ernstscores die voortvloeien uit de EuropASI uitvoerig besproken. In deel 4 of de discussie wordt getracht om de literatuurstudie en de resultaten aan elkaar te koppelen en met elkaar te vergelijken. Kritisch worden de uitkomsten van dit onderzoek en voornamelijk de analyse van de resultaten besproken. Ook de beperkingen van het onderzoek worden in kaart gebracht. Tevens worden aanbevelingen gesuggereerd naar de hulpverlening en naar verder onderzoek. De referentielijst voldoet aan de APA (American Psychological Association) normen.

7

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ DEEL 1 : METHODOLOGIE 1.1

Inleiding

“Wetenschap is een bewegend beeld van de werkelijkheid. Als een voleindigde gedachtegang, een verhaal dat nog niet aan zijn ontknoping toe is, groeit het beeld en ondergaat het gedaanteverwisselingen.” (Broekaert, De Fever, Schoorl, Van Hove & Wuyts, 1997). Zowel alcoholals druggebruik vormen een belangrijk volksgezondheidsprobleem in heel wat Westerse landen. Illegale drugs zoals heroïne, cocaïne, amfetamines en cannabis worden wereldwijd misbruikt, maar de koploper van de misbruikte middelen is alcohol. Uit onderzoek is immers gebleken dat 8.5% van de populatie in de Verenigde Staten een alcoholprobleem zou hebben, tegenover 2% met een drugprobleem (NIAAA, 2008) In onze maatschappij is er een blijvende aandacht voor dergelijke problematiek. Er wordt geïnvesteerd in allerhande maatregelen om problematisch middelenmisbruik aan te pakken. Preventie, behandeling, schadebeperking en re-integratie in de maatschappij zijn dan ook enkele pijlers die men binnen het gezondheidsperspectief voorop stelt (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). De aanpak van het probleem kan verschillende vormen aannemen. Repressieve maatregelen hebben doorheen de jaren in verschillende landen behoorlijk wat aandacht gekregen. Preventiemaatregelen werden vanaf de jaren ‟70 eveneens op touw gezet met de bedoeling mensen bewust te maken voor het gevaar van overmatig gebruik van middelen. Harm reduction of schadebeperkende maatregelen hebben als doel de schadelijke gevolgen van het gebruik

te

verminderen.

gebruikersruimten,

Voorbeelden

gecontroleerde

hiervan

heroïneverstrekking,

zijn

spuitenruilprogramma‟s,

enzovoort

(Broekaert

&

Vanderplasschen, 2008). Verder zijn er nog de verschillende behandelvormen, zoals ambulante, semi-residentiële en residentiële programma‟s. De evaluatie van bijvoorbeeld langdurige residentiële programma‟s heeft sterk uiteenlopende resultaten, maar we kunnen hier wel een algemene lijn in detecteren: 30 tot 50% van de personen die een dergelijke langdurig programma starten, ronden dit ook succesvol af (EMCDDA, 2002). Een opmerkelijk fenomeen in België is dat de behandeling van alcoholen drugproblematieken voor een groot deel gescheiden wordt (Kinnunen & Nilson, 1999). In 8

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ heel wat andere landen zoals Nederland, Duitsland en de Verenigde Staten is dit niet het geval. Alcohol- en druggebruikers kunnen er dikwijls in dezelfde programma‟s terecht. De scheiding die we in ons land vaststellen lijkt eveneens voorbij te gaan aan het feit dat polidruggebruik eerder een regel aan het worden is dan een uitzondering (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). In België komt het grootste deel van de mensen met een drugverslaving die hulp zoeken in een voorziening terecht met een RIZIV-conventie. Dit zijn bijvoorbeeld

de

dagcentra,

crisisinterventiecentra,

medisch-sociale

opvangcentra,

therapeutische gemeenschappen en dergelijke. Zij hebben als opdracht het specifiek aanbod aan drughulpverlening binnen de geestelijke gezondheidszorg te organiseren (VVBV, 2003). Dit is pas in de jaren ‟70 op gang gekomen. Daarvoor bestonden er enkel de traditionele gezondheidscentra die zich focusten op mensen met een alcoholprobleem en die niet de intentie hadden om cliënten met een drugprobleem op te vangen. In 1972 en 1975 openden twee therapeutische gemeenschappen voor het eerst hun deuren. Niet veel later ontstonden ook crisiscentra, dagcentra en andere voorzieningen die zich specifiek richtten op mensen met drugproblemen. Vanaf de jaren 80 – 90 lieten de traditionele gezondheidscentra, die hiervoor enkel mensen met een alcoholprobleem opvingen, stelselmatig mensen die afhankelijk zijn van illegale middelen toe (Vanderplasschen, De Bourdeaudhuij & Van Oost, 2002). Een deel van deze mensen die de dag van vandaag hulp zoeken, wordt dus ondergebracht in Centra Geestelijke

Gezondheidszorg,

Psychiatrische

Verzorgingstehuizen

of

units

voor

verslavingszorg binnen Psychiatrische Ziekenhuizen. Het is binnen deze laatste categorie dat men vaak te maken heeft met een gemengd publiek. Mensen met een alcoholprobleem zitten dikwijls in dezelfde leefgroep van mensen met een drugprobleem. Het is binnen deze context dat dit onderzoek zich situeert. 1.2

Probleemstelling

De probleemstelling binnen een onderzoek kunnen we opsplitsen in twee delen: de vraagstelling, waar we een antwoord op zullen vinden aan de hand van onze gegevens, en een doelstelling, die aangeeft wat een onderzoeker uiteindelijk wenst te bereiken (Maso & Smaling, 1998). De vraagstelling van mijn onderzoek luidt als volgt: wat zijn de verschillen en gelijkenissen tussen mensen die alcohol misbruiken en mensen die voornamelijk drugs misbruiken binnen de residentiële behandelingscontext waar beide groepen samen worden behandeld. Meer 9

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ specifiek zullen we de socio-demografische kenmerken onderzoeken bijvoorbeeld geslacht, leeftijd en opleiding. Daarnaast werden ook de verschillende probleemgebieden, zoals lichamelijke gezondheid, familie en sociale relaties, psychische gezondheid en dergelijke van de beide groepen met elkaar vergeleken. Aan het onderzoek werd eveneens een doelstelling gekoppeld. De verschillen en gelijkenissen tussen beide doelgroepen zouden ons in staat moeten stellen om huidige knelpunten en problemen binnen de hulpverlening op te sporen. De behandeling en begeleiding van mensen met een alcohol- of drugprobleem zou op termijn moeten aansluiten bij de gevonden gelijkenissen en verschillen. 1.3

Kadering van het onderzoek binnen de orthopedagogiek

“Orthopedagogiek is de wetenschap van het handelen in moeilijke opvoedingssituaties” (Broekaert, De Fever, Schoorl, Van Hove & Wuyts, 1997). Aan de hand van dit onderzoek proberen we de werkelijkheid in kaart te brengen. We gaan na wat de kenmerken zijn van alcoholen druggebruikers die in een residentiële setting verblijven en die samen worden behandeld voor hun problematiek. Wetenschappelijk onderzoek kan zich in principe richten op alle aspecten van een problematische opvoedingssituatie. We moeten ons wel blijven afvragen waar de orthopedagogische relevantie van een onderzoek gelegen is dat afhankelijk is van de mate waarin het kan bijdragen aan het veranderingsproces en aan het optimaliseren van het professioneel handelen in deze situaties (Ruijssenaars, van den Bergh & Schoorl, 2008). Door de verschillen en gelijkenissen tussen alcoholen druggebruikers in behandeling te detecteren, kunnen we een bijdrage leveren aan de reeds bestaande hulpverlening door deze op de resultaten af te stemmen. Wanneer bijvoorbeeld druggebruikers het moeilijker hebben om hun agressie onder controle te houden dan mensen met een primair alcoholprobleem, dan kan gesuggereerd worden om een specifieke module te creëren voor deze groep die de agressiviteit van de druggebruikers specifiek gaat aanpakken. 1.4

De keuze voor kwantitatief onderzoek

Wanneer je een onderzoek wil opzetten, moet je voor jezelf uitmaken wat soort gegevens je wil gaan verzamelen. Leg je de nadruk op het beschrijven en verklaren van de details van 10

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ individuele onderzoekselementen of ga je aan de hand van een hele reeks gegevens en cijfermateriaal op zoek naar algemene wetmatigheden? Volgens De Fever kunnen we de keuze tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek niet echt baseren op de superioriteit van één van beide, maar moeten we rekening houden met methodisch – technische overwegingen. De keuze is onder andere afhankelijk van de vraagof probleemstelling, van de situatie, de condities of omstandigheden, van het onderwerp of het doel en van de voorkennis (Broekaert, De Fever, Schoorl, Van Hove & Wuyts, 1997). Het echte probleem situeert zich dus niet volledig bij de keuze tussen de kwalitatieve en de kwantitatieve methode, maar hoe orthopedagogische onderzoekers hun onderzoek in functie van de vraagstelling kunnen verrichten. We mogen het “handelen”, zoals Broekaert in zijn definitie gebruikt, eveneens niet uit het oog verliezen. Het „handelen‟ vormt namelijk de basis binnen de orthopedagogiek. Dat handelen zal mee bepaald worden door ons nadenken over bepaalde fenomenen en door onze reflecties op de werkelijkheid. Dit laatste kunnen we pas uitvoeren wanneer we over voldoende materiaal en elementen beschikken die ons tot nadenken aanzetten. Pas daarna kan men als “reflective practitioner” het eigen handelen in vraag stellen en proberen achterhalen hoe men dat handelen kan verbeteren. Hij reflecteert voortdurend over het werk dat hij reeds gedaan heeft en zal nadenken over hoe hij dat werk kan optimaliseren. Het is dus een voortdurend kritisch kijken naar het eigen handelen en de effecten hiervan (Jenner & Segraeus, 2005). In deze studie werd gekozen voor een kwantitatieve onderzoeksmethode. Hierbij heeft de onderzoeker oog voor het analytische. Men neemt een bepaald deeltje van de werkelijkheid onder de loep en men probeert beetje bij beetje de werkelijkheid te omvatten (Broekaert, De Fever, Schoorl, Van Hove & Wuyts, 1997). Er zijn verschillende voor- en nadelen verbonden aan de keuze voor een kwantitatief onderzoeksopzet. Een voordeel kan bijvoorbeeld zijn dat je de mogelijkheid hebt tot het verzamelen van veel items. Wanneer je als onderzoeker voldoende mensen bevraagd hebt, kan je als het ware een generalisatie naar de populatie maken. Hoe meer respondenten je hebt, hoe groter de kans dat je uitkomst representatief is voor de populatie. Aan de andere kant mis je bij kwantitatief onderzoek de subjectiviteit in de resultaten. Het unieke verhaal van de respondenten doet er minder toe, waardoor je minder zal gefocust zijn op details die belangrijk kunnen zijn voor het onderzoek (Baarda & De Goede, 2006). 11

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ 1.5

Samenstelling van de onderzoeksgroep

De gegevens die verzameld werden, komen respectievelijk van cliënten die op dat moment in opname waren in Ontwenningskliniek De Pelgrim in Oosterzele, het Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Amandus (Reigerlo B) in Beernem en het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilig Hart (De Wending 1) in Ieper. Er wordt hier voor de benaming “cliënten” en niet voor “patiënten”. “Cliënt” is afkomstig van het Latijnse woord “cluere” wat betekent “luisteren”. “Patiënt” vindt zijn oorsprong in het Latijnse woord “pati” wat letterlijk “lijden” betekent. Vanuit mijn eigen orthopedagogische achtergrond ben ik eerder geneigd om een terminologie te gebruiken waarin een belangrijk kenmerk van de hulpverlening naar voor komt, namelijk luisteren naar de mensen (Imrie, 1994). Ontwenningskliniek De Pelgrim is een gespecialiseerde open psychiatrische dienst die personen behandelt die omwille van alcohol, medicatie of andere drugs problemen hebben. Men heeft een capaciteit van 60 volwassenen (ouder dan 18 jaar) en biedt de mogelijkheid aan om als koppel te worden opgenomen. Zowel groeps- als individugericht wordt er gewerkt aan het

verslavingsprobleem.

Daarnaast

zijn

een

aangepast

behandelingsplan

en

ontslagmanagement pijlers binnen deze voorziening (De Pelgrim, 2007). Het Psychiatrisch ziekenhuis Sint-Amandus is gelegen in Beernem. Binnen het ziekenhuis heeft men een afzonderlijke afdeling die de naam “Reigerlo B” draagt. Daar biedt men intensieve psychiatrische verslaafdenzorg voor volwassen personen die met diverse verslavingsproblemen en onderliggende psychiatrische problemen te kampen krijgen (comorbiditeit). Men legt het accent voornamelijk op behandeling en hervalpreventie. Men heeft er een gesloten afdeling, waar de nadruk gelegd wordt op een gesloten behandeling op het moment dat de mensen het meest kwetsbaar zijn. Men heeft er ook een open deel waarbij men de deur letterlijk open zet en mensen dus meer vrijheid krijgen mits het nakomen van verschillende afspraken (Sint-Amandus, 2008-2009). Tot slot komen de cliëntgegevens van mensen die behandeld werden in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilig Hart. De Wending 1 vormt binnen het ziekenhuis een afzonderlijke opnameafdeling waar mensen die ernstige problemen hebben door het misbruik van middelen, vooral alcoholen medicatiegebruik, terecht kunnen. De behandeling voor illegaal druggebruik wordt echter beperkt tot lichamelijke ontwenning en dit gedurende twee weken. Daarna zal men gericht doorverwijzen naar een ander centra (Heilig Hart, 2007).

12

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ We werken met cliënten die een residentiële behandeling zijn gestart omwille van hun alcoholen/of druggerelateerde problemen. Er zijn echter enkele criteria waar deze mensen aan moeten voldoen alvorens te mogen deelnemen aan het onderzoek. Ze moeten ouder dan 18 jaar zijn. Kinderen en jongvolwassenen worden dus niet in deze studie opgenomen. Aangezien de interviews in het Nederlands worden afgenomen, is het een vereiste dat de cliënten de Nederlandse taal eigen zijn. Daarnaast is het eveneens noodzakelijk dat ze in eerste instantie opgenomen zijn voor hun alcoholen/of drugprobleem. Als laatste criterium moeten ze minstens 7 dagen en maximaal 21 dagen op de afdeling verblijven. Cliënten die dus niet kunnen deelnemen aan het onderzoek zijn diegenen die niet opgenomen zijn voor hun alcoholen/of drugprobleem, maar waar een ander probleem de prioriteit krijgt (bijvoorbeeld medicatie). Een ander exclusiecriterium is dat de cliënten niet residentieel verblijven in de afdeling, maar een dagbehandeling volgen. Wanneer de cliënt lijdt aan het syndroom van Korsakoff of over zeer beperkte cognitieve mogelijkheden beschikt dan kan hij of zij ook niet deelnemen evenmin als mensen met acute psychotische symptomen. 1.6

Groepsindeling

Vervolgens gaan we mensen die afhankelijk zijn van drugs vergelijken met diegenen die afhankelijk zijn van alcohol. Uit de voorgaande beschrijving is duidelijk geworden dat deze twee doelgroepen niet zo eenvoudig af te bakenen zijn. Verschillende mensen, namelijk 47 van de 74, zijn in opname voor hun alcoholafhankelijkheid. Daarnaast zijn er 16 mensen die enkel afhankelijk zijn van illegale middelen en hiervoor werden opgenomen. Dan blijven er nog 11 mensen over in de restgroep die afhankelijk zijn van een combinatie van twee of drie middelen, namelijk alcohol en illegale middelen en/of benzodiazepines. In voorgaande studies, zoals deze van Slesnick en collega‟s werden twee groepen vergeleken die op basis van hun primaire probleem werden onderscheiden (Slesnick, Bartle-Haring, Glebova & Glade, 2008). Men had aan de ene kant de alcoholgebruikers, diegenen die als voornaamste probleem alcohol hadden opgegeven, en aan de andere kant de druggebruikers, die als voornaamste probleem een illegaal middel hadden opgegeven. Het was in deze studie mogelijk dat alcoholgebruikers naast alcohol ook nog illegale middelen gebruikten en dat druggebruikers eveneens alcohol dronken naast het gebruik van drugs. In een studie van Tam, Weisner en Mertens werden alcoholgebruikers vergeleken met alcohol & druggebruikers, waarbij het ook mogelijk was dat deze laatste groep medicatie misbruikte (Tam, Weisner & Mertens, 2000). Op basis van deze studies werd de steekproef in dit onderzoek in twee 13

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ groepen verdeeld. De eerste groep zal bestaan uit mensen die enkel in opname zijn voor hun alcoholafhankelijkheid (n=47) en de tweede groep uit mensen die in opname zijn voor een illegaal middel of een combinatie van illegale middelen en alcohol en/of medicatie (n=27). In het vervolg van deze studie zullen we het respectievelijk hebben over groep A en groep D. 1.7

Procedure

Alle statistische analyses werden uitgevoerd met behulp van het programma SPSS- Statistical Programme for Social Sciences. Diegenen die afhankelijk zijn van alcohol worden in het onderzoek vergeleken met diegenen die voornamelijk afhankelijk zijn van drugs. Hiervoor maken we gebruik van de Student t-test en de X²-test. De t-test is bedoeld om op een verantwoorde manier steekproefresultaten te generaliseren naar de populatie. Voor het nagaan van significante verschillen tussen twee variabelen van nominaal en/of ordinaal niveau werd gebruik gemaakt van de Pearson X²-test. Verschillen werden als significant beschouwd vanaf een p-waarde kleiner of gelijk aan 0.05 (Schuyten, 2005). 1.8

Dataverzameling

Voor mijn eigen onderzoek heb ik gekozen voor de EuropASI. Deze zal ik vervolgens toelichten gevolgd door het beschrijven van de procedure van het afnemen van deze vragenlijst en de voor- en nadelen die verbonden zijn aan het interview. 1.8.1 Europ-ASI De Addiction Severity Index (ASI) is een betrekkelijk korte, semi-gestructureerde vragenlijst die ontworpen is met de bedoeling belangrijke informatie te verschaffen over de aspecten die bijgedragen hebben tot het alcohol- of drugmisbruik van een bepaalde cliënt. De Europ-ASI is de eerste stap in het ontwikkelen van een profiel van de desbetreffende cliënt dat op die manier een meerwaarde kan bieden voor onderzoek of voor de verfijning van de behandeling (McLellan, Luborsky, Woody & O‟Brien, 1980). De vragenlijst bestaat uit zeven leefgebieden die bevraagd zullen worden: lichamelijke gezondheid; arbeid, opleiding en inkomen; alcohol; drugs; justitie en politie, familie en sociale relaties en psychische en emotionele klachten. Zo gaat men voor het domein lichamelijk gezondheid na wat de chronische klachten zijn, welke medicatie men hiervoor 14

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ inneemt, hoeveel ziekenhuisopnames men heeft gehad enzovoort. Aan het einde van ieder leefgebied vraagt men aan de cliënt in welke mate hij of zij last heeft van de desbetreffende problemen: 0 staat voor helemaal geen last, 1 voor een beetje last, 2 voor nogal wat last, 3 voor tamelijk veel en 4 voor erg veel. Op dezelfde manier wordt bevraagd in welke mate de cliënt extra behandeling voor deze problemen noodzakelijk vindt. Na het stellen van de vragen wordt door de interviewer een inventarisatie gemaakt van de positieve en negatieve elementen uit elk domein, waarna een subjectieve inschatting gemaakt wordt van de ernst van de problematiek en de nood aan een eventuele behandeling. Het volgende is een algemene richtlijn voor het inschatten van de problemen: 0-1

Niet werkelijk een probleem; behandeling niet nodig

2-3

Klein probleem; behandeling waarschijnlijk niet nodig

4-5

Redelijk ernstig probleem; enige behandeling is wel nodig

6-7

Behoorlijk ernstig probleem; behandeling noodzakelijk

8-9

Extreem ernstig probleem; behandeling beslist noodzakelijk

Men bekomt per leefgebied één cijfer dat aangeeft hoe ernstig de noodzaak van hulp bij de problemen aangewezen is door de interviewer. Voor de afname van een volledige vragenlijst, mag men al gauw 45 tot 60 minuten aanrekenen (EuropASI handleiding De Sleutel). De vragenlijst is bovendien semi-gestructureerd. Dat wil zeggen dat de gegevens die eruit verkregen worden overal op dezelfde manier verzameld worden. Indien de interviewers goed zijn opgeleid, dan heeft deze vragenlijst een goede betrouwbaarheid en validiteit waardoor deze breed kan ingezet worden voor klinische doeleinden (DeJong, Willems, Schippers & Hendriks, 1995). 1.8.2 Procedure De afname van de vragenlijsten vond plaats tussen de maanden augustus en december 2008. Zelf stond ik gedurende deze maanden iedere dinsdag ter beschikking en heb hierdoor 15 interviews kunnen afnemen. Aan het afnemen van interviews zijn er altijd een aantal voor- en nadelen verbonden. Zo kan een respondent zich bijvoorbeeld niet altijd bewust zijn van zijn/haar gedrag en dus een foutief antwoord geven. Wanneer je iemand bijvoorbeeld bevraagd naar zijn/haar druggebruik 15

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ dan kan het zijn dat dit gebruik zo een gewoonte in diens leven is geworden dat de persoon in kwestie zich niet meer bewust is van het feit dat het problematisch is. Mensen hebben ook een selectief geheugen. Gebeurtenissen die ze zich niet willen herinneren, laten ze weg uit het verhaal, waardoor het niet meer volledig is. Een tweede nadeel van een interview kan zijn dat de respondent sociaal wenselijke antwoorden gaat geven. Als ik mensen bevraag naar de last die ze ondervinden bij hun druggebruik geven velen aan hier geen last meer van te hebben, terwijl ze enkele vragen ervoor vertelden dat ze nog veel aan hun druggebruik dachten. Alle interviews werden persoonlijk afgenomen en ook daar zijn enkele nadelen aan verbonden: het vergt wat tijd van de onderzoekers om alle interviews gedaan te krijgen, soms is dit moeilijk te organiseren aangezien je met verschillende instanties moet samenwerken en dus met verschillende agenda‟s rekening moet houden. Het is ook niet strikt anoniem aangezien je met de respondenten in contact komt. Naast de nadelen van het afnemen van interviews zijn er ook een reeks voordelen aan verbonden: je kan veel vragen stellen, je loopt minder kans dat mensen bepaalde vragen niet willen of kunnen invullen, je hebt een goede controle op het invullen en je kan een woordje uitleg geven als de mensen iets niet begrijpen (Baarda & De Goede, 2006). Dit alles was van toepassing in het onderzoek. 1.9

