Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Provincie VlaamsVlaams-Brabant
VERNEDERLANDSING VAN HET STRAATBEELD EN VERFIJNING VAN DE BESTUURSTAALWETGEVING
Prof. dr. Marc BOES Kristof ABBELOOS Instituut voor Administratief Recht Katholieke Universiteit Leuven
1
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Voorwoord
Zorg en aandacht voor de taal en cultuur is een essentieel onderdeel van elke beschaving. Ook al is het Nederlands niet bedreigd in zijn bestaan, zoals voor vele talen helaas wel het geval is, is er reden om die zorg en aandacht niet te laten verslappen. Zeker niet in de Vlaamse rand waar de druk van andere talen en vooral toch van het Frans, groot blijft. Zoeken of en hoe het Nederlandstalig karakter van die randgemeenten duidelijk tot uiting kan worden gebracht, heeft niets te maken met eng nationalisme, maar met zelfrespect voor de eigen taal en cultuur. Dat daarbij de rechtsregels die het taalgebruik bepalen een belangrijke rol spelen, hoeft niet te verbazen. Rechtsregels hebben onder meer tot taak maatschappelijke waarden te vertalen, en dat doen ook de taalwetten en decreten. Het was de vraag van de provincie Vlaams-Brabant om na te gaan of en hoe het wettelijk instrumentarium kon gebruikt worden om, met name in het straatbeeld, duidelijk te maken dat de randgemeenten Vlaamse gemeenten zijn. Deze studie is de neerslag van die opdracht. Zij zou niet tot stand gekomen zijn zonder de voortdurende, actieve, kritische en opbouwende steun en begeleiding van de provincie Vlaams-Brabant, op de eerste plaats gedeputeerde Herman Van Autgaerden, de heer David Vits (kabinetsmedewerker), de heer Luc Laveyne (kabinetschef van de gouverneur), de heer Benny Martin en mevrouw Kristel Adriaenssens (ambtenaren bij respectievelijk de directie cultuur & onderwijs en de afdeling Vlaamse Gemeenschap van de provincie Vlaams-Brabant). Daarnaast mochten wij ook rekenen op de medewerking van de heer Frank Steenput (ambtenaar bij het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Ook de inbreng van de wetenschappelijke begeleidingscommissie, bestaande uit de professoren Karel Rimanque (UIA), Paul Van Orshoven (KUL) en Jan Velaers (UFSIA en KUB), is voor ons belangrijk geweest. Zoals altijd zijn de gebreken van de studie enkel aan ons toe te schrijven.
Leuven, 1 december 1999
Prof. dr. Marc BOES
Kristof ABBELOOS
2
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
I BESCHRIJVING VAN DE BESTAANDE TAALWETGEVING IN BESTUURSZAKEN
3
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
INLEIDING De voorstellen tot bevordering van de vernederlandsing van het straatbeeld (deel II en III) en de voorstellen tot aanpassing van de taalwetgeving (deel IV) zullen worden voorafgegaan door een kort historisch overzicht en een beschrijving van de bestaande taalwetgeving. Eerst komen de krachtlijnen van de taalwetgeving en de historische context van de vigerende taalwetgeving. Vervolgens worden deze krachtlijnen systematisch besproken. Achtereenvolgens worden onderzocht: de grondwettelijk bepaalde taalvrijheid en de bevoegdheidsverdeling van de artikels 30 en 129, het territorialiteitsbeginsel en het stelsel van faciliteiten, de bestaande controle op de toepassing van de taalwetgeving en het bestuurlijk toezicht op de gemeenten van de Vlaamse rand. In de volgende delen wordt dan nagegaan of het mogelijk is de vernederlandsing van het straatbeeld in Vlaams-Brabant te bevorderen en of er mogelijkheden bestaan om de taalwetgeving te verfijnen.
1. KRACHTLIJNEN EN KORT HISTORISCH OVERZICHT VAN DE TAALWETGEVING IN BESTUURSZAKEN IN BELGIE A. KRACHTLIJNEN 1
Daar de taalwetgeving een gevoelige materie is, is de bevoegdheidsverdeling in verband met de taalwetgeving duidelijk afgebakend en aan een zware democratische controle onderworpen. De taalwetgeving vertrekt vanuit enkele basisprincipes. 2
Deze principes zijn: ten eerste, het territorialiteitsprincipe dat stelt dat alle gemeenten behoren tot een taalgebied en dat het gebruik van talen regelt, ten tweede een stelsel van faciliteiten voor Frans- en Nederlandstaligen in faciliteitengemeenten en de Vlaamse Randgemeenten, ten derde het bestaan van taalkaders en taalvereisten voor ambtenaren en ten vierde het bestaan van organen die over de toepassing van de taalwetgeving advies verlenen of er controle over uitoefenen.
B. KORT HISTORISCH OVERZICHT3 VAN DE VIGERENDE TAALWETGEVING 4
De huidige taalwetgeving vindt zijn oorsprong in de jaren zestig. Door de wet van 8 november 1962 kreeg de taalgrens een vast karakter, waardoor het territorialiteitsprincipe wettelijk werd bevestigd. De taalgrenzen werden aangepast, Komen en Moeskroen werden van Vlaanderen naar Wallonië overgeheveld terwijl de Voerstreek naar Vlaanderen verhuisde. Verder werd het aantal taalgrensgemeenten uitgebreid van 18 naar 25. Het is in deze gemeenten dat er faciliteiten worden verleend aan de anderstalige inwoners. Die faciliteiten dienen volgens de Raad van State opgevat te 5 worden als rechten toevertrouwd aan de burgers en niet aan de bestuurders . Deze wet schafte ook de tienjaarlijkse talentelling af. 6
De meest recente wet in verband met het taalgebruik in bestuurszaken is die van 2 augustus 1963 . Deze wet deelt België op in vier taalgebieden: het Nederlandse, het Franse, het tweetalige en het Duitstalige. Deze wet bevestigde nogmaals het territorialiteitsbeginsel en hield verder in dat de interne diensttaal van een plaatselijke administratie enkel de taal van de streek mag zijn. Ook bevatte zij meerdere bepalingen om te zorgen voor een meer billijke regeling van de verdeling van de overheidsbetrekkingen tussen de Vlamingen en de Walen. Hierbij speelt het gelijkheidsbeginsel een rol. In Brussel diende een situatie te worden gecreëerd die zowel rekening hield met haar functie als nationale hoofdstad als met de wensen van de plaatselijke bevolking. De federale diensten werden 1
Zie hiervoor 2°. Zie hiervoor 3°. Voor een overzicht van de taalwetgeving voor 1960 zie RENARD,R., Talen in bestuurszaken, in de bedrijven en in de sociale betrekkingen, Gent, Story-Scientia, 1983, nrs. 8-24. 4 Wet van 8 november 1962 tot wijziging van gemeente- en provinciegrenzen en tot wijziging van de wet van 28 juni 1932 op het gebruik der talen in bestuurszaken en van de wet van 14 juli 1932 houdende taalregeling in het lager en middelbaar onderwijs, B.S., 22 november 1962. 5 R.v.St., Delbeke van 4 juli 1967, Arr. R.v.St., nr.12510 6 B.S., 22 augustus 1963. 2 3
4
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
geacht met particulieren te handelen in de taal die ze verkozen en met andere overheidsdiensten in de taal van het gebied waarin ze gelegen zijn. Verder dienden de Vlamingen in te stemmen met een 7 8 stelsel van faciliteiten voor de Franstaligen in 6 Vlaamse randgemeenten . In ruil hiervoor ging de vicegouverneur van de provincie Brabant toezien op de naleving van de wetten op het taalgebruik in de 19 gemeenten van Brussel en de 6 Vlaamse randgemeenten. Belangrijk hierbij is ook de oprichting van een nieuwe Vaste Commissie voor Taaltoezicht die werd gezien als een verbeterde versie van de commissie van 1932. Ze heeft de bevoegdheid om besluiten genomen met miskenning van de wetgeving aan te vechten bij de Raad van State. Het was vooral de Vaste Commissie voor Taaltoezicht die zich ontwikkelde tot het orgaan bij uitstek om adviezen te verlenen over de taalwetgeving, een uitgebreide adviesverlening ontwikkelde en zorgde 9 voor een verbetering van de taalverhoudingen in Vlaanderen. De vice-gouverneur echter kreeg tegenwerking te verduren vanwege Franstalige Brusselaars en had een veel beperktere invloed op de 10 controle op de toepassing van de taalwetgeving . Een volgende stap is de wet van 23 december 1970 waardoor elke gemeente wordt ingedeeld in één 11 van de vier taalgebieden . Zodoende wordt het territorialiteitsbeginsel grondwettelijk vastgelegd. De 12 grenzen kunnen enkel nog gewijzigd worden met een communautaire wet. Deze wet voorziet in een beschermingsregeling voor de Franstalige minderheid in ons land die paste in een totaalregeling om de beide taalgroepen in evenwicht te houden. Zo zien wij bijvoorbeeld een paritaire samenstelling van de federale ministerraad tussen Frans- en Nederlandstaligen, de alarmbelprocedure in de wetgevende kamers en het omgekeerde in Brussel waar men een vaste vertegenwoordiging voor de Vlamingen in de Brusselse regering uitwerkte. Bovendien wordt in deze wet de bevoegdheid om wetgevend op te treden wat betreft het taalgebruik in bestuurszaken overgedragen aan de gemeenschappen. Vanaf dan zijn de Vlaamse en Franse gemeenschap bevoegd voor het regelen van het taalgebruik in: bestuurszaken, het onderwijs in de door de overheid opgerichte, gesubsidieerde of erkende instellingen, en voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel, alsmede de door de wet en de verordeningen voorgeschreven 13 akten en bescheiden van de ondernemingen . Dat gebeurde door de invoeging van het artikel 59 bis 14 §3 die het artikel 23 van de Grondwet aanvulde en zodoende impliciet wijzigde. Artikel 59 bis §4 voorzag wel in drie uitzonderingen, namelijk de gemeenten en groepen van gemeenten palend aan een ander taalgebied en waar de wet het gebruik van een andere taal dan die van het gebied waarin zij gelegen zijn, voorschrijft of toelaat, de diensten waarvan de werkkring verder reikt dan het taalgebied waarin zij gelegen zijn en de door de wet aangewezen nationale en internationale instellingen waarvan de werking gemeen is aan meer dan één gemeenschap. De federale overheid blijft bevoegd om in dezelfde materies regelgevend op te treden in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad, in het Duitstalige landsgedeelte en in de faciliteitengemeenten. Ze blijft ook bevoegd om op te treden inzake taalgebruik in gerechtszaken. Nadien werd de faciliteitenregeling ingekapseld in de Belgische Grondwet door de grondwetswijziging 15 van 1988. Die bepaalde dat deze regeling maar veranderd kan worden via een communautaire wet . 16 17 Verder werd er in de wet van 9 augustus 1988 een regeling getroffen voor de taalkennis van de lokale mandatarissen in Komen, Voeren en de zes randgemeenten. Zij werden verondersteld de 18 streektaal te kennen. Hiervoor werd er zelfs een onweerlegbaar vermoeden van de kennis van de streektaal ingevoerd voor de gemeente- en OCMW-raadsleden en voor de schepenen en de leden van het Vast Bureau voor Maatschappelijk Welzijn. Voor de andere mandatarissen, bijvoorbeeld de 7 Deze faciliteiten omvatten adviezen, mededelingen en formulieren bestemd voor het publiek, alsmede de contacten met de inwoners, certificaten, getuigschriften, toelatingen... Om dit mogelijk te maken moeten de gemeentelijke diensten zo ingericht worden dat men in het eentalige gebied de particulieren die vragen om anderstalige mededelingen op een voldoeninggevende wijze kan helpen. 8 Zie VANDERNOOT,P., “La scission de Brabant et la protection des minorités” in X, Les reformes institutionelles de 1993, vers un fédéralisme achevé? P.309 e.v. 9 Deze putte zijn bevoegdheid rechtstreeks uit artt. 6 & 7 van de Wet van 2 augustus 1963 op het taalgebruik in bestuurszaken. 10 Cf. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht in Administratief Lexicon, Brugge, Die Keure, 1980, XI. 11 Ook de Brusselse randgemeenten die voordien niet waren ingedeeld in één van de vier taalgebieden. 12 Dit is een wet goedgekeurd met, een meerderheid in elke taalgroep, in elk van de taalgroepen een meerderheid die heeft gekozen en een tweederde meerderheid in totaal. 13 Art. 129 §1 G.W. 14 Zie het advies van de Raad van State in deze, Stuk Kamer, nr. 878/1, 1975-1976. 15 Een wet met een meerderheid in elke taalgroep, een meerderheid van de leden in elke taalgroep is aanwezig en in totaal is er een twee-derde meerderheid. 16 De zogenaamde pacificatiewetgeving, Wet 9 augustus 1988, B.S., 13 augustus 1988. 17 Zie hiervoor het artikel van CLEMENT,J., Constitutionele beoordeling van de Wet van 9 augustus 1988 over de taalkennis van gemeentelijke overheidsmandatarissen, R.W., 1988-’89, nr. 41, 10 juni 1989. 18 Deze wet kwam er na een langdurige controverse na een een arrest van de Raad van State en een arrest van het Arbitragehof. Zie R.v.St., Walraet, nr. 26658, 8 april 1983 en Arbitragehof, nr. 17, 26 maart 1986, B.S., 17 april 1986.
5
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
19
burgemeesters en OCMW-voorzitters kan dit vermoeden weerlegd worden. Indien de taalkennis inderdaad weerlegd wordt, dan kan de Raad van State de benoeming vernietigen. De bewijsmiddelen 20 die hiervoor kunnen worden gebruikt, zijn evenwel beperkt . De laatste grote veranderingen komen er in 1993 met de grondwetswijziging, waarin ondermeer voorzien werd in de splitsing van de provincie Brabant in Vlaams- en Waals-Brabant. De vicegouverneur van het arrondissement Brussel-Hoofdstad blijft bevoegd voor de 19 Brusselse gemeenten. Voor de zes randgemeenten daarentegen werd de functie gecreërd van adjunct van de gouverneur van 21 de provincie Vlaams-Brabant . Die adjunct moet toezien op de toepassing van de taalwetten in bestuurs- en onderwijstaken in de provincie Vlaams-Brabant. Opdat hij deze functie zou kunnen uitvoeren, wordt er van hem een goede kennis van beide landstalen verwacht. Aan deze adjunct van de gouverneur moet een afschrift worden bezorgd van de besluiten van de aan zijn toezicht onderworpen gemeentelijke overheden die een verband vertonen met de bestuurstaalwetgeving. Voor de schendingen door deze besluiten van de bestuurstaalwetgeving is er een bestuurlijk toezicht ontwikkeld dat gelijkt op de normale procedure van bestuurlijk toezicht die ook 22 kan worden toegepast. Verder vervult deze adjunct van de gouverneur ook de functie van ombudsman, wat hem toelaat zich te informeren, klachten te onderzoeken, vaststellingen te doen, standpunten te verzoenen etc. In geval men niet tot een werkbaar compromis kan komen, kan men de 23 zaak nog altijd aanhangig maken bij de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. 24
In 1993 kreeg de Vaste Commissie voor Taaltoezicht een bijkomende bevoegdheid . In geval van 25 vaststelling van een niet-toepassing van de taalwetten via een klacht van een particulier wonende in 26 een gemeente met een speciale taalregeling , kan de commissie vragen binnen een bepaalde termijn de nodige maatregelen te nemen om de taalwetten op een juiste manier toe te passen. Indien deze maatregelen niet worden getroffen binnen de vooropgestelde termijn, kan de commissie zelf optreden in de plaats van de in gebreke blijvende overheid. Deze bevoegdheid is evenwel beperkt tot enkele 27 bijzondere handelingen die in de wet worden opgesomd. Het gaat meer bepaald over de berichten, mededelingen, en formulieren voor het publiek in het algemeen, berichten en mededelingen voor de toeristen en diploma’s, studieattesten en getuigschriften. De verenigde vergadering van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dient een gemotiveerd advies uit te brengen binnen vijfenveertig dagen na het indienen van de klacht. Als dit noodzakelijk blijkt, dient de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dit advies te laten vergezellen van een aanmaning aan de betrokken overheid waarin ze de betrokken overheid opdraagt de nietigheid van de handeling met overtreding van de taalwetten vast te stellen dan wel de noodzakkelijke maatregelen te nemen om de bestuurstaalwetgeving op een correcte manier uit te voeren. De kosten van een eventuele uitvoering door indeplaatsstelling kunnen worden verhaald op de in gebreke blijvende overheid.
2. DE INTERPRETATIE VAN ARTIKEL 30 VAN DE GRONDWET EN ZIJN RELATIE MET ARTIKEL 129 §1. A. INLEIDING Het gebruik van de talen in België is vrij. Dit principe vindt zijn oorsprong in artikel 5 van het besluit van het Voorlopig Bewind van 16 october 1830. De centrale afdeling van het Nationaal Congres had de regeling van het taalgebruik overgelaten aan de wetgevende macht, doch uiteindelijk werd het vrij 28 gebruik der talen uitdrukkelijk opgenomen in artikel 30 van de Grondwet. Artikel 30 omvatte verschillende principes. Ten eerste stelde het dat het gebruik der talen in België vrij is, ten tweede dat het gebruik der talen alleen door de wetgever geregeld kan worden en ten derde dat de wet enkel het gebruik van de talen kan regelen voor de handelingen van het openbaar gezag en in gerechtszaken. 19
Behalve indien ze de functie van burgemeester al gedurende drie jaar hadden uitgeoefend en dit in een ononderbroken periode. 20 Enkel ernstige aanwijzingen kunnen worden gebruikt. Daaronder wordt verstaan: een rechterlijke beslissing, een bekentenis, of de uitoefening van het ambt als individuele bestuursautoriteit. 21 Art. 5 bis Provinciewet. 22 Het gaat dus om een gewoon toezicht dat als een specifiek toezicht wordt gehanteerd. 23 Anders dan bij de Vaste Commissie voor Taaltoezicht is er hier dan wel geen specifiek belang noodzakelijk. 24 Zie VAN ORSHOVEN,P., “Brussel, Brabant en de minderheden” in Het federale België na de vierde staatshervorming, Brugge, Die Keure, 1993. 25 Het gaat hier wel duidelijk enkel over particulieren en niet over overheden, en dan nog wel particulieren met een belang. 26 Gedr. St., Kamer, 1992-‘93, nr. 897/2, 8-10. 27 Art. 61 § 7 wet taalgebruik in bestuurszaken. 28 Toenmalig art. 23 G.W.
6
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
De stelling dat het gebruik der talen vrij is zorgt er voor dat de bevoegdheid van de wetgever beperkt is. De taalvrijheid is immers de regel en eventuele beperkingen dienen de uitzondering te zijn. In privéaangelegenheden kan men dus zeggen dat het gebruik der talen echt vrij is. Zelfs Raikem stelde bij de opstelling van de Belgische Grondwet reeds ”Dans l’usage habituel, chacun sera le maître de parler 29 comme il veut. ” Uiteraard kan men zich in zijn privé-leven bedienen van gelijk welke taal, voor het taalgebruik in de relaties met de overheid ligt dit natuurlijk anders. Zo bepaalde de voorlopige regering op 16 november 1830 dat het aan de burgers in hun relaties met de administratie toegelaten is zich 30 willekeurig te bedienen van de Franse, Nederlandse of Duitse taal . Van deze drie principes is voor het onderzoeksproject vooral de tweede bepaling van belang, daar ze voor de provincie Vlaams-Brabant op het eerste gezicht geen mogelijkheid laat om in deze materie rechtstreeks reglementerend op te treden. We zullen de draagwijdte van dit artikel nader bespreken. Op federaal en gemeenschapsvlak zijn er wel mogelijkheden.
B. DE BEVOEGDHEDEN VAN DE FEDERALE OVERHEID EN VAN VLAAMSE EN FRANSE GEMEENSCHAP WAT BETREFT HET TAALGEBRUIK Het Belgisch constitutioneel model is er een van federale aard. Dat wil zeggen dat de bevoegdheden om wetgevend op te treden verdeeld zijn tussen de federale overheid en de deelgebieden. In België zijn er twee soorten deelgebieden: gemeenschappen en gewesten die, elkaar, gedeeltelijk, territoriaal overlappen. Het zijn de gemeenschappen die bevoegd zijn voor de culturele en persoonsgebonden 31 materies . Wanneer er bevoegdheden in verband met de regeling van het taalgebruik aan de deelgebieden worden toebedeeld is het dan ook logisch dat het de gemeenschappen zijn die deze 32 materies ontvangen. Door de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling is het zo dat noch de federale noch de gemeenschapswetgever kan optreden binnen de exclusieve bevoegdheidssfeer van de andere overheid. De bevoegdheden van de deelgebieden kunnen zowel door als krachtens de Grondwet zijn toegewezen. In de federale staat België is er in de materie van de bevoegdheid over de taalwetgeving een duidelijke bevoegdheidsoverdracht naar de gemeenschappen tot stand gekomen. (Deze bevoegdheden zijn 33 exclusief.) In 1970 werd het toenmalig artikel 59 bis ingevoerd in de Belgische Grondwet, dat nadien 34 gewijzigd werd in 1980. Dit artikel hing in 1970 samen met de oprichting van de drie 35 gemeenschappen en de indeling van België in vier taalgebieden. Thans is dit het artikel 129 G.W ., dat bepaalt dat de decreetgevende macht het gebruik der talen regelt voor de bestuurszaken, het onderwijs in de door de overheid ingestelde of gesubsidieerde of erkende inrichtingen en de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel, alsmede de door de wet en de verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen. De decreten die in deze materies worden genomen hebben net zoals in andere materies kracht van wet. De territoriale bevoegdheidssfeer is voor de Vlaamse Gemeenschap beperkt tot het Nederlandse taalgebied, met uitsluiting van de gemeenten of groepen van gemeenten palend aan een ander taalgebied en waar de wet het gebruik van een andere taal dan die van het gebied voorschrijft of toelaat, de diensten waarvan de werkkring verder reikt dan het taalgebied waarin ze gevestigd zijn en de door de wet aangewezen nationale en internationale instellingen waarvan de werking gemeen is aan meer dan één 36 gemeenschap .
“Handelingen van openbaar gezag” EN “Bestuurszaken” De bepaling “handelingen van het openbaar gezag” moet beperkend worden uitgelegd. De reden hiervoor ligt in de historische totstandkoming van het toenmalige artikel 23 van de Grondwet. Daar de term “gerechtszaken” afzonderlijk werd ingevoegd in het artikel en dus niet valt onder “handelingen van het openbaar gezag” is het duidelijk dat deze laatste bepaling restrictief moet worden geïnterpreteerd. Onder “handelingen van het openbaar gezag” dient dan verstaan te worden de handelingen van de ambtenaren en niet de handelingen van de privé-personen. Deze laatsten kunnen zich in hun relatie 37 met de ambtenaren immers vrij uitdrukken in de taal van hun keuze .
29
Zie HUYTTENS,E., Discussions du Congrès national, Brussel, 1844, I, 667, In het dagelijkse taalgebruik kan iedereen vrij kiezen welke taal hij spreekt. 30 Zie DELPEREE,F., Le système constitutionel, tome I, nr. 131, Louvain, 1988. 31 ALEN,A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Antwerpen, Kluwer Rechtsswetenschappen, 1995, nr. 384. 32 ALEN,A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1995, nr. 364. 33 Huidige artikel 129 G.W. 34 Sinds de grondwetwijziging van 24 december 1970, B.S., 31 december 1970, err., B.S., 22 januari 1971. 35 Toenmalig art. 59 § 1 G.W. 36 Art. 129 §1 G.W. 37 Zie WINTGENS,L.,Taalperikelen in Vlaanderen, een bijdrage tot het Komen-autaire dossier, Brugge, Die Keure, 1984, nr. 3.
7
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Wanneer er in de Grondwet in artikel 129 sprake is van “bestuurszaken” en niet van “handelingen van het openbaar gezag” dan heeft dit als achterliggende reden het feit dat men een meer uitgebreide bevoegdheid opportuun vond. Zodoende heeft de gemeenschapsoverheid in deze aangelegenheden de bevoegdheid om de vrijheid van de particulier te beperken.
C. EEN WEDERZIJDS EXCLUSIEVE WETGEVENDE BEVOEGDHEID VAN DE FEDERALE OVERHEID EN DE GEMEENSCHAPPEN De bevoegdheid van de gemeenschappen is op een dwingende manier begrensd door de bepalingen 38 afbakenen. De bevoegdheid van de die hun territoriale en inhoudelijke bevoegdheid gemeenschapswetgever is een toegewezen bevoegdheid. De volheid van bevoegdheid berust nog 39 steeds bij de federale wetgevende macht . De bevoegdheid om het taalgebruik te regelen is aldus 40 41 opgevat als een exclusieve bevoegdheid van de wetgevende macht met uitsluiting van de bevoegdheid van de Koning. Die kan enkel de uitvoeringsbepalingen van deze wetgeving 42 vastleggen . De Vlaamse en Franstalige gemeenschapsoverheden kunnen, met uitsluiting van de federale wetgever, regelgevend optreden binnen hun bevoegdheidssfeer. Wanneer zij buiten hun bevoegdheidssfeer optreden, komen zij in aanvaring met de bevoegdheden van de federale overheid, die in deze zaken nog steeds de residuaire bevoegdheid heeft, of met de bevoegdheden van de andere 43 gemeenschappen . Een voorbeeld van een dergelijke bevoegdheidsoverschrijding was het decreet van de Franstalige Gemeenschapsraad over de regeling van het taalgebruik door openbare mandatarissen in het Franse 44 taalgebied. Het Arbitragehof stelde dat een inhoudelijke of vormelijke bevoegdheidsoverschrijding van de wetgeving op het taalgebruik in bestuurszaken een onwettelijkheid uitmaakt. In dit arrest bepaalde het Arbitragehof dat de bevoegdheid die aan de Gemeenschappen toekomt om het taalgebruik te regelen wel degelijk beperkt is tot de bevoegdheidssfeer zoals in artikel 129 §1 bepaald. Die is dus beperkt tot de “culturele materies” zoals die nominatim worden opgesomd. Een meer algemene bevoegdheid om op te treden met het oog op de ontwikkeling van “het eigen culturele leven” blijkt niet 45 mogelijk te zijn. Deze bevoegdheden kunnen, noch op het inhoudelijke noch op het territoriale vlak, ruim kunnen worden geïnterpreteerd. Ze dienen restrictief te worden uitgelegd.
D. DE PROVINCIE IN HET FEDERALE BELGIË Naast de nevengeschikte overheden bestaan er ondergeschikte of gedecentraliseerde besturen. De belangrijkste zijn de provincies en de gemeenten. Wat betreft de bevoegdheden van de gedecentraliseerde besturen, moet men uitgaan van het algemene principe dat ten grondslag ligt aan 46 elke gemeentelijke en provinciale bevoegdheid , namelijk dat de gemeentelijke en provinciale overheden reglementerend kunnen optreden om de zaken te regelen die van gemeentelijk of 47 provinciaal belang zijn. Wat dit provinciaal belang inhoudt, is in de Grondwet niet bepaald. Het is de provincieraad zelf die bepaalt wat van provinciaal belang is. De bevoegdheid van de provincies is ook 48 beperkt en dit op twee manieren, de ene positief en de andere negatief. De eerste beperking ontstaat als de hogere overheid uitdrukkelijk bepaalt welke de provinciale bevoegdheden zijn. En tweede beperking is negatief van aard. Deze regeling vindt men terug in artikel 85 van de provinciewet dat bepaalt: “De raad kan provinciale reglementen van inwendig bestuur en politieverordeningen maken. Die reglementen en verordeningen mogen geen betrekking hebben 49 onderwerpen die reeds zijn geregeld door wetten of verordeningen van algemeen bestuur. ” De regeling door de hogere overheid moet dan volledig zijn, zoniet kan de provincie nog bijkomende 50 reglementeringen maken . Indien de hogere overheid nog niet is opgetreden in een materie, dan kan 38
MAST,A., Overzicht van het Belgisch Grondwettelijk recht, Brussel, Story-Scientia, 1985, p. 597, nr. 535.
40
DELPEREE,F., Le système constitutionel , Tome I, Louvain, 1988. VAN MENSEL,A., De Belgische federatie, Het Labyrint van Daedalus: Een artikelsgewijze bespreking van de Belgische Grondwet, Gent, Mys en Breesch, 1996; R.v.St., Oostende 27 januari 1954, Arr.v.St., 1954, nr. 3102; R.v.St., C.O.O.St.-JoostTen-Node, 8 april 1952, Arr.R.v.St., 1952, nr. 1440; Cass., 18 januari 1932, Pas., 1932, I, 40. 42 Cass., 18 november 1924, Pas., 1925, I, 25; Cass.,13 januari 1959, Pas., 1959, I, 494; Cass.,12 december 1963, Pas., 1963, I, 399. 43 Zie ALEN,A., Handboek van het Belgische Staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, nr. 389. 44 Arbitragehof, 14 december 1988, nr. 70, A.A., P. 699, nr. 70. 45 Zie hiervoor naar de beperkende opvatting die wordt gegeven aan de territoriale bevoegdheid van de Franstalige Gemeenschap om subsidiërend op te treden in Vlaanderen. 46 GESCHE-STRAUVEN,CL., La province, niveau intermediaire dans la structure de l’etat, in A.P.T., 1982, p. 167-176. 47 Zie hiervoor VAN MENSEL,A., Het begrip provinciaal belang, in De Provincie, 1994, II, p. 29-34. 48 ALEN,A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1995, nr. 463. 49 Art. 85 Provinciewet. 50 Cass., 26 mei 1852, Pas., I, 361 en Cass. 7 februari 1857, Pas., 1859, I, 115. 41
8
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
de provincie reglementerend optreden wanneer deze materie van provinciaal belang is. Het is mogelijk de wettelijkheid van deze reglementeringen te laten toetsen. Uit bovenstaande blijkt dat in de materie van de taalbevoegdheid de federale en gemeenschapswetgever al zijn opgetreden waardoor de bevoegdheid van de provincie reeds beperkt is. Bovendien gaat men er vanuit dat de federale en gemeenschapsoverheden exclusief bevoegd zijn om in deze materie op te treden. Daardoor is de kans klein dat de provincie nog rechtstreeks reglementerend kan optreden. Een gedeelte van de rechtsleer bepaalt uitdrukkelijk dat de wetgever 51 deze bevoegdheid niet kan delegeren, noch aan de Koning , noch aan een gedecentraliseerde 52 overheid. Mast schrijft dat het gebruik der talen alleen door de wet of een decreet kan worden geregeld. Het betreft volgens hem een bevoegdheid die alleen bij de nationale of 53 gemeenschapswetgever berust . Wanneer men deze bepalingen combineert, is er weinig ruimte over voor de provincie om in deze materie rechtstreeks reglementerend op te treden. Ons inziens moet dan ook eerder de nadruk gelegd worden op de mogelijkheden van de provincie om onrechtstreeks reglementerend op te treden in deze materie. Men kan hierbij denken aan de mogelijkheden om op basis van het eigendomsrecht taalbepalingen op te nemen, de mogelijkheid om de definitie van ‘publiek’ in berichten aan het publiek te verengen, een wijze te zoeken om folders in de randgemeenten enkel ééntalig Nederlands te verspreiden… Een andere piste is die van het bestuurlijk toezicht dat de provincie heeft over de gemeenten en die zij kan gebruiken om eventuele beslissingen van randgemeenten die niet in overeenstemming zijn met de algemene politiek van de provincie, te vernietigen.
E. CONCLUSIE Als conclusie kan men stellen dat een sluitende oplossing enkel gevonden kan worden in een meer algemene politiek die er via verschillende wegen naar streeft de Nederlandse taal en cultuur op een juridisch correcte wijze te promoten in Vlaanderen en meer bepaald in de provincie Vlaams-Brabant en de randgemeenten. Hoewel uit het bovenstaande dus blijkt dat rechtstreeks reglementerend optreden door de provincie onmogelijk is, zal het onderzoek uitwijzen dat er toch nog ruimte overblijft om op een onrechtstreekse wijze een politiek van promotie van de Nederlandse taal en cultuur waar te maken.
2. HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL ALS BASIS VOOR DE BELGISCHE TAALWETGEVING A. PRINCIPE Het principe dat ten grondslag ligt aan de taalwetgeving in België is dat van de territorialiteit. Dit principe houdt de geografische indeling van België in en het algemene principe van “streektaal is bestuurstaal”, zoals het van kracht is sinds de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken gecoördineerd zijn door het K.B. van 18 juli 1966. Het territorialiteitsprincipe is een juridisch concept en niet een etnografische vaststelling van een reële situatie die zou bestaan in de verschillende taalgebieden die België rijk is. Het is de juridische erkenning van een collectieve en situeerbare realiteit. Het is de creatie van een principe dat steunt op het juridisch opgelegd gebruik van een taal in een bepaald (taal-)gebied. Er bestaan in België drie ééntalige gebieden en één tweetalige gebied. In de taalgebieden wordt op een grondwettelijke manier de voorrang van een/twee bepaalde ta(a)l(en) in een taalgebied vastgelegd. Dit wil zeggen één van de talen in de ééntalige gebieden en de volledige gelijkheid van zowel het Nederlands als het Frans in het tweetalig gebied van Brussel-Hoofdstad.
B. DE GRONDWETTELIJKE VASTLEGGING VAN DIT PRINCIPE Het territorialiteitsprincipe is vastgelegd in artikel 4 van de Grondwet. Dit artikel bepaalt dat België is ingedeeld in vier taalgebieden: een ééntalig Nederlands, een ééntalig Frans, een ééntalig Duits en een 51
Uiteraard kan deze wel nog de besluiten nemen die voor de uitvoering van de wetten nodig zijn. Zie WINTGENS,L., Taalperikelen in Vlaanderen, een bijdrage tot het Komen-autaire dossier, Brugge, Die Keure, 1984, nr. 3 waarin staat, de bevoegdheid van de wetgever is exclusief en beperkt...de taalvrijheid kan enkel en alleen bij wet geregeld worden. Zie ook “Het Belgisch labyrint, een artikelsgewijze bespreking van de Grondwet” waarin over het taalgebruik tussen de overheid en de burger gezegd wordt: “de wetgever en hij alleen kan normerend optreden.” 53 MAST,A., Overzicht van het Belgisch grondwettelijk recht, Brussel, Story-Scientia, 1985, p. 597, nr. 535. 52
9
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
tweetalig Nederlands-Frans. Verder wordt in dit artikel bepaald dat elke gemeente behoort tot één van deze vier taalgebieden. Bovendien is er voor de verandering van deze grenzen een zogenaamde 54 communautaire meerderheid nodig. Deze grondwettelijke bepalingen worden aangevuld en gespecificeerd in de artikels 2 tot 8 van de gecoördineerde wetten op het taalgebruik in bestuurszaken. Daarin wordt er duidelijker bepaald uit welke provincies en gemeenten de verschillende taalgebieden 55 bestaan. Vooral de bepalingen in artikel 7 en 8 dragen hierbij onze aandacht weg omdat ze handelen over gemeenten met een speciale regeling op taalgebied die afwijkt van de algemene regeling over het taalgebruik in ééntalige gebieden.
C. HISTORISCHE TOTSTANDKOMING VAN HET TERRITORIALITEITSPRINCIPE Bij de bespreking van de historische totstandkoming van het territorialiteitsbeginsel dienen we een verschil te maken tussen de periode waarin er een veranderlijke taalgrens bestond en die waarin er werd overgegaan naar een vastliggende taalgrens. 56
In een eerste periode die aanvangt met de taalwet van 31 juli 1921 , die een nationale werking heeft, zien we de totstandkoming van het principe dat de streektaal de voertaal dient te zijn in alle handelingen van de overheid. Hier wordt als het ware het territorialiteitsbeginsel voor de eerste maal erkend. Met deze wet werd voor de eerste maal bepaald dat de taal die een overheid diende te gebruiken voor het plegen van bestuurshandelingen of om te communiceren met een overheid de taal diende te zijn van het gebied waarin men zich bevond. Een volgende wet die deze materies regelde en eigenlijk als een verlengstuk en bekrachtiging van de wet van 31 juli 1921 gezien kan worden, is de wet van 28 juni 1932. Daarin wordt de mogelijkheid van de gemeenten en provincies om een andere taal aan te nemen niet meer teruggevonden. Daarnaast bevestigt deze wet het principe van de regionale ééntaligheid. Bovendien wordt er een regeling 57 vastgesteld voor de provincie Brabant en de Brusselse agglomeratie. Na verzet van Vlaamse zijde tegen een nieuwe talentelling komt er een nieuwe wet die ervoor zorgt dat 58 de taalgrens een vast karakter krijgt. Dit is de wet van 8 november 1962 . De belangrijkste wijzigingen aan de vroeger bestaande grenzen zijn de overheveling van de streek van Komen en Moeskroen van Vlaanderen naar Wallonië, de overheveling van de gemeenten uit het Landse naar de provincie Brabant en de overdracht van Voeren van Wallonië naar Vlaanderen. Bovendien wordt het aantal faciliteitengemeenten uitgebreid van 18 tot 25. Een laatste stap in deze evolutie van veranderlijke naar een vast taalgrens komt er dan met de wet van 2 augustus 1963 die België tenslotte indeelt in vier taalgebieden.
D. INHOUD VAN HET TERRITORIALITEITSPRINCIPE De indeling in vier taalgebieden houdt in dat de verschillende in deze gebieden gevestigde diensten op een éénduidige manier gebruik dienen te maken van de taal van het gebied waarin ze zich bevinden.
1. Plaatselijke diensten Volgens de bestuurstaalwetgeving dan één gemeente omvat.
59
zijn plaatselijke diensten, diensten waarvan de werkkring niet meer
Plaatselijke diensten mogen enkel gebruik maken van de taal van het gebied waarin ze zich bevinden, 60 zowel voor hun betrekkingen met lokale besturen als voor hun betrekkingen met de particulieren . In hun betrekkingen met de particulieren dienen ze voor de berichten, mededelingen en formulieren uitsluitend gebruik te maken van de streektaal. In de ééntalig Nederlandstalige gebieden betekent dit enkel het Nederlands. In het tweetalige gebied van Brussel-Hoofdstad dient men de voor het publiek bestemde mededelingen in beide landstalen bekend te maken en in de betrekkingen met particulieren moeten ze gebruik te maken van de taal die de particulier gebruikt. 54
Dit wil zeggen een meerderheid van de uitgebrachte stemmen in beide taalgroepen, een tweederde meerderheid in totaal en een meer dan de helft van de stemmen in beide taalgroepen dient te zijn uitgebracht. 55 De handelen over de zogenaamde faciliteitengemeenten. 56 De zogenaamde “tweede” reeks van taalwetten. 57 Zie hiervoor de historische schets van de taalwetgeving. 58 Wet van 8 november 1962 tot wijziging van provincie-, arrondissements- en gemeentegrenzen en tot wijzigingen van de Wet van 28 juni 1932 op het gebruik van de talen in bestuurszaken en van de wet van 14 juli 1932 houdende taalregeling in het leger en middelbaar onderwijs, B.S., 22 november 1962. 59 Art. 9 Wet taalgebruik in bestuurszaken gecoördineerd op 18 juli 1966, B.S., 2 augustus 1966. Vb. , de NMBS, het Rode Kruis van België,…waarvan de werkkring zich beperkt tot één gemeente. 60 Art. 10 Wet taalgebruik in bestuurszaken gecoördineerd op 18 juli 1966, B.S., 2 augustus 1966 .
10
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. Gewestelijke diensten De vraag rijst wat er onder ‘gewestelijke dienst’ dient te worden verstaan. Volgens artikel 32 van de bestuurstaalwetgeving moet onder ‘gewestelijke diensten’ worden verstaan de diensten waarvan de werkkring meer dan één gemeente, maar niet het gehele land bestrijkt. Voorbeelden zijn de provincie, de interpolitiezone,… Voor de gewestelijke diensten waarvan de werkkring groter is dan één gemeente, doch kleiner dan het gehele land, geldt dat ze eveneens enkel de taal van dit gebied mogen gebruiken, voor zover hun werkkring alleen gemeenten met eenzelfde taalregeling omvat.
3. Centrale diensten Onder “centrale dienst” verstaat men, bij gebrek aan wettelijke definitie, de diensten die rechtstreeks ressorteren onder de wetgevende of uitvoerende macht, waarvan de leiding uitgaat en waarvan de bevoegdheid, zoals die van de gezagsdragers of gezagslichamen waaronder ze ressorteren, zich over 61 het gehele land uitstrekt . De centrale diensten van de federale staat zijn tweetalig en dienen in hun betrekkingen met overheden of particulieren uit de verschillende taalgebieden de verschillende talen van deze gebieden te hanteren. De diensten van de gemeenschappen en de gewesten zijn ééntalig: de taal van het gebied waarin zij gelegen zijn. Evenwel dienen zij wat betreft hun betrekkingen met particulieren uit de gemeenten met een bijzonder taalstatuut gebruik te maken van de door deze laatsten gekozen taal. De omzendbrief Peeters verplicht de inwoners van de faciliteitengemeenten, in geval ze de informatie van de Vlaamse overheid in het Frans willen verkrijgen, deze vraag voor elk document afzonderlijk te herhalen. Het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie zijn tweetalig Nederlands-Frans.
E. EEN SPECIALE REGELING VOOR DE RANDGEMEENTEN In de artikels 7 en 8 van de gecoördineerde wetten op het taalgebruik in bestuurszaken is er sprake van faciliteitengemeenten. Deze gemeenten moet men opdelen in de zogenaamde randgemeenten (artikel 7) en de taalgrensgemeenten (artikel 8). Voor de provincie Vlaams-Brabant zijn het uiteraard vooral de randgemeenten en hun specifieke taalregeling die van belang zijn. In deze gemeenten zijn er zogenaamde faciliteiten vastgesteld voor de anderstalige (lees: Franstalige) inwoners van deze gemeenten. Deze faciliteiten zijn er enkel en alleen voor de bestuurden en niet voor 62 de bestuurders . Dat wil zeggen dat de bestuurden het recht hebben om met hun overheid de communiceren in hun eigen taal en van die oveerheid ook antwoord te krijgen in de door hen 63 gehanteerde taal . De bestuurders daarentegen dienen altijd gebruik te maken van de taal van het taalgebied in hun binnendiensten, in hun betrekkingen met de diensten waaronder ze ressorteren en in 64 hun contacten met de diensten uit het Nederlandse taalgebied en die uit Brussel-Hoofdstad .
1. Plaatselijke diensten a. Berichten, formulieren en mededelingen De regeling voor berichten, formulieren en mededelingen houdt in dat de gemeenten die in deze artikelen worden opgesomd (en die in een ééntalig gebied gelegen zijn), bij de verspreiding van 65 berichten, formulieren en mededelingen gebruik moeten maken van zowel het Nederlands als het 66 Frans .
61
RENARD,R., Talen in bestuurszaken, in de bedrijven en in de sociale betrekkingen, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 33, p. 31. Zie het arrest Walraet waarin dit principe bevestigd wordt. R.v.St., 15 januari 1987, nr. 27410, T.P.B., 1987, p.49. 63 Art. 25 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 64 Art. 23 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 65 R.v.St., 9 juni 1997, nr. 66656, T.P.B., 1997. 66 Doch enkel voor die ‘berichten’ die alleen gericht zijn naar de inwoners van deze gemeente. ‘Berichten’ gericht naar een ruimer publiek dienen enkel in het Nederlands te worden gesteld. Cf. infra. 62
11
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
b. Akten van burgerlijke stand, getuigschriften, verklaringen, machtigingen en vergunningen De akten van de burgerlijke stand daarentegen moeten worden opgesteld in de taal van de akte 67 waarmee zij in verband staan . In de gemeenten Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel dienen de akten evenwel opgesteld in het Nederlands of het Frans naar gelang van de wens van de 68 betrokkene . In St.-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem dienen de akten in het Nederlands te worden opgesteld maar kan een gewaarmerkte vertaling worden verkregen met de waarde van uitgifte 69 of gelijkluidend afschrift . De diensten stellen de aan de particulieren uitgereikte getuigschriften, verklaringen, machtigingen en 70 vergunningen op in het Nederlands of het Frans naar gelang van de wens van de betrokkene .
c. Taalvereisten voor ambtenaren Tenslotte wordt bepaald dat niemand in deze gemeenten in de plaatselijke diensten in een ambt of een 71 betrekking kan worden benoemd of bevorderd indien hij geen kennis heeft van de Nederlandse taal . Hij kan zijn taalkennis bewijzen door getuigschriften of diploma’s voor te leggen waaruit blijkt dat hij zijn onderwijs heeft genoten in deze taal of indien dit onmogelijk is, na het afleggen van een examen over 72 de Nederlandse taal . Voor de vier bovengenoemde gemeenten geldt dat in deze vier gemeenten niemand in een ambt of een betrekking kan worden benoemd indien hij geen kennis heeft van de 73 Franse taal .
2. Gewestelijke diensten In een gewestelijke dienst waarvan de werkkring gemeenten met een speciale taalregeling of met verschillende regelingen uit het Franse of Nederlandse taalgebied bestrijkt en waarvan de zetel in dit gebied gevestigd is, is het taalgebruik verschillend geregeld. De gewestelijke dienst volgt de taalregeling van het gebied waar zijn zetel gevestigd is.
a. Berichten, formulieren en mededelingen De ‘berichten en mededelingen’ volgen dezelfde taalregeling van de ‘berichten en mededelingen’ van de plaatselijke diensten van de gemeente waar de zetel van de gewestelijke dienst is gevestigd. Met 74 uitzondering van de berichten ‘sensu lato’ wil dit zeggen dat de ‘berichten en mededelingen’ die door een gewestelijke dienst gevestigd in een gemeente met een bijzondere taalregeling, verspreid moeten worden in beide talen. Omgekeerd zouden de ‘berichten en mededelingen’ verspreidt door een gewestelijke dienst waarvan de zetel gevestigd is in een gemeente zonder speciale taalregeling, enkel in het Nederlands moeten worden gesteld. Deze letterlijke interpretatie van de taalwetgeving stemt echter niet overeen met de bedoelingen van de wetgever. Ze zou er immers toe leiden dat tweetalige ‘berichten en mededelingen’ worden verspreid in het ééntalige gebied en omgekeerd ééntalige berichten in de gemeenten met een speciaal 75 taalregime . Wanneer de gewestelijke dienst gevestigd is in een gemeente zonder speciale taalregeling, geniet het publiek uit de gemeenten die aan een speciale taalregeling onderworpen zijn of begiftigd zijn met een speciale taalregeling, ten aanzien van de rechtstreeks afgegeven formulieren dezelfde rechten als in genoemde gemeenten. De rechtstreeks afgegeven formulieren van een plaatselijke dienst waarvan de zetel wel gelegen is in een gemeente met een speciale taalregeling, zouden volgens de letterlijke interpretatie van de wet in beide talen moeten gebeuren. Dit wil zeggen ook voor de inwoners van de gemeenten zonder speciale taalregeling. 67
Art. 24 Wet taalgebruik in bestuurszaken. Art. 28 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 69 Art. 30 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 70 Art. 26 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 71 Cf. infra deel 2 Taalvereisten voor ambtenaren. 72 Art. 27 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 73 Art. 29 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 74 Cf. Infra 75 Zie RENARD,R., Talen in bestuurzaken, in de bedrijven en de sociale betrekkingen, Gent, Story-Scientia, 1983, p.112, nr. 192. 68
12
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
b. Taalvereisten voor ambtenaren Artikel 38 §3 van de bestuurstaalwetgeving stelt dat de gewestelijke diensten, naar gelang van de praktische behoeften, dienen te beschikken over ambtenaren die een bijzondere taalkennis bezitten. Deze taalkennis dient door een examen bewezen te zijn.
3. Centrale diensten a. Berichten, formulieren en mededelingen Artikel 40 §2 van de bestuurstaalwetgeving bepaalt :”De berichten en mededelingen die de centrale diensten rechtstreeks aan het publiek richten worden in het Nederlands en het Frans gesteld. Hetzelfde geldt voor de formulieren die zij zelf ter beschikking stellen van het publiek.” Men mag deze bepaling niet letterlijk interpreteren. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt immers dat het de bedoeling was de taalhomogeniteit van de ééntalige gebieden te handhaven. De mededelingen van de centrale diensten die rechtstreeks ter kennis worden gebracht van het publiek in de randgemeenten, moeten tweetalig zijn, met voorrang van de taal van het gebied. De berichten dienen, ingeval het gaat om berichten ‘sensu strictu’ die enkel gericht zijn aan de bevolking van de 76 randgemeenten, tweetalig te zijn . Berichten van de centrale diensten die in de randgemeenten 77 rechtstreeks worden gericht naar het publiek ‘sensu lato’ mogen wellicht enkel in het Nederlands worden gesteld.
b. Betrekkingen met particulieren Volgens artikel 41 §1 van de bestuurstaalwetgeving maken de centrale diensten in hun betrekkingen 78 met particulieren gebruik van de taal waarvan de betrokkene zich heeft bediend . De betrekkingen van de centrale diensten met de particulieren dienen allereerst in de taal van het gebied te worden gesteld. De centrale dienst moet uitgaan van een weerlegbaar vermoeden dat de 79 taal van het gebied ook de taal is van de particulieren . In casu is dit het Nederlands in de randgemeenten. Eenmaal de taalaanhorigheid bekend is, vallen de centrale diensten dan terug op de taal waarvan de betrokkene zich heeft bediend.
4. Taalkennis van politici De taalkennis van de politici van deze gemeenten is na een langdurige discussie uiteindelijk geregeld door de invoeging van een artikel 72 bis in de Nieuwe Gemeentewet. Met dit artikel werd er een einde gemaakt aan een jarenlang aanslepende discussie die voor de Raad van State en het Arbitragehof werd gevoerd en zelfs de reden was van enkele regeringscrisissen. Voor de politici van deze 80 gemeenten geldt dat voor de rechtstreeks verkozenen , voor de in de randgemeenten rechtstreeks 81 door de bevolking gekozen schepenen en voor de burgemeesters die tussen 1 januari 1983 en 1 januari 1989 drie jaar onafgebroken burgemeester zijn geweest, er een onweerlegbaar vermoeden van taalkennis van de taal van het taalgebied geldt. Voor de andere mandatarissen geldt dat zij worden vermoed de taal van het taalgebied te kennen. Hier gaat het dan niet meer over een onweerlegbaar, 82 maar om een weerlegbaar vermoeden . Om dit vermoeden te weerleggen dient een gemeenteraadslid van deze gemeente aan te tonen aan de hand van ernstige aanwijzingen, dat er een rechterlijke beslissing bestaat of een bekentenis waaruit blijkt dat een mandataris de taal van het taalgebied niet machtig is. 76
Ook de berichten en mededelingen op de gebouwen van de centrale diensten dienen in beide talen te worden gesteld. Net zoals de berichten en mededelingen in Brussel en de berichten (sensu strictu) en mededelingen in de randgemeenten. Zie Art. 6 Wet op het gebruik der talen in bestuurszaken van 28 juni 1932, B.S., 29 juni 1932; Verslag Saint-Remy, Gedr. St. Kamer, 1961-1962, 331, nr. 27, p. 36; Omzendbrief van de Minister van Binnenlandse Zaken van 31 mei 1935; V.C.T., 28 september 1967, nr. 1980, Taalcodex, II-1432. Het gaat hier om een uitzondering die door de wetgever speciaal is behandeld. 77 Cf. infra deel II 1°. 78 Zie ook RENARD,R., Talen in bestuurszaken, in de bedrijven en in de sociale betrekkingen, Gent, Story-Scientia, 1983, nrs. 219-223, p. 124-127. 79 V.C.T., 21 april 1966, nr. 1477, Taalcodex, II-673; V.C.T.N.A., 13 september 1966, nr. 1669, Taalcodex, II-886; V.C.T.N.A., 18 oktober 1966, nr. 1632, Taalcodex, II-958. 80 Zie R.W., 1988-’89, 1385-1395 CLEMENT,J., Constitutionele beoordeling van de wet van 9 augustus 1988 over de taalkennis van gemeentelijke overheidsmandatarissen. & CEREXHE, E. en DELGRANGE, X., “Les connaissances linguistiques des mandataires communeaux”, J.T., 189, 153-160. Zie ook ALEN,A., Algemene beginselen en grondslagen van het Belgisch publiek recht, boek I: de instellingen, Brussel, Story-Scientia, 1988, p. 62-65. 81 Art. 15 §2 Nieuwe Gemeentewet. 82 Art. 72 bis § 1 & 2 Nieuwe Gemeentewet.
13
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Het is niet alleen zo dat de mandatarissen het Nederlands kennen of vermoed worden te kennen, doch ook dat zij bij de beraadslaging of het nemen van beslissingen het Nederlands als voertaal dienen te gebruiken. Toch is het niet zo dat elk onwettig taalgebruik tijdens de besluitvorming in de gemeenteraad ipso facto de nietigheid zelf van het gemeenteraadsbesluit met zich zou brengen. Indien 83 dit gebeurt zouden de personen die de taalwetgeving overtreden zelf moeten worden gestraft. De nietigheid van het besluit zelf komt maar ten berde wanneer de begane onwettigheid het besluit 84 inhoudelijk zou hebben beïnvloed . Om tegen deze besluiten op te komen is het eveneens noodzakelijk blijk te geven van het vereiste belang. Een actio popularis is dus niet mogelijk om een 85 door de taalwetgeving aangetast besluit te doen annuleren . 86
F. DE EENTALIGE GEMEENTEN
De belangrijkste groep van gemeenten in het Nederlandstalige taalhomogene gebied zijn de ééntalige gemeenten. Ook voor deze gemeenten zijn er in de bestuurstaalwetgeving bepalingen opgenomen die het taalgebruik in deze gemeenten regelen. Net als in de randgemeenten wordt er een verschil gemaakt tussen de plaatselijke, gewestelijke en ‘landelijke’ diensten die in deze gemeenten gevestigd zijn.
1. Plaatselijke diensten De plaatselijke diensten van gemeenten in het taalhomogene Nederlandstalige gebied en die niet behoren tot de rand- of taalgrensgemeenten gebruiken in hun binnendiensten uitsluitend het 87 Nederlands . In hun betrekkingen met andere diensten, zelfs indien die diensten gevestigd zijn in Brussel-Hoofstad of de randgemeenten, gebruiken de plaatselijke diensten de taal van het gebied, namelijk het 88 Nederlands . Ook de voor het publiek bestemde berichten, mededelingen en formulieren dienen te worden gesteld in 89 het Nederlands . De betrekkingen met particulieren verlopen eveneens in het Nederlands, maar de betrokken dienst kan vrijwillig particulieren uit een ander taalgebied in hun taal beantwoorden. Daartoe 90 bestaat evenwel geen wettelijke verplichting . De akten betreffende particulieren dienen in de taal van het gebied te worden opgesteld. Wel kan op 91 vraag van de betrokkene een vertaling worden opgesteld als de noodzaak hiertoe wordt aantoond . De 92 akten van de burgerlijke stand worden eveneens overgeschreven in de taal van het gebied . De getuigschriften, verklaringen, machtigingen en vergunningen uit te reiken aan particulieren worden 93 opgesteld in de taal van het gebied . Onder bepaalde voorwaarden kan de betrokkene wel een 94 vertaling verkrijgen . Niemand kan tot ambtenaar worden benoemd, en ambtenaren kunnen niet worden bevorderd, indien zij 95 de taal van het gebied niet kennen . Er kan geen verplichting tot het gebruik of kennis van een andere taal aan deze ambtenaren worden opgelegd. Het leren van een andere taal kan wel worden aangemoedigd, maar het testen van de kennis van deze andere taal mag geen rol spelen bij de indiensttreding of bevordering.
83
Art. 57 Wet taalgebruik in bestuurszaken. R.v.St., 12 juni 1990, nr. 35187, T.P.B. , 1990, p. 423, R. v.St., 17 april 1996, nr. 59101, T.P.B., 1996, p. 571 en R.v.St., 30 april 1997, nr. 66117, T.P.B., 1997, p. 858. 85 R.v.St., 27 augustus 1992, nr. 40176, T. Gem., 1993, p. 335. 86 Voor een volledigere bespreking zie RENARD,R., Talen in bestuurszaken, in de bedrijven en in de sociale betrekkingen, Gent, Story-Scientia, 1983. 87 Art. 50 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 88 Art. 10 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 89 Art. 11 §1, 1° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 90 Art. 12 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 91 Art. 13 §1, 1° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 92 Art. 13 §3 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 93 Art. 14 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 94 Art. 13 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 95 Art. 15 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 84
14
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. Gewestelijke diensten Gewestelijke diensten in het taalhomogene gebied, met als werkkring uitsluitend gemeenten zonder speciale taalregeling en waarvan de zetel gevestigd is in dat gebied, gebruiken in hun binnendiensten 96 uitsluitend de taal van het gebied . In het taalhomogene Nederlandstalige gebied is dit het Nederlands. In hun betrekkingen met andere diensten, zelfs indien deze in Brussel-Hoofstad of de rand- of 97 taalgrensgemeenten gevestigd zijn, gebruiken deze diensten enkel het Nederlands . De berichten, 98 mededelingen en formulieren voor het publiek worden in het Nederlands gesteld . Ook de 99 betrekkingen met particulieren vinden plaats in het Nederlands . Wel kunnen deze diensten uit hoffelijkheid, belanghebbenden, onder bepaalde voorwaarden, in hun taal beantwoorden. Akten, getuigschriften, verklaringen, machtigingen en vergunningen ten behoeve van particulieren worden gesteld in de taal die is opgelegd aan de plaatselijk diensten van de woonplaats van de 100 101 particulier . Onder bepaalde voorwaarden kan een vertaling worden opgesteld . Ook in deze diensten kan niemand tot in ambt worden benoemd of bevorderd indien hij de taal van het 102 gebied niet kent .
3. Centrale diensten De centrale diensten zijn tweetalig. Voor hun betrekkingen met plaatselijke of gewestelijke diensten uit het Nederlandse taalgebied, ook in de randgemeenten, gebruiken de centrale diensten de taal van het 103 gebied . De berichten, mededelingen en formulieren die ze via bemiddeling van de plaatselijke dienst 104 verspreiden volgen evenwel de taalregeling van de plaatselijke dienst in kwestie . De rechtstreeks aan het publiek gerichte berichten, mededelingen en formulieren dienen eveneens in de taal van het 105 gebied te worden gesteld . In hun betrekkingen met particulieren bedienen deze diensten zich van de 106 taal waarvan de betrokkenen gebruik hebben gemaakt . In hun betrekkingen met privé-bedrijven gelegen in het taalhomogene Nederlandstalige gebied gebruiken deze diensten de taal van het gebied 107 waar deze bedrijven gelegen zijn .
G. HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL IN DE EUROPESE RECHTSPRAAK Het recht op taalvrijheid is geen eigenlijk recht van de mens en het wordt als zodanig ook niet erkend. 108 Noch de Universele Verklaring noch het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en de 109 Fundamentele Vrijheden erkennen dit recht op zich met uitzonderingen voor wat betreft de 110 gerechtszaken die in een door de beklaagde verstaanbare taal dienen te gebeuren. In het kaderverdrag ter bescherming van de minderheden staat wel dat de leden een linguïstische minderheid recht hebben om in hun onderlinge betrekkingen vrij gebruik te maken van de door hun verkozen taal, dat ze het recht hebben op onderwijs in deze taal, doch dat voor hun relaties met de overheid aan de 111 taalvrijheid zekere beperkingen kunnen worden opgelegd . De beperkingen die aan de taalvrijheid worden opgelegd dienen een wettig doel na te streven, een objectief en redelijk criterium te hanteren van onderscheid en een evenredige verhouding tussen middel en doel in acht te nemen. Hierbij werd reeds gesteld dat het territorialiteitsbeginsel zoals het in België geldt een objectief en rechtmatig criterium uitmaakt om deze beperkingen te verantwoorden, er geen wanverhouding bestaat tussen middel en doel en dit doel wettig is. In verschillende arresten heeft het Europees Hof van de Rechten 112 van de Mens het territorialiteitsprincipe bevestigd . In deze arresten heeft het EHRM geoordeeld dat het territorialiteitsprincipe als basis voor de taalwetgeving een objectief criterium is dat niet discriminatoir is. In de arresten Mahieu-Mohin en Clerfayt, waarin twee Franssprekenden trachtten het recht op te eisen om voor een Franstalige lijst in Vlaanderen te mogen stemmen, bepaalde het EHRM 96
Art. 33 §1 1° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. Art. 33 §1 1° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 98 Art. 33 §1 2° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 99 Art. 33 §1 3° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 100 Art. 33 §1 4° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 101 Art. 13 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 102 Art. 33 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 103 Art. 39 §2 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 104 Art. 40 1° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 105 Art. 40 2° lid Wet taalgebruik in bestuurszaken. 106 Art. 41 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 107 Art. 41 §2 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 108 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, 10 december 1948, B.S., 31 maart 1949 109 MAST,A., Overzicht van het Belgisch grondwettelijk recht, Brussel, Story-Scientia, 1985, nr. 532 e.v.. 110 Art. 6 E.V.R.M., 4 november 1950, B.S., 19 augustus 1955, err. B.S., 19 juni 1961. 111 Zie hierover THEUNIS,J., Bescherming van de minderheden in de Raad van Europa: een kaderverdrag maar voorlopig geen aanvullend protocol bij het E.V.R.M., in T.P.B., 1996-’97, p. 723 e.v.. 112 EHRM, 23 juli 1968, Serie A, Vol. 6 en EHRM, 2 maart 1987, Serie A, Vol.113. 97
15
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
dat het recht om vrij te kiezen niet absoluut is. De staten mogen individueel bepalen aan welke vereisten dient te zijn voldaan en zij hebben het recht het kiesproces te regelen zolang zij de minimale rechten voor democratische verkiezingen niet met voeten treden. Het territorialiteitsprincipe dat als basis dient voor de taalregeling in België en op basis waarvan de kieskringen zijn bepaald, is hierbij een aanvaardbare beperking en niet in strijd met de bepalingen van het EVRM. In het taalarrest van het 113 EHRM van 23 juli 1968 werd er reeds bepaald dat de eventuele rechten in verband met taalgebruik door de individuele staten zelf dienen te worden toegekend en dat indien ze deze rechten aan eenieder die aan het EVRM onderworpen is, zouden hebben willen toekennen, zij dit in het protocol vastgelegd zouden hebben.
H. HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL VOLGENS HET ARBITRAGEHOF Ook het Arbitragehof ziet in artikel 4 van de gecoördineerde Grondwet de bevestiging van het territorialiteitsprincipe dat af te leiden valt uit de indeling van het Belgische grondgebied in vier taalgebieden. Het Arbitragehof heeft de Franse gemeenschap in het ongelijk gesteld bij haar poging om haar bevoegdheden uit te oefenen buiten haar territoriale bevoegdheidssfeer. Deze bevoegdheidssferen zijn immers exclusief, hetgeen betekent dat hun inhoudelijke bevoegdheden enkel en alleen kunnen uitoefenen binnen hun territoriale bevoegdheidssfeer. In een arrest van het Arbitragehof werd bepaald dat een decreet van de Franse gemeenschap dat van toepassing zou zijn op “personen die Franstaligen tewerkstellen” een overschrijding zou uitmaken van de territoriale 114 bevoegdheidsverdelende regels . In dit arrest bepaalde het Arbitragehof wel dat uit het toenmalige artikel 3 bis geen rechtstreekse verplichtingen in verband met het taalgebruik konden worden 115 afgeleid . Bovendien bepaalde het Hof dat het begrip “diensten” uit artikel 1 van de Bestuurstaalwet geen betrekking had op “de mandatarissen die geroepen worden om zitting te nemen in een collegiaal 116 orgaan”, behalve indien ze optreden als “individuele bestuursautoriteiten. ” Elke concrete verhouding en situatie zou volgens het Arbitragehof in deze materie dan ook maar door één enkele wetgever kunnen worden geregeld. Het Arbitragehof bepaalde uitdrukkelijk dat de indeling in taalgebieden een federale wetgevende bevoegdheid uitmaakt waarover de deelgebieden geen 117 bevoegdheid hebben . Het Hof stelde verder, in verwijzing naar de Europese regelgeving en rechtspraak, dat het EVRM nergens het recht toekent om te kiezen voor of verkozen te worden voor een wat hen betreft onbevoegde wetgevende macht. Het Arbitragehof zag in deze Europese rechtspraak dan ook een terechte en uitdrukkelijke erkenning van het territorialiteitsbeginsel.
4. DE CONTROLE OP DE TOEPASSING VAN DE TAALWETGEVING IN DE BRUSSELSE RANDGEMEENTEN DOOR DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT EN DE ADJUNCT VAN DE GOUVERNEUR VAN DE PROVINCIE VLAAMSVLAAMS-BRABANT A. DE ADJUNCT VAN DE GOUVERNEUR VAN DE PROVINCIE VLAAMSBRABANT Op 1 januari 1995 werd de provincie Brabant opgesplitst in een Nederlandstalig en Franstalig gedeelte, respectievelijk Vlaams- en Waals-Brabant. Hun grondgebied strekt zich uit over een deel van het grondgebied van de vroegere provincie Brabant. Vlaams-Brabant strekt zich uit over de arrondissementen Halle-Vilvoorde en Leuven, Waals-Brabant bestaat uit één arrondissement namelijk 118 Nijvel . Als enige provincie kent de provincie Vlaams-Brabant naast een gouverneur, een adjunct van 119 de gouverneur die belast is met het toezicht op de toepassing van de taalwetgeving in de provincie 113
EHRM, 23 juli 1968, cf. supra. Arbitragehof, 30 januari 1986, nr. 9 en 10 , A.A., 1986, deel I; Arbitragehof, 18 november 1986, nr. 29, A.A., 1986, deel II. 115 Dit integenstelling tot de vroegere arresten van de Raad van State die dit wel deden. 116 Door een juridisch spitsvondige redenering kwam de Raad van State evenwel tot de conclusie dat hij zich niet gebonden diende te achten door dit arrest, daar hij de interpretatie van het Arbitragehof over Art. 3 bis (nu 4) G.W. en Art. 1 Wet Taalgebruik in Bestuurszaken achtte niet onverbrekelijk met het dictum van dit arrest verbonden te zijn. Men moest kijken naar de bedoeling van het Arbitragehof en bij deze beoordeling rekening houden met de bevoegdheid van dit Hof ( Men ging ervan uit dat in dit arrest het Arbitragehof zijn bevoegdheid overtreden had.) Zie hierover R.v.St., 30 september 1986, nr. 26944, T.B.P., I, 1986, p. 532 e.v. met noot VELAERS,J., 117 Arbitragehof, 22 december 1994, nr. 90, A.A., 1994, p. 1021 e.v. 118 Art. 286 van de wet van 16 juli 1993. 119 Art. 65 bis §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken, gecoördineerd op 18 juli 1966, B.S., 2 augustus 1966. 114
16
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
120
Vlaams-Brabant. Hij moet over een grondige kennis van de beide landstalen beschikken. Hij behoort niet tot het College van Gouverneurs en vervangt de gouverneur evenmin bij zijn afwezigheid of overlijden. Bij het toezicht op de toepassing van de taalwetgeving gaat hij uit van de informatie die hem door de personen en organen belast met de toepassing van de taalwetgeving wordt toegezonden. De burgemeesters van de zes Brusselse randgemeenten dienen binnen acht dagen afschriften van alle besluiten die rechtstreeks of onrechtstreeks de toepassing van de wetten en verordeningen over het 121 gebruik der talen in bestuurszaken betreffen aan hem toe te zenden. Verder kan hij in een met 122 redenen omkleed besluit, de uitvoering schorsen van een beslissing waarbij de overheid van één van de randgemeenten of van een openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn in één van deze gemeenten, de wetten en verordeningen op het gebruik van de talen in bestuurszaken schendt, en dit binnen veertig dagen. De schorsingbeslissing wordt dan dadelijk ter kennis gebracht van de betrokken overheid, die het geschorste besluit kan rechtvaardigen. De overheid van wie het besluit regelmatig wordt geschorst, kan het besluit intrekken. De schorsing geldt voor veertig dagen vanaf de kennisname van de schorsing en de melding daarvan aan het provinciale gouvernement. In de Nieuwe 123 Gemeentewet wordt deze bepaling herhaald en wordt de vernietigingsbevoegdheid toegewezen aan de gouverneur van de provincie Vlaams-brabant en aan de Vlaamse regering. Verder is de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant opgedragen om de klachten, 124 125 die door iedere natuurlijke of rechtspersoon worden ingediend over zaken die zich voordoen in de randgemeenten, te onderzoeken. Hij moet deze onderzoeken voor zover ze verband houden met de naleving van de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken. De adjunct van de gouverneur van 126 Vlaams-Brabant dient de bij hem toegekomen klachten aan de overheden in kwestie mede te delen . Hij heeft het recht ter plaatse alle vastellingen te doen en zich alle bescheiden of inlichtingen te doen mededelen die hij nodig acht evenals om elke betrokkene te horen. Hij heeft het recht de overheden in kwestie een bindende termijn op te leggen om op deze klachten te antwoorden. Bovendien kan hij trachten de standpunten van beide partijen met elkaar te verzoenen. Indien geen verzoening tussen partijen mogelijk is, kan hij de klachten overzenden naar de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Op die manier heeft de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant als het ware een ombudsfunctie.
B. DE BEVOEGDHEDEN VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT De Vaste Commissie voor Taaltoezicht werd in haar huidige vorm, als verbeterde versie van de 127 commissie van 1932 opgericht door de wet van 2 augustus 1963, gecoördineerd op 18 juli 1966 . Haar ontstaan moet gezien worden in de geest van het compromis tussen de faciliteiten voor de zes Brusselse randgemeenten en het ontstaan van een vice-gouverneur van de provincie Brabant die toezicht uitoefent op de toepassing van de taalwetgeving. De taak van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht is te waken over de toepassing van de taalwetgeving en om erover advies te verlenen. Het betreft dus zowel een controlerende als een consultatieve opdracht. Wat betreft de controlerende bevoegdheid spreekt de commissie zich door middel van adviezen uit over alle klachten betreffende handelswijzen gesteld in strijd met de taalwetgeving die door de aan deze taalwetgeving onderworpen 128 natuurlijke en rechtspersonen aanhangig worden gemaakt . Wat betreft het consultatieve gedeelte brengt de Vaste Commissie voor Taaltoezicht de regering op de hoogte van alle wenken en 129 opmerkingen die zij, na gedane bevindingen, nodig acht . De adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht zijn niet bindend, maar toch hebben zij een groot moreel gezag en geven zij blijk van een grote objectieve waarde, waardoor het moeilijker is van 130 haar adviezen af te wijken. Ze zijn geen voor vernietiging vatbare administratieve rechtshandelingen wegens hun niet-bindend karakter. Ook houdt de Vaste Commissie voor Taaltoezicht toezicht op de
120
Art. 5 bis Provinciewet. Art. 65 bis §2 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 122 Art. 65 bis §3 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 123 Art. 265 §2 Nieuwe Gemeentewet. 124 En dit is dus verschillend van de situatie bij de vice-gouverneur van Brussel waar men enkel spreekt over particulieren wat dus openbare overheden of mandatarissen uitsluit. Zie hierover VAN ORSHOVEN,P. , Brussel, Brabant en de minderheden in het federale België na de vierde staatshervorming, Brugge, Die Keure, 1993. 125 Men moet hierbij geen blijk geven van enig belang en er is evenmin vereist dat men zijn woonplaats zou moeten hebben in één van de randgemeenten. 126 Art. 65 bis § 4 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 127 B.S., 2 augustus 1966. 128 RUYS,B., De vaste commissie voor taaltoezicht, een studie over de controle op de toepassing van de Belgische taalwetgeving., Brugge, Die Keure, 1980. 129 Art. 61 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 130 R.v.St. 1 juni 1982, nr. 22296 & R.v.St., 19 mei 1987, nr. 27953. 121
17
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
131
taalexamens . Een andere heel belangrijke bevoegdheid is de mogelijkheid om de bevoegde overheden te vragen de nietigheid vast te stellen van alle administratieve handelingen, verordeningen, bescheiden, benoemingen, bevorderingen en aanstellingen die zij strijdig acht met de wetgeving over 132 het taalgebruik in bestuurszaken . Om overtredingen vast te stellen heeft zij het recht ter plaatse alle 133 vaststellingen te doen . De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft ook een buitengewone termijn van vijf jaar om bij de Raad van State een beroep tot nietigverklaring in te stellen tegen alle administratieve handelingen of verordeningen die naar vorm of inhoud de taalwetgeving schenden. Zij kan de nietigheid van deze handelingen vaststellen op verzoek van elke belanghebbende. De door een vormelijke nietigheid 134 aangetaste besluiten worden door naar de vorm regelmatige bescheiden vervangen . De verjaring van de naar de inhoud onregelmatige bescheiden wordt gestuit. Vaststelling van de nietigheid verjaart na vijf jaar. Voor de andere klachten die niet worden ingesteld door de Vaste Commissie voor Taaltoezicht, zijn de gewone verjaringstermijnen van toepassing. In geval de Vaste Commissie voor Taaltoezicht geen advies uitbrengt over een klacht binnen honderdtachtig dagen, kan de zaak door de minister van Binnenlandse Zaken naar zich getrokken 135 worden. De veruit meest verregaande bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht zijn evenwel terug te vinden in de paragrafen 7 & 8 van artikel 61. Het gaat om twee paragrafen die maar van kracht 136 zijn geworden vanaf 1 januari 1995 naar aanleiding van de splitsing van de provincie Brabant in Vlaams-, en Waals-Brabant en die de bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in 137 Brussel en de rand- en faciliteitengemeenten op een substantiële manier uitbreiden . In casu zijn uiteraard de bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in de randgemeenten van belang daar zij één van de instrumenten kunnen betekenen in het proces van vernederlandsing van deze gemeenten. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht krijgt immers de mogelijkheid om bij overtreding van de taalwetgeving op te treden door indeplaatsstelling. 138
De particulieren met woonplaats in de Brusselse randgemeenten kunnen een klacht indienen over het taalgebruik door de administratieve overheden in hun betrekkingen met de particulieren en met het 139 publiek betreffende een reeks in het artikel opgenoemde handelingen en documenten. Hiervoor dienen zij blijk te geven van het vereiste belang. Wel beschikt de Vaste Commissie voor Taaltoezicht over de mogelijkheid om een zaak die zij als behartenswaardig beschouwt naar zich te trekken op 140 basis van haar algemene opdracht om over de toepassing van de bestuurstaalwetgeving te waken . 141 Hierdoor zou een eventueel gebrek aan belang bij de particulier kunnen worden omzeild . Na ontvangst van de klacht dient de Vaste Commissie voor Taaltoezicht deze binnen vijfenveertig dagen te behandelen. Gedurende deze vijfenveertig dagen beschikt de Commissie over ruime bevoegdheden om de klacht te onderzoeken. Ze mag overeenkomstig paragraaf 4 van dit artikel alle handelingen stellen die zij nodig acht, zoals, ter plaatse alle nodige vaststellingen doen, alle nodige bescheiden of inlichtingen opvragen en alle betrokken personen horen. Bij het door haar eventueel uitgebrachte advies kan zij een aanmaning voor de betrokken overheid voegen. In deze aanmaning kan zij de betrokken overheid verzoeken hetzij de nietigheid van een door haar gestelde handeling vast te stellen dan wel de nodige maatregelen te treffen om de handeling in 142 overeenstemming te brengen met de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken . Dit advies en de eventuele aanmaning dienen aan de betrokken overheid en de minister van Binnenlandse Zaken te
131
Art. 61 §4 lid 2 Wet taalgebruik in bestuurszaken. Art. 61 §4 lid 3 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 133 Art. 61 §4 lid 1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 134 Art. 58 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 135 Art. 61 §6 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 136 Voor een bespreking van de bevoegdheden van de toenmalige vice-gouverneur van Brabant en de bevoegdheden van de toenmalige commissie voor Taaltoezicht zie: TOIREMOL,F., De toepassing van de taalwetgeving: Brussel-Hoofdstad en de randgemeenten, T. Gem., 1993, 309-321.& VANDERNOOT,P., La scission de la province de Brabant et la protection des minorités in Les reformes institutionelles de 1993. Vers un fédéralisme achevé?, in X. 137 Zie hierover DERIDDER,L., De nieuwe bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in Brussel en de faciliteitengemeenten., T.B.P., 1997, p. 381 e.v.. 138 En dus niet de overheden, zie hiervoor VAN ORSHOVEN,P., Brussel, Brabant en de minderheden in het federale België na de vierde staatshervorming., Brugge, Die Keure, 1993. 139 Art. 61 §7 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 140 Art. 60 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 141 Uiteraard biedt dit perspectieven: indien ze behartenswaardig zijn, kunnen dus ook klachten zonder het vereiste belang kunnen worden onderzocht door de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Hiervoor is dus enkel een particulier nodig die in de randgemeenten woont en een niet van elke geloofwaardigheid verstoken argument dat de taalwetgeving zou zijn geschonden. 142 Art. 61 §7 lid 3 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 132
18
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
143
worden bezorgd . De betrokken in gebreke blijvende overheid moet zich schikken naar het advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Dat advies geldt als deadline alvorens men overgaat tot het nemen van maatregelen door indeplaatsstelling. Een autonome beslissing, anders dan de ongedaanmaking van de overtreding, is er voor de betrokken in gebreke gebleven overheid dus niet. Indien de betrokken overheid de aanmaning niet in acht heeft genomen, kan de Vaste Commissie voor Taaltoezicht optreden in de plaats van de in gebreke gebleven overheid en alle maatregelen nemen die zij nodig acht om de bestuurstaalwetgeving te doen naleven. De door haar gemaakte kosten kunnen 144 op de betrokken overheid verhaald worden . Deze bevoegdheid van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht om op te treden in de plaats van de in gebreke blijvende overheid, moet gezien worden tegen de algemene bevoegdheid van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht waarvan het zelfstandig actief optreden een eigen specifieke bevoegdheid is. Hieruit valt af te leiden dat zij in dezen optreedt 145 als een administratieve overheid . De door haar uitgevaardigde adviezen zijn dus voor vernietiging vatbare rechtshandelingen tegen welke men kan opkomen bij de Raad van State. (Tot nu toe is het echter nog altijd zo dat het niet mogelijk is beroep aan te tekenen tegen een advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht omdat een advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht geen voor 146 vernietiging vatbare rechtshandeling uitmaakt .) Het is duidelijk dat deze interpretatie door de draagwijdte van de nieuwe bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht, zoals haar zijn toegekend in de paragrafen 7 & 8 van artikel 61, niet meer gevolgd kan worden. Daar zij optreedt in de plaats van de in gebreke blijvende overheid, moeten de door haar gestelde handelingen geacht worden uit te gaan van de ingebreke blijvende overheid. Uiteraard dient zij, indien zij in plaatsvervanging optreedt, alle regels in acht te nemen die eveneens door de in de plaats gestelde overheid dienden gevolg te worden. Een eventuele aanvechting van de door het plaatsvervangend optreden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht gestelde handeling, kan enkel gebeuren op basis van de eventuele onwettigheid van de in de plaats gestelde handeling.
C. PREJUDICIEEL OPTREDEN VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT OP VRAAG VAN EEN ANDERE OVERHEID DAN DE BEVOEGDE MINISTER Vraag is of alle overheden prejudiciële vragen kunnen stellen aan de Vaste Commissie voor Taaltoezicht over de conformiteit van hun regelgeving met de taalwetgeving, of deze mogelijkheid tot advies zich enkel beperkt tot de bevoegde minister. Artikel 10 van het koninklijk besluit tot regeling van de rechtstoestand van de voorzitter en de leden van 147 de Vaste Commissie voor Taaltoezicht en tot regeling van dezer werking stelt : “Behalve in geval van klacht kan een adviesaanvraag bij de verenigde vergadering van de afdelingen der commissie alleen rechtsgeldig aanhangig worden gemaakt door middel van een door de Minister ondertekend verzoekschrift. Het advies wordt uitsluitend ter kennis gebracht van de Minister die het heeft gevraagd; eventueel worden er wenken en opmerkingen aan toegevoegd.” Een soortgelijke bepaling wordt teruggevonden in artikel 61 §2 van de bestuurstaalwet dat stelt :”De Ministers raadplegen de Commissie over alle zaken van algemene aard die de toepassing van deze gecoördineerde wetten betreffen…” Op basis van deze twee artikelen weigert de Vaste Commissie voor Taaltoezicht adviezen te geven aan andere overheden over de conformiteit van hun regelgeving met de bestuurstaalwetgeving. Voorstel tot aanpassing van de wetgeving Op basis van de bestaande wetgeving kan het huidige beleid van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht gevolgd worden. Evenwel zou het tot aanbeveling strekken deze mogelijkheid uit te breiden naar andere beleidsniveaus waardoor deze overheden de noodzakelijke stap via de bevoegde minister te passeren zouden kunnen overslaan.
143
Art. 61 §7 lid 4 Wet taalgebruik in bestuurszaken. Art. 61 §7 lid 5 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 145 Zie hiervoor DERIDDER,L., De nieuwe bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in Brussel en de faciliteitengemeenten, T.B.P., 1997, p. 381 e.v. 146 Art. 14 R.v.St.-wet. R.v.St., 1 juni 1982, nr. 22296, Arr. R.v.St., 1982, 953; R.v.St., 19 mei 1987, nr. 27953, T.B.P., 1988, 379. 147 Koninklijk Besluit van 4 augustus 1969 tot regeling van de rechtstoestand van de voorzitter en de leden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht en tot regeling van dezer werking, B.S., 30 augustus 1969, p. 8134. 144
19
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Volgens artikel 60 §4 van de bestuurstaalwet bepaalt de Koning de rechtstoestand van de commissie en haar voorzitter. De bepaling van artikel 61 §2 sluit een (facultatieve) raadpleging door andere overheden niet uit, in tegenstelling tot artikel 10 van het koninklijk besluit dat expliciet stelt dat ‘alleen’ de ministers mogen advies vragen. Toch is het niet mogelijk de adviesfunctie van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht te verruimen door een koninklijk besluit. Om de bevoegdheid van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht uit te breiden naar andere bestuursniveaus is ook een aanpassing van artikel 61 §2 vereist. Daarnaast zou ook artikel 10 van het koninklijk besluit moeten worden aangepast om een tegenspraak met artikel 61 §2 te vermijden. Daar het om een technische aanpassing van de taalwetgeving gaat die geen invloed heeft op communautaire gevoeligheden lijkt een wetswijziging politiek haalbaar. Toch gaat het hier om een bijzondere meerderheidswet die enkel door een een bijzondere meerderheid zoals bepaald in artikel 4 van de Grondwet kan worden aangepast.
D. CONCLUSIE Als conclusie kan men stellen dat de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dankzij de haar in paragraaf 7 & 8 van artikel 61 toegekende bevoegdheden, een werkbaar instrument kan worden om de toepassing van de taalwetgeving bij eventuele overtredingen te sanctioneren. De provincie Vlaams-Brabant zou dan ook bij eventuele vaststelling van overtredingen op de taalwetgeving de bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht volledig kunnen benutten. Aangezien zij al jarenlang adviezen verstrekt, en de waarde hiervan moreel belangrijk is, lijkt het duidelijk dat haar nieuwe bevoegdheden dezelfde morele en juridische waarde zullen bezitten. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht kan een instrument worden om de correcte toepassing van de taalwetgeving in de Brusselse randgemeenten te verzekeren. De eventuele uitbreiding van de adviesfunctie van de Vaste Commisie voor Taaltoezicht zou het mogelijk maken dat ook het provinciale en gemeentelijke niveau een vraag aan de Vaste Commissie voor Taaltoezicht kan richten over de verenigbaarheid van haar reglementering met de taalwetgeving. Hierdoor zou de noodzakelijke stap naar de minister worden vermeden en het belang van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht voor deze bestuursniveaus vergroten. Deze bevoegdheidsuitbreiding zou bovendien een meer ‘preventieve’ toetsing van de provinciale en gemeentelijke reglementering met de taalwetgeving mogelijk maken.
5. HET BESTUURLIJK TOEZICHT IN DE VLAAMSE RAND A. WAT IS BESTUURLIJK TOEZICHT? Een gedecentraliseerde dienst is niet volledig autonoom. De toezichthoudende overheid beschikt over de middelen om ervoor te zorgen dat de gedecentraliseerde diensten de wet naleven en het algemeen belang eerbiedigen, en om eventuele onwilligheid te doorbreken. Dit is het bestuurlijk toezicht. Het toezicht houdt zowel een wettigheids- als een opportuniteitscontrole in op beslissingen van gedecentraliseerde besturen. Het bestuurlijk toezicht is dus ruimer dan dat van de rechter, die enkel de wettigheid kan toetsen. Het is geen hiërarchisch toezicht waarbij de bestuurshandeling van de lagere overheid kan vervangen worden door een bestuurshandeling van een hogere overheid. Deze bestuurshandelingen zijn immers de uiting van de bevoegdheid van een andere overheid. De opportuniteitsbeoordeling is enkel mogelijk als de gedecentraliseerde overheid een discretionaire bevoegdheid heeft en dus niet volledig gebonden is. Wanneer het gedecentraliseerde bestuur niet over enige discretionaire bevoegdheid beschikt, kunnen zijn besluiten enkel op hun wettelijkheid worden getoetst. Sinds de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming van de instellingen zijn twee nieuwe begrippen ingevoerd ; het gewoon administratief toezicht en het specifiek administratief toezicht. Het gewoon administratief toezicht omvat elke vorm van toezicht ingesteld door de gemeentewet, de provinciewet en de wet van 26 juli 1971 houdende de organisatie en de federaties van gemeentes. Het specifiek administratief toezicht omvat elke vorm van toezicht ingesteld door een andere wet, een decreet of ordonnantie. Artikel 162 derde lid G.W. wijst de bevoegdheid inzake de organisatie en de uitoefening van het administratief toezicht op de provincies, de gemeenten en de agglomeraties en federaties van gemeenten aan de gewesten toe. De randgemeenten genoemd in artikel 7 van de bestuurstaalwet vormen hierop echter een uitzondering.
20
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
B. HET TOEZICHT OP DE RANDGEMEENTEN De organisatie van het gewoon administratief toezicht op de randgemeenten is toevertrouwd aan de 148 federale regering , maar de uitoefening van het bestuurlijk toezicht berust bij de Vlaamse regering. De organisatie van dit toezicht is opgenomen in de gemeentewet. Op het provinciale niveau houden de gouverneur en de bestendige deputatie toezicht op de randgemeenten. Daarnaast is er ook nog de 149 adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant, commissaris van de federale regering. In de nieuwe gemeentewet zijn meer besluiten de bij randgemeenten aan goedkeuring onderworpen dan voor de gemeenten die vallen onder het Vlaamse toezichtdecreet. Deze goedkeuringsbevoegdheid is in de randgemeenten naargelang van het geval opgedragen aan de gewestregering, de gouverneur of de bestendige deputatie. De goedkeuringsbevoegdheid is vooral op het provinciale niveau gesitueerd met soms mogelijkheden tot beroep bij de Gewestregering. De bestendige deputatie heeft de goedkeuringsbevoegdheid indien het gaat over de vaststelling van 150 151 het presentiegeld van de gemeenteraadsleden en het uitbetalen van onvoorziene uitgaven . Goedkeuring door de bestendige deputatie en mogelijkheid tot beroep bij de Gewestregering bestaat voor sommige besluiten in verband met het gemeentepersoneel en de vaststelling van de begroting en 152 de rekeningen . Advies van de bestendige deputatie en de goedkeuring door de Gewestregering is in 153 de Nieuwe Gemeentewet voorzien voor de aanvaarding van schenkingen en legaten . Goedkeuring door de provinciegouverneur is noodzakelijk voor bepalingen in verband met de bezoldiging van het 154 personeel en het gunnen en vaststellen van voorwaarden van opdrachten van aanneming van 155 werken, leveringen en diensten . Beslissingen wat betreft de vaststelling van personeelsformaties en de voorwaarden voor werving en bevordering moeten worden goedgekeurd door de Gewestregering of 156 de provinciegouverneur . 157
Meestal is er niet voorzien in een termijn voor de uitoefening van het goedkeuringstoezicht . De andere gemeenten in de provincie Vlaams-Brabant, die geen randgemeenten zijn, blijven onderworpen aan de bepalingen van het Vlaams toezichtsdecreet van 28 april 1993.
C. MAATREGELEN VAN BESTUURLIJK TOEZICHT IN DE RANDGEMEENTEN De hogere overheid beschikt in de randgemeenten over drie mogelijkheden van algemeen vernietigingstoezicht: vernietiging na schorsing, rechtstreekse vernietiging en vernietiging door de wetgevende macht. 158
1. De schorsingsbevoegdheid van de provinciegouverneur
Voor de Vlaamse randgemeenten kan de gouverneur met een met redenen omkleed besluit de uitvoering schorsen van een beslissing waarbij een gemeenteoverheid haar bevoegdheid te buiten gaat, de wet overtreedt of het algemeen belang schaadt. Het schorsingsbesluit moet genomen worden binnen veertig dagen nadat het besluit op het provinciaal gouvernement is toegekomen. Van de schorsing wordt dadelijk kennis gegeven aan de gemeentelijke overheid in kwestie, die het genomen besluit kan rechtvaardigen. De gemeentelijke overheid waarvan het besluit wordt geschorst kan het besluit ook intrekken. Na verloop van een termijn van veertig dagen is de schorsing opgeheven (dit is dus na het verlopen van de vernietigingstermijn), tenzij natuurlijk binnen die termijn vernietiging plaatsvindt.
148
Art. 7 §2 1° Bijzondere Wet Hervorming Instellingen. Cf. supra 4°. 150 Art. 12 §§ 1 & 2 N. Gemw.: Goedkeuring door de bestendige deputatie. 151 Art. 249 §2 N. Gemw. bestendige deputatie. 152 Artt. 244 §1; 150 §2; 153 §2; 155 §2 287 §2 N. Gemw.: bestendige deputatie en Gewestregering. 153 Art. 231 §§ 2 & 3 N. Gemw.: Advies van de bestendige deputatie en de goedkeuring van de Gewestregering. 154 Artt. 28 §2; 47 §2; 65 §2; 147 §2 N. Gemw. : provinciegouverneur. 155 Art. 235 N. Gemw.: Provinciegouverneur. 156 Art. 146 §1 N. Gemw.: Gewestregering of provinciegouverneur. 157 Uitz. Artt. 146 §1 2° lid & 235 §3 N.Gemw. 158 Art. 264 N. Gemw. 149
21
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. De vernietigingsbevoegdheid van de gouverneur en de Vlaamse regering Er hoeft niet eerst een schorsing zijn voordat er tot een vernietiging kan worden overgegaan. De gouverneur moet zijn bevoegdheid om te vernietigen, anders dan bij de schorsing, wel delen met een andere overheid. De bevoegdheid om te vernietigen is eveneens opgedragen aan de Vlaamse regering. De bevoegdheid is verdeeld tussen de gouverneur en de Vlaamse regering wanneer het gaat over een beslissing van een gemeente uit de Brusselse rand met minder dan 20000 inwoners. Het is uitsluitend de bevoegdheid van de Vlaamse regering in gemeenten met een inwoneraantal dat uitstijgt boven de 20000. De facto bepaalt deze regeling dat in alle gemeenten de vernietigingsbevoegdheid een gedeelde bevoegdheid is daar er geen enkele randgemeente is die een inwoneraantal heeft van meer dan 20000 159 inwoners. Een besluit tot vernietiging van een gemeenteraadsbesluit moet met redenen omkleed zijn. Dit vernietigingsbesluit wordt genomen binnen veertig dagen nadat het op het provinciaal 160 161 gouvernement is toegekomen of binnen veertig dagen indien het door de bestendige deputatie is goedgekeurd of nadat de akte waaruit blijkt dat de gemeente heeft kennis genomen van de schorsing, op het provinciaal gouvernement is toegekomen. Ingeval het gaat om een vernietiging na schorsing moet de vernietiging plaatsvinden binnen veertig dagen nadat het provinciebestuur een afschrift heeft ontvangen van het besluit waarmee de gemeenteoverheid kennis heeft genomen van de 162 schorsingsbeslissing . Het door de gouverneur genomen vernietigingsbesluit wordt ter kennis gebracht van de betrokken overheid en bij uittreksel bekendgemaakt in het Bestuursmemoriaal. De Vlaamse regering kan het vernietigingbesluit van de gouverneur tenietdoen binnen een maand te rekenen van de dag waarop bij een ter post aangetekend schrijven een afschrift ter kennisgeving aan 163 de gemeente is gezonden . De procedure bij de Vlaamse regering schorst het gouverneursbesluit niet. Na het verstrijken van de vernietigingstermijn kunnen de beslissingen van de gemeenteoverheid behoudens beroep bij de Raad 164 van State alleen door de decretale wetgevende macht worden vernietigd . Voor de vernietigingsbevoegdheid van de decretale wetgever geldt geen bijzondere procedure. Ze wordt beschouwd als een bevoegdheid die zonder tijdsbeperking kan worden uitgeoefend wanneer de toeziende overheden geen gebruik hebben gemaakt van hun bevoegdheid binnen de gestelde tijd. De bevoegdheid van de wetgevende macht is bedoeld om onaanvaardbare tekortkomingen of fouten van de toezichthoudende overheid te kunnen herstellen.
D. HOGER BEROEP BIJ DE VLAAMSE REGERING In een aantal gevallen is hoger beroep mogelijk door de gemeenten tegen de beslissing van de bestendige deputatie handelend als toezichthoudende overheid. Dit beroep wordt ingesteld bij de Vlaamse regering. Deze mogelijkheid is beperkt tot: de goedkeuring van de gemeentebegroting en – 165 166 rekening en goedkeuring van tucht- en gelijkgestelde maatregelen t.a.v. het gemeentepersoneel . De gemeenten hebben zich hierbij te houden aan de termijnen die voorgeschreven zijn om dit hoger beroep in te stellen.
E. EEN BIJZONDERE COMMISSARIS Het zenden van een bijzondere commissaris vormt een uitzondering op de gemeentelijke autonomie. Het is een vorm van toezicht die deel uitmaakt van het algemeen dwangtoezicht.
159
Alleen St.-Genesius-Rode komt in de buurt met 18099 inwoners. Gegevens B.S., 2 juli 1997. Te rekenen vanaf de dag van de ontvangst op het provinciebestuur en niet de dag waarop het gemeentelijk besluit de bevoegde instantie op het provinciebestuur bereikt. Zie R. v. St., 20 juni 1990, nr. 35227 . 161 Hierdoor valt het algemeen toezicht samen met het speciaal goedkeuringstoezicht van de bestendige deputatie de termijn wordt er door verlengd. 162 De datum van ontvangst is deze van de ontvangststempel door de bevoegde provinciale ambtenaar. 163 Art. 265 §2 N. Gemw. 164 Art. 265 §1 N. Gemw. 165 Art. 244 §2 & 3 N. Gemw. 166 Art. 150 §2 2° lid, art. 153 §2 2° lid, 155 §2 2° lid, art. 287 §2, 2°lid, art. 289 §6, art. 290 §4, art. 291, art. 292 §2, art. 295 §3 & art. 296 §2. 160
22
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Deze bijzondere commissaris wordt naar de gemeentelijke overheid gezonden wanneer die na twee opeenvolgende waarschuwingen nalaten een bepaalde handeling te verrichten. De bijzondere commissaris zal de handeling verrichten op kosten van de gemeente. Elders in het Vlaamse gewest volstaat een schriftelijke waarschuwing waarin een termijn bepaald is voor het verrichten van een 167 handeling of het geven van informatie . De provinciegouverneur of de bestendige deputatie kunnen één of meer bijzondere commissarissen naar de randgemeenten zenden. De gewestregering kan deze maatregel niet rechtstreeks opleggen. Zij kan wel via de omweg van de gouverneur hetzelfde verkrijgen. Daarbij maakt de gewestregering dan gebruik van haar hiërarchisch gezag over de gouverneur, dat zij in verband met de uitoefening van het 168 gewoon toezicht bezit . De bevoegdheden van de adjunct van de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant en deze van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht werden reeds in deel I 4° behandeld.
F. VOORBEELDEN Centraal staat de vraag hoe het bestuurlijk toezicht kan worden gebruikt om besluiten die het Nederlands karakter van de randgemeenten aantasten, ongedaan te maken. Te denken valt aan: Besluiten die Franstaligen en Franstalige verenigingen bevoordelen (via subsidies bv.: subsidiereglementen die op het eerste zicht neutraal lijken, maar in feite een taalgroep bevoordelen) Samenwerkingsakkoorden tussen randgemeenten en Brusselse gemeenten. Men kan op basis van overtreding van de wet en op basis van het algemeen belang optreden tegen gemeenteraadsbesluiten die volgens de hiërarchische overheid ontoelaatbaar zijn. Het nemen van een beslissing tot schorsing of vernietiging van deze samenwerkingsakkoorden of discriminatoire subsidiereglementen moet overeenkomstig de motiveringsplicht met redenen omkleed zijn. 169 De beginselen van behoorlijk bestuur vormen een basis om eventuele discriminaties te bestrijden. Ook machtsoverschrijding kan beschouwd worden als grond om tot schorsing, vernietiging of weigering van goedkeuring over te gaan. 170
Machtsoverschrijding houdt elke vorm van onrechtmatigheid in, ook al is deze handeling gesteld door het bevoegde orgaan. Het omvat de schending van het geschreven en ongeschreven recht, waaronder de inhoudelijke beginselen van behoorlijk bestuur. Wat betreft het opportuniteitstoezicht van de bestuurlijke overheid kan men stellen dat dit samenvalt 171 met de toetsing aan het algemeen belang . De schending van het algemeen belang is een reden om op te treden in het kader van het bestuurlijk toezicht. Dit algemeen belang wordt door professor F. De Visschere omschreven als :“L’intérêt général n’est pas seulement l’intérêt de l’Etat, mais tout intérêt auquel l’organe annulateur, comme par exemple le Roi ou le gouverneur accorde une plus grande importance qu’à l’intérêt poursuivi par la décision annulée”. Hij gaat verder met: “En principe, c’est l’autorité de tutelle qui apprécie à son propre gré ce qu’il faut entendre par la notion de l’intérêt général. Son droit d’appréciation est fort étendu. Il est 172 toujours exercé sous le contrôle du Conseil d’ Etat.” Het algemeen belang is elk belang dat de toezichthoudende overheid hoger inschat dan het belang dat aan de basis ligt van de beoordeelde wetgevende akte. Zeker bij de uitoefening van het goedkeuringstoezicht behoren de beginselen van behoorlijk bestuur tot de toetsingscriteria van het algemeen belang. In zeker mate zou men kunnen stellen dat de beginselen van behoorlijk bestuur reeds zo ruim zijn dat de wettigheidscontrole het grootste deel van de opportuniteitscontrole bestrijkt. 167
Art. 266 Gem.W.; art. 34 decr. 28 april 1993, B.S., 3 augustus 1993; BOES,M., Administratief recht, Leuven, Acco, 1998, p.
90. 168
X, Het gewoon toezicht op de randgemeenten in De nieuwe gemeentewet in de praktijk; Het administratief toezicht, Brugge, Van den Broele, 1995, nr. 123. 169 BOES,M., Administratief recht, Leuven, ACCO, 1998, p. 54 e.v. 170 Machtsoverschrijding kan bestaan in het nemen van beslissing door een onbevoegde overheid, of ruimer elke vorm van schending van het geschreven en ongeschreven recht waaronder de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, vb. motiveringsplicht. 171 Zie hiervoor LEBOUTTE, J.M., La tutelle d’oportunité et l’autonomie communale, Mouv. Comm., 1996, 22-24. 172 De Visschere,F., Droit administratif, Brussel, Bruylant, 1989, Tome 1, nr. 58 bis, p. 123.
23
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Verscheidene samenwerkingsakkoorden tussen randgemeenten en gemeenten behorende tot het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest werden reeds op basis van het administratieve toezicht door de provincie geschorst. Een voorbeeld van een samenwerkingsakkoord is bijvoorbeeld het samenwerkingsakkoord tussen de 173 gemeente Linkebeek en de gemeente Ukkel . Deze zaak werd behandeld door de Vaste Commissie 174 voor Taaltoezicht omdat een Nederlandstalige kunstenaar die deelnam aan het ’parcours d’artistes à Uccle et Linkebeek’ een uitnodiging kreeg enkel in het Frans ahoewel hij in Ukkel woonde. In casu bleek dat de Nederlandstalige kunstenaar zich zelf bij de gemeente Linkebeek had aangediend als Franstalige. De zaak werd ontvankelijk doch ongegrond geacht. Een ander voorbeeld waar de provincie een samenwerkingsakkoord heeft geschorst, is het 175 samenwerkingsakkoord tussen Wezembeek-Oppem en St.-Pieters-Woluwe . Dit geschorste samenwerkingsakkoord werd na schorsing door de diensten van de gouverneur door de gemeenteraad van Wezembeek-Oppem opnieuw bevestigd. De Vlaamse minister van Binnenlandse Zaken heeft dit 176 samenwerkingsakkoord nadien echter vernietigd . Het samenwerkingsakkoord handelde over socioculturele en sportieve samenwerking en over samenwerking op het niveau van het onderwijs. Het werd vernietigd op basis van strijdigheid met artikel 162 van de G.W. De Grondwet bepaalt dat samenwerking tussen gemeenten mogelijk is binnen de grenzen van een wet of decreet die deze samenwerking regelt. Momenteel is dergelijke bepaling in een wet of decreet onbestaande. Daar een samenwerking nu enkel kan plaatsvinden onder de vorm van een intercommunale, was het samenwerkingsakkoord onwettig. De minister bepaalde in zijn vernietigingsbesluit: “dat niet kan worden aangenomen dat de Grondwet het onderbrengen van het beheer van een zaak van gemeentelijk belang in een vereniging buiten iedere wet om geduld zou hebben zolang, die vereniging maar geen vereniging is, die onder de toepassing valt van de juist ter uitvoering van de Grondwet, speciaal aan verenigingen van gemeenten gewijde wet van 22 december 1986 betreffende de intercommunales; dat vaste rechtspraak van de Raad Van State deze interpretatie trouwens bevestigd.(R.v.St., 15 september 1992, nr. 40314)”. Dit samenwerkingsakkoord werd door de minister geacht terecht geschorst te zijn wegens schending van de Grondwet en de wet. 177
Een ander voorbeeld is het administratief toezicht van de provincie op taalvereisten van ambtenaren . De provincie maakt, in geval er niet voldaan is aan deze diplomavereisten, gebruik van haar administratief toezicht om deze benoemingen door de gemeenten niet goed te keuren of te schorsen. Deze beslissing kan gemotiveerd worden op basis van het gebrek aan conformiteit met de toelaatbaarheidvereisten voor de functie, zoals deze bepaald zijn in de Bestuurstaalwetgeving.
173
Dit samenwerkingsakkoord werd door de gouverneur geschorst. Advies V.C.T., 24 september 1998, nr. 29207. 175 Ook het samenwerkingsakkoord tussen Kraainem en St.-Lambrechts-Woluwe werd door de gouverneur geschorst. 176 M.B. van 22 juni 1998 houdende vernietiging van het besluit van de gemeenteraad van Wezembeek-Oppem van 19 februari 1998 houdende goedkeuring van het samenwerkings- en vriendschapshandvest tussen het gemeentebestuur van WezembeekOppem en St.-Pieters-Woluwe. 177 Cf. infra Deel II 3°. 174
24
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
II RANDGEMEENTEN: MOGELIJKHEDEN TOT VERNEDERLANDSING VAN HET STRAATBEELD
25
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
INLEIDING Wat zijn mogelijkheden om de vernederlandsing van het straatbeeld in de randgemeenten te versterken? De in het eerste deel besproken faciliteiten, en de interpretatie die er aan gegeven wordt, hebben immers een verregaande tweetaligheid van de randgemeenten tot gevolg, een tweetaligheid die ook in het straatbeeld duidelijk merkbaar is. Dit onderzoek zal aantonen dat de huidige interpretatie van de faciliteiten zoals deze gelden in de randgemeenten misschien te ruim is en dat een beperktere faciliteitenregeling binnen de bestaande wetgeving, rechtspraak en rechtsleer kan worden verdedigd. Om dit te staven zal worden onderzocht wat juist de draagwijdte is van de term ‘publiek’ in ‘berichten, mededelingen en formulieren aan het publiek’ van artikel 24 van de bestuurstaalwet en of deze term niet anders zou kunnen worden geïnterpreteerd dan nu het geval is. Het onderzoek zal aantonen dat het mogelijk is deze term de interpreteren op een wijze die het mogelijk maakt om de faciliteiten te beperken. Deze nieuwe interpretatie zou de vernederlandsing van het straatbeeld in de randgemeenten kunnen versterken. Vervolgens zal, hoewel dit niet rechtstreeks samenhangt met de vernederlandsing van het straatbeeld, worden onderzocht wat de mogelijkheden zijn om het vervoer in de randgemeenten te vernederlandsen en welke taalvereisten gelden voor ambtenaren in de randgemeenten en meer specifiek in de Franstalige kleuter- en basisscholen aldaar gevestigd. Tenslotte zal worden nagegaan hoe men provinciale brochures gericht aan de inwoners van de randgemeenten enkel in het Nederlands zou kunnen verspreiden.
1. DE BERICHTEN AAN ‘HET PUBLIEK’ A. INLEIDING Een element in de verfijning van de bestuurstaalwetgeving en een element dat de vernederlandsing van het straatbeeld in de randgemeenten kan bevorderen zijn de ‘berichten aan het publiek’. Men kan hierbij verschillende vragen stellen. Ten eerste: wat is de draagwijdte van de faciliteiten? Ten tweede: wat zijn ‘berichten aan het publiek’? Ten derde: wat betekent de term ‘publiek’ in ‘berichten aan het publiek’? Ten vierde: onder welke vorm doen zich deze ‘berichten aan het publiek’ het meest in het straatbeeld voor? Deze punten zullen hierna worden behandeld.
B. HET TOEPASSINGSGEBIED VAN DE FACILITEITEN 178
Het territorialiteitsbeginsel houdt in dat men in het ééntalig gebied moet uitgaan van de principiële voorrang van de taal van dit gebied. Deze voorrang geldt voor de interne werking van de plaatselijke en regionale besturen alsook voor hun betrekkingen met particulieren. In de randgemeenten hebben Franstalige inwoners van deze randgemeenten het recht om in hun relatie met het gemeentebestuur, naast het Nederlands, het Frans te gebruiken. Dat zijn de faciliteiten. Die faciliteiten verlenen aan de Franstalige inwoners van de randgemeenten recht op tweetalige dienstverlening. De vraag is nu hoever deze rechten op tweetalige dienstverlening reiken. De faciliteiten zijn rechten voor individuele burgers in de randgemeenten. Het zijn de particulieren, inwoners van de desbetreffende randgemeente die in hun gemeente van een stelsel van taalfaciliteiten kunnen genieten. De faciliteiten gelden alleen voor de eigen inwoners, niet voor de inwoners van andere gemeenten, ook wanneer er daar faciliteiten zouden zijn. Zo kan een inwoner van Drogenbos geen faciliteiten eisen in Linkebeek. De faciliteiten worden gezien als een uitzondering op de algemene regel van ééntaligheid in het taalhomogene gebied. Ondanks dit stelsel van taalfaciliteiten behoren de 179 randgemeenten volwaardig tot het taalhomogene Nederlandstalige gebied .
178 Zie hiervoor deel 3 en ALEN,A. en ERGEC,R., Het territorialiteitsbeginsel in de Belgische en de Europese rechtspraak, een poging tot synthese, R.W., 28 november 1998, nr.13, p. 417; J.T., 28 november 1998, nr. 5904, p. 785. 179 Zie hierover ALEN,A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, nr. 674.
26
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Dit stelsel van faciliteiten mag niet door de overheden of de bestuurders van de randgemeenten zelf worden aangehaald in de uitoefening van hun opdracht en binnen het toepassingsgebied van artikel 23 180 van de bestuurstaalwetgeving .
C. DE TERM ‘BERICHTEN AAN HET PUBLIEK’ 181
In de wet van 28 juni 1932 op het gebruik der talen in bestuurszaken werd bepaald:“De berichten en mededelingen tot het publiek gericht door de plaatselijke diensten van de staat, van de provincies of van de daaraan ondergeschikte administratieve en openbare overheden, zomede door de gemeenten en de daaraan ondergeschikte administratieve en openbare overheden, worden in de taal van de 182 gemeente gesteld .” In een volgende paragraaf luidt het:“De berichten en mededelingen, gericht tot het publiek, moeten in beide landstalen opgesteld worden in de gemeenten, waar volgens de laatste tienjaarlijkse telling, 30% de inwoners verklaard hebben het vaakst de andere landstaal te spreken, evenals in de gemeenten 183 Edingen, Lettelingen, Mark, Moelingen en Remersdaal .” In de wet van 8 november 1962 wordt er een wijziging aangebracht aan artikel 6 §4 van de wet van 28 juni 1932. Er komt een langere lijst van gemeenten waar de berichten en mededelingen aan het publiek 184 in beide landstalen gesteld moeten zijn . De bepalingen in verband met een percentage van de bevolking worden geschrapt. Door de wet van 1963 wordt er een speciale regeling ingevoerd voor de zes randgemeenten. In de gemeenten Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, St.-Genesius-Rode, Wemmel en Wezembeek-Oppem dienen de plaatselijke diensten de berichten, mededelingen en formulieren bestemd voor het publiek in 185 het Nederlands en het Frans op te stellen . De plaatselijke diensten gevestigd in het Nederlandse of Franse taalgebied moeten de berichten, mededelingen en formulieren voor het publiek bestemd 186 uitsluitend opstellen in de taal van hun gebied . 187
Bij de coördinatie van de bestuurstaalwet worden deze bepalingen opgenomen in de artikelen 11 en 24. Het is deze regeling die nog altijd van toepassing is.
D. DEFINITIE VAN ‘MEDEDELINGEN’ EN ‘FORMULIEREN BESTEMD VOOR HET PUBLIEK’ De mededelingen aan het publiek zijn de inlichtingen die onder welke vorm ook verspreid worden. Hun 188 draagwijdte kan algemeen of beperkt zijn . De formulieren bestemd voor het publiek zijn onvolledig gedrukte of gestencilde teksten die door het 189 publiek zelf aangevuld moeten worden .
E. DE INTERPRETATIE VAN DE NOTIE ‘BERICHTEN AAN HET PUBLIEK’ IN ARTIKEL 11 EN 24 VAN DE WETTEN OP HET TAALGEBRUIK IN BESTUURSZAKEN 1. Definitie ‘berichten’ Volgens het verslag van Saint-Remy zijn berichten «opschriften die op een in het oog springende wijze aangebracht worden op de muren van de administratieve gebouwen en kantoren of op alle andere plaatsen met de bedoeling inlichtingen te verstrekken aan de personen die bedoelde gebouwen, 180
Zie over de draagwijdte van de faciliteiten; R.v.St., 15 januari 1987, nr. 27410, T.B.P., 1987, p.49. Wet op het gebruik der talen in bestuurszaken, 28 juni 1932, B.S., 29 juni 1932. 182 Art. 6 § 3. 183 Art. 6 § 4. 184 Art. 4 § 1 Wet van 8 november 1962 tot wijziging van provincie-, arrondissements- en gemeentegrenzen en tot wijziging van de Wet 28 juni 1932 op het gebruik van de talen in bestuurszaken en van de Wet van 14 juli 1932 houdende taalregeling in het lager en in het middelbaar onderwijs., B.S., 22 november 1962. 185 Art. 7 Wet op het gebruik der talen in bestuurszaken, 2 augustus 1963, B.S., 22 augustus 1963. 186 Art. 11 § 1. 187 Koninklijk Besluit van 18 juli 1966 houdende coördinatie van de wetten op het gebruik van de talen in bestuurszaken, B.S., 2 augustus 1966. 188 Gedr. St. Kamer, 1961-62, 331, nr. 27, p. 445 e.v., Taalcodex, I B-26. 189 Gedr. St. Kamer, 1961-62, 331, nr. 27, p. 445 e.v.,Taalcodex, I B-26. 181
27
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
kantoren of plaatsen bezoeken. Zij kunnen gebeiteld, gegraveerd, geschilderd, gedrukt, gestencild, getikt, geschreven of met lichtgevende toestellen voorgesteld zijn. Zij kunnen een zekere omvang 190 hebben of slechts uit één woord bestaan . »
2. Publiek De centrale vraag is: wat betekent ‘publiek’ in deze definitie? Indien ‘publiek’ hier ruim bekeken wordt, dit wil zeggen ook personen omvat van buiten de betrokken gemeente, dan rijst de vraag of dit wel verenigbaar is met de bedoeling van de faciliteiten. Deze faciliteiten hebben de bedoeling de individuele burgers van de randgemeenten toe te laten het Frans te gebruiken. Vraag is dus, wat de wetgever bedoelt met publiek? Bedoelt de wetgever hiermee alleen de inwoners van de gemeente, of iedereen?