Enkele methodologische criteria 1.9.1

Betrouwbaarheid

Betrouwbaar zijn waarnemingen, die dezelfde resultaten opleveren nadat de onderzoeker het onderzoek opnieuw uitvoert met eenzelfde aanpak (De Laet, Offermans & Toye, 2004). Onderzoeksmetingen kunnen afhankelijk zijn van het toeval. Hoe minder ze van het toeval afhankelijk zijn, hoe betrouwbaarder de metingen zullen zijn. Het is noodzakelijk na te gaan hoe het zit met de betrouwbaarheid van deze metingen (Schuyten, 2005). We moeten tijdens ons onderzoek rekening houden met enkele factoren die de betrouwbaarheid nadelig kunnen beïnvloeden. De omgeving waar het interview afgenomen wordt, kan hier een belangrijke rol in spelen. Wanneer het rumoerig is, bestaat de mogelijkheid dat de persoon in kwestie zich minder goed kan concentreren en daardoor de vragen niet representatief beantwoordt. De interviews die ik persoonlijk heb afgenomen, gebeurden in een kleine bibliotheek van de voorziening. Niemand die kon passeren of die binnen en buiten liep. De kans dat de antwoorden verstoord werden door omgevingsfactoren 16

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ is met andere woorden miniem. Tijdens de afname van mijn interviews heb ik niet onmiddellijk moeilijkheden ondervonden of factoren tegengekomen die erop wezen dat mensen zich niet op hun gemak voelden en daarom geen consistente antwoorden konden geven. We kunnen spreken van interne betrouwbaarheid: de gegevensverzameling, data-analyse en de conclusies binnen het onderzoek zelf moeten consistent zijn. Wanneer een andere onderzoeker binnen hetzelfde onderzoek tewerkgesteld wordt, dan moet deze op dezelfde manier de gegevens verzamelen, analyseren en conclusies trekken. De interviews die door andere onderzoekers werden afgenomen, gebeurden op dezelfde manier. Daarnaast heeft men de externe betrouwbaarheid: twee onderzoekers moeten, als ze alles op dezelfde manier uitvoeren, tot vergelijkbare resultaten komen (Baarda & De Goede, 2006). Op die manier hebben

we

binnen

dit

onderzoek

tegemoet

kunnen

komen

aan

de

interbeoordelaarsbetrouwbaarheid. De ernstscores werden aan het einde van ieder leefgebied door mijzelf bepaald. Op de vakgroep werden deze scores, onafhankelijk van mijn resultaten, door Kathy Colpaert opnieuw opgesteld en vergeleken met mijn bekomen resultaten. Bij twijfel werd een derde onafhankelijke persoon ingeschakeld. 1.9.2

Validiteit

“Zijn de conclusies getrokken uit het onderzoek juist?” (Schuyten, 2007) Onze uitkomsten moeten een weerspiegeling zijn van datgene wat we wilden meten. Als we iets willen weten over bijvoorbeeld het geslacht van de mensen die drugs misbruiken en opgenomen zijn in een residentiële setting dan wordt er van onze resultaten ook verwacht dat zij ons hier een antwoord zullen op geven. We onderscheiden ook hier opnieuw twee soorten validiteit. De interne validiteit is de mate waarin het redeneren binnen het onderzoek correct is uitgevoerd. We stellen ons dus de vraag of onze probleemstelling opgelost of beantwoord kan worden aan de hand van dit onderzoeksopzet. Kunnen we verschillen en gelijkenissen tussen mensen die in behandeling zijn voor hun alcoholprobleem en mensen die in behandeling zijn voor drugproblemen achterhalen aan de hand van dit onderzoek? De interne validiteit kan gewaarborgd worden aan de hand van enkele mogelijkheden zoals het maken van (veld)notities of het bijhouden van een dagboek. De belangrijkste kenmerken van de geïnterviewde personen werden genoteerd. Ook overleg met andere onderzoekers zorgt voor een interne validiteit. Het was te allen tijde 17

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ mogelijk om de gevonden resultaten te bespreken met iemand van de vakgroep. Het verzamelen van uitgebreid contextmateriaal en het inschakelen van mede-informanten was niet aan de orde (Schuyten, 2007). Binnen ons onderzoek is deze interne validiteit eerder beperkt. Volgens Maso en Smaling kan interne validiteit vooral gegarandeerd worden door bijvoorbeeld kwalitatieve gevalsstudies. Tijdens ons onderzoek hadden we niet de ruimte en de tijd om mensen uitvoerig te gaan observeren of om een kwalitatieve dialoog uit te bouwen (Maso & Smaling, 1998). Naast de interne validiteit hebben we ook de externe validiteit waarmee we de mate bedoelen waarin de conclusies toegepast kunnen worden op de gehele populatie, m.a.w. de generaliseerbaarheid van de resultaten (Boeije, 2005). We willen met ons onderzoek uitspraken gaan doen over alcohol en druggebruikers die opgevangen worden in een residentiële setting. Het is onmogelijk om al deze mensen te gaan bevragen, dus moesten we een steekproef trekken. Relevante verschijnselen uit de populatie moeten ook en verhoudingsgewijs in onze steekproef terug te vinden zijn (Schuyten, 2005). Zo vindt men in de literatuur bijvoorbeeld dat mannen meer vertegenwoordigd zijn dan vrouwen in de residentiële verslavingszorg. Ook in dit onderzoek was dat het geval. Ook mensen uit verschillende leeftijdcategorieën komen in dit onderzoek aan bod. De steekproef moet eveneens voldoende groot zijn. Als deze te klein is dan gaat dit gepaard met onbetrouwbare schattingen of toetsingen waardoor foute conclusies worden getrokken en verkeerde adviezen worden gegeven. Voor mijn onderzoek werden 74 interviews gebruikt wat het betrouwbaar maakt om de gevonden conclusies te veralgemenen naar de populatie, aangezien de steekproef groter is dan 30 (Schuyten, 2005). 1.10

Enkele ethische overwegingen

Het onderzoek loopt in overeenstemming met de Wet ter Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer (08/12/1992, gewijzigd op 11/12/1998) en met de Wetgeving op het Beroepsgeheim (Art. 458 van het Strafrechtboek). Het beroepsgeheim van de participanten wordt met andere woorden gerespecteerd. Het empirisch luik van mijn masterproef kadert in een doctoraatsonderzoek van Kathy Colpaert. Het globale onderzoeksproject werd binnen dit onderzoek goedgekeurd door de Commissie Ethiek van de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen van de Universiteit Gent en door de Commissie Ethiek van het UZGent.

18

Deel 1: Methodologie ___________________________________________________________________________ Het principe van de geïnformeerde toestemming of “informed consent” probeert ons te verzekeren dat de onderzochten vrijwillig aan het onderzoek deelnemen en dat deze de eventuele risico‟s of verplichtingen die eraan verbonden zijn, kennen (Bogdan & Biklen, 1998). Daarvoor wordt bij aanvang van het interview gevraagd om een formulier in te vullen met betrekking tot deze toestemming. We maken hier binnen dit onderzoek eveneens gebruik van. De persoon in kwestie kan dus weigeren om aan het onderzoek deel te nemen of beslissen om tijdens het onderzoek zijn deelname te beëindigen. Volgens Faden en collega‟s zijn er drie principes aan de geïnformeerde toestemming verbonden, namelijk: het principe van de autonomie. Dit wil zeggen dat de participant vrij is om te kiezen of hij al dan niet deelneemt. Ook de privacy valt hieronder. Verder hebben we het principe van de heilzaamheid wat staat voor het feit dat het welzijn van de mens voorop staat. En het laatste principe is dat van de gerechtigheid (Faden, Beauchamp & King, 1986). In welke mate is het gerechtvaardigd dat iemand deelneemt aan het onderzoek. We geven hier nog even aandacht aan het feit dat er geen consequenties vasthangen aan het feit of iemand al dan niet deelneemt aan het onderzoek. Voordelen, nadelen en wederkerigheid worden eveneens in rekening gebracht tijdens deze studie. Welke meerwaarde heeft dit onderzoek voor de onderzochten? Hoeveel tijd en energie moeten ze in dit onderzoek steken? Is er een evenwichtige balans? Het voordeel voor deze mensen is niet dat ze een beloning ontvangen voor hun deelname. Het is eerder een voordeel op lange termijn, namelijk dat we aan de hand van dit onderzoek de hulpverlening op het vlak van alcoholen druggebruik kunnen optimaliseren. Er is echter ook een directere positieve ervaring voor hen weggelegd, namelijk dat er iemand is die geïnteresseerd is in hun verhaal. Iemand luistert naar wat ze te zeggen hebben. Eerlijkheid en vertrouwen, het akkoord dat de onderzochten geven over wat er met de data gaat gebeuren en wie er allemaal toegang toe heeft, zijn ook hier belangrijke pijlers. Een onderzoeker zal echter moeilijk kunnen achterhalen of iemand de waarheid spreekt of niet. Het is echter zo dat als een participant zich goed of op zijn gemak voelt bij de onderzoeker, het meer waarschijnlijk is dat deze eerlijk en oprecht op de vragen zal antwoorden (Bogdan & Biklen, 1998). Naast vertrouwen en eerlijkheid is ook de anonimiteit een belangrijk element in om het even welk onderzoek. De gegevens worden anoniem verwerkt en zullen enkel voor dit doeleinde gebruikt worden. Er zullen geen namen van personen vermeld worden tijdens het verwerken van de data of het formuleren van conclusies en adviezen. 19

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ DEEL 2: THEORETISCH KADER 2.1

Inleiding

In dit deel wordt er gekeken naar wat wetenschappelijk onderzoek reeds aan informatie bij elkaar heeft gebracht. Een theoretisch kader wordt geschetst aan de hand van drie onderdelen: In deel 1 wordt dieper ingegaan op problematisch alcoholgebruik om een antwoord te kunnen formuleren op de vraag hoeveel de alcoholconsumptie bedraagt binnen de populatie. Alvorens hier effectief op in te gaan, wordt een korte geschiedenis weergegeven. Vervolgens zal het begrip “alcohol” verder worden ontleed aan de hand van enkele definities en de DSM-IV definitie voor misbruik en afhankelijkheid. In het laatste onderdeel staat de hulpverlening centraal. In deel 2 wordt dezelfde onderverdeling aangehouden voor het beschrijven van het problematisch druggebruik. Een korte schets van de geschiedenis, de begripsomschrijving, de prevalentie van verschillende middelen en tenslotte de hulpverlening komen hier aan bod. Deel 3 zal tenslotte de nadruk leggen op alcoholen druggebruikers die de stap naar de residentiële hulpverlening hebben gezet. Er wordt nagegaan wanneer mensen precies de hulp inroepen van professionelen. Vervolgens worden de socio-demografische verschillen en gelijkenissen van deze doelgroep besproken aan de hand van de variabelen geslacht, leeftijd, opleiding, werk, familiale status en criminele activiteiten. Er wordt afgesloten met een overzicht van de ernstscores van de EuropASI voor deze cliënten. 2.2

Problematisch alcoholgebruik 2.2.1

Inleiding

Alcohol is door vele onderzoekers en wetenschappers bestudeerd en onderzocht. Om helemaal correct te zijn, moeten we eigenlijk spreken van ethylalcohol (ethanol) i.p.v. alcohol. Het is een natuurlijk product dat ontstaat uit de gisting (fermentatie) van suikerhoudende producten. Micro-organismen halen de suikerhoudende stoffen uit vele fruitsoorten om deze af te breken en er energie uit halen. Als bijproduct ontstaat dan alcohol. We kunnen dus 20

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ stellen dat zowel mens als dier in de loop van de eeuwen regelmatig met alcohol in contact is gekomen. We kunnen ons niet altijd baseren op geschreven bronnen, maar er wordt verondersteld dat tot ongeveer tienduizend jaar geleden de mensen enkel die alcoholhoudende producten gebruikten die ze al dan niet per toeval in de natuur vonden. De eerste alcoholische dranken werden dan ook gemaakt van bessen en honing. Men vindt deze nog in verschillende stammen terug, bijvoorbeeld bij de Maya‟s. In de Westerse wereld werden alcoholische consumpties al gauw een veilig alternatief voor water. We moeten hier wel bij vermelden dat het alcoholpercentage in de dranken behoorlijk laag lag in die tijd. Vanaf 1300 tot 1650 kon men in de Nederlanden een enorme toename constateren van ambachtelijke brouwerijen. In de loop van de tijd werden dan ook allerlei regels, wetten en richtlijnen uitgeschreven om het gebruik van alcohol binnen de perken te houden. In Amerika steeg al heel gauw het gebruik van alcohol, maar ook in Europa werd een duidelijke stijging vastgesteld vanaf de jaren zestig. Dit had onder andere te maken met de verhoogde levensstandaard en de spectaculaire verruiming van het aanbod (Dom, 2000). Studies tonen aan dat het gebruik van middelen die ons bewustzijn beïnvloeden onze interesse altijd hebben opgewekt. De voorkeur voor een bepaald product veranderde doorheen de tijd, maar de vraag naar psychoactieve middelen is echter nooit afgenomen (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). Het was reeds ten tijde van de Grieken en Romeinen dat men alcohol ging gebruiken voor zijn opwekkende en kalmerende eigenschappen. De problemen die hiermee samenhingen werden pas besproken rond de periode van de industriële revolutie (Van Epen, 1988). De volgende hoofdstukken zullen een overzicht geven van de centrale aspecten van het fenomeen problematisch alcoholgebruik. Er wordt eerst dieper ingegaan op de verschillende verklaringsmodellen die doorheen de tijd over alcoholgerelateerde problemen werden ontwikkeld. Verder zal er gebruik gemaakt worden van twee classificatiesystemen om duidelijkheid te scheppen in de terminologie misbruik en afhankelijkheid. Vervolgens wordt er een hoofdstuk besteed aan de prevalentie van alcoholproblemen om een zicht te krijgen op het voorkomen in de algemene bevolking. Aangezien er een percentage van de problematische alcoholgebruikers beroep doet op de hulpverlening wordt er als laatste even stilgestaan bij de hulpverlening.

21

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ 2.2.2

Begripsomschrijving

In de literatuur wordt niet zo vaak het onderscheid beschreven tussen het gebruik en het misbruik van middelen. Er zijn talloze studies die een uiteenzetting geven over de prevalentie van alcohol en druggebruik (Midanik, Tammy & Weisner, 2007). Anderen zullen het algemene misbruik binnen de samenleving schetsen (Mann, Rootman, Shuggi & Adlaf, 2006). De World Health Organization (WHO) definieert “zware drinkers” als diegenen die binnen de 24 uren minstens 6 alcoholische consumpties nuttigen en dit minstens één maal per week. “Gevaarlijke drinkers” zijn diegenen die 4 glazen alcohol drinken op minstens 21 dagen van de maand of 6 glazen op minstens 9 dagen van de maand. Een “hevige episodische drinker” zal bij iedere drankgelegenheid minstens 6 glazen nuttigen (WHO, 2004). Een duidelijker onderscheid tussen welk gebruik nu problematisch is en welk gebruik niet wordt gegeven door De Donder en Lambrechts (De Donder & Lambrechts, 2002): “Niet-problematisch gebruik: het gaat hier over een gematigd en verantwoord drinken dat geïntegreerd is in de samenleving. Men spreekt ook wel over sociaal drinken. Dit drinkpatroon geldt voor de meerderheid van de bevolking. Problematisch gebruik: dit kan enerzijds omschreven worden als een proces dat kan leiden tot afhankelijkheid. In dat geval is het vooral een gezondheidprobleem met een (ernstige) weerslag op andere domeinen (gezin, werk,…). We spreken anderzijds ook van problematisch gebruik wanneer men drinkt in een verkeerde situatie (bijvoorbeeld in het verkeer) of op een verkeerd tijdstip (bijvoorbeeld op het werk). In de meeste gevallen speelt de hoeveelheid een belangrijke rol, al kan in sommige settings een geringe hoeveelheid al voor problemen zorgen.” Hieronder worden twee belangrijke begrippen beschreven die in het kader van problematisch gebruik van middelen niet weg te denken zijn, namelijk „misbruik‟ en „afhankelijkheid‟ (zie kader). Ze werden gedefinieerd door de DSM-IV, wat staat voor Diagnostic and Statistical Manual, Fourth Edition. Het is een classificatiesysteem, uitgegeven door de American Psychiatric Association. Het geeft een overzicht van alle psychiatrische stoornissen, waaronder de aan middelen gebonden stoornissen (Hasin, Hatzenbuehler, Keyes & Ogburn, 2006). Deze stoornissen kunnen we vervolgens opdelen in twee grote groepen, namelijk de stoornissen in het gebruik van een middel en de stoornissen door het gebruik van een middel 22

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ (Broekaert, 2007). Het is in deze eerste groep dat we misbruik en afhankelijkheid kunnen situeren (zie tabel 1 en 2). Tussen beide begrippen is er een relatie vast te stellen: misbruik zal altijd afhankelijkheid vooraf gaan. Tabel 1: Definiëring ‘misbruik’ volgens DSM-IV Misbruik A. Een patroon van het onaangepast gebruik van alcohol dat significante beperkingen of lijden veroorzaakt, zoals in een periode van twaalf maanden blijkt uit ten minste één (of meer) van de volgende: (1) Herhaaldelijk gebruik van alcohol met als gevolg dat het niet meer lukt om in belangrijke mate te voldoen aan verplichtingen op het werk, school of thuis. (2) Herhaaldelijk gebruik van alcohol in situaties waarin het fysiek gevaarlijk is. (3) Herhaaldelijk, in samenhang met alcohol, in aanraking komen met justitie. (4) Voortdurend gebruik van alcohol ondanks aanhoudende of terugkerende problemen op sociaal intermenselijk terrein veroorzaakt of verergert door de effecten van het middel. B. Verschijnselen hebben nooit voldaan aan de criteria van alcoholafhankelijkheid

23

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ Tabel 2: Definiëring ‘afhankelijkheid’ volgens DSM-IV Afhankelijkheid Een patroon van onaangepast gebruik van alcohol dat significante beperkingen of lijden veroorzaakt zoals blijkt uit drie (of meer) van de volgende die zich op een willekeurig moment in dezelfde periode van twaalf maanden voordoen: (1) Tolerantie, zoals gedefinieerd door ten minste één van de volgende: (a) Een behoefte aan duidelijk toenemende hoeveelheden van alcohol om een intoxicatie of de gewenste werking te bereiken. (b) Een duidelijk verminderd effect bij voortgezet gebruik van dezelfde hoeveelheid van alcohol. (2) Onthouding, zoals blijkt uit ten minste één van de volgende: (a) Het voor alcohol karakteristieke onthoudingssyndroom. (b) Alcohol wordt gebruikt om onthoudingsverschijnselen te verlichten of te vermijden. (3) Alcohol wordt vaak in grotere hoeveelheden of gedurende langere tijd gebruikt dan het plan was. (4) Er bestaat een aanhoudende wens of er zijn weinig succesvolle pogingen om het gebruik van alcohol te verminderen of in de hand te houden. (5) Een groot deel van de vrije tijd gaat op aan activiteiten, nodig om aan alcohol te komen (bijvoorbeeld verschillende artsen bezoeken of grote afstanden afleggen), het gebruik van het middel (bijvoorbeeld kettingroken), of aan het herstel van de effecten ervan. (6) Belangrijke sociale of beroepsmatige bezigheden of vrijetijdsbesteding worden opgegeven of verminderd vanwege van het gebruik van alcohol. (7) Het gebruik van alcohol wordt gecontinueerd ondanks de wetenschap dat er een hardnekkig of terugkerend sociaal, psychisch of lichamelijk probleem is dat waarschijnlijk veroorzaakt of verergerd wordt door het middel. American Psychiatric Association. 1994. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th ed.) (DSM-IV). Washington, D.C.: APA.

24

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ Deze twee definities werden beschreven door de DSM-IV die vooral de nadruk gaat leggen op de sociale gevolgen van het middelengebruik. Een ander classificatiesysteem, de ICD-10 dat ontwikkeld werd door de World Health Organization (WH0, 1990) gaat de focus leggen op de gezondheid van de mens. Daarom omvat het ook alle medische aandoeningen waaraan iemand kan lijden (Hasin, Hatzenbuehler, Keyes & Ogburn, 2006). Onder de noemer psychische en gedragsstoornissen vallen de drug- en alcoholproblemen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen schadelijk gebruik en afhankelijkheid. Het valt op dat misbruik hier vervangen wordt door schadelijk gebruik. Men kan hiervan spreken wanneer er duidelijke aanwijzingen aanwezig zijn dat het gebruik van een middel schade kan toebrengen aan de gezondheid, zowel psychisch als lichamelijk (WHO, 1990). De criteria voor afhankelijkheid van een middel komen in grote lijnen overeen met de omschrijving die gegeven wordt door de DSM-IV. Volgens de ICD-10 moet er om te kunnen spreken van afhankelijkheid sprake zijn van een jaar waarbij aan drie of meer van de criteria wordt voldaan (Schuckit, 2000). Wat eveneens opvalt in de vergelijking van de twee classificatiesystemen is de opname van het woord „craving‟ in de ICD-10. Dat staat voor een „sterke drang of gevoel van dwang om het middel te gebruiken‟. Aangezien men het nog niet volledig eens is over de definiëring van het woord, wordt het nog niet opgenomen in de DSMIV (De Bruijn, Van Den Brink, De Graaf & Vollebergh, 2005). 2.2.3

Verschillende verklaringsmodellen

Verschillende visies, theorieën en modellen proberen ons al jaren een verklaring te geven over waarom mensen de neiging of het verlangen hebben om alcohol te misbruiken. Sommige wetenschappers gaan ervan uit dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor het gedrag dat zij stellen. Anderen beweren dat alcoholproblemen in het licht van een chronische, recidiverende hersenziekte moeten gezien worden. Verder kan verslaving gezien worden als een driehoeksverhouding tussen mens, middel en maatschappij. Ook hier wordt door verschillende onderzoekers de klemtoon ergens anders gelegd. Hieronder worden de voornaamste verklaringsmodellen rond de oorsprong en het gebruik van middelen beschreven. Doorheen de geschiedenis komen twee visies naar voor die de kijk op de verslavingsproblematiek gedomineerd hebben. In de eerste visie gaat men alcohol beschouwen als een zonde. De persoon zelf is verantwoordelijk voor het gedrag dat hij stelt. 25