3. De taalkundige interpretatie van de term ‘Publiek’ De taalkundige interpretatie van de term publiek kan een belangrijke aanwijzing geven om de draagwijdte van deze term te vatten. Het is immers zo dat indien er geen wettelijke definitie bestaat, men dient terug te grijpen naar de taalkundige betekenis van een term. Enerzijds staat in Van 191 Dale dat de term “publiek” als ’de mensen, het volk als geheel’ moet worden verstaan, anderzijds wordt de term “publiek” gezegd de betekenis te hebben van ‘de ergens aanwezige mensen’ of nog ‘bevolking’. Over de term “bevolking” staat er in die zelfde Van Dale ‘gezamenlijke bewoners van een oord, streek of land’. Het is aanvaardbaar te stellen dat zowel ‘bewoners van een gemeente’ alsook ‘bewoners van het land’ onder deze definitie vallen. Het besluit is dat de taalkundige definitie van de term publiek geen uitkomst biedt, daar zij juist bevestigt dat deze term zowel ruim als beperkend kan worden geïnterpreteerd.
F. DE HUIDIGE INTERPRETATIE VAN DE FACILITEITEN IN VERBAND MET DE BERICHTEN AAN HET PUBLIEK DOOR DE PROVINCIE VLAAMS-BRABANT 192
In dienstorder nummer 7 bepaalt de provincie dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen de berichten die rechtstreeks aan het publiek worden gericht en berichten aan het publiek door bemiddeling van de plaatselijke dienst. In het eerste geval zegt de provincie dat deze uitsluitend in het 193 Nederlands dienen te worden gesteld. Zij baseert zich hiervoor op een advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dat bepaalde dat deze berichten de taalregeling volgen die is opgelegd aan de plaatselijke diensten van de gemeente waar de zetel van de provincie is gevestigd. Voor de berichten aan het publiek door bemiddeling van de plaatselijke diensten gebruikt de provincie het Nederlands in de taalhomogene gemeenten en het Nederlands en het Frans voor de randgemeenten en de taalgrensgemeenten. Hierna zal blijken dat een dergelijke interpretatie van de faciliteiten niet noodzakelijk is.
1. Een interpretatie sensu lato of sensu stictu? De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft het begrip ‘publiek’ nog nooit expliciet geïnterpreteerd. De vraag is of men deze term ruim of beperkend moet interpreteren. Voor de berichten die zich enkel richten tot de eigen bevolking geldt artikel 24, dat de tweetaligheid voorschrijft, zeker. Voor de andere berichten die zich ook richten naar andere personen dan de eigen inwoners van de randgemeente is de vraag of die niet vallen onder artikel 11 van de bestuurstaalwet dat de ééntaligheid voorschrijft. 194
Er staat in het verslag van Saint-Remy over de draagwijdte van de term ‘publiek’ in ‘de mededelingen aan het publiek’: “De mededelingen aan het publiek zijn de inlichtingen die onder welke vorm ook verspreid worden. Hun draagwijdte kan algemeen zijn of beperkt tot een bepaald publiek.” Men kan 190
Verslag van de heer Saint-Remy namens de commissie voor Binnenlandse Zaken, Gedr. St. Kamer, 1961-1962, 331, nr. 27, p. 445 e.v.; Taalcodex, I B-26. 191 X, Groot woordenboek der Nederlandse taal, Utrecht, 1989, Van Dale Lexicografie, elfde uitgave. 192 Dienstorder nummer 7 over het gebruik van talen in bestuurszaken. Toepassing in Vlaams-Brabant, beslissing van de bestendige deputatie van de provincie Vlaams-Brabant van 24 augustus 1995, aangevuld door dienstorder 7 bis beslissing 6 november 1997. 193 V.C.T., 31 maart 1994, nr. 26043. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht stelde in haar advies: “De berichten, mededelingen en formulieren, die hij rechtstreeks aan het publiek richt en de formulieren die hij op dezelfde wijze afgeeft, stelt hij in de taal of talen die ter zake opgelegd zijn aan de plaatselijke diensten van de gemeente waar zijn zetel gevestigd is.” 194 Verslag van de heer Saint-Remy namens de commissie voor Binnenlandse Zaken, Gedr. St. Kamer, 1961-1962, 331, nr. 27, p. 445 e.v.; Taalcodex, I B-26.
28
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
hieruit afleiden dat dit a contrario niet het geval zou zijn bij de berichten aan het publiek die specifiek gericht zouden zijn naar een publiek sensu stricto of sensu lato. De bepalingen van artikelen 24 van de bestuurstaalwet zijn bovendien opgenomen in afdeling IV: randgemeenten, onderafdeling I ‘gemeenschappelijke bepalingen voor al de randgemeenten’, waaruit men impliciet kan afleiden dat het hier alleen gaat over de randgemeenten en bij deductie ook alleen over de bevolking van deze gemeenten. Men zou kunnen stellen dat de “berichten aan het publiek” van artikel 24 van de Bestuurstaalwet inderdaad in het licht van het algemene principe van de faciliteitenregeling gezien moeten worden. Dit principe impliceert dat de faciliteiten er enkel zijn voor de inwoners van de randgemeente waar het bericht wordt gesteld. Men kan stellen dat het niet gaat over berichten in deze gemeenten gericht tot een ruimer publiek dan dat van de eigen randgemeente. Hieruit kan men concluderen dat “berichten aan het publiek” in artikel 24 enkel doelt op die berichten die uitsluitend gericht zijn op de bevolking van de eigen gemeentes. Andere berichten aan het publiek, dus berichten die gericht zijn tot personen die geen inwoner zijn van de randgemeente in kwestie, vallen dan onder de bepalingen van artikel 11 dat de ééntaligheid voorschrijft. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld: toeristische brochures over de gemeente, gemeentelijke politieverordeningen, de straatnamen in de gemeente, aanduidingen van openbare gebouwen, enz… Berichten aan het publiek sensu stricto zijn dan berichten aan de eigen inwoners (in het algemeen, niet individueel), zoals bijvoorbeeld berichten over de schoolplicht, het ophalen van huisvuil in de gemeente, viering van de vijftigjarigen van de gemeente,enz… Aan de andere kant zijn er berichten die niet enkel gericht zijn tot de inwoners van de (rand-)gemeente, maar tot een veel ruimer publiek. Voorbeelden hiervan zijn de straatnaamgeving, de aanduiding van gemeentelijke centra, gebouwen,enz… Van deze berichten kan men zelfs zeggen dat ze eerder tot de niet-inwoners van de gemeente gericht zijn dan tot de inwoners. Van alle bovenstaande voorbeelden is het wellicht de straatnaamgeving die de grootste impact heeft op het straatbeeld. Van de inwoners van een gemeente mag immers verwacht worden dat zij de straten en gebouwen meestal terugvinden zonder van deze ‘berichten aan het publiek’ sensu lato gebruik te moeten maken. Men kan niet ontkennen dat straatnaamborden gericht zijn tot een groter publiek dan enkel de inwoners van de betreffende randgemeente. Het is duidelijk dat deze straatnaamgeving er niet alleen is om de inwoners op de goede weg te helpen maar eveneens bestemd is om buitenstaanders, niet-inwoners van de betreffende randgemeente, in staat te stellen zich in de randgemeenten op een doeltreffende manier de verplaatsen. Aldus zou men kunnen besluiten dat de straatnaamgeving in de randgemeenten niet valt onder de bepalingen van artikel 24 van de bestuurstaalwet, omdat het gaat over berichten aan het publiek sensu lato, en die vallen onder het ééntalige regime van artikel 11. Het kan zijn dat deze interpretatie van de artikelen 11 en 24 niet conform is met de tot nu bestaande interpretatie van deze artikelen. Toch is er tot nu toe geen rechtspraak die een zodanige interpretatie in de weg staat. Evenmin is er enige aanduiding in de parlementaire voorbereiding die deze interpretatie van de term “publiek” zou uitsluiten. Een eventuele testcase zou verheldering brengen.
2. Berichten van gewestelijk en ‘landelijke’ diensten die door bemiddeling van de plaatselijke diensten worden ter beschikking gesteld. Voor deze berichten is er geen eigen regeling voorgeschreven. Ze volgen de regeling die geldt voor de berichten gesteld door de plaatselijke diensten in de randgemeenten. Volgens artikel 34 en 40 van de Bestuurstaalwet zijn deze berichten onderworpen aan de taalregeling die ter zake aan de genoemde plaatselijke diensten is opgelegd volgens de gecoördineerde taalwetgeving. 195
196
De berichten van gewestelijke diensten en van de diensten die het ganse land bestrijken die door bemiddeling van de plaatselijke dienst aan het publiek worden verstrekt, zouden bovenstaande regeling moeten volgen. Dat wil zeggen dat berichten van ‘landelijke’ en gewestelijke diensten die door bemiddeling van de plaatselijke diensten gesteld zijn, en die gericht zijn naar een publiek ‘sensu lato’ en dus niet enkel de inwoners van de randgemeenten, enkel in het Nederlands mogen worden gesteld. Andere berichten zijn gericht naar een ruimer publiek dan de inwoners van de gemeenten wiens plaatselijke diensten deze berichten verspreiden. Voorbeelden van berichten uitgaande van een ‘landelijke’ of gewestelijke dienst die niet alleen de eigen inwoners betreffen maar ook anderen aangaan en verspreid worden door de plaatselijke diensten zijn legio, vb. de aanplakbiljetten van de 195 Art. 34 §1 b 3° lid in fine Wet taalgebruik in bestuurszaken. 196 Art. 40 Wet taalgebruik in bestuurszaken.
29
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
NMBS waarin de directie extra treinen aankondigt en de mededelingen in de lokale stations zijn 197 berichten van de centrale besturen die via de plaatselijke diensten worden bekendgemaakt , 198 mededelingen over de posttarieven via de lokale postdienst ,… Sommige berichten verspreid door deze diensten, zijn evenwel enkel gericht naar de inwoners van de desbetreffende faciliteitengemeente en maken berichten ‘sensu strictu’ uit die in beide talen dienen te worden gesteld.
G. VERSCHIL MET DE GELIJKAARDIGE BEPALING VAN ARTIKEL 18 WET TAALGEBRUIK IN BESTUURSZAKEN 1. Probleemstelling Waarom dient er een verschil gemaakt te worden tussen berichten aan het publiek ‘sensu lato’ en berichten aan het publiek ‘sensu strictu’? Het antwoord op deze vraag hangt samen met de vraag of de faciliteiten al dan niet beperkend moeten worden geïnterpreteerd. Indien dit het geval is mogen de faciliteiten, die in de randgemeenten worden verleend met betrekking tot de berichten aan het het publiek, niet ruim worden uitgelegd. Een ander probleem is de identieke bepaling van artikel 18 §1 van de Bestuurstaalwet dat stelt:” De plaatselijke diensten die in Brussel-Hoofdstad gevestigd zijn stellen de berichten, mededelingen en formulieren die voor het publiek bestemd zijn in het Nederlands en het Frans.” Deze tekst is identiek aan die van artikel 24 aangaande de randgemeenten. Vraag is waarom twee gelijke teksten op een verschillende wijze moeten worden geïnterpreteerd? Niemand twijfelt eraan dat de ‘berichten aan het publiek’ in Brussel-Hoofstad in beide landstalen moeten worden gesteld. Toch is het verdedigbaar te stellen dat dit niet het geval is voor alle ‘berichten’ in de randgemeenten. Hoe kunnen deze beide schijnbaar tegengestelde stellingen worden verzoend?
2. Inleiding Beide stellingen lijken onverzoenbaarder dan ze zijn. Hiervoor zijn twee argumenten aan te voeren. Er is het gegeven dat de faciliteiten beperkend dienen te worden geïnterpreteerd. Daarnaast is het ook zo dat het in Brussel-Hoofdstad geen verschil uitmaakt of de berichten gericht zijn aan het publiek sensu strictu of sensu lato. Er dient immers in beide gevallen gebruik gemaakt te worden van beide landstalen.
a. Beperkende interpretatie van de faciliteiten Zowel de parlementaire voorbereiding van de wet van 1932, rechtspraak als de rechtsleer zijn het er over eens dat de faciliteiten beperkend dienen te worden geïnterpreteerd. 1. Parlementaire voorbereiding van de wet van 1932 199
De wet van 1932 voerde een stelsel van faciliteiten in de taalgrensgemeenten in als aan bepaalde voorwaarden was voldaan. In verband met deze faciliteiten stelde de verslaggever bij de wet van 1932 :”Wij kunnen in de wet niet al zeggen wat toegelaten is. Alleen de verplichtingen en uitzonderingen worden erin aangeduid. De vrijheid is geëerbiedigd overal waar de wet geen bepaald stelsel oplegt. Wij beperken ze niet nutteloos, noch in hoofde van de gemeenten, noch in hoofde van de staat.” Met andere woorden, de wetgever ging er in 1932 van uit dat de taalwetgeving in het algemeen en de faciliteiten in het bijzonder beperkend dienden te worden geïnterpreteerd. Door de bevestiging van deze faciliteiten in de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken zoals gecoördineerd op 18 juli 1966 is hier geen verandering in gekomen. De faciliteiten dienen nog steeds beperkend te worden geïnterpreteerd. 2. Rechtspraak De Raad van State heeft, op basis van de parlementaire voorbereiding en op basis van de algemene principes die aan de taalwetgeving in bestuurszaken ten grondslag lagen, deze stelling bevestigd. Zo
197 V.C.T., 14 december 1965, nr. 1279, Taalcodex, II-491; V.C.T., 13 september 1966, nr. 1663, Taalcodex, II-884. 198 V.C.T., Vraag nummer 68 van de heer Anciaux, 16 januari 1974, Taalcodex, V B-304. 199 Wet van 28 juni 1932, B.S., 29 juni 1932.
30
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
200
stelde de Raad van State in een arrest van 27 januari 1954 duidelijk dat de faciliteiten beperkend dienen te worden geinterpreteerd :”Overwegende dat dat luidens artikel 23 der Grondwet het gebruik der talen voor de handelingen slechts bij wet kan worden geregeld; dat krachtens het bij dit artikel gehuldigde principe der taalvrijheid, deze wetten bovendien restrictief moeten worden uitgelegd.” 3. Rechtsleer Ook de rechtsleer bevestigt dat de faciliteiten beperkend dienen te worden uitgelegd. Ook zij ziet de faciliteiten als een uitzondering op de homogeniteit van het ééntalig gebied. Zo stelde recente rechtsleer:”In het algemeen dient de taalwetgeving restrictief te worden geïnterpreteerd. A fortiori is dit het geval voor de “faciliteiten”, die een uitzondering vormen op de homogeniteit van het ééntalige gebied.” En verder:”Een wet die vatbaar is voor interpretatie moet steeds zo worden uitgelegd dat zij met de Grondwet in overeenstemming is. Een grondwetsconforme interpretatie van artikel 34 §1 derde lid, van de gecoördineerde wetten op de bestuurstaalwetgeving noopt eveneens tot een restrictieve interpretatie van de daarmee toegekende “faciliteiten”… De faciliteiten bestaan slechts in de mate de taalwet er uitdrukkelijk in voorziet en houden geen veralgemeende tweetaligheid in van deze 201 gemeenten. ” 4. Faciliteiten enkel voor de eigen inwoners van de randgemeenten Parlementaire voorbereiding De faciliteiten zijn er enkel voor de eigen inwoners van de randgemeenten. Dat wordt bevestigd in de parlementaire voorbereiding van de gecoördineerde wetten op het taalgebruik in bestuurszaken. Zo 202 van de zes randgemeenten stelt de parlementaire voorbereiding in verband met “de ingezetenen” dat zij recht hebben op faciliteiten. Het zijn dus enkel de inwoners van de randgemeenten die hiervan gebruik kunnen maken en enkel in hun gemeenten en niet in een andere randgemeente. Rechtsleer 203
Ook de rechtsleer deelt deze mening. Zo stelt Alen : ”In de gemeenten met een speciale taalregeling… De particulieren genieten er met andere woorden van taalfaciliteiten en de betrokken gemeenten zijn bekend als de faciliteitengemeenten.” Dit wil dus zeggen in de randgemeenten. Of 204 nog :”In deze gemeenten genieten de particulieren taalfaciliteiten, d.i. het recht om in al hun relaties met de overheid waaronder ze ressorteren, bijvoorbeeld ten aanzien van het gemeentebestuur, in een andere dan de taal van het eentalige gebied te communiceren en alle overheidsdocumenten in die andere taal te krijgen.” Het zijn dus de ingezetenen van een randgemeente die er (in de randgemeente in kwestie dus) recht hebben op faciliteiten. Aangezien inwoners uit een bepaalde randgemeente bijvoorbeeld Linkebeek, niet ressorteren onder de bevoegheid van bijvoorbeeld Wezembeek-Oppem, kunnen inwoners van Linkebeek in Wezembeek-Oppem geen aanspraak maken op faciliteiten. In Brussel-Hoofstad is dit niet het geval. Wegens de tweetaligheid van het gebied, hebben alle inwoners van het gebied in alle gemeenten behorende tot dit gebied recht op tweetalige dienstverlening. In Brussel-Hoofdstad gaat het immers niet over uitzonderlijke faciliteiten, maar om een veralgemeende tweetaligheid. Vaste Commissie voor Taaltoezicht Deze visie werd recent nog bevestigd door de verenigde afdelingen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht (met andere woorden zowel door Nederlandstaligen als Franstaligen). De Vaste
200
R.v.St., 27 januari 1954, nr. 3102, Arr. R. v. St., 1954, p. 126. RIMANQUE,K., VAN ORSHOVEN, P. & VELAERS, J., Advies betreffende de toepassing door de provincie VlaamsBrabant, van artikel 34 §1, derde lid van de gecoördineerde wetten op het gebruik van talen in bestuurszaken, C.D.P.K., 1997, p. 522 e.v. Zie ook ALEN,A. & PEETERS,P., Het rapport Columberg namens de Raad van Europa en de Belgische taalwetgeving: een storm in een glas water., T.B.P., 1999, p. 388. 202 Aanvullend verslag na mens de commissie voor binnenlandse zaken uitgebracht door de heer Saint-Remy, Parl. St. Kamer, 1963, 331 e.v., Taalcodex, I B-82. 203 ALEN,A., Handboek van het Belgisch Staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, p. 660, nr. 674. 204 ALEN,A.& PEETERS,P., Het rapport Culumberg namens de Raad van Europa en de Belgische taalwetgeving: een storm in een glas water, T.B.P., 1999, p. 387. 201
31
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
205
Commissie voor Taaltoezicht stelde, in reactie op een vraag van de heer minister J.J. Viseur :”Er dient evenwel te worden herinnerd dat, overeenkomstig de rechtspraak van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht, die faciliteiten enkel worden verleend aan de particulieren die hun woonplaats hebben in het ambtsgebied van de plaatselijke dienst van de gemeenten met een speciale regeling.” 206
Deze rechtspraak stelde in advies nummer 27201 :”Onder particulieren moet worden verstaan, de particulieren die in het ambtsgebied van de plaatselijke dienst gevestigd zijn. ”Eerder had de Vaste 207 Commissie voor Taaltoezicht in een eerste advies hierover gesteld :”Overwegende de inrichting van de wet van 28 juni 1932 … men door de term ‘particulier’ dient te verstaan de particulier die zich in het ambtsgebied van de plaatselijke dienst gevestigd heeft.” Hoewel de bepaling “overwegende de inrichting van de wet” geen doorslaggevend argument lijkt te zijn, is dit toch belangrijk. De wet van 28 juni 1932 ging immers bij de toewijzing van faciliteiten uit van een talentelling onder de inwoners van de gemeente. Artikel 6 §4 van de wet van 1932 bepaalde :”De berichten en mededelingen, gericht tot het publiek, moeten in de beide landstalen opgesteld worden in de gemeenten, waar volgens de laatste tienjaarlijkse telling, 30 ten honderd der inwoners verklaard hebben het vaakst de andere landstaal te spreken…” Met andere woorden de faciliteiten voor Franstaligen werden in Vlaanderen toegestaan in geval volgens de talentelling meer dan 30% van de bevolking van een gemeente verklaarde die landstaal het vaakst te spreken. Dit impliceert dat de faciliteiten in de gemeenten die aan deze voorwaarden voldeden enkel toegestaan werden aan de eigen inwoners van de gemeenten in kwestie. Deze faciliteiten werden enkel toegestaan indien 30% van de eigen inwoners van deze gemeenten hadden verklaard de andere landstaal het vaakst te gebruiken. Indien het de bedoeling was de faciliteiten voor iedereen te doen gelden had een telling onder de inwoners geen zin. Waarom zou men deze faciliteiten slechts invoeren ingeval 30% van de inwoners hierom verzocht, als de achterliggende bedoeling zou zijn dat deze faciliteiten in desbetreffende gemeenten voor iedereen zouden gelden? Nadien werden deze faciliteiten toegestaan in nominatim opgesomde gemeenten en werd het systeem van de talentelling afgeschaft. Aangezien, bij gebrek aan andersluidende bepaling in de wetgeving van 1966, moet worden uitgegaan van de interpretatie van de taalwetgeving van 1932, zijn de faciliteiten nog steeds enkel gericht naar de eigen inwoners van de randgemeenten. Het was immers de bedoeling de faciliteiten in deze gemeenten op dezelfde wijze toe te staan als onder de wet van 1932, dit wil zeggen enkel voor de eigen inwoners. Kan men dan stellen dat men door het wegvallen van de talentellingen (onder de eigen inwoners) en de nominatieve opsomming in de wet van de gemeenten met een speciale taalregeling de faciliteiten heeft willen uitbreiden en men heeft willen afstappen van de beperking de faciliteiten enkel toe te staan voor de eigen inwoners? Men kan hierop ontkennend antwoorden. Het is niet de bedoeling geweest de faciliteiten uit te breiden. Zo bepaalt de parlementaire voorbereiding met verwijzing naar de wet van 1932 en de talentelling :”Er zij trouwens aan herinnerd dat de wetgever in de gehele vroegere wetgeving zich beijverd heeft om een taalregeling te vinden die beantwoordt aan de behoeften van de betrokken bevolkingen, waarbij echter de toekenning van faciliteiten beperkt wordt tot het bestaan van aanzienlijke minderheden, zegge 30% wolgens de wet van 1932: op dezelfde hoofdgedachte steunde de keuze van de zes randgemeenten, met uitsluiting van andere gemeenten die zich thans niet kunnen beroepen op het bestaan van 208 minderheden. ” Hierdoor is de band tussen de faciliteiten in gemeenten ten tijde van de talentelling en faciliteiten ten tijde van de opsomming duidelijk. Beide zijn beperkt tot de betrokken bevolkingen. 5. Samenhang tussen de beperkende interpretatie die er aan de ‘faciliteiten’ moet worden gegeven en de beperkende interpretatie van ‘berichten aan het publiek’ in de randgemeenten Uit de verplichting om de ‘faciliteiten’ beperkend te interpreteren volgt dat slechts de berichten die gericht zijn naar de eigen inwoners van de randgemeenten in het Nederlands en het Frans moeten worden gesteld. Het vloeit immers logisch uit de verplichting de faciliteiten op een beperkende manier te interpreteren voort dat geen faciliteiten mogen worden verleend waar dit niet uitdrukkelijk is toegestaan. 205
V.C.T., 12 mei 1999, nr. 28192, verenigde afdelingen. V.C.T., 30 mei 1996, nr. 27201, verenigde afdelingen. 207 V.C.T., 21 april 1966, nr. 1435, Taalcodex, II-671. 208 Parl. St. Kamer, 1963, nr. 331, Taalcodex, I B-135. 206
32
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Daar er een verschil moet worden gemaakt tussen berichten gericht aan de eigen inwoners (publiek sensu strictu) van een randgemeente en berichten gericht naar ‘het publiek’ in het algemeen (publiek sensu lato), laat de beperkende interpretatie die aan de faciliteiten moet worden gegeven niet toe dat ‘alle’ berichten zonder onderscheid in beide landstalen worden gesteld. Enkel de berichten gericht aan de eigen inwoners van de randgemeenten mogen dus in het Nederlands en het Frans worden gesteld, de andere enkel in het Nederlands, de taal van het taalhomogene gebied waartoe de randgemeenten behoren. Bovendien is door de indeling van België in taalgebieden en de vastlegging van deze gebieden in het toenmalig artikel 3 bis van de Grondwet duidelijk gesteld dat de randgemeenten deel uitmaken van het taalhomogene nederlandstalige gebied en dat de faciliteiten geen afbreuk doen aan de taalhomogeniteit van dit gebied. Het uitzonderlijk karakter van de faciliteiten wordt erdoor bevestigd en zelfs verduidelijkt, een strikte interpretatie van de faciliteiten is dus noodzakelijk.
b. De bepaling van artikel 18 van de gecoördineerde wetten op het taalgebruik in bestuurszaken In geval de redenering gevolgd bij artikel 24 logisch wordt doorgetrokken, zou er ook voor de berichten aan het publiek in Brussel-Hoofdstad een verschil moeten gemaakt worden tussen publiek ‘sensu lato’ en publiek ‘sensu strictu’. 1.Publiek sensu strictu Voor de berichten sensu strictu is er geen probleem: die moeten in het Brussels Hoofdstedelijk gebied overeenkomstig artikel 18 in zowel het Nederlands als het Frans worden gesteld. 2. Publiek sensu lato In geval de verplichting in Brussel-Hoofdstad de berichten zowel in het Nederlands als in het Frans te stellen enkel zou gelden voor het publiek sensu strictu, rijst de vraag: wat met de berichten aan het publiek sensu lato? Zijn de plaatselijke diensten in Brussel-Hoofstad voor deze berichten vrij om of het Frans of het Nederlands te gebruiken of dienen zij ook voor deze berichten een strikte tweetaligheid in acht te houden? Het probleem is dat enkel artikel 18 van de gecoördineerde wetten de gelijke behandeling van het Nederlands en het Frans in de plaatselijke diensten van Brussel-Hoofstad verplicht stelt. Daar het juist dit artikel is dat beperkend wordt geïnterpreteerd, is het onmogelijk op basis van dit artikel een verplichte algemene tweetaligheid in Brussel-Hoofdstad te verantwoorden. Toch is zowel de rechtspraak als de rechtsleer het eens dat in Brussel-Hoofdstad een algemene tweetaligheid geldt. Rechtspraak Zo stelde het Arbitragehof: “Artikel 3 bis van de Grondwet behelst tevens een beperking van de bevoegdheid van de wetgevers inzake taalgebruik en vormt aldus de grondwettelijke waarborg van de 209 voorrang van de taal van het ééntalige gebied of van het tweetalige karakter van het gebied. ” Of 210 nog: ”Artikel 3 bis heeft het bestaan van ééntalige en tweetalige taalgebieden vastgelegd. ” 211
De Raad van State was nog veel duidelijker : ”Overwegende dat de gemeente Vorst deel uitmaakt van het door artikel 3 bis van de Grondwet georganiseerd tweetalig grondgebied Brussel-Hoofdstad en van het door artikel 6 van het koninklijk besluit van 18 juli 1966 houdende de coördinatie van de wetten op het gebruik van de talen in bestuurszaken, administratief arrondissement ‘Brussel-Hoofdstad’; dat uit het geheel van de wettelijke bepalingen van toepassing op dat gebied volgt dat de overheid in dat gebied verplicht is de Nederlandssprekenden en de Franssprekenden op gelijke voet te behandelen, zonder enige discriminatie.” Om Nederlandssprekenden en Franssprekenden op gelijke voet te behandelen dienen de aan het publiek gerichte berichten in beide talen te worden gesteld, ook de berichten gericht aan een publiek sensu lato.
209
Arbitragehof, 26 maart 1986, A.A., nr. 17/86. Arbitragehof, 14 juli 1990, A.A., 26/90, T.B.P., 1990, p. 880. 211 R.v.St., 29 december 1978, nr. 19345, Arr. R. v. St., 1978, II, p. 1400 210
33
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Rechtsleer 212
De rechtsleer is het met deze stelling eens. Zo schrijft Toiremol :”In 1963 beoogde de wetgever, binnen de negentien gemeenten van Brussel-Hoofdstad, een strikt tweetalige organisatie met gelijke aandacht voor beide culturen.” De auteur is het eens met de uitspraak van de Raad van State van 213 1978. Ook Alen deelt deze mening:”Deze grondwettelijke indeling in taalgebieden betekent meer dan een louter geografische indeling. Zij is de grondwetelijke waarborg van de voorrang van de taal van het ééntalige taalgebied en van de volledige gelijkheid van beide talen in het tweetalige gebied Brussel214 stellen dat in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad het Hoofdstad.” Ook Alen en Ergec Nederlands en het Frans op volledige voet van gelijkheid staan. In verband met de interpretatie die het Arbitragehof geeft aan het toenmalig artikel 3 bis van de 215 Grondwet stelt de Pas in een noot bij een arrest van het Arbitragehof van 10 maart 1998 :”Het Hof gaat niet in op deze argumenten en bevestigt in het besproken arrest 26/98 dat artikel 4 G.W. niet rechtstreeks het taalgebruik regelt. Artikel 4 G.W. impliceert wel het principieel ééntalige karakter van het Nederlandse taalgebied. De wetgever regelt het taalgebruik in bestuurszaken maar mag daarbij geen afbreuk doen aan de grondwettelijk gewaarborgde voorrang van het Nederlands.” Indien deze redenering logisch wordt doorgetrokken zou in Brussel geen afbreuk mogen worden gedaan aan de grondwettelijk gewaarborgde tweetaligheid van Brussel-Hoofdstad. In geval men de berichten sensu lato in slechts één van de beide talen van het gebied zou stellen, wordt deze grondwettelijke waarborg overtreden.
Besluit Als besluit kan geponeerd worden dat op basis van de beperkende interpretatie die aan de faciliteiten moet worden gegeven, de berichten gericht aan een publiek sensu lato in de randgemeenten enkel in het Nederlands moeten worden gesteld. De berichten gericht aan een publiek sensu lato in Brussel-Hoofdstad moeten zowel in het Nederlands als het Frans, op strikte voet van gelijkheid, worden gesteld. De reden hiervoor is gelegen in het tweetalig karakter van Brussel-Hoofdstad. A contrario dienen berichten aan het publiek sensu lato in de randgemeenten gelet op de grondwettelijke toewijzing van deze gemeenten aan het ééntalig nederlandstalige gebied, enkel in het Nederlands te worden gesteld.
H. GEVOLGEN VOOR HET TAALHOMOGENE GEBIED Een vraag die men moet stellen is wat de gevolgen zouden zijn voor het taalhomogene gebied? Artikel 24 van de bestuurstaalwet is hier niet van toepassing. Enkel het Nederlands mag gebruikt worden. In het taalhomogene gebied is artikel 11, dat ééntaligheid verplicht stelt, van toepassing. Het zijn immers de uitzonderingsgevallen die beperkend moeten worden geïnterpreteerd en niet de algemene regeling. Deze algemene regeling vindt zijn enige beperking in de Grondwet en de op basis hiervan aangenomen wetten, die meertaligheid bijvoorbeeld toelaten in toeristische gebieden. Daar de straatnamen een belangrijk onderdeel van het straatbeeld uitmaken is het interessant te onderzoeken wat de positie is van deze straatnamen in de bestuurstaalwetgeving. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft in haar adviezen gesteld dat de straatnaamgeving onder deze definitie valt en beschouwd moet worden als een ‘bericht aan het publiek’. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht stelde al in 1965: « overwegende dat de straatnamen, wanneer zij aangebracht zijn op borden zichtbaar voor het publiek, berichten en mededelingen aan het publiek zijn zoals bedoeld in 216 217 artikel 4 §1 van de wet van 8 november 1962 . » Deze stelling is nadien nog bevestigd . Bovendien heeft de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in verscheidene adviezen bevestigd dat de 218 straatnaamgeving in de randgemeenten in twee talen moet gebeuren . De Commissie schrijft in haar advies van 14 oktober 1976 «dat het conform de letter en de geest van de wet is dat de berichten en mededelingen aan het publiek in de randgemeenten in de twee talen worden gesteld. » Wel moet er
212
TOIREMOL,F., Brussel-Hoofdstad en de randgemeenten, T.Gem., 1993, p. 311. ALEN,A., Handboek van het Belgisch Staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtwetenschappen België, 1995, p. 656, nr. 668. 214 ALEN,A.& ERGEC,R., Het territorialiteitsbeginsel in de Belgische en Europese rechtspraak, een poging tot synthese, R.W., 1998-1999, p. 418, 1° kolom onderaan. 215 Arbitragehof, 10 maart 1998, R.W., 1998-1999, p. 110 met Noot Wouter Pas. 216 V.C.T., 10 juni 1965, nr. 604, Taalcodex II-12. 217 V.C.T., 14 october 1976, nr. 3995, Taalcodex II-3064. 218 V.C.T., 14 october 1976, nr. 3995, Taalcodex II-3064. 213
34
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
volgens de Vaste Commissie voor Taaltoezicht voorrang worden verleend aan het Nederlands, de randgemeenten behoren immers tot het ééntalige gebied. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht ging impliciet uit van een ruime interpretatie van de notie “publiek” in de artikelen 11 en 24 van de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken. Men zou kunnen stellen dat de Commissie de term “publiek” ten onrechte ruim heeft geïnterpreteerd. De door haar verdedigde interpretatie is immers niet in overeenstemming met de beperkende interpretatie die aan de faciliteitenregeling moet worden gegeven. Alleen een rechtscollege kan uiteindelijk de betekenis van het begrip ‘publiek’ interpreteren. Dit lijkt een zaak voor de Raad van State.
I. DE BEVOEGHEID OM STRAATNAMEN TE GEVEN De bevoegdheid tot het geven van straatnamen is momenteel opgedragen aan de gemeenten. Artikel 1 219 van het decreet van 28 januari 1977 bepaalt :‘alleen de gemeenteraad is bevoegd om de openbare wegen en markten te benoemen of deze benaming te wijzigen’. Hieruit volgt dat het de gemeenteraad is die in de randgemeenten voor de benaming van wegen moet zorgen. Gelet op wat hiervoor werd besproken, zouden de straatnaamborden alleen in het Nederlands moeten zijn opgesteld. Ook deze besluiten van de gemeenteraad vallen onder het bestuurlijk toezicht van de hogere overheid zoals in deel I 6° besproken. Het is op basis hierv an dat de provincie Vlaams-Brabant tweetalige berichten aan het publiek sensu lato zou kunnen schorsen. Een testcase zou dan definitief uitsluitsel brengen.
J. CONCLUSIE Indien men deze redenering doortrekt, zouden de plaatselijke overheden in de randgemeenten alle berichten aan het publiek die niet enkel gericht zijn aan de eigen inwoners louter in het Nederlands moeten stellen. Zo zouden gemeentelijke websites in de randgemeenten hun informatie enkel in het Nederlands ter beschikking mogen stellen op het Internet. Websites vallen immers onder de definitie die in de parlementaire voorbereiding wordt gegeven aan de term ‘berichten’. Zo heeft deze definitie het ondermeer over ‘opschriften met lichtgevende toestellen voorgesteld’ waaronder websites wellicht vallen. Bovendien is het duidelijk dat de informatie die via deze websites verspreid wordt niet enkel gericht is op de plaatselijke inwoners van de randgemeenten maar gezien de aard van het medium op een ‘publiek’ dat de grenzen van randgemeente overschrijdt. Een provinciale website zou eveneens enkel in het Nederlands gesteld mogen zijn. Artikel 34 van de bestuurstaalwet bepaalt immers dat gewestelijke diensten de berichten stellen in de taal die is opgelegd aan de plaatselijke diensten van van de gemeente waar zijn zetel gevestigd is. Daar de provincie Vlaams-Brabant in Leuven haar zetel heeft en in Leuven het Nederlands is opgelegd aan de plaatselijke diensten, dient een provinciale website enkel in het Nederlands te worden opgesteld.
2. VERVOER IN DE RANDGEMEENTEN A. INLEIDING Welke taal dient gebruikt te worden bij het openbaar vervoer, in het bijzonder het openbaar vervoer dat de randgemeenten doorkruist ? Dit openbaar vervoer, in geval het gaat om buslijnen, wordt uitgebaat door de gewestelijke diensten en door privé-maatschappijen. Deze privé-maatschappijen zijn als concessiehouder belast met een taak die de grenzen van het privé bedrijf te buiten gaat en die de wet of de openbare machten hun hebben toevertrouwd in het belang van het algemeen. Zij vallen beide 220 onder de toepassingssfeer van de wet op het taalgebruik in bestuurszaken .
219 220
Zie het Decreet van de Vlaamse Gemeenschap 28 januari 1977, B.S., 7 april 1977. Art. 1 §1 2° Wet taalgebruik in bestuurszaken.
35
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
B. OPENBAAR VERVOER 1. Door een concessiehouder Als de busdiensten worden uitgebaat door een privé-maatschappij in het kader van een concessie, moeten de concessiehouders ervoor zorgen dat hun personeel de taalwetgeving toepast. Dat geldt voor de berichtgeving in de bussen maar ook voor de buschauffeurs. De buschauffeurs zijn 221 werknemers en staan niet onder het gezag van de openbare macht . Deze buschauffeurs vallen niet onder de bepalingen van artikel 38, ze zijn geen ambtenaren. Ze kunnen niet gedwongen worden een taalexamen af te leggen. De concessiehouder dient ervoor te zorgen dat het door hem aangeworven personeel de vereiste taalkennis heeft om de bepalingen van de taalwetgeving toe te passen. De diensten moeten zo georganiseerd worden dat het publiek in beide talen te woord kan worden gestaan. De buschauffeurs dienen particulieren uit de randgemeenten wel in het Frans te woord te staan. Ze moeten dit enkel doen op buslijnen die naar, van of door de randgemeenten rijden.
2. Door de gewestelijke dienst Iedere gewestelijke dienst waarvan de werkkring gemeenten met een speciale taalregeling of met verschillende regelingen uit het Nederlandse of Franse taalgebied bestrijkt, dient de bepalingen van artikel 34 §1 van de Bestuurstaalwet na te leven. Artikel 34 stelt dat de berichten, mededelingen en formulieren die rechtstreeks aan het publiek gericht zijn en de formulieren die op dezelfde manier worden afgegeven, moeten worden opgesteld in de taal of talen die ter zake opgelegd zijn aan de plaatselijke diensten van de gemeenten waar de zetel van de gewestelijke dienst gevestigd is. Wanneer deze gewestelijke dienst gevestigd is in een gemeente zonder speciale taalregeling geniet het publiek uit de gemeenten van het ambtsgebied die aan een andere taalregeling onderworpen zijn of die begiftigd zijn met een speciale taalregeling, ten aanzien van de rechtstreeks afgegeven formulieren, dezelfde rechten als in bovengenoemde gemeenten. De berichten, mededelingen en formulieren, die aan het publiek worden verstrekt door de bemiddeling van de plaatselijke diensten, worden gesteld in de taal of talen welke die diensten voor soortgelijke 222 voor de bescheiden moeten gebruiken. In de randgemeenten is dit het Nederlands en het Frans 223 berichten aan het publiek sensu strictu . In zijn betrekkingen met een particulier gebruikt de bovengenoemde gewestelijke dienst de taal die ter zake opgelegd is aan de plaatselijke diensten van de woonplaats van de betrokken particulier, in casu het Nederlands en het Frans. 224
Volgens een advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht moeten de busdiensten die vallen onder bovengenoemde categorie de taal gebruiken van de plaatselijke dienst van de woonplaats van de particulier. Ze stelt verder: “Dat, wat de berichten en mededelingen betreft die tot het publiek worden gericht in de voertuigen van de vervoermaatschappijen die gemeenten met verschillend taalregime aandoen, het past de twee talen te gebruiken waarvan het gebruik in het ambtsgebied erkend is. In casu het Nederlands en het Frans en dat in een identiek lettertype.” 225
In een ander advies over de autobuslijn Komen- Le Touquet (Ploegsteert) stelde de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dat deze lijn moet gezien worden als een gewestelijke dienst in de zin van artikel 34 §1 a, dit wil zeggen waarvan de werkkring gemeenten met een speciale taalregeling omvat. Ze stelde verder dat de berichten en mededelingen die deze dienst rechtstreeks aan het publiek richt, dienen gesteld te zijn in de taal of talen opgelegd aan de plaatselijke diensten waar zijn zetel gevestigd is. In casu was de zetel in Komen, waar de berichten en mededelingen in het Nederlands en het Frans worden gesteld. Men kan zich afvragen of het hier gaat om berichten aan het publiek sensu strictu of sensu lato. Ingeval het gaat om berichten aan het publiek sensu lato, wat hier kan worden aangenomen, kunnen we op basis van het gestelde in deel II 1° zeggen dat dez e berichten enkel in het Nederlands gesteld moeten worden.
221
Art. 1 §2 Wet taalgebruik in bestuurszaken. Art. 34 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 223 Zie deel II 1°. 224 Advies V.C.T., 17 oktober 1967, nr. 1955, Taalcodex, II-1463. 225 Advies V.C.T., 18 mei 1972, nr. 3214, Taalcodex, II-2375. 222
36
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Gewestelijke diensten waarvan de werkkring gemeenten omvat uit Brussel-Hoofdstad en het Nederlandse taalgebied moeten het Nederlands en het Frans gebruiken. Dit zijn de talen van de 226 plaatselijke diensten uit het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest . In geval bussen naast de randgemeenten ook het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest aandoen, moeten de berichten aan het publiek in de twee talen worden gesteld. De buschauffeurs dienen de twee talen te gebruiken in hun betrekkingen met particulieren. De gewestelijke diensten waarvan de werkkring uitsluitend gemeenten omvatten zonder speciale taalregeling uit het Nederlandse gebied, en waarvan de zetel in dit gebied is gevestigd, mogen enkel het Nederlands gebruiken. Zij stellen de berichten, mededelingen en formulieren die voor het publiek bestemd zijn uitsluitend op in de taal van dit gebied. De buschauffeurs gebruiken uitsluitend de taal van het gebied. De buschauffeurs dienen zich te houden aan de faciliteiten zoals die gelden voor de inwoners van de randgemeenten en hen in het Frans te woord te staan indien zij dit verkiezen. Van deze ambtenaren van De Lijn kan verwacht worden dat ze voldoen aan de bepalingen van artikel 38 §3 in verband met hun taalkennis. Deze paragraaf bepaalt; ‘De diensten bedoeld in de artikelen 34 §1 of 35 §1 worden zo georganiseerd, dat het publiek, zonder enige moeite, te woord kan gestaan worden in de talen die deze wet voor de gemeenten uit het ambtsgebied erkent.’ In geval er private medewerkers worden aangesteld blijven de diensten gehouden door de wet op het 227 228 taalgebruik in bestuurszaken . In een van haar adviezen stelde de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dat een privé-maatschappij die op eigen risico een seizoenslijn uitbaatte, beschouwd kan 229 worden als een private medewerker van de Vlaamse Vervoermaatschappij. Het feit een private medewerker te gebruiken ontslaat de VVM niet de wet op het taalgebruik in bestuurszaken toe te passen.
Conclusie Dienstregelingen in de bussen moeten volgens de adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in de twee talen worden aangebracht voor zover ze vallen onder de bepalingen van artikel 34 §1. De dienstregelingen in de stopplaatsen moeten volgens de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in de faciliteitengemeenten eveneens in de twee landstalen worden gesteld. Voor dienstregelingen aan huis geldt hetzelfde. Men kan stellen dat deze berichten kunnen worden beschouwd als berichten aan het publiek sensu lato en daarom enkel in het Nederlands gesteld mogen worden. De buschauffeurs dienen op de lijnen die faciliteitengemeenten aandoen de Franstalige inwoners van deze gemeenten op hun verzoek wel in het Frans te woord te staan.
C. TAXIDIENSTEN In verband met de exploitatie van taxidiensten in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest kan het advies dat verleend werd door de Universiteit Gent grotendeels worden bijgetreden. Toch zijn er ook elementen die op een meer genuanceerde visie duiden. Vraag is, of een wettelijke grond bestaat op basis waarvan de taxibestuurders in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest blijk moeten geven van kennis van het Nederlands.
1. Taalvereisten op basis van de taalwetgeving Artikel 1 §1 van de bestuurstaalwetgeving stelt : « De wet op het taalgebruik in bestuurszaken is vantoepassing op natuurlijke of rechtspersonen die concessiehouders zijn van een openbare dienst of met een taak die de grenzen van een privaat bedrijf te buiten gaan en die de wet of de openbare 230 machten hen hebben toevertrouwd in het belang van het algemeen ». Vallen taxichauffeurs onder deze bepaling ?
226
Art. 35 Wet taalgebruik in bestuurszaken. Art. 50 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 228 Advies V.C.T. 21 september 1995, nr. 27105. 229 Advies V.C.T. 9 juni 1982, nr. 13215. 230 Art. 1 §1 2° Wet taalgebruik in bestuurszaken. 227
37
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
a. De parlementaire voorbereiding 231
stelt duidelijk dat dit artikel beperkend dient te worden De parlementaire voorbereiding geïnterpreteerd. Zo lezen we in het verslag uitgebracht door de heer De Stexhe: « Met andere woorden de private natuurlijke en rechtspersonen vallen niet onder de toepassing van de wet, onder voorbehoud van het verder te bespreken punt 6, ongeacht of zij concessiehouders van een openbare instantie zijn, of van de wet of de openbare instanties een opdracht gekregen hebben die de perken van het particulier bedrijf te buiten gaat. Die personen vallen onder de wet binnen het kader en de perken van de concessie of van de opgedragen taak. Immers de bedoelde personen mogen, samen met de opdracht die hen onder de wet brengt, een private activiteit uitoefenen die geheel aan deze wet ontkomt. » De tekst gaat nog verder: « a contrario betekent dit dat onder meer niet onder de toepassing van deze wet vallen, de natuurlijke en rechtspersonen die een opdracht vervullen welke de grenzen van het particuliere bedrijf te buiten gaan, wanneer die taak hun niet door de wet of door de openbare machten is opgedragen… De minister heeft terecht in herinnering gebracht dat de Grondwet er zich tegen verzet dat de wet zich zou bemoeien met het taalstelsel van private natuurlijke personen of organen, als daar zijn de vakbonden, ziekenbonden ; inmenging van de wet is enkel toegestaan voor zover er "devolutie van het openbaar gezag" aanwezig is, en in de mate van die devolutie » 232
De commissie Saint-Remy stelt echter, met een uitdrukkelijke verwijzing naar de taxichauffeurs : « De natuurlijke en rechtspersonen die louter privaat zijn, maar die een concessie bekomen hebben of belast zijn met een taak van algemeen belang, zoals…, de geconcedeerde taxidiensten,… In die gevallen zijn de bepalingen van het ontwerp van toepassing, vanzelfsprekend binnen de grenzen van de concessie of de toevertrouwde taak, met uitzondering echter van die die betrekking hebben op de organisatie van de diensten, de regeling van de rechtstoestand van het personeel en de door het personeel verkregen rechten. Achter die toestand mag evenwel niet schuil gegaan worden om de overige wettelijke bepalingen te miskennen of te omzeilen.» Het verslag van de heer Saint-Remy bevat op het eerste gezicht een tegenspraak met dat van de heer De Stexhe. Dit is niet noodzakelijk het geval. Het hangt er van af welke visie men aankleeft van « opdracht die de perken van het particuliere bedrijf te buiten gaat ». 233
Impliceert de bepaling ‘ dat de vergunning wordt afgegeven ter wille van het openbaar nut ‘, dat het een taak betreft die de grenzen van het particulier bedrijf te buiten gaat? Uitgaande van de eerste visie is dit niet het geval. Het gaat immers niet over een taak die wordt toegekend door de wet of de openbare machten. De vrij strenge reglementering in verband met de uitbating van een taxibedrijf doet hieraan geen afbreuk. Aan de basis van de ter beschikking gestelde dienst ligt het privé-initiatief.
b. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht Ook de Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft niet steeds dezelfde interpretatie voor 1. In een eerste periode In een eerste periode volgde de Vaste Commissie voor Taaltoezicht de redenering van de heer SaintRemy. Deze visie was mede bepaald door de tijdsgeest waarin het advies werd gegeven. Men ging er toen van uit dat de uitbating van taxidiensten een overheidstaak was. 234
Zo stelde de Vaste Commissie in een advies in verband met taxidiensten in Brussel : « Overwegende dat de S.W.T op de Autos Taxis van Brussel toepasselijk is naar luid van artikel 1 §1 2° waarbij worden bedoeld de natuurlijke of rechtspersonen die concessiehouder zijn van een openbare dienst of die belast zijn met een taak die de grenzen van het privaat bedrijf te buiten gaat en die de wet of de openbare machten hun hebben toevertrouwd in het belang van het algemeen. » Verder : « Overwegende dat Auto Taxis van Brussel de 19 gemeenten van Brussel-Hoofdstad bestrijkt ; dat de Autos Taxis van Brussel bijgevolg een gewestelijke dienst vormen in de zin van artikel 35 §1 a ; dat die gewestelijke dienst naar luid van voornoemd artikel, onder dezelfde regeling valt als de plaatselijke diensten die in Brussel-Hoofdstad gevestigd zijn. »
231
Gedr. St., Kamer, zitting 1961-1962, 331, nr. 7, P. 12. Gedr. St. Kamer, zitting 1961-1962, 331, nr. 27, p. 445 e.v.; Taalcodex, I B-26. 233 Art. 5 Ordonnantie in verband met taxidiesnten, B.S., 1 juni 1995, p. 15510. 234 Advies V.C.T., 13 januari 1972, nr. 3330, Taalcodex, II-2283. 232
38
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. In een tweede periode De visie van de Vaste Commissie is ondertussen gewijzigd. Zo stelt de Vaste Commissie voor 235 Taaltoezicht in een recenter advies over de taxidiensten: « De taximaatschappij in kwestie is een private onderneming. » Zij vervolgt: « Noch het feit dat de maatschappij een vergunning moet krijgen van de Brusselse Hoofdstedelijke Gewestregering, noch het feit dat de beroepsvorming van de taxichauffeurs gereglementeerd is, doen hieraan afbreuk. » En nog: « Dat de vergunning tot uitbating wordt verstrekt ter wille van het openbaar nut, maakt van deze maatschappijen, of hun aangestelden, nog geen medewerkers, opdrachthouders of deskundigen zoals opgenomen in artikel 50 van de Wet op het taalgebruik in bestuurszaken. » Natuurlijke of rechtspersonen die een taak vervullen die de grenzen van het particuliere bedrijf niet te buiten gaan, wat volgens de Vaste Commissie voor Taaltoezicht hier het geval is, vallen niet onder de bestuurstaalwetgeving. 236
De uitzondering van artikel 52 spreekt enkel over de akten en bescheiden voorgeschreven door de wetten en reglementen en die bestemd zijn voor het personeel van de onderneming. Het is duidelijk dat de door de chauffeurs gebruikte taal tegenover particuliere klanten niet onder deze bepalingen valt. Deze redenering klopt, doch enkel in het geval men er inderdaad van uitgaat dat de taxidiensten geen taak van algemeen belang uitoefenen die valt onder artikel 1 §1. Volgens het verslag van de heer Saint-Remy is dit echter wel het geval, en vallen de taxidiensten onder deze bepaling. In dat geval is de taalwetgeving wel van toepassing, zij het met uitzondering van de bepalingen die betrekking hebben op de organisatie van de diensten, de regeling van de rechtstoestand van het personeel en de door het personeel verkregen rechten. Klaarblijkelijk aanvaardt de Vaste Commissie voor Taaltoezicht nu ook dat taxidiensten « de grenzen van het private bedrijf niet te buiten gaan ». In dat geval is de taalwetgeving op hen, met uitzondering van artikel 52, niet van toepassing.
3. Taalvereisten buiten de taalwetgeving De toepasselijkheid van de taalwetgeving op de taxibestuurders is, zoals supra uitgelegd, niet éénduidig te beantwoorden. Vraag is dan of er andere wettelijke gronden bestaan op basis waarvan deze talenkennis wel kan worden vereist ? Hier moet men de redenering van het advies van de Universiteit Gent bijtreden. De Brusselse Hoofstedelijke Gewestregering kan de voorwaarden inzake zedelijkheid en beroepsbekwaamheid van 237 de taxibestuurders vastleggen . Deze bevoegdheid is door de Brusselse Hoofdstedelijke Gewestraad aan haar regering gedelegeerd. Indien men wil nagaan of er ook een taalvereiste kan worden ingevoerd, dient men de bevoegdheid terzake van de Brusselse Hoofdstedelijke Gewestraad te bepalen. De Brusselse Hoofdstedelijke Gewestraad heeft inzake taalgebruik geen enkele bevoegdheid. De Franse of Vlaamse gemeenschap is bevoegd voor de instellingen uit het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest wier activiteiten op één cultuurgemeenschap zijn gericht. De federale wetgever is bevoegd indien het gaat over activiteiten die beide gemeenschappen aangaan. Daar het een activiteit betreft die op alle inwoners van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest is gericht, is ook de wijziging van de taalwetgeving in dit verband iets wat alleen de federale wetgever kan doen. Artikel 30 biedt echter geen ruimte om bepalingen in verband met de taalkennis van taxibestuurders in te voeren. Enkel een grondwetswijziging zou hierin verandering kunnen brengen. Daar een grondwetswijziging in deze materie onderworpen is aan de meerderheden zoals bepaald in artikel 4 van de Grondwet lijkt het uitgesloten dat hierin snel verandering komt.
4. Taalvereisten in Vlaanderen In geval men ervan uitgaat dat de taxichauffeurs niet onderworpen zijn aan artikel 1 §1 van de bestuurstaalwetgeving, kan men ook in Vlaanderen geen taalvereisten opleggen aan taxibestuurders. Het opleggen van taalvereisten aan taxichauffeurs zou dan in tegenspraak zijn met de vrijheid van taalgebruik van artikel 30 van de Grondwet. De uitzonderingen op de taalvrijheid lijken geen 235
Advies V.C.T., 23 oktober 1997, nr. 29233. Art. 52 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 237 Art. 19 3° lid Ordonnantie betreffende de taxidiensten en diensten voor het verhuren van voertuigen met chauffeur van 27 april 1995. 236
39
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
mogelijkheid te laten om taalvereisten in te voeren. Artikel 129 van de Grondwet stelt dat de gemeenschappen bevoegd zijn voor het taalgebruik in bestuurszaken, het onderwijs of de sociale betrekkingen tussen werkgevers en werknemers. In geval de taxidiensten wel onder artikel 1 §1 van de bestuurstaalwetgeving vallen, is de taalwetgeving op hen van toepassing.
5. Conclusie De vraag of taxidiensten onder artikel 1 §1 van de bestuurstaalwetgeving vallen is niet éénduidig te beantwoorden. Zowel de adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht als de parlementaire voorbereiding komen niet tot een eensluidende conclusie. Wellicht dienen zowel de contradictoire adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht, als de parlementaire voorbereiding in de geest van hun tijd te worden gezien. Daar er plannen bestaan om taxidiensten in het kader van het GEN-project in te schakelen als onderdeel van het openbaar vervoer zou de oorspronkelijke interpretatie waarbij taxidiensten werden aanzien als concessionarissen van de openbare dienst de voorkeur verdienen. Zo zouden zij onderworpen zijn aan de taalwetgeving.