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ Men kiest er zelf voor of men al dan niet alcohol gaat gebruiken en men staat eveneens in voor de mogelijke gevolgen dat dit gebruik met zich meebrengt. Men ging uiteindelijk deze mensen bestraffen met het idee hen terug bij hun gezonde verstand te brengen (Thombs, 1999). Vandaag de dag evolueert men echter naar een andere visie op verslaving. Afhankelijkheid en verslaving worden meer en meer gekoppeld aan een chronische, recidiverende hersenziekte (Van den Brink, 2005; McLellan, 2002). Deze visie is nog maar recentelijk, dus het afstemmen van de behandeling hierop is niet zo vanzelfsprekend. Het is een langdurig en geleidelijk proces, dat niet vanaf de eerste keer een succes is. Wat precies de oorzaak is van het gedrag is nog niet volledig achterhaald. Men kan er alleen maar van uitgaan dat de behandeling van een “chronische ziekte” dezelfde uitwerkingen heeft op het behandelen van de verslavingsproblematiek (McLellan, 2002). We kunnen in ieder geval wel stellen dat de mens voor dit gedrag niet zelf verantwoordelijk is. Sommigen zoeken zelfs naar een genetische oorsprong (Dom, Hulstijn & Sabbe, 2006). Beide visies hebben vandaag nog steeds een zekere invloed op ons denken. Zo wordt verslaving geassocieerd met negatief gedrag waardoor deze bevolkingsgroep als het ware gestigmatiseerd wordt binnen de samenleving (Larkin, Wood & Griffiths, 2006). Ook het idee dat verslaving gezien moet worden als een recidiverende hersenziekte wordt nog steeds onderzocht. Het gebruik en misbruik van middelen wordt door vele wetenschappers aanschouwd als een samenloop van middel, gebruiker en maatschappij (Torrens & Martin-Santos, 2000). Op die manier zijn er verschillende theorieën die de klemtoon elk op een ander domein hebben gelegd. Sommigen beweren dat de “mens” zelf de grootste invloed heeft op het al dan niet gebruiken van middelen. We weten dat de mens al zijn leven lang op zoek is naar middelen die het bewustzijn in zekere zin beïnvloeden (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). Waarom sommige mensen meer geneigd zijn om hun toevlucht te zoeken in dergelijke middelen kan bijvoorbeeld verklaard worden door het nature-nurture debat (Thombs, 1999). Hierbij wordt ervan uitgegaan dat ofwel omgevingsinvloeden ofwel erfelijke factoren hierin een rol spelen. Hierdoor heeft men een tweelingenonderzoek uitgevoerd om te gaan kijken welke van de twee beïnvloedende factoren de grootste bijdrage levert aan het gebruik (Tsuang, Lyons, Meyer, Doyle, Eisen, Goldberg, True, Lin, Toomey & Eaves, 1998). Daaruit is voortgekomen dat zowel de genetische als de omgevingsfactoren een bijdrage leveren aan het risico op alcoholverslaving. Als we specifiek naar alcohol gaan kijken, dan blijkt dat vooral genetische factoren een invloed hebben op de alcoholafhankelijkheid, terwijl de omgevingsfactoren een grotere invloed zouden hebben op het gebruik van alcohol (van den Bree, Johnson, Neals & 26

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ Pickens, 1998). Één van de meest interessante bevindingen is echter wel dat familiale factoren, meer bepaald de familiegeschiedenis, de eerste, tweede en zelfs derde generatie nakomelingen kan beïnvloeden (Noordsy, Drake, Biesanz & McHugo, 1994). Wanneer familieleden alcohol misbruiken, lopen de kinderen tot acht maal meer kans om later een druggerelateerde stoornis te ontwikkelen (Merikangas, Stolar, Stevens, Goulet, Preisig, Fenton, Zhang, O'Malley, Rounsaville, 1998). Mensen die middelen misbruiken hebben naast genetische factoren ook nog enkele karakteristieken die een mogelijke invloed kunnen hebben op hun nageslacht of hun omgeving. Impulsief, vaak op zoek naar sensatie, lage zelfwaarde, moeite met gezag en verantwoordelijkheid zijn maar enkele van de specifieke karakteristieken waar deze mensen mee te kampen krijgen (Conway, Kane, Ball, Poling & Rounsaville, 2003; Dom, Hulstijn & Sabbe, 2006; Ketzenberger & Forrest, 2000). De klemtoon voor het gebruik van alcohol kan ook ergens anders gelegd worden dan bij de mens zelf. Zo heeft alcohol zelf enkele kenmerken die voor bepaalde uitwerkingen kunnen zorgen. De aanhangers van de farmacologie beweren dat er in het middel enkele karakteristieken zitten die een inwerking hebben op het dopaminerg neurotransmittersysteem in de hersenen. Het vrijkomen van een bepaalde neurotransmitter zou ervoor zorgen dat het gebruik van alcohol zich blijft herhalen. We hebben een zeker bekrachtigingsysteem in onze hersenen waar alcohol een inwerking zou op hebben (Robbins & Everitt, 1999). Op die manier onderdrukt het alle activiteiten van het centraal zenuwstelsel. De effecten die alcohol met zich meebrengt, zijn eveneens afhankelijk van de hoeveelheid die geconsumeerd wordt, de lichaamsbouw, het geslacht en de setting (Plant, 1987). De effecten op korte termijn zijn vooral verdovend en ontremmend. Ook het beoordelings- en reactievermogen worden hierdoor aangetast en sentimentaliteit, agressie, zelfoverschatting, aantasting van de motoriek en spraak en onverschilligheid zijn enkele gevolgen (Broekaert, 2007). Bij overmatig gebruik loopt men het risico op schade aan de hersenen, de lever, de pancreas en het hart (Jung, 2001). Deze lichamelijke gevolgen zorgen er eveneens voor dat het niet zo eenvoudig is om met het schadelijk gebruik te stoppen. Onthoudingsverschijnselen zoals zweten, beven en transpireren, kunnen al gauw de kop opsteken. We zijn nu al dieper ingegaan op de gebruiker en het middel zelf. De ruimere omgeving van de mens, meer bepaald de samenleving en het milieu, kunnen ook hun steentje bijdragen in het schadelijke patroon van alcoholgebruik. Structurele problemen, zoals armoede, peerinvloeden, socio-economische factoren, de heersende waarden en normen en eveneens de beschikbaarheid van het middel zijn enkele elementen die we niet uit het oog mogen verliezen (Geirnaert & Lambrechts, 2004). Vandaag de dag wordt alcohol op alle mogelijke manieren 27

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ getolereerd en zelf in zekere zin verwacht. Het heeft met andere woorden een sociale functie aangezien het legaal is en verbonden met de notie van ontspanning en plezier (Thombs, 1999). Naast de verschillende klemtonen die gelegd worden op mens, middel en milieu, zijn er nog enkele theorieën die beweren dat alcoholgebruik aangeleerd is. Zij baseren hun theorie op het principe van de klassieke conditionering, de klassieke leerwetten die vorm geven aan ons menselijk gedrag. Het gebruik van alcohol wordt vermeerderd doordat de spanningen verminderen en er een euforisch gevoel optreedt (Lowman, Hunt, Litten & Drummond, 2000). 2.2.4

Prevalentie

Aangezien het drinken van alcohol een maatschappelijk aanvaarde gewoonte is (Broekaert & Vanderplasschen, 2008), valt het op dat het prevalentiecijfer over de hele wereld behoorlijk hoog ligt. Dat wil echter niet zeggen dat iedereen alcohol misbruikt of er afhankelijk van is. Gelukkig weet het overgrote deel ervan op een gecontroleerde manier met alcohol om te gaan. Wereldwijd wordt het gebruik van alcohol op 2 biljoen mensen geschat (WHO, 2004). Bij ongeveer 1.7% van de wereldbevolking zou er een alcoholgerelateerde stoornis vastgesteld zijn (WHO, 2001). Daaronder verstaat men misbruik of afhankelijkheid. In de Verenigde Staten werd een onderzoek gedaan bij niet-geïnstitutionaliseerde volwassenen waarbij een „lifetime prevalentie‟ van 17.8% voor alcoholmisbruik werd vastgesteld en 12.5% voor alcoholafhankelijkheid (Hasin, Stinson, Ogburn & Grant, 2007). Dichter bij huis werd eveneens een studie uitgevoerd naar de mentale stoornissen in de landen België, Nederland, Duitsland, Frankrijk, Spanje en Italië door Alonso en collega‟s (2004). Deze grootschalige studie vond een „lifetime prevalentie‟ van 4.1% voor alcoholmisbruik en 1.1% voor alcoholafhankelijkheid. Er is ook sprake van misbruik en afhankelijkheid in het afgelopen jaar bij respectievelijk 0.7% en 0.3% van de respondenten. Men zou kunnen zeggen dat het misbruik en de afhankelijkheid van alcohol bij ons een heel stuk lager liggen dan in de Verenigde Staten, maar daarvoor moeten beide onderzoeken aan dezelfde criteria voldoen, wat niet het geval is. Zo moeten we bijvoorbeeld rekening houden met het feit dat er bij het eerst vernoemde onderzoek specifieke groepen werden opgenomen die een verhoogd risico lopen op middelenmisbruik, namelijk studenten en militairen. Het tweede onderzoek werkte 28

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ met een representatieve steekproef uit de algemene populatie. In de Verenigde Staten was er bovendien een respons van 81% terwijl er in Europa slechts een respons van 61% aanwezig was, wat maakt dat de beide studies verschillen op het vlak van prevalentie. We kunnen het echter wel eens zijn over het feit dat alcoholmisbruik wereldwijd een probleem is waar men niet zomaar aan voorbij kan. In België zijn er uiteenlopende resultaten over gebruik en misbruik van alcohol, maar men kan stellen dat de globale consumptie ervan behoorlijk hoog ligt. Aan de hand van de Gezondheidsenquête kunnen we ons een beeld schetsen van het drinkende deel van de Belgische bevolking. Ook hier geeft meer dan ¾ van de bevolking aan in de afgelopen 12 maanden minstens één keer een alcoholische drank te hebben gebruikt (84%). 63% geeft zelfs aan wekelijks alcohol te gebruiken. 30% zou enkel in het weekend drinken, terwijl ook 30% zowel in de week als ik het weekend alcohol nuttigt. Één tiende van de mensen zou dagelijks drinken. Wanneer men als dagelijkse drinker gemiddeld 22 glazen per week drinkt, kan men bestempeld worden als “zware drinker”. 7% van onze Belgische bevolking zou onder deze groep gecategoriseerd kunnen worden. Overmatig gebruik dat kan gedefinieerd worden als het nuttigen van minstens 6 glazen alcohol op één en dezelfde dag in de afgelopen 6 maanden en komt bij 32% van de bevolking voor. Problematisch gebruik van alcohol wordt bepaald aan de hand van de CAGE vragenlijst. Als men op twee van de volgende vier vragen een positief antwoord geeft, wordt dat beschouwd als problematisch gebruik: Heeft u al overwogen om met drinken te verminderen? Irriteren anderen u met opmerkingen over uw drinkgedrag? Voelde u zich ooit schuldig over uw drinkgedrag? Heeft u vaak alcoholische consumpties nodig om ‟s morgens op gang te komen? Deze vragenlijst is een schatter voor de alcoholafhankelijkheid, maar omdat sommigen beweren dat men eerder het overmatig chronisch alcoholgebruik meet, verkiest men de term problematisch gebruik in plaats van alcoholafhankelijkheid. Er moeten echter vraagtekens gezet worden bij het feit dat men aan de hand van vier vragen gaat bepalen of iemand een problematische drinker is. In België heeft 8% van de bevolking, op basis van deze vragenlijst, problemen met alcohol (Gezondheidsenquête, 2004). We kunnen het overmatige gebruik van alcohol niet ontkennen, maar ook de gevolgen ervan zijn vaak niet te overzien. Verschillende leefgebieden worden aangetast als mensen niet gecontroleerd omspringen met het gebruik van alcohol (Stein, Mulvey, Plough & Samet, 1998). We denken hierbij aan de achteruitgang van de gezondheid, psychische problemen, 29

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ problemen op het werk, financiële problemen, familiale problemen,… (Geirnaert & Lambrechts, 2004). 2.2.5

Hulpverlening

De behandeling van alcoholproblemen heeft ongeveer dezelfde weg afgelegd als de gedachtegang rond de behandeling van de mentale gezondheid. Er waren echter drie misvattingen die doorheen de geschiedenis de kop opstaken: 1. geen behandeling lijkt te werken, 2. er is een aanpak die superieur is aan alle andere en 3. alle behandelingen doen het evengoed. Er is geen enkele behandeling die uitsteekt boven alle andere, maar ze zijn ook niet allen even effectief. In Amerika domineerde de Temperance Beweging in de negentiende eeuw tot het verbod op het gebruik van alcohol in 1933 werd ingetrokken. Vervolgens kwam het Amerikaans ziektemodel op de voorgrond met als populaire beweging de Alcoholics Anonymous (AA). Langzamerhand begon men het gebruik van alcohol als een medische ziekte te aanzien, die dan ook medisch behandeld moest worden (Shkurkin) . In de afgelopen 20 jaar werden bestaande therapieën onderworpen aan evaluatie. Momenteel vindt men nog de

12-stappenbehandeling,

zelfhulpgroepen

zoals

de

AA,

psychosociale

therapie,

motivationele therapie, koppel therapie, korte interventies, farmacotherapie, enzovoort (NIAAA , 2000). In Vlaanderen heeft men een breed scala aan behandelingen die tegemoet komen aan de alcoholgebruiker. Met de hulp van de huisarts komt men al een heel stuk verder. Hij kan de problematische drinker begeleiden om stap voor stap thuis te ontwennen en zijn of haar drinkgewoonte aan te passen. Wanneer deze hulp echter onvoldoende blijkt te zijn, kan men nog altijd overstappen op een meer gespecialiseerde vorm van hulpverlening. In eerste fase kan men beroep doen op de ambulante begeleiding van het probleem, de eerstelijnszorg (De Donder, 2002). Het gaat om een niet-gespecialiseerde, laagdrempelige hulpverlening. Het vroegtijdig detecteren en inschatten van de problematiek, vroeginterventie en indien nodig gericht doorverwijzen behoren tot het takenpakket van de eerstelijnszorg. We verstaan hieronder de specialisten waar je in behandeling gaat. Dit kunnen bijvoorbeeld therapeuten, psychiaters, psychologen of maatschappelijk assistenten zijn, die zich in alcoholproblemen gespecialiseerd hebben. Men vindt hen meestal terug in CAD‟s (Centra voor Alcohol en Drugs). Sommige therapeuten hebben ook een privé-praktijk. Bij dergelijke ambulante therapieën kan zowel het drankprobleem als aanverwante problemen aan bod komen. Er zijn 30

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ ook verschillende vormen waarop de therapie kan plaatsvinden. Zo zijn er mensen die liever individueel te werk gaan, maar er zijn ook gezins- of groepsprogramma‟s (Dom, 2000). De specialist met zijn of haar privé-praktijk en de ambulante centra vormen de kern van de tweede lijn. Dit valt onder de noemer van meer gespecialiseerde ambulante hulpverlening. Hieronder verstaan we de psychiaters en psychotherapeuten die zich toeleggen op mensen met alcoholproblemen in hun praktijk. Ook de Centra Geestelijke Gezondheidszorg kunnen hieronder gecategoriseerd worden (De Donder, 2002). Soms voldoen deze vormen van hulpverlening echter niet en moet er overgegaan worden naar een opname of dagbehandeling, de derdelijnshulpverlening (De Donder, 2002). Deze beslissing kan pas genomen worden na vele andere pogingen tot behandeling. Een opname kan voor velen een deur naar een nieuw leven betekenen. Ze krijgen de kans om opnieuw nuchter te worden en om met mensen in contact te komen met gelijkaardige problemen. Ook voor de mensen die rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken zijn bij de persoon met alcoholproblemen geeft dit de mogelijkheid om tot rust te komen en om wat meer afstand te creëren. Een residentiële behandeling bevat volgende elementen: een leefklimaat waar men zal aangesproken worden op zijn of haar verantwoordelijkheden, deskundige begeleiding aan de hand van een disciplinair team, de oorzaken en gevolgen van de verslaving aanpakken en opnieuw gezonde leefgewoonten aannemen. Dit zijn de sleutels tot een succesvolle residentiële behandeling (Dom, 2000). Dit zijn vooral de professionele voorzieningen. Daarnaast heeft men ook nog de zelfhulpgroepen, zoals de AA, die een belangrijke vorm van ondersteuning kunnen betekenen voor mensen met een alcoholprobleem. Hier wisselen mensen met dezelfde problematiek hun ervaringen uit en ze bieden steun aan elkaar. Er wordt doorheen de sessies een specifiek programma gevolgd: het zogenaamde 12 stappenprogramma (Andreas & O‟Farrell, 2009). De uiteindelijke keuze voor een bepaald type interventie moet echter afstemmen op de noden en de hulpvraag van de persoon in kwestie (Geirnaert & Lambrechts, 2004). Onderzoek wees echter uit dat geen enkele behandeling effectief is voor alle cliënten met alcoholproblemen en dat een reeks van mogelijkheden voor handen moet zijn om tegemoet te komen aan de uiteenlopende noden van de cliënten (Hser, Polinsky, Maglione & Anglin, 1999).

31

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ 2.3

Problematisch druggebruik 2.3.1

Inleiding

De meeste drugs werden doorheen de tijd gebruikt voor hun ontspannende en therapeutische werking. Zo zorgt opium voor een rustgevend effect, cocaïne wordt gebruikt als plaatselijk verdovingsmiddel

en

amfetamines

worden

genomen

als

vermagerings-

en

prestatiebevorderende middelen (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). Dat druggebruik van alle tijden en plaatsen is, werd algemeen bevestigd, maar doorheen de jaren heeft men steeds een voorkeur genoten voor psychoactieve middelen (Tucker, Donovan, & Marlatt, 1999). Voor de jaren ‟50 werd er nauwelijks of geen aandacht besteed aan problemen als gevolg van het gebruik van illegale drugs. Het is dan ook pas rond deze periode (jaren ‟50 en ‟60) dat de Westerse landen geconfronteerd worden met een groeiend aantal jongeren dat verschillende middelen, zoals heroïne, cannabis, LSD en amfetamines, begint te gebruiken (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). In de Verenigde Staten wist men eveneens al veel langer dat druggebruik een publiek gezondheidsprobleem was, maar het is ook pas vanaf 1960 dat dit voor de eerste keer wordt uitgesproken. Vele landen zien rond deze periode een stijging in het gebruik van illegale middelen. In het begin waren de meeste landen hier ongevoelig voor omdat deze stroom van druggebruik meegebracht werd met het geografische en politieke klimaat. Dezer dagen heeft ieder land, gaande van Ierland tot Rusland, van Finland tot ZuidAfrika, van de USA tot China, nood aan een uitgebouwd netwerk om tegemoet te komen aan het groeiend aantal middelenmisbruikers (Gossop, 2003). In het kader van orde en veiligheid – en in mindere mate – de volksgezondheid wordt er toch heel wat aandacht besteed aan het bestrijden van het gebruik van deze illegale drugs. De bedoeling is om dit gebruik en misbruik op lange termijn te verminderen en zoveel mogelijk te discrimineren. Vanuit het volksgezondheidsperspectief staan preventie, behandeling, schadebeperking en re-integratie in de maatschappij centraal bij de aanpak van de drugproblematiek (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). Het is opvallend dat men het gebruik van illegale middelen niet altijd als problematisch heeft beschouwd. Men bemerkt dat het onderscheid tussen gebruik en misbruik hier niet zo eenvoudig te maken is als bij alcohol. Alcohol kan sporadisch genuttigd worden zonder verdere gevolgen. Bij drugs is deze grens moeilijker te trekken.

32

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ De drugproblematiek in Vlaanderen is tot de dag van vandaag niet het meest onderzochte onderwerp. Er is over de aard en de omvang, maar weinig informatie bekend (Tieberghien & Decorte, 2008). Het is niet zo eenvoudig om deze doelgroep te bereiken of te onderzoeken aangezien er een zeker stigma aan het druggebruik gekoppeld is (Ahern, Stuber & Galea, 2007). 2.3.2

Enkele definities

Illegale middelen kunnen op verschillende manieren gedefinieerd worden en kunnen zowel ruim als eng worden opgevat. Als we kijken naar de wetgeving rond illegale drugs zien we dat de wet op verdovende middelen (die bestaat sinds 1921) in 2003 gewijzigd is. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen cannabis en andere illegale drugs (cocaïne, heroïne, speed, XTC,…). Meer algemeen wordt drugs omschreven als “middelen die het bewustzijn beïnvloeden en die ook om die reden gebruikt worden” (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). De mensheid heeft over jaren heen altijd drugs genomen met de bedoeling het mentale bewustzijn te beïnvloeden (Kaufman, 1976). Één enkele definitie over druggebruik is niet onmiddellijk voor handen. Men kan hier als het ware een onderverdeling in maken op basis van de frequentie en gradatie van het gebruik: Experimenteel gebruik: hieronder verstaat men het gebruik van illegale drugs, meestal meer dan één keer en een zeer beperkt aantal keren, zonder dat er sprake kan zijn van regelmatigheid. Dit gebeurt meestal vanuit nieuwsgierigheid of vanuit de behoefte om te gaan experimenteren (De Ruyver, 2003). Onder experimenteel gebruik kunnen we eveneens „zo verantwoord mogelijk gebruik‟ gaan situeren. We verstaan het als gebruik voor de gezelligheid, om een bepaalde prettige situatie, nog net iets prettiger te maken. Het gebruik wordt bovendien beperkt en het heeft een invloed op bepaalde zintuiglijke en lichamelijke functies (De Ridder, 2006). Recreatief gebruik: de frequentie van het gebruik van drugs die kenmerkend zijn geworden voor modernere levensstijlen (cannabis, heroïne, cocaïne, LSD) ligt hier een beetje hoger dan bij het experimenteel gebruik. We moeten er hier wel op wijzen dat er nog geen sprake is van afhankelijkheid of van serieuze overmaat van gebruik. Het begrip 33

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ „recreatief druggebruik‟ vindt zijn oorsprong vooral in een context van jongeren die even de stress van het school en van de weekendjob willen vergeten (De Ridder, 2006). Problematisch gebruik: hieronder verstaan we problematisch middelengebruik of middelenmisbruik en verslaving. Middelenmisbruik en afhankelijkheid worden in de DSM-IV gedefinieerd en werden reeds onder de rubriek “alcohol” beschreven. Toch zijn er nog een aantal auteurs die zelf een invulling hebben gegeven aan de begrippen misbruik en verslaving. Zo zou misbruik omschreven worden als het gebruik van een middel dat een ongewenst effect heeft op de persoon in kwestie. Het is dus niet het middel dat het misbruik definieert, maar eerder het effect dat het heeft op het individu. Er moet dus een zekere werking op het functioneren optreden. Ook het feit of het gebruik al dan niet legaal is, kan op een zekere vorm van misbruik wijzen (McDowell & Spitz, 1999). Deze auteurs hebben eveneens “verslaving” gedefinieerd: een globaal patroon waarbinnen het leven van de persoon gedomineerd wordt door gebruik (in dit geval misbruik) van een middel. Een groot deel van de tijd staat dan ook in het teken van druggebruik. The Advisory Council on the Misuse of Drugs heeft eveneens een definitie gegevens van een problematische druggebruiker: hij is iemand die sociale, psychologische, fysieke of legale problemen ervaart gerelateerd aan intoxicatie en/of regelmatig buitensporig gebruik en/of afhankelijkheid als gevolg van zijn gebruik van drugs (ACMD 1982, Gossop, 2003). 2.3.3