3. TAALVEREISTEN VOOR AMBTENAREN IN DE RANDGEMEENTEN A. DE TAALWETGEVING De taalwetgeving maakt een verschil tussen de gemeenten Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel enerzijds en de gemeenten St.-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem, anderzijds. Artikel 29 van de wet op het taalgebruik in bestuurszaken stelt dat in de vier eerstgenoemde gemeenten niemand een ambt mag bekleden waarin hij omgang heeft met het publiek, zo hij geen elementaire kennis van 238 de Franse taal bezit . Deze bepaling heeft tot gevolg dat in de voorwaarden tot aanwerving van een ambtenaar in deze gemeenten, taalvereisten moeten worden opgenomen. A contrario kan hieruit worden afgeleid dat dit 239 niet het geval is voor de ambtenaren uit St.-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem . Over deze gemeenten wordt er in de wet op het taalgebruik in bestuurszaken enkel gesteld dat deze gemeenten de diensten moeten organiseren opdat zonder moeite kan worden voldaan aan de bepalingen van artikel 23 tot 27 en artikel 30. Vraag is of de verplichting de plaatselijke bevolking in het Nederlands en het Frans te bedienen impliceert dat ook in de aanwervingsvoorwaarden taalvereisten expliciet mogen worden opgenomen. Basisregel is dat in het taalhomogene Nederlandstalige gebied men enkel de kennis van het Nederlands kan verplicht stellen. Artikel 15 §1 van de wet op het taalgebruik in bestuurszaken bepaalt : « In de plaatselijke diensten, die in het Nederlandse, Franse of Duitse taalgebied gevestigd zijn kan niemand tot een ambt of betrekking benoemd of bevorderd worden indien hij de taal van het gebied niet kent. »
B. DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT 240
De visie werd door de Vaste Commissie voor Taaltoezicht bijgetreden. In een advies stelde zij dat de Regie der Posterijen geen taalexamen Frans mag opleggen aan personen die willen worden tewerkgesteld in St.-Genesius-Rode of Wezembeek-Oppem. Zij baseerde zich hierbij op artikel 29 en 31 van de wet op het taalgebruik in bestuurszaken alsmede op de parlementaire voorbereiding van deze artikelen. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht komt tot het volgende besluit: « Aangezien de gecoördineerde taalwetten niet hebben voorzien in een taalexamen voor de personeelsleden van de postkantoren te St.-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem, acht de Vaste Commissie voor Taaltoezicht de klacht ontvankelijk en gegrond. » Zij bevestigt hiermee de stelling die ook door de 241 provincie Vlaams-Brabant wordt verdedigd.
238
Zie artikel 29 Wet taalgebruik in bestuurszaken. Zie artikel 31 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 240 Advies V.C.T., 23 juni 1993, nr. 22124. 241 Cf. infra. 239
40
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
In enkele andere adviezen stelde de Vaste Commissie voor Taaltoezicht echter : « Vermits het hier gaat om de zes gemeenten uit artikel 7… De bevoegde overheid moet zelf oordelen of het nodig is bijkomende taalkennis te eisen om te voldoen aan de bepalingen van artikel 27 §3 ; dezelfde overheid zal ook moeten oordelen of het een mondelinge of schriftelijke kennis moet zijn en op welk niveau deze 242 kennis moet liggen . » Of nog : « Overwegende dat geen enkele bepaling van de S.W.T. er zich tegen verzet dat deze bijzondere taalkennis door middel van een examen zou worden bewezen ; dat zulks uitdrukkelijk blijkt uit de bepalingen vervat in artikel 15 van het koninklijk Besluit van 30 november 1966 tot vaststelling van de voorwaarden tot het uitreiken van de bewijzen omtrent de taalkennis voorgeschreven bij artikel 15 van de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken samengevat op 18 juli 1966, dat luidt als volgt "Het programma van andere door de Vaste Wervingssecretaris te organiseren taalexamens, inzonderheid ten behoeve van de diensten waar het publiek in meer dan één taal moet kunnen te woord gestaan worden… " De Vaste Commissie oordeelde dat sommige ambtenaren op basis van 243 praktische noodwendigheden kunnen onderworpen worden aan een taalexamen »
C. DE RAAD VAN STATE De visie van de Raad van State is ook niet éénduidig. In artikel 15 §3 van de Bestuurstaalwet wordt een bepaling teruggevonden gelijk aan die in artikel 31 van de wet op het taalgebruik in bestuurszaken. Ze luidt: « in de Duitstalige gebieden moeten de diensten zo worden georganiseerd dat het publiek in het Duits en het Frans kan worden bediend. » 244
De Raad van State stelt in verband met de benoeming van twee postbeambten in Sankt-Vith : « dat het bestuur, met het oog op een juiste en objectieve toepassing van artikel 15 §3, van de gecoördineerde wetten, aan een dergelijke aanstelling de voorwaarde kon verbinden dat men vooraf geslaagd was voor een door het bestuur georganiseerd taalexamen » Deze zienswijze gaat in tegen die van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Hoewel het arrest niet rechtstreeks spreekt over de interpretatie van artikel 31 omdat het enkel betrekking had op 245 postbeambten in Duitstalig België, is het toch belangrijk. Dit arrest kan aangeven hoe de Raad van State deze bepaling in artikel 31 zou kunnen interpreteren.
D. DE PARLEMENTAIRE VOORBEREIDING 246
De parlementaire voorbereiding is wel heel duidelijk. Zo staat in het aanvullend verslag dat namens de commissie voor Binnenlandse Zaken werd voorgesteld door de heer Saint-Remy : «In de vier reeds aan de externe tweetaligheid onderworpen gemeenten zullen alle ambtenaren en personeelsleden die een functie bekleden welke hen in contact brengt met het publiek, evenals in het verleden het bewijs moeten leveren dat zij een elementaire kennis van de Franse taal hebben. In St.-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem daarentegen zal een dergelijke verplichting niet aan het personeel opgelegd worden. De wet schrijft de gemeenteoverheden voor hun diensten zodanig te organiseren dat zonder moeilijkheid kan worden voldaan aan de verplichtingen inzake externe tweetaligheid. »
E. BESTUURLIJK TOEZICHT Op basis van de schending van de taalwetgeving kan de provincie gemeenteraadsbesluiten die onwettelijke taalvereisten opleggen aan de ambtenaren van Wezembeek-Oppem en St.-GenesiusRode die in contact komen met het publiek, (gedeeltelijk) weigeren goed te keuren. Zij doet dit overeenkomstig artikel 146 van de nieuwe gemeentewet. 247
De provincie heeft reeds tweemaal gemeenteraadsbesluiten van Wezembeek-Oppem geweigerd goed te keuren. In beide gemeenteraadsbesluiten werden ‘onwettelijke’ taalvereisten opgelegd aan kandidaat-personeelsleden. Beide gevallen baseerde de gouverneur zich op een schending van de taalwetgeving om de taalvereisten te weigeren goed te keuren.
242
Advies V.C.T., 9 juni 1966, nr. 1409, Taalcodex, II-723. Advies V.C.T., 19 januari 1967, nr. 1701, Taalcodex, II-1123. 244 R.v.St., Meyer en Kohnen/ Regie der posterijen, 17 december 1986, nr. 27253, Verz. Rec. Arr. R.v.St., 1986, nr. 27253. 245 In haar advies 23083-23150 heeft de Vaste Commissie voor Taaltoezicht het “Reglement betreffende de vrijstelling van het taalexamen bij ‘De Post’ met het oog op de toepassing van de artikelen 15 §3 en 31, van de gecoördineerde taalwetten.” gecontroleerd op haar verenigbaarheid met de taalwetgeving. 246 Gedr. St. Kamer, 1961-1962, 331, nr. 35, p. 2. 247 Gemeenteraadsbeslissing van Wezembeek-Oppem van 19 maart 1998 met weigering van goedkeuring door de gouverneur op 25 mei 1998; gemeenteraadsbeslissing van Wezembeek-Oppem van 10 december 1998 met weigering van goedkeuring door de gouverneur op 18 januari 1999. 243
41
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Conclusie Algemeen kan gesteld worden dat de bepaling van artikel 31 geïnterpreteerd dient te worden als zouden geen taalvereisten kunnen worden opgelegd in St.-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem. Daar er nog geen éénduidige rechtspraak bestaat, kan de provincie, onder voorbehoud van toekomstige rechtspraak die deze materie zou beslechten, haar huidige opvatting handhaven.
F. DIPLOMAVEREISTEN VOOR DIRECTEURS VAN FRANSTALIGE SCHOLEN Een ander probleem in verband met taalvereisten voor ambtenaren is het probleem van de diplomavereisten voor directeurs van Franstalige scholen in de randgemeenten.
1. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht De adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht zijn verdeeld over de diplomavereisten voor directeurs en directrices van Franstalige scholen in de Vlaamse rand. Deze directeurs en directrices hebben meestal een louter administratieve taak waardoor men zou 248 kunnen stellen dat ze moeten voldoen aan de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken . Deze directeurs moeten dan zowel de taal van het gebied als de onderwijstaal van de school machtig zijn. Dit is te bewijzen met een Nederlandstalig diploma of een diploma van grondige kennis van het 249 Nederlands .
2. De Raad van State 250
De Raad van State was van oordeel dat schoolhoofden in deze Franstalige basisscholen in de randgemeenten moeten voldoen aan de taalvoorwaarden zoals die in artikel 27 van de bestuurstaalwet worden opgelegd. Hij stelde : « Het wordt niet betwist dat op de hoofdonderwijzer(es) van een Franstalige gemeenteschool in een randgemeente toepasselijk is het bepaalde in artikel 27 van de samengeordende wetten op het gebruik van talen in bestuurszaken, krachtens hetwelk in de plaatselijke diensten van de randgemeenten niemand tot een ambt of een betrekking kan worden benoemd of bevorderd indien hij de Nederlandse taal niet kent, taalkennis die wordt vastgesteld aan de hand van hetzij een diploma of getuigschrift waaruit blijkt dat hij zijn onderwijs in het Nederlands heeft genoten hetzij een taalexamen. » Of nog :« Verwerende partij mocht dan ook vaststellen dat verzoekster, door haar gebrek aan kennis van de Nederlandse taal, ongeschikt was voor de uitoefening van het ambt van hoofdonderwijzeres en op grond van die niet betwiste vaststelling weigeren haar een nieuwe aanstelling als schoolhoofd te geven,… De impliciete weigeringsbeslissing verzoekster aan te stellen als schoolhoofd van de lagere Franstalige gemeenteschool, steunt derhalve wel degelijk op rechtens vereiste feitelijke grondslag.» 251
Deze visie wordt eveneens onderschreven door het Hof van Cassatie. In een arrest aangaande de betaling van achterstallig loon aan dezelfde tot hoofdonderwijzeres benoemde onderwijzeres stelde het Hof van Cassatie : «Pour le motif que la demanderesse ne satisfait pas aux conditions requises en 252 matière linguistique ». Het Hof stelde onrechtstreeks dat de lerares niet voldeed aan de toelatingsvereisten daar ze niet beschikte over een Nederlandstalig diploma of een diploma van grondige kennis van het Nederlands. De Franse afdeling van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht verdedigde een andere stelling. Die stelde dat de benoemende overheid zelf een examen kan opleggen omtrent een aan de functie aangepaste kennis van de taal van het gebied. Ze stelde dat dit voldoende is daar de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken geen taalproeven op administratief vlak voorschrijven aan schooloverheden.
248
Art. 1 §1 4° Wet taalgebruik in bestuurszaken. Zie de zaak van mevrouw Henrotte van 4 augustus 1976. Geen meerderheid werd bereikt. 250 R.v.St., Henrotte, 18 januari 1983, nr. 22835, Arr. R. v. St., 1983, 98. 251 Het Hof van Cassatie ging er vanuit dat hoofdonderwijzeres Henrotte aan de voorwaarden van artikel 27 S.W.T. had moeten voldoen. Deze visie is in overeenstemming met de mening van de Nederlandstalige afdeling van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht. Cass., 15 maart 1985, Pas., 1985, I, 880. 252 “Daar eiseres niet voldoet aan de door de taalwetgeving vereiste voorwaarden.” 249
42
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
3. Conclusie Men kan stellen dat de taken die door directieleden worden vervuld wel degelijk administratieve taken zijn. In dit geval dienen deze directeurs noodzakelijk over een Nederlandstalig diploma of een diploma grondige kennis van de Nederlandse taal te beschikken. Op basis van het administratieve toezicht zou de provincie hier kunnen ingrijpen.
4. TWEETALIGE BROCHURES A. INLEIDING Zijn brochures mededelingen aan het publiek? In welke taal moeten ze gesteld zijn? Moeten de brochures die aan de Franstalige inwoners van de faciliteitengemeenten ter beschikking worden gesteld dezelfde vorm hebben als die gericht aan de Nederlandstalige inwoners van de provincie? Is het voldoende een Franse vertaling ter beschikking te stellen die op uitdrukkelijke vraag van de Franstalige inwoners van de faciliteitengemeenten kan worden toegezonden?
B. MEDEDELINGEN AAN HET PUBLIEK Brochures kunnen beschouwd worden als mededelingen gericht aan het publiek. In hun advies komen de professoren Rimanque, Van Orshoven en Velaers tot dezelfde conclusie. Zij stellen : ‘wellicht gaat het om « berichten, of mededelingen aan het publiek » en gaat het niet om « een rechtstreeks afgegeven formulier »’. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft reeds van een tweetalige brochure 253 gesteld dat deze ‘brochure een mededeling aan het publiek uitmaakt’ . Deze brochures zijn geen documenten die wettelijk ter kennis dienen te worden gebracht van het publiek.
C. DE TAAL WAARIN DE BROCHURES ZIJN OPGESTELD 254
De provincie Vlaams-Brabant is een gewestelijke dienst waarvan de zetel gevestigd is in het 255 Nederlandse gebied en waarvan de werkkring gemeenten met een speciale taalregeling omvat . Dit houdt in dat de provincie in de randgemeenten voor de rechtstreeks aan het publiek gerichte 256 mededelingen het Nederlands dient te gebruiken . Zij kan hiervan afwijken als dit in het belang van de dienst verantwoordbaar is, maar ze is hiertoe niet verplicht. Ze moet het Frans wel gebruiken voor de mededelingen gericht aan het publiek en verstrekt door 257 bemiddeling van de gemeenten met een speciale taalregeling . De provincie Vlaams-Brabant wil vermijden dat de randgemeenten enkel de Franstalige brochures verspreiden en de Nederlandstalige brochures niet ter beschikking stellen. Blijkbaar worden in sommige randgemeenten de Nederlandstalige brochures niet aan het publiek aangeboden. De provincie kan proberen dit te vermijden door mededelingen aan het publiek, in casu brochures, zelf te verpreiden en dit niet te doen door bemiddeling van de plaatselijke diensten van de randgemeenten. Indien ze deze mededelingen aan het publiek rechtstreeks richt aan de inwoners van de provincie dient ze dit enkel in het Nederlands te doen. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft deze opvatting impliciet bevestigd in haar advies 26043 van 31 maart 1994 en 21 april 1994. In dit advies stelt de Commissie : ‘De formulieren die rechtstreeks worden afgegeven, zullen dus in het Nederlands gesteld zijn voor het publiek van de ééntalige gemeenten en in het Nederlands en het Frans voor het publiek van de randgemeenten.’ Men maakt dus het onderscheid tussen de rechtstreeks afgegeven formulieren en de rechtstreeks afgegeven berichten en mededelingen. Er wordt bovendien geen gebruik gemaakt van de plaatselijke dienst, anders zou tweetaligheid vereist zijn. In dit advies stapt de Vaste Commissie voor Taaltoezicht dus af van de vroegere veel ruimere interpretatie die ze aan artikel 34 §1 derde lid toeschreef. Ze stelde in dit vroegere advies dat ook berichten en mededelingen die rechtstreeks afgegeven werden aan het publiek in beide talen dienden te worden gesteld. Ze steunde op de algemene inrichting of bedoeling van de wet. 253
Advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht van 11 oktober 1966, nr. 1664, Taalcodex, II–945. Zie ook het advies van de professoren Rimanque, Van Orshoven en Velaers aan de provincie Vlaams-Brabant in verband met de toepassing van artikel 34 §1 van de Wet taalgebruik in bestuurszaken, C.D.P.K., 1997-I, p. 522. 255 Artikel 34 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 256 Artikel 34 §1 b 3° Wet taalgebruik in bestuurszaken. 257 Artikel 34 §1 b 3° Wet taalgebruik in bestuurszaken. 254
43
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
258
In hun advies stellen de professoren Rimanque, Van Orshoven en Velaers dat de wet, in het kader van de beperkende interpretatie van de faciliteiten niet ruim kan worden geïnterpreteerd. De bepalingen van de wet moeten letterlijk toegepast worden. Ze mogen niet in het kader van de eventuele bedoeling of inrichting van een wet geïnterpreteerd worden op een manier die indruist tegen een klaar en duidelijke tekst. De brochures mogen dus door de provincie enkel in het Nederlands worden verspreid. Deze regeling geldt niet indien er gebruik wordt gemaakt van de plaatselijke dienst. In dit laatste geval dient men het Nederlands en het Frans te gebruiken in de randgemeenten.
D. DE VORM VAN DE FRANSTALIGE VERTALING Onderstaande regeling geldt indien men gebruik maakt van de plaatselijke dienst. Een Franstalige vertaling dient niet aan dezelfde vormvoorwaarden als de oorspronkelijke brochure te voldoen. Enkel de ‘mededeling aan het publiek’ dient in het Frans aan de franstalige inwoners van de randgemeenten ter beschikking te worden gesteld. Het handelt hier over de inhoud van een mededeling en niet over de vorm waarin ze gebeurt. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht stelde in verschillende adviezen dat een loutere vertaling geen 259 schending van de bestuurstaalwetgeving inhoudt. In haar advies van 31 maart 1994 stelde de Vaste Commissie voor Taaltoezicht :’De Commissie is, op grond van de wetteksten en de parlementaire werkzaamheden, van oordeel dat het stelsel van de taalfaciliteiten niet tot gevolg heeft dat aan de openbare diensten een integrale tweetaligheid wordt opgelegd waarbij de twee talen op een strikte voet van gelijkheid worden geplaatst.’ Ze gaat zelfs verder door te stellen dat een samenvatting volstaat :’Zij is van oordeel dat het ministerie van de Vlaamse gemeenschap, door het bezorgen van een Franstalige samenvatting die het essentiële van de brochure bevat, heeft voldaan aan de wettelijke verplichting tot het verlenen van taalfaciliteiten aan de beschermde minderheden.’ In verband met de verspreiding van een Nederlandstalige brochure met een Franstalige samenvatting naar een Franstalige inwoner van Voeren, stelde de Vaste 260 Commissie voor Taaltoezicht dat er geen wetsovertreding had plaatsgevonden.
E. DE TER BESCHIKKING STELLING VAN DE FRANSTALIGE VERTALING In principe kan de provincie zelf een brochure toezenden aan de inwoners van de randgemeenten. In dit geval gaat het om betrekkingen met particulieren. De Franstaligen hebben in principe een rechtsgrond in artikel 34 §1 laatste lid om een Franstalige vertaling te vragen. De eerste toezending mag wel enkel in het Nederlands gebeuren, maar zelfs indien de taalaanhorigheid bekend is dient men ze telkens opnieuw eerst in het Nederlands te bezorgen.
F. CONCLUSIE Het rechtstreeks ter beschikking stellen van folders is de enige doeltreffende en wettelijk sluitende mogelijkheid voor de provincie Vlaams-Brabant om zeker te zijn dat de bevolking Nederlandstalige folders ter beschikking krijgt. Ze zou hierbij bijvoorbeeld gebruik kunnen maken van de brochuresstanden in de gebouwen van banken,… In dit geval kan men Nederlandstalige folders verspreiden zonder dat er een rechtsgrond bestaat voor Franstaligen om hiervan een Franse vertaling te krijgen. Indien de provincie de brochures rechtstreeks in de bus van particulieren in de randgemeenten bezorgd, gaat het om een betrekking met een particulier. Eenmaal de taalaanhorigheid van een particulier in de randgemeente is gekend dient men deze brochures in de door de particulier gewenste taal te bezorgen. Ook hier geldt dat een loutere vertaling van de essentiële punten volstaat. Indien men wel samenwerkt met de plaatselijke dienst en er een vraag naar een Franstalige versie van een brochure bestaat, volstaat het om een Franstalige vertaling te bezorgen die vormelijk mag bestaan uit louter tekst. Deze tekst mag de volledige vertaling van de tekst van de brochure uitmaken of een samenvatting van de essentiële punten ervan.
258 Zie hiervoor het advies van de professoren Rimanque, Van Orshoven en Velaers betreffende de toepassing van artikel 34 §1 van de Wet op het taalgebruik in bestuurszaken, C.D.P.K., 1997-I, p. 522. 259 Advies V.C.T., 31 maart 1994, nr. 26005. 260 Advies V.C.T., 25 november 1992, nr. 24057.
44
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
III MOGELIJKHEDEN OM DE VERNEDERLANDSING VAN HET STRAATBEELD TE VERSTERKEN IN DE RANDGEMEENTEN EN ANDERE GEMEENTEN
45
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
INLEIDING Waar in het vorige deel werd onderzocht hoe de vernederlandsing van het straatbeeld in de randgemeenten kan worden versterkt, zal in dit deel worden onderzocht hoe ook in andere gemeenten de vernederlandsing van het straatbeeld kan worden bevorderd zonder in conflict te komen met het grondwettelijk gewaarborgde principe van vrijheid van taalgebruik. In dit deel wordt onderzocht of het eigendomsrecht van de overheid over het openbaar domein geen rol van betekenis kan spelen in de bevordering van het Nederlands in het straatbeeld. Eerst wordt nagegaan wat de juiste draagwijdte is van het eigendomsrecht van de overheid over het openbaar domein. Vervolgens, welke mogelijkheden dit eigendomsrecht biedt om voorwaarden op te leggen voor het toegestane gebruik van dit openbaar en privaat domein. Hierbij wordt onderzocht hoe van het verticale eigendomsrecht van de luchtkolom boven het openbaar domein gebruikt kan worden gemaakt om boven het openbaar domein hangende reclame-inrichtingen aan taalbepalingen te onderwerpen. Tevens zal in concreto worden geanalyseerd wat de mogelijkheden zijn om het taalgebruik op markten te regelen. Tenslotte wordt onderzocht of eventuele taalbepalingen in marktreglementen niet strijdig kunnen zijn met de wettelijk gewaarborgde vrijheid van handel en nijverheid en het grondwettelijke gewaarborgde gelijkheidsprincipe. Daarnaast wordt kort ingegaan op de bestaande wetgeving in verband met reclame-inrichtingen, en of deze kan worden gebruikt ter bevordering van de vernederlandsing van het straatbeeld. Hierbij zijn enkele voorstellen gevoegd om deze wetgeving aan te passen en een grotere impact op de reclameinrichtingen in het algemeen mogelijk te maken
1. INHOUD VAN HET EIGENDOMSRECHT VAN DE OVERHEID OVER HET OPENBAAR EN PRIVAAT DOMEIN A. INLEIDING Domeingoederen zijn goederen die eigendom zijn van een overheid, zoals de provincie. De provincie kan deze domeingoederen, bestaande uit goederen van het openbaar en het privaat domein, in gebruik geven aan particulieren. De vraag rijst of de provincie haar eigendomsrecht kan koppelen aan voorwaarden in verband met taalgebruik ter vernederlandsing van het straatbeeld. Domeingoederen kan men onderscheiden in het openbaar domein, dat geheel onttrokken is aan het gemeen recht, en het privaat domein, dat behoudens andersluidende wettelijke bepaling aan het gemeen recht onderworpen blijft. Het eigendomsrecht van het openbaar domeingoed is aan bijzondere administratiefrechtelijke regels 261 onderworpen, die verschillen van de gemene eigendomsrechtelijke bepalingen . De rechtsleer ziet 262 deze regels als een bijkomende rechtsregeling geënt op het eigendomsrecht van de overheid . Goederen behorende tot het privaat domein kunnen zonder bezwaar aan het gemeen recht onderworpen blijven. Dit belet niet dat de overheid de mogelijkheid moet hebben haar goederen te beheren en erover te beschikken en anderzijds de particulier in sommige gevallen de mogelijkheid 263 moet hebben een beroep te doen op de rechtsbescherming die het gemeen recht hem biedt .
B. WAT ZIJN DOMEINGOEDEREN ? 264
De domeingoederen bestaan uit de goederen van het openbaar en privaat domein. Dit onderscheid werd volgens Wastiels voor het eerst gemaakt door Proudhon en Pardessus in 1833. De discussie over
261
Volgens art. 537 B.W. worden de goederen van openbare besturen beheerd volgens ‘eigen regels’. Deze regels hebben tot doel het algemeen belang te beschermen. 262 WASTIELS, F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 191. 263 BOES,M., Notarieel bestuursrecht, Leuven, Acco, 1998-’99, p.295 e.v. 264 De bepaling van de openbare domeingoederen kan niet beperkt blijven tot de opsomming gegeven in de artt. 538 en 540 van het B.W.
46
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
de inhoud van deze begrippen is tot een eind gekomen door de eensgezindheid op doctrinaal niveau 265 die rond deze begrippen is ontstaan . 266
De rechtspraak van het Hof van Cassatie bepaalde dat een goed toebehoort aan het openbaar domein indien het « hetzij door een uitdrukkelijke, hetzij door een impliciete beslissing van de 267 bevoegde overheid bestemd wordt tot het gebruik van allen, zonder onderscheid van de persoon ». Het criterium van het Hof van Cassatie omvat twee elementen: een formeel element nl. een beslissing van de overheid, en een materieel element nl. het gericht zijn, van de beslissing, op de openbare 268 bestemming van het goed . Een criterium dat door sommige oudere rechtspraak verdedigd werd, alsook nu en dan door het Franse Hof van Cassatie, is het ruime criterium van de bestemming van de goederen voor een openbare dienst. Indien een dergelijke bestemming aanwezig is, zijn de goederen, volgens deze opvatting, te beschouwen als behorend tot het openbaar domein. 269
De Page en Dekkers verdedigden een criterium dat het midden hield tussen de twee bovenstaande opvattingen. Openbare domeingoederen zijn de goederen die bestemd zijn voor het algemeen nut, dit wil zeggen goederen die bestemd zijn voor het gebruik van allen of een openbare dienst. 270
Dembour merkte op dat een dergelijk criterium het onderscheid tussen openbaar en privaat domein overbodig maakt. Alle domeingoederen zijn immers bestemd voor het algemeen nut. 271
272
De recente rechtsleer is een andere mening toegedaan . Zij volgen het standpunt van Waline . Deze rechtsleer bepaalt het openbaar domein als « ieder aan een administratieve persoon toebehorend goed dat, ofwel omwille van zijn natuurlijke gesteldheid, ofwel omwille van een bijzondere geschiktmaking, ofwel misschien nog omwille van zijn geschiedkundig of wetenschappelijk belang, noodzakelijk is voor een openbare dienst of voor de bevrediging van een openbare behoefte en dat in die rol door geen ander kan worden vervangen». In de huidige stand van de rechtspaak van het Hof van Cassatie worden als goederen van het openbaar domein beschouwd: « de goederen die voor het gebruik van het publiek bestemd zijn, hetzij van nature, hetzij door een beslissing van de overheid ». Dergelijke goederen strekken hetzij rechtstreeks, hetzij via een openbare dienst tot het gebruik van allen. 273
Behoren aldus tot het openbaar domein : Openbare wegen en hun aanhorigheden die eigendom zijn van de overheid. Openbare parken en markten. Spoorwegen. Bevaarbare rivieren en hun aanhorigheden. Kanalen bestemd voor de scheepvaart of een doel van algemeen nut. Zeehavens en getijhavens en hun aanhorigheden. Zeestranden en duinen tot versterking van de kust. Polders en wateringen. Militiaire domeinen en verdedigingswerken. Vliegvelden uitgebaat door de Regie der Luchtwegen. Begraafplaatsen. Kerken van provincies, gemeenten of kerkfabrieken. Overheidsbibliotheken, openbare musea en openbare archieven. Dodenmonumenten, herdenkingszuilen, fonteinen en andere decoratieve beelden en voorwerpen. Het privaat domein omvat alle goederen van openbare rechtspersonen die niet voor het gebruik door het publiek of voor de werking van een openbare dienst bestemd zijn. Ze kunnen door hun aard of door een overheidsbeslissing van het privaat domein gaan deel uitmaken. Behoren tot het privaat domein
274
:
265
WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 256. Cass., 3 mei 1968, Arr. Cass., 1968, 1100; Cass., 20 april 1978, Arr. Cass., 1978, 955. 267 VANDENBERGHE,H., Zakenrecht, Leuven, Acco, 1996, p.40, nr. 169. 268 BOES,M., Notarieel bestuursrecht, Leuven, Acco, 1998-’99, p. 297. 269 DE PAGE,H. & DEKKERS,R., Traité élémentaire de droit civile, Deel V, 1975, nr. 739 e.v., p. 650. 270 DEMBOUR,J., Droit administratif, Den Haag, M. Nijhof, 1978, p. 361 e.v. 271 DERINE,R.,VAN NESTE,F. & VANDENBERGHE,H., Zakenrecht, Antwerpen, De Standaard, 1974, p. 160-196; VANDENBERGHE,H., Zakenrecht, Leuven, Acco, 1996, nr. 169-172, p. 40-41. 272 WALINE,M., Traité élémentaire de droit administratif, 1946, nr. 432. 273 Overzicht : WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 265. 274 Overzicht : WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 266. 266
47
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
De eventuele woning van de onderwijzer van de gemeenteschool, de pastorie, de ambtswoning van de minister. Bossen die toebehoren aan openbare rechtspersonen. Aanwassen en gorzingen van de zee ; aanwassen door aanslibbing, gorzingen die bij gewone getijden niet meer door de zee worden overspoeld. Duinen die niet aan particulieren zijn verkocht. De bedding van niet bevaarbare waterlopen. De voet- en jaagpaden langs sommige bevaarbare waterlopen. Kanalen niet bestemd tot het algemeen nut. De zogenaamde gemeentegoederen waarop inwoners een recht van genot hebben.
Overgang van het openbaar naar het privaat domein De goederen van het openbaar domein gaan in geval van desaffectatie over naar het privaat domein. 275 Volgens een arrest van het Hof van Cassatie van 3 mei 1968 kan een goed zijn status van openbaar domein maar verliezen door een uitdrukkelijke beslissing van deze overheid die het zijn bestemming voor het gebruik van allen ontneemt of door een handeling die vanwege deze overheid 276 noodzakelijkerwijs een dergelijke beslissing veronderstelt . Met andere woorden een goed houdt niet 277 op tot het openbaar domein te behoren door het louter feit dat het niet meer gebruikt wordt .
C. WELKE REGELS ZIJN OP DEZE GOEDEREN VAN TOEPASSING ? 1. Openbaar domein De civilistische zienswijze is dat de openbare besturen eigenaar van het openbaar domein (en van het privaat domein) zijn en dat hun bevoegdheden voortvloeien uit hun bijzonder eigendomsrecht. Een andere opinie is dat hun bevoegdheden niet voortvloeien uit hun eigendomsrecht maar uit een specifiek administratief recht dat er op gericht is de continuïteit van de bestemming tegen handelingen van particulieren te bewaren. De begrippen eigendom en domaniale rechten op het openbaar domein zijn wel verenigbaar maar vallen niet samen. De domaniale rechten zijn niet beperkt tot het eigendomsrecht. De overheid kan particulieren toelaten van het openbaar domein gebruik te maken en dit met uitsluiting van anderen. Dit exclusieve gebruik kan alleen indien het in overeenstemming is met de aan het goed 278 gegeven bestemming . 279
Volgens de rechtspraak en de meeste rechtsleer kan een goed van het openbaar domein niet 280 worden verhuurd . Ook een concessieovereenkomst met afstand van de vrije beschikking van de overheid over die goederen is onmogelijk. Wel kan de overheid gebruik maken van een domeinvergunning (stationeer- of wegvergunning), een éénzijdige rechtshandeling en een domeinconcessie (zonder afstand van de vrije beschikking over het goed), een contractuele vorm. 281
a. Domeinconcessies
De concessie is een privatieve ingebruikneming van goederen van het openbaar domein, waarbij de administratie aan een persoon het recht verleent om een gedeelte van het openbaar domein blijvend 282 en op een wijze die anderen uitsluit, in gebruik te nemen . Het is de overheid die het goed in eigendom heeft die de concessie toestaat. Zo kan de provincie Vlaams-Brabant die goederen in concessie geven die behoren tot haar openbaar domein.
275
Cass., 3 mei 1968, Arr. Cass., 1968, 1100. MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M. & VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch administratief recht., Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 247, p. 242. 277 Cass., 1 oktober 1976, Pas., 1977, I, 133; Rb. Brugge, 12 december 1990, T. Not., 1991, p. 103-106. Voor stilzwijgende desaffectatie Rb. Hoei, 31 maart 1980, Jur. Liège, 1980, p. 249; Vred. Hamoir, 21 maart 1991, J.L.M.B., 1991, p. 784. 278 WASTIELS, F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 278 e.v. 279 Zie art. 1128 B.W.; Cass., 5 maart 1896, Pas., 1896, 104; Cass., 9 maart 1950, R.W., 1949-1950, 1447; Cass., 3 mei 1968, R.W., 1968-1969, 409; Cass., 4 januari 1974, R.W., 1973-1974, 2259 & Cass., 2 september 1982, R.W., 1982—1983, 2255. 280 BOES,M., Administratief recht, Leuven, Acco, 1998, p. 163; VANDENBERGHE,H., Zakenrecht, Leuven, Acco, 1996, nr. 184 b, p. 43; WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 281. 281 Niet te verwarren met een concessie van openbare dienst die niet noodzakelijk gepaard gaat met een privatieve bezetting van het openbaar domein. 282 MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M. & VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch administratief recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 251, p. 246. 276
48
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
283
284
285
De concessiehouder is een bezitter ter bede . De concessiehouder heeft geen zakelijk recht op het goed. De concessie kan te allen tijde worden ingetrokken, maar alleen om een reden van algemeen 286 belang . Bij intrekking van de concessie kan de overheid een schadevergoeding verschuldigd zijn. Deze schadevergoeding kan verschuldigd zijn ook indien dit niet in het contract bepaald is. De Raad van State heeft bepaald dat de overheid bij het geven van een domeinconcessie gehouden is door de regelen die een behoorlijke besluitvorming moeten bevorderen, zowel in het belang van de 287 overheid als in het belang van de gegadigden voor de concessie . Zo dient de opname van taalbepalingen in de voorwaarden gemotiveerd te zijn, het gelijkheidsbeginsel mag niet geschonden 288 zijn, het redelijkheidsbeginsel moet in acht genomen zijn ,enzovoort Het verlenen van een concessie voor het gebruik van het openbaar domein is een administratieve rechtshandeling, met al de gevolgen daaraan verbonden. Op het vlak van de privaatrechtelijke verhoudingen kan de rechtstoestand van de particulier zonder zijn toestemming, door andermans wil niet worden gewijzigd. Ten aanzien van de wet heeft iedere particuliere wil gelijke waarde. Deze gelijkheid ontbreekt echter in de betrekkingen tussen burger en bestuur aangezien het bestuur enkel in 289 het algemeen kan optreden waarvoor een particulier belang moet wijken , (bevoegdheid van de overheid, toezicht, geen dwanguitvoering). In de concessie is het contract verstrengeld met een reglementair bestanddeel: het wordt beheerst door de ‘wet’ van de openbare dienst en door het ‘reglement’ dat de concessieverlenende overheid heeft opgesteld. De concessie is een complexe rechtshandeling.
b. Domeinvergunningen en wegvergunningen
290 291
Naast de domeinconcessies zijn er de stationeervergunningen en de wegvergunningen . Ook hier gaat het om een privatieve ingebruikneming van goederen van het openbaar domein, waarbij een persoon van de administratie het recht verkrijgt om een gedeelte van het openbaar domein blijvend en 292 op een wijze die anderen uitsluit, in gebruik te nemen . 293
Een stationeervergunning impliceert een tijdelijke bezetting van de ‘oppervlakte’ van het openbaar domein. Bij een wegvergunning is de ingebruikneming van het openbaar domein niet beperkt tot de ‘oppervlakte’ maar kan zij bijvoorbeeld ook ‘de ondergrond’ omvatten (bv. ondergrondse brandstoftanks van een benzinestation). Dit onderscheid is belangrijk omdat de bevoegdheid om deze vergunningen te verlenen, anders dan bij de concessie, over verschillende overheden verdeeld kan zijn. De gemeenteoverheid is, op basis van haar politiegezag, bevoegd voor het toestaan van een stationeervergunning op de weg of voor een wegvergunning op gemeentewegen. De gemeente moet immers waken over het vlot en veilig verkeer op alle openbare wegen van de gemeente. Ook voor uithangborden, reclames en andere voorwerpen of constructies die over het openbaar domein hangen, is het gemeentebestuur bevoegd voor het beoordelen van de verenigbaarheid daarvan met de bestemming van de weg, nl. het veilig en gemakkelijk verkeer. Het is de burgemeester die de vergunningen aflevert in het door de gemeenteraad gereglementeerde kader.
283
Cass., 10 mei 1929, Pas., 1929, 182; Volgens VUYE,H. is bezit ter bede een recht dat wordt toegekend tot wederopzeggens en dit bij contract of eenzijdige rechtshandeling. 284 Zie VUYE,H., Bezit en bezitsbescherming van onroerende goederen en onroerende rechten, Leuven, proefschrift, 1993, p. 284 e.v. 285 Cass., 27 februari 1864, Pas., 1864, 117 & Cass., 17 maart 1924, Pas., 1924, 256. 286 R.v.St., BVBA Hollandse Paling- en vishandel, 15 maart 1995, nr. 52233., Rechtspraak Raad van State, 1995, Vlaamse gemeenschap, waar de motivering van de gemeente tot ontrekking van de concessie gebaseerd was op de schending van de ‘openbare orde’. 287 R.v.St., Integan/ Gemeente Berchem en Bestendige Deputatie Provincie Antwerpen, 31 mei 1979, nr. 19671; R.v.St., Mathijs, 31 mei 1995, nr. 53470, Rechtspraak Raad van State, Vlaamse Gemeenschap, 1995, motivering van de toewijzing van een concessie, schending van de wet van 29 juli 1991. 288 Voor een overzicht van de beginselen van behoorlijk bestuur zie BOES,M., Administratief recht, Leuven, Acco, 1997, p. 44 e.v. 289 MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M.,VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch administratief recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 7 e.v., p. 7 e.v. 290 LOUIS,A., Domaine publique et permissions de voirie, R.J.D.A., 1959, p. 1-11. 291 WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 294 e.v. 292 MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M. & VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch administratief recht., Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996; nr. 251, p. 246. 293 Zij kunnen nooit als permanent beschouwd worden, hoogstens als toleranties door de bevoegde overheid; zie hiervoor Cass., 24 januari 1907, Pas., I, 95.
49
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Voor een wegvergunning op gewest- of provinciewegen is de instemming van zowel de gemeente als 294 de beheerder van de weg vereist, in casu de provincie of het gewest . Wegvergunningen hebben 295 immers een weerslag op het goed beheer van het domein . Het zijn éénzijdige rechtshandelingen die gebruikt worden voor taxi’s, voor krantenhuisjes en andere opstallen. Door deze akte verleent de overheid aan de gebruiker de toestemming om van een deel van het openbaar domein exclusief gebruik te maken. Er bestaan vijf noodzakelijke bestanddelen tot het 296 verlenen van een domeinvergunning . Ten eerste kan enkel de bevoegde overheid een vergunning afleveren (deze verschilt van vergunning tot vergunning). Ten tweede moet het gaan over het openbaar domein. Voor de definitie van deze term kan men verwijzen naar bovenstaande uiteenzetting. In geval de vergunninghouder zich niet houdt aan de vergunningsvoorwaarden kan de vergunning worden ingetrokken. Men kan een beslissing tot intrekking steunen op de strijdigheid met de openbare nutsbestemming van het goed waarop de vergunning is verleend. 297
Ten derde kan de overheid de vergunning te allen tijde intrekken . Er bestaat geen subjectief recht op het behoud van de vergunning, daar de vergunninghouder geen zakelijk noch een persoonlijk recht heeft op de vergunning. Dit laatste is het precair karakter van de domeinvergunning dat steunt op het beginsel van de ‘veranderlijkheid van de openbare dienst’. Dit beginsel houdt in dat de bevoegde overheid de regels betreffende het gebruik van het openbaar domein steeds ongehinderd moet kunnen 298 wijzigen . De gunst, door de overheid toegestaan, is herroepbaar. Ten vierde kan de vergunningshouder zijn gebruik laten gelden ten opzichte van privé-personen gebruik is dus exclusief.
299
. Zijn
Ten vijfde gaat het om een éénzijdige akte. Dit wil zeggen dat de houder van de vergunning geen zakelijk, noch een contractueel recht bezit op het goed van het domein dat hij gebruikt. Dit laatste houdt ook in dat de vergunningverlenende overheid over een discretionaire bevoegdheid beschikt om een vergunning al dan niet toe te staan.
2. Privaat domein De goederen van openbare rechtspersonen behoren principieel tot het privaat domein tenzij het 300 tegendeel blijkt uit de wet of de bestemming van het goed . Het statuut van de goederen van het privaat domein wordt in beginsel beheerst door de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek. Hierop bestaan uitzonderingen van bestuursrechtelijke aard. Indien een bestuursrechtelijke regeling onbreekt, 301 moeten de regels van het burgerlijk recht worden toegepast . De goederen behorende tot het privaat domein kunnen het voorwerp uitmaken van overeenkomsten; 302 ook een verhuring valt hieronder .
294
MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M. & VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch administratief recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 251, p. 247. 295 DERIDDER,L. & VERMEIR,T., Domeinvergunningen en Wegvergunningen, binnenkort te verschijnen bij Kluwer Rechtswetenschappen België, Serie ‘Bijvoorbeeld’. 296 DERIDDER,L. & VERMEIR,T., Domeinvergunningen en Wegvergunningen, binnenkort te verschijnen in een publicatie van Kluwer Rechtswetenschappen België, Serie ‘Bijvoorbeeld’. 297 Cass., 10 mei 1929, Pas., 1929, I, 182. 298 DERIDDER,L.& VERMEIR,T., Domeinvergunningen en Wegvergunningen, binnenkort te verschijnen in een publicatie van Kluwer Rechtswetenschappen België, Serie ‘Bijvoorbeeld’. 299 WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 297 in fine. 300 MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M.& VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch administratief recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 246, p. 239. 301 VANDENBERGHE,H., Zakenrecht, Leuven, Acco, 1996, nrs. 189-190, p. 44. 302 WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 311.
50
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. GEBR GEBRUIK UIK VAN DIT EIGENDOMSRECHT OM DE VERNEDERLANDSING VAN HET STRAATBEELD TE BEVORDEREN INLEIDING Na een algemene beschrijving van de inhoud van het eigendomsrecht van de overheid over het openbaar en privaat domein, zal nu worden onderzocht in welke mate dit eigendomsrecht aangewend kan worden om het straatbeeld te vernederlandsen. Een onderscheid zal gemaakt worden tussen het uitdrukkelijk toegestane gebruik van domeingoederen en inbreuken op het eigendomsrecht van deze goederen die niet uitdrukkelijk zijn toegestaan. Zo zal eerst worden onderzocht hoe taalbepalingen kunnen worden opgenomen in de voorwaarden van concessies, weg- en domeinvergunningen van en op het openbaar domein en van verhuur van het privaat domein. Daarna zal worden nagegaan wat de grenzen zijn van het eigendomsrecht van de overheid over de domeingoederen en welke mogelijkheden de overheid als eigenaar heeft om het niet uitdrukkelijk toegestane gebruik van domeingoederen aan taalbepalingen te onderwerpen.
A. TOEGESTANE GEBRUIK VAN OPENBAAR EN PRIVAAT DOMEIN 1. Openbaar domein a.
Weg- en stationeervergunning
De provincie kan in de toekenningsvoorwaarden voor het verkrijgen van een vergunning bepalen dat zij de vernederlandsing van het straatbeeld in het ééntalig Nederlandstalige gebied nastreeft, zodat reclame en berichten minstens ook in het Nederlands gesteld moeten zijn. De provincie maakt dan gebruik van haar bevoegdheden als eigenaar van het openbaar domein. Als eigenaar kan zij immers bepaalde doelstellingen nastreven. De vragen die hier behandeld moeten worden zijn: ten eerste: hoe ver gaat de discretionaire bevoegdheid van de concessie-/vergunningverlenende overheid ? Ten tweede: wordt door de invoering van deze taalvoorwaarden het gelijkheidsbeginsel van artikel 10 en 11 van de Grondwet niet geschonden ? 303
Ten eerste is de bevoegdheid van de provincie discretionair doch niet arbitrair . Zo kan de provincie geen doel nastreven dat vreemd is aan het algemeen belang of de bestemming van het domeingoed. 304 Zij dient de offertes behoorlijk te vergelijken . De provincie heeft zich te houden aan de beginselen van behoorlijk bestuur. Het door haar nagestreefde doel moet legitiem zijn. De zeer grote macht die de overheid over haar openbaar domein heeft, impliceert dat ze de grenzen 305 van de verleende vergunning kan bepalen . De voorwaarde reclame slechts toe te staan als deze minstens ook Nederlandstalig is, past dan in het legitieme streven van de provincie de vernederlandsing van het straatbeeld in het ééntalige gebied te bevorderen. De tweede vraag die gesteld moet worden, luidt: is er geen schending van het gelijkheidsbeginsel als men minstens ook het gebruik van het Nederlands oplegt voor het maken van reclame door private gebruikers van domeingoederen ?. Allereerst is er geen onderscheid naargelang van de taalaanhorigheid van de kandidaat-exploitanten. Op dat vlak is er dus geen schending van het gelijkheidsbeginsel. Ten tweede wordt het gebruik van het Nederlands enkel opgelegd voor reclame en berichten; de exploitant mag andere talen hanteren met de gebruikers. In zijn rechtspraak omschrijft het Arbitragehof het gelijkheidsbeginsel als volgt: « De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen 303
FLAMME,M.A., Domaine public et contrats administratifs, Brussel, Presses Universitaires de Bruxelles, 1989-1990, nr. 16 e.v., p. 27. 304 R.v.St., Integan/ Gemeente Berchem en Bestendige Deputatie Provincie Antwerpen, 31 mei 1979, nr. 19671, R.W., 1979-80, 1040; De Gem., 1980, 117. 305 Cass., 6 december 1991, R.W., 1991-92, 1120; Pas., 1992, I, 266; Arr. Cass., 1991-92, 315 waarin gesteld wordt:”Overwegende dat een overheid die eenzijdig het privatief gebruik van een deel van het openbaar domein toestaat, de grenzen van de verleende vergunning kan bepalen,…”
51
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
bepaalde categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en redelijk verantwoord is. Dezelfde regels verzetten er zich overigens tegen dat categorieën van personen die zich ten aanzien van de aangevochten maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden op een identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen ; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van 306 evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. » Om te toetsen aan het gelijkheidsbeginsel moet het dus gaan om vergelijkbare situaties, verhoudingen of personen, het nagestreefde doel moet geoorloofd zijn en niet willekeurig, het criterium van onderscheid moet objectief en redelijk zijn, tenslotte moet de maatregel zelf evenredig zijn met het 307 beoogde doel . Het gaat over vergelijkbare situaties, verhoudingen en personen. Er wordt geen verschil gemaakt tussen de kandidaat-exploitanten: ze kunnen zowel Nederlands- als Franstalig zijn. De taalkennis van het Nederlands door de exploitanten wordt niet opgenomen in de voorwaarden. Het door de provincie nagestreefde doel is geoorloofd en niet willekeurig. De vernederlandsing van het straatbeeld wordt verantwoord door het behoren van de provincie Vlaams-Brabant tot het ééntalig 308 Nederlandstalige gebied. Het Arbitragehof heeft het territorialiteitsprincipe meermaals bevestigd . Het criterium van onderscheid, namelijk ‘het opleggen van van het Nederlands voor de reclame gemaakt door private gebruikers van domeingoederen en het weigeren van het Frans’, is objectief. Het verschil tussen Nederlands en Frans is objectief en gezien de provincie Vlaams-Brabant behoort tot het taalhomogene Nederlandstalige gebied, is het dus pertinent voor het nagestreefde doel. Ook de genomen maatregel, namelijk de invoering van voorwaarden die de vernederlandsing van het straatbeeld beogen bij de privatieve ingebruikname van het overheidsdomein, lijkt evenredig het beoogde doel. Deze evenredigheid wordt nog bevestigd door het feit dat het enkel gaat over de gevoerde reclame die het straatbeeld bepaalt, en niet over de privé-relaties tussen exploitanten van domeingoederen en het publiek. Het zijn de bevoegde rechtsprekende organen die moeten bepalen of deze voorwaarden al dan niet een schending uitmaken van het gelijkheidsbeginsel. Uit bovenstaande argumentatie blijkt evenwel dat de invoering van zulke voorwaarden verdedigbaar is. 1. Intrekking of weigering van vergunningen De discretionaire bevoegdheid geeft de vergunningverlenende overheid de mogelijkheid om stationeerof wegvergunningen te weigeren of te allen tijde in te trekken. De provincie kan dit doen in geval zij dit in het openbaar belang nodig acht. Een vergunningsreglement kan door de provincie worden opgesteld. In dit reglement worden de voorwaarden voor de toewijzing of de intrekking van de vergunning bepaald. De provincie kan in geval de voorwaarden worden geschonden de vergunning intrekken en/of een boete opleggen aan de in 309 gebreke blijvende vergunninghouder . De vergunninghouder kan geen enkel recht op de vergunning 310 ten opzichte van de overheid aanvoeren. Het feit dat de vergunninghouder een retributie betaalde, 311 doet niets af aan de bevoegdheid de vergunning in te trekken . Volgens Cassatierechtspraak kan de 312 vergunning « ad nutum » worden ingetrokken . In geval de bevoegde overheid deze vergunning intrekt zal dit niet als gevolg hebben dat deze overheid 313 de vergunninghouder een schadevergoeding verschuldigd is , voor zover ze zich daarvan uitdrukkelijk heeft vrijbedongen.
306
Arbitragehof, 13 januari 1994, A.A., nr. 1/94. ALEN,A., Handboek van het Belgische staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, nr. 308, p. 282 e.v. 308 Arbitragehof, 30 januari 1986, nr. 9 & 10, A.A., 1986, deel I; Arbitragehof, 18 november 1986, nr. 29, A.A., 1986 deel II; ALEN,A. & ERGEC,R., Het territorialiteitsbeginsel in de Belgische en Europese rechtspraak, een poging tot synthese, R.W., 28 november 1998, nr. 13, p. 417; J.T., 28 november 1998, nr. 5904, p. 785 . 309 In geval dit in de voorwaarden is opgenomen. 310 Besl. Vl. Reg., 16 maart 1994 betreffende het toekennen van vergunningen, het vaststellen en innen van retributies voor het privatieve gebruik van het domein, de waterwegen en hun aanhorigheden, de zeewering en de dijken, B.S., 4 oktober 1994. 311 WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 301. 312 Cass., 4 juli 1889, Pas., 269, concl. Mestdagh de ter Kiele. 313 MAST,A.,DUJARDIN,J.,VAN DAMME,M.& VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgische administratief recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen Belgiê, 1996, nr. 251, p. 247. 307
52
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. Rechtsbescherming van vergunningshouders Zowel tegen de weigering van toekenning van een vergunning, als tegen de intrekking ervan kan, 314 binnen zestig dagen na de kennisname, beroep worden aan getekend bij de Raad van State . In geval het gaat over een intrekking kan men ook een procedure tot schorsing of schorsing met uiterst 315 dringende noodzakelijkheid inzetten . Geschillen naar aanleiding van de uitvoering van de door partijen aangegane verplichtingen zouden eventueel wel kunnen beschouwd worden als een overeenkomst die eventueel afdwingbaar is voor de burgerlijke rechter. De vergunninghouder aanvaardt vrijwillig dat aan de vergunning het risico verbonden is dat ze kan 316 worden ingetrokken. Hierdoor schade kan ontstaan . Men kan deze problemen vermijden door de mogelijkheid tot éénzijdige intrekking van de vergunning zonder schadevergoeding op te nemen in de vergunningsvoorwaarden. b. Domeinconcessies Voor de domeinconcessies kan dezelfde redenering worden gevolgd als voor de weg- en stationeervergunningen. De overheid maakt ook hier gebruik van haar bevoegdheden als eigenaar van het openbaar domein. De voorwaarden van de concessieovereenkomst kunnen bepalen dat de vernederlandsing van het straatbeeld wordt nagestreefd in het ééntalig Nederlandstalige gebied. Men kan bepalen dat de reclameboodschappen enkel in het Nederlands mogen worden gesteld. Deze voorwaarden zijn, indien bovenstaande redenering wordt gevolgd, niet arbitrair omdat zij geen schending inhouden van het gelijkheidsbeginsel, aangezien alle kandidaat-concessionarissen op een 317 gelijke wijze worden behandeld. De concessie kan te allen tijde, eventueel met schadevergoeding, worden ingetrokken. Geen wets- of reglementsbepaling schrijft uitdrukkelijk voor dat een domeinconcessie slechts toegekend kan worden nadat een procedure van aanbesteding of van offerteaanvraag werd gevraagd zoals bepaald is voor 318 overheidsopdrachten .
2. Privaat domein De goederen van het privaat domein zijn onderworpen aan de regels van het burgerlijk recht en de bijzondere regels van het bestuursrecht. Deze goederen kunnen worden verhuurd door de bevoegde 319 overheid . De verhuurder kan in zijn huurvoorwaarden bepalingen opnemen in verband met het taalgebruik in/op het door hem verhuurde goed. Het contract is de uiting van de vrije wil van de contractanten om in te stemmen met de voorwaarden van het contract. Ook hier moeten de voorwaarden in overeenstemming zijn met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Daar de voorwaarden van het contract geen onderscheid maken tussen de kandidaat-huurders zou men kunnen stellen dat er geen schending is van het gelijkheidsbeginsel. Als men het verbod op Franstalige reclame uitdrukkelijk opneemt als een fundamentele bepaling van het contract, betekent de nietigverklaring wegens schending van het gelijkheidsbeginsel van de bepaling en wellicht de nietigverklaring van het contract in globo. Dit zou als gevolg hebben dat het contract niet meer bestaat en de huurder hoogstens nog aanspraak zou kunnen maken op schadevergoeding.
314
Art. 14 van K.B. van 12 januari 1973, en art. 4 R.B. 23 augustus 1948. Zie hiervoor DERIDDER,L.& VERMEIR,T., Domeinvergunningen en wegvergunningen, binnenkort te verschijnen bij Kluwer Rechtswetenschappen België, Serie ‘Bijvoorbeeld’. 316 Advies R.v.St., 23 mei 1961, nr. 8595. 317 R.v.St., NV Seaport Terminals/ Stad Antwerpen, 2 februari 1993, nr. 41878, T.B.P., 1993, 349; T. Aann., 1993, 146, verslag auditeur STEVENS,J.; R.H.A., 1994, 318,; Arr. R.v.St., 1993, z.p. Bij de toewijzing van een concessie moeten alle gegadigden gelijke kansen worden geboden. 318 R.v.St., NV Seaport Terminals/ Stad Antwerpen, 21 juni 1994, nr. 48082. In dit arrest bepaalt de R.v.St. verder:” dat art. 7 van het decreet van 2-17 maart 1791 de vrijheid van handel waarborgt. In die vrijheid zit besloten de vrijheid van eenieder om in principe overeenkomsten te sluiten die hij wil en houdt voor private verhoudingen tussen medeburgers vrijheid van mededinging in; die vrijheid houdt evenwel niet in dat de overheid verplicht is de verlening van de concessie in mededinging te stellen.” 319 In dit geval door de bestendige deputatie volgens art. 106 Provinciewet. 315
53
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
B. ADVIEZEN VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft meermaals adviezen gegeven in verband met het taalgebruik door concessiehouders. Het ging evenwel bijna altijd om concessies van de openbare dienst gekoppeld aan een concessie van openbaar domein. 320
De Vaste Commissie voor Taaltoezicht adviseerde dat de personen belast met de concessie van 321 een openbare dienst onderworpen zijn aan de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken . Zo wordt de verkoop van snoepgoed en snacks in de stations van de NMBS gezien als een concessie van de openbare dienst die onderworpen is aan de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken. In geval het gaat om concessies van openbaar domein voor een commerciële activiteit vreemd aan de door de concesiehouder verleende openbare dienst, zijn de taalwetten niet van toepassing. Zo is de 322 in de luchthaven van Zaventem, of voor het concessie voor het plaatsen van een fotomachine 323 uitbaten van van apotheken in de stations van de NMBS niet onderworpen aan de taalwetten. Het betreft een activiteit die geen enkele band heeft met de doelstellingen van de openbare dienst, waarbij er geen enkele overdracht is van het openbaar gezag aan de privé-sector, en waardoor bijgevolg artikel 1 §1 van de wet op het taalgebruik in bestuurszaken niet van toepassing is. Het feit dat de taalwetten niet de facto van toepassing zijn, doet niets af van de mogelijkheid om, onder voorbehoud van de bovenstaande redenering, taalbepalingen op te nemen in de voorwaarden tot het verlenen van domeinconcessies.