Prevalentie in Europa en Amerika

De prevalentie van het druggebruik is niet zo eenvoudig vast te stellen. Veeleer wordt druggebruik gestigmatiseerd en heeft dus een negatieve bijklank (Gossop, 2003). Verschillende algemene studies hebben hun onderzoek op touw gezet om vergelijkbare en betrouwbare resultaten te bekomen. Men wil de mate van het druggebruik te weten komen, alsook de patronen ervan in de algemene bevolking (Compton, Thomas, Stinson & Grant, 2007) of in specifieke bevolkingsgroepen (McGrath, Crome & Crome, 2005). Om de resultaten van de EMCDDA goed te kunnen interpreteren, moet men weten dat er verschillende onderverdelingen worden gemaakt om het zo overzichtelijk mogelijk te maken. Zo worden bijvoorbeeld drie leeftijdcategorieën gehanteerd die allemaal gelegen zijn tussen de 15 en de 64 jaar. Ook het gebruik van drugs wordt opgedeeld in drie vormen van frequentie: ooit eens gebruikt, vorig jaar gebruikt en vorige maand gebruikt. Als laatste moeten we hier opmerken dat er met verschillende groepen van druggebruik wordt gewerkt: 34

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ cannabis, amfetamines, ecstasy en cocaïne, opiaten en heroïne. Om de vergelijking met Amerika te maken, werden cijfers gebruikt van de U.S. Drug Enforcement Administration (DEA, 2005). Cannabis Van alle 15 tot 64-jarigen in Europa zijn er ongeveer 70 miljoen mensen die ooit in hun leven al eens cannabis hebben gebruikt. Dat is ongeveer 22% van de bevolking. Het aantal mensen dat het voorbije jaar heeft gebruikt, ligt een stuk lager namelijk 23 miljoen mensen. Dat komt neer op 7% van de bevolking. Opvallend is het feit dat de jongvolwassenen (15-34 jaar) aan een percentage van 13% komen. De voorbije maand waren er ongeveer 12.5 miljoen Europeanen die zich aan het gebruik van cannabis gewaagd hebben, wat neerkomt op een percentage van 4%. Een deel van de bevolking gebruikte intensief (20 tot 30 dagen per maand, dagelijks) cannabis (EMCDDA, 2008). Op basis van de recente cijfers van de EMCDDA kan er worden besloten dat er een zekere stabilisatie in het gebruik van cannabis is opgetreden. In Amerika wordt er voor de prevalentie van cannabis vooral onderzoek gedaan naar de jeugd en adolescenten. Voor 13-14 jarigen vond men in 2005 een prevalentie van 16.5%, voor de 15-16 jarigen ligt dit percentage al een heel stuk hoger, namelijk 34.1% en voor de 17-18 jarigen ligt dat gemiddelde op 44.8%. Veel verschil is er niet vast te stellen met het jaar ervoor (16.3%, 35.1% en 45.7%) (DEA, 2005). Als men hiervan een gemiddelde maakt dan kunnen we toch wel vaststellen dat het gebruik van cannabis onder de jeugd in Amerika een stuk hoger ligt dan in Europa. Amfetamines en ecstasy Een gemiddelde van 3.3% van de Europeanen heeft op zijn minst al één keer amfetamines genomen, wat neerkomt op 11 miljoen mensen. Het laatste jaar was dat slechts 0.7% of 2 miljoen mensen. Voor jongvolwassenen die ooit al eens amfetamines hebben gebruikt, lag het gemiddelde op 5% in Europa en voor het laatste jaar lag het gemiddelde tussen 0.7% en 1.9%. Op het gebied van ecstasy lag het gemiddelde van minstens één keer in het leven tussen de 0.3% en 7.2%. Het gemiddelde van de mensen die het laatste jaar hebben gebruikt, bevindt zich tussen de 0.2% en 3.5%. Beide percentages komen overeen met respectievelijk 9.5 miljoen en 3 miljoen mensen. Bij jongvolwassenen liggen de percentages hier ook iets hoger, zoals bij het gebruik van amfetamines. De jongvolwassenen die ooit in hun leven eens ecstasy hebben gebruikt varieert van 0.5% tot 14.6%. Diegenen die het afgelopen jaar hebben 35

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ genuttigd, bevinden zich tussen de 0.4% en 7.7%, wat respectievelijk neerkomt op 7.5 miljoen en 2.5 miljoen mensen (EMCDDA, 2008). Na een periode van stijgend gebruik in de jaren 90, kunnen we nu een stabilisatie en zelfs een daling vaststellen van het gebruik van amfetamines en ecstasy. Op basis van de verkregen data van een aantal landen kunnen we vaststellen dat het gebruik van cocaïne aan populariteit wint, ten koste van het gebruik van amfetamines en ecstasy. Ecstasy wordt in Amerika door heel wat studenten gebruikt. Voor de 13-14 jarigen bedraagt het percentage 2.8%, voor de 15-16 jarigen 4.0% en de laatste groep van 17-18 jarigen komen aan een percentage van de 5.4%. Een jaar eerder rapporteerde men respectievelijk 2.8%, 4.3% en 7.5% waarbij men dus een lichte daling vaststelt (DEA, 2005). Deze daling was ook vast te stellen in Europa. Ook de percentages zijn vergelijkbaar, hoewel het in de studie van Amerika om jonge adolescenten gaat. Cocaïne 12 Miljoen Europeanen hebben ooit in hun leven al eens cocaïne gebruikt, wat neerkomt op een percentage van 3.6 over een leeftijdcategorie van 15 tot 64 jaar. Na cannabis is cocaïne de meest populaire en gebruikte drug. Van de jongvolwassenen zijn er 7.5 miljoen mensen die ooit eens kennis gemaakt hebben met het product. Het afgelopen jaar waren er 4 miljoen mensen of 1.2% die cocaïne hebben gebruikt, terwijl dat bij de jongvolwassenen gemiddeld 2.3% of 3.5 miljoen was (EMCDDA, 2008). Het gemiddelde in Amerika ligt voor 13-14 jarigen op 3.7%, voor de 15-16 jarigen op 5.2% en voor de 17-18 jarigen 8.0%. Een jaar eerder rapporteerde men 3.4%, 5.4% en 8.1% (DEA, 2005). We constateren een lichte daling terwijl men in Europa volgens de EMCDDA een verhoging van het gebruik vaststelt (EMCDDA, 2008). Heroïne en opiaten Europese ramingen over de prevalentie van het gebruik van heroïne en opiaten over een periode van 2002-2006 liggen tussen 0.1% en 0.6% van de populatie tussen de 15 en 64 jaar. Een hoger gebruik is onder andere te vinden in Italië, Malta en Australië (0.5 tot 0.6%) en lagere gemiddelden vindt men Cyprus, Finland, Lithouwen en Tsjechië (minder dan 0.2%) (EMCDDA, 2008). Voor de studenten in Amerika ligt het gemiddelde voor alle leeftijdscategorieën op 1.5% (DEA, 2005), wat opmerkelijk hoger ligt dan in Europa.

36


Prevalentie in België

In de gezondheidsenquête van België in 2001 werd een module “Gebruik van Illegale Drugs” opgenomen om een zicht te krijgen op de prevalentie van het experimenteel gebruik van cannabis en ecstasy/ amfetamines. Zowel diegenen die ooit in hun leven hebben gebruikt, als diegenen die de afgelopen 30 dagen voor het interview hebben gebruikt, worden gerapporteerd. Cannabis werd door 8.7% van de Belgische bevolking experimenteel gebruikt. Datzelfde gebruik ligt bij ecstasy/ amfetamines een heel stuk lager, namelijk 1.7%. Het gaat hier over dat deel van de bevolking dat ouder is dan 15 jaar. Het recentelijk gebruik van cannabis lag op 2.2%. Wat opvalt uit de enquête was het feit dat zowel het experimenteel als het recent gebruik van cannabis een heel stuk hoger ligt bij mannen dan bij vrouwen (respectievelijk 10.8% en 3.1% voor mannen en 6.6% en 1.4% voor vrouwen). Bij experimenteel gebruik van ecstasy/ amfetamines ligt het gebruik bij de beide bevolkingsgroepen ongeveer even hoog, namelijk 2.1% voor de mannen en 1.4% voor de vrouwen. De prevalentie van experimenteel en recent cannabisgebruik en experimenteel gebruik van ecstasy/ amfetamines ligt opmerkelijk hoger in de leeftijdsgroepen 15 tot 24 jarigen en 25 tot 34 jarigen. 2.3.5

Hulpverlening

De behandeling van verslaving moet aansluiten bij de individuele noden van iedere cliënt. De term „verslaving‟ kan ons misleiden in het feit dat de variëteit aan problemen die hiermee gepaard gaan, kunnen ondergebracht worden in één en dezelfde voorziening. Men moet aandacht hebben voor individuele en specifieke verschillen. Zo kan men bijvoorbeeld gaan kijken op welke manier drugs wordt ingenomen, welke impact het heeft op het persoonlijke leven van de persoon in kwestie en wanneer de beginleeftijd was van het gebruik. Dit zijn maar enkele factoren waar men in de hulpverlening kan op inspelen om op die manier zorg op maat te voorzien (Gossop, 2003). De drughulpverlening volgt globaal het patroon van de alcoholhulpverlening. Ook hier kan men de eerste-, tweede- en derdelijnshulp onderscheiden. Lang is men van het gedacht geweest dat „verslaving‟ progressief en irreversibel was en dat het alleen maar verslechtering met zich meebracht. In de meest extreme vorm dacht men dat verslaving een onvermijdelijke sociale, morele en lichamelijke verslechtering met zich meebracht. Deze gedachte heeft stand 37

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ gehouden tot het einde van de 19de eeuw. Daarna heeft men tot de jaren 70 nog geen duidelijk beeld kunnen scheppen van wat verslaving precies inhield, waardoor behandeling hier moeilijk kon worden op afgesteld. Tussen 1960 en 1970 zorgden vele landen echter voor voorzieningen die deze mensen opving. Voor deze periode waren het vooral gespecialiseerde dokters die zich met deze doelgroep bezig hielden. In Engeland bijvoorbeeld werden de eerste drugklinieken, waar vooral psychiaters tewerkgesteld waren, in 1968 opgericht. De diagnoses die men toen stelden waren onbetrouwbaar en leverden geen interessante informatie voor het verdere verloop van de behandeling. Vanaf de jaren 60 veranderde het therapeutische landschap voor mensen met een primair drugprobleem drastisch. Verschillende vormen van psychologische behandeling werden ontwikkeld en ook farmacologische oplossingen waren mogelijk (Gossop, 2003). Vanaf de jaren 70 neigt men meer en meer naar gespecialiseerde vormen van behandeling zoals de therapeutische gemeenschap die in 1972 en 1975 haar deuren openden (Vanderplasschen, De Bourdeaudhuij & Van Oost, 2002). Ook de harmreductionbeweging vond haar oorsprong enkele jaren later in 1990 (VAD, 2003). Daarbinnen is methadonverstrekking effectief gebleken bij het verminderen van het illegaal middelengebruik en het in behandeling houden van mensen met een verslaving. Gelijkaardige effecten zijn te vinden bij de substitutiebehandeling met buprenorfine, maar het risico op overdosering is kleiner (Amato, Davoli, Perucci, Ferri, Faggiano & Mattick, 2005). Als gevolg van de oprichting van de medisch-sociale opvangcentra in een aantal grote steden (1997) is het pakket aan schadebeperkende maatregelen gevoelig uitgebreid in België. Daarvoor bestond de verslavingszorg vooral uit abstinentieprogramma‟s. HIV- en HCVpreventiecampagnes, spuitenruikprogramma‟s, peer support, laagdrempelige opvang en het testen van pillen op festivals en party‟s maken deel uit van de harm reduction-initiatieven. Daarnaast worden eveneens drugvrije en ontwenningsbehandelingen gegeven in ambulante en residentiële centra, terwijl substitutiebehandeling vooral in de laagdrempelige medisch-sociale opvangcentra plaatsvindt (Broekaert & Vanderplasschen, 2008). Belangrijk is ook dat men in ons land een scheiding tussen de behandeling van alcoholen druggebruikers aanhoudt (Kinnunen & Nilson, 1999) in tegenstelling tot landen zoals Nederland, Duitsland en de Verenigde Staten waar deze in dezelfde programma‟s terecht komen. Toch is deze scheiding niet strikt te definiëren waardoor in België heel wat cliënten ondergebracht

worden

in

Centra

Geestelijke

Gezondheidszorg,

psychiatrische

verzorgingstehuizen en units voor verslavingszorg binnen Psychiatrische Ziekenhuizen waar

38

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ zowel mensen met een alcoholprobleem als mensen met problemen ten gevolge van illegale drugs worden ondergebracht. 2.4 Mensen in behandeling, een vergelijking 2.4.1

Inleiding

Heel wat landen kennen een lange traditie van het registreren van mensen in de alcoholen drughulpverlening. Landen zoals België, Ierland en Griekenland zijn echter nog maar enkele jaren bezig met de registratie van deze doelgroep. Momenteel bestaat er nog geen eensgezindheid over hoe men deze mensen in kaart moet brengen waardoor gebruik gemaakt wordt van verschillende registratiesystemen. Enkele jaren geleden werd in Vlaanderen een overkoepelend registratiesysteem geïntroduceerd voor alle werksoorten die zich specifiek richten op mensen met een verslavingsproblematiek, namelijk de VRM (Vlaamse Registratie Middelenmisbruik). In Europa werd eveneens enkele jaren geleden een gestandaardiseerd protocol uitgewerkt om tot meer eenduidige registratiesystemen te komen, namelijk het Treatment Demand Indicator-protocol (Vanderplasschen, Lievens & Broekaert, 2001). Deze registratie is noodzakelijk voor grootschalig onderzoek. Voor beperkter onderzoek volstaat het om steekproeven te trekken uit de populatie. Tussen 1980 en 1999 hebben zich 15.250 mensen laten opnemen in een RIZIV-centra voor de behandeling van hun verslavingsprobleem. Over de jaren heen kan men vaststellen dat het aantal mensen die beroep doen op de residentiële centra verdrievoudigd is. Deze stijging is niet noodzakelijk het directe gevolg van het stijgende aantal druggebruikers in België, maar kan een resultaat zijn van de uitbreiding van de revalidatiecentra in ons land (RIZIV, 2000). Vervolgens wordt een zo duidelijk mogelijk beeld geschetst van de verschillen en gelijkenissen tussen cliënten die voornamelijk voor hun alcoholprobleem de stap naar behandeling zetten en cliënten die voornamelijk problemen hebben als gevolg van illegale middelen. Er wordt een profiel geschetst aan de hand van de socio-demografische kenmerken van deze doelgroep en van de gemiddelde ernstscores verkregen uit de EuropASI.

39


Wanneer zet men de stap naar behandeling?

Het is bekend dat mensen die alcohol en drugs misbruiken niet onmiddellijk hulp of een vorm van behandeling gaan zoeken. In het onderzoek van Weisner en Matzger vond men dat de gemiddelde beginleeftijd waarop men met alcohol begint te experimenteren 15 jaar bedraagt voor de groep met primaire alcoholproblemen, terwijl dat voor de groep met zowel alcoholals drugproblemen 14 jaar bedraagt. De leeftijd waarop men voor het eerst drugs zou gaan gebruiken is 20 voor mensen met een alcoholverslaving en 15 jaar voor de mensen met een alcoholen drugverslaving (Weisner & Matzger, 2002). Als we zien dat de gemiddelde leeftijd waarop mensen in behandeling gaan respectievelijk 42 en 34 jaar bedragen (Weisner & Matzger, 2002) dan kunnen we vaststellen dat er toch wel een behoorlijk lange periode aanwezig is tussen de beginleeftijd van het gebruik en de vraag naar behandeling. In een studie van McCance-Katz en collega‟s deed men onderzoek naar geslachtsverschillen in de zoektocht naar behandeling voor cocaïne gebruik. Tussen het eerste gebruik van cocaïne en de eerste behandeling zit er bij mannen een periode van 5.8 jaar en bij vrouwen een periode van 5.2 jaar. Voor alcohol bedraagt dit respectievelijk 11.4 jaar en 8.8 jaar (McCance-Katz, Carroll & Rounsaville, 1999). Hier bedraagt het verschil niet zoveel als in het eerst vernoemde onderzoek, maar opvallend is wel dat er een behoorlijke tijdspanne vast te stellen is tussen het eerste gebruik en de stap naar de hulpverlening. Jungerman & Laranjeira verklaarden in hun onderzoek naar de karakteristieken van cannabisgebruikers dat het een tijdje duurt vooraleer men de negatieve gevolgen van het gebruik gaat inzien (Jungerman & Laranjeira, 2008). Dit werd natuurlijk niet onderzocht voor de andere vormen van gebruik en misbruik, en kan derhalve niet zomaar als verklaring voor alle middelenmisbruik worden aangenomen. Cunningham & Breslin constateerden uit hun studie naar alcoholgebruikers die in behandeling gaan dat er slechts één derde van alle alcoholgebruikers effectief de stap naar behandeling zet (Cunningham & Breslin, 2004). Dus op de vraag wanneer alcoholgebruikers zichzelf laten helpen, is het antwoord in twee derde van de gevallen: nooit. Toch zijn er heel wat mensen die wel geholpen willen worden door professionelen. Diegenen bij wie de problemen op termijn ernstiger worden en die meer psychiatrische problemen ervaren, zullen de stap uiteindelijk zetten. Zo heeft men bijvoorbeeld gevonden dat cannabisgebruikers meer en meer de vraag naar behandeling stellen (Jungerman & Laranjeira, 2008). Er zijn ook nog een aantal andere factoren die een invloed kunnen uitoefenen op het moment waarop mensen in behandeling gaan (Weisner & Mateger, 2002). George & Tucker merken 40

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ op dat familiale hulp of druk een belangrijke factor vormt voor het al dan niet in behandeling gaan (George & Tucker, 1996). Wanneer de familie met andere woorden voldoende hulp, ondersteuning en druk uitoefent, dan is de kans groter dat mensen met een alcoholprobleem uiteindelijk de stap naar behandeling zullen zetten. In het onderzoek van Weisner & Matzger beweert men echter het omgekeerde. Men zegt dat de druk van familie, dokter of psychiater geen invloed heeft op het opstarten van een behandeling (Weisner & Mateger, 2002). Uit het voorgaande kan men dus voorlopig concluderen dat mensen niet onmiddellijk hulp gaan zoeken bij het eerste gebruik van alcohol of een ander middel. Ook niet alle mensen die middelen misbruiken zoeken uiteindelijk de hulp op van professionelen. Er blijft nog een heel deel van de gebruikers die onbereikbaar blijft. Vervolgens zijn er ook een aantal factoren die mee het profiel bepalen van iemand die in behandeling is. We gaan dit profiel vervolgens nader bekijken. 2.4.3

Demografische kenmerken van gebruikers in behandeling

Zoals reeds verschillende keren werd aangehaald, is het van cruciaal belang dat alcohol en druggebruikers die in behandeling gaan, gezien worden als een heterogene groep (Tam, Weisner & Mertens, 2000). Onderzoekers hebben nog te weinig aandacht besteed aan de verschillende kenmerken en de noden van diegenen die verslaafd zijn aan alcohol of drugs (Hubbard, 1990). Toch zijn er al enkele algemeenheden gevonden rond de leeftijd, het geslacht, de opleiding, de arbeidssituatie, de familiale status en de criminele activiteiten van deze beide doelgroepen. - Leeftijd Volgens Tam en collega‟s bedraagt de gemiddelde leeftijd van mensen die alcohol misbruiken en die in behandeling gaan 42 jaar en voor de groep alcoholen druggebruikers 34 jaar (Tam, Weisner & Mertens, 2000). Edens & Willoughby vonden dat alcoholgebruikers gemiddeld op hun 49ste de stap naar de hulpverlening zetten en druggebruikers op hun 41 jaar (Edens, J.F. & Willoughby, F.W., 1999). Colpaert en collega‟s vonden in hun onderzoek in de provincie Antwerpen dat alcoholgebruikers gemiddeld 46 jaar en mensen die voornamelijk illegale middelen misbruiken 28.9 jaar oud zijn (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Tal van onderzoekers deden een uitspraak over de gemiddelde leeftijd waarop verschillende doelgroepen in behandeling gaan. Bij Tam, Weisner en Mertens vond men eveneens dat de 41

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ laatst genoemde groep, namelijk de alcoholen druggebruikers, vroeger begon met het gebruik van de middelen (Tam, Weisner & Mertens, 2000), wat maakt dat het verschil tussen de leeftijd waarop men start met het gebruik en de leeftijd waarop men de vraag naar behandeling stelt, tussen beide groepen kleiner wordt. Het feit dat alcoholgebruikers gemiddeld ouder zijn dan de druggebruikers wordt dus eveneens bevestigd in het onderzoek van Edens & Willoughby. Ook Weisner bevestigt deze vaststelling. In zijn onderzoek stelt hij vast dat de alcoholgebruikers minder vertegenwoordigd zijn in de leeftijdscategorie van 31 tot 45 jaar, maar wel een groter aantal personen vertonen in de leeftijdsgroep 46 en ouder, wat in schril contrast staat met de drugpopulatie (Weisner, C. 2000). Daaruit kunnen we vaststellen dat de gemiddelde alcoholgebruiker die een behandeling volgt, ouder is dan de druggebruiker. Een meer algemeen standpunt werd ingenomen door Weisner en Matzger in hun onderzoek naar de factoren die de start van een behandeling kunnen beïnvloeden. Zij kwamen tot de vaststelling dat de doelgroep die nu naar de hulpverlening stapt, jonger is dan 10-15 jaar geleden. Toch wezen ze op het feit dat mensen die effectief in behandeling gaan relatief ouderen zijn (Weisner & Matzger, 2002). Ogborne onderzocht het verschil tussen mensen die een residentiële vorm van behandeling zoeken en diegenen die een andere vorm van hulpverlening verkiezen. Hij kwam tot de vaststelling dat er tussen deze twee onderzochte groepen geen leeftijdsverschil bestaat (Ogborne, A.C., 1995). Daar waar men wel een verschil vindt in leeftijd tussen de alcoholen druggebruikers, vindt men dit dus niet in het soort behandeling dat men zoekt door beide doelgroepen. We kunnen dus bijna met zekerheid veronderstellen dat de alcoholgebruikers die in behandeling gaan gemiddeld ouder zijn dan diegenen die drugs gebruiken. -

Geslacht

Bij mensen die primair afhankelijk zijn van alcohol die de stap naar behandeling zetten, bedraagt het percentage vrouwen 38.8 en bij de mannen 65.2. Bij de groep die afhankelijk is voor alcoholen drugs waren er 27.2% vrouwen aanwezig, tegenover 72.8% mannen (Edens & Willoughby, 1999). Ook in het nationaal onderzoek naar de alcoholen drughulpverlening in de provincie Antwerpen vond men dat bij de alcoholgebruikers 65.9% mannen waren tegenover 34.1% vrouwen en bij de druggebruikers 79.6% mannen en 20.4% vrouwen (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Green beweert in haar studie rond de rol van het geslacht dat het vrouwelijke geslacht ondervertegenwoordigd is in het zoeken naar een behandeling (Green, 2006). Ook de onderzoekers Tam, Weisner en Mertens kwamen tot de vaststelling dat vrouwen minder de 42