C. DE VERTICALE GRENZEN VAN DE EIGENDOM, INBREUKEN OP HET EIGENDOMSRECHT EN MOGELIJKHEDEN OM DEZE INBREUKEN ONGEDAAN TE MAKEN Inleiding Gebruikmakend van het eigendomsrecht heeft de eigenaar van het privaat en openbaar domein dus mogelijkheden om aan het gebruik van dit privaat of openbaar domein voorwaarden te verbinden. Daarvoor wordt verwezen naar het uitdrukkelijk toegestane gebruik van het openbaar domein (vb. concessie, huur). Hier zal vooral worden onderzocht in hoeverre het eigendomsrecht over het privaat of openbaar domein zich uitstrekt en hoe eventuele inbreuken op dit eigendomsrecht ongedaan kunnen worden gemaakt. Ook zal worden onderzocht of het gebruik aan voorwaarden onderworpen kan worden. Vooral de verticale begrenzing van de eigendom is interessant omdat zij eventueel mogelijkheden kan bieden om reclame-inrichtingen die boven het privaat of openbaar domein geplaatst zijn te verwijderen of aan taalvoorwaarden te onderwerpen.
1. Verticale grenzen van de eigendom a. Artikel 552, 1° lid Artikel 552, 1°lid van het Burgerlijk Wetboek stelt eigendom van hetgeen op en onder de grond is.”
324
:“De eigendom van grond bevat in zich de
Uiteraard heeft deze definitie geen betrekking op de lucht. Lucht is immers een gemene zaak die niemand toebehoort. Het gaat dus eigenlijk niet om de eigendom, maar om het gebruik van onder- en bovengrond. De hedendaagse rechtsleer is het erover eens dat het gebruiksrecht over deze luchtkolom worden beperkt tot een zekere hoogte die voor de exploitatie van het erf onontbeerlijk is.
325
moet
b. Probleemstelling
320
Advies V.C.T., 12 december 1996, nr. 28156; V.C.T., 27 april 1995, nr. 26126. Art. 1 §1 Wet taalgebruik in bestuurszaken. 322 Advies V.C.T., 5 april 1984, nr. 15191. 323 Advies V.C.T., 22 mei 1980, nr. 10143. 324 X., Les Novelles, Droit Civil, Brussel, Larcier, 1941, nr. 226, p. 120. 325 DERINE,R., VAN NESTE, F. & VANDENBERGHE,H., Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Antwerpen, Standaaard, 1974, nr. 569, p. 835. 321
54
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Daar de eigenaar van een stuk privaat of openbaar domein het exclusief gebruiksrecht heeft over de luchtkolom boven zijn eigendom, laat dit toe eventuele inbreuken op dit gebruiksrecht, en dus zijn eigendomsrecht, ongedaan te maken. Dit wil zeggen dat het de eigenaar in principe vrij staat zaken te verwijderen die zonder zijn toestemming boven zijn eigendom hangen. Hierdoor zou het bijvoorbeeld mogelijk zijn voor de eigenaars van publiek en privaat domein om ongewenste reclame-inrichtingen die boven het openbaar en privaat domein hangen te verwijderen.
c. Rechten van de eigenaar op bovengrond De eigenaar heeft het recht niet-toegestane inbreuken op het exclusieve gebruik van de luchtkolom boven zijn eigendom ongedaan te maken. 326
De eigenaar heeft het recht de nabuur te verplichten overhangende takken af te snijden . Hij kan 327 328 draden die boven zijn grond hangen doen verwijderen , balkons en daken en overhellende muren 329 die boven zijn grond uitsteken doen afbreken, en zelfs verbieden dat er kranen draaien boven zijn grond. In de lijn van deze rechtspraak kan men stellen dat de eigenaar eveneens het recht heeft om reclameinrichtingen die boven zijn eigendom geplaatst zijn te doen verwijderen. Het recht van de eigenaar op het exclusieve gebruik van zijn eigendom wordt wel beperkt dooe het 330 bestaan van erfdienstbaarheden die in het Burgerlijk Wetboek zijn opgenomen. Ook buiten het 331 Burgerlijk Wetboek bestaan er beperkingen van het recht van de eigenaar op zijn eigendom , die door wetten en reglementen zijn opgelegd. d. Inbreuken op het eigendomsrecht van het openbaar en privaat domein 1. Privaat domein De eigenaar van het privaat domein zelf kan een inbreuk op zijn eigendomsrecht uitdrukkelijk, 332 bijvoorbeeld via verhuring, toestaan of door verjaring laten intreden . 2. Openbaar domein Inbreuken op het eigendomsrecht van het openbaar domein kunnen te allen tijde worden ongedaan gemaakt. Er geldt geen dertigjarige verjaringstermijn. De overheid kan ook na dertig jaar reclameinrichtingen laten verwijderen die zich boven het openbaar domein bevinden. De overheid kan wel via vergunningen het gebruik van het openbaar domein toestaan, maar in dat geval heeft zij het recht om voorwaarden op te leggen. Taalbepalingen kunnen, op voorwaarde dat zij geen schending uitmaken van het gelijkheidsbeginsel, hiervan deel uitmaken.
e. Toestaan van het gebruik van het privaat en openbaar domein Uiteraard kan de eigenaar van het privaat en openbaar domein toestaan gebruik te maken van dat privaat of openbaar domein. Evenwel kan de eigenaar dan voorwaarden opleggen waaraan dit gebruik moet voldoen.
f. Vergunningsplicht voor het gebruik van het openbaar domein 1. Principe De eigenaars van het openbaar domein kunnen het gebruik van het openbaar domein voor het plaatsen van reclame-inrichtingen die boven het openbaar domein hangen aan een vergunningsplicht
326
Zie art. 37 Veldwetboek, zelfs indien deze bomen op regelmatige afstand geplant zijn. Behoudens openbare dienst Cf. DEKKERS,R., Burgerlijk Recht, Brussel, Bruylant, 1956, nrs. 852 & 895. Rb. Namen, 17 mei 1983, Rev. Rég. Dr., 1983, nr. 215. 329 Brussel, 19 juni 1973, Rev. Gén. A.R., 1974, 9357;Bergen, 3 mei 1988, Ann. Dr. Liège, 1988, nr. 402 noot Vigneron,R. 330 bv. Rechtstreekse en schuine uitzichten slechts op bepaalde afstand, dakdrop, planten verplicht op wettelijk bepaalde afstand,… 331 Bv. Elektrische leidingen, luchtvaart, monumenten en landschappen, ruimtelijke ordening en stedebouw, telefoon,… 332 DERINE,R., VAN NESTE,F. & VANDENBERGHE,H., Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Zakenrecht, Antwerpen, Standaard, 1974, nr. 572, p. 837. 327 328
55
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
333
onderwerpen. In de voorwaarden voor een vergunning kan men dan een taalbepaling opnemen die minstens ook het gebruik van het Nederlands verplicht stelt. Voor de openbare wegen van de gemeenten zijn het de burgemeesters die deze vergunningen afleveren in het door de gemeenteraden gereglementeerde kader. Voor een vergunning op gewest- of provinciewegen is de instemming van 334 zowel de gemeente als de beheerder van de weg vereist . 2. Verantwoording van de taalbepaling Hier opnieuw rijst de vraag hoe ver de eigenaar, in casu de overheid, bij het opleggen van voorwaarden voor het gebruik van het openbaar domein kan gaan zonder het gelijkheidsbeginsel van artikel 10 en 11 van de Grondwet te schenden. De overheid dient ook hier het gelijkheidsbeginsel te respecteren en kan niet op een discretionaire wijze het gebruik van (de luchtkolom boven) het openbaar domein weigeren aan winkeliers die enkel Franstalige reclame voeren en dit toestaan aan anderen. Om niet van een schending van het gelijkheidsbeginsel te kunnen spreken moet men vergelijkbare situaties, verhoudingen of personen vergelijken, het door de overheid nagestreefde doel moet geoorloofd en niet willekeurig zijn, het criterium van onderscheid objectief en redelijk en de maatregel zelf evenredig met het beoogde doel. Men mag geen onderscheid maken tussen de verschillende personen die een reclame-inrichting over het openbaar domein wensen te hangen, of het nu Nederlandstaligen of Franstaligen zijn. Men mag hen niet verschillend behandelen. Het door de eigenaar van het openbaar domein beoogde doel is niet willekeurig. De vernederlandsing van het straatbeeld in het ééntalig Nederlandstalige gebied is verantwoord. Het gebruikte criterium ‘het opleggen van (minstens ook) het Nederlands voor de publiciteit gemaakt door private personen die gebruik maken van het openbaar domein’, is objectief. Wegens de taalhomogeniteit van het ééntalige gebied is het ook pertinent met het nagestreefde doel. De voorwaarde is ook evenredig met het beoogde doel, de verplichting (minstens ook) het Nederlands te gebruiken beperkt zich immers enkel tot de gebruikers van het openbaar domein. Deze voorwaarden beletten niet dat diegenen die verantwoordelijk zijn voor het plaatsen van de reclame-inrichtingen andere talen met eventueel door de reclame-inrichting verkregen cliënteel gebruiken.
g. Verhuringsvoorwaarden voor het privaat domein 335
De eigenaar van het privaat domein kan dat domein verhuren onder de door hem gestelde voorwaarden. Bij de verhuur van de luchtkolom voor het plaatsen van reclame-inrichtingen kan in de huurvoorwaarden een taalbepaling worden ingeschreven die minstens ook het gebruik van het Nederlands oplegt. Deze taalbepaling kan dan als een fundamentele gebruiksvoorwaarde beschouwd 336 worden waardoor een nietigverklaring van deze bepaling het gehele contract met nietigheid aantast .
h. Conclusie Als conclusie kan gesteld worden dat de overheden die eigenaar zijn van het openbaar en privaat domein, op basis van hun eigendomsrecht voorwaarden kunnen opleggen aan personen die gebruik maken van deze domeingoederen. Wel is het zo dat deze voorwaarden geen taalbepalingen kunnen opleggen die afbreuk doen aan het gelijkheidsbeginsel. Dit zou bijvoorbeeld het geval zijn indien deze voorwaarden enkel aan Franstaligen zouden gericht zijn, of indien de maatregel zo ver zou gaan dat men niet meer kan spreken van evenredigheid. De voorgestelde taalbepalingen maken onder de besproken voorwaarden geen schending uit van het gelijkheidsbeginsel. Het invoeren van deze bepalingen om de vernederlandsing van het straatbeeld in Vlaams-Brabant te versterken kan dan ook verdedigd worden.
333
Voor wat betreft overtreding van de voorwaarden en mogelijke sancties cf. supra deel III 2° . Cf. Supra deel III 2°. 335 WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 311. 336 Cf. Supra deel III 2° A 2. 334
56
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
D. GEVOLGEN Deze interpretatie houdt gevaren in. Gemeenten zouden bij de (al dan niet toegestane) privatieve ingebruikname van hun domeingoederen soortgelijke bepalingen kunnen invoeren. Kan dit tot gevolg hebben dat Vlaamse gemeenten met een Franstalige meerderheid het uitsluitend gebruik van het Frans gaan opleggen aan de ingebruiknemers van de domeingoederen ? Neen, want een legitiem doel, om zulke voorwaarden te verantwoorden, lijkt onbestaande. 337
De provincie kan gebruik maken van het administratief toezicht op de gemeenten om de concessieen vergunnings(-voorwaarden) op basis van strijdigheid met het algemeen belang te schorsen en/of te vernietigen. De provincie kan dus actief optreden voor de door haar verleende vergunningen en concessies. De provincie kan enkel post factum optreden in geval er randgemeenten zijn die voorwaarden opleggen tot het verlenen van concesies of vergunningen die strijdig zijn met het openbaar belang (vb. ééntalig Franse reclame verplicht stellen).
E. PROVINCIALE WEGEN IN DE RANDGEMEENTEN Slechts drie provinciale wegen kruisen het grondgebied van de provincie Vlaams-Brabant. Het gaat met name over de provinciale wegen : Wemmel-Merchtem in Wemmel, Halle-Alsemberg in St.-GenesiusRode en Brussel-Lillois in Linkebeek en St.-Genesius-Rode. Langs de provincieweg Wemmel-Merchtem heeft het provinciebestuur nog geen domeinconcessies 338 toegestaan in Wemmel . Uiteraard kunnen ook de gemeenten gelegen in de provincie Vlaams-Brabant dezelfde redenering volgen om taalbepalingen op te leggen voor het gebruik van hun wegen.
F. CONCLUSIE Alle overheden kunnen bepalingen opnemen die de vernederlandsing van het straatbeeld bevorderen. Een overheid kan dit doen door de opname van taalbepalingen in de voorwaarden tot het verkrijgen van vergunningen en concessies van het openbaar domein en huur van het privaat domein. Wellicht kan een overheid dit eveneens door de rechtstreekse opname van taalbepalingen in reglementen zolang deze uitdrukkelijk verwijzen naar het eigendomsrecht als rechtsgrond voor deze taalbepalingen en niet naar de taalwetgeving. Daarnaast kan de overheid als eigenaar van het openbaar domein niettoegestane inbreuken op haar eigendomsrecht ongedaan maken. Ze is immers exclusieve eigenaar, niet alleen van de oppervlakte van het domeingoed, maar tevens van de luchtkolom erboven. Zoals steeds kan niet worden uitgesloten dat bij onenigheid over de voorwaarden in verband met taalgebruik de geadieerde rechter een ander standpunt inneemt dan het hiervoor geschetste. De vraag rijst of handelaars zulke taalbepalingen niet zullen beschouwen als onrechtmatige beperkingen van de vrijheid van handel en nijverheid.
3. TOEPASSING: MARKTREGLEMENTEN A. INLEIDING Markten zijn een voorbeeld van het uitdrukkelijk toegestane gebruik van het openbaar domein door particulieren. De overheden die deze markten inrichten, wensen de marktkramers aan taalbepalingen te onderwerpen. Uiteraard rijzen hierbij verschillende problemen. Ten eerste: zijn taalbepalingen in marktreglementen mogelijk op basis van de bestuurstaalwetgeving? Ten tweede: indien taalbepalingen niet mogelijk zouden zijn, kan men dan de opname van taalbepalingen verantwoorden op basis van het eigendomsrecht? Ten derde vormt de vrijheid van handel en nijverheid een obstakel om taalbepalingen op te nemen?
337 338
Cf. Deel 1 6°. Informatie afkomstig van de provinciale directie infrastructuur.
57
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
B. ALGEMEEN Wat is de mogelijkheid voor de gemeenten van de provincie Vlaams-Brabant om taalbepalingen op te nemen in marktreglementen? De bevoegdheid van de gemeenten om taalbepalingen op te leggen op 339 basis van de bestuurstaalwetgeving is wellicht even beperkt als die van de provincie . Deze bevoegdheid ligt bij de federale overheid en de gemeenschappen. Deze laatsten zijn krachtens artikel 129 §1 exclusief bevoegd voor wat betreft het taalgebruik in bestuurszaken, het onderwijs en de sociale 340 betrekkingen tussen werkgevers en werknemers . Wel kan er gedacht worden aan de onrechtstreekse opname van taalbepalingen, gebruikmakend van het eigendomsrecht van de overheid over het openbaar domein.
C. OPNAME VAN BEPALINGEN OP BASIS VAN DE TAALWETGEVING 341
De bepalingen die de gemeenten op basis van de taalwetgeving hebben opgenomen in hun marktreglementen kunnen beschouwd worden als regelingen van het taalgebruik tussen de 342 particulieren . Deze betrekkingen tussen de particulieren onderling in de privé-sector vallen niet onder de begrippen ‘bestuurszaken’, ‘het onderwijs’, noch onder ‘de sociale betrekkingen tussen werkgevers en werknemers’. Dit gebruik valt onder artikel 30 G.W. dat bepaald dat in België het gebruik der talen vrij is. Artikel 1 §1, 2° van de bestuurstaalwet bepaalt wel dat de bestuurstaalwet van toepassing is op de 343 natuurlijke en rechtspersonen die concessiehouder zijn van een openbare dienst of die belast zijn met een taak die de grenzen van een privaat bedrijf te buiten gaat en die de wet of de openbare machten hen hebben toevertrouwd in het belang van het algemeen. Het louter uitbaten van een marktkraam valt niet onder deze bovenstaande definitie. Dit wordt 344 bevestigd in een ministeriële brief waarin gesteld wordt: « daarenboven bepaalt artikel 8 §3 van de wet van 25 juni 1993 betreffende de organisatie van de openbare markten dat door het marktreglement tussen de houders van een machtiging geen ander onderscheid mag gemaakt worden dan deze die voortvloeien uit deze wet en haar uitvoeringsbesluiten of uit de indeling van de standplaatsen naargelang van de verkochte producten. Een onderscheiden behandeling van marktkramers, gebaseerd op het al dan niet machtig zijn van de Nederlandse taal vloeit in elk geval niet voort uit de wet van 25 juni 1993. » De uitbating van een marktkraam valt dus niet onder de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken. In hun contacten met het cliënteel mogen marktkramers zich dus vrij bedienen van elke taal. De diensten van de gouverneur
345
zijn tot dezelfde conclusie gekomen.
De bevoegdheid tot het geven van concessies op markten maakt deel uit van de bevoegdheden van het gemeentebestuur. Volgens het koninklijk besluit van 3 april 1995 beslist de gemeenteraad over het al dan niet in concessie geven van de openbare markten. Ingeval men de openbare markten in concessie geeft, is het de bevoegdheid van de gemeente om deze te organiseren. Ook de toewijzing van de standplaatsen wordt door de gemeenten geregeld. De gemeenten kunnen dit doen bij veiling of 346 met inachtneming van de chronologische volgorde van de aanvragen .
339 Zie deel I 2° ; Een exclusieve wetgevende bevoegdheid van de federale overheid en de gemeenschappen. Cf. WINTGENS,L., Taalperikelen in Vlaanderen , een bijdrage bij het Komen-autaire dossier, Brugge, Die Keure, 1984, waarin staat dat de bevoegdheid om op te treden in verband met het taalgebruik niet kan gedelegeerd worden aan een gedecentraliseerde overheid. 340 Cf. supra deel 1 2° over de bevoegdheidsverdeling in deze materie. 341 Gemeenteraadsbesluit van 17 september 1996 van de gemeenteraad van de gemeente Dilbeek; gemeenteraadsbesluit van 4 november 1996 van de gemeenteraad van de gemeente Vilvoorde; gemeenteraadsbesluit van 27 februari 1997 van de gemeenteraad van de gemeente Grimbergen; gemeenteraadsbesluit van 23 juni 1997 van de gemeenteraad van de gemeente Asse. 342 Alen schrijft hierover : ‘Voor het taalgebruik in de betrekkingen tussen particulieren is er een absolute vrijheid.’ ALEN,A., Handboek van het Belgisch Staatsrecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, nr. 666, p. 654. 343 Mast geeft als definitie: “De concessie van een openbare dienst is een administratief contract waarbij de overheid, een particulier (natuurlijk persoon of rechtspersoon) of een publiekrechtelijk orgaan tijdelijk ermee belast, onder haar gezag en mits naleving van de door haar bepaalde voorwaarden, een openbare dienst op eigen kosten en risico te exploiteren tegen een vergoeding die normaliter op de gebruikers wordt verhaald.” MAST,A., DUJARDIN,J., VAN DAMME,M.& VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch Administratief Recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 125, p. 135. 344 Brief van minister Peeters van 12 december 1996. 345 Zie de schorsingsbesluiten van 13 december 1996, van 23 december 1996, van 6 mei 1997 en van 11 augustus 1997 waarin de strijdige bepalingen van de gemeenteraadsbesluiten die in voetnoot 339 vermeld worden door de gouverneur van de provincie Vlaams-Brabant geschorst worden. 346 Art. 35 K.B. tot uitvoering van de wet van 3 april 1993 betreffende de uitoefening van ambulante activiteiten en de organisatie van de openbare markten, B.S., 25 juni 1993, gew. bij art. 1 K.B., 29 april 1996, B.S., 9 mei 1996.
58
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Geen van deze twee toewijzingsmogelijkheden biedt de mogelijkheid om Franssprekende marktkramers op een systematische wijze uit te sluiten van de markten. Wel hebben de gemeenten nog altijd de bevoegdheid om via politiereglementen op te treden tegen weerspannige of moeilijkheden veroorzakende marktkramers. Ze kunnen zich hierbij beroepen op de verstoring van de openbare rust en orde of het in gevaar brengen van de openbare veiligheid. Deze politiereglementen steunen dan op 347 de bevoegdheden die krachtens artikel 135 §2 van de Nieuwe Gemeentewet zijn opgedragen aan de gemeenten. Het is op basis van deze algemene bevoegdheden van de gemeenten dat er eventueel onrechtstreeks tegen marktkramers kan worden opgetreden. Uit bovenstaande valt te concluderen dat de gemeenten in de provincie Vlaams-Brabant weinig kunnen doen om marktkramers te verplichten het Nederlands te gebruiken in zaken die onder de noemer privégebruik vallen. Ze kunnen enkel dan optreden wanneer het weigeren van het gebruik van het Nederlands door marktkramers tot gevolg heeft dat de openbare rust en veiligheid in het gedrang komt. Om dit te veranderen zou er een grondwetswijziging van artikel 30 en 129 §1 en een nieuwe wet op het 348 taalgebruik in bestuurszaken moeten komen. 349
Er is reeds uitgelegd dat er zowel op nationaal als internationaal vlak rechtspraak bestaat die verbiedt om het gebruik der talen tussen particulieren aan banden te leggen. Ook de doctrine is eenstemmig: het gebruik van de talen is tussen particulieren vrij. Men kan besluiten dat het onmogelijk is voor de gemeenten in de provincie Vlaams-Brabant om rechtstreeks taalbepalingen op basis van de taalwetgeving op te nemen in marktreglementen. Ze zijn niet bevoegd en ook de door hen geregelde materie valt onder de vrijheid van taalgebruik zoals in artikel 30 van de Grondwet opgenomen. Bovendien schenden deze bepalingen artikel 8 van de wet van 25 juni 1993. 350
Op basis van het eigendomsrecht daarentegen is het wellicht wel mogelijk om taalbepalingen op te nemen in marktreglementen. Vraag is of een taalbepaling op basis van het eigendomsrecht geen schending zou inhouden van het recht op vrijheid van handel en nijverheid.
3. VRIJHEID VAN HANDEL EN NIJVERHEID, EVENTUELE BEPERKINGEN, ETIKETTERING EN RECLAME A. VRAAGSTELLING 351
De vraag is of taalbepalingen die algemeen worden opgelegd, door handelaars niet kunnen worden beschouwd als een beperking van de vrijheid van handel en nijverheid. De vrijheid van handel en nijverheid is één van de basisprincipes van een economisch bestel gebaseerd op de vrije markt. Vraag is of de vrijheid van handel en nijverheid absoluut is. Kunnen beperkingen aan deze vrijheid worden opgelegd? Welke doelen dienen deze beperkingen na te streven, van welke omvang mogen zij zijn, en op basis waarvan kunnen zij worden verantwoord?
B. INLEIDING Zowel in de wetgeving, de rechtspraak als de rechtsleer wordt het principe van de vrijheid van handel en nijverheid beschouwd als een deel van de vigerende Belgische wetgeving. Toch is deze vrijheid niet absoluut; beperkingen zijn mogelijk.
347 Art. 135 §2 waarin ondermeer staat dat de politie moet waken over de veiligheid en de rust op de openbare wegen en plaatsen en meer bepaald de inbreuken op de openbare rust, zoals vechtpartijen en twisten met volkstoeloop op straat en de handhaving van de orde op plaatsen waar veel mensen samenkomen, zoals op jaarmarkten en markten. 348 Deze wet moet voldoen aan de meerderheden zoals deze in artikel 4 G.W. zijn op genomen daar zij een wijziging van de bestuurstaalwetgeving beoogd. 349 Zie Deel I 2° en bijlage 7 in verband met de beslissing van de UNO-commissie voor de rechten van de mens. Deze beslissing verklaarde een beperking van de commerciële affichage in Québec strijdig met het BUPO omdat ze ingreep in taalgebruik tussen particulieren. 350 Cf. Deel 3 2°. 351 Bijvoorbeeld aan alle gebruikers van het openbaar domein, die op een markt reclame voeren, ook wanneer er personen bij zijn die geen handelaars zijn cf. menslievend doel.
59
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
C. WETGEVING 352
1. Decreet D’Allarde 2-17 maart 1791
353
Sinds de publicatie van het gezaghebbende werk van Gotzen , “Vrijheid van beroep en onrechtmatige mededinging” wordt het decreet D’Allarde beschouwd als de wettelijke basis voor het principe van vrijheid van handel en nijverheid. Voordien werd voorgehouden dat het om een ongeschreven beginsel ging of dat het werd gewaarborgd door de Grondwet. Het Franse decreet d’Allarde van 2-17 maart 1791 heeft het principe van vrijheid van handel en 354 355 op 10 november 1795 . Deze wetsbepaling bleef in het Belgisch nijverheid in België ingevoerd recht behouden ook nadat de Franse bezetting was verdwenen. Ze is een integraal deel van de 356 Belgische wetgeving , alhoewel ze uit de Franse wetgeving is verdwenen. Vooral artikel 7 van het decreet is belangrijk. Dit artikel stelt:“A compter du 1 avril 1791 il sera libre a toute personne de faire tel négoce ou d’exercer telle profession, art ou métier, qu’elle trouvera bon, mais elle sera tenue de se pourvoir auparavant d’une patente et de se conformer aux règlements de 357 police qui sont ou pourront être faits. ” Dit principe werd bevestigd door de interpretatieve wet van 31 december 1854 met betrekking tot het politiereglement van de stad Antwerpen van 13 maart 1852 op de begravingen en het vervoer van 358 doodskisten . Er wordt gesteld dat de vrijheid van handel en nijverheid beperkt kan worden door politiereglementen 359 op basis van een wettelijke bepaling genomen. Het Hof van Cassatie stelde :« La constitution n´a pas consacré d´une manière indéfinie la liberté de commerce et de l´industrie, qui restent soumis aux 360 lois qui en règlent l´exercice dans les differents branches. » Dit standpunt werd door het Hof van 361 Cassatie en de Raad van State nog meermaals bevestigd.
2. Reikwijdte van het principe Hoever reikt het principe van handel en nijverheid ? Het wordt beschouwd als een beginsel van 362 363 openbare orde . Volgens advocaat-generaal Mahaux is de vrijheid een beroep uit te oefenen een burgerlijk recht dat alleen door de wet of krachtens de wet gereglementeerd kan worden. De verordeningen van de centrale of regionale overheden mogen in geen geval de uitoefening van een beroep of bedrijf uitsluiten of beperken tenzij in de uitvoering van een wet. De politionele bevoegdheid van de centrale of regionale overheden, toegekend op basis van een wettelijke bepaling, is een regelende bevoegdheid. Hun regelgeving mag niet leiden tot een volledige uitsluiting van een bepaald beroep, ofschoon zij wel vaak zal en mag leiden tot het bemoeilijken van één of ander beroep. Men kan 364 de handel immers moeilijk regelen zonder de vrijheid van handel en nijverheid enigzins te beperken .
352
Décret portant suppresion de tous les droits d’aides de toutes les maîtrises et jurandes, et établissemnets de patentes, Mon., 17-18 februari, 4 & 29 maart 1791, Pasin., 1790-1791, p. 230. 353 GOTZEN,M., Vrijheid van beroep en onrechtmatige mededinging, twee dln., Larcier, Brussel, 1963. 354 Zie het in een lichtjes van de Franse versie afwijkende versie; het decreet was in oorsprong gericht op de afschaffing van het gilden-monopolie. 355 Zie DEVROEDE,P. & FLAMEE,M., Handboek van het Belgisch economisch recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenshappen België, 1988, nrs. 40-57; DE BOCK,K. & DURSIN,E., “Concurrentie door een gewezen agent, Uitgangspunt de vrijheid van handel en nijverheid” in X, De Handelsagentuurovereenkomst, Gent, Mys en Breesch, 1997, Deel II, nrs. 651-653. 356 De interpretatieve wet van 31 december 1854 met betrekking tot het politiereglement van de stad Antwerpen van 13 maart 1852 op de begravingen en het vervoer van doodskisten, B.S., 6 januari 1855. 357 Vrije vertaling: “Te rekenen vanaf 1 april 1791 zal het elke persoon vrijstaan gelijke welke zaak te voeren of gelijk welk beroep, vak of stiel uit te oefenen, onder verplichting zich te voorzien van een toelating en zich te voegen naar de bestaande of toekomstige politiereglementen.” 358 B.S., 6 januari 1855. 359 Cass., 12 juni 1834, Pas., 1832-1834, I, p. 266. 360 Vrije vertaling: “De Grondwet heeft de vrijheid van handel en nijverheid niet op een onbeperkte wijze bevestigd, deze (vrijheid) blijft immers onderworpen aan de wetten die er de toepassing van verzekeren in de verschillende (rechts-)takken.” 361 R.v.St., 17 december 1957, nr. 5924, Arr.R.v.St., 1957, p. 741. 362 FREDERICQ, L.& S., Handboek van het Belgisch handelsrecht, I, Brussel, Bruylant, 1976, nr.9 363 Conl. Adv.-Gen. Mahaux voor Cass., 11 mei 1973, R.W., 1973-1974, 91. 364 DEVROEDE,P. & FLAMEE,M., Handboek van het Belgisch economisch recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1988, nr. 52-53.
60
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
365
De politionele bevoegdheid van de gemeente om deze vrijheid in te perken kan enkel gebruikt worden met het oog op de openbare veiligheid, rust en gezondheid. De gemeenten hebben deze bevoegdheid op basis van artikel 135 van de Nieuwe Gemeentewet.
D. RECHTSPRAAK IN VERBAND MET DE VRIJHEID VAN HANDEL EN NIJVERHEID In verscheidene arresten hebben zowel het Arbitragehof, het Hof van Cassatie als de Raad van State bevestigd dat het principe van de vrijheid van handel en nijverheid niet absoluut is en dus aan beperkingen kan worden onderworpen.
1. Arbitragehof Zo stelde het Arbitragehof in verscheidene arresten : « Artikel 7 van het revolutionaire decreet van 2-17 maart 1791 "portant suppresion de tous les droits d´aides, toutes les matières maîtrises et jurandes et établissements de patents" bepaalt dat eenieder vrij is een handel te drijven of een beroep, ambacht of vak uit te oefenen. De vrijheid van handel en nijverheid kan echter niet als een onbeperkte vrijheid worden opgevat. Zij belet niet dat de wet de economische bedrijvigheid van de personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou evenwel het beginsel van de gelijkheid en niet-discrimininatie schenden indien hij op een discriminerende wijze inbreuk zou maken de vrijheid van handel en nijverheid. Overigens hebben de aangevochten bepalingen niet tot doel de wijze van uitbating van een laboratorium –en in die mate de vrijheid van handel en nijverheid- maar wel de tegemoetkoming van de 366 ziekte en invaliditeitsverzekering te regelen . » 367
In een ander arrest stelde het Arbitragehof :« Bovendien kan de vrijheid van handel en nijverheid niet worden opgevat als een onbegrensde vrijheid. In zeer veel gevallen zal een wet of een decreet –zij het in de economische sector of in andere sectoren- de handelsvrijheid van de betrokken personen of ondernemingen beperken en daardoor ook noodzakelijkerwijze een weerslag hebben op de vrijheid van handel en nijverheid. De wetgever zou alleen dan de vrijheid van handel en nijverheid schenden, indien hij die vrijheid zou beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of de beperking kennelijk onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel. » 368
Of nog :« De vrijheid van handel en nijverheid kan niet als een onbeperkte vrijheid worden opgevat. Zij verhindert niet dat de wet de economische activiteit van de personen en de ondernemingen regelt. De wetgever zou evenwel het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie schenden mocht hij op een discriminerende manier inbreuk maken op de vrijheid van handel en nijverheid. » Men kan hieruit afleiden dat het Arbitragehof beperkingen van handel en nijverheid maar aanvaardt indien deze : geen discriminatie inhouden, niet genomen worden zonder enige noodzaak en evenredig zijn met het nagestreefde doel.
2. Hof van Cassatie 369
Het Hof van Cassatie is dezelfde mening toegedaan. Het Hof stelt :« Dat de vrijheid naar eigen believen een handel te drijven of een beroep, ambacht of vak uit te oefenen, bepaald bij het artikel 7 van het revolutionaire decreet van 2-17 maart 1791 "portant suppression de tous les droits d´aides, de toutes les maîtrises et jurandes et établissements de patentes", dit wil zeggen houdende opheffing van alle feodale heffingen, niet als een onbeperkte vrijheid kan worden opgevat ; dat ze niet belet dat de bevoegde overheid de economische bedrijvigheid van de personen en de ondernemingen regelt, voor zover hierbij niet op willekeurige wijze inbreuk wordt gemaakt op de vrijheid van handel en nijverheid. » Het Hof van Cassatie voegt aan het standpunt van het Arbitragehof toe, dat de overheid niet willekeurig mag optreden.
3. Raad van State De Raad van State is het met deze standpunten eens. De Raad van State heeft zo 370 bepaald :« Overwegende dat artikel 7 van het door verzoekster ingeroepen decreet van 2-17 maart 1791 dat de vrijheid van handel en nijverheid waarborgt, de gemeenteoverheden niet verbiedt 365
DE BOCK,K. & DURSIN,E., “Concurrentie door een gewezen agent” in X. De Handelsagentuurovereenkomst, Gent, Mys en Breesch, 1997, deel II, nr. 654. 366 Arbitragehof, 1993, A.A., 1991, p. 985. 367 Arbitragehof, 1993, A.A., 1993, p. 107. 368 Arbitragehof, 1995, A.A., 1995, p. 105. 369 Cass., 4 juni 1996, Arr. Cass., 1996, 536. 370 R.v.St., 3 mei 1994, nr. 47126, A.J.T., 1995-1996, p. 84.
61
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
beperkingen te stellen aan die vrijheid, voor zover zij dit doen met het oog op de handhaving van de orde en veiligheid met name op haar openbare domeinen voor zover die maatregelen niet in wanverhouding staan met het beoogde doel… dat zo te zien aan verzoekster geen buiten elke redelijke verhouding tot het doel van de maatregel staande handelsbelemmeringen worden opgelegd ; dat het 371 middel niet ernstig is. » Hij heeft dit principe meermaals bevestigd . In één bepaald arrest komen standplaatsvergunningen aan bod (wat interessant is in het kader van de 372 markten). In dat arrest stelt de Raad van State :« Echter anders dan zij het stellen wordt de grens van hun discretionaire bevoegdheid niet alleen gevormd door de redelijkheid, maar in voorkomend geval ook door de algemene en plaatselijke wetten en verordeningen, deze vooral betrokken op de precieze beweegreden gesteund op het algemeen belang welke tot het nemen van de bestreden maatregel hebben aangezet. Artikel 7 van het decreet van 2-17 maart 1791 waarborgt de vrijheid van handel en nijverheid onder voorbehoud van de naleving van de politiereglementen. De verwerende partijen hebben zich niet beroepen op de zindelijkheid, de gezondheid, de veiligheid en de rust op het openbaar domein, zoals nader omschreven in artikel 135 §2 van de Nieuwe Gemeentewet, om aan de bestaande standplaatsvergunning een einde te maken… In zoverre de bestreden beslissingen gezien worden binnen het raam van de aan de gemeente-overheden toekomende bevoegdheden inzake het beheer van de gemeentelijke goederen, moeten die overheden ook bij het uitoefenen van die bevoegdheden het gelijkheidsbeginsel en het beginsel van de vrijheid van handel eerbiedigen. » De Raad van state ziet ook de algemene en plaatselijke wetten en verordeningen als grens aan de discretionaire bevoegdheid van de overheid om de vrijheid aan handel en nijverheid te beperken.
E. BESLUIT De in de vraagstelling opgeworpen vragen kunnen wellicht als volgt beantwoord worden:
1. Wat betreft de reikwijdte De vrijheid van handel en nijverheid wordt algemeen aanvaard in de Belgische wetgeving, rechtspraak en rechtsleer. Toch blijkt dat deze vrijheid niet absoluut is. Beperkingen aan de vrijheid van handel en nijverheid kunnen worden aangebracht inzoverre zij aan voorgenoemde voorwaarden voldoen.
2. Wat betreft het doel en verantwoording Het doel van de opname van taalbepalingen is de bevordering van het Nederlands. De gemeente kan de opname van deze bepalingen wellicht baseren op haar eigendomsrecht van het openbaar 373 domein .
3. Wat betreft de omvang Indien in reglementen taalbepalingen worden opgenomen, zouden deze door handelaars kunnen worden beschouwd als ongeoorloofde beperkingen aan de vrijheid van handel en nijverheid. Om er over te waken dat dit niet het geval is, moet men zien dat de beperkingen niet leiden tot een feitelijk beroepsverbod voor handelaars. Het verplichte gebruik van het Nederlands op de markten lijkt niet beschouwd te moeten worden als een beperking aan de vrijheid van handel en nijverheid die alle handel onmogelijk maakt. Dit is wellicht nog minder het geval indien men het gebruik van het Nederlands enkel verplicht stelt naast andere talen en enkel voor de op de markten gevoerde reclame. Men kan stellen dat het principe van vrijheid van handel en nijverheid, onder bovengenoemde voorwaarden, de opname van taalbepalingen wellicht niet in de weg staat.
F. TAALBEPALINGEN IN HET ECONOMISCH RECHT De vrijheid van handel en nijverheid wordt om verschillende redenen beperkt. Eén van deze redenen is de bescherming van de consument. Voor etikettering, gebruiksaanwijzingen en garantiebewijzen zijn taalbepalingen in het Belgisch en Europese recht opgenomen. Het doel van deze bepalingen is de bescherming van de consument. 371
R.v.St., 16 december 1992, nr. 41380, T.Gem., 1994, 184; R.v.St., 18 mei 1994, nr. 47486, T. Gem., 1994, 144. R.v.St., 2 maart 1993, nr. 42109, T.B.P., 1993, 708. 373 Cf. supra Deel III 2°. 372
62
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Voor reclameboodschappen zijn er geen taalbepalingen opgenomen. Vraag is evenwel waar etikettering, gebruiksaanwijzingen en garantiebewijzen enerzijds en reclame anderzijds elkaar raken of overlappen. Het belang van de consument vraagt dat hij op de meest volledige en precieze wijze wordt ingelicht over het product dat hij aanschaft, zodat hij het op een normale wijze kan gebruiken. De kennisgeving van die informatie moet « duidelijk precies, voldoende adequaat en ondubbelzinnig zijn». Ze gaat dus 374 verder dan het geven van ‘noodzakelijke’ informatie .
1. Waar begint reclame, waar eindigt informatie? 375
Het opleggen van een taal is mogelijk wanneer er anders geen doeltreffende voorlichting van de consument gegeven kan worden. Lid 3 van artikel 13 Handelspraktijkenwet stelt : « De vermeldingen van de etikettering moeten goed zichtbaar en leesbaar zijn en duidelijk onderscheiden van de reclame. » Vraag is dan in hoeverre deze twee elkaar overlappen ? Hoe ver kan men gaan bij de interpretatie van de aan taalvoorwaarden onderworpen ‘informatieverstrekking over het produkt’ en ‘reclame’ waarvoor geen taalbepalingen in de wetgeving zijn opgenomen ? De grens tussen beide begrippen is soms moeilijk te trekken. Men kan de begrippen ‘etikettering’, 376 ‘gebruiksaanwijzing’, ‘garantiebewijzen’ ruim interpreteren. Anderen zien etikettering als een vorm van reclame die aan bijzondere voorwaarden is onderworpen. 377
Volgens Van Bunnen is ‘etikettering’ een bijzondere vorm van reclame. ‘Etikettering’ wordt bepaald als :‘de la publicité rapprochée, de la publicité qui se trouve sur le lieu de vente et c’est une forme particulière de publicité qui est soumise à un régime spécifique’.
Het grote verschil is dat ‘etikettering’ altijd een verkoopbelofte uitmaakt, terwijl dit bij ‘reclame’ niet noodzakelijk het geval is. a. Etikettering 1. Wetgeving 378
Om een adequate informatie aan de klant ter beschikking te stellen is er in de Handelspraktijkenwet een artikel 13 met een taalbepaling opgenomen. Dit artikel stelt:« De vermeldingen die het voorwerp zijn van de etikettering en die dwingend voorgeschreven zijn bij deze wet, bij haar uitvoeringsbesluiten en bij de uitvoeringsbesluiten bedoeld in artikel 122, tweede lid, de gebruiksaanwijzingen en de garantiebewijzen zijn minstens gesteld in de taal of de talen van het gebied waar de produkten op de markt worden gebracht. »
Daarnaast staat er in artikel 30 van de wet op de Handelspraktijken :« Ten laatste op het ogenblik van het sluiten van de verkoop moet de verkoper te goeder trouw aan de consument de behoorlijke en nuttige voorlichting geven betreffende de kenmerken van het produkt of de dienst en betreffende de verkoopsvoorwaarden, rekening houdend met de door de consument uitgedrukte behoefte aan voorlichting en rekening houdend met het door de consument meegedeelde of redelijkerwijze voorzienbare gebruik. » Naast deze Belgische wetgeving bestaat er ook Europese regelgeving en rechtspraak. Deze Europese regelgeving en rechtspraak is erop gericht het vrije verkeer van goederen in de Europese Unie te bevorderen. Zij tracht ‘nationale’ reglementeringen die dit vrij verkeer van goederen belemmeren, te verbieden in geval deze er enkel op gericht zijn de nationale markten van de lidstaten te beschermen. Zijn de Belgische taalbepalingen, zoals die zijn opgenomen in de Handelspraktijkenwet reglementeringen die ingaan tegen het principe van vrij verkeer van goederen zoals dit door de de Europese regelgeving is voorgeschreven ? 374
DE BAUW, H., Taalgebruik, parallelhandel en handelspraktijken, Jaarboek Handelspraktijken & Mededinging 1996, 1997, 99-115. 375 DE VROEDE, P., De Wet betreffende de Handelspraktijken en de voorlichting en de bescherming van de consument, R.W., 1991-1992, 793-803. 376 Cf. infra voetnoot 403. 377 VAN BUNNEN,L., ‘Publicité et information du consommateur’ in Reclame en promotie ten aanzien van de nieuwe wet betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument, Brussel, Raad voor de Reclame, 1991, p. 89. 378 Wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument, B.S., 29 augustus 1991, err. B.S., 10 oktober 1991.
63
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Artikel 14 van richtlijn 79/112/EEG betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten inzake etikettering en presentatie van levensmiddelen bestemd voor de eindgebruiker alsmede inzake de daarvoor gemaakte reclame bepaalde :« De lidstaten dragen er echter zorg voor, op hun grondgebied de handel te verbieden in levensmiddelen indien de … bedoelde vermeldingen er niet op voorkomen in een voor de koper gemakkelijk te begrijpen taal, tenzij de koper door andere maatregelen wordt ingelicht. Deze bepaling staat het voorkomen van genoemde vermeldingen in méér dan één taal niet in de weg. » De vraag of de Belgische wetgeving niet in strijd was met deze Europese richtlijn. Het Europees Hof van Justitie heeft in deze materie enkele uitspraken gedaan waarin een duidelijke evolutie kon worden opgemerkt. Nadien werd, mede als reactie op de rechtspraak van het Europees Hof van Justititie 379 richtlijn 112/79 aangepast . 2. Toetsing van de Belgische taalbepalingen aan het Europees recht 380
INLEIDING
De bevoegdheden van Europa inzake culturele materies moeten beschouwd worden als aanvullende 381 bevoegdheden . Zij worden opgevat als een bijdrage tot de ontplooiing van de culturen van de lidstaten, die de nadruk legt op het gemeenschappelijk cultureel erfgoed en tegelijk de nationale en 382 regionale verscheidenheid van de culturen eerbiedigt . De Europese bevoegdheden inzake cultuur dienen aanvullend te blijven daar elke lidstaat op dit terrein een beleid wenst te voeren met eigen accenten. Het Hof van Justitie erkent culturele doelstellingen als dwingende vereisten die het mogelijk maken om beperkingen op te leggen aan het vrije verkeer van goederen, diensten en personen. Vraag is of taalbepalingen ter bescherming van de consument een verantwoorde beperking uitmaken op het vrij verkeer van goederen. RECHTSPRAAK Een eerste maal deed het Europees Hof van Justitie hierover uitspraak in de zaak Piagème. Het Hof stelde in antwoord op de aan haar gestelde prejudiciële vraag: « De verplichting om uitsluitend de taal van het taalgebied te gebruiken, zou een bij artikel 30 van het E.E.G.-verdrag verboden maatregel van gelijke werking als een kwantitatieve invoerbeperking vormen. Mitsdien moet op de vraag van de 383 nationale rechter worden geantwoord, dat artikel 30 E.E.G.-verdrag en artikel 14 van richtlijn 112/79/EEG eraan in de weg staan, dat een nationale wettelijke regeling het uitsluitend gebruik van een bepaalde taal voor de etikettering van levensmiddelen voorschrijft, zonder de mogelijkheid open te laten dat een andere voor de koper makkelijk te begrijpen taal wordt gebruikt of dat de koper door 384 andere maatregelen wordt ingelicht. » In dezelfde lijn stelde het Europees Hof van Justitie in het arrest Meyhui dat een verplichting een bepaalde taal te gebruiken enkel verantwoord kan worden door de noodzaak om de consument te 385 beschermen . 386
In een later arrest, het zogenaammde Piagème-II, werd de stelling, ingenomen in Piagème-I en bestendigd in het arrest Meyhui, verduidelijkt. Het Hof van Justitie stelde :« Artikel 14 van richtlijn 79/112/EEG van de Raad van 18 december 1978 betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgeving der lidstaten inzake etikettering en presentatie van levensmiddelen bestemd voor de eindverbruiker alsmede inzake de daarvoor gemaakte reclame, staat eraan in de weg, dat een lidstaat in het licht van de vereiste van een voor de koper gemakkelijk te begrijpen taal, het gebruik van de taal 379
Zie hierover de bijdragen van CRYNS,E. & EYCKMANS,G., La conformité de l’article 13 de la loi sur les pratiques de commerce avec le droit européen et la constitution, Jura Falc., 1994-’95, 531-561; WUYTINCK,P., Recente ontwikkelingen inzake het taalgebruik voor etiketten van produkten, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1994, 1995, 55-69; DOMONT-NAERT,F., De l’obligation d’informer le consommateur dans sa langue, Jaarboek Handelspraktijken en Mededinging 1995, 1996, 74-80; DE BAUW, H., Taalgebruik, parallelhandel en handelspraktijken, Jaarboek Handelspraktijken & Mededinging 1996, 1997, 99-115. 380 LENAERTS, K., Europees recht in hoofdlijnen, Antwerpen/Apeldoorn, Maklu, 1995, p. 226-227, nr. 256. 381 Art. 128 E.G.-verdrag. 382 Art. F, lid 1, E.U.-verdrag. 383 Houdende het verbod op kwantitatieve invoerbeperkingen en alle maatregelen van gelijke werking tussen de lidstaten. 384 Zaak Piagème, C-369/89, Jur., 1991, I, (2971), 2986. 385 Zaak Meyhui, C-51/93, D.C.C.R, 1994-’95, p. 137. 386 Zaak Piagème, C-85/94, Jur., 1995, I, (2955), 2980.
64
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
verplicht stelt die overwegend wordt gesproken in het gebied waar het produkt te koop wordt aangeboden, ook al wordt het gelijktijdig gebruik van andere talen niet uitgesloten. Alle in richtlijn 79/112 bedoelde verplichte vermeldingen moeten in een voor de consumenten van de betrokken lidstaat of streek gemakkelijk te begrijpen taal dan wel op een andere wijze, zoals door tekeningen, symbolen of pictogrammen, op de etikettering worden weergegeven. De vraag of de verstrekte informatie gemakkelijk te begrijpen is, moet aan de hand van alle omstandigheden van het concrete 387 geval worden beoordeeld. » 388
Het Hof van Beroep van Brussel dat de prejudiciële vraag had gesteld, ging er op basis van bovenstaand arrest vanuit dat met ‘een gemakkelijk te begrijpen taal’ niet zozeer een officiële of gangbare taal wordt bedoeld, maar wel een ‘begrijpelijke informatievoorziening ten behoeve van de consument’. Volgens haar wordt het Europese recht overtreden door te vereisen dat de etikettering wordt opgesteld in de taal van de streek waar het product op de markt wordt gebracht. Deze bepaling gaat immers verder dan de verplichting om aan de consument ‘begrijpelijke informatie’ te verstrekken. Door de moeilijkheden die bestonden om de bestaande nationale wetgevingen aan te passen aan de uitspraken van het Europees Hof van Justitie gingen er al snel stemmen op om de richtlijn in kwestie 389 aan te passen . Dit gebeurde door de invoering van artikel 8 van richtlijn 97/4/EEG dat aan richtlijn 79/112/EEG een nieuw artikel 13a toevoegde en artikel 14 2° lid schrapte. Voortaan mogen lidstaten van de Europese Unie, met inachtname van de bepalingen van het E.U.-verdrag, eisen dat voor voorverpakte levensmiddelen die op hun grondgebied worden verkocht, de verplichte vermeldingen 390 gesteld zijn in één of meer officiële talen van de gemeenschap . De vraag blijft echter of bij gebrek aan gemeenschapswetgeving ter zake, het beginsel van vrij goederenverkeer de bevoegdheid van de lidstaten inperkt om het taalgebruik te regelen. 391
Volgens Van Nuffel kan het principe van het vrij verkeer van goederen niet enkel worden beperkt uit hoofde van de consumentenbescherming, maar ook omwille van de zorg voor de eigen taal en cultuur. Hij stelt dat het dan niet meer gaat om de begrijpelijkheid van de aanduidingen op het individuele product, maar om het collectieve belang van een taalgemeenschap dat de eigen taal de normale taal is waarin zulke dagelijkse waren als levensmiddelen worden te koop aangeboden. Hij baseert zijn redenering op het feit dat wat betreft het vrij verkeer van personen het Europees Hof 392 van Justitie, in het arrest Groener , wel aanvaardde dat het gemeenschapsrecht mocht worden beperkt door de zorg voor het behoud van de taal en de cultuur. Als conclusie kan men stellen dat de lidstaten onder wel- bepaalde voorwaarden beperkingen kunnen aanbrengen aan het vrij verkeer van goederen. In het geval van consumentenbeschermende maatregelen is dit nu op Europees vlak wettelijk bepaald. Daar de taal en cultuur nationale materies zijn waar de lidstaten hun eigen politiek kunnen voeren, lijkt de enige grens voor deze bepalingen erin te bestaan dat niet geraakt wordt aan de Europese harmonisatiebepalingen in verband met het vrij goederenverkeer. Met andere woorden Europa kan haar lidstaten niet verbieden taalbepalingen op te leggen inzoverre die geschikt en noodzakelijk zijn voor de consument en geen onevenredige beperking uitmaken op het vrij goederenverkeer. ‘NATIONALE’ CONSUMENTENBESCHERMING Nationale consumentenbeschermende maatregelen die nog niet op Europees vlak geregeld zijn, ook al 393 belemmeren ze in zekere mate de intracommunautaire handel, zijn niet verboden . Een lidstaat kan een hogere graad van bescherming behouden of invoeren, indien de daarvoor getroffen maatregelen 394 met het Verdrag verenigbaar zijn en aan de commissie worden medegedeeld . De voorwaarden 395 zijn : ten eerste het ontbreken van een Europese regeling; ten tweede het bestaan van een door het Hof van Justitie erkende ‘dwingende vereiste’, zoals de volksgezondheid; ten derde een regeling die
388
Naar aanleiding van de schending van artikel 11 van het K.B. van 13 november 1986. Zie bijvoorbeeld DOMONT-NAERT,F., De l’obligation d’informer le consommateur dans sa langue, Jaarboek Handelspraktijken & Mededinging 1995, 1996, 74-80. 390 DE BAUW,H., Taalgebruik, parallelhandel en handelspraktijken, Jaarboek Handelspraktijken & Mededinging 1996, 1997, 99-115. 391 VAN NUFFEL,P., noot bij het Piagème-arrest, S.E.W., 1992, 397, (400). 392 H.v.J., 28 november 1989, Groener t. Minister for Education and City of Dublin Vocational Education Committee, C379/87, Jur., 1989, 3967. 393 Bv. arrest ‘Cassis de Dijon’, H.v.J., 20 februari 1979, Rewe t. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein, 120/78, Jur., 1979, 649, waar dit principe voor het eerst geponeerd werd. 394 Art. 129 A, lid 3 van het Europees verdrag. Zie Lenaerts,K., Europees recht in hoofdlijnen, Antwerpen/Apeldoorn, Maklu, 1995, p. 229, nr. 258. 395 LENAERTS, K., Europees recht in hoofdlijnen, Antwerpen/Apeldoorn, Maklu, 1995, p. 140, nrs. 161-165. 389
65
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
geen onderscheid maakt tussen nationale en ingevoerde producten; ten vierde de evenredigeheid van 396 de genomen maatregelen aan het gestelde doel . Aan de eerste drie bepalingen is voldaan, met uitzondering van de nieuwe Europese regelgeving die nationale overheden toelaat taalbepalingen op te leggen voor voorverpakte producten. Voor artikel 13 van de Handelpraktijkenwet moet er dus nog nagegaan worden of de maatregel in overeenstemming is met het beoogde doel, wat geval per geval moet worden beoordeeld. Het is de rechter die zal moeten oordelen of de informatie niet op een andere manier aan de consument kan worden medegedeeld dan in ‘de taal van het gebied’. Dit zal slechts hoogst uitzonderlijk het geval zijn. Volgens de Europese 397 Commissie is een overtreding van artikel 30 van het E.E.G.-verdrag door de opname van taalbepalingen op etiketten slechts in drie gevallen mogelijk. Deze drie gevallen zijn : ten eerste 398 wanneer het gaat over algemeen bekende termen en uitdrukkingen ; ten tweede wanneer de termen geen equivalent hebben in de nationale ta(a)l(en) ; en ten derde wanneer de spelling van de termen in 399 de verschillende talen niet veel verschilt . In het algemeen wordt gesteld dat de lidstaat die een handelsbelemmerende maatregel wenst te handhaven moet bewijzen dat het door de maatregel beoogde doel niet reeds voldoende wordt bereikt door de wetgeving die geldt in de lidstaat van herkomst van de ingevoerde producten. Men moet dus aanduiden waarin de eigen situatie van de lidstaat verschilt van de andere lidstaat dat zij een 400 specifieke regeling noodzakelijk maakt . Uiteraard is dit voor taalbepalingen niet zo’n groot probleem daar de situatie verschilt wat betreft de officiële talen die in de verschillende landen van de Unie gesproken worden.
b. Reclame 1. Definitie van reclame Volgens artikel 22 van de Handelspraktijkenwet is reclame:« elke mededeling die rechtstreeks of onrechtstreeks ten doel heeft de verkoop van produkten of diensten te bevorderen, met inbegrip van onroerende goederen, rechten en verplichtingen, ongeacht de plaats of het gebruikte communicatiemedium ». Daar men de definitie ruim kan interpreteren 402 deze definitie vallen .
401
, mag men besluiten dat zeer vele mededelingen onder
De vorm of de wijze van mededeling wordt niet gepreciseerd. Naast andere wijzen van mededeling van 403 informatie aan de consument, is ook een mededeling in de reclame mogelijk . Deze mogelijkheid is trouwens opgenomen in artikel 24 §3 van de Handelspraktijkenwet. Ook etikettering dient beschouwd 404 te worden als een bijzondere vorm van reclame . Wanneer men deze redenering omdraait, kan gesteld worden dat een gedeelte van de reclame ook onder de noemer ‘etikettering’ valt en zodoende aan de taalbepalingen onderworpen is. Hieruit kan men besluiten dat er geen eenduidige grens wordt getrokken tussen de ‘reclame’ die niet aan taalbepalingen is onderworpen enerzijds, en anderzijds ‘etikettering, garantiebewijzen en gebruiksaanwijzingen’ die, onder voorbehoud van de Europese uitzonderingsgevallen, wel aan 405 taalbepalingen onderworpen zijn .
396 DE BAUW,H., Taalgebruik, parallelhandel en handelspraktijken, Jaarboek Handelspraktijken & Mededinging 1996, 1997, 99-115. 397 Publikatieblad EG, 31 december 1993, C-345/3. 398 Bv. “made in…” 399 Bv. Koffie, mango, puree, soja, spaghetti… 400 LENAERTS,K., Europees recht in hoofdlijnen, Antwerpen/Apeldoorn, Maklu, 1995, p. 142, nr. 163. 401 Zie hierover STUYCK,J., De reclamebepalingen in de nieuwe Wet betreffende de Handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument in X., Mediarecht, Reclame, afl. 1, 1994-73. 402 BALLON,G., Handelspraktijken in X, Recht voor de onderneming, Boek IX, 10, 33 p. en Boek IX, 11, p. 46. 403 BALLON,G., De informatieverplichting, inzonderheid de reclamebepalingen, die de Wet Consumentenkrediet in samenspel met de Wet Handelspraktijken aan de kredietverlener oplegt, Jura. Falc., 1991-1992, afl. 4, 43-80, nr. 56. 404 Voorz. Kh. Brussel, 2 juli 1985, Ing. Cons., 1985, 302; Voorz. Kh. Brussel, 26 oktober 1992, Jaarboek Handelspraktijken en mededinging 1992, 1993, 163, hier wordt gesteld dat ondanks de ruime definite van artikel 22 het publieke karakter van de mededeling vereist blijft om als reclame beschouwd te worden; BALLON,G., De wettelijke regeling van de reclame in X., Mediarecht, Reclame, afl. 5, 1995-21. 405 Zie Kh. Dendermonde, 26 april 1995, Jaarboek Handelspraktijken en mededinging 1995, 1996, 151 waarin gesteld wordt dat een etiket in aanmerking kan komen voor merkrechtelijke bescherming wanneer zij een onderscheidend vermogen bezitten.
66
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT EN RECLAME DOOR PRIVATE PERSONEN De Vaste Commissie geeft geen definitie van ‘reclame’. Toch heeft ook zij een rechtspraak rond het voeren van reclame door particulieren gecreëerd. De rechtspraak van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht stelt dat reclame gevoerd door particulieren 406 niet valt onder de bepalingen van de bestuurstaalwetgeving maar onder artikel 30 van de Grondwet . Volgens de Vaste Commissie voor Taaltoezicht is de bestuurstaalwetgeving enkel van toepassing in geval het gaat over reclame gevoerd door de openbare dienst op haar domein. In de andere gevallen, waar het dus gaat over private reclame van particulieren, geldt de taalvrijheid. Deze taalvrijheid geldt volgens sommige adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht ook 407 indien private reclame wordt gevoerd op het openbaar domein . Zo stelt de Vaste Commissie in één 408 van haar adviezen :« Overwegende dat de reclame niet valt onder de akten en bescheiden die zijn voorgeschreven bij de wetten en reglementen; dat ten aanzien van die reclame artikel 52 van de samengevatte wetten niet kan aangevoerd worden zelfs niet in hoofde van private bedrijven als bedoeld bij dat artikel ; Overwegende dat het taalgebruik door de wetgever in zijn geheel is geregeld ; dat de gemeentebesturen derhalve niet het recht hebben die taalverplichtingen te verlichten of te verzwaren ; Overwegende dat de gemeente autonoom geen taalregelen kan opleggen en dat enkel kan wanneer een wettelijke basis aanwezig is. » Ook in andere adviezen verdedigt de Vaste Commissie voor Taaltoezicht deze stelling. Zo stelt zij in 409 een ander advies :« Overwegende dat het hier gaat om het gebruik van openbare plaatsen voor privé-doeleinden… dat de reclame op plaatsen waar naast de dienst die haar beheert ook andere personen mogen aanplakken bijv. door het toekennen van wegvergunningen aan particulieren, voor zover die zelf aan de samengevatte wetten op het gebruik der talen ontsnappen, niet door de evenvermelde samengevatte wetten wordt beheerst; Overwegende dan ook dat wanneer die plaatsen door particulieren voor reclamedoeleinden mogen gebruikt worden op grond van een vergunning door de overheid, deze particulieren niet aan de samengevatte wetten op het taalgebruik zijn onderworpen vermits de private reclame niet beheerst wordt door artikel 52 van de samengevatte wetten. » Deze 410 rechtspraak van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht is nog meermaals bevestigd geworden . Hieruit blijkt dat betrekkingen tussen particulieren slechts in uitzonderlijke omstandigheden aan taalbepalingen kunnen worden onderworpen. Deze taalbepalingen zijn/kunnen slechts in uitzonderlijke 411 gevallen opgelegd (ge-)worden. Zo zijn er taalbepalingen ter bescherming van de consument enerzijds, en anderzijds de eventuele opname van taalvoorwaarden bij de terbeschikkingstelling van het openbaar of privaat domein. In dit laatste geval gebruikmakend van het eigendomsrecht van de 412 overheid .
BELANGENAFWEGING Men moet een belangenafweging maken tussen de vrijheid van handel en nijverheid en de noodzaak deze handel en nijverheid te reglementeren. Hierbij dient voor ogen te worden gehouden dat enerzijds de vrijheid niet absoluut is en anderzijds de reglementering evenredig met het beoogde doel moet zijn. Vraag is of taalbepalingen opgelegd aan marktkramers in het kader van de hun verleende concessie of vergunning evenredig zijn met het beoogde doel, de vernederlandsing van het straatbeeld in VlaamsBrabant, of ze een schending uitmaken van het gelijkheidsbeginsel en of de vrijheid van handel en nijverheid zodanig beperkt is dat van een beroepsverbod sprake kan zijn. Men kan stellen dat geen van deze bepalingen geschonden wordt door de opname van taalvereisten. Het gelijkheidsbeginsel vereist vergelijkbare situaties, verhoudingen of personen, een geoorloofd en niet- willekeurig doel, een objectief en redelijk criterium van onderscheid en een maatregel evenredig met het beoogde doel. Het door de gemeente als eigenaars nagestreefde doel is geoorloofd. De vernederlandsing van het straatbeeld in het taalhomogene Nederlandstalige gebied is verantwoord, zeker daar het 406
“Het gebruik van de in België gebruikte talen is vrij.” Zie ook Deel 17: Het eigendomsrecht van het openbaar en privaat domein bij Adviezen van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht waar op de problematiek wordt ingegaan vanuit gezichtspunt van ‘concessie van de openbare dienst’. 408 Advies V.C.T., 29 november 1966, nr. 1744, Taalcodex, II-1029. 409 Advies V.C.T., 17 januari 1967, nr. 1713, Taalcodex, II-1112. 410 Zie ondermeer de adviezen van de V.C.T., 4 april 1967, nr. 1918, Taalcodex, II-1243; V.C.T., 13 juni 1967, nr. 1852, Taalcodex, II-1353. 411 Cf. supra. 412 Cf. Deel III 2°. 407
67
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
territorialiteitsbeginsel meermaals door het Arbitragehof bevestigd werd consument is een geoorloofd doel.
413
. Ook de bescherming van de
Er is een objectief en niet willekeurig criterium van onderscheid, namelijk elkeen die ter gelegenheid van een markt gebruikmaakt van het openbaar domein. Een onderscheid dat pertinent is aan het nagestreefde doel. De opname van taalbepalingen in een marktreglement is evenredig met het beoogde doel: de vernederlandsing van het straatbeeld in Vlaams-Brabant. Deze evenredigheid wordt nog beklemtoond door de beperking van het gebruik van het Nederlands naast het Frans en andere talen, en dit enkel voor de voor de aanduidingen van de producten, de garantiebewijzen en de straatbeeldbepalende reclame voor de op de markt verkochte produkten. Komt de vrijheid van handel en nijverheid door het opnemen van taalbepalingen in het gedrang ? Wellicht niet. De vrijheid van handel en nijverheid kan aan beperkingen worden onderworpen, zolang die niet neerkomen op een beroepsverbod. Dit is hier zeker niet het geval. De gemeente kan deze beperkingen opleggen op basis van haar eigendomsrecht. Ook de Europese regelgeving gaat in deze richting. Taalbepalingen kunnen worden opgenomen ter verdediging van de belangen van de consument. Sinds de aanpassing van de richtlijn kunnen de lidstaten de verkopers van producten verplichten om de verplichte vermeldingen over hun producten in de officiële landstalen te stellen. In het taalhomogene gebied is dit het Nederlands. Enige uitzondering hierop zijn volgens de Europese Commissie die gevallen waar geen vertaling gevonden kan worden, waar de termen heel erg gelijkend zijn en bepalingen als « made in » die iedereen begrijpt.
5. RECLAME LANGS DE WEG A. INLEIDING Indien men over reclame spreekt kan men niet voorbij aan de reclamepanelen die in ruime mate ons straatbeeld mee helpen bepalen. Deze reclame is meestal een goede maatstaf om de overwegende taal van het gebied te kennen. Reclame is er immers op gericht een zo groot mogelijk cliënteel te bereiken. Het onderzoek naar de bevoegdheid inzake reclame is belangrijk voor het project. De vernederlandsing van het straatbeeld wordt er in grote mate door bepaald.
B. DE BEVOEGDHEIDSVERDELING OM OP TE TREDEN IN VERBAND MET RECLAME 1. Vlaamse regering en gemeente De bevoegdheid om verordenend op te treden is toegewezen aan de Koning, in casu de Vlaamse 414 regering, en aan de gemeenten .
2. De provincie De provinciale bevoegdheid is beperkt. De provincie mag niet optreden in het geval er regelgeving van een hogere overheid voor handen is. Zij mag evenmin inbreuk maken op de aan de gemeenten toegewezen bevoegdheden. De vraag daarbij is of de provincie kan optreden indien in de kaderwet de bevoegdheid aan Koning en de gemeenten is gedelegeerd, maar die nog geen regelgeving hebben uitgevaardigd. Door de toewijzing van de bevoegdheid om regelgevend op te treden in verband met reclame aan de Koning en de gemeenten lijkt de provinciale bevoegdheid om rechtstreeks verordenend op te treden uitgesloten. De provincie kan de gemeenten evenwel vragen de overtredingen van de reclamewetgeving door de gemeentelijke politiediensten te laten vaststellen.
413
Arbitragehof, 30 januari 1986, nr. 9 & 10, A.A., 1986 deel I 1°; Arbitragehof, 18 november 1986, nr. 29, A.A., 1986, deel I
2°. 414
Cf. infra.
68
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Uit een onderzoek naar de reclame in de stad Antwerpen bleek immers dat de grote meerderheid van 415 deze reclame op een illegale manier is aangebracht of wordt in stand gehouden. Hoewel er voor de provincie Vlaams-Brabant en de randgemeenten rond Brussel geen cijfers voor handen zijn, laat niets vermoeden dat de situatie daar verschillend zou zijn.
C. DE VERGUNNINGSPLICHT VOOR RECLAME De wetgeving op de stedenbouw en de ruimtelijke ordening 416
De wet van 29 maart 1962 stelde al een vergunning noodzakelijk voorzover de reclame-inrichting beschouwd werd als een bouwwerk. Deze bepaling is tot nu toe behouden. Bij de wijziging van de wetgeving in 1970 werd de vergunningsplicht wel uitgebreid, doch deze wet bevatte geen nieuwe uitdrukkelijke bepalingen in verband met reclame. Wel werd in de artikelen 44 en 45 voorzien in een lijst van handelingen waarvoor geen vergunning of geen advies van een gemachtigde ambtenaar vereist waren. In artikel 59 werden de termen “reclame-inrichting” en “uithangbord” voor het eerst specifiek opgenomen. 417
Het koninklijk besluit van 1971 maakte gebruik van de bepalingen in artikel 44 en 45 om vrijstelling te 418 verlenen voor de als bouwwerk beschouwde reclame-inrichtingen. Een wijziging in 1973 heeft niet kunnen voorkomen dat in tussentijd een grote hoeveelheid reclameborden werd geplaatst. Nadien was het soms onmogelijk vast te stellen of deze reclame-inrichtingen voor of na de wetswijziging waren geplaatst. 419
Tegenwoordig zijn alle reclame-inrichtingen en uithangborden vergunningsplichtig. Ze worden als 420 beschouwd. In het nieuwe stedenbouw- en ruimtelijke-ordeningsdecreet van de bouwwerken Vlaamse regering is dit uitdrukkelijk opgenomen en zelfs uitgebreid naar verplaatsbare en rollende 421 reclame-inrichtingen . Het blijft volgens het nieuwe stedenbouw- en ruimtelijke- ordeningsdecreet voor de Vlaamse regering mogelijk om een lijst van handelingen en werken op te stellen waarvoor geen stedenbouwkundige 422 vergunning vereist is. Men verwijst naar het koninklijk besluit van 16 december 1971 en de 423 wijzigingen die hieraan door de Vlaamse regering zijn aangebracht . De gemeenten hebben wel het recht om via een stedenbouwkundige verordening de vergunningsplichtige werken, handelingen en 424 wijzigingen aan te vullen . In verband met reclame-inrichtingen en uithangborden blijft de mogelijkheid voor het verlenen van tijdelijke vergunningen bestaan. De Vlaamse regering bepaalt in welke gevallen 425 dit noodzakelijk is . Artikel 173 van het nieuwe stedenbouw- en ruimtelijke- ordeningsdecreet bepaalt: “De bouwvergunningen en machtigingen betreffende de reclame-inrichtingen en de uithangborden die voor de inwerkingtreding van dit decreet werden verleend, kunnen vervallen verklaard worden na de inwerkingtreding van dit decreet. De Vlaamse regering kan bepalen wannner deze vervallenverklaring in voege treedt en welke bouwvergunningen en machtigingen voor reclame-inrichtingen en uithangborden niet vervallen. Het verval geeft geen enkele aanleiding tot schadeloosstelling.” Uiteraard is dit artikel een belangrijk instrument in de strijd tegen bestaande maar ongewenste reclameinrichtingen en uithangborden. Voor de reclame-inrichtingen en uithangborden die niet op de lijst worden opgenomen is het noodzakelijk een nieuwe vergunning of machtiging te verkrijgen, in geval de Vlaamse gemeenschap de bestaande vergunningen of machtigingen vervallen verklaart. De Vlaamse gemeenschap kan hier een restrictief beleid voeren waardoor het plaatsen van nieuwe en het 415
Uit een gedetailleerde inventarisatie van de reclame-inrichtingen op het grondgebied van de stad Antwerpen bleek dat ca. 90% van deze borden illegaal geplaatst is zonder enige vorm van, wettelijk noodzakelijke, vergunning. Annex nummer 3. 416 Wet van 29 maart 1962 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening en de stedenbouw, B.S., 12 april 1962. 417 K.B. 16 december 1971 tot bepaling van de werken en handelingen die vrijgesteld zijn ofwel van de bemoeiing van de architect, ofwel van de bouwvergunning ofwel van het eensluidend advies van de gemachtigde ambtenaar, B.S., 19 januari 1972, thans vervangen Vl. Reg. 16 juli 1996, B.S., 1 oktober 1996, gew. 7 januari 1997, B.S., 10 januari 1997 . 418 K.B. van 23 april 1973 tot wijziging van het koninklijk besluit van 16 december 1971 tot bepaling van de werken en handelingen die vrijgesteld zijn ofwel van de bemoeiing van de architect, ofwel van de bouwvergunning ofwel van het eensluidend advies van de gemachtigde ambtenaar, B.S., 20 juni 1973. 419 Art. 99 §1 8° van het decreet van de Vlaamse regering van 6 mei 1999 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening. 420 In de memorie van toelichting staat dat als reclame-inrichtingen of uithangborden moeten worden beschouwd; alle vaste constructies, zoals bijvoorbeeld reclamezuilen, maar ook installaties aangebracht op blinde gevels, voor het aanplakken van affiches. De papieren affiches zelf vallen uiteraard niet onder dit punt. 421 Art. 99 §1 5° d van het decreet van de Vlaamse regering van 6 mei 1999 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening. 422 Art. 99 §2 van het decreet, zie Brussel, 30 oktober 1976, R.W., 1979-80, 2585. 423 Zie de besluiten van de Vlaamse regering van 16 juli 1996, 7 januari 1997 en 4 november 1997. 424 Art. 99 §3 van het decreet. 425 Art. 105 §4 van het decreet.
69
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
bestendigen van oude reclame-inrichtingen en uithangborden bemoeilijkt wordt. Dit zal wellicht tot gevolg hebben dat een groot deel van de Franstalige reclame uit het straatbeeld zou verdwijnen. In artikel 54 van het decreet wordt aan de Koning de bevoegdheid verleend één of meer algemene verordeningen vast te stellen die alle nodige voorschriften bevatten om te voorzien in de gezondheid, de stevigheid en de fraaiheid van de bouwwerken, de installaties en hun omgeving, alsmede hun veiligheid, met name de beveiliging tegen brand en overstroming. Verder kan hij verordenen in verband met de instandhouding, de gezondheid, de veiligheid, de bruikbaarheid en de schoonheid van de wegen, hun toegangen en hun omgeving. In het artikel wordt bepaald dat deze verordeningen betrekking kunnen hebben op de uithangborden en de reclame-inrichtingen. Deze bevoegdheden komen sinds het decreet betreffende de ruimtelijke ordening van 22 oktober 1996 toe aan de Vlaamse 426 regering . Bovendien hebben de gemeenten, via hun college van burgemeester en schepenen de bevoegdheid uitdrukkelijke en schriftelijke vergunningen te verlenen voor het plaatsen van één of meer vaste inrichtingen. Onder vaste inrichting wordt dan verstaan het oprichten van een constructie of het plaatsen van een inrichting, zelfs uit niet duurzame materialen, die in de grond bevestigd is of op de grond steun vindt ten behoeve van de stabiliteit, en die bestemd is om ter plaatse te blijven staan, al 427 kan zij uit elkaar genomen of verplaatst worden . Artikel 99 §3 van het decreet geeft de gemeenteraad de bevoegdheid bouwverordeningen vast te stellen. De gemeenteraad heeft ook de bevoegdheid de algemene verordeningen aan te vullen. Wel dient hij ervoor te zorgen dat de gemeentelijke verordeningen in overeenstemming zijn met de algemene verordeningen.
D. HET KONINKLIJK BESLUIT VAN 14 DECEMBER 1959 WAARBIJ REGELEN WORDEN GESTELD OP HET AANPLAKKEN EN RECLAME MAKEN, B.S., 4 JANUARI 1960. Om te beletten dat commerciële reclame het fraaie uitzicht van de wegen zou schaden had de Koning 428 bij koninklijk besluit een algemeen reglement op commerciële reclame uitgevaardigd. De Koning maakte hierbij gebruik van zijn bevoegdheid gebaseerd op artikel 200 van de wet op de met zegel 429 gelijkgestelde taksen. Sinds de wet van 1962 kan men de grondslag van dit koninklijk besluit ook leggen in de artikelen 59 en 60 van deze wet. Deze artikelen hebben het over een verordeningsbevoegdheid en het koninklijk besluit van 1959 zou aldusdanig beschouwd kunnen worden. Dit koninklijk besluit is van toepassing op alle reclame-technieken in landschappen en langs belangrijke verkeerswegen. Deze belangrijke verkeerswegen bestaan uit de gewest-, provincie- en gemeentewegen. De gemeenten kunnen verordeningen nemen voor reclamebouwwerken die op of over de openbare weg worden aangebracht voor het gebied dat niet onder de algemene verordening van het koninklijk besluit valt. De gemeenten zijn ook bevoegd om regelen vast te stellen met betrekking tot de veiligheid. Dit koninklijk besluit moet gezien worden in samenhang met enkele andere, meer specifieke koninklijke besluiten in verband met landschappen, toeristische verkeerswegen en waterlopen. De laatste versie dateert van maart 1979. Het bestaat nu uit dertien artikelen verdeeld over drie paragrafen. Dit koninklijk besluit zou bekeken kunnen worden als een ‘bouwverordening’ zoals opgenomen in de stedenbouwwet. Daarnaast zijn er de gemeentelijke bouwverordeningen die wellicht de belangrijkste instrumenten voor de regelgeving in verband met reclame-inrichtingen zijn. Sinds de wet van 22 december 1970 behoort deze gemeentelijke bouwverordening tot het wetgevende instrumentarium in verband met de stedenbouwkundige aspecten van reclamewetgeving.
426
Art. 58 Decr. betreffende de ruimtelijke ordening gecoördineerd op 22 oktober 1996, B.S., 15 maart 1996 opgeheven door artikel 171 van het nieuwe decreet op de ruimtelijke ordening en de stedenbouw van 6 mei 1999. 427 Art. 113. 428 K.B. van 14 december 1959 waarbij regelen worden gesteld op het aanplakken en reclame maken, B.S., 4 januari 1960, err., 8 januari 1960. 429 Wet van 29 maart 1962 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening en van de stedenbouw, B.S., 12 april 1962. Zie ook het decr. betreffende de ruimtelijke ordening gecoördineerd op 22 oktober 1996, B.S., 15 maart 1997.
70
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
E. RECLAME-INRICHTINGEN ZONDER VERGUNNING GEPLAATST In geval er reclame-inrichtingen en uithangborden bestaan waarvan het niet zeker is of ze de vereiste 430 bouwvergunning hebben, is volgende procedure te volgen . Ten eerste moet men trachten na te gaan of er een bouwvergunning is en of die nodig is. Dit kan bij de gemeentelijke dienst of bij de Algemene Bouwinspectie van de Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting, Monumenten en Landschappen. Ten tweede moet men nagaan of de reclame-inrichting of het uithangbord valt onder de bepalingen van het K.B. van 14 december 1959. Ten derde is het noodzakelijk de Algemene Bouwinspectie van de Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting, Monumenten en Landschappen op de hoogte te brengen. Ten vierde moet onderzocht worden of er reeds een proces-verbaal is opgesteld en indien dit niet het geval is moet een proces-verbaal worden opgesteld. In dit proces-verbaal moeten de overtreders verhoord worden, en hun voornemens worden weergegeven. De burgerlijke verantwoordelijkheidstaat (in geval van rechtspersoon) en het inlichtingenbulletin moeten bij het proces-verbaal worden gevoegd. Eventueel moeten foto’s worden genomen. Een eventuele kopie van de ministeriële vergunning kan bij het proces-verbaal worden gevoegd.
F. CONCLUSIE Wat kan er met deze wetgeving gedaan worden om het straatbeeld in de provincie Vlaams-Brabant te vernederlandsen? Een strikte toepassing van de reclamewetgeving zou er al toe kunnen leiden dat heel wat reclame verdwijnt. Daar in sommige randgemeenten de meerderheid van de reclameinrichtingen Franstalig zijn, zou dit een verbetering van het straatbeeld kunnen inhouden. Een provinciale omzendbrief naar de gemeenten kan tot gevolg hebben dat die de wetgeving strikter gaan toepassen via vaststellingen door de gemeentelijke politiediensten. Deze omzendbrief baseert zich louter op de vrije wil van deze gemeentebesturen. Ook zou de provincie haar invloed kunnen aanwenden om de wetgeving te veranderen. Zo zou een eventuele provinciale verordeningsbevoegdheid in verband met deze reclame-inrichtingen opgenomen kunnen worden in een eventuele toekomstige aanpassing van het decreet houdende de ruimtelijke ordening en de stedenbouw. 431
Men kan ook denken aan de provinciale commissie voor ruimtelijke ordening die advies kan geven, opmerkingen kan maken of voorstellen kan doen over alle aangelegenheden met betrekking tot de provinciale ruimtelijke ordening, op eigen initiatief of op verzoek van de provincieraad of de bestendige deputatie. Deze commissie is een adviesraad voor ruimtelijke ordening op het provinciale niveau. 432
Ook de bevoegdheid die aan de bestendige deputatie wordt gegeven om de gemeentelijke verordeningen goed te keuren biedt enkele mogelijkheden. Zo zou de bestendige deputatie van de provincie Vlaams-Brabant verordeningen die niet in overeenstemming zijn met de provinciale ruimtelijke structuurplannen kunnen weigeren goed te keuren. Deze bevoegdheid geldt uiteraard enkel voor de verordeningen genomen sinds de inwerkingtreding van het nieuwe decreet.
Voorstel tot aanpassing van de wetgeving De Vlaamse gemeenschap heeft de bevoegdheid om algemene reclameverordeningen uit te vaardigen. Zo zou zij een nieuwe reclameverordening kunnen uitvaardigen die een grotere beperking van de reclamemogelijkheden zou bevatten. De Vlaamse overheid zou ook het bestaande koninklijke besluit kunnen aanvullen of wijzigen. Te denken valt aan een uitbreiding van de vergunningsplicht naar een groter deel van de reclameboodschappen in het straatbeeld. Het koninklijk besluit van 14 december 1959 bevat een opsomming van reclamevormen die niet onder de bepalingen van het koninklijk besluit vallen. De Vlaamse gemeenschap zou kunnen nagaan of niet enkele van deze reclame-vormen toch aan de verbodsbepalingen kunnen worden onderworpen.
430
VAN HOORICK,G., Stedebouw vademecum editie 1997, Deurne, Kluwer Rechtwetenschappen België, 1996, p. 76. Art. 8 e.v. van het decreet. 432 Art. 55 van het decreet. 431
71
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bovendien kan men de bevoegdheid tot het verlenen van reclamevergunningen meer aan de Vlaamse overheid of aan de provincie toebedelen, om zodoende de gemeentelijke bevoegdheid tot het verlenen van vergunningen te vermijden.
72
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
IV NAAR EEN RUIMERE BEVOEGDHEID VAN DE DEELSTATEN IN VERBAND MET DE TAALWETGEVING
73
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
INLEIDING In dit laatste deel wordt onderzocht vanuit welke invalshoeken de taalwetgeving naar de toekomst toe zou kunnen worden aangepast. In eerste voorstel wordt vertrokken vanuit een exclusieve bevoegdheid van de deelstaten om het taalgebruik op hun grondgebied te regelen. In een tweede voorstel wordt de bevoegdheid het taalgebruik te regelen gekoppeld aan de materiële bevoegdheden die de federale staat en de deelstaten bezitten en wordt er verwezen naar het Canadese systeem. In dit voorstel wordt afstand genomen van het in België geldende territorialiteitsbeginsel. Een derde voorstel tot aanpassing van de wetgeving handelt over de volledige overdracht van het organisatie van het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten van de federale staat naar de deelstaten.
1. NAAR EEN RUIMERE BEVOEGDHEID VAN DE GEMEENSCHAPPEN OM HET TAALGEBRUIK TE REGELEN. INLEIDING Artikel 129 § 1 van de Grondwet geeft de gemeenschappen de bevoegdheid om bij decreet het gebruik der talen te regelen voor de bestuurszaken, het onderwijs in de door de overheid opgerichte, gesubsidieerde of erkende instellingen en het bedrijfsleven. De door de gemeenschappen in deze materies genomen decreten hebben kracht van wet in het respectievelijke taalgebied waarvan de gemeenschap deel uitmaakt. Vlaamse decreten genomen op basis van deze bevoegdheid zijn dus van kracht in het Nederlandse taalgebied. Een uitzondering op deze regel vormen echter de gemeenten opgesomd in paragraaf 2 van artikel 129 van de Grondwet. In de in deze paragraaf opgesomde gemeenten wordt het gebruik der talen nog altijd geregeld door de federale overheid via wetten met een bijzondere meerderheid. De federale overheid is dus bevoegd het gebruik der talen te regelen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, het Duitstalige gebied en in de gemeenten met een speciale taalregeling. Verder is de federale overheid bevoegd om voor het gehele land het taalgebruik te regelen voor gerechtszaken en voor handelingen van het ‘openbaar gezag’ die 433 buiten het begrip ‘bestuurszaken’ vallen .
A. VRAAGSTELLING Vraag is of een uitbreiding van de bevoegdheden van de gemeenschappen niet kan leiden tot een transparantere en efficiëntere bevoegdheidsverdeling wat betreft de regeling van het taalgebruik. De bevoegdheden van de gemeenschappen wat betreft de regeling van het taalgebruik zouden op verschillende wijze kunnen worden uitgebreid. Zo kan men zowel denken aan een uitbreiding van de bevoegdheden van de gemeenschappen om het taalgebruik op hun hele grondgebied te regelen, als aan een inhoudelijke verruiming van de bevoegdheden van de gemeenschapen om meer aspecten van het taalgebruik te kunnen regelen. Ook een combinatie van beide invalshoeken behoort tot de mogelijkheden. Een eerste hypothese is deze van een inhoudelijke uitbreiding van de bevoegdheden van de gemeenschappen om het gebruik der talen te regelen. Zo zou men de gemeenschapppen het gebruik der talen op hun grondgebied exclusief kunnen laten regelen, waardoor de bevoegdheid van de federale overheid in deze materie zich zou beperken tot het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (en eventueel de gemeenten met een bijzondere taalregeling). Een tweede hypothese is deze van een koppeling van de materiële bevoegdheidssfeer aan de territoriale. Zou dit geen vergemakkelijking van de bestaande regeling teweegbrengen? Hierdoor zouden zowel de federale overheid als de gemeenschaps- als gewestsoverheden binnen hun materiële bevoegdheidssfeer het taalgebruik exclusief kunnen regelen. Het is deze opvatting die aan de basis ligt van de Canadese taalregeling. De Canadese taalregeling kan dan ook bij de bespreking van deze hypothese als basis dienen. De vergelijking met het Canadese systeem laat immers toe de voor- en nadelen van dit systeem te onderzoeken en de gevolgen van een eventuele overname in België van een soortgelijke taalregeling te behandelen.
433
ALEN,A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, p. 655, nr. 667.
74
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
B. HYPOTHESE I: EEN EXCLUSIEVE BEVOEGDHEID GEMEENSCHAPPEN OM HET TAALGEBRUIK TE REGELEN
VAN
DE
1. Huidige regeling De Grondwet bepaalt aangaande de bevoegdheid om het gebruik der talen te regelen dat de gemeenschapsbevoegdheden in deze beperkt zijn tot bestuurszaken, onderwijs en sociale 434 betrekkingen tussen werkgevers en werknemers .
2. Vraagstelling Vraag is of het niet mogelijk zou zijn de grondwettelijke bevoegdheid van de gemeenschappen uit te breiden tot de bevoegdheid het gebruik der talen te regelen in het taalgebied waartoe de gemeenschappen behoren ook voor andere, zelfs federale, materies. Dit zou er toe leiden dat de Vlaamse en Franse gemeenschap binnen het Nederlandse en het Franse taalgebied het gebruik der talen, met uitsluiting van de federale overheid, zouden kunnen regelen. In het tweetalige gebied kan de federale overheid bevoegd blijven. Voor de gemeenten met faciliteiten zijn er twee mogelijkheden, ofwel blijven ze een uitzonderingsstatuut behouden, ofwel zou het aan de gemeenschap bevoegd om op te treden in het taalgebied toekomen, het gebruik der talen ook in deze gemeenten te regelen.
3. Bevoegdheidsverdeling Vertrekkende vanuit de grondwettelijke indeling van België in taalgebieden en de reeds bestaande exclusieve bevoegdheid van de gemeenschappen om bepaalde aspecten van het gebruik der talen te regelen, lijkt de exclusieve bevoegdheid van de deelstaten een logische stap. Verder kan verwezen worden naar de algemene bevoegdheid van de gemeenschappen wat betreft ‘culturele’ materies. De taal is immers een van de belangrijkste elementen van een cultuur.
4. Voorstel tot aanpassing van de bestaande wetgeving Men zou de grondwettelijke bepalingen kunnen omkeren en vertrekken vanuit de volle bevoegdheid van de gemeenschappen om het gebruik der talen in hun taalgebied te regelen, en uitzonderingen hierop zouden dan uitdrukkelijk in de Grondwet moeten worden vermeld. Om dit te verkrijgen dringt zich een aanpassing van de artikels 30 en 129 van de Grondwet op. Hierdoor zouden de gemeenschappen de bevoegdheid krijgen om op basis van een taaldecreet het gebruik der talen binnen het taalgebied te regelen met uitsluiting van die materies die in de Grondwet uitdrukkelijk onder de bevoegdheid van de federale wetgever zouden blijven vallen. De bevoegdheid van de federale wetgever om het gebruik der talen te regelen zou zodoende zowel materieel als territoriaal kunnen worden beperkt.
a. Materiële bevoegdheidsbeperking Materieel zou men de bevoegdheid kunnen beperken tot die materies die niet aan de gemeenschappen toekomen en waarvoor een federale taalregeling absoluut noodzakelijk is. Momenteel is de federale staat nog bevoegd het taalgebruik te regelen in de wetgeving 436 437 gerechtszaken en het leger .
435
, in
Het is logisch dat de wetgeving in beide landstalen wordt goedgekeurd, bekrachtigd, afgekondigd en bekendgemaakt. Wat betreft het leger en de gerechtszaken is het eveneens logisch dat het gebruik der talen op federaal niveau wordt geregeld, zolang deze materies een federale bevoegdheid zijn.
434
Art. 129 §1 G.W. Wet van 31 mei 1961. 436 Wet van 15 juni 1935. 437 Wet van 30 juli 1938. 435
75
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
b. Territoriale bevoegdheidsbeperking Territoriaal zou men de bevoegdheden van de federale wetgever tot een bepaald grondgebied kunnen beperken. In het meest extreme geval zou deze bevoegdheid zich louter kunnen beperken tot het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een andere, en wellicht politiek haalbaardere bevoegdheidssfeer, zou deze bevoegdheid kunnen uitbreiden tot de gemeenten met faciliteiten. Toch is de volledige bevoegheid van de deelstaten om het taalgebruik te regelen ook in de faciliteitengemeenten logisch verdedigbaar. Het is immers onlogisch dat de Vlaamse en Franse gemeenschap de bevoegdheid hebben het taalgebruik te regelen in het ééntalige gebied, maar dat hierop een uitzondering wordt gemaakt voor enkele gemeenten waarvan het nochthans 438 grondwettelijk vaststaat dat zij tot het ééntalige gebied behoren. Een gebied is immers of ééntalig of het is dat niet. De Duitstalige gemeenschap kan onderworpen blijven aan de uitzonderingsregeling waaronder ze 439 momenteel valt , maar ze zou ook zelf bevoegd kunnen worden gemaakt om het taalgebruik binnen haar territorium te regelen.
5. Conclusie Een exclusieve bevoegdheid van de gemeenschappen om het gebruik der talen op hun grondgebied te regelen kan zeker worden verdedigd. Deze bevoegdheid is nu reeds grotendeels opgedragen aan de gemeenschappen, en de federale bevoegdheid in verband met het taalgebruik is nu reeds de uitzondering op de regel. Het zou dan ook goed zijn dit uitdrukkelijk in de Grondwet op te nemen. Uitzonderingen op deze verruimde exclusieve bevoegdheid van de gemeenschappen zouden moeten worden beperkt en uitdrukkelijk moeten worden opgenomen in de Grondwet.
C. HYPOTHESE II : DE KOPPELING VAN DE BEVOEGDHEID OM HET GEBRUIK DER TALEN TE REGELEN AAN DE MATERIËLE BEVOEGDHEIDSVERDELING TUSSEN DE GEMEENSCHAPPEN, GEWESTEN EN DE FEDERALE OVERHEDEN Inleiding Een andere mogelijke wijze om de taalwetgeving te verfijnen kan erin bestaan de bevoegdheid omhet gebruik der talen te regelen, te koppelen aan de algemene bevoegdheden van de verschillende overheden. Zodoende zou de bevoegdheid om het taalgebruik te regelen een accessoire, bevoegdheid 440 uitmaken gevoegd bij de ‘exclusieve’ bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten . De regeling van het taalgebruik wordt een intrinsiek deel van de materiële bevoegdheden van de deelstaten. Deze regeling zou de taalwetgeving kunnen vergemakkelijken daar zij de regeling kan volgen van de algemene bevoegdheidsverdeling tussen de federale staat en de deelstaten. Deze koppeling van bevoegdheden gaat uit van een federale staat en deelstaten met exclusieve materiële bevoegdheden. 441
Een vergelijking met Canada dringt zich hierbij op. Het Canadese systeem vertrekt immers vanuit bovenstaande bevoegdheidskoppeling wat betreft de regeling van het taalgebruik. Net zoals België is Canada een federale staat met meerdere taalgroepen. Toch zijn er ook duidelijke verschillen tussen beide federale staten waardoor een integrale overname van de Canadese uitgangspunten in België niet tot een echt transparante regeling van het taalgebruik kan leiden. De voornaamste reden hiervoor is onze ingewikkelde grondwettelijke structuur met meerdere soorten deelstaten en het vasthouden aan het territorialiteitsprincipe.
438
Art. 4 G.W. & artt. 7 & 8 Wet taalgebruik in bestuurszaken. De Duitstalige gemeenschap heeft momenteel geen bevoegdheid om het taalgebruik te regelen. Het is de federale wetgever die momenteel bevoegd is aldaar het gebruik der talen te regelen. Zie artikel 130 G.W. 440 België kent een systeem van exclusieve bevoegdheden voor federale staat en deelstaten. Zie ALEN, A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, p. 277, nr. 303 & p. 340, nr. 366 e.v. 441 Voor de respectieve bevoegdheidssferen van de federale en provinciale overheden zie artt. 91 & 92 Consitution Act van 1867 en artt. 30 & 31 Victoria C.3 (vroegere Britisch North America Act.) 439
76
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
1. Twee soorten deelstaten Een moeilijkheid bij de overname van de Canadese taalregelingsbevoegdheid is het bestaan van twee soorten deelstaten. Anders dan in Canada waar het grondgebied enkel is ingedeeld in provincies kent België zowel gemeenschappen als gewesten met elk hun eigen grondgebied en hun eigen bevoegdheden.
a. Geografisch verschil Er bestaat een verschil tussen de territoriale bevoegdheidssfeer van de gemeenschappen en de 442 gewesten . Ze overlappen elkaar grotendeels maar niet helemaal, waardoor een absolute koppeling van beide bevoegdheden in Brussel en Duitstalig België tot onduidelijkheden zou kunnen leiden. Een consequente koppeling van beide bevoegdheidssferen zou immers betekenen dat op één zelfde grondgebied drie verschillende taalregelingen van toepassing zouden zijn. Een voor de federale diensten en bevoegdheden, één voor de gemeenschapsdiensten en -bevoegdheden en één voor de gewestelijke diensten annex bevoegdheden.
b. Gewestbevoegdheden Naast de de overlappende territoriale bevoegdheidssfeer van gemeenschappen en gewesten is er ook het probleem van de gewestbevoegdheden. Momenteel zijn de gewesten niet bevoegd voor taalgebruik en zelfs niet voor ‘culturele aangelegenheden’ in het algemeen. Deze bevoegdheid is verdeeld tussen de federale overheid en de gemeenschappen. Dit wil zeggen dat van beide soorten deelstaten het de gemeenschappen zijn die bevoegd zijn voor ‘culturele aangelegenheden’ en meer bepaald de taal en 443 (een deel van) het taalgebruik . Om de gewesten eveneens bevoegd te maken in deze materie zou het noodzakelijk zijn de bevoegdheid van de gewesten uit te breiden met de bevoegdheid het taalgebruik te regelen voor de bevoegdheden die tot haar materiële bevoegdheidssfeer behoren. Om deze gewestbevoegdheden te verruimen is een aanpassing van de Grondwet en de Bijzondere Wet op de Hervorming van de Instellingen noodzakelijk. Een ander probleem is dat van de bevoegdheid over de gemeenten en provincies. Momenteel bestaan de eigen bevoegdheden van deze gedecentraliseerde besturen via federale wetgeving. Bij een consequente koppeling van bevoegdheidssferen zou dit betekenen dat de federale overheid bevoegd zou zijn om het taalgebruik in gemeenten en provincies te regelen zolang de deelstaten in deze de bevoegdheid van de federale overheid niet hebben overgenomen. Hierna wordt ervan uitgegaan dat deze bevoegdheid aan de deelstaten is overgedragen.
c. In Vlaanderen en het Waalse Gewest In Vlaanderen en het Waalse Gewest zou deze regeling wellicht voor de minste problemen zorgen, omdat hier de gemeenschap en het gewest grotendeels samenvallen. Hierdoor zou men een zelfde taalregeling op beide niveaus kunnen hanteren waardoor slechts twee taalregelingen zouden moeten worden gebruikt.
d. In Duitstalig België en Brussel In Duitstalig België en Brussel ligt deze regeling moeilijker. 1. Duitstalig België 444
De Duitstalige gemeenschap is momenteel niet bevoegd om het gebruik der talen te regelen . Het voorgestelde model zou daarom een uitbreiding van de bevoegdheden van de Duitstalige gemeenschap noodzakelijk maken. In de verklaring tot herziening van de Grondwet van 12 april 445 1995 werd er reeds een eerste stap gezet via de opname van een artikel 130 van de Grondwet waarin de Duitstalige gemeenschap bevoegd zou worden voor het taalgebruik in het onderwijs. 442 Zie artikels 1 to 5 G.W.; voor een meer uitgebreide dissertatie over de territoriale bevoegdheidssfeer van gemeenschappen en gewesten Alen,A., Handboek van het Belgisch Staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, p. 37-40, nr. 42. 443 Artt. 127 & 130 G.W.; art. 4 BWHI. 444 Art. 130 G.W. 445 B.S., 12 april 1995.
77
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Het Waalse gewest zou bevoegd blijven het taalgebruik te regelen voor de diensten en bevoegdheden die onder zijn inhoudelijke bevoegdheden vallen. 2. Brussel In het Brussels Hoofstedelijk Gewest is momenteel de federale wetgever bevoegd om het gebruik der talen te regelen. Bij een koppeling van de inhoudelijke bevoegdheden van het gewest aan de bevoegdheid om het gebruik der talen te regelen, is er een uitbreiding van de gewestbevoegdheden noodzakelijk. 446
De Vlaamse, Franse en verenigde gemeenschapscommissies zouden dan bevoegd worden om het taalgebruik te regelen voor die materies waarvoor zij respectievelijk bevoegd zijn in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Vlaamse en Franse gemeenschapscommissies zouden dezelfde regeling 447 kunnen volgen als de Vlaamse en Franse gemeenschap, de verenigde gemeenschapscommissie zou wellicht een aparte regeling volgen. Eventueel zou deze regeling dezelfde regeling kunnen volgen als deze van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of van de federale overheid. 3. In de faciliteitengemeenten In de gemeenten met faciliteiten zou er een duidelijkere bevoegdheidsverdeling komen. Het gebruik der talen zou geregeld worden door de materieel bevoegde overheid. In de randgemeenten zou dit betekenen de Vlaamse taalregeling voor de bevoegdheden en diensten die onder de Vlaamse gemeenschap en het Vlaamse gewest vallen, en de federale regeling voor de bevoegdheden en diensten die onder de federale overheid sorteren. Uiteraard zou deze regeling voor de gemeenten in het Franse taalgebied met faciliteiten voor Nederlandstaligen het omgekeerde betekenen. OPMERKING: In het kader van het medebewind voert de gemeentelijke (en provinciale) overheid taken uit die haar door de federale wetgever worden opgedragen. In geval het gaat over medebewind voert de gemeentelijke overheid in feite louter de beslissingen van de federale overheid uit. Ook de gewest448 en gemeenschapsoverheid dragen aan de gemeenten en provincies taken van medebewind op. Daar deze opgedragen taken onder de federale overheid vallen zouden zij ook onder de federale taalbepalingen vallen. Om ervoor te zorgen dat dezelfde gemeentelijke diensten niet aan twee verschillende taalregelingen onderworpen zouden zijn is het nodig dat aparte diensten worden opgericht of binnen de gemeentelijke diensten georganiseerd die, wat betreft deze ‘federale taken’ een tweetalige dienstverlening zouden kunnen verlenen. Wellicht zal een toekomstig nieuw gemeentedecreet wat betreft deze taken duidelijkheid brengen.
2. Gelijkenissen en verschillen met de Canadese taalwetgeving die als basis kunnen dienen voor veranderingen en aanpassingen van de Belgische taalwetgeving a. Gelijkenissen 1. Bevoegdheden van de deelstaten Gelijkenissen tussen België en Canada bestaan zeker, daar de provincies in Canada, net als de gewesten en gemeenschappen in België, vele bevoegdheden hebben die dicht bij de bevolking staan. Wanneer het de deelstaten zijn die de bevoegdheid hebben om het taalgebruik te regelen, is de impact ervan duidelijk zichtbaar, vb. onderwijs. 2. Gebruik van beide landstalen Net zoals in Canada is in België het gebruik van beide landstalen opgelegd voor de (federale en deelstaat-) wetgeving, justitie (anders dan in Canada in België enkel nog federaal) en federale overheidsdiensten.
446 De Vlaamse en Franse gemeenschapscommissies zijn gezien hun bevoegdheden vooral ‘verlengstukken’ van de Vlaamse en Franse gemeenschap voor de uitoefening van hun bevoegdheden in Brussel-Hoofstad. Zie artt. 166 § 3 1° & 2° G.W. en 64 §1, 65 & 66 Bijz. W. Brussel. 447 Voor haar bevoegdheden zie artt. 166 §3 3° G.W. en 64 §§ 3 & 4 Bijz. W. Brussel. 448 Bv. Ruimtelijke ordening, milieu, bibliotheken,…
78
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
3. Faciliteiten in de deelstaten voor anderstaligen Ook in de Canadese provincies waar een deel van de bevolking een andere taal spreekt kent men faciliteiten toe aan de anderstalige inwoners. In Québec hebben te Engelstaligen faciliteiten bij de 449 dienstverlening door provinciale overheidsdiensten. Deze faciliteiten worden verkregen door een éénmalige aanvraag aan de provinciale overheidsdiensten te richten. Deze vraag dient niet telkenmale 450 te worden herhaald . In de België lijkt het geven van faciliteiten aan anderstaligen, gezien het geringe aantal anderstaligen in de deelstaten in verhouding tot hun bevolking, niet noodzakelijk. Een uitzondering hierop is Duitstalig België waar zeker faciliteiten voor Duitstaligen moeten voorzien zijn om de communicatie met het Waalse Gewest vlot te laten verlopen. Anderzijds moeten er in Duitstalig België faciliteiten komen voor Franstaligen in hun verhoudingen met de Duitstalige gemeenschap.
b. Verschillen 1. Verschillende soorten deelstaten Door het bestaan van verschillende soorten deelstaten is een overname van het goed werkende Canadese systeem wellicht moeilijk. De overname van het Canadese systeem zou in België een grotere verfijning van de taalwetgeving kunnen teweegbrengen indien men in België zou uitgaan van een systeem met één soort deelstaat in plaats van twee. Dit zou immers leiden tot een eenvoudigere bevoegdheidsverdeling wat betreft taalgebruik. Hoewel hiervoor nog geen concrete aanwijzingen bestaan, gaan er steeds meer stemmen op om het Belgische federale model te organiseren rond twee grote deelstaten, een Nederlandstalige en een Franstalige. 2. Personaliteit tegenover territorialiteit Bovenstaande regeling zou het in België aanvaarde territorialiteitsbeginsel verlaten. De federale wetgever zou immers, net zoals in Canada, voor zijn materiële bevoegdheden ook in het Nederlandse, Franse en Duitse taalgebied de twee- of zelfs drietaligheid van zijn diensten moeten verzekeren. Net zoals in Canada zou zij dit echter slechts moeten doen indien de vraag ernaar in een bepaalde regio 451 significant is of een tweetalige dienstverlening noodzakelijk is. Het Canadese systeem vertrekt dus vanuit een personaliteitsbeginsel voor de regeling van het taalgebruik. 3. Taalkaders voor ambtenaren Anders dan Canada werkt België in de federale overheidsdiensten met taalkaders. Wellicht is dit een van de elementen in de taalwetgeving die in België beter geregeld is dan in Canada. In Canada is de federale overheid verplicht ambtenaren van beide taalgroepen in dienst te nemen, doch het indienststellingsquotum is niet louter gebaseerd op een proportionele verdeling tussen de taalgroepen, maar houdt rekening met de verdiensten en kwalificaties van de ambtenaar. Wel zijn er aan bepaalde functies in de federale administratie taalkennisvereisten verbonden. 4. Afdwingbaarheid van de taalwetgeving via strafbepalingen Een ander opvallend verschil met de Belgische taalwetgeving is de afdwingbaarheid van de Canadese 452 453 taalwetgeving via juridische weg en dit zowel op het federale als provinciale niveau. In verband met de juridische afdwingbaarheid van de taalwetgeving zou het nuttig zijn enkele elementen uit het Canadese systeem over te nemen.
449
Artt. 14-29 Charte de la langue française. In tegenstelling tot de omzendbrief van minister Peeters in Vlaanderen. 451 Sinds 1994 heeft men in Canada een systeem ontwikkeld om te bepalen of de vraag naar tweetaligheid wel voldoende significant is om alle dienstverlening in het gehele land in twee talen te laten verlopen. Meestal is dit afhankelijk van de hoeveelheid anderstaligen, de vraag naar overheidsdiensten in een andere taal of andere factoren die als doorslaggevend worden beschouwd om alle diensten tweetalig te maken. Zie X, Nouvelles perspectives Canadiennes, lois linguistiques du Canada annotées, Québec, Ministère des travaux publics et des services gouvernementaux, p. 173 e.v. 452 Part. 8,9 & 10 Official Languages Act. 453 In de provincie Québec is de ‘Commission de protection de la langue française’ belast met de toepassing van de taalwetgeving. Na haar bemiddelingspoging wordt de zaak doorgezonden naar de procureur-generaal. Zie 1993, c. 40, a. 54; c. 24, a. 17; & X., Nouvelles perspectives canadiennes, lois linguistiques du Canada annotées, Québec, Ministère des Travaux publics et des Services gouvernementaux, 1998, nr. 158 e.v. 450
79
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
De kracht van een taalwetgeving ligt immers in de afdwingbaarheid ervan. Het opnemen van strafbepalingen en vervolgingsmogelijkheden in de taalwetgeving geeft een sterk signaal aan de eventuele overtreders. In België is de taalwetgeving slechts in beperkte mate afdwingbaar. De opname van strafbepalingen in de taalwetgeving lijkt geen onoverkomelijk probleem. In geval er een wet bestaat, is het aanvaardbaar dat die, in geval van overtreding, afdwingbaar is via strafbepalingen. De vervolging en berechting zou door de gewone parketten en strafrechtbanken kunnen gebeuren. Een uitbreiding van de bevoegdheden van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht lijkt wegens haar politieke samenstelling niet mogelijk. 5. Taalbepalingen in de economische sfeer De in Québec succesvolle bepalingen in verband met commerciële affichage en reclame stuiten in een Belgische context op artikel 30 van de Grondwet. In België is het gebruik van talen door particulieren vrij. Om soortgelijke bepalingen in de Belgische wetgeving in te voeren is een grondwetswijziging 454 455 en Europese regels die vereist. Bovendien dient er gewezen te worden op de internationale beperkingen van de vrije meningsuiting verbieden. 6. Bevoegdheid in verband met gedecentraliseerde besturen De provincies in Canada zijn exclusief bevoegd wat betreft de gemeentes. In België vallen de gemeentes en provincies nog onder de federale overheid. De bevoegdheid om het taalgebruik op deze niveaus te regelen is dan ook erg verschillend in beide landen.
3. Conclusie De federale overheid, de gemeenschappen en gewesten zouden binnen hun materiële en territoriale bevoegdheidssfeer het taalgebruik zelf kunnen regelen. De eventuele uitzonderingen hierop kunnen dan uitdrukkelijk worden bepaald(vb. Brussel-Hoofdstad). Provincies en gemeenten moeten uitmaken welke bevoegdheden zij uitoefenen en de toepasselijke taalregeling toepassen. In geval de voorgestelde regeling zou worden gevolgd, lijkt het dat zij gemakkelijk zou kunnen worden 456 gekoppeld aan de nu reeds bestaande accessoire bevoegdheden . Deze accessoire bevoegdheden zijn immers middelen die het mogelijk maken ten aanzien van de materiële bevoegdheden een 457 coherent en samenhangend beleid te voeren . Het grote voordeel van de koppeling van de bevoegdheid om het taalgebruik te regelen aan de materiële bevoegdheden van de deelstaten bestaat erin dat in geval de materiële bevoegdheden van de deelstaten verruimd worden, automatisch ook de bevoegdheid tot regeling van het taalgebruik vergroot. Met andere woorden elke bevoegdheid die van het federale niveau naar het deelstaatsniveau verhuist brengt de overheveling met zich mee ook het taalgebruik voor deze bevoegdheid te regelen. Het Belgische federale model is een centrifugaal model. Dit houdt in dat de bevoegdheden van de deelstaten in de toekomst wellicht zullen uitbreiden ten koste van het federale niveau. Deze uitbreiding zou op lange termijn leiden tot een grotere bevoegdheid van de deelstaten om het taalgebruik te regelen.
D. OVERDRACHT VAN DE BEVOEGDHEID OM HET ADMINISTRATIEF TOEZICHT IN DE RANDGEMEENTEN UIT TE OEFENEN VAN HET FEDERALE NAAR HET VLAAMSE NIVEAU Een minder verregaande bevoegdheidsuitbreiding van Vlaanderen in verband met de taalwetgeving zou de uitbreiding zijn van de bevoegdheid om het administratief toezicht in de randgemeenten (en Voeren) te regelen.
454 Vaststelling door de UNO-commissie van de rechten van de mens van 31 maart 1993 die delen van de Canadese beperkingen op het taalgebruik strijdig oordeelde met het recht van vrije meningsuiting. 455 Art. 10 EVRM 456 Zie artikel 6 e.v. BWHI. 457 ALEN, A., Handboek van het Belgisch staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1995, p. 349 e.v., nr. 373 e.v.
80
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
1. Bevoegdheidsverdeling in verband met de organisatie van het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten De bevoegdheid om het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten te organiseren is nog 458 steeds een federale bevoegdheid . Deze regeling vormt een uitzondering, aangezien buiten de randgemeenten (en Voeren) deze bevoegdheid, in Vlaanderen, toekomt aan het Vlaamse gewest.
2. Bevoegdheidsverdeling in verband met de uitoefening van het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten De uitoefening van het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten behoort wel reeds tot de 459 bevoegdheid van de Vlaamse overheid .
3. Bevoegdheidsverdeling in verband met de organisatie en uitoefening van het specifiek administratief toezicht In verband met het specifiek administratief toezicht in de randgemeenten geldt dezelfde regeling als 460 voor de andere gemeenten van het Vlaamse gewest . Het Vlaamse parlement is bevoegd voor de organisatie en de gewestregering belast met de uitoefening van het specifiek toezicht. Handelingen waarvoor de federale of gemeenschapswetgever bevoegd is en waarvoor een specifiek toezicht is 461 georganiseerd, vormen hierop een uitzondering .