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ vraag naar behandeling stellen in beide groepen, namelijk diegenen die enkel alcohol misbruiken en diegenen die zowel alcohol als drugs misbruiken (Tam, Weisner & Mertens, 2000). Dit is niet zo verwonderlijk aangezien er in de gewone populatie ook meer mannen dan vrouwen zijn die alcoholafhankelijk of drugafhankelijk zijn (Edens & Willoughby, 1999). Als we even gaan kijken naar meer specifieke doelgroepen dan zien we dat ook bij de jeugd dezelfde waarnemingen worden gedaan. Het is vooral de mannelijke bevolking binnen de jeugd die op zoek zal gaan naar hulp (Hadland, Kerr, Li, Montaner & Wood, 2009). Voor de populatie die zich in de alcoholbehandeling bevindt, zijn er heel wat gelijkenissen gevonden door Thom (Thom, 1987). Toch kunnen we zoeken naar een verklaring waarom vrouwen minder vertegenwoordigd zijn in behandelingsprogramma‟s dan mannen. Green zet enkele mogelijke interpretaties op een rij (Green, 2006). Vrouwen die middelen misbruiken zouden door de gezondheidszorg minder snel erkend worden. Zo zouden ze ook minder naar behandelingsprogramma‟s worden doorverwezen door hun werkgever of door de school. Verder zouden ze meer familieleden, vrienden en partners hebben die hun in hun gedrag en gebruik ondersteunen waardoor de vraag naar behandeling veel minder gesteld wordt. Vrouwen met afhankelijkheidsproblemen hebben ook meer economische barrières om effectief tot een vorm van hulpverlening toe te treden. Ze hebben voor de rest ook familiale verplichtingen waardoor het moeilijk wordt om regelmatig de afspraken van een programma na te komen. Mannen en vrouwen daarentegen ervaren wel in gelijke mate het stigma dat zich rond het afhankelijkheidsprobleem situeert, maar vrouwen zijn hier nog net iets gevoeliger voor (Green, 2006). Dit zijn enkele mogelijke verklaringen voor het feit dat vrouwen minder in behandeling gaan dan mannen. -

Opleiding

Mensen die in behandeling zijn voor hun alcoholprobleem zijn hoger geschoold en hebben een hoger inkomen dan mensen die in behandeling zijn voor voornamelijk drugproblemen. Dit werd door de literatuur meermaals bevestigd (Subramaniam, Stitzer, Woody, Fishman & Kolodner, 2009; Weisner & Matzger, 2002; Freyer, Coder, Bischof, Baumeister, Rumpf, John & Hapke, 2007; Tam, Weisner & Mertens, 2000). Zo vonden Weisner en Matzger dat mensen die zich binnen de hulpverlening bevinden lager geschoold zijn en minder inkomen hebben dan mensen die geen behandeling zoeken (Weisner & Matzger, 2002). In de studie van Hadland wordt echter beweerd dat mensen met een hoger diploma eerder hulp gaan zoeken dan lager geschoolden. De reden daarvoor zou zijn dat mensen die een opleiding genieten meer informatie krijgen over de mogelijke behandelingen voor afhankelijkheidsproblemen en 43

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ dat ze meer aanwezig zijn bij preventieve acties (Hadland, Kerr, Li, Montaner & Wood, 2009). Deze studie werd echter uitgevoerd bij de jeugd wat misschien de reden kan zijn van de tegenstrijdigheid. Weisner vergelijkt mensen die gebruik maken van een alcoholbehandeling en diegenen die een drugbehandeling genieten. Zij komt tot de vaststelling dat mensen met een primair alcoholprobleem in behandeling minder snel hun middelbare opleiding zullen afwerken dan mensen met een primair drugprobleem (Weisner, 2000). Tam en collega‟s die een onderzoek deden tussen diegenen die enkel alcohol gebruikten en diegenen die zowel alcohol als drugs gebruikten, vonden dat de alcoholgebruikers meer geschoold waren en een hoger inkomen hadden (Tam, Weisner & Mertens, 2000) wat in contrast staat met het vorige onderzoek. Subramaniam en collega‟s onderzochten of er een verschil in opleiding bestond bij adolescenten tussen diegenen die afhankelijk waren aan opiaten die in behandeling gaan en diegenen die problemen hadden met cannabis of alcohol. Zij kwamen tot de vaststelling dat ook hier diegenen die problemen hadden met cannabis of alcohol hoger opgeleid waren dan diegenen die afhankelijk waren aan opiaten (Subramaniam, Stitzer, Woody, Fishman & Kolodner, 2009). Over het feit dat mensen die in behandeling gaan lager geschoold zijn dan diegenen zonder hulpverlening, is men het algemeen eens. We zouden eveneens kunnen besluiten dat cliënten met een primair alcoholprobleem een hogere opleiding achter de rug hebben dan mensen met een primair drugprobleem, hoewel men het daar niet echt eensgezind over is. -

Werk

Mensen in behandeling voor hun alcoholprobleem hebben een hoger inkomen dan mensen in behandeling voor hun alcoholen drugprobleem (Tam, Weisner &Mertens, 2000). Onder de mensen met een primair alcoholprobleem zijn er ook minder werklozen dan onder de groep mensen met een primair drugprobleem (Weisner, 2000). Dit wordt eveneens beaamd in het onderzoek van Colpaert en collega‟s waarin slechts 1 op de 5 cliënten werkloos was en evenveel een invaliditeitsuitkering genoten. Het overgrote deel van de druggebruikers was werkloos of is afhankelijk van een OCMW-leefloon (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Dit onderdeel hangt voor een groot stuk samen met het vorige deel. Diegenen die een hoger opleiding hebben gehad, zullen in staat zijn om jobs uit te voeren met een hoger inkomen en een hoger prestige. Allan maakte een vergelijkende studie tussen alcoholgebruikers en mensen die zowel alcohol als drugs gebruiken. Ook hier vond hij dat de alcoholgebruiker 44

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ meer geneigd zijn een job te hebben (54%) dan de doelgroep die beide middelen gebruikte (36%) (Allan, 1989). We zouden hier dus voorzichtig kunnen uit besluiten dat de alcoholgebruikers meer de neiging hebben om een job te zoeken dan de druggebruikers. Ook hun inkomen zou volgens de studie van Tam en collega‟s een stuk hoger liggen. De populatie van de druggebruikers zou met andere woorden uit meer werklozen bestaan, maar de studie van McCance-Katz, Carroll & Rounsaville vond dat de populatie mensen die verslaafd zijn aan cocaïne niet bepaald werklozen zijn (McCance-Katz, Carroll & Rounsaville, 1999). Gemiddeld 85% van diegenen die behandeling zochten, had werk. We moeten hier wel opmerken dat er geen vergelijkende studie gebeurd is met mensen met een primair alcoholprobleem. -

Familiale status

Mensen met een alcoholprobleem zijn over het algemeen vaker getrouwd dan mensen met voornamelijk een drugprobleem (Tam, Weisner & Mertens, 2000; Freyer, Coder, Bischof, Baumeister, Rumpf, John & Hapke, 2007). 41.6% van de mensen met een primair alcoholprobleem woont samen met de partner en/of hun kinderen, terwijl slechts 20.6% van de cliënten die voornamelijk afhankelijk zijn van illegale middelen zich in deze situatie bevindt (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Het is niet eenvoudig om een eenduidig beeld te krijgen van de familiale status van mensen met een alcoholen drugprobleem in behandeling. Enkele studies kwamen tot de vaststelling dat er onder de mensen met een primair alcoholprobleem meer zijn die samenwonen met de partner of getrouwd zijn (Luchansky, Krupski & Stark, 2007; Tam, Weisner & Mertens, 2000). In de eerst genoemde studie bleek dat er 19.6% van de mensen die een alcoholverslaving hadden, samenwoonde met hun partner. Bij diegenen met primaire drugproblemen was dat percentage 13.6. Deze laatsten zouden wel meer samenwonen met andere mensen, waardoor er nog altijd meer mensen met een primair alcoholprobleem zijn die gewoon alleen wonen of single zijn (30.9% versus 26.5%) (Luchansky, Krupski & Stark, 2007). Toen men de vergelijking tussen mensen met een primair alcoholprobleem en mensen die zowel van alcoholals van drugs afhankelijk zijn maakte, constateerde men hetzelfde, namelijk dat de eerste groep voor meer dan de helft getrouwd was of op die manier samenwoonde, wat eveneens bevestigd wordt door het onderzoek van Freyer en collega‟s (Freyer, Coder, Bischof, Baumeister, Rumpf, John & Hapke, 2007) en dat de andere onderzoeksgroep voor iets minder dan de helft getrouwd was of samenwoonde (Tam, Weisner

45

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ & Mertens, 2000). In de studie van Allan werden dezelfde groepen met elkaar vergeleken. Hij constateerde dat er evenveel getrouwden waren in beide groepen, namelijk 44%. Afgaande op deze onderzoeksbevindingen zou men kunnen stellen dat vooral de mensen met een primair alcoholprobleem getrouwd zijn of samenwonen met hun partner. Toch spreekt het onderzoek van Weisner deze hypothese volledig tegen. Uit zijn resultaten blijkt dat 22% van de ondervraagde mensen met een primair alcoholprobleem getrouwd is of op die manier samenwoont, terwijl de mensen met een primair drugprobleem aan de andere kant met 43% waren. Dit is toch een opmerkelijke bevinding die we niet zomaar naast ons neer kunnen leggen. Uit het onderzoek zal blijken welke piste we al dan niet volgen. 2.4.4

Functioneren op verschillende leefgebieden

De wetenschappelijke literatuur is niet enkel op zoek gegaan naar de demografische kenmerken van mensen die in behandeling gaan. Ook problemen op verschillende levensdomeinen kunnen mee het profiel bepalen van cliënten die de stap naar behandeling zetten. Verschillende onderzoeken hebben gebruik gemaakt van de Addiction Severity Index (ASI) om dit profiel mee in beeld te brengen. Ondanks het feit dat men al jaren overtuigd is van de variatie en complexiteit van de problemen van mensen in behandeling, is het toch niet evident geweest om een individuele analyse te maken van de problemen van de cliënt (McLellan, Luborsky, Woody, & O‟Brien, 1980). Toch is het belangrijk dat we hier een zicht op krijgen zodat we de behandeling en de hulpverlening hier op termijn kunnen op afstemmen. In dat licht werd de ASI ontworpen. De “ernst” van de problemen die mensen ervaren wordt omschreven als “de nood voor extra behandeling”. De zeven levensdomeinen die eerder al aan bod kwamen, geven vervolgens een algemeen profiel van de persoon die in behandeling is (McLellan, Luborsky, Woody, & O‟Brien, 1980). Cooke en collega‟s deden een studie naar de impact die vader met een primair alcoholprobleem of vaders met een primair drugprobleem vaders hadden op hun kinderen. Hiervoor werd de ernstscore op de verschillende levensdomeinen gemeten bij de vaders. Men kwam tot de vaststelling dat drugafhankelijke vaders een hogere score hadden op het vlak van drugs, justitie, lichamelijke gezondheid, werkgelegenheid, familie en psychiatrische gezondheid. De alcoholafhankelijke vaders scoorden logischer wijze hoger op het vlak van alcohol (Cooke, Kelley, Fals-Stewart & Golden, 2004). Tam, Weisner & Mertens vonden ongeveer dezelfde resultaten in hun onderzoek. Zij maakten de vergelijking tussen mensen 46

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ met een primair alcoholprobleem en mensen die zowel van alcoholals van drugs afhankelijk zijn en vonden dat de laatstgenoemde groep meer problemen ervaarde op het gebied van drugs, juridisch, werkgelegenheid, familie en psychische gezondheid. Op medisch vlak scoorden beide groepen evenveel. De eerstgenoemde groep scoorde, zoals bij het vorige onderzoek, hoger op het vlak van alcohol (Tam, Weisner & Mertens, 2000). McLellan deed een onderzoek naar mensen die problemen hadden met opiaten, cocaïne en alcohol in behandeling om onder andere te kijken welk effect de behandeling heeft op de verschillende levensdomeinen van de EuropASI. Als we de ernstscores van de drie groepen naast elkaar leggen dan zien we een opmerkelijk verschil tussen de mensen met een primair alcoholprobleem en de overige twee groepen die problemen hadden met illegale middelen. De alcoholafhankelijken scoren op medisch vlak, werkgelegenheid, drugs, juridisch, familiaal en psychiatrisch vlak hoger dan de overige twee groepen. Zoals andere studies al vonden scoren ze zoals verwacht hoger op de ernst van de alcoholproblemen (McLellan, Alterman, Metzger, Grissom, Woody, Luborsky & O‟Brien, 1994). Over het leefgebied justitie en politie is men het binnen de literatuur algemeen eens. Volgens Luchansky en collega‟s zouden druggebruikers minder arrestaties en veroordelingen hebben of misdrijven hebben gepleegd (Luchansky, Krupski & Stark, 2007). Één tiende van de alcoholgebruikers heeft een actuele justitiële problematiek, terwijl dat bij de druggebruikers één derde van de doelgroep bedraagt (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Ook Weisner kwam tot de vaststelling dat mensen met een primair drugprobleem meer criminele feiten plegen dan mensen met een primair alcoholprobleem, met uitzondering van openbare dronkenschap en inbraak (Weisner, 2000). Ook in een studie die hij 10 jaar eerder deed, kwam hij tot dezelfde bevindingen, namelijk dat mensen met een primair drugprobleem meer criminele feiten zouden plegen dan mensen met een primair alcoholprobleem (Weisner, 1990). Uit een studie van Allan kwam naar voor dat diegenen die afhankelijk zijn aan alcohol minder problemen hebben met de politie dan diegenen die afhankelijk zijn van alcohol en drugs (44% versus 32%) (Allan, 1989). Deze laatste studie zou het vermoeden dat alcoholgebruikers minder criminele activiteiten uitvoeren dan druggebruikers kunnen bevestigen. Toch werd er in een onderzoek naar het verschil tussen mensen die afhankelijk zijn van opiaten en alcohol of cannabisafhankelijke mensen vastgesteld dat er geen onderscheid tussen beide groepen kan gemaakt worden op basis van hun crimineel gedrag (Subramaniam, Stitzer, Woody, Fishman & Kolodner, 2009). We zijn toch eerder geneigd om de oorspronkelijke hypothese te volgen.

47

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ We kunnen de mensen die behandeling zoeken ook gaan vergelijken met de algemene populatie die geen behandeling zoekt. Jungerman & Laranjeira vergeleken cannabisgebruikers die in behandeling gaan met diegenen die geen behandeling zoeken. Zij vonden dat diegenen die in de hulpverlening terechtkomen meer problemen ervaren dan diegenen die dit niet doen (Jungerman & Laranjeira, 2008). Dit kan te wijten zijn aan het feit dat het bij cannabisgebruik een hele tijd duurt vooraleer men beseft dat er een probleem is. Ogborne werkte eveneens niet met de ASI, maar kwam tot de vaststelling dat mensen die de stap naar de hulpverlening zetten wel degelijk meer problemen ervaren dan andere mensen (Ogborne, 1995). Weisner en Matzger beweren dat mensen met afhankelijkheidsproblemen niet in behandeling gaan tot hun problemen ernstig worden. Ze wachten ook dikwijls tot problemen met overheidsinstellingen, zoals problemen op het werk of criminele aanklachten, de kop op steken en men verplicht wordt om een behandeling te volgen (Weisner & Matzger, 2002). Allan en collega‟s nemen in datzelfde spoor aan dat cliënten die vrijwillig in de hulpverlening stappen minderen problemen ervaren, of waarvan de problemen minder ernstig zijn, dan mensen die gedwongen worden tot het zoeken van enige vorm van hulverlening (Allan, Hons & Phil, 1989). Uit het voorgaande kunnen we stellen dat mensen die een behandeling zoeken meer problemen ervaren op de verschillende leefgebieden van de EuropASI. Mensen die geen problemen ervaren gaan het allicht ook niet nodig vinden om hiervoor hulp te gaan zoeken. Dat mensen met een primair alcoholprobleem minder problemen ervaren op de verschillende domeinen is in de literatuur een algemeen standpunt. We zouden kunnen denken dat dit komt omdat alcohol een maatschappelijk aanvaard middel is en druggebruik in onze samenleving nog steeds meer als een taboe aanzien wordt en deze mensen meer gestigmatiseerd worden (Ahern, Stuber & Galea, 2007). 2.4.5

Conclusie

Uit de literatuur kunnen we verschillende gegevens halen over de kenmerken van alcoholen druggebruikers die de stap naar behandeling hebben gezet. Zo hebben we de leeftijd, het geslacht, de opleiding, het werk en de familiale status van deze twee doelgroepen bestudeerd. Voor al deze demografische kenmerken zijn we, al dan niet tot een eenduidig, besluit gekomen dat uiteindelijk het profiel van alcoholen druggebruikers zal gaan bepalen. Ook de verschillende leefgebieden werden onder de loep genomen om op die manier verschillen tussen beide geroepen op te sporen. De volgende analyse zal nagaan in welke mate de 48

Deel 2: Theoretisch kader ___________________________________________________________________________ bevindingen overeen komen met de gevonden informatie uit de reeds bestaande literatuur. Daarvoor werd in deze studie onderzoek gedaan bij cliënten die verblijven speciale units binnen Psychiatrisch Ziekenhuizen. Door deze doelgroep te bestuderen kan men in de praktijk nagaan in welke mate behandeling en hulpverlening hierop zijn afgesteld. Men kan vervolgens beter tegemoet komen aan de noden van de cliënten (Hubbard, 1990).

49

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ DEEL 3 : RESULTATEN 3.1

Beschrijving van de onderzoeksgroep 3.1.1

Socio-demografische kenmerken

De steekproef die we getrokken hebben uit de populatie “mensen die momenteel gebruik maken van een residentiële behandeling”, bestaat uit 74 respondenten. Er kwamen 30 cliënten van De Pelgrim, 29 cliënten werden behandeld in PC Sint-Amandus en de overige 15 mensen werden geïnterviewd in PZ Heilig Hart. Van deze 74 cliënten waren er 53 mannen (71.6%) die deelnamen aan het onderzoek en 21 vrouwen (28.4%). De mensen die werden geïnterviewd, waren tussen de 18 en de 61 jaar. Het gemiddelde van deze onderzochte groep was 39.95 jaar (SD=12.168), 28.4% van de cliënten bevindt zich in de leeftijdscategorie 1830, 36.5% bevindt zich in de categorie 31-45 jarigen en 35.1% is ouder dan 46 jaar. Hieruit kunnen we besluiten dat het niet vóóral jonge mensen of niet vóóral ouderen zijn die beroep doen op een residentiële behandeling, maar dat de groep evenredig is verdeeld. Precies de helft van de cliënten oefent in de maand voor opname een beroep uit waarvoor geen opleiding noodzakelijk is (n=37). Daarnaast zijn er nog eens 2 mensen die nooit hebben gewerkt (2.7%). Dan zijn er nog 35 mensen die wel geschoolde arbeid uitoefenen waaronder bijvoorbeeld kleine zelfstandigen. De hoogste opleiding die mensen genoten hebben, hangt hier een beetje mee samen. 19 mensen van de onderzochte groep (25.8%) hebben enkel hun lagere school diploma. 43 cliënten hebben een secundair diploma (58.2%) en de overige 12 hebben een diploma hoger dan het secundair onderwijs (16.6%). Meer dan de helft van de cliënten, namelijk 42 (56.8%), is nooit getrouwd geweest. Opvallend is ook dat er slechts 13 van de 74 mensen een partner hebben (17.6%). Voor een volledig overzicht zie tabel 3.

50

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ Tabel 3: Socio-demografische kenmerken Onderzoeksgroep (n=74) Geslacht Man Vrouw

53 (71.6%) 21 (28.4%)

Leeftijd (mean) 18-30 31-45 > 45

39.05 (SD 12.17) 21 (28.4%) 27 (36.5%) 26 (35.1%)

Opleiding Buitengewoon lager Lager basisschool Buitengewoon secundair Deeltijds beroepssecundair Technisch secundair Algemeen secundair Lager beroepssecundair Niet-universitair hoger Universitair hoger

1 (1.4%) 11 (14.9%) 2 (2.7%) 17 (23.0%) 15 (20.3%) 9 (12.2%) 7 (9.5%) 9 (12.2%) 3 (4.4%)

Beroep Ongeschoolde arbeid Geschoolde arbeid Lager bediende Kleine zelfstandige Middelbare bediende Hoger beroep Nooit gewerkt

37 (50.0%) 17 (23.0%) 8 (10.8%) 1 (1.4%) 6 (8.1%) 3 (4.1%) 2 (2.7%)

Familiale status Gehuwd (1ste huwelijk) Hertrouwd (2de of later huwelijk) Weduwestaat Gescheiden tafel en bed Gescheiden Nooit getrouwd geweest

3.1.2

12 (16.2%) 1 (1.4%) 1 (1.4%) 1 (1.4%) 17 (23.0%) 42 (56.8%)

Gebruik, misbruik en afhankelijkheid

Meer dan de helft van de ondervraagde mensen (n=50, 67.6%) geeft aan dat alcohol het voornaamste probleemmiddel is. Wat opvalt is het feit dat er slechts 47 mensen aangegeven hebben dat alcohol het middel is waarvoor ze in opname zijn. Dat wijst er ons op dat sommige 51

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ mensen zich misschien niet volledig bewust zijn voor welk probleemmiddel ze werden opgenomen of dat voor hen de scheiding tussen de verschillende middelen niet echt duidelijk is. De helft van de onderzochte cliënten nam voor opanem benzodiazepines, al dan niet op voorschrift (n=37). Daarnaast zijn er ook nog eens 24 mensen die antidepressiva nemen (32.4%). Cannabis is het populairste illegale middel in de onderzoeksgroep. 27.0% of 20 van de 74 respondenten geeft aan in de 30 dagen voor opname cannabis te hebben gebruikt. Daarna volgen heroïne en cocaïne die beiden voor 18.9% (n = 14) van de onderzoeksgroep uitmaakten. Amfetamines en methadon werden door 8 cliënten de 30 dagen voor opname gebruikt (10.8%), gevolgd door de mensen die opiaten namen. Zij maakten voor 5.6% deel uit van de onderzoeksgroep (n=4). Hallucinogenen, buprenorfine en hypnotica of pijnstillers werden door een kleiner percentage van de groep genomen. XTC werd door niemand de 30 dagen voor opname gebruikt. Heroïne is voor 11 mensen of 14.9% van de groep het grootste probleemmiddel, gevolgd door cocaïne met 9.5% (n=7). Voor 4 mensen (5.4%) was cannabis het grootste probleem en één iemand gaf aan amfetamines als grootste probleemmiddel te hebben (1.4%). Er was eveneens één iemand die aangaf geen voornaamste probleemmiddel te hebben op dit moment. Voor een overzicht van het gebruik van de steekproef zie tabel 4.