4. Het streven van de Vlaamse overheid naar een homogeen bevoegdheidspakket in verband met de organisatie van het gewoon administratief toezicht a. Vlaams streven Vanuit de rechtsleer wordt gesteld dat het in een federale staat tot aanbeveling strekt bevoegdheidspaketten zodanig samen te stellen dat ze een gehele materie aan één bepaalde overheid 462 toewijzen . Een nevengeschikte staatsstructuur kan immers niet behoorlijk functioneren als de 463 onduidelijkheid in de bevoegdheidspaketten niet wordt weggewerkt . In verband met het administratief toezicht op de gemeenten is er evenwel geen sprake van een globale toewijzing van de bevoegdheid aan de gewesten om het administratief toezicht te organiseren in alle gemeenten van hun grondgebied. 464
Om deze reden streeft de Vlaamse overheid naar homogene bevoegdheidspaketten. Zij beoogt de overdracht van de bevoegdheid om het gewoon administratief toezicht te organiseren in de randgemeenten (en Voeren) van de federale naar de Vlaamse overheid. Zo stelde de minister-president in de discussie over een verdere staatshervorming: ”Homogene bevoegdheidsuitoefening betekent dat men verantwoordelijk is voor het gehele grondgebied. De Vlaamse regering moet dan ook bevoegd worden voor de organisatie van het admnistratief toezicht in de Brusselse rand en Voeren. Ook de faciliteitenregeling kan op gewestelijk vlak behartigd worden. Een democratische rechtsstaat moet voldoende sterk zijn om regels vast te stellen voor al haar inwoners.” De Vlaamse regering is niet bevoegd om haar bevoegdheid in deze materie unilateraal uit te breiden. Deze bevoegdheid is aan de federale overheid toegekend. Het is dan ook belangrijk na te gaan wat de bedoeling was van de ‘nationale’ wetgever bij de totstandbrenging van deze uitzondering.
b. De parlementaire voorbereiding van artikel 7 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 De eerste minister stelde bij de bespreking van de bijzondere wet op de hervorming van de instellingen van 8 augustus 1980 in verband met artikel 7:”De voor de provincie Brabant gemaakte uitzondering 458
Art. 7, 2° lid, 2° BWHI. Art. 7 , 1°lid, BWHI. 460 Art. 7, 1° lid, b, BWHI. 461 MAST,A., DUJARDIN,J., VAN DAMME,M. & VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch Administratief recht, Deurne, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, p. 410, nr. 431. 462 NAGELS,G.,”communautaire conflicten in België” in Systemen voor beheersing van conflicten tussen de Staat, de gemeenschappen en de gewesten. Het arbitragehof en het overlegcomité Regering-Executieven, Brugge, Die Keure, 1984. 463 Cueleers, J., op het congres Nieuwe perspectieven inzake gewestvorming., Brussel, Politologisch instituut, 1984. 464 Zie ‘Algemeen kader en doelstellingen van het actieplan voor de Vlaamse Rand’, 10 mei 1995, punt 3.6.7., http://www.vlaanderen.be/ned/sites/overheid/beleidsdoc/rand/n_03_06.htm 459
81
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
slaat alleen op het gewone en niet op het specifieke toezicht; een amendement in die zin is door de 465 regering in de plenumvergadering van de senaat ingediend. Die uitzondering is tijdelijk. ” Bij de artikelsgewijze bespreking wordt er gesteld:”De eerste minister preciseert dat bij wijze van overgangsmaatregel, de uitzondering vermeld in artikel 2, geldt zolang de grenzen van de gewesten niet definitief zijn vastgesteld. De uitzondering heeft alleen betrekking op a) van artikel 7. De uitzondering is dus in de tijd beperkt en heeft betrekking op de gemeenten vermeld in artikel 7 en 8 466 van de wetten op het taalgebruik in bestuurszaken, voor het gewoon administratief toezicht. ” De uitspraken van de eerste minister zijn overduidelijk. Blijkbaar is het de bedoeling geweest deze bevoegdheid aan de gewesten over te dragen. Deze overdracht zou de bevoegdheidsverdeling wat betreft het administratief toezicht in de randgemeenten verduidelijken en een verfijning van de taalwetgeving mogelijk maken.
5. Conclusie Het zou logisch zijn dat de gewesten, wat betreft het gewoon administratief toezicht, ten opzichte van al de op hun grondgebied gelegen gebieden dezelfde bevoegdheden zouden kunnen uitoefenen. Praktisch gezien zou deze bevoegdheidsoverdracht het bestuurlijk toezicht in het Vlaamse gewest vergemakkelijken. Het zou ook het logische uitvloeisel zijn van de tijdelijke aard van deze uitzondering. Om deze bevoegdheidsuitbreiding mogelijk te maken is een bijzondere wet noodzakelijk immers om een verruiming van de bevoegdheden van de gewesten.
467
. Het gaat
465
Parl. St. Kamer, 1979-1980, 627, n 10, p. 3. Parl. St. Kamer, 1979-1980, 627, n 10, p. 114. 467 Zie advies van R.v.St. Parl. St. Kamer, 442, (1985-1986), nr. 2 466
82
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 1 CULTUURBELEID WAAROM EEN CULTUURBELEID? Een goed uitgebouwd cultuurbeleid zorgt ervoor dat de integratie van buitenlanders en anderstalige Belgen tot stand komt. Het is immers pas wanneer iemand in contact komt met een vreemde cultuur, wanneer hij deze kent en begrijpt, dat er een interesse voor deze cultuur kan ontstaan. Daar de kennis van de taal één van de sleutels is tot een vreemde cultuur, is het zeer belangrijk dat men tracht deze taal te bevorderen en het aanleren ervan aan te moedigen. Maar taal is niet het enige middel om mensen vertrouwd te maken met een cultuur. Ook andere culturele activiteiten kunnen ervoor zorgen dat iemand zich meer gaat interesseren voor een cultuur en pas nadien overgaat tot het aanleren van de taal die bij deze cultuur hoort. Hierdoor wordt de impuls tot integratie op een andere wijze gegeven. Hoevelen gaan er immers niet eerst meermaals vreemde landen bezoeken, hun culturele erfgoed bewonderen voor men de taal gaat aanleren? Het is vanuit deze twee basisprincipes dat een cultuurbeleid kan ingeschakeld worden in de taalkundige integratie van vreemdelingen en Franssprekende Belgen in de Vlaamse rand rond Brussel.
PROVINCIALE BEVOEGDHEID 468
De bevoegdheid om inzake cultuur op te treden heeft de provincie op basis van artikel 162 van de Grondwet. Dit artikel geeft de provincie de bevoegdheid om op te treden in alle materies die zij van provinciaal belang acht. Op grond van deze bevoegdheid kan ze eveneens overgaan tot het subsidiëren van culturele projecten in de provincie, en meer bepaald in de Vlaamse randgemeenten. Deze bevoegdheid is niet aan de provincie ontnomen op basis van een exclusieve bevoegdheidstoewijzing van culturele materies aan een andere overheid. Op cultureel niveau werkt de provincie Vlaams-Brabant samen met de Vlaamse gemeenschap.
PROVINCIAAL CULTUURBELEID In het reglement tot subsidiëring van provinciale en regionale federaties van zang-, muziek- en toneelverenigingen is er geen bepaling aanwezig met betrekking tot de te spelen stukken. In artikel 9 469 §1 van het subsidiereglement wordt er alleen gevraagd een algemeen programma van de activiteiten van het komende kalenderjaar op te geven. De provincie heeft in haar subsidiereglement nergens een bepaling opgenomen die bepaald heeft waaruit deze activiteiten dienen te bestaan om voor subsidie in aanmerking te komen. De provincie zou een artikel kunnen invoeren dat bepaald dat ten minste een derde of de helft van alle te spelen stukken van Vlaamse of Nederlandstalige origine moeten zijn. Een zodanige bepaling zou het culturele leven een ruimer Vlaams of Nederlandstalig karakter kunnen geven. 470
Ook in het provinciaal reglement ter ondersteuning van het plaatselijk amateurtoneel kan men bijkomende bepalingen invoegen. Ook hier ziet men weinig inhoudelijke bepalingen over de te spelen toneelstukken. De provincie bepaalt enkel dat de stukken niet in strijd mogen zijn met de wetten van 471 het land en de goede zeden, verder dienen er enkel vier sprekende rollen te zijn . De door de provincie kwaliteitstoetsen.
gegeven
subsidies
worden
toegekend op basis van driejaarlijkse
Deze beoordeling gebeurt door een onafhankelijke door de provincie samengestelde jury. De provincie zou eventueel kunnen bepalen dat het voor de jury te spelen stuk, om voor subsidie in aanmerking te kunnen komen, oorspronkelijk in het Nederlands geschreven moet zijn. Een andere mogelijkheid is om subsidies te verhogen indien het gaat over een toneelstuk geschreven in het Nederlands.
468 Mast zegt hierover:Tot het domein van het provinciaal belang worden gerekend…,de bevordering van het cultuurleven,… in MAST,A., DUJARDIN,J., VAN DAMME,M., VANDE LANOTTE,J., Overzicht van het Belgisch Administratief Recht, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, 1996, nr. 353, p. 350. 469 Reglement tot subsidiëring van regionale en provinciale federaties van zang-, muziek-,en toneelverenigingen in VlaamsBrabant. Provincieraadsbesluit van 16 september 1975, Bestuursmemoriaal 20 oktober 1975. 470 Reglement ter ondersteuning en ter aanmoediging van het plaatselijk amateurtoneel. Besluit van de bestendige deputatie 9 maart 1979 471 Art. 3 reglement ter ondersteuning en ter aanmoediging van het plaatselijk amateurtoneel.
83
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
472
Ook amateur-muziekverenigingen worden door de provincie gesubsidieerd . Men stelt vast dat de provincie reeds een bepaling in het subsidiereglement heeft opgenomen die de muziekvereniging verplicht om ten minste één stuk te spelen van een Belgische componist. Dit stuk moet gespeeld worden op het provinciale tornooi waar het niveau van de muziekvereniging wordt gecontroleerd. Het is op basis van de kwalificatie gekregen op dit tornooi dat de provinciale subsidie voor de volgende drie jaar wordt bepaald. Hoewel men dus kan vaststellen dat de provincie het spelen van ten minste één stuk van een 473 Belgische componist verplicht stelt , lijkt het mogelijk om deze bepaling te verruimen. Men zou misschien meer Belgisch-Nederlandstalige stukken verplicht kunnen stellen of de subsidie verhogen voor verenigingen die uitsluitend door een Nederlandstalige componist geschreven stukken spelen, enz… 474
Ook de koren in de provincie Vlaams-Brabant kunnen genieten van provinciale subsidies . Men kan vaststellen dat de provincie geen voorwaarden heeft gesteld voor de keuze van de stukken die door de koren moeten gezongen worden. Alleen is in het reglement opgenomen dat minstens één van de 475 stukken die moeten gezongen worden door de provincie zelf wordt opgelegd . De provincie zou systematisch een Nederlandstalig werk kunnen opleggen. Een andere mogelijkheid is te bepalen dat ook ten minste één van de twee of drie door de koren zelf voorgestelde stukken een Nederlandstalig stuk zou zijn of een stuk van een Nederlandstalige componist. De provincie zou in al deze reglementen nog verder kunnen gaan. Zo zou zij ook gedurende de gesubsidieerde periode verplicht een bepaald percentage Nederlandstalige stukken kunnen opleggen. 476
Sociaal-culturele projecten in de provincie Vlaams-Brabant worden door de provincie gesubsidieerd. Het gaat om al dan niet tijdelijke organisaties die over een bepaald thema een sociaal-cultureel project willen organiseren. Deze projecten dienen voldoende uitstraling te bezitten en aan enkele kwalitatieve voorwaarden te voldoen. 477
De projecten worden door de provincie in twee categorieën onderverdeeld . Een eerste categorie bestaat uit de zogenaamde A-projecten die twee derde van de uitgetrokken subsidies kunnen verdelen, en de B-projecten die één derde van het beschikbare geld kunnen besteden. De A-projecten zijn de projecten die voldoen aan de prioritaire beleidsaccenten van de bestendige deputatie. De bestendige deputatie zou de ontwikkeling van het Vlaams en Nederlandstalig karakter van de provincie kunnen beschouwen als prioritaire accenten van het beleid. Langs deze weg zou het voor de organisaties interessanter worden sociaal-culturele activiteiten met deze doelstellingen te starten in de provincie. 478
In welke mate soortgelijke bepalingen kunnen ingevoerd worden voor de toegepaste en 479 beeldende kunst is nog niet onderzocht. Ook hier zou een bepaling kunnen opgenomen worden die de kunstenaars aanmoedigt de Vlaams-Brabantse eigenheid in hun kunst te verwerken. Hetzelfde kan overgenomen voor het reglement van de provinciale prijs voor muziekcompositie
480
.
481
In het reglement van de provinciale prijs voor letterkunde kan men een bepaling opnemen dat de ingezonden werken slechts in aanmerking komen voor de prijs als zij in het Nederlands geschreven zijn.
472
Reglement betreffende de provinciale tornooien voor amateurmuziekverenigingen. Provincieraadsbesluit 19 november 1996, Bestuursmemoriaal 20 december 1996. Art. 9 van het reglement betreffende de provinciale tornooien voor amateurmuziekverenigingen. 474 Reglement betreffende de provinciale tornooien voor koren. Provincieraadsbesluit 19 november 1996, Bestuursmemoriaal 20 december 1996. 475 Art. 9 van het reglement betreffende de provinciale tornooien voor koren. 476 Reglement tot subsidiëring van sociaal-culturele projecten in Vlaams-Brabant. Provincieraadsbesluit 19 november 1996, Bestuursmemoriaal 20 december 1996. 477 Art. 5 van het reglement tot subsidiëring van sociaal-culturele projecten in Vlaams-Brabant. 478 Reglement van de provinciale prijs voor toegepaste kunst. Provincieraadsbesluit 16 juni 1998, Bestuursmemoriaal 20 augustus 1998. 479 Reglement ven de provinciale prijs beeldende kunsten. Provincieraadsbesluit 16 juni 1998, Bestuursmemoriaal 20 augustus 1998. 480 Reglement van de provinciale prijs voor muziekcompositie. Provincieraadsbesluit 16 juni 1998, Bestuursmemoriaal 20 augustus 1998. 481 Reglement van de provinciale prijs voor letterkunde. Provincieraadsbesluit van 16 juni 1998, Bestuursmemoriaal 20 augustus 1998. 473
84
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
482
In het reglement van de provinciale prijs voor historisch onderzoek is er reeds een duidelijke bepaling over de inhoud en de taal van het onderzoek. Om voor de prijs in aanmerking te komen dient het te gaan om een Nederlandstalig werk over een aspect van de geschiedenis van de toenmalige provincie Brabant. 483
De andere elementen van het provinciaal cultureel beleid laten minder ruimte om specifieke bepalingen in verband met de Vlaams-Nederlandstalige cultuur op te nemen in de onderscheiden provinciale reglementen. Toch dienen ook deze onderdelen van het cultuurbeleid opgenomen te worden in het breder perspectief van de bevordering van het Nederlandstalig karakter van de provincie. Ook het behoren tot het Nederlandse taalgebied dient prominent naar voren te worden geschoven in het cultuurbeleid van de provincie.
HET CULTUURBELEID VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP IN VLAAMSBRABANT EN DE RANDGEMEENTEN IN HET BIJZONDER. De Vlaamse gemeenschap organiseert in de randgemeenten concerten waarop zowel de Vlaamse inwoners van de randgemeenten worden uitgenodigd als de burgers van de Europese Unie die zich in deze gemeenten gevestigd hebben. De bedoeling van deze concerten is de beide bevolkingsgroepen uit te nodigen op een culturele activiteit om ze nadien te laten kennismaken. Met deze activiteiten wordt de verbetering van de verstandhouding tussen beide bevolkingsgroepen van de randgemeenten beoogd. Op 28 oktober 1998 vond het eerste concert plaats in de abdijkerk van Grimbergen, een ander concert vond plaats op 15 april 1999 in Westrand-Dilbeek. Wellicht zijn deze concerten maar een aanzet in een lange reeks. De plannen hiervoor worden reeds gemaakt. Uiteraard richt de Vlaamse gemeenschap zich tot de inwoners van de randgemeenten. Doch het gehele cultuurbeleid van de Vlaamse gemeenschap draagt bij tot de uitstraling van de Vlaamse cultuuren taalpolitiek. Men denkt bijvoorbeeld aan de uitstraling van organisaties zoals het festival van Vlaanderen dat in elke gemeente aanwezig is.
482 Reglement provinciale prijs historisch onderzoek. Provincieraadsbesluit 2 september 1997, Bestuursmemoriaal 20 september 1997. 483 Zoals de reglementen ter subsidiëring van instellingen, diensten en organisaties voor volksontwikkelingswerk. Ook het archiefbeheer laat hierin weinig ruimte.
85
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 2 JEUGDBELEID EEN PROVINCIALE BEVOEGDHEID Wat is de ruimte voor subsidiëring van nederlandstalige projecten in de Vlaamse rand? Daar rechtstreeks reglementerend optreden in verband met het taalgebruik voor de provincie VlaamsBrabant niet kan, is na te gaan of onrechtstreeks iets bereikt kan worden via het kanaal van de subsidies. Het provinciaal jeugdbeleid is van provinciaal belang, en kan het voorwerp uitmaken van een provinciale subsidie.
HET NUT VAN EEN JEUGDBELEID VOOR DE VERNEDERLANDSING VAN DE BRUSSELSE RANDGEMEENTEN De toekomst van een land ligt bij zijn jeugd. De jongeren dienen de taal en de cultuur van het taalgebied waarin ze wonen op te nemen om zo deze taal en cultuur een toekomst te geven. Als jongeren zich reeds op jonge leeftijd afwenden van het Nederlands of van de Vlaamse cultuur moet men niet verwachten dat zij zich op latere leeftijd zouden aanpassen. Een Vlaams-Brabants provinciaal jeugdbeleid moet er op gericht zijn anderstalige jongeren met het Nederlands en de Vlaamse cultuur in contact te laten komen en hun interesse op dit vlak aan te moedigen. Voor kinderen van Vlaamse Nederlandssprekende ouders dient het beleid er mede op gericht te zijn de kennis van het Nederlands en de Vlaamse cultuur te bestendigen. Dit dient te gebeuren op een wijze die de multiculturele samenleving en de aandacht voor andere talen en culturen niet in het gedrang brengt. Het zijn niet alleen de Franstaligen die men moet benaderen, maar men moet ook aan de Vlaamse jeugd een alternatief voor de verfransing bieden.
PROVINCIAAL JEUGDBELEID 484
De provincie Vlaams-Brabant heeft een provinciale jeugdraad opgericht die qua doelstelling, werking, samenstelling en betrokkenheid bij beheers- en bestuursorganen werkt conform de waarborgen in de bepalingen van de wet van 16 juli 1973 betreffende de bescherming van de ideologische en filosofische minderheden, en het decreet van 28 januari 1974 betreffende het cultuurpact. Dit wil zeggen dat geen discriminatie van ideologische of filosofische minderheden is toegestaan. Dit jeugdwerk richt zich op vier niveaus van jeugdbeleid, eerstelijns-, derdelijnsjeugdwerk, daarnaast bestaat ook nog het provinciaal jeugdwerk.
tweedelijns-,
en
Het eerstelijnsjeugdwerk kan door de provincie worden gesubsidieerd indien het gaat om initiatieven die een regionale uitstraling hebben. Indien er geen regionale uitstraling is worden de subsidies 485 eventueel betaald door de eigen gelden van de gemeenten waar het jeugdwerk wordt gerealiseerd . Er kan gedacht worden aan de subsidiëring van Nederlandstalige jeugdevenementen met een regionale uitstraling, bijvoorbeeld de Roeffeldag, kindershows rond Samson, enz… Andere mogelijkheden zijn optredens, sportevenementen, jeugddagen enz… Toch zijn er meer mogelijkheden bij de subsidiëring van cursussen voor de sociale promotie van 486 werkende en werkzoekende jongeren . Deze cursussen moeten erkend zijn door de Vlaamse gemeenschap en richten zich op 16- tot 35-jarige jongeren die woonachtig zijn in de provincie Vlaams-Brabant. In dit subsidiereglement wordt de vervolmaking beoogd van de intellectuele, morele en sociale vorming 487 van jonge werknemers, jonge zelfstandigen, helpers en werkzoekende jongeren . Het moet gaan om cursussen gegeven door verenigingen die geen onderwijsinstelling zijn. 484 Provinciaal reglement in verband met de oprichting van een provinciale jeugdraad, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal, 20 april 1996. 485 Subsidiereglement voor het regionale eerstelijnsjeugdwerk, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal, 20 april 1996. 486 Subsidiereglement voor verenigingen die cursussen organiseren voor de sociale promotie van werkende en werkzoekende jongeren, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996. 487 Artikel 3, subsidiereglement voor verenigingen die cursussen organiseren voor de sociale promotie van werkende en werkzoekende jongeren, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996.
86
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Om erkend te worden dient men te voldoen aan de criteria zoals in artikel 5 van het subsidiereglement bepaald. Naast de sociale en educatieve kwaliteitsvereisten wordt er ook gevergd dat de cursussen een regionale of provinciale uitstraling kennen. Subsidies aan Nederlandse taalcursussen voor anderstaligen, lees Franstaligen, met een werkingssfeer in de Vlaamse rand vallen onder deze subsidievoorwaarden. De provincie VlaamsBrabant heeft reeds via de provinciale promotiecampagne “Nederlands Tweede Taal” een serieuze poging ondernomen om deze cursussen te bevorderen. Ze heeft dit eveneens gedaan via de subsidiëring van promotiecampagnes voor taalcentra. Het succes van de promoties was aanzienlijk, het aantal cursisten nam gevoelig toe en ook de bekendheid van het bestaan van deze cursussen is duidelijk gestegen. Deze campagnes richtten zich tot nu toe tot volwassenen, toch zou het misschien beter zijn om speciale taalcursussen in te richten voor jongeren. Men leert immers veel gemakkelijker andere talen aan op jongere leeftijd. De vraag rijst of de provincie niet subsidiërend of aanmoedigend kan optreden inzake speciale of aangepaste taalcursussen voor jongeren in de Vlaamse rand. Deze speciale taalcursussen kunnen dan eventueel gecombineerd worden met de subsidiëring van bijlessen Nederlands in de scholen van de randgemeenten. Er kan ook gedacht worden aan cursussen over de Vlaamse kunst en cultuur, of de (Vlaams)Brabantse geschiedenis. Elk van deze cursussen kan bijdragen tot de integratie van de Franstaligen in de Brusselse rand. Uiteraard moeten er eerst plaatselijke initiatieven en vrijwilligers zijn voor de provincie kan overgaan tot het verlenen van subsidies aan deze vormingsprojecten. 488
De vraag is of de bepaling ‘met het Nederlands als voertaal ’ inderdaad behelst dat ook de reclame voor deze cursussen in het Nederlands moet gebeuren. Het is immers de anderstalige doelgroep die moet bereikt worden. Men kan aannemen dat dit niet het geval is. Ook de realiteit toont ons dat de reclame voor taalcursussen uitgaande van andere overheden in verscheidene talen worden gesteld. Per definitie kan men stellen dat ééntalig Nederlandstalige brochures voor anderstaligen het gewenste effect zouden verliezen. In het tweede- en derdelijnsjeugdwerk is het mogelijk om in de door deze jeugdwerkers gegeven vorming aan eerstelijnsjeugdwerkers een deel op te nemen over de omgang met franstaligen, over het bereiken van deze doelgroep, over hun opname in de vereniging, enz… 489
Ook bij de politieke jeugdvorming kan men voorwaarden stellen aan de politieke of maatschappelijke vormingsactiviteiten die moeten worden georganiseerd. Men dient elk jaar minstens vier van deze 490 activiteiten te organiseren om provinciale subsidies te kunnen verkrijgen. Men kan eisen dat minstens één van deze activiteiten zou handelen over de provincie en haar instellingen (en hun nederlandstalig karakter). Men zou bijkomend de subsidie kunnen afhankelijk stellen van de openbaarheid van deze activiteit voor het grote publiek. Hierdoor zou een groter deel van de bevolking kunnen worden bereikt. Om de jongeren op de hoogte te houden van alle mogelijke diensten ter beschikking van de jeugdverenigingen en jongerenbewegingen, bestaan er de jongeren informatie punten. De door deze punten gegeven informatie bestaat nu vooral uit praktische informatie, toch zou dit in de toekomst kunnen aangevuld worden met een inhoudelijk luik. De informatie ter beschikking van jongeren in de 491 jongeren informatie punten zou ook een onderdeel taalwetgeving kunnen bevatten. Hierdoor wordt 492 het voor jongeren mogelijk om op een gebruiksvriendelijke wijze de nodige informatie over de taalwetgeving en het Vlaamse karakter van de provincie te bekomen. Het zou dan ook nuttig zijn om de door de ‘Vlaamse Rand’ van de Vlaamse gemeenschap verspreide brochure ‘Als goede buren, Vlaanderen en de taalwetgeving’ hier ter beschikking te stellen. Eventueel moet er onderzocht worden of deze brochure verstaanbaar is voor het jeugdige publiek.
488 Artikel 1, subsidiereglement voor verenigingen die cursussen organiseren voor de sociale promotie van werkende en werkzoekende jongeren, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996. 489 Subsidiereglement voor politieke jeugdvorming, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996. 490 Artikel 5 subsidiereglement voor politieke jeugdvorming, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996. 491 Subsidiereglement voor plaatselijke jongeren informatie punten, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996. 492 Dit zou kunnen worden ingevoegd in artikel 4 §2 van het subsidiereglement voor plaatselijke jongeren informatie punten, provincieraadsbesluit van 19 maart 1996, Bestuursmemoriaal 20 april 1996.
87
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Deze brochure verschijnt in januari 1999 en de provincie zou in samenwerking met ‘Vlaamse Rand’ van de Vlaamse gemeenschap deze brochure in de jongeren informatie punten kunnen ter beschikking stellen. Ook de subsidiëring van jeugdinitiatieven biedt mogelijkheden. Men zou bij de kwalitatieve controle van deze activiteiten de voorkeur kunnen geven aan initiatieven die duidelijk een Vlaams of Nederlandstalig karakter hebben. Men zou dit als een van de normen kunnen invoeren in artikel 2 §3 van het subsidiereglement.
WAT DOET DE ‘VLAAMSE RAND’ VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP NAAR DE JEUGD TOE? Het ministerie van de Vlaamse gemeenschap probeert via de ‘Vlaamse Rand’, een dienst afhangend van de dienst kanselarij van het ministerie van de Vlaamse gemeenschap, initiatieven te coördineren en te ontwikkelen ter vernederlandsing van de Vlaamse rand. Deze initiatieven hebben tot doel het Vlaams karakter van de Rand te benadrukken en de integratie van anderstaligen te bevorderen. Voor deze initiatieven is in de begroting 1999 17 miljoen Bfr. Voorzien. Eén van de initiatieven is specifiek gericht op de jongeren van de randgemeenten en bestaat uit de creatie van een educatief stripverhaal over de Vlaamse rand rond Brussel. Ook particuliere verenigingen hebben de mogelijkheid om initiatieven te nemen die niet behoren tot hun normale werking en die als doel hebben het Vlaams karakter van de regio te versterken en de integratie van de anderstaligen te bevorderen. Hiervoor is 5 miljoen Bfr. Ingeschreven in de begroting van 1999. Het zou nuttig kunnen zijn om de jeugdverenigingen uit de randgemeenten op de hoogte te brengen van het bestaan van de subsidiemogelijkheden.
88
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 3 TAALCURSUSSEN VOOR MINDERBEDEELDE ANDERSTALIGEN OVERZICHT VAN DE SITUATIE 493
De sociale impulsfondsen zijn fondsen die ter beschikking gesteld worden van de gemeenten met als doel sociale problemen op te lossen. Om over deze gelden te beschikken moeten deze problemen onderzocht worden en cijfermatig voorgesteld worden. Op basis van deze gegevens worden dan voorstellen gedaan om deze problemen op te lossen of te verminderen. Via de cijfermatige voorstelling van de gegevens is het mogelijk om de invloed van de genomen maatregelen te bestuderen. 494
Vele vreemdelingen wonen in de randgemeenten en in de Vlaamse gemeenten dicht bij Brussel . Er bestaan duidelijke verschillen tussen de (zeer) gegoede inwoners die werken voor de Europese instellingen, de ambassades en de grote internationale bedrijven, en immigranten die balanceren op de armoedegrens. De integratie van deze vreemdelingen vereist verschillende wijzen van aanpak. Voor de mindergegoede vreemdelingen of Franstalige Belgen die zich in deze gemeenten komen vestigen worden er op vele vlakken inspanningen gedaan. Deze inspanningen variëren van het verstrekken van het bestaansminimum, tot het zorgen voor sociale huisvesting, werkopleiding en –begeleiding. Uiteraard zijn deze maatschappelijke integratie programma’s niet noodzakelijk voor de betergegoede vreemdelingen. Toch hebben beide groepen één aspect van hun integratie gemeen: het aanleren van de taal, in casu het Nederlands. Exacte cijfers over het aantal anderstaligen in de gemeenten rond Brussel zijn niet voor handen, wel over het aantal vreemdelingen en de binnenlandse migranten. Dat taalcursussen een sociaal aspect hebben voor vele frans- of anderstaligen staat vast. In sommige gemeenten is het zo dat 75 tot 80% van de bestaansminimumtrekkers Franstalig zijn. Uiteraard is het niet zo dat franstaligen per definitie minder begoed zijn, maar het lijkt erop dat indien men moeilijk werk vindt in de Vlaamse rand rond Brussel, dit te maken heeft met een gebrek aan kennis van het Nederlands. De link tussen de kennis van het Nederlands, de landstaal, en de kansen op werk zijn dan ook duidelijk. Taalcursussen Nederlands worden georganiseerd door de meeste randgemeenten en de andere Vlaamse gemeenten rond Brussel. Deze gemeenten tellen grote groepen anderstalige inwoners. Deze anderstaligen zijn zowel vreemdelingen als naar de randgemeenten geïmmigreerde Belgen. Er stellen zich enkele problemen rond deze taalcursussen. Men kan niet verwachten dat alle cursisten een zelfde intellectuele, culturele en sociale achtergrond bezitten. Daarom is het noodzakelijk aan de cursisten aangepaste cursussen te organiseren. De mindergegoede anderstaligen, veelal met een lager of geen opleidingsniveau, hebben het moeilijker bij het aanleren van de taal. Er zijn verschillende redenen, zoals het niet vertrouwd zijn met algemene begrippen zoals woordenschat en grammatica of een veel praktischere kijk op de benodigde informatie. Om deze problemen op te vangen zijn er nieuwe doelgerichte taalcursussen gekomen. Deze cursussen beogen een specifiek publiek. Zo komen deze cursussen meer tegemoet aan de bestaande nood en zorgen zij voor een betere integratie van anderstaligen in de Vlaamse rand. Hierna volgt een overzicht per gemeente van de gemeentelijke inspanningen op het vlak van taalcursussen voor laaggeschoolde anderstaligen. De informatie beperkt zich tot de gemeenten : Overijse (geen randgemeente), Wemmel, Wezembeek-Oppem en St.-Genesius-Rode. Van de andere gemeenten zijn de verslagen niet binnengekomen en deze informatie is hier niet opgenomen.
OVERIJSE (GEEN RANDGEMEENTE) De gemeente tracht via het OCMW Nederlandse taallessen te organiseren voor laaggeschoolde anderstaligen, migranten en politieke vluchtelingen. De gemeente wil hiermee het Vlaamstalig karakter van Overijse bevorderen. Ook is het haar wens de inwoners van de gemeente te integreren binnen de Vlaamse gemeenschap. Zij streeft er naar dat jaarlijks minstens vijf kansarme anderstaligen gratis een Nederlandse taalcursus volgen. Naar de toekomst toe wil men dit aantal bestendigen of verhogen.
493 Decr. op het sociaal impulsfonds van 16 mei 1996 dat bepaalt dat er bij de opmaak van het beleidsplan in het kader van het sociaal impulsfonds moet uitgegaan worden van tien kansarmoedecriteria. 494 In Overijse ziet men bijvoorbeeld in 1997 858 vreemdelingen op 23469 inwoners. Dit is een kwart boven het Vlaams en zestig procent boven het Vlaams-Brabants gemiddelde.
89
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
De cursus is gericht tot anderstaligen die geen kennis van het Nederlands bezitten. De cursus duurt vijf uur per week gedurende twintig weken. Na het einde van de cursus worden de anderstaligen verondersteld te beschikken over: een geringe kennis van de Nederlandse taal, een minimale kennis van de Vlaamse samenleving, het kunnen aangaan van sociale contacten met personen in een vergelijkbare situatie en de zelfredzaamheid vergroten door het leren vragen van hulp in de Nederlandse taal. Tegen eind 1998 zou het totaal gespendeerde bedrag voor deze lessen 480000 Bfr. belopen. Dit bedrag werd ook ingeschreven in de begroting voor 1999. Voor de praktische kant van deze taallessen werkt men in Overijse samen met het Centrum Basiseducatie Midden-Brabant. De cursussen worden georganiseerd gedurende periodes van minimaal drie maanden en bij minstens zeven deelnemers op beginnersniveau. Het concrete resultaat is een ‘overlevingsniveau’ Nederlands om min of meer zelfstandig te kunnen functioneren in de gemeente Overijse.
WEZEMBEEK-OPPEM In deze gemeente worden er tot op heden geen door de gemeente gesubsidieerde taalcursussen voor kansarmen ingericht. Dit heeft te maken met het zeer kleine aantal kansarme inwoners in de 495 gemeente . Ook onder de aldaar verblijvende vreemdelingen ligt dit aantal beduidend lager dan het Vlaams gemiddelde. Men kan besluiten dat het grote aantal buitenlanders in de gemeente grotendeels bestaat uit ‘begoede’ vreemdelingen.
WEMMEL Ook in deze gemeente merkt men een grote aanwezigheid van vreemdelingen en anderstaligen. Ook hier zien we dat de overgrote meerderheid van de bestaansminimumtrekkers, nml. 81% Franstaligen zijn tegen maar 18 % Nederlandstaligen. Bij de werklozen is dit aantal 75%. Ook hier is er een verband vastgesteld tussen het gebrek aan kennis van de streektaal en de mogelijkheid om werk te vinden. Het is op basis van dit inzicht dat de gemeente Wemmel taalcursussen wil organiseren voor deze kansarmen en werklozen. Men zal taallessen inrichten voor specifieke doelgroepen; na verloop van enkele jaren kan er een verruiming komen van de mogelijkheid tot taalcursussen voor alle langdurig werklozen en in PWA tewerkgestelden.
ST.-GENESIUS-RODE 496
Ook deze gemeente telt een heel grote groep buitenlanders onder haar inwoners . Ook zij ziet meer franstaligen onder de hulpbehoevenden van de gemeente, daarom organiseert ook zij basiscursussen Nederlands. De gemeente werkt samen met ‘De Springplank’ centrum voor basiseducatie in Halle. Hier kunnen anderstaligen een kennismakingscursus Nederlandse taal volgen. Deze cursus loopt in samenwerking met de VDAB. Hij loopt gedurende drie maanden en omvat drie lesuren per dag. Deze cursus is zeer praktijkgericht en tracht de orale vaardigheden en de mondigheid van de cursisten te verhogen. De gemeente St.-Genesius-Rode werkt ook nog samen met het GLTT, school voor volwassenonderwijs in verband met deze taalcursussen.
CONCLUSIE De gemeenten organiseren hoe langer hoe meer taalcursussen voor anderstalige kansarmen daar werkloosheid, en de daaraan gekoppelde verhoogde kans op armoede, in de Vlaamse rand rond Brussel blijkbaar voor een deel gepaard gaat met een gebrek aan kennis van de landstaal. Dit is een positieve ontwikkeling daar zij ervoor zorgt dat mensen het belang van de kennis van het Nederlands beginnen in te zien. Op langere termijn zal dit er toe leiden dat alvast de minder begoede immigranten het Nederlands zullen leren.
495
Dit waren er volgens de laatste cijfers maar 18, daarnaast waren er 28 politiek asielzoekers die steun kregen van het OCMW. Er waren naast deze politiek asielzoekers nog 538 sif-migranten in de gemeente aanwezig. Sif-migranten zijn migranten uit landen met een BNP per capita lager dan 150000 Bfr. 496 Maar liefst 3037 op een totaal van 18106.
90
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 4 WAT DOET DE VLAAMSE GEMEENSCHAP NOG MEER IN DE RAND ? 497
De Vlaamse gemeenschap tracht via haar departement coördinatie een aantal initiatieven te ontwikkelen met als doel het benadrukken van het Vlaams karakter van de Vlaamse randgemeenten en de integratie van de anderstaligen die in deze gemeenten wonen. Om initiatieven te coördineren is in de begroting van het jaar 1999 een bedrag van 17 miljoen Bfr. uitgetrokken. Er is de ‘Welkom in Vlaanderen’-gids. Deze gids is een zestalige brochure bestemd voor de vele anderstalige nieuwkomers in de randgemeenten. Er zijn plannen voor een zestalige brochure ‘Als goede buren, Vlaanderen en de taalwetgeving’ waarin de geschiedenis van de taalgrens en de totstandkoming van de taalwetten op een begrijpelijke wijze wordt uiteengezet voor een zo ruim mogelijk doelpubliek, zowel in binnen- als in buitenland. Deze brochure zou begin januari verschijnen. De Vlaamse gemeenschap richt zich ook via andere kanalen tot de in de randgemeenten verblijvende anderstalige inwoners en meer bepaald op de anderstalige vreemdelingen via een advertentiecampagne in de op buitenlanders gerichte pers. Zo worden er onder meer advertenties geplaatst in The Bulletin, Der Kontakt, El Sol, enz… Hierin wordt dan het cultureel aanbod in de randgemeenten, het aanbod van taallessen Nederlands in de randgemeenten, het bestaan van het informatiemagazine Randkrant, het Nederlandstalig onderwijs, enz… in het licht gesteld. Een ander initiatief van de Vlaamse gemeenschap zijn de informatiereportages op Ring-TV. In deze reportages wordt het beleid van de Vlaamse regering in de randgemeenten voorgesteld. Deze 498 reportages duren vijf minuten en momenteel bestaan er drie . Ze worden op zondag uitgezonden. In de week voorafgaand aan de uitzending worden deze reportages aangekondigd. De Vlaamse gemeenschap organiseert samenkomsten tussen Vlamingen en burgers van de Europese Unie om elkaar beter te leren kennen. Deze samenkomsten worden meestal georganiseerd in 499 samenloop met een feestelijke gebeurtenis . 500
Ook is er de medefinanciering door de Vlaamse Gemeenschap van de randkrant voor een jaarlijks bedrag van 13 miljoen. Daarnaast zou er volgend jaar in april ook nog een educatief stripverhaal verschijnen over de Vlaamse rand rond Brussel. De Vlaamse gemeenschap ondersteunt het wetenschappelijk onderzoek in verband met het 35-jarig bestaan van de taalfaciliteiten. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de Vrije Universiteit Brussel. Hierbij zal een survey-onderzoek gefinancierd worden naar taalpraktijk en taalgebruik in de randgemeenten. De Vlaamse Gemeenschap stelt 5 miljoen ter beschikking in de begroting van het jaar 1999 om initiatieven door derden te financieren. De bedoeling van deze projecten moet zijn: de versterking van het Vlaams karakter van de regio en de integratie van de anderstaligen. De Vlaamse gemeenschap zorgt ook voor een ondersteunende rol in tal van andere domeinen die kaderen in de algehele cultuur- en taalpolitiek van de Vlaamse gemeenschap. 501
Het ministerie van de Vlaamse gemeenschap subsidieert zestien Vlaamse gemeenten in de brede 502 Vlaamse rand op basis van een goedgekeurd gemeentelijk jeugdwerkbeleidsplan 1996-1998. ASSE DILBEEK HOEILAART MACHELEN MERCHTEM ST.-PIETERSLEEUW
1.726.158 Bfr. 2.350.791 Bfr. 645.232 Bfr. 727.188 Bfr. 925.210 Bfr. 1.917.978 Bfr.
497 Deze informatie werd ons ter beschikking gesteld door ‘Vlaamse Rand’, Administratieve coördinatie, Afdeling Kanselarij, Departement coördinatie van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. 498 ‘Huisvesting in de groene rand’, ‘cultuur’ en ‘integratie’. 499 Zoals de opening van de museumtuin van het Kasteel van Gaasbeek op 5 juli jl. 500 De resterende 7 miljoen worden betaald door de provincie Vlaams-Brabant. 501 Deze cijfers zijn ons bezorgd door de Vlaamse gemeenschap. 500 Decr. van 9 juni 1993 houdende de subsiiëring van gemeentebesturen en van de Vlaamse gemeenschapscommissie inzake het voeren van een jeugdwerkbeleid, B.S., 19 augustus 1993.
91
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
1.375.078 Bfr 1.694.926 Bfr. 1.552.280 Bfr. 1.985.092 Bfr. 1.118.359 Bfr. 1.285.371 Bfr. 1.638.000 Bfr. 648.334 Bfr. 2.860.361 Bfr. 1.319.703 Bfr.
TERVUREN ZAVENTEM BEERSEL GRIMBERGEN KORTENBERG MEISE OVERIJSE STEENOKKERZEEL VILVOORDE ZEMST
Daar geen van de zes faciliteitengemeenten in de Brusselse rand een jeugdwerkbeleidsplan aanbood voor subsidiëring, gold de clausule in artikel 5 §2 van decreet tot subsidiëring van jeugdwerkinitiatieven, dat de plaatselijke jeugdwerkinitiatieven samen een jeugdwerkbeleidsplan kunnen indienen bij de Vlaamse regering. In dit geval worden de subsidies voor het plaatselijk jeugdwerk rechtstreeks uitbetaald aan de plaatselijke initiatieven. Het maximale subsidiebedrag is beperkt tot 80 % van wat normaal aan de gemeentebesturen kan worden betaald. Op basis van deze bepaling zijn er rechtstreeks subsidies betaald aan bijgevoegde lijst van organisaties. VZW Jeugdwerkgroep Rode verdeelt zelf het globale subsidiebedrag voor de jeugdwerkinitiatieven van St.-Genesius-Rode op basis van een autonoom goedgekeurd subsidiereglement. Ook de uitleendienst voor kampeermateriaal in Machelen en het vormingscentrum voor de jeugd Destelheide in Dworp zijn buitencentra van de afdeling jeugdwerk en worden beheerd door de VZW Algemene Dienst voor Jeugdtoerisme. Deze VZW werd opgericht door de Vlaamse gemeenschap en heeft een opdracht voor het geheel van de Vlaamse gemeenschap. De Vlaamse gemeenschap subsidieert ook gemeentelijke culturele centra, openbare bibliotheken en culturele manifestaties in de Vlaamse randgemeenten rond Brussel. De bedragen ingeschreven in de begroting voor gemeentelijke culturele centra en openbare bibliotheken zijn voor het jaar 1998 nog niet volledig gekend. De bedragen die men hier vindt zijn de subsidiebedragen in het jaar 1997. Voor de culturele manifestaties gaat het wel over de bedragen toegekend in 1998.
ASSE BEERSEL DILBEEK DROGENBOS GRIMBERGEN HOEILAART KRAAINEM LINKEBEEK MACHELEN OVERIJSE ST.-GENESIUS-RODE ST.-PIETERS-LEEUW TERVUREN VILVOORDE WEMMEL WEZEMBEEK-OPPEM ZAVENTEM
CENTRA 1.740.641 0 8.652.011 geen 7.884.081 geen VZWDerand VZWDerand geen 3.378.891 VZWDerand 1. 636.368 1.740.641 1.740.641 VZWDerand VZWDerand geen
BIBLIOTHEKEN 4.075.199 3.943.731 11.931.187 geen 9.149.773 847.168 geen geen 2.035.863 5.039.124 2.498.345 6.192.812 6.315.953 10.007.777 892.140 2.240.931 6.539.044
MANIFESTATIES 122.500 87.027 420.583 36.750 335.258 37.000 63.000 0 38.600 129.947 39.600 88.154 56.214 153.350 0 16.500 79.450
De gemeente Beersel heeft vanaf 1 januari 1998 een erkend cultureel centrum waarvoor zij 1 700 000 Bfr. Subsidie kan verkrijgen. In Vilvoorde wordt het cultureel centrum Koningslo (een cultureel centrum van de Vlaamse gemeenschap waarvan het beheer is overgedragen aan de gemeente) nominatief gesubsidieerd ten belope van 2 400 000 Bfr. per jaar. Het krediet dat in de begroting 1998 is ingeschreven voor de VZW De rand is 86 200 000 Bfr. Dit 503 bedrag bedroeg in 1997 71 000 000 Bfr .
503
Zie pagina 184.
92
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
De afdeling beeldende kunst en musea subsidieerde in 1998 geen projecten in de Vlaamse Rand rond Brussel. In Brussel zelf werd een museum gesubsidieerd evenals beeldende kunstenaars. Ook bij de podiumdiensten heeft men in 1998 geen gesubsidieerde activiteiten opgenomen die plaatsvinden in de Vlaamse Rand rond Brussel. Wat muziek betreft was er het project “Bach Intiem” van het Festival van Vlaanderen/Vlaams Brabant. Er waren optredens in St.-Genesius-Rode op 13 oktober, in Wezembeek-Oppem op 15 oktober, in Drogenbos op 19 oktober, in Wemmel op 22 oktober en in Linkebeek op 29 oktober 1998.
93
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 5 MARKTREGLEMENT De gemeenteraad, Gelet op de Wet van 25 juni 1993 betreffende de uitoefening van ambulante activiteiten en de organisatie van openbare markten ; Gelet op het Koninklijk Besluit van 29 april 1996 tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 3 april 1995 tot uitvoering van de Wet van 25 juni 1993 betreffende de uitoefening van ambulante activiteiten en de organisatie van de markten ; Gelet op het Decreet D’Allarde van 2-17 maart 1791 portant suppresion de tous les droits d’aides de toutes les maîtrises et jurandes, et établissements de patentes ; Gelet op de Nieuwe Gemeentewet ; Gelet op de Strafwet ; Gelet op het advies van … (de gemeentelijke politie, de gemeentelijke marktcommissie,…) Gelet op het Decreet van 28 april 1993 houdende regeling voor het Vlaamse Gewest van het administratief toezicht op de gemeenten. Besluit : aangenomen met […] meerderheid Art. 1 Met ingang van […] wordt Hoofdstuk […] Markten, opgeheven en vervangen door de hiernavolgende bepalingen :
van het huidige politiereglement
HOOFDSTUK[…] MARKTEN I Het gemeentebestuur richt op het openbaar domein volgende openbare markten in : 1. Fruit- en groentenmarkt [Deze markt wordt gehouden op ( plaats X of een andere plaats ), door de Burgemeester (of het College van Burgemeester en Schepenen) aan te duiden op volgende dagen en uren : (…)] 2. Bloemenmarkt [Deze markt wordt gehouden op ( plaats X of een andere plaats ), door de politie aan te duiden dagen en uren : (…)] 3. Wekelijkse markt a.
Deze markt wordt gehouden op [… dag] Zij wordt gehouden op [… plaats] en wordt zonodig uitgebruid op andere plaatsen, door de Burgmeester of het College van Burgemeester en Schepenen aan te duiden.
b.
Zij begint om [… uur] en eindigt om [… uur]. De marktkramers die over een abonnement beschikken mogen hun standplaats innemen vanaf (… uur) en moeten ten laatste aanwezig zijn om (… uur), zoniet worden zij als afwezig beschouwd.
II 1. [… uur] na het beëindigen van de markt moeten alle voertuigen, kramen en goederen van de standplaats verwijderd zijn. De marktkramers moeten hun standplaats volledig reinigen en hun afval meenemen.
94
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2.
504
In de onder 3 vermelde pleinen en straten is het op marktdagen verboden te parkeren tussen [… uur] en [… uur] of op het tijdstip waarop het marktparcours door de gemeentelijk politie opengesteld wordt. De marktleider kan de tussenkomst van de politie vragen om aldaar geparkeerde voertuigen die een hinder vormen te laten takelen op kosten en risico van eigenaar of bestuurder.
2.
Alle voertuigen, andere dan winkelwagens, gebruikt voor het vervoer van goederen of als trekkracht, moeten van de standplaatsen verwijderd zijn : - tijdens de wekelijkse markt : vanaf [… uur] tot [… uur]
3.
De marktkramers mogen het marktparcours slechts betreden of verlaten langs volgende invalswegen : […]
4.
Gedurende de markt is het absoluut verboden om zich door middel van een (gemotoriseerd) voertuig over de markt te verplaatsen.
III Een standplaats op de openbare markt kan enkel toegekend worden aan de houders van een machtiging om ambulante activiteiten uit te oefenen (cf. art . 3 tweede lid, 1° en 3° van de Wet van 2 5 juni 1993 betreffende de uitoefening van ambulante activiteiten en de organisatie van openbare markten) of aan personen die een erkenning bezitten voor verkopen met menslievend doel, conform de artikels 2 tot 6 van het Koninklijk Besluit van 3 april 1995 betreffende de uitoefening van ambulante activiteiten en de organisatie van openbare markten. IV. De aanvragen tot het innemen van een standplaats op de wekelijkse markten worden door middel van een brief neergelegd bij of door middel van een aangetekende brief gericht aan het gemeentebestuur en moeten volgende gegevens bevatten : Volledige naam en adres van de aanvrager Soort van de te koop aangeboden produkten Nummer van de leurkaart Inschrijvingsnummer in het Handelsregister Inschrijvingsnummer B.T.W. Minimum en maximum gevraagde aantal meters (lengte en breedte) Soort van uitstalling ( kraam of winkelwagen ) Desgevallend, de hoedanigheid van de standwerker ( een standwerker is de ambulante handelaar waarvan de activiteit uitsluitend bestaat uit het te koop aanbieden op wisselende markten van een al dan niet wisselend produkt, waarvan de hij de kwaliteit prijst en de gebruikswijze uitlegt door middel van een betoog of demonstratie met de bedoeling deze beter bekend te maken aan het publiek en aldus de verkoop ervan te bevorderen)
Op de aanvraag volgt de versturing van een gedateerd en genummerd ontvangstbewijs. De aanvragen worden in chronologische volgorde ingeschreven in een daartoe bestemd register. De datum van de poststempel op de aangetekende zending geldt als inschrijvingsdatum. V. De personen die voorkomen op de chronologische wachtlijst dienen hun aanvraag tot het bekomen van een vaste standplaats jaarlijks te herbevestigen, teneinde hun plaats op deze lijst te behouden. Deze herbevestiging dient te geschieden voor het einde van de twaalfde maand na de datum van (her)inschrijving op de chronologische lijst. VI.
504 Eventueel kunnen deze bepalingen worden opgenomen in een tijdelijk verkeersreglement of een aanvullend verkeersreglement dat dan voor goedkeuring moet worden opgestuurd naar de bevoegde Minister..
95
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
De standplaatsen op de markt worden ingedeeld in loten, genummerd volgens een plan dat ter inzage van de belanghebbenden ligt bij de marktleider, de dienst middenstand en op het gemeentelijk secretariaat. Bovendien wordt de indeling aangeplakt op het aanplakbord van de gemeente. VII. 1. De standplaatsen waarvoor een abonnement kan verkregen worden (max. (…%), worden door het College van Burgemeester en Schepenen, na advies van de marktcommissie, toegekend met inachtneming van de chronologische volgorde van de aanvragen zoals in het register ingeschreven. Van deze chronologische volgorde kan worden afgeweken om een overaanbod van bepaalde produkten te vermijden. Bij de toewijzing zal rekening worden gehouden met het aantal gevraagde meters met een maximum van (…) meter. In geval de oppervlakte van de stand het maximum overschrijdt kan deze worden geweigerd. De toewijzing vermeldt de artikelen die op de toegekende standplaats mogen verkocht worden, het aantal meters dat wordt toegewezen en aan wie, en of deze toelating geldt voor een kraam dan wel voor een winkelwagen. Per hoofdleurkaart wordt slechts één standplaats toegestaan. 2. De standplaatsen die niet het voorwerp zijn van een abonnement worden wekelijks toegewezen bij loting. De loting geschiedt voor de aanvang van de markt. Deze standplaatsen worden beperkt tot een maximum van (…) lopende meter. De marktleider kan onder de gunstig gelote handelaars de volgorde wijzigen om redenen van praktische aard ; veiligheid, openbare orde, toegankelijkheid, artikel,… Ook hier kan men afwijken van de volgorde om overaanbod van bepaalde produkten te voorkomen. 3. Maximum 5% van het totale aantal standplaatsen is voorzien voor stanplaatsen met voorrang voor standwerkers. De standwerker vermeldt op zijn aanvraag naast de wettelijke vastgestelde gegevens : de naam van de VZW welke het gebruikrecht van de standplaats bij loting zal bepalen en welke deze lijst aan de betrokken gemeente zal overmaken. of hij verplicht zich ertoe een lijst in te dienen met de namen van de collega-standmedewerkers indien hij het gebruiksrecht van de standplaats wenst onder te verhuren. De prijs van de onderverhuring mag niet hoger zijn dan het proportioneel aandeel van de abonnementsprijs. De standmedewerker die het gebruiksrecht van eijn standplaats onderverhuurt, moet minimum 2 maal per semester deze plaats zelf gebruiken. De standwerkers zijn verplicht de plaatsen in te nemen voorbehouden aan demonstreerders. Zij moeten, zoals de andere kramers, aan een kraam werken tenminste […] boven de grond. De standmedewerkers mogen slechts een plaats innemen van maximum […] meter lengte. Aan beide kanten wordt […] voorbehouden om het publiek toe te laten en te blijven staan. VIII De abonnementen worden toegekend voor een duur van drie […] maand. Ze worden door regelmatige betaling van het plaatsgeld hernieuwd, behoudens anders bepaald door de aanvrager en behoudens intrekking bij aangetekende brief door het gemeentebestuur. Wanneer de standplaats zonder voorafgaande verwittiging of zonder geldige reden gedurende […] opeenvolgende marktdagen of […] marktdagen per jaar niet wordt bezet, vervalt het recht op een standplaats. De opzegging van de standplaats kan gebeuren in de loop van het abonnement De betrokkene wordt hiervan per aangetekende brief in kennis gesteld. In geen geval kan deze maatregel aanleiding geven tot het proportioneel terugvorderen van de plaatsgelden van de lopende periode.
96
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
IX Het […]-maandelijks abonnement moet opgezegd worden voor […] van […] waarin het vervalt. De opzegging dient schriftelijk te worden gemeld aan het College van Burgemeester en Schepenen. X Het plaatsgeld, voorzien door het retributiereglement op de marktrechten, dient ter plaatse te worden betaald aan diegene die hiervoor bevoegd is, tegen afgifte van een ontvangstbewijs. Marktkramers die een […]-maandelijks abonnement hebben dienen het plaatsgeld te vereffenen aan de gemeentekas ten laatste op […], of door overschrijving op rekeningnummer […] van […], met vermelding marktabonnement. XI De duur van de abonnementen is als volgt vastgesteld : Van […] tot […] Van […] tot […] … XII De standplaatsen waarvoor het […]-maandelijkse plaatsgeld niet op tijd wordt vereffend, worden beschikbaar gesteld vanaf de […] marktdag van de maand waarin de vereffening diende te gebeuren. XIII Wanneer een standplaats vrijkomt hebben de marktkramers die beschikken over een abonnement de mogelijkheid een standplaatsverwisseling, of een standplaatsuitbreiding te vragen. De belanghebbende moeten schriftelijk hun aanvraag indienen bij het College van Burgemeester en Schepenen. Indien er geen passende vragen voor verwisseling of uitbreiding zijn, kunnen mits toelating van het College van Burgemeester en Schepenen, na advies van de marktcommissie, nieuwe standplaats worden toegekend. De lijst van beschikbare plaatsen ligt ter inzage bij de dienst middenstand en bij de marktleider. De lijst en de eventuele toewijzing wordt tevens door middel van aanplakking bekendgemaakt op het aanplakbord van de gemeente. XIV Marktkramers die andere artikelen dan deze vermeld in de toelatingsbrief wensen te koop aan te bieden dienen die schriftelijk aan te vragen aan het College van Burgemeester en Schepenen. Rekening houdend met de goede organisatie van de markt kan bij eventuele toelating aan de aanvrager een andere standplaats worden toegewezen voor de verkoop van gevraagde artikelen. In geen geval mogen op de toegekende standplaats andere artikelen verkocht worden dan deze waarvoor toelating werd verleend. XV Het College van Burgemeester en Schepenen, na advies van de marktcommissie, behoudt zich het recht voor het aantal standplaatsen waarvan sprake in VI volgens de omstandigheden te vermeerderen of te verminderen. XVI Indien wordt besloten tot een standplaatsvermindering zullen de vergunningshouders wiens standplaats verdwijnt van het plan, voorrang genieten tot het bekomen van een andere beschikbare standplaats, met dien verstande dat de marktkramer die gedurende de grootste termijn in de afgeschafte standplaats eenzelfde standplaats innam, als eerste mag kiezen op de lijst van openstaande standplaatsen. Het besluit tot plaatsvermindering wordt per aangetekende brief aan de belanghebbenden ter kennis gebracht. Binnen de […] weken moeten de belanghebbenden een aanvraag tot verwisseling indienen. Wordt de uitnodiging niet beantwoord of zonder gevolg gelaten, dan wordt belanghebbende geacht te verzaken aan dit voorrecht.