52

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ Tabel 4: Gebruik Onderzoeksgroep (n=74) Middel waarvoor in opname (volgens cliënt) Alcohol Illegale middelen Alcohol en illegale middelen Illegale middelen en benzodiazepines Alcohol, illegale middelen en benzo‟s

47 (63.5%) 16 (21.6%) 7 (9.5%) 2 (2.7%) 2 (2.7%)

Gebruik afgelopen 30 dagen voor opname Benzodiazepines Antidepressiva Cannabis Heroïne Cocaïne Amfetamines Methadon Opiaten Hallucinogenen Buprenorfine Hypnotica/pijnstillers Vluchtige stoffen XTC Andere

37 (50.0%) 24 (32.4%) 20 (27.0%) 14 (18.9%) 14 (18.9%) 8 (10.8%) 8 (10.8%) 4 (5.6%) 2 (2.7%) 1 (1.4%) 1 (1.4%) 1 (1.4%) 0 (0.0%) 0 (0.0%)

Grootste probleemmiddel Alcohol Heroïne Cocaïne Cannabis Amfetamines (geen)

50 (67.6%) 11 (14.9%) 7 (9.5%) 4 (5.4%) 1 (1.4%) 1 (1.4%)

3.2

De stap naar behandeling

Uit deze studie is gebleken dat de gemiddelde leeftijd van iemand die in residentiële behandeling opgenomen is en die voornamelijk afhankelijk is van alcohol 44.77 jaar bedraagt (SD= 9.913). De leeftijd waarop ze echter problematisch beginnen drinken, meer dan 5 glazen per alcoholconsumptie en dit voor ten minste drie dagen in de week of meer dan 5 glazen per

53

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ consumptie dat leidt tot dronkenschap gedurende ten minste twee opeenvolgende dagen per week, bedraagt echter 28.09 jaar (SD= 12.652). De mensen die voornamelijk in opname zijn voor hun druggebruik zijn gemiddeld 29.11 (DS=8.954). Hun beginleeftijd voor het regelmatig gebruik van middelen ligt beduidend lager, bijvoorbeeld 16.36 (SD= 3.001) voor cannabis, 22.78 (SD= 6.656) voor heroïne en 19.05 (SD= 6.924) voor amfetamines. Het gemiddelde van al deze beginleeftijden bedraagt 21.52 (SD= 3.826). 3.3

Verschillen tussen demografische kenmerken 3.3.1

Geslacht

Wanneer we de twee onderzoeksgroepen, groep A en groep D (reeds eerder gedefinieerd), vergelijken op basis van hun geslacht dan kunnen we duidelijk zien dat er zowel in de groep van mensen met primaire alcoholproblemen als in de groep van mensen met primaire drugproblemen meer mannen aanwezig zijn dan vrouwen (respectievelijk 68.1% en 77.7% mannen tegenover 31.9% en 22.3% vrouwen). Ondanks het feit dat we geen significante besluiten kunnen trekken op het vlak van geslacht zien we dat meer mannen in de alcoholdan in de druggroep aanwezig zijn en dat er een tendens aanwezig is dat vrouwen meer vertegenwoordigd zijn in de alcoholgroep dan in de druggroep (X² = 0.793, df = 1, p = 0.373) (zie tabel 5). 3.3.2

Leeftijd

We vergelijken beiden groepen op vlak van leeftijd. We hebben reeds onderzocht dat de gemiddelde leeftijd in de onderzochte populatie 39.05 was. Er is een significant verschil te constateren voor beide groepen (t = 6.768, df = 72, p = 0.000). Voor de alcoholgebruikers is de gemiddelde leeftijd 44.77 (DS= 9.913) en voor de druggebruikers bedraagt deze 29.11 (DS=8.954). We kunnen dus besluiten dat mensen die opgenomen zijn voor hun alcoholprobleem gemiddeld 15.66 jaar ouder zijn dan mensen die hulp zoeken voor hun drugprobleem (zie tabel 5).

54

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ 3.3.3

Opleiding

Als we beide groepen vergelijken op het vlak van hun opleiding dan zien we dat er in sommige categorieën maar 1 of 2 respondenten zitten. Daarom gaan we de 9 categorieën reduceren tot 2: diploma lager onderwijs of lager en diploma secundair onderwijs of hoger. We kunnen vaststellen dat er een significant verschil bestaat tussen beide groepen op basis van het diploma dat ze hebben behaald (X² = 5.639, df = 1, p = 0.018). Maar liefst 91.5% van de mensen met een primair alcoholprobleem heeft een diploma secundair onderwijs of hoger, tegenover 70.4% van de mensen met een primair drugprobleem. We kunnen hier dus uit besluiten dat de mensen die voor een alcoholbehandeling opgenomen worden gemiddeld hoger geschoold zijn dan de mensen die opgenomen worden voor een drugbehandeling (zie tabel 5). 3.3.4

Beroep

Analoog aan de voorgaande vergelijking bestaat de variabele beroep uit te veel categorieën waardoor we de 7 bestaande categorieën reduceren tot 3: ongeschoolde arbeid, geschoolde arbeid en nooit gewerkt. Het gaat hier om het beroep dat de cliënt voor opname heeft uitgevoerd. Als de cliënt geen vast of gebruikelijk beroep heeft, dan werd de meest recente baan ingevuld. Er werd enkel „nooit gewerkt‟ aangeduid als de cliënt effectief nog nooit gewerkt heeft. Uit tabel 3 zouden we kunnen vaststellen dat er meer alcoholgebruikers zijn die een geschoold beroep hebben dan de druggebruikers (respectievelijk 55.3% en 33.3%) en dat er dus meer druggebruikers zijn die een ongeschoold beroep uitoefenen (63.0% tegenover 42.6%). Het verschil is echter niet significant dus op het vlak van beroepsuitoefening is er geen verschil tussen de beide groepen (X² = 3.339, df = 2, p = 0.188) (zie tabel 5). 3.3.5

Familiale status

Ook hier zitten we opnieuw met het probleem dat deze variabele onderverdeeld is in 6 verschillende categorieën die soms maar enkele respondenten bevatten. Daarom gaan we van 6 categorieën naar 2: gehuwd en alleen.

55

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ Er is een significant verschil tussen mensen die enkel alcohol gebruiken en de druggebruikers (X² = 9.060, df = 1, p = 0.003). Algemeen konden we reeds vaststellen dat er in onze onderzoeksgroep heel wat mensen waren die nooit getrouwd zijn geweest, 56.8% tegenover 17.6% van de mensen die wel getrouwd zijn. Nu stellen we vast dat alle getrouwde mensen zich in de alcoholgroep bevinden (27.7% van alle mensen die een alcoholbehandeling volgen). Er is geen enkele respondent uit de andere groep die gehuwd is. We kunnen dus stellen dat er een verschil is tussen beide groepen op het vlak van hun burgerlijke staat en dat de mensen met een drugprobleem gemiddeld meer alleen zijn dan mensen met een alcoholprobleem (zie tabel 5). Tabel 5: Vergelijking socio-demografische kenmerken Geslacht Man Vrouw Leeftijd (mean) Opleiding Geen diploma of lager onderwijs Secundair onderwijs of hoger onderwijs Beroep Ongeschoolde arbeid Geschoolde arbeid Nooit gewerkt Familiale status Gehuwd Alleen/ niet gehuwd

3.4

Alcoholafhankelijk (n=47)

Drugafhankelijk (n=27)

32 (68.1%) 15 (31.9%)

21 (77.7%) 6 (22.3%)

44.77 (SD= 9.913)

29.11 (SD=8.954)

4 (8.5%)

8 (29.6%)

43 (91.5%)

19 (70.4%)

20 (42.6%) 26 (55.3%) 1 (2.1%) 14 (27.7%) 34 (72.3%)

X²/t X²=0.793

df 1

p-waarde 0.373

t=6.768

72

0.000

X²=5.629

1

0.018

X²=3.339

2

0.188

X²=9.060

1

0.003

17 (63.0%) 9 (33.3%) 1 (3.7%) 0 (0.0%) 27 (100.0%)

Verschillen tussen ernstscores 3.4.1

Lichamelijke gezondheid

In de analyse van de ernstscore van lichamelijk gezondheid, het cijfer dat aangeeft in welke mate iemand problemen heeft op dit leefgebied, zien we geen significant verschil tussen de beide groepen (t = 0.734, df = 72, p = 0.466). Alcohol- en druggebruikers verschillen zelfs 56

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ niet op het vlak van chronische lichamelijke klachten (X² = 0.216, df = 1, p = 0.642), of ze al dan niet hepatitis hebben gehad (X² = 0.004, df = 1, p = 0.947), de last van lichamelijke klachten (t = 0.342, df = 72, p = 0.733), de hulp die iemand nodig heeft (t = 0.639, df = 72, p = 0.526) en het aantal keer dat iemand in het ziekenhuis is opgenomen geweest (t = -0.483, df = 72, p = 0.630). We zien dus geen significant verschil tussen groep A en groep D op het vlak van lichamelijk gezondheid (zie tabel 6). Tabel 6: Lichamelijke gezondheid

Ernstscore lichamelijke gezondheid (0-9)  Chronische lichamelijk klachten: ja  Aantal ziekenhuisopnames ooit  Ooit hepatitis gehad: ja  Last lichamelijke klachten (0-4)  Hulp lichamelijke klachten (0-4)

3.4.2

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

2.91 (SD=2.155)

2.52 (SD=2.376)

t=0.734

72

0.466

20 (42.6%)

10 (37.0%)

X²=0.216

1

0.642

3.17 (SD=3.661)

3.70 (SD=5.843)

t=-0.483

72

0.630

9 (19.1%) 0.91 (SD=1.248)

5 (18.5%) 0.81 (SD=1.145)

X²=0.004 t=0.342

1 72

0.947 0.733

1.23 (SD=1.521)

1.00 (SD=1.519)

t=0.639

72

0.526

Arbeid, opleiding, inkomen

Aan de hand van het probleemmiddel alcohol of drugs vragen we ons ook af of iemand meer of minder problemen heeft op het vlak van arbeid, opleiding en inkomen. Druggebruikers hebben gemiddeld meer problemen op dit levensdomein dan alcoholgebruikers (t = -2.523, df = 71, p = 0.014; 4.35; SD=2.116 tegenover 3.13; SD=1.895). De gemiddelde ernstscore hier bedraagt 4.35, gelegen tussen 0 en 9 waarbij 0 staat voor helemaal geen probleem en 9 voor ernstig probleem waarvoor behandeling noodzakelijk is. We kunnen eveneens een significant verschil vaststellen in het aantal mensen dat nog schulden heeft (X² = 6.735, df = 1, p = 0.009). Zo heeft 31.9% van de alcoholgebruikers nog schulden lopen tegenover 63.0% bij de druggebruikers. Dit zou er kunnen op wijzen dat deze laatste groep meer nood heeft aan extra hulp op het vlak van arbeid, opleiding en inkomen. Alcoholgebruikers hebben gemiddeld ook meer maanden gewerkt dan druggebruikers, namelijk 189.9 maanden (SD=128.024) tegenover 48.56 maanden (SD=48.460) (t = 6.757, df = 72, p = 0.000). Dit wijst erop dat groep A minder moeite zou hebben om aan werk te geraken dan groep D. Nochtans geeft de

57

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ groep die opgenomen is voor een alcoholbehandeling aan meer last te hebben op het werk of bij het zoeken naar werk, 1.02 tegenover 0.31 (t = 2.662, df = 71, p = 0.010). Dit kan te wijten zijn aan het feit dat alcoholgebruikers misschien meer op zoek gaan naar werk en uiteindelijk meer actief zijn op de arbeidsmarkt zoals blijkt uit het „gemiddeld aantal maanden gewerkt‟. De hulp die bij dit leefgebied nodig is, voldoet niet aan de significantievoorwaarden (t = 1.897, df = 71, p = 0.062) (zie tabel 7). Tabel 7: Arbeid, opleiding, inkomen

Ernstscore arbeid, opleiding, inkomen (0-9)  Schulden: ja  Tot. aantal mnd gewerkt  Last van problemen (0-4)  Hulp arbeid, opleiding, inkomen (0-4)

3.4.3

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

3.13 (SD=1.895)

4.35 (SD=2.116)

t=-2.523

71

0.014

15 (31.9%) 189.6 1.02 (SD=1.452) 0.74 (SD=1.310)

17 (63.0%) 48.56 (SD=48.460) 0.31 (SD=0.838) 0.27 (SD=0.827)

X²=6.735 t=6.757 t=2.662 t=1.897

1 72 71 71

0.009 0.000 0.010 0.062

Alcohol

Logischerwijs heeft groep A significant meer problemen en meer nood aan behandeling op het vlak van alcohol dan groep D (t = 5.317, df = 72, p = 0.000). Alcoholgebruikers zullen dus vaker een ernstig probleem hebben met alcohol waarvoor behandeling noodzakelijk is (6.38; SD=1.153), terwijl druggebruikers een klein tot redelijk ernstig probleem zullen ervaren op het vlak van alcohol waarvoor behandeling niet dringend is (3.56; SD=2.621). Deze eerste groep heeft ook reeds significant meer alcoholbehandelingen achter de rug dan de tweede groep (X² = 22.735, df = 1, p = 0.000). We merken dit verschil binnen dit leefgebied ook aan het aantal cliënten dat 30 dagen voor opname nog meer dan 5 glazen alcohol per dag heeft gedronken. 91.5% van groep A gaf aan nog in dergelijke mate alcohol te hebben gedronken 30 dagen voor opname, tegenover 48.1% van groep D (X² = 17.000, df = 1, p = 0.000). We zien ook een significant verschil in het aantal jaren dat de respondenten alcohol hebben gedronken (>5 glazen per dag). Zo is het gemiddelde aantal jaren regelmatig alcoholgebruik bij de alcoholgroep 15.11 en bij de druggroep 6.40 (X² = 4.360, df = 1, p = 0.000) wat wil zeggen dat alcoholgebruikers gemiddeld bijna 10 jaar meer drinken (>5 glazen per dag). Deze groep geeft dan logischer wijze ook aan nogal tot tamelijk veel last te hebben van de

58

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ problemen die gepaard gaan met alcohol (2.64; SD=1.405 tegenover 0.89; SD=1.311) (t = 5.280, df = 72, p = 0.000) en heeft hiervoor hulp en behandeling nodig (3.47; SD=1.039 tegenover 0.89; SD=1.502) (t = 7.901, df = 72, p = 0.000). Als we nog even kijken naar de eerste graadsfamilieleden dan zien we dat zowel de moeder als de vader niet significant meer alcoholproblemen hebben in de alcoholgroep dan in de druggroep. Toch is er een tendens vast te stellen waarbij de vaders in de groep D opvallend meer alcoholproblemen hebben dan in groep A, 46.2% tegenover 28.9% (X² = 1.556, df = 1, p = 0.212; X² = 2.153, df = 1, p = 0.142) (zie tabel 8). Tabel 8: Alcohol

Ernstscore alcohol (0-9)  >5 glz alcohol laatste 30d: ja  Aantal jaren >5 glz  Alcoholproblemen moeder: ja  Alcoholproblemen vader: ja  Reeds in opname geweest voor alcoholproblemen: ja  Last van problemen (0-4)  Hulp voor problemen (0-4)

3.4.4

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

6.38 (SD=1.153) 43 (91.5%)

3.56 (SD=2.621) 13 (48.1%)

t=5.317 X²=17.000

72 1

0.000 0.000

15.11 (SD=11.225) 11 (24.4%)

6.40 (4.882) 3 (12.0%)

X²=4.360 X²=1.556

1 1

0.000 0.212

13 (28.9%)

12 (46.2%)

X²=2.153

1

0.142

41 (87.2%)

9 (33.3%)

X²=22.735

1

0.000

2.64 (SD=1.405)

0.89 (SD=1.311)

t=5.280

72

0.000

3.47 (SD=1.039)

0.89 (SD=1.502)

t=7.901

72

0.000

Drugs

Ook hier gaan we na of er tussen groep A en groep D een significant verschil te constateren is op het vlak van druggebruik. We vergelijken de gemiddelde ernstscores voor beide groepen en stellen vast dat er logischerwijs een significant verschil is (t = -18.941, df = 72, p = 0.000). Het druggebruik zorgt bij de mensen met een primair drugprobleem voor behoorlijk ernstige problemen waarvoor behandeling noodzakelijk is (6.85; SD=1.027 tegenover 0.66; SD=1.508 bij de alcoholgebruikers). In groep D zijn er dan ook significant meer mensen die reeds een behandeling volgden voor hun drugprobleem (X² = 65.621, df = 1, p = 0.000). Het verschillen binnen dit leefgebied is ook te zien aan het gebruik van verschillende illegale middelen. Cannabis wordt door 59.3% van de drugpopulatie gebruikt tegenover 8.5% in de

59

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ alcoholpopulatie (X² = 22.393, df = 1, p = 0.000). Door 48.1% van de druggroep wordt heroïne gebruikte, terwijl slechts 2.1% in de alcoholgroep heroïne gebruikt (X² = 23.676, df = 1, p = 0.000). Cocaïne en amfetamines worden door groep D eveneens meer gebruikt, respectievelijk 44.4% en 29.6% tegenover 4.3% en 0.0% bij groep A (X² = 18.056, df = 1, p = 0.000; X² = 15.614, df = 1, p = 0.000). We zijn ook het spuitgedrag in beide groepen nagegaan en zien dat de groep van de druggebruikers significant meer spuiten dan alcoholgebruikers, 48.1% tegenover 6.4% (X² = 17.651, df = 1, p = 0.000). Zoals bij de alcoholgebruikers geeft hier groep D aan meer problemen te ervaren bij het gebruik van drugs dan groep A. Deze laatste groep ervaart een beetje of helemaal geen problemen (0.17; SD=0.670) terwijl de druggebruikers aangeven nogal tot tamelijk veel last te hebben (2.22; SD=1.311) (t = -7.586, df = 72, p = 0.000). Logischerwijs heeft groep D meer nood aan behandeling bij deze problemen dan groep A (2.96; SD=1.675 tegenover 0.02; SD=0.146) (t = -9.105, df = 72, p = 0.000). Analoog aan de analyse bij de ernstscores van alcohol zien we ook hier dat de eerste graadsfamilie geen invloed heeft op het feit of iemand al dan niet in eerste instantie een alcohol- of drugprobleem heeft (X² = 0.016, df = 1, p = 0.899; X² = 3.484, df = 1, p = 0.062) (zie tabel 9). Tabel 9: Drugs

Ernstscore drugs (0-9)  Cannabis laatste 30d: ja  Heroïne laatste 30d: ja  Cocaïne laatste 30d: ja  Amfetamines laatste 30d: ja  Ooit gespoten: ja  Drugproblemen moeder: ja  Drugproblemen vader: ja  Reeds in behandeling geweest voor drugproblemen: ja  Last van problemen (0-4)  Hulp bij problemen (0-4)

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

0.66 (SD=1.508) 4 (8.5%) 1 (2.1%) 2 (4.3%) 0 (0.0%) 3 (6.4%) 4 (8.9%) 0 (0.0%) 1 (2.1%)

6.85 (SD=1.027) 16 (59.3%) 13 (48.1%) 12 (44.4%) 8 (29.6%) 13 (48.1%) 2 (8.0%) 2 (7.7%) 26 (96.3%)

t=-18.941 X²=22.393 X²=23.676 X²=18.056 X²=15.614 X²=17.651 X²=0.016 X²=3.484 X²=65.621

72 1 1 1 1 1 1 1 1

0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.899 0.062 0.000

0.17 (SD=0.670) 0.02 (SD=0.146)

2.22 (SD=1.311) 2.96 (SD=1.675)

t=-7.586 t=-9.105

72 72

0.000 0.000

60

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ 3.4.5

Justitie, politie

Beide groepen zijn eveneens te onderscheiden op het vlak van justitie en politie (t = -6.501, df = 72, p = 0.000). De gemiddelde ernstscore voor de alcoholgroep bedraagt 1.15 wat wil zeggen dat er geen ernstig probleem aanwezig is op dit leefgebied (1.15; SD=1.383) terwijl mensen met een primair drugprobleem, met een gemiddelde ernstscore van 3.95, neigen naar een redelijk ernstig probleem op het vlak van justitie en politie (3.95; SD=1.990). We merken eveneens dat 37% van de mensen die in behandeling zijn voor hun drugproblemen doorverwezen zijn vanuit justitie, terwijl dat bij mensen die in behandeling zijn voor hun alcoholprobleem maar 6.4% is (X² = 11.127, df = 1, p = 0.001). Druggebruikers geven gemiddeld ook een hogere score aan de mate van last op het vlak van justitie en politie (1.59; SD=1.693 tegenover 0.43; SD=1.037) (t = -3.249, df = 72, p = 0.002). De hulp die nodig is voor dit leefgebied blijkt niet significant (t = -0.936, df = 72, p = 0.353). In de groep van de druggebruikers is er 33.3% van de respondenten die wachten op een strafuitspraak. Bij de alcoholgebruikers bedraagt dit percentage 14.9, toch kan men op dit vlak geen significant verschil vaststellen (X² = 3.441, df = 1, p = 0.064). Een significant verschil bestaat er wel op het vlak van veroordelingen. Van groep A is er slechts een percentage van 12.8 dat ooit een veroordeling heeft gehad, terwijl dat percentage in groep D 59.3 bedraagt (X² = 17.744, df = 1, p = 0.000) (zie tabel 10). Tabel 10: Justitie en politie

Ernstscore justitie, politie (0-9)  Justitiële verwijzing: ja  Nog straf te wachten: ja  Reeds eerder veroordeeld  Last Justitie en politie (0-4)  Hulp justitie en politie (0-4)

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

1.15 (SD=1.383)

3.96 (SD=1.990)

t=-6.501

72

0.000

3 (6.4%) 7 (14.9%) 6 (12.8%) 0.43 (SD=1.037)

10 (37.0%) 9 (33.3%) 16 (59.3%) 1.59 (SD=1.693)

X²=11.127 X²=3.441 X²=17.744 t=-3.249

1 1 1 72

0.001 0.064 0.000 0.002

0.15 (SD=0.722)

0.33 (SD=0.961)

t=-0.936

72

0.353

61

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ 3.4.6

Familie, sociale relaties

Bij de analyse van beide groepen op het vlak van familiale en sociale problemen zien we ook een significant verschil (t = -6.501, df = 72, p = 0.000). Druggebruikers geven aan redelijk ernstige problemen te hebben in de sociale omgang (4.37; SD=1.548). In die mate dat begeleiding wel nodig is. Bij alcoholgebruikers ligt dit gemiddelde een punt lager (3.30; SD=2.021) wat erop wijst dat zij deze problemen als minder ernstig ervaren en waarvoor begeleiding minder aangewezen is. Wat eveneens opvalt, is het feit dat groep D gemiddeld meer problemen heeft gehad met moeder en vader (X² = 4.634, df = 1, p = 0.032) (X² = 7.918, df = 1, p = 0.005). Er is echter geen significant verschil vast te stellen tussen beide groepen op het vlak van problemen met collega‟s (X² = 0.012, df = 1, p = 0.913), buren (X² = 1.259, df = 1, p = 0.262), vrienden (X² = 2.549, df = 1, p = 0.110) of familie in het algemeen (X² = 1.220, df = 1, p = 0.269). Druggebruikers spenderen hun vrije tijd gemiddeld meer met vrienden/vriendinnen die alcoholen/of drugproblemen hebben (X² = 10.779, df = 1, p = 0.029). Zo brengt 17.0% van de mensen in groep A zijn tijd met dergelijk vrienden door, terwijl meer dan de helft (51.9%) van de mensen van groep D dit doet. Dit kan erop wijzen dat druggebruikers meer in hun eigen drugwereld blijven circuleren en hierdoor minder contacten leggen met anderen of meer conflicten gaan zoeken met andere mensen. Ook het gebruik op zich kan zorgen voor meer agressie. Zo hebben druggebruikers over het algemeen meer moeite om hun agressie onder controle te houden (zie tabel 10). Dit zal de familiale en sociale relaties ook niet onmiddellijk ten goede komen. Mensen met drugproblemen zijn ook vaker alleen en zijn niet getrouwd (100.0%) in tegenstelling tot mensen met alcoholproblemen (72.3%) (X² = 9.060, df = 1, p = 0.003). Er werden geen significante verschillen vastgesteld tussen beide groepen op het vlak van last en de noodzaak tot hulp bij dit leefgebied, noch bij familie noch bij sociale relaties (t = -0.699, df = 72, p = 0.487; t = -0.913, df = 72, p = 0.366; t = -1.699, df = 72, p = 0.098; t = -0.990, df = 72, p = 0.326) (zie tabel 11).

62

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ Tabel 11: Familie en sociale relaties

Ernstscore familie, sociale relaties (0-9)  Ooit problemen moeder : ja  Ooit problemen vader : ja  Ooit problemen collega‟s : ja  Ooit problemen buren : ja  Ooit problemen vrienden : ja  Ooit problemen familie : ja  Vrije tijd vrienden/ vriendinnen met alcohol/drugproblemen  Burgerlijke staat (alleen)  Last familie (0-4)  Hulp familie (0-4)  Last soc. relaties (0-4)  Hulp soc. relaties (0-4)

3.4.7

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

3.30 (SD=2.021)

4.37 (SD=1.548)

t=-2.383

72

0.020

17 (37%) 12 (26.1%) 9 (19.6%)

17 (63%) 16 (59.3%) 5 (18.5%)

X²=4624 X²=7.918 X²=0.012

1 1 1

0.032 0.005 0.913

7 (15.2%)

7 (25.9%)

X²=1.259

1

0.262

2 (4.4%)

4 (15.4%)

X²=2.549

1

0.110

2 (4.3%) 8 (17.0%)

3 (11.1%) 14 (51.9%)

X²=1.220 X²=10.779

1 1

0.269 0.029

34 (72.3%) 0.94 (SD=1.538) 0.47 (SD=1.158) 0.23 (SD=0.786) 0.23 (SD=0.865)

27 (100.0%) 1.19 (SD=1.360) 0.78 (SD=1.528) 0.74 (SD=1.430) 0.48 (SD=1.282)

X²=9.060 t=-0.699 t=-0.913 t=-1.699 t=-0.990

1 72 72 72 72

0.003 0.487 0.366 0.098 0.326

Psychische en emotionele gezondheid

Tussen beiden groepen is er geen significant verschil vast te stellen op het vlak van psychische en emotionele klachten (t = -1.647, df = 72, p = 0.104) hoewel er toch een tendens aanwezig is en men zou kunnen stellen dat mensen met primaire drugproblemen een ernstscore hebben die gemiddeld hoger ligt dan mensen met een primair alcoholprobleem op het vlak van psychische en emotionele problemen (5.22; SD=2.326 tegenover 4.26; SD=2.489). Een verschil is wel vast te stellen in het gemiddeld aantal respondenten die moeite hadden om hun agressie onder controle te houden (X² = 8.294, df = 1, p = 0.004). Meer dan de helft van de druggebruikers hebben in hun leven ooit moeite gehad met hun agressie onder controle te houden (59.3%) tegenover een vierde bij de alcoholgebruikers (25.5%). In groep D zitten eveneens gemiddeld meer cliënten die ooit al eens zelfmoordgedachten hebben gehad (55.6% tegenover 31.9%) (X² = 3.967, df = 1, p = 0.046). Het verschil in het effectief ondernemen van een zelfmoordpoging is niet significant (X² = 1.087, df = 1, p = 0.297). Ook het verschil in last en nood aan hulp bij dit leefgebied is niet significant (t = -0.274, df = 72, p = 0.785; t = 0.365, df = 72, p = 0.716) (zie tabel 12).

63

Deel 3: Resultaten ___________________________________________________________________________ Tabel 12: Psychische en emotionele gezondheid

Ernstscore psychische, emotionele klachten (0-9)  Ooit moeite gehad met agressie onder controle te houden: ja  Ooit zelfmoordgedachten gehad: ja  Zelfmoordpoging: ja  Last psych. en emo. Problemen (0-4)  Hulp psych. en emo. Problemen (0-4)

Groep A (n=47)

Groep D (n=27)

X²/t

df

p-waarde

4.26 (SD=2.489)

5.22 (SD=2.326)

t=-1.647

72

0.104

12 (25.5%)

16 (59.3%)

X²=8.294

1

0.004

15 (31.9%)

15 (55.6%)

X²=3.967

1

0.046

12 (25.5%) 1.89 (SD=1.645)

10 (37.5%) 2.00 (SD=1.544)

X²=1.087 t=-0.274

1 72

0.297 0.785

1.79 (SD=1.829)

1.63 (SD=1.713)

t=0.365

72

0.716

64

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ DEEL 4: CONCLUSIE EN DISCUSSIE “For some purposes it may be sensible to regard them as having enough in common to justify membership of the category of „addiction‟. However, common membership of a category should not be confused with being identical. Elephants and monkeys are both animals. Apples and grapes are both fruits. But elephants are not monkeys. And apples are not grapes.” (Gossop, 2003). Een behandeling die voor iedere cliënt effectief blijkt te zijn, is tot op de dag van vandaag nog niet gevonden. Iedere cliënt is uniek en heeft eveneens unieke kenmerken die onder de loep moeten genomen worden om de behandeling optimaal op hen af te stemmen. In deze onderzoekscontext maken cliënten deel uit van een groter geheel, namelijk mensen met primaire alcoholproblemen en mensen met primaire drugproblemen. Door deze twee groepen met elkaar te vergelijken gaan we trachten aan de noden en behoeften van deze doelgroepen tegemoet te komen. Hubbard onderzocht reeds het feit dat primaire alcoholgebruikers en primaire druggebruikers dikwijls binnen één en dezelfde behandeling worden ondergebracht (Hubbard, 1990). Toch is het aangewezen om onderzoek te doen naar de karakteristieken van deze twee doelgroepen. Bij volwassenen zou men reeds gevonden hebben dat de primaire druggebruikers meer problemen zouden ervaren op verschillende levensdomeinen. Zo zouden ze meer sociale en psychologische problemen hebben op medisch, wettelijk, familiaal en arbeidsgericht vlak (Cooke, Kelley, Stewart & Golden, 2004). Aangezien een accuraat beeld ontbreekt van de verschillen en gelijkenissen tussen beide groepen was het aangewezen om dit onderzoek uit te voeren. Als men kan nagaan wat de kenmerken en de problemen zijn van deze twee onderzoeksgroepen, dan is het mogelijk om de behandeling stelselmatig beter op de individuele cliënt af te stemmen. Op die manier kan men een afgestemde behandeling bewerkstelligen voor primaire alcoholgebruikers en primaire druggebruikers (Slesnick, Bartle-Haring, Glebova & Glade, 2006). In België zijn er reeds centra met een RIZIVconventie die zich specifiek toespitsen op de behandeling van mensen met een drugproblematiek. Toch worden beide groepen ook samen behandeld Binnen bijvoorbeeld Centra Geestelijke Gezondheidszorg en Psychiatrische Ziekenhuizen. Het doel op termijn is om cliënten te betrekken in de planning van behandelingen en om methoden en strategieën van behandeling te selecteren die consistent zijn met de waarden, normen en behoeften van deze cliënten (Ogborne, A.C., 1995).

65

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ 4.1

Bespreking van de resultaten

Het doel van dit onderzoek was om de gelijkenissen en verschillen te detecteren tussen mensen die voornamelijk afhankelijk zijn van alcohol en mensen die voornamelijk afhankelijk zijn van illegale middelen en die bovendien verblijven binnen een residentiële voorziening. Door het profiel van deze doelgroep te schetsen kan op termijn een bijdrage geleverd worden aan de discussie om het bestaande zorgcircuit te optimaliseren. Om tegemoet te komen aan deze vraag- en doelstelling werden socio-demografische kenmerken en de gemiddelde ernstscores van de leefgebieden van de EuropASI van 74 respondenten in kaart gebracht. De gegevens komen van ontwenningskliniek De Pelgrim in Oosterzele, het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Amandus (Reigerlo B) in Beernem en het psychiatrische ziekenhuis Heilig Hart (De Wending 1) in Ieper. Uit de literatuur is gebleken dat er tussen de beginleeftijd dat iemand een legaal of illegaal middel gebruikt en de leeftijd dat iemand de stap naar behandeling zet een behoorlijke tijdspanne is. In het onderzoek van McCance-Katz en collega‟s kwam men tot de vaststelling dat er bij alcoholgebruikers voor mannen en vrouwen respectievelijk 11.4 jaar en 8.8 jaar en voor mensen die voornamelijk drugs misbruiken 5.8 en 5.2 jaar tussen zit (McCance-Katz, Carroll & Rounsaville, 1999). In dit onderzoek was er ook een aanzienlijke periode aanwezig tussen het eerste gebruik en de opname in de desbetreffende residentiële voorziening. De beginleeftijden bedroegen 28.09 en 21.52 jaar voor alcoholgebruikers en druggebruikers en 44.77 voor de opname voor alcoholproblemen en 29.11 jaar voor de opname voor voornamelijk drugproblemen. Wanneer we het verschil tussen beiden maken, zien we dat mensen met een alcoholprobleem gemiddeld 16 jaar wachten om naar een behandeling te stappen, terwijl druggebruikers gemiddeld 7 jaar wachten. Uit de resultaten is gebleken dat vele cliënten reeds een behandelingsverleden achter de rug hebben, waardoor deze conclusies niet volledig gegrond zijn. We hebben geen cijfergegevens over de leeftijd waarop de eerste stap naar de hulpverlening werd gezet. Toch kunnen we besluiten dat er een tijdspanne aanwezig is tussen de start van het gebruik en de stap naar behandeling. Bij alcoholgebruikers zou dit kunnen verklaard worden door het feit dat alcohol een maatschappelijke tolerantie met zich meedraagt, waardoor problemen onopgemerkt blijven (Thombs, 1999). Rond het gebruik van illegale middelen hangt nog een stigma dat moeilijk kan doorbroken worden en dat de stap naar een mogelijke behandeling moeilijker maakt (Green, 2006).

66

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ Een verschil tussen mensen die opgenomen zijn voor hun alcoholprobleem en mensen die voornamelijk afhankelijk zijn van illegale middelen werd gevonden op het vlak van leeftijd, opleiding en familiale status. Mensen met alcoholproblemen binnen de residentiële voorzieningen zijn gemiddeld 15 jaar ouder dan mensen met illegale problemen. Dit wordt door de literatuur bevestigd: volgens Tam en collega‟s verschillen beide groepen 8 jaar, maar deze maken een vergelijking tussen alcoholgebruikers en alcoholen druggebruikers die de stap naar om het even welke behandeling zetten (Tam, Weisner & Mertens, 2000). Ook volgens Edens & Willoughby (1999) verschillen alcoholen druggebruikers gemiddeld 8 jaar. Het onderzoek dat meer aanleunt bij deze studie zijn deze van Colpaert en collega‟s. Zij vonden dat alcoholgebruikers en gebruikers van illegale middelen gemiddeld 18 jaar verschillen (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Op het vlak van opleiding zien we dat alcoholgebruikers binnen de residentiële voorziening gemiddeld een hoger diploma hebben dan druggebruikers. Wij zijn dus geneigd de piste van Tam en collega‟s te volgen die een onderzoek deden bij mensen met een primair alcoholprobleem en mensen met zowel alcohol als drugproblemen. Zij constateerden dat de eerste groep hoger geschoold was dan de tweede (Tam, Weisner & Mertens, 2000). Alcoholgebruikers zijn over het algemeen ook vaker getrouwd dan druggebruikers. Dat wordt ook in de literatuur door meerdere studies aangetoond (Luchansky, Krupski & Stark, 2007; Tam, Weisner & Mertens, 2000). Socio-demografisch kunnen we stellen dat mensen die voornamelijk in behandeling zijn voor hun alcoholproblemen gemiddeld ouder zijn, een hoger diploma hebben en vaker getrouwd zijn of met een partner samen wonen dan cliënten die voornamelijk afhankelijk zijn van drugs en daarvoor in opname zijn. Op het vlak van geslacht en het beroep dat men uitoefent, werden geen significante verschillen gevonden. Bij het vergelijken van de ernstscores van de 7 levensgebieden, die problemen op lange termijn voorstellen, zien we ook enkele verschillen tussen beide groepen. Mensen die voornamelijk in behandeling zijn voor hun drugproblematiek hebben meer problemen op het vlak van arbeid, opleiding en inkomen. Dit kan te verklaren zijn door het feit dat deze meer schulden hebben en het feit dat ze minder gemakkelijk aan werk geraken dan de groep die voornamelijk in opname is voor hun alcoholgebruik. Cooke en collega‟s deden onderzoek naar alcoholafhankelijke vaders en drugafhankelijke vaders en vonden eveneens dat deze laatste meer problemen hadden op het vlak van werkgelegenheid (Cooke, Kelley, FalsStewart & Golden, 2004). Ook andere studies zijn het hier mee eens (Tam, Weisner & Mertens, 2000; McLellan, Alterman, Metzger, Grissom, Woody, Luborsky & O‟Brien, 1994). 67

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ Als we gaan kijken naar het levensdomein „justitie en politie‟ dan stelt men vast dat druggebruikers meer doorverwezen worden vanuit gerechtelijke hoek en dat deze meer veroordelingen hebben gehad dan alcoholgebruikers. Ook in de literatuur is er een eensgezindheid over het feit dat deze doelgroep meer problemen heeft op justitieel vlak (Cooke, Kelley, Fals-Stewart & Golden; Tam, Weisner & Mertens, 2000; McLellan, Alterman, Metzger, Grissom, Woody, Luborsky & O‟Brien, 1994). Een andere belangrijke bevinding die in het onderzoek naar voor kwam en die door de literatuur eveneens bevestigd werd (Tam, Weisner & Mertens, 2000; McLellan, Alterman, Metzger, Grissom, Woody, Luborsky & O‟Brien, 1994), is het feit dat druggebruikers meer familiale problemen hebben en minder goed hun sociale relaties kunnen onderhouden. Ze hebben meer problemen in de sociale omgang met mensen, meer problemen met ouders en wonen vaker samen met mensen die ook verslavingsproblemen hebben. Sociale steun heeft niet alleen een direct effect op het psychische welzijn van mensen, maar ook op lichamelijk vlak. Gezin, familie en vrienden kunnen zelfs een invloed uitoefenen op de intensiteit en duur van het leven (de Vries & Bouwkamp, 2008). In de literatuur werd voor beide groepen een verschil vastgesteld op het vlak van lichamelijke en psychische gezondheid (Tam, Weisner & Mertens, 2000; McLellan, Alterman, Metzger, Grissom, Woody, Luborsky & O‟Brien, 1994). Druggebruikers in behandeling zouden over het algemeen meer medische en psychiatrische problemen hebben dan alcoholgebruikers. Opmerkelijk is het feit dat deze studie geen significant verschil vond op beide levensdomeinen. Nochtans werd er voor de druggebruikers geconstateerd dat deze meer moeite zouden hebben om hun agressie onder controle te houden en meer bezig zijn met zelfmoordideeën. 4.2

Sterke punten en beperkingen van het onderzoek

Vanderplasschen en collega‟s en Colpaert en collega‟s deden in 2001 en 2005 onderzoek naar cliënten binnen de alcoholen drughulpverlening in respectievelijk Oost-Vlaanderen en Antwerpen. Zij kwamen tot een profiel van zowel de mensen die afhankelijk waren van alcohol en diegenen die van minstens één illegaal middel afhankelijk waren. In deze onderzoeken ontbrak het hen aan een gestandaardiseerd instrument om deze gegevens te registreren. De EuropASI, waar we in dit onderzoek een beroep op deden, heeft een hoge validiteit en betrouwbaarheid wanneer ze wordt afgenomen door hulpverleners en/of getrainde mensen (DeJong, Willems, Schippers & Hendriks, 1995) en is tevens een semigestructureerde vragenlijst. Om die redenen zijn de gegevens verzameld binnen deze studie 68

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ van hoge betrouwbaarheid en validiteit. De gegevens over mensen met alcoholen drugproblemen kunnen ons een direct beeld geven over de vraag naar behandeling, maar geven ons ook indirect een omschrijving van de trends die binnen de drugpopulatie ontstaan (EMCDDA, 2008). Tevens werd er geen informatie verschaft over de psychische en emotionele toestand van deze mensen en werden geen problemen van verschillende leefgebieden onderzocht (Vanderplasschen, Lievens & Broekaert, 2001; Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005), wat in dit onderzoek zeker een meerwaarde is. Naast deze sterke punten van het onderzoek zijn er ook enkele beperkingen die we in rekening moeten brengen. In dit onderzoek werden slecht 3 voorzieningen bevraagd. Een ander nadeel dat verbonden is aan dit onderzoek, is het feit dat cliënten sociaal wenselijke antwoorden kunnen geven op de vragen van de EuropASI omdat afhankelijkheidsproblematiek nog steeds gestigmatiseerd wordt (Green, 2006). Daarom zouden cliënten antwoorden kunnen geven die de onderzoeker en de hulpverlening willen horen. Daarnaast nemen de respondenten vrijwillig deel aan het onderzoek (Bogdan & Biklen, 1998). Zij kunnen ten allen tijde het interview onderbreken of afronden. In het onderzoek zijn er mensen geweest die op het moment van het onderzoek besloten om niet meer deel te nemen aan het interview, waardoor men dus ook niet over hun gegevens kan beschikken. Ik wil hier wel op wijzen dat dergelijke nadelen, verbonden aan het verzamelen van kwantitatieve gegevens met mensen, niet vermeden kunnen worden, zoals men er ook moeilijk kan op toezien dat cliënten geen sociaal wenselijke antwoorden geven, maar correcte en consistente informatie verschaffen. Verder wil ik nog meegeven dat kwantitatieve gegevens geen doelstellingen op zich mogen zijn. Men kan het overleg over het optimaliseren van bestaande alcoholen drughulpverlening ondersteunen aan de hand van objectieve en vergelijkbare gegevens, maar ze mogen geen einddoel op zich zijn. In plaats van te werken met “algemene waarheden” of “subjectieve interpretaties” kan men beroep doen op objectieve vaststellingen om op grond hiervan discussie te voeren (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). 4.3

Aanbevelingen voor praktijk en verder onderzoek

Mensen met alcoholproblemen en mensen met drugproblemen stappen niet onmiddellijk naar de hulpverlening. Informatie- en preventiecampagnes moeten hier blijven op anticiperen en investeren. Ze moeten ervoor zorgen dat de bevolking zich bewust blijft van de gevaren en problemen van het overmatig gebruik van legale en illegale middelen, maar ook van de mogelijkheden die de dag van vandaag voor handen zijn om deze problemen aan te pakken. 69

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ Het verschil in leeftijd maakt dat men binnen de units voor verslavingszorg binen Psychiatrische Ziekenhuizen, waar zowel alcoholals druggebruikers behandeld worden, rekening moet houden met de verschillende interessegebieden van de twee doelgroepen. Mensen van gemiddeld 44 jaar gaan andere prioriteiten en behoeften hebben dan mensen van gemiddeld 28 jaar. Zo kan men bijvoorbeeld voor de alcoholgebruikers dieper ingaan op het gezinsleven, terwijl 28-jarigen er meer baad bij hebben om aandacht te besteden aan bijvoorbeeld zelfstandig wonen. Dat druggebruikers meer problemen hebben op het vlak van arbeid, opleiding en inkomen, mag niet zomaar naast ons worden neergelegd. Naar de praktijk toe kunnen we stellen dat mensen met een drugproblematiek op dit domein heel wat meer begeleiding nodig hebben dat alcoholgebruikers.

Zo

kan

men

binnen

het

programma

voor

deze

doelgroep

afbetalingsplannen opstarten en opvolgen om de schulden af te lossen. Misschien kan men ook de mogelijkheid aanbieden om eventueel opleidingen te volgen zodat wanneer mensen de behandeling verlaten hun interesse voor een bepaald beroep is aangewakkerd. Ook meer praktische zaken zoals hoe men moet solliciteren, hoe men op zoek gaat naar werk en hoe men geld moet beheren, zijn enkele belangrijke thema‟s die als afzonderlijk deel naast de behandeling van hun verslaving aan bod kunnen komen. Ook voor het leefgebied justitie en politie is motivatie voor verandering een belangrijk item binnen de hulpverlening, zeker bij de mensen met een primair drugprobleem. Men kan hieraan tegemoetkomen door gebruik te maken van de door Miller en Rollnick ontwikkelde motivationele gespreksvoering. Het vergroten van de motivatie van de cliënt valt binnen de taken die men binnen de hulpverlening moet vervullen (Velasquez, Maurer, Crouch & Diclemente, 2006). De bereidheid tot behandeling en verandering vormt een belangrijk gegeven bij mensen met een justitieel verleden en dus zijn afstemming en samenwerking tussen hulpverlening en justitie onmisbaar (Colpaert, Vanderplasschen, Van Hal & Broekaert, 2005). Voor drugafhankelijke mensen binnen de behandeling is het eveneens noodzakelijk dat er aandacht wordt besteed aan de uitbouw van een sociaal netwerk, aangezien zij ook op dit levensdomein meer problemen vertonen. Men moet samen met de gebruiker op zoek gaan naar een sociaal ondersteuningsnetwerk en hen ondersteunen om deze relaties te onderhouden. Alcoholgebruikers die over het algemeen meer getrouwd zijn of samenwonen met een partner gaan na de residentiële behandeling opnieuw naar het gezin. Aan deze groep kan men adviseren om de aanpak van de verslaving verder te onderhouden aan de hand van zelfhulpgroepen zoals de AA-beweging. 70

Deel 4: Conclusie en discussie ___________________________________________________________________________ Hoewel er geen significant verschil is op het leefgebied psychische en emotionele gezondheid is het toch belangrijk aandacht te hebben voor de mensen met een primair drugprobleem die meer moeite hebben hun agressie onder controle te houden en meer zelfmoordgedachten hebben. Daarom is het aangewezen om bij mensen die voornamelijk afhankelijk zijn van illegale middelen te investeren in bijvoorbeeld gedrags- en psychotherapie. Bij gedragstherapie gaat men zich focussen op het huidig functioneren van de cliënt en men gaat trachten dat functioneren te verbeteren. Ook ervaringen en gebeurtenissen uit het verleden komen hier aan bod. Psychotherapie is erop gericht om onderliggende psychische problemen met de cliënt te gaan bespreken en verwerken. Binnen een behandelingsprogramma voor mensen met een verslaving kan hier een afzonderlijke module worden ingepast. Tot slot moet verder onderzoek naar dit thema gestimuleerd worden. Daarbij moet nog meer stil gestaan worden bij de doelstellingen van dergelijk onderzoek. Op dit moment zijn er in Vlaanderen al soortgelijke studies uitgevoerd, maar nog nooit werden mensen met een primair alcoholprobleem en mensen met een primair drugprobleem gedetailleerd in kaart gebracht. Daarom moet men er bij verder onderzoek naar streven om een totaalbeeld te creëren van de specifieke doelgroep, zoals hier de bedoeling was. In verder onderzoek kan men aan een kwantitatieve dataverzameling eveneens een kwalitatief onderzoek koppelen. Men kan nagaan hoe mensen met primaire alcoholproblemen en mensen met primaire drugproblemen zelf staan tegenover het feit dat ze in eenzelfde behandeling ondergebracht worden. Ervaren zij persoonlijk problemen bij het feit dat ze in dezelfde leefgroepen moeten functioneren en dat er geen specifieke module aanwezig is afzonderlijk van

de

andere

doelgroep?

Deze

subjectieve

ervaring

van

mensen

met

een

afhankelijkheidsprobleem kan een bijdrage leveren aan het kritisch evalueren van de bestaande behandelingsvormen.

71

Referentielijst ___________________________________________________________________________ REFERENTIELIJST  Ahern, J., Stuber, J. & Galea, S. (2007). Stigma, discrimination and the health of illicit drug users. Drug and Alcohol Dependence, 88, 188-196.  Allan, C. (1989). Characteristics and help-seeking patterns of attenders at a community-based voluntary agency and an alcohol and drug treatment unit. British Journal of Addiction, 84, 73-80.  Alonso, J., Angermeyer, M.C., Bernert, S., Bruffaerts, R., Brugha, I.S., et.al. (2004). Prevalence of mental disorders in Europe: results from the European Study of the Epidemiology of Mental Disorders (ESEMeD) project. Acta Psychiatrica Scandinavic, 109, 21-27.  Amato, L., Davoli, M., Perucci, C., Ferri, M., Faggiano, F. & Mattick, R. (2005). An overview of systematic reviews of the effectiveness of opiate maintenance therapies: available evidence to inform clinical practice and research. Journal of Substance Abuse Treatment, 28, 321-329.  Baarda, D.B. & De Goede, M.P.M. (2006), Basisboek Methoden en Technieken. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwantitatief onderzoek. Groningen/ Houten, Wolters-Noordhoff bv.  Boeije, H. (2005). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Amsterdam: Boom.  Bogdan, R.C. & Biklen, S.K. (1998). Qualitative research in eductation. An introduction to Theory and Methods. Needham Heights: Allyn & Bacon.  Breek, J.C., Hamming, J.F., De Vries, J., Aquarius, A.E.A.M

& van Berge

Henegouwen, D.P. (2001). Quality of life in patients with intermittent claudication using the World Health Organisation (WHO) questionnaire. European Journal of Vascular and Endovascular Surgery, 21, 118–122.  Broekaert, E. (2006). What future for the therapeutic community in the field of addiction? A view from Europe. Addiction, 101, 1677-1678.  Broekaert, E. (2007). Cursus drugmisbruik, derde bachelor orthopedagogie. Gent: Academia Press.  Broekaert, E., De Fever, F., Schoorl, P., Van Hove, G. & Wuyts, B. (1997). Orthopedagogiek en maatschappij. Leuven-Apeldoorn: Garant.  Broekaert, E. & Vanderplasschen, W. (2008). Cursus drugmisbruik, eerste master orthopedagogie. Gent: Academia Press.

72

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Colpaert, K. & De Clercq, T. (2003). Implementing the „Treatment Demand Indicator‟ in Belgium: registration of drug users in treatment. Scienticfic Institute of Public Heath, 18, 194.  Colpaert, K., Vanderplasschen, W., Van Hal, G. & Broekaert, E. (2005). De alcoholen drughulpverlening in de provincie Antwerpen in kaart. Landegem: Nevelland.  Compton, W. M., Thomas, Y.F., Stinson, F.S. & Grant, B.F. (2007). Prevalence, correlates, disability, and comorbidity of DSM-IV drug abuse and dependence in the United States. Archives of General Psychiatry, 64, 566-576.  Conigrave, K.M., Hall, W.D. & Saunders, J.B. (1995). The AUDIT questionnaire: choosing a cut-off score. Addiction, 90, 1349-1356.  Conway, K.P., Kane, R.J., Ball, S.A., Poling, J.C. & Rounsaville, B.J. (2003). Personality, substance of choice and polysubstance involvement among substance dependents patients. Drug and Alcohol Dependence, 71, 65-75.  Cooke, C.G., Kelley, M.L., Fals-Stewart, W. & Golden, J.A. (2004). Comparison of the psychosocial functioning of children with drug-versus alcohol-dependent fathers. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 30, 695-710.  Cunningham, J.A. & Breslin, F.C. (2004). Only one in tree people with alcohol abuse ore dependence ever seek treatment. Addictive Behaviours, 29, 221-223.  De Bruijn, C., Van Den Brink, W., De Graaf, R. & Vollebergh, W.A.M. (2005). Alcohol abuse and dependence criteria as predictors of a chronic course of alcohol use disorders in de general population. Alcohol and Alcoholism, 40, 441-446.  Decorte, T., De Ruyver, B., Ponsaers, P., Bodein, M., Lacroix, A.C., Lauwers, S. & Tuteleers, P. (2004), Drugs en overlast. Drogues et nuisances. Gent: Academia Press.  De Donder, E., De Maeseneire, I., Geirnaert, M., Lambrechts, MC., Roose, N., Van Baelen, L. & Verstuyf, G. (2002). Alcohol en druggebruik, een gedifferentieerde aanpak van preventie tot hulpverlening. Mechelen: Kluwer.  De Donder, E., Monique, M.A.P. & Kuunders, M.G. (2006). Alcohol: cijfers in perspectief (1994-2004). Leuven-Apeldoorn: Garant.  DeJong, C.A.J, Willems, J.C.E.W., Schippers, G.M. & Hendriks, V.M. (1995). The Addiction Severity Index – reliability and validity in a Dutch alcohol population. International Journal of the Addictions, 30, 605-616.  De Laet, M., Offermans, P. & Toye, P. (2004). Marktonderzoek. Antwerpen: De Boeck.

73

Referentielijst ___________________________________________________________________________  De Ridder, H. (2006). Jongeren, ouders en drugs. Leuven-Apeldoorn: Garant.  De Vries & Bouwkamp (2008). Basismethodiek psychosociale hulpverlening. Houten: Springer.  Dom, G. (2000) . Drug-skenner, wat iedereen moet weten over drugs, tabak, alcohol en medicijnen. Berchem: EPO.  Dom, G., Hulstijn, W. & Sabbe, B. (2006). Differences in impulsivity and sensation seeking between early- and late-onset alcoholics. Addiction Behaviors, 31, 298-308.  Drake, R.E., Essock, S., Shaner, A., Carey, K., Minkoff, K., Kola, L., Lynde, D., Osher, F.C., Clarke, R.E. & Richards, L. (2001). Implementing dual diagnosis services for clients with severe mental illness. Psychiatric Services, 52, 469-476.  Edens, J.F. & Willoughby, F.W. (1999). Motivational profiles of polysubstancedependent patients: do they differ from alcohol-dependents patients? Addictive Behaviors, 24, 195-206.  Ellingstad, T.P., Sobell, L.C., Sobell, M.P. & Planthara, P. (2002). Drug treatment outcomemethodology (1993-1997). Strenghts, weaknesses, and a comparison to the alcohol field. Addictive Behaviors, 27, 319-330.  European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) (2008). Annual Report 2008: the state of the drugs problem in Europe. Lisboa: EMCDDA.  Faden, R.R., Beauchamp, T.L. & King, N.M.P (1986). A History and Theory of Informed Consent. Oxford: University Press.  Fleiz, C., Borges, G., Rojas, E., Benjet, C. & Medina-Mora, M.E. (2007). Alcohol, tobacco and drug use in the Mexican population, a cohort study. Salud Mental, 30, 6373.  Fletcher, B.W., Broome, K.M., Delany, P.J., Shields, J. & Flynn, P.M. (2003). Patient and program factors in obtaining supportive services in DATOS. Journal of Substance Abuse Treatment, 25, 165-175.  Freyer, J., Coder, B., Bischof, G., Baumeister, S.E., Rumpf, H.J., John, U. & Hapke, U. (2007). Intention to utilize formal help in a sample with alcohol problems: a prospective study. Drug and Alcohol Dependence, 87, 210-216.  Geerlings, P, van den Brink, W. & Schippers, G.M. (1996). Behandelingsstrategieën bij alcoholproblemen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.  Geirnaert, M. & Lambrechts, M. (2004). Alcohol- en druggebruik: preventie en hulpverlening. Mechelen: Kluwer.

74

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Gossop, M. (2001). A web of dependence. Addiction, 96, 677–678.  Gossop, M. (2003). Drug addiction and its treatment. Oxford: University Press.  Gossop, M., Marsden, J., Stewart, D. & Rolfe, A. (2000). Patterns of drinking and drinking outcomes among drug misusers 1-year follow-up results. Journal of Substance Abuse Treatment, 19, 45-50.  Green, C.A. (2006). Gender and use of substance abuse treatment services. Alcohol Research and Health, 29, 55-62.  Hadland, S.E., Kerr, T., Li, K., Montaner, J.S. & Wood, E. (2009). Access to drug and alcohol treatment among a cohort of street-involved youth. Drug and Alcohol Dependence, 101, 1-7.  Hasin, D., Hatzenbuehler, M.L., Keyes, K. & Ogburn, E. (2006). Substance use disorders: Diagnostic and Statistical manual of Mental Disorders, fourth edition (DSM-IV) and International Classification of Diseases, tenth edition (ICD-10). Addiction, 101, 59-75.  Hasin, D., Stinson, F.S., Ogburn, E. & Grant, B.F. (2007). Prevalence, correlates, disability and comorbidity of DSM-IV alcohol abuse and dependence in the United States. Archives of General Psychiatrie, 64, 830-842.  Hser, Y.I., Polinsky, M.L., Maglione, M. & Anglin, M.D. (1999). Matching clients' needs with drug treatment services. Journal of Substance Abuse Treatment, 16, 299305.  Hubbard, R.L. (1990). Treating combined alcohol and drug abuse in community-based programs. Recent Developments in Alcoholism, 8, 273.  Imrie, D.D. (1994). “Client” versus “patient”. Canadian Medical Association Journal, 151.  Informatiebrochure voor stagiairs 2008-2009, Psychiatrisch Centrum Sint-Amandus  Ives, R. & Ghelani, P. (2006). Polydrug use (the use of drugs in combination): a brief review. Drugs: education, prevention and policy, 13, 225-232.  Jenner, H. & Sagraeus, V. (2005). The Swedish DOC-system – An attempt to combine documentation and self-evaluation. European Addiction Research, 11, 186-192.  Jung, J. (2001). Psychology of alcohol and other drugs: a research perspective. Thousand Oaks: Sage.  Jungerman, F.S. & Laranjeira, R. (2008). Characteristics of cannabis users seeking treatment in Brazil. Pan. American. Journal of Public. Health, 23, 384-393.

75

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Larkin, M., Wood, R.T.A. & Griffiths, M.D. (2006). Towards addiction as relationship. Addiction Research and Theory, 14, 207-215.  Lowman, C., Hunt, W.A., Litten, R.Z. & Drummond, D.C. (2000). Research perspectives on alcohol craving: an overview – introduction. Addiction, 95, S45-S54.  Luchansky, B., Krupski, A. & Stark, K. (2007). Treatment response by primary drug of abuse: does methamphetamine make a difference? Journal of Substance Abuse Treatment, 32, 89-96.  Kaufman, M.D. (1976). The abuse of multiple drugs. Definition, classification, and axtent of problem. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 3, 279-292.  Ketzenberger, K.E. & Forrest, L. (2000). Impulsiveness and compulsiveness in alcoholics and non-alcoholics. Addictive Behaviors, 25, 791-795.  Kinnunen, A. & Nilson, M. (1999). Recent trends in drug treatment in Europe. European Addiction Research, 5, 145-152.  McCance-Katz, E.F., Carroll, K.M. & Rounsaville, B.J. (1999). Gender differences in treatment-seeking cocaine abusers – implications for treatment and prognosis. The American Journal on Addictions, 8, 300-311.  Mann, R.E., Rootman, D.B., Shuggi, R. & Adlaf, E. (2006). Assessing consequences of alcohol and drug abuse in a drinking driving population. Drugs: education, prevention and policy, 13, 313-326.  March, J.C., Oviedo-Joekes, E. & Romero, M. (2006). Drugs and social exclusion in ten European cities. European Addiction Research, 12, 33-41.  Maso, I. & Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek. Amsterdam: Boom.  McDowell, D.M. & Spitz, H.I. (1999). Substance Abuse. Psychology Press.  McGrath, A., Crome, P. & Crome, I.B. (2005). Substance misuse in the older population. Postgraduate Medical Journal, 81, 228-231.  McLellan, A.T. (2002). Have we evaluated addiction treatment correctly? Implications from a chronic care perspective. Addiction, 97, 249-252.  McLellan, A.T., Luborsky, L., Woody, G.E. & O‟Brien, C.P. (1980). An improved diagnostic evaluation instrument for substance abuse patients – The addiction severity index. The Journal of Nervous and Mental Disease, 168, 26-33.  McKeganey, N. (2006). The lure and loss of harm reduction in UK drug policy and practice. Addiction Research & Theory, 14, 557-571.

76

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Merikangas, K.R., Stolar, M., Stevens, D.E., Goulet, J., Preisig, M.A., Fenton, B., Zhang, H.P., O'Malley, S.S. & Rounsaville, B.J. (1998). Familial transmission of substance use disorders. Archives of General Psychiatry, 55, 973-979.  Midanik, L.T., Tammy, W.T. & Weisner, C. (2007). Concurrent and simultaneous drug and alcohol use: results of the 2000 National Alcohol Survey. Drug and Alcohol Dependence, 90, 72-80.  National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA) (2000). New advances in alcoholism treatment. Alcohol Alert, 49.  National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA) (2008). Alcohol and other drugs. Alcohol alert, 73.  Noordsy, D.L., Drake, R.E., Biesanz, J.C. & McHugo, G.J. (1994). Family history of alcoholism in schizophrenia. Journal of nervous and mental disease, 182, 651-655.  Ogborne, A.C. (1995). Characteristics of youth and young adults seeking residential treatment for substance abuse problems: an exploratory study. Addictive Behaviors, 20, 675-678.  Plant, M.A. (1987). Drugs in perspective. London: Hodder and Stoughton.  Plourde, C. & Brochu, S. (2002). Drugs in prison: a break in the pathway. Substance Use & Misuse, 37, 47-63.  Raes, V. (2008). European Addiction Severity Index , versie 2008. Gent: Dienst Wetenschappelijk Onderzoek De Sleutel.  Renn, H. & Lange, K. (1996). Urban districts and Drug Scenes: a comparative study on nuisance by „open‟ drug scenes in major European cities. Luxemburg: Official Publications of the European Communities.  Rijksinstituut voor ziekte en invaliditeitsverzekering (RIZIV) (2000). De RIZIVrevalidatiecentra voor verslaafden: een evaluatie van hun activiteit. Brussel: RIZIV.  Robbins, T.W. & Everitt, B.J. (1999). Interaction of the dopaminergic system with mechanisms of associative learning and cognition: Implications for drug abuse. Psychological Science, 10, 199-202.  Ruijsenaars, A.J.J.M, van den Bergh, P.M. & Schoorl, P.M. (2008), Orthopedagogiek: ontwikkelingen, theorieën en modellen: een inleiding, Antwerpen – Apeldoorn.  Schoorl, P.M., van den Bergh, P.M. & Ruijssenaars, A.J.J.M. (2000). Inleiding in de theoretische orthopedagogiek. Leuven – Garant.

77

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Schuckit, M.A. (2000). Drug and alcohol abuse: a clinical guide to diagnosis and treatment. New York: Kluwer Academic/Plenum.  Schuyten, G. (2005). Cursus kwantitatieve en kwalitatieve methoden en technieken. Gent: Vakgroep data-analyse.  Schuyten, G. (2007). Cursus Modellen van Empirisch Onderzoek II. Gent: Vakgroep data-analyse.  Shkurkin. History of alcoholism treatment in the United States of America and alcoholism causal models. Associate Professor, St. Martin‟s University, Lacey, Washington.  Skinner, H.A. (1990). Spectrum of drinkers and intervention opportunities. Canadian Medical Association Journal, 143, 1054-1059.  Slesnick N., Bartle-Haring S., Glebova T. & Glade, A. (2006). Primary alcohol versus primary drug use among adolescents: An examination of differences. Addictive Behaviors, 31, 2080-2093.  Soyez, V., Tatrai, H., Broekaert, E. & Bracke, R. (2004). The implementation of contextual therapy in the therapeutic community for substance abusers: a case study. Journal of Family Therapy, 26, 286-305.  Stein, M.D., Mulvey, K.P., Plough, A. & Samet, J.H. (1998). The functioning and well-being of persons who seek treatment for drug and alcohol use. Journal of Substance Abuse, 10, 75-84.  Subramaniam, G.A., Stitzer, M.L., Woody, G., Fishman, M.J. & Kolodner, K. (2009). Clinical characteristics of treatment-seeking adolescents with opioid versus cannabis/alcohol use disorders. Drug and Alcohol Dependence, 99, 141-149.  Tam, T.W., Weisner, C., Mertens, J. (2000). Demographic characteristics, life context, and patterns of substance use among alcohol dependent treatment clients in a health maintenance organization. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 24, 18031810.  Thombs, D.L. (1999). Introduction to addictive behaviors. New York: Guilford Press.  Tieberghien, J. & Decorte, T. (2008). Antwerp Drugs and Alcohol Monitor: A Belgian local drug scene in the picture. Gent: Institute for Social Drug Research.  Torrens, M. & Martin-Santos, R. (2000). Why do people abuse alcohol and drugs? Current Opinion in Psychiatry, 13, 285-289.

78

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Townsend, A.L., Biegel, D.E., Ishler, K.J., Wieder, B. & Rini, A. (2006). Families of persons with substance abuse and mental disorders: a literature review and conceptual framework. Family Relations, 55, 473-486.  Tsuang, M.T., Lyons, M.J., Meyer, J.M., Doyle, T., Eisen, S.A., Goldberg, J., True, W., Lin, N., Toomey, R. & Eaves, L. (1998). Co-occurrence of abuse of different drugs in men - The role of drug-specific and shared vulnerabilities. Archives of General Psychiatry, 55, 967-972.  Tuchfeld, B.S., McLeroy, K.R., & Waterhouse, G.J. (1975) Multiple drug use among persons with alcohol related problems: patterns of use and service utilization. Research Triangle Institute, 1.  Tucker, J.A., Donovan, D.M. & Marlatt, G.A. (1999). Changing addictive behaviour. New York: Guilford Press.  Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD, 2003). Harm reduction: basisinfo: dossier. Brussel, EPO.  Van den Bree, M.B.M., Johnson, E.O., Neale, M.C. & Pickens, R.W. (1998). Genetic and environmental influences on drug use and abuse/dependence in male and female twins. Drug and alcohol dependence, 52, 231-241.  Van den Brink, W. (2005). Verslaving, een chronische recidiverende hersenziekte. Tijdschrift Verslaving, 1, 3-14.  Vanderplasschen, W., Autrique, A. & De Wilde, J. (2006). Drugverslaafde ouders. Handboek Kinderen & Adolescenten, F 090 1-16.  Vanderplasschen, W., De Bourdeaudhuij, I. & Van Oost, P. (2002). Co-ordination and continuity of care in substance abuse treatment. European Addiction Research, 8, 1021.  Vanderplasschen, W., Lievens, K. & Broekaert, E. (2001). De instroom in de OostVlaamse drughulpverlening: registratie van aanmeldingen en intakes tussen februari 1999 en mei 2000. Landegem: Nevelland.  Vanderplasschen, W., Mostien, B., Claeys, P., Raes, V. & Van Bouchaute, J. (2001). Conceptnota Organisatiemodel Zorgcircuit Middelenmisbruik (Orthopedagogische reeks Gent nummer 12). Gent: Academia Press.  Vanderplasschen, W. & Wolf, J. (2005). Case management bij drugverslaafden: ABC voor implementatie en praktijk. Verslaving: Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 1, 66-78.

79

Referentielijst ___________________________________________________________________________  Vandevelde, S., Vanderplasschen, W. & Broekaert, E. (2003). Cultural responsiveness in substance abuse treatment: a qualitative study using professionals‟ and clients‟ perspectives. International Journal of Social Welfare, 12, 221-228.  Van Epen, J. (1988). De drugs van de wereld, de wereld van de drugs. Alphen aan den Rijn: Samson Stafleu.  Velasquez, M.M., Maurer, G.G., Crouch, C. & Diclemente, C.C. (2006). Groepsbehandeling bij middelenmisbruik: stap voor stap veranderen op basis van het transtheoretisch model. Amersfoort: Wilco.  Vlaamse Vereniging van Behandelingscentra Verslaafdenzorg (VVBV) (2003). Persbericht publicatie van de cijfergegevens van 2003. Gent: VVBV.  Weisner, C. (2000). A Comparison Of Alcohol and Drug Treatment Clients: Are They From the Same Population? American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 18 ,429444.  Weisner, C. & Matzger, H. (2002). A prospective study of the factors influencing entry to alcohol and drug treatment. The Journal of Behavioral Health Services and Research, 29, 126-137.  Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (2004). Gezondheidsenquête België 2004. Brussel: afdeling epidemiologie.  World Health Organization (WHO) (1990). International Classification of Diseases, tenth edition. Genève: Word Health Organization.  World Health Organization (WHO) (2001). The World Health Report 2001: Mental Health: new understanding, new hope. Parijs: Sadag.  World Health Organization (WHO) (2004). Global status report on alcohol 2004. Genève: World Health Organization. Internet sites  Ontwenningskliniek De Pelgrim (2007). Algemene informatie geraadpleegd op: http://www.kliniekdepelgrim.be/.  Psychiatrisch Ziekenhuis Heilig Hart (2009). Algemene informatie geraadpleegd op: http://www.hhartieper.be/nl/36.

80

VERSCHILLEN TUSSEN PROBLEMATISCHE ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIKERS MET BETREKKING TOT DE LEEFGEBIEDEN VAN DE EUROPASI:

Recommend Documents