97
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
XVII De vergunningshouders wiens standplaatsen van het plan verdwijnen, kunnen in geen geval schadeloosstelling van de gemeente eisen. Alleen kan, zo geen standplaatsen beschikbaar zijn, het betaald plaatsgeld teruggegeven worden. De hoogte van de terugbetaling wordt gevonden door de nog te lopen periode te delen door de totale duur van het abonnement vermenigvuldigd met het bedrag van het abonnement. XVIII Een standplaats op de openbare markt kan worden ingenomen door : door de natuurlijke personen die voor eigen rekening een ambulante activiteit uitoefenen ; door de natuurlijke personen belast met het dagelijkse bestuur van de rechtspersoon die een ambulante activiteit uitoefenen ; door de echtgenoot of echtgenote van de persoon aan wie ze werd toegewezen, voor zover deze titularis is van een machtiging tot het uitoefenen van een ambulante activiteit voor eigen rekening ; door de verantwoordelijken voor het dagelijks bestuur van een rechtspersoon, andere dan degenen aan wie de standplaats is toegewezen voor zover zij in het bezit zijn van een machtiging tot het uitoefenen van ambulante activiteiten overeenkomstig hun hoedanigheid ; door de feitelijke vennoten, andere dan degenen aan wie de standplaats werd toegewezen, voor zover zij titularis zijn van een machtiging tot het uitoefenen van ambulante activiteiten voor eigen rekening ; door de echtgenoot of echtgenote en bloed- of aanverwanten in de eerste of tweede graad, die hen in de uitoefening van hun activiteit bijstaan of vervangen, zonder met hen verbonden te zijn door een arbeidsovereenkomst, op voorwaarde dat zij in het bezit zijn van een kaart voor ambulante activiteiten die hen machtigt om te handelen voor rekening van diegene aan wie de standplaats is toegewezen ; door de werkende vennoten van de vennootschappen die een ambulante activiteit uitoefenen, op voorwaarde dar ze in het bezit zijn van een kaart voor ambulante activiteiten die hen machtigt om de activiteit uit te oefenen voor de vennootschap waarvan degene die instaat voor het dagelijks beheer de standplaats toegewezen kreeg ; door de werknemers die werken voor rekening van een natuurlijke of rechtspersoon die een ambulante activiteit uitoefent, op voorwaarde dat ze in het bezit zijn van een kaart voor ambulante activiteiten die hen machtigt om te handelen voor rekening van de natuurlijke persoon of de rechtspersoon waarvan diegene die met het dagelijks beheer is belast de standplaats toegewezen kreeg ; door de standwerkers aan wie het tijdelijk gebruiksrecht van de standplaats werd onderverhuurd, overeenkomstig de bepalingen van artikel 6.
XIX Een ambulante handelszaak op de markt kan slechts overgedragen worden naar aanleiding van het overlijden of de volledige stopzetting van de ambulante activiteiten van de persoon aan wie de standplaats is toegewezen. De persoon die zijn handel overlaat met de daaraan verbonden standplaats dient, in geval van stopzetting, een bewijs van volledige schorsing van zijn ambulante activiteit voor te leggen. XX De marktkramers met bloemen, gleis- en verlakwerk zijn niet gehouden een kraam te bezitten en mogen hun waar op de grond plaatsen. XXI De marktkramers die gebruik maken van verwarmingstoestellen zijn verplicht een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid evenals brand en aanverwante gevaren af te sluiten. Op elk verzoek van de marktleider moet het bewijs worden voorgelegd dat aan deze verplichtingen werd voldaan. Het is verboden verwarmingstoestellen te gebruiken die niet voldoen aan de veiligheidsnormen, of die gassen of rook laten ontsnappen. Elk kraam of winkelwagen moet uitgerust zijn met een goedgekeurd brandblusapparaat van 5 kilogram gevuld met CO2. De kramen moeten op zodoende wijze worden ingericht dat geen brandbare, schadelijke, hinderlijke en/of onwelriekende vloeistoffen op de grond kunnen druipen. Indien zulks mogelijk blijkt, moeten de marktkramers deze vloeistoffen in emmers of waterdichte kuipen opvangen.
98
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
XXII Marktkramers die hun standplaats innemen met een kraam dienen, indien zij wensen over te schakelen naar een winkelwagen, hiertoe een schriftelijke aanvraag te richten aan het College van Burgemeester en Schepenen. Het College van Burgemeester en Schepenen beslist over de toelating tot omschakeling van kraam naar winkelwagen. XXIII Marktkramers mogen in principe geen plaats nemen voor winkelhuizen waar koopwaren van dezelfde aard worden verkocht tenzij de uitbating van de winkelactiviteit een aanvang neemt na het verwerven van de vaste standplaats door de marktkramer. De marktkramers dienen zich te schikken naar de ter plaatse verstrekte aanduidingen van de marktleider, zoniet zullen de waren en voorwerpen ambtshalve en op kosten van de marktkramer door de gemeentelijke politie worden weggeruimd. XXIV Voor de winkelhuizen zal er tussen de kramen een opening gelaten worden van […] meter teneinde de toegang tot deze winkelhuizen niet te belemmeren. De voetpaden moeten tussen de kramen en de voorgevels ten minste […] meter vrij blijven en de doorgang ervan mag niet worden belemmerd. XXV Een kraam van […] tot […] meter mag niet worden geplaatst voor […] aanpalende winkelhuizen. XXVI In de straten van de marktomloop waar electriciteitskasten staan dienen de marktkramers, die electriciteit nodig hebben, verplicht gebruik te maken van deze kasten. XXVII De op de markt gevoerde reclame dient in het Nederlands te gebeuren. Onder reclame wordt verstaan : « Elke schriftelijke mededeling die rechtstreeks of onrechtstreeks tot doel heeft de verkoop van produkten te bevorderen of de eventuele koper in te lichten over de aard van de door de marktkramer uitgeoefende activiteit. » XXVIII Marktkramers die zich niet houden aan de bepalingen van dit reglement worden op vraag van de marktleider door de politie van de marktverwijderd. In geval van herhaalde overtredingen kan het College van Burgemeester en Schepenen, desgevallend na advies van de marktcommissie overgaan tot het heffen van passende sancties en/of maatregelen (waarschuwing, schorsing, opzegging) zonder enig recht op schadevergoeding noch terugbetaling van plaatsrecht. In het laatste geval dient de betrokkene eerst te worden gehoord in zijn verweer door het College van Burgemeester en Schepenen of zijn afgevaardigde. XXIX De overtreding van de bepalingen van artikel(s) 28 (en…) wordt bestraft met een gevangenisstraf van één tot zeven dagen en/of met een geldboete van 1 tot 25 frank (verhoogd met 199 opdecimes). XXX Het is verboden het wegdek te beschadigen door het inslaan van piketten of andere voorwerpen dienende voor het vastmaken van het kraam of de winkelwagen. XXXI Behoudens toelating van de marktleider is het verboden gebruik te maken van geluidsverstrekers. XXXIII
99
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Alle marktkramers zijn ertoe gehouden eventuele wijzigingen aangaande woonplaats, leurkaart, nummer van handelsregister en B.T.W. schriftelijk mede te delen aan het College van Burgemeester en Schepenen. XXXIV Het College van Burgemeester en Schepenen stelt de marktleider aan, evenals een plaatsvervanger. XXXV De marktleider waakt over de strikte toepassing van dit reglement en bespreekt alle voorstellen in verband met de organisatie van de markten met het College van Burgemeester en Schepenen of zijn afgevaardigde desgevallend op advies van de marktcommissie. XXXVI Het College van Burgemeester en Schepenen beslecht alle onvoorziene gevallen na de marktleider vooraf te hebben gehoord. XXXVII Alle verrichtingen betreffende de organisatie van de markten gebeuren conform de bepalingen van de Wet van 25 juni 1993 betreffende de uitoefening van ambulante activiteiten en de organisatie van openbare markten en conform de hierop van toepassing zijnde uitvoeringsbesluiten. Art. 2 Onderhavig marktreglement zal worden bekend gemaakt conform artikel 112 en 114 van de Nieuwe Gemeentewet. Art. 3 Een voor eensluidend verklaart afschrift van dit besluit zal voor het gepaste gevolg worden doorgestuurd naar de Heer Minister van Middenstand en Landbouw en de griffie van de rechtbank van eerste aanleg en de griffie van de politierechtbank .
100
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 6 TOELICHTING BIJ DE TAALBEPALING DEFINITIE VAN DE TAALBEPALING Artikel 28 van het marktreglement bepaalt :“De op de markt gevoerde reclame dient in het Nederlands te gebeuren. Onder reclame wordt verstaan :‘Elke schriftelijke mededeling die tot doel heeft de verkoop van produkten te bevorderen of de eventuele koper in te lichten over de aard van de door de marktkramer uitgeoefende activiteit’.”
RECHTSGROND VAN DE TAALBEPALING De taalbepaling ingevoerd bij artikel 28 van het marktreglement wordt verantwoord op basis van het eigendomsrecht van de overheid over het openbaar domein. Op basis van het eigendomsrecht staat het de gemeentelijke overheid vrij haar openbaar domein al dan niet ter beschikking te stellen van particulieren. Een voorbeeld van gebruik van het openbaar domein door particulieren is de markt die de gemeente op 505 haar openbaar domein organiseert . Het organiseren van een markt is geen wettelijke verplichting 506 voor de gemeentelijke overheid. Volgens het Koninklijk Besluit van 3 april 1995 , gewijzigd bij artikel 1 507 van het Koninklijk Besluit 29 april 1996 , beslist de gemeenteraad over het al dan niet toestaan van een markt op het openbaar domein van de gemeente. 508
Op basis van dit eigendomsrecht kan de gemeentelijke overheid voorwaarden opnemen waaraan de gebruikers van het openbaar domein moeten voldoen. Zij kan deze voorwaarden éénzijdig opleggen. Het staat de gebruiker van het openbaar domein vrij deze voorwaarden al dan niet te aanvaarden, maar als hij ze niet aanvaard kan hij ook niet het door de gemeente toegestane gebruik maken van het openbaar domein. De voorwaarden die de gemeente oplegt mogen niet tegenstrijdig zijn met de wet of het algemeen belang schaden. De zorg voor het bij Grondwet en wet vastgelegd nederlandstalig karakter van de gemeenten, gelegen in het Vlaamse Gewest, komt tegemoet aan het algemeen belang, en is als zodanig niet in strijd met het recht.
PERSONEEL TOEPASSINGSGEBIED Deze taalbepaling is van toepassing op alle gebruikers van het openbaar domein die overeenkomstig artikel 3 een standplaats op het openbaar domein toegewezen zijn.
REIKWIJDTE VAN DE TAALBEPALING Deze taalbepalingen zijn er op gericht het Nederlands te gebruiken voor schriftelijke reclameboodschappen of de aanduiding van de aard van de door de gebruiker uitgeoefende activiteit. Deze taalbepaling beoogt niet het uitsluitend gebruik van het Nederlands door de marktkramers. Wel is het de bedoeling dat minstens ook het Nederlands wordt gebruikt opdat alle Nederlandstalige inwoners van de gemeente de aard zouden kennen van de verkochte handelswaar en de aard van de door de marktkramer uitgeoefende activiteit. Deze bepaling viseert evenmin de mondelinge communicatie die tussen de marktkramers en de marktbezoekers wordt gevoerd.
505 Volgens Wastiels kan de overheid particulieren toelaten van het openbaar domein gebruik te maken en dit met uitsluiting van anderen. Dit exclusieve gebruik kan alleen indien het gebruik in overeenstemming is met de aan het goed gegeven bestemming. Zie WASTIELS, F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 278 e.v. 506 B.S., 8 juni 1995, err. 2 september 1995. 507 B.S., 9 mei 1996. 508 Cass., 6 december 1991, R.W., 1991-92, 1120; Pas., 1992, I, 266; Arr. Cass., 1991-92, 315 waarin gesteld wordt: “Overwegende dat een overheid die eenzijdig het privatief gebruik van een deel van het openbaar domein toestaat, de grenzen van de verleende vergunning kan bepalen,…”.
101
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
COMPLEMENTARITEIT VAN DE TAALBEPALING MET ANDERE WETTELIJKE BEPALINGEN De taalbepaling wil geen afbreuk doen aan de vrijheid van handel en nijverheid. De vrijheid van handel en nijverheid kan aan beperkingen worden onderworpen zolang zij niet leiden tot een beroepsverbod. Van een beroepsverbod is door de invoering van deze taalbepaling geen sprake.
AFDWINGBAARHEID VAN DE TAALBEPALING Artikel 29 geeft de gemeente de mogelijkheid om marktkramers die de bepalingen van het 509 marktreglement overtreden te sanctioneren . Ook een overtreding van de taalbepaling valt hier onder. Het marktreglement biedt de overtreder de mogelijkheid zich te verdedigen.
DE STRAFRECHTERLIJKE AFDWINGBAARHEID Op basis van artikel 119 van de Nieuwe Gemeentewet heeft de gemeente de bevoegdheid strafbepalingen op te leggen aan de overtreders van gemeentelijke reglementen. De gemeente kan een inbreuk op de taalbepaling straffen met een politiestraf. Deze politiestraf mag, overeenkomstig artikel 119 Nieuwe Gemeentewet en de artikels 28 en 38 van het Strafwetboek, niet minder zijn dan een gevangenisstraf van één dag en niet meer dan zeven dagen en/of een geldboete tussen 1 en 25 Frank.
509
Zoals de opzegging van de standplaats. Volgens het Hof van Cassatie kan men een vergunning “ad nutum” intrekken zelfs indien er een retributie voor het gebruik betaald werd. Cass. 4 juli 1889, Pas., 269. Zie ook WASTIELS,F., Administratief goederenrecht, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 301.
102
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 7 INLEIDING TOT DE CANADESE TAALWETGEVING Daar Canada net als België te maken heeft met meer dan één taalgroep op haar grondgebied lijkt het ons interessant dat we Canada in ons onderzoek naar de mogelijkheden van de toepassing van de taalwetgeving in België betrekken. Reeds in de inaugurale rede van professor Johan Vande Lanotte in 510 1989 verwees deze naar Canada als een met België vergelijkbaar land. Waar in België de problemen zich afspelen tussen de Nederlands- en Franstaligen is dit in Canada tussen de Engels- en Franstaligen. De conflicten situeren zich in Canada vooral in de provincie Québec en in mindere mate in de provincies New-Brunswick en Manitoba, ook in Ontario is er een kleine minderheid van anderstaligen, in de andere Canadese provincies is men echter ééntalig Engels. In de bovengenoemde provincies zijn er veel Franssprekenden, doch het is enkel in Québec dat deze de (overgrote) meerderheid van de bevolking uitmaken. Net zoals België is Canada een federale staat, en net zoals in Belgie zijn er problemen tussen de verschillende taalgroepen in het land. In tegenstelling tot Canada is er echter in België nog geen referendum georganiseerd over een eventuele onafhankelijkheidsverklaring van één van onze deelgebieden. Het basisprincipe dat schuil gaat achter de taalwetgeving in Canada, is dat van een heel duidelijke bevoegdheidsverdeling tussen de bevoegdheden die toebehoren aan de Canadese federale overheid en deze die toebehoren aan de provincies. In België regelt men het taalgebruik als een aparte op zichzelf bestaande bevoegdheid die in artikel 30 en 129 §1 van de Grondwet, verdeeld zijn tussen de federale en gemeenschapswetgever. In Canada daarintegen wordt de bevoegdheid om regelgevend op te treden in verband met het taalgebruik in bestuurszaken helemaal niet los gezien van de bevoegdheden van de deelgebieden doch als een intrinsiek deel van deze bevoegheid beschouwd. Daar waar de provincies in Canada volgens de hun toegewezen bevoegdheid kunnen optreden kunnen zij dat ook om het taalgebruik in deze materie te regelen. Is men bevoegd voor het landbouwbeleid, de immigratiewetgeving, het leger, de nationale luchtvaartmaatschappij,… dan heeft men de bevoegdheid in deze materies mede het taalgebruik te regelen. De bevoegdheid om het taalgebruik te reglementeren wordt dus eerder gezien als een accessoire bevoegdheid gevoegd bij de aan de verschillende overheden toebedeelde 511 (exclusieve) bevoegdheden . Uiteraard heeft deze situatie tot gevolg dat er verschillende taalwetgevingen van kracht zijn en dit op het zelfde grondgebied. Het is dus duidelijk dat het reeds bij het uitgangspunt een duidelijk verschillend systeem gaat. Een tweede belangrijk principe dat aan de basis ligt van de taalwetgeving in Canada, is het principe dat bepaalt dat de rechten die aan de anderstaligen worden gegeven ter bescherming van hun taal en cultuur, en die zijn opgenomen in de federale en provinciale wetgeving moet beschouwd worden als 512 rechten toegekend aan individuele burgers en niet als rechten die toegekend zouden zijn aan bepaalde taalminderheidsgroepen. Men gaat dus uit van een personaliteitsprincipe en niet van een territorialiteitsprincipe zoals dat in België het geval is.
WAT IS EEN PROVINCIE VOLGENS DE CANADESE WETGEVING Reeds bij de instelling van de Canadese grondwet in 1867 waren de Franstaligen in de minderheid in Noord-Amerika, daarom wilden ze een federale staat daar zij hierin de enige mogelijkheid zagen om hun cultuur te beschermen. Hierdoor werd er een federale doch zeer centralistisch ingestelde staat opgericht. Daar waar in België het grondgebied ingedeeld is in gewesten en gemeenschappen, ziet men in Canada een federaal model waar de bevoegdheden verdeeld zijn tussen de federale overheid en de provincies. Het is duidelijk dat de Belgische provincies in die mate niet te vergelijken zijn met de Canadese daar zij in België gedecentraliseerde besturen zijn terwijl zij in Canada eerder duidelijk 513 deelstaten uitmaken die het exclusieve recht hebben in sommige materies regelgevend op te treden, en dit zolang zij binnen de perken blijven van de Canadese Grondwet. Enkele van de belangrijkste federale bevoegdheden zijn financiën, handel, de bestrijding van werkloosheid, het monetair beleid, de post, het leger, naturalisatie, huwelijk en echtscheiding enz… De financiële bevoegdheid is zeer belangrijk daar ook in Canada de meeste belastingen eerst naar de federale overheid gaan om nadien naar de provincies te worden teruggestort. Uiteraard is dit een 510 VANDE LANOTTE,J., Neem plechtig uw hoed af, beschouwingen bij enkele actuele knelpunten in het Belgisch Publiekrecht., R.W., 1988-’89, nr. 34, 1145-1156. 511 Deze opinie werd voor het eerst verdedigd door het Gondwettelijk Hof in de zaak Jones c. Procureur–Generaal van de provincie New-Brunswick. 512 Dit principe is door de koninklijke commissie voor de tweetaligheid in 1967 aangenomen. Het territorialiteitsprincipe is formeel verworpen. Zie WOEHRLING,J., La constitution du Canada, la législation linguistique au Québec et les droits de la minorité anglo-québecoise.,nog niet verschenen. 513 Voor de respectieve bevoegdheidssferen van de federale en provinciale overheden zie de artikels 91 en 92 van de Constitution Act van 1867, 30 en 31 Victoria C.3.(Vroegere British Noth America Act.)
103
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
uitstekend middel voor de federale overheid om bijvoorbeeld te ambitieuze (taal-)plannen van de provinciale overheden te dwarsbomen. Deze discussie voor een grotere fiscale autonomie is uiteraard ook in België pertinent daar zij de overheden in kwestie toch meer armslag geeft in de uitvoering van hun politieke prioriteiten. Enkele van de voornaamste exclusief provinciale bevoegdheden zijn terug te vinden in artikel 92; directe voor de provincie bestemde belastingen, het gevangeniswezen, het onderwijs, de ziekenhuizen, de gemeenten, de gerechtelijke administratie in de provincie zowel in burgerlijke als strafzaken, en alle zaken die puur van plaatselijk of privé- belang zijn. De belangrijkste bevoegdheden om in verband met taal legifererend op te treden liggen dan ook bij de provincies. En de enige beperking van hun bevoegdheid hierover regelgevend op te treden ligt dan ook bij de bepalingen die terug te vinden zijn in de Canadese Grondwet, in de artikelen 93 en 133 in het Canadese Charter van Rechten en Vrijheden.
1. EEN OVERZICHT VAN DE FEDERALE TAALWETGEVING IN CANADA. In het algemeen kan men zeggen dat de veralgemeende tweetaligheid van de federale overheid en haar wetgeving in Canada er vooral gekomen is als drukkingsmiddel om het Québecoise streven naar souvereiniteit te ondergraven. De tweetaligheid van de Canadese staat wordt dan ook op alle vlakken 514 nagestreefd, en dit op alle niveau’s . Wanneer we naar de federale wetgeving in verband met het taalgebruik in Canada kijken moeten we onze aandacht uiteraard toespitsen op de Official Languages Act van 1988 en haar verhouding met de Grondwet*, die in haar artikels 93 en 133 enkele bepalingen bevat over het taalgebruik, en het Canadese Charter van Rechten en Vrijheden die in 1982 werd aangepast aan de bepalingen van 515 eerstgenoemde wet. (De grondwettelijke wet van 1867 , enkele delen van deze wet zijn nog steeds van kracht.) Dit charter bevat een reeks garanties voor de officiële talen. De voornaamste principes opgenomen in dit charter zijn;
Engels en Frans zijn de officiciële talen van Canada Engels en Frans hebben een gelijke status en rechten in de federale overheidsdiensten Iedereen mag Engels en Frans gebruiken bij de parlementaire werkzaamheden
516
De wetten dienen in beide landstalen te worden opgesteld en hebben gelijke kracht van wet Iedereen mag Engels en Frans gebruiken in federale rechtbanken
517
De burgers hebben het recht federale overheidsdiensten te bekomen in de taal van hun keuze Iedereen heeft het recht lagere en middelbare school te volgen in zijn moedertaal
518
De provincies krijgen de wetgevende ruimte om de taalgelijkheid in hun territorium te regelen 519
De wet op de officiële talen van 1988 beoogde de wet van 1969 in overeenstemming te brengen met dit charter van 1982. Ze volgde grotendeels de structuur en de bepalingen van de wet van 1969 maar zorgde voor een bredere wettelijke basis voor de taalpolitiek van de Canadese overheid. Ze is dus als het ware een voortzetting van de Grondwettelijke bepalingen van het Charter van Rechten en 520 Vrijheden, men kan dan ook zeggen dat deze wet van quasi-grondwettelijke aard is . De wet op de officiële talen regelt de verhouding van de Canadezen met hun federale overheidsinstellingen en bepaalt de verplichtingen waaraan deze laatsten onderworpen zijn. Bovendien is deze wet ook van toepassing op enkele geprivatiseerde bedrijven zoals bv. AIR CANADA. De
514 X, Programme de coordination de l’image de marque, gestion de finances et de l’information, Ottawa, Manuel du Conseil du Trésor- Communications, 1990. 515 De Canadese Grondwet is niet één document zoals in België maar enkele verschillende wetten die een grondwettelijk karakter hebben. De Canadese grondwettelijke wet van 1867 was een door het Verenigd koninkrijk gemaakt Grondwet om drie britse kolonies in een federatie te verenigen. 516 Cf. Art. 133 Grondwet. Artikel 133 is eveneens van toepassing op de gedelegeerde wetgeving. Zie hiervoor ProcureurGeneraal van Québec c. Blaikie et al. 1979, 2, R.C.S. 1016. 517 Cf. Art. 133 Grondwet. 518 Cf. Art. 23 Canadees charter van rechten en vrijheden. 519 La loi des Langues officielles de 1969. 520 Zie FRANCOUER, M., Official languages and the law: recent case-law developments., Conference-book, Ottawa, 1998.
104
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
controle op de toepassing van deze wetgeving is opgedragen aan de commissaris van de officiële 521 talen . De drie belangrijkste doelstellingen van deze wet zijn; Het waarborgen van het respect voor het Engels en het Frans als officiële talen en het beschermen van hun status, rechten en voorrechten als ´gelijken` in de federale administratie;
De ondersteuning van de ontwikkeling van Engels-, en Franstalige minderheidsgemeenschappen en het aanmoedigen van de aanvaarding en het gebruik van zowel het Engels als het Frans in de Canadese maatschappij;
De bepaling van de bevoegdheden en de verplichtingen van federale instellingen op het vlak van het taalgebruik;
Het bevorderen van beide officiële talen in het algemeen.
De bepalingen van deze wet vinden hun oorsprong in de taalrechten zoals deze bepaald zijn in de 522 Grondwet . In het geval van tegenstrijdigheid tussen enige andere federale wetgeving en de bepalingen van deze wet zal deze laatste voorrang hebben. Deze bepaling is niet van toepassing op de Canadese Mensenrechtenwet die steeds zijn voorrang behoudt. Verder zijn er in deze wet nog bepalingen terug te vinden over het belang van het behoud en de aanmoediging van andere nietofficiële talen in Canada. Hierna volgt een algemeen overzicht van de verschillende toepassingsgebieden van deze wet. 523
A.Het verloop van de parlementaire werkzaamheden.
Zowel het Engels als het Frans kunnen gedurende de parlementaire werkzaamheden op voet van gelijkheid worden gebruikt. Gedurende de parlementaire werkzaamheden wordt er voorzien in een simultaanvertaling in beide landstalen. Ook de publicatie van de parlementaire werkzaamheden gebeurt in beide talen. 524 Deze bepalingen vinden hun oorsprong in de Canadese Grondwet. 525
B.Wetten en officiële documenten.
Zoals de wetgeving dienen ook alle andere officiële documenten in beide landstalen te worden verspreid. Beide versies van deze documenten hebben dezelfde waarde en bindende kracht. 526
C.De federale rechtbanken.
Iedereen heeft het recht zowel het Frans als het Engels te gebruiken in alle mondelinge of geschreven procedures voor de federale rechtbanken en rechtspekende lichamen. Om dit recht in de praktijk toe te passen moeten de rechtbanken er voor zorgen dat de rechters, die worden toegewezen aan een bepaalde zaak, in staat zijn de procedures in verband met deze zaak te volgen in de officiële taal die door de partijen wordt gekozen, in dit laatste geval zonder gebruik te moeten maken van vertalers. Uiteraard betekent dit niet dat alle rechters perfect tweetalig moeten zijn wel dat de zaken op een passende manier worden toegewezen. Indien dit nodig blijkt te zijn dienen de verklaringen van getuigen te worden vertaald door beedigde vertalers, de getuigen hebben immers het recht zich in de officiële taal van hun keuze uit te drukken. Bovendien dient er voor een vertaling te worden gezorgd indien een van de partijen er om verzoekt of indien dit in het algemeen belang noodzakelijk blijkt. Indien de federale overheid partij is in een zaak dient zij zich steeds tot de tegenpartij te wenden in de door deze laatste gekozen taal. De einduitspaken van federale rechtbanken dienen in beide talen ter beschikking te staan van het publiek. Voor het Federale Hooggerechtshof geldt er een aparte regeling. 521
Zie onder G. In Canada is het in principe mogelijk dat er zowel federale als provinciale wetten worden uitgevaardigd die in strijd zijn met de Grondwet en dit voor een eventueel verlengbare periode van vijf jaar, evenwel is dit niet mogelijk in de materies die enkele fundamentele rechten van de (taal-)minderheden beschermen. 523 Cf. Part. 1 Official Languages Act. 524 Cf. Art. 16 O.L.A. 525 Cf. Part. 2 O.L.A. 526 Cf. Part. 3 O.L.A. 522
105
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
527
D.Overheidsdiensten.
De burgers hebben uiteraard het recht met de federale overheidsdiensten in contact te treden en diensten te bekomen in de door hun gewenste officiële taal. Bovendien hebben de federale overheidsinstellingen de plicht hun diensten op een actieve wijze in beide officiële talen ter beschikking te stellen van het publiek. Deze verplichtingen zijn van toepassing op alle hoofd- of centrale kantoren van federale overheidsdiensten en op federale instellingen in de Hoofdstedelijke Regio; Bovendien zijn ze van toepassing op alle federale kantoren in alle delen van het land of daarbuiten indien de vraag ernaar 528 voldoende significant is , of indien uit de aard van de verleende diensten duidelijk blijkt dat een tweetalige dienstverlening noodzakelijk is. In het geval er diensten worden verleend op het vlak van gezondheid of veiligheid door derde-partijen al dan niet privaat dan dient de overheid er voor te zorgen dat het publiek in beide landstalen kan geholpen worden. De zelfde regeling geldt bovendien ook voor instellingen die in naam van de federale overheid diensten ter beschikking stellen van het publiek. 529
E.Tewerkstelling in de federale overheidsdiensten.
De federale overheidsambtenaren hebben het recht hun taak te vervullen in de officiële taal van hun keuze, toch is dit recht onderworpen aan de verplichting om het publiek ten dienste te staan in de taal die dit verlangt. Dit laatste staat er niet aan in de weg dat gelijk welke taal de ambtenaar gebruikt dit zijn carriere, en zijn mogelijkheden om in overheidsdienst te werken, niet mag belemmeren. Om dit streven te beklemtonen zorgt de overheid ervoor dat een bepaald percentage van alle overheidsambtenaren afkomstig is uit de verschillende taalgroepen en dit in verhouding tot de hoegrootheid van de taalgroep waartoe zij behoren. Toch dient er rekening te worden gehouden met de verdiensten en de individuele kwalificaties van de ambtenaar en kan een indienststellingsquorum niet louter gebaseerd zijn op de proportionele verdeling tussen taalgroepen.
F. De vooruitgang van de officiële talen en de ontwikkeling van officiële talen530 gemeenschappen. De wet geeft blijk van de intentie van de overheid om Frans- en Engelstalige minderheden tot bloei en ontwikkeling te laten komen. Bovendien verbindt ze zich er toe zowel de aanvaarding door het publiek van het Engels als het Frans voor te staan als hun gebruik te bevorderen. Hiertoe zal de Canadese overheid in contact treden met organisaties die deze talen beschermen en bevorderen. 531
G.De federale authoriteiten verantwoordelijk voor de toepassing van deze wetgeving.
De algemene bevoegdheid om toe te zien op de toepassing van deze wetgeving ligt bij de Minister van Justitie en hij werkt hierbij nauw samen met het Ministerie van Financiën en het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Hiernaast zijn er nog tal van andere instellingen die toezien op de toepassing van deze wetgeving zoals: alle overheidsinstellingen onderworpen aan deze wetgeving, de commissaris van de officiêle talen, het federale Hooggerechtshof en de parlementaire commissie officiële talen. De belangrijkste hiervan is de commissaris die ex officio of na een klacht, de eventuele overtreding kan onderzoeken. Indien hij na onderzoek tot de conclusie komt dat er een inbreuk op de taalwetgeving is gemaakt, kan 527
Cf. Part. 4 O.L.A. Hierover bestaat sinds 1994 een regeling die bepaalt wanneer een significante vraag voor handen is, of wanneer de aard van de instelling het noodzakelijk maakt. Meestal is dit afhankelijk van de hoeveelheid anderstaligen, de vraag naar overheidsdiensten in de andere taal of andere factoren die door de gouverneur als doorslaggevend worden beschouwd om alle diensten tweetalig te maken. Zie hiervoor X,nouvelles perspectives Canadiennes, lois linguistiques du Canada annotées, Québec, Ministère des travaux publics et des Services gouvernementaux, p. 173 e.v. 529 Cf. Part. 4 &5 O.L.A. 528
530 530
Cf. Part. 7 O.L.A. Cf. Part. 8,9 & 10 O.L.A.
106
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
hij de betrokken oproepen binnen een door hem bepaalde termijn de schending ongedaan te maken. Indien men hier niet op ingaat, kan hij de zaak doorsturen naar de gerechtelijke instanties om de inbreuk te vervolgen.
2. DE SITUATIE IN QUEBEC
532
.
De situatie in Québec wijkt grondig af van deze in Canada als geheel. Daar waar de Franstaligen in Canada een minderheid zijn, zijn ze in de provincie Québec een meerderheid. Bovendien is het zo dat doorheen de geschiedenis het Engels in deze provincie de taal was van de economisch-sociaalcultureel heersende klasse waardoor de aantrekkingskracht van het Engels ook voor Franstaligen groot 533 was . Integendeel het Frans werd meestal vereenzelvigd met armoede en een gebrek aan carrièremogelijkheden. Onder invloed van een hernieuwd nationalisme kwam hierin slechts verandering vanaf de jaren zestig. Hierbij moeten we vooral aandacht hebben voor de oprichting van het Bureau van de Franse taal in 534 535 1961, de wet ter bevordering van het Frans van 1969 , de wet van 1974 over de Franse taal , maar 536 vooral op het Charter van de Franse taal die een duidelijk uiting was van de wil tot verfransing van 537 de Québecoise samenleving . Op grond van dit Charter werden er allerlei maatregelen getroffen om het Frans ingang te doen vinden in de administratie, de werkomgeving, en de handel. Bovendien bepaalde deze wet dat het vanaf dan verboden was voor kinderen van wie niet minstens één van beide ouders lager onderwijs had gevolgd 538 in het Engels naar een Engelstalige school te gaan. Toch waren er in deze wet vele bepalingen opgenomen ter bescherming van de taal- minderheden. Eerst en vooral dient te worden benadrukt dat het Frans de officiële taal is van de provincie Québec. Dit wil ondermeer zeggen dat de parlementaire werkzaamheden in het Frans dienen te verlopen. In geval er een Franstalige en Engelstalige tekst van een reglement bestaat dient voorrang te worden verleend 539 aan de Franstalige versie . Wel dient men voor heel wat ééntalige gerechtelijke beslissingen te 540 voorzien in een vertaling in de andere landstaal. Dit Charter is wel niet van toepassing op de federale overheidsinstellingen,de verschillende (para541 )publieke instellingen die onder haar bevoegdheid vallen, en enkele federale overheidsbedrijven zelfs al zijn zij gesitueerd in de provincie Québec. Dit laat duidelijk blijken dat de exclusieve bevoegdheidsverdeling tussen de federale staat en de provincies wel degelijk strict wordt nageleefd. 542
A.De dienstverlening in Québec
.
Het Charter van de Franse taal behandelt ook de taal voor de dienstverlening aan het publiek. Uiteraard ligt ook hier de nadruk op de Franse taal als enige taal van de Québecoise administratie en is het gebruik van het Engels gezien als een uitzondering en niet als een regel. Indien Engelstaligen het recht hebben de de voor hun bestemde formulieren in het Engels te ontvangen. Zij dienen hiervoor in 543 principe slechts éénmaal te vragen dat de voor hun bestemde documenten in het Engels moeten zijn opgesteld. 544
545
Het Charter van de Franse Taal erkent de bevoegdheid van gemeenten , scholen , ziekenhuizen en 546 instellingen van sociale dienstverlening om hun clienteel, op hun vraag, in een andere taal dan het 532 Zie: X., Nouvelles perspectives canadiennes, Lois linguistiques du Canada annotées, Lois constitutionelles, fédérales, provinciales et territoriales, Canadian heritage, 1998. 533 Dit bleef zo ook na de grondwettelijke wet van 1867* de welke de tweetaligheid van Canada erkende. Het was pas vanaf de jaren zestig dat hierin verandering kwam. 534 Loi pour promouvoir la langue française au Québec. (Loi 69.) C.9, sanctionnée le 28 novembre 1969. 535 Loi sur langue officielle du Québec. (Loi 22.) C.6, sanctionnée le 24 juillet 1974. 536 Charte de la langue française . (Loi 101.) L.Q., c. 5, 1977. 537 Voor een overzicht van de Québecoise taalpolitiek: CHEVRIER, M., Des lois et des langues au Québec, principes et moyens de la politique linguistique québécoise., Ministère des Relations Internationales, 1997. 538 Uiteraard waren verschillende bepalingen van deze wet het voorwerp van een grondwettelijkscontrole door het Hooggerechtshof.Verscheidene bepalingen werden dan ook ongrondwetteelijk verklaard. 539 1977, c.5, a.8; 1993, c.40 ,a.1. 540 1977, c.5, a.9; 1993, c.40, a.1. 541 Zoals daar zijn, Air-Canada, Canada-mail,… 542 Artt.14 -29 Charte de la langue française. 543 Cf. Ministriële Omzendbrief van minister Peeters in Vlaanderen dewelke in de faciliteitengemeenten telkenmale een hernieuwing van de aanvraag voorschrijft. In Québec blijkt er evenwel een verschil te zijn tussen deze algemeen aanvaarde opinie en de realiteit waar het soms moeilijk is voor Engelstaligen hun documenten in het Engels te verkrijgen. 544 In Québec zijn er momenteel 107 gemeenten die een erkenning hebben gekregen. 545 Er zijn 19 scholen alsdusdanig erkend geworden.
107
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Frans bij te staan. Hiervoor dienen zij uitdrukkelijk erkend te zijn geworden door het Office de la langue française. Let wel dit wil niet zeggen dat door de erkenning deze instellingen tweetalig zouden worden.
B.Het onderwijs. Artikel 23 van de Grondwet bepaalt dat de minderheden het recht hebben op taalonderwijs in hun moedertaal. Evenwel worden de categorieën die in artikel 73 van de C.L.F worden omschreven in deze gebruikt daar zij afwijken van hetgeen bepaald in artikel 23 van de Grondwet. Dit artikel van de C.L.F. 547 heeft volgens de Québecoise wetgevende macht voorrang op de Grondwet . Kinderen waarvan een van beide ouders lager onderwijs heeft genoten in het Engels, of kinderen die broers of zussen hebben die reeds school lopen in het Engels, of kinderen die reeds voordien nin het Engels gestudeerd hebben, hebben het recht school te lopen in het Engels. Bovendien zijn er uitzonderingen op het verplichte schoollopen in het Frans voor kinderen van buitenlandse werknemers die tijdelijk in Canada verblijven, voor kinderen van personen die werken voor internationale organisaties en voor kinderen van diplomaten. De kinderen van immigranten moeten echter het onderwijs in het Frans te volgen om hun integratie in de Québecoise maatschappij te vergemakkelijken. Voor deze regeling van kracht was koos de overgrote meerderheid van alle nieuwe immigranten voor het Engels dat een veel grotere uitstraling bezat in Québec. 548
C.De economische betrekkingen. 1.De taal van het werk
De interne communicatie in de bedrijven.
Artikel 4 bepaalt dat de werknemers het recht hebben om het Frans te gebruiken op hun werk. Er is een volledige regeling uitgewerkt om de rechten van werkgevers en werknemers vast te leggen in verband met het taalgebruik op het werk. De bedrijven dienen hun rapporten en correspondentie in het Frans te voeren, de bedrijven dienen aan hun franstalige werknemers te vragen om het Frans te gebruiken als taal om hun onderlinge besprekingen te voeren alsmede om te praten met hun collega’s die deze taal minder machtig zijn, de bedrijven moeten zorgen voor een franstalige interne affichage, tenslotte dienen zij met hun afdelingen die buiten Québec gelegen zijn enkel en alleen in het Frans te communiceren. Hierbij moet wel vermeld worden dat sommige auteurs van mening zijn dat bedrijven die volledig aan de federale wetgeving onderworpen zijn niet onder het toepassingsgebied zouden vallen van deze provinciale reglementering. De
bedrijfsreglementen.
De reglementen van bedrijven met meer dan 100 werknemers dienen in het Frans te zijn opgesteld. De
veiligheidsaanwijzingen.
De aanduidingen en raadgevingen in verband met veiligheid en gezondheid op het werk dienen in het Frans te zijn aangebracht. De
dossiers over werknemers.
Ook deze dienen in het Frans te zijn opgesteld. Wel hebben de werknemers het recht een vertaling in het Engels te vragen. De
werkaanbiedingen
549
.
546 Hiervan zijn er 83 erkend. In CHEVRIER,M.,Des lois et des langues au Québec, principes et moyens de la politique linguistique québécoise, Québec, Bibliothèque nationale du Québec, 1997, P.38. 547 Het is mogelijk aan de Grondwet tegenstrijdige wetten te hebben. Zie hiervoor voetnoot 13. 548 Artt. 2, 4, 41 & 141 C.L.F. 549 Art. 57 C.L.F.
108
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Ook deze dienen in het Frans te gebeuren. Toch mag men gelijktijdig het Engels of een andere taal gebruiken. De
verhoudingen tussen werkgevers en werknemers bij het voeren van gesprekken.
Hiervoor is er een sluitende regeling van rechten en plichten, vooral in verband met de werkvoorwaarden, de cao’s, en de contracten. Bovendien wordt ook het gebruik van het Frans voor de officiële documenten en voor de documenten van de bedrijfsleiding verplicht gesteld.
2. De taal van de consumptiegoederen. De
onlichamelijke goederen
550
.
Hieronder vallen de culturele goederen. Hiervoor is een hele reglementering opgebouwd die te vinden is in de toepasselijke artikelen van het Charter van de Franse taal en die uiteraard de bescherming van de Franse taal en haar cultuurproducten voorstaat. De
lichamelijke goederen.
Hier is eveneens een regelgeving opgesteld die vooral bepalingen omvat over de vermeldingen op allerlei producten die dan in het Frans, al dan niet met een andere taal moet gebeuren. In Québec bestaat hierover regelgeving voor voedings- en farmaceutische producten. Voor de regelgeving voor andere producten moeten we teruggrijpen naar de federale wetgeving of een ruime interpretatie van artikel 51 nemen. Meestal komt het er dan op neer dat deze producten alleen in het Frans vermeldingen moeten bevatten of een vertaling in een andere taal kunnen hebben.
3. De taal van de handel. De
bilaterale verhoudingen.
Voor de communicatie met het publiek dienen de bedrijven van algemeen nut die niet onder de federale wetgeving vallen, het Frans te gebruiken. Voor de communicatie met de administratie door bedrijven die onder de federale wetgeving vallen is er betwisting of de administratie aan privébedrijven kan vragen zich in de Franse taal tot hun te richten. De
unilaterale verhoudingen.
Hieronder valt de naamkeuze van bedrijven, of de profilering van de identiteit naar buitentoe. Normaal mag men in Québec hiervoor alleen het Frans gebruiken doch hierop bestaan veel uitzonderingen. 551
De publieke commerciële affichage valt hier eveneens onder net zoals de publiciteit . Normaal gezien moest deze volgens de oorspronkelijke bepaling door de wet 101 C.L.F. in Québec ééntalig Frans te zijn. Deze bepalingen zijn echter door het Federaal grondwettelijk Hof strijdig bevonden met de rechten en vrijheden zoals deze zijn neergeschreven in de Canadese en Québecoise Charters van Rechten en Vrijheden, de vrijheid van meningsuiting die in deze Charters erkend is geworden zou zijn 552 geschonden . De Québecoise overheid heeft de beperking van deze bepaling willen voorkomen door enkele kleinere aanpassingen te doen aan de wet en het Charter van Rechten en Vrijheden, maar het Federaal Grondwettelijk Hof is in deze blijven vasthouden aan de stelling dat het gewijzigde artikel van het Québecoise Charter moest geinterpreteerd worden op de zelfde wijze als het overeenkomstige artikel 553 van het Canadese Charter van Rechten en Vrijheden . Bovendien had de commissie van de rechten van de mens van de UNO tot de conclusie gekomen dat zelfs de wetgeving zoals die was aangepast na het arrest Ford nog steeds een schending inhield van het recht op vrije meningsuiting zoals erkend
550
Artt. 51, 54, 58, 61, 62 &63 C.L.F. Cf. Art. 58 C.L.F. Zie de zaak Ford c. Québec, (P.G.), 1988, 2 R.C.S. 712. 553 Zie hierover: WOEHRLING,J., La conformité de certaines modifications projetées au régime linguistique de l’affichage public et de la publicité commerciale découlant de la Charte de la langue française avec les chartes des droits et libertés., Québec, Bibliothèque nationale du Québec, 1993 en WOEHRLING,J., L’évolution récent de la jurisprudence de la cour supreme du Canada sur les limitations de l’affichage public et de la publicité commerciale et la justification du régime linguistique de l’affichage public et de la publicité commerciale découlant de la Charte de la Langue Française., Montréal, nietgepubliceerd, 1996, p. 2 e.v. 551 552
109
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
554
door de Universele verklaring van de Rechten van de Mens . Ook nu nog dient alle commerciële affichage in het Frans te gebeuren maar daarnaast mogen ook andere talen gebruikt worden. De 555 uitzonderingen waarin het gebruik van een andere taal wel toegelaten werd in welbepaalde gevallen 556 557 zijn nu veralgemeend. Volgens de meest recente bepalingen dient het Frans dominerend te zijn in de publieke affichage en zou deze wetgeving niet meer in strijd zijn met de Charters van rechten en vrijheden, noch met de Universele Verklaring van Burgerlijke en Politieke rechten. Wel zijn er nog enkele uitzonderingen die enkel het Frans of enkel een andere taal toelaten opgenomen in het 558 Reglement op het taalgebruik in zaken en handel . Voor niet commerciële publiciteit en affichage bepaalde het Charter van de Franse taal dat deze eveneens enkel en alleen in het Frans moet gebeuren. Enkel wanneer de veiligheid of de gezondheid 559 in het gedrang kwamen waren er hierop uitzonderingen voorzien . Ook de commerciële documentatie 560 in zijn meest uiteenlopende vormen diende enkel in het Frans te gebeuren. Door de wet 86 van 1993 is ook hier tweetaligheid toegelaten geworden. Religieuze, politieke, ideologische of humanitaire informatie, en door anderstalige informatie-organen 561 verspreide informatie is aan deze regeling onderworpen en kunnen dus in één enkele taal worden gesteld zolang zij niet door een lucratief doel geinspireerd zijn. Andere gevallen waarin tweetaligheid de regel is, vloeien voort uit de bezorgdheid van de Quebecoise overheid in zake de publieke veiligheid of 562 als de gezondheid van het publiek in het gedrang komt.
4. Het taalgebruik van privé-personen. 563
Hoewel het taalgebruik van privépersonen in principe vrij is zijn de overheden op sommige vlakken toch regelgevend opgetreden in materies die haar belangrijk leken. Het gaat vooral over contracten en testamenten. De Québecoise wetgeving voorziet meestal niet in de nietigheid van zulke contracten of testamenten indien deze niet in het Frans zijn opgesteld, maar wel in het betalen van een boete. De wetgeving ter bescherming van de consument heeft hierover ook bepalingen maar in geval deze in tegenspraak zijn met de taalwetgeving dan heeft de consument voorrang.
5. De taalkennis als mogelijkheidsvoorwaarde tot de verkrijging van de nationaliteit en overheidsambten. Voor het verkrijgen van de Canadese nationaliteit en indien men zich wil vestigen in Québec is één van de voorwaarden de kennis van het Frans, dit systeem werkt met punten waardoor mensen met een goede kennis van het Frans 12 punten op een totaal van 100 kunnen verdienen. Voor het verkrijgen van een toelating tot de uitoefening van een vrij beroep is er in Québec eveneens bewijs van een grondige kennis van de Franse taal noodzakelijk. Bovendien zijn er bepalingen die aanduiden in welke taal zij hun diensten dienen ter beschikking te stellen van het publiek.
6. Het toezicht op de toepassing van de taalwetgeving door de Commissie voor de 564 Bescherming van de Franse Taal . Om toe te zien op de naleving van de wetgeving op het taalgebruik is er een commissie, bestaande uit drie onafhankelijke personen opgericht. Deze commissie heeft het recht om inspecties en onderzoeken te voeren naar de juiste toepassing van de taalwetten van de provincie Québec. Deze commissie treedt ex officio op of naar aanleiding van concrete klachten. Bij de uitoefening van deze bevoegdheid beschikt zij over een hele reeks bevoegdheden. Indien zij na de afronding van het onderzoek tot de 554
Vaststelling gedaan door de commissie op 31 maart 1993. Het zijn er namelijk zes die men kan terugvinden in het reglement over de zaken en de handel. Zie hierover Wet tot wijziging van het Charter van de Franse taal. ( Loi 86) L.Q. 1993 c.40. Zie ook twee recente arresten van het Federaal Hooggerechtshof hierover: Ramsden c. Peterborough (Ville), 1993, 2 R.C.S., 1084, 1105-1106 en RJR-Mac Donald Inc. c. Canada (P.G.), 1995, 3 R.C.S., 199. 557 “de façon nettement prédominante” 558 Artt. 15-25 Règlement sur la langue du commerce et des affaires. G.O.Q., partie 2, nr. 53, p. 8891. 559 Artt. 22, 23 & 24 C.L.F. 560 Cf. Supra. 561 Art. 59 C.L.F. 562 Bijvoorbeeld de hospitalen waar eenieder in zijn officiële taal dient te kunnen worden geholpen. 563 De vrijheid van taalgebruik voor interpersoonlijke relaties of voor de uiting van mening in de electronische, geschreven of gesproken pers of op televisie ontsnapt aan het toepassingsgebied van de taalwetgeving, dit recht is opgenomen in Charte des droits et libertés de la personne van Québec. 564 La Commission de protection de la langue française. Opgericht om de toepassing te verzekeren van de taalwetten. 1993, c. 40, a. 54; 1997, c. 24, a. 17. Zie X, Nouvelles perspectives canadiennes, lois linguistiques du Canada annotées., Québec, Ministère des Travaux publics et des Services gouvernementaux, 1998, nr. 158 e.v. 555 556
110
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
conclusie komt dat er wel degelijk een schending van de taalwetten voorligt, dan moet zij eerst trachten de ingebreke blijvende persoon te overtuigen de overtreding binnen een bepaalde termijn ongedaan te maken, zoniet dient zij over te gaan tot het doorsturen van de klacht naar de Procureur-Generaal die de vervolging van de overtreding kan inzetten. Bij bepaalde overtredingen moet zij evenwel onmiddelijk de Procureur-Generaal op de hoogte te stellen zonder eerst een verzoeningspoging te ondernemen. Uit de cijfers blijkt dat het grootste gedeelte van de klachten geregeld wordt zonder dat de zaak voor de rechtsprekende instanties gebracht moet worden. Zelfs indien de zaak voor de rechtbank komt en deze een veroordeling uitspreekt, is het nog meestal een eerder symbolische straf. Wellicht heeft ook het delicaat karakter van de materie hierbij een rol te spelen.
CONCLUSIE Uit onderzoek is gebleken dat de Canadese taalwetgeving in se beter geregeld is dan in België, dit heeft vooral te maken met een betere bevoegdheidsafbakening tussen de federale en provinciale overheden, maar ook omdat er in Canada effectieve mogelijkheden bestaan om inbreuken op de taalwetgeving te vervolgen en eventueel te bestraffen. In de provincie Québec lijkt het geheel van maatregelen die de laatste decennia zijn genomen ter bevordering van de Franse taal, wel degelijk succesvol te zijn. Het grootse deel van alle reclame is ééntalig Frans, zelfs het warenhuis Eaton dat in Canada toch bekend staat als een bolwerk van de anglofonie heeft enkel ééntalig franse reclame, de meeste jongeren zelfs van immigranten spreken Frans, de verkeersborden zijn nog Franser dan in Frankrijk, men gebruikt immers “arrêt” in de plaats van “stop”, de muziek is grotendeels franstalig, de invloed van Franse producten is merkbaar, bijvoorbeeld Perrier,… Vooral in het straatbeeld lijkt het Frans veruit de meest overwegende taal te zijn wat aantoont dat de regelgeving in verband met (commerciële) affichage wel degelijk werkt en kan bijdragen tot de verfransing van het straatbeeld in Québec. De verplichting voor nieuwe immigranten zowel van Canadese als andere oorsprong om hun kinderen franstalig onderwijs te laten volgen is duidelijk erop gericht het Engels minder aantrekkelijk te maken. Bovendien bleek uit gesprekken met personen van de Engelstalige minderheid dat ondanks de sterke beloften van tweetaligheid als er om gevraagd wordt, dit in de praktijk toch heel wat moeilijker ligt. Zo zouden allerhande formulieren, die door Engelstaligen in het Engels werden aangevraagd lang op zich laten wachten of helemaal niet voorhanden zijn. Uiteraard zijn dit al dan niet bewuste maatregelen van de Québecoise overheid om de Engelstaligen tot assimilatie te dwingen. Na het laatste referendum over Québecoise souvereiniteit hebben dan ook heel wat jonge Engelstaligen besloten te emigreren naar de Engelstalige Canadese gebieden, dit maakt duidelijk dat deze mensen geen toekomst voor hun taal en cultuur meer zien in de Québecoise maatschappij. Het is dan ook duidelijk dat de door de Québecoise overheid genomen maatregelen zeker succesvol zijn en er voor gezorgd hebben dat het Frans van het taaltje van de plaatselijke boeren geworden is tot dé overheersende taal in Québec en dit zowel in de administraties als in de privé-bedrijven, zowel op school als thuis, zowel bij echte Québecois als bij immigranten. Met andere woorden deze politiek is navolgenswaardig indien men het Nederlands in Vlaanderen een zelfde uitstraling wil bezorgen, en de franstaligen in de Brusselse rand tot het Nederlands willen bekeren.
111
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Bijlage 8 ONDERWIJSFACILITEITEN A. INLEIDING De onderwijstaal in het Nederlandse taalgebied is het Nederlands. Dit is het uitgangsprincipe, doch er bestaan uitzonderingen op deze regel. Artikel 129 §1 van de Grondwet bepaalt dat de gemeenschappen, ieder wat hen betreft het gebruik der 565 talen in het onderwijs regelen. De bevoegdheidsfeer is evenwel beperkt ratione loci. Grondwettelijk kan de Vlaamse gemeenschap het gebruik der talen in onderwijszaken in de randgemeenten niet reglementeren. Deze materie is nog steeds federaal, eventuele wijzigingen moeten via een federale wet gebeuren. Artikel 129 van de Grondwet bepaalt dat de Vlaamse en Franse gemeenschap bevoegd zijn om het taalgebruik in het onderwijs te regelen binnen hun eigen grondgebied met uitzondering van 566 de gemeenten met een speciale taalregeling . De wet van 1963 houdende de taalregeling in het onderwijs is nog steeds van toepassing. 567
Om deze bevoegdheid toe te wijzen aan de gemeenschapswetgever is een grondwetwijziging nodig . Zolang dit niet gebeurd is zijn de gemeenschappen niet bevoegdheid om wetgevend op te treden in 568 verband met de inrichting van het onderwijs in de randgemeenten .
B. DRAAGWIJDTE VAN DE VERLEENDE FACILITEITEN Anderstaligen kunnen kleuter en lager onderwijs volgen in het Nederlandse taalgebied, dit is een van de faciliteiten opgenomen in bijzondere wetten. Deze regeling is opgenomen in de wet van 30 juli 569 570 1963 houdende taalregeling in het onderwijs en in de wet van 2 augustus 1962 op het gebruik der talen in bestuurszaken. 571
Onderwijsfaciliteiten in de randgemeenten laten toe dat er kleuter- en lager onderwijs in het Frans kan worden verstrekt indien zestien gezinshoofden hierom vragen. Deze gezinshoofden dienen verblijf te houden in de randgemeenten, en de moedertaal of gebruikelijke taal van het kind moet het Frans zijn. In geval dit aantal bereikt wordt moeten de randgemeenten dit onderwijs organiseren.
C. SPEELT DE NATIONALITEIT VAN DE GEZINSHOOFDEN EEN ROL De vraagt rijst of deze zestien gezinshoofden allen de Belgische nationaliteit moeten hebben. Het antwoord op deze vraag is negatief. De toekenning van de faciliteiten in de randgemeenten gebeurt op basis van het verblijf in de randgemeenten en niet op basis van de nationaliteit van de aanvragers. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht heeft in haar adviezen laten blijken dat zij geen rekening houdt 572 met nationaliteit bij de interpretatie van de taalwetgeving. Zo is er een advies van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht waarbij de Vaste Commissie voor Taaltoezicht stelt dat de beslissing tot weigering van de erkenning als politiek vluchteling aan een kandidate politiek vluchteling, die had aangeduid franstalig te zijn, in het Frans diende te worden gesteld en betekend. In onderhavig geval was de beslissing tot weigering zowel in het Nederlands gesteld als betekend aan de betrokkene. 573
Renard stelt :“Onder particulieren moet worden verstaan niet alleen Belgische onderdanen, maar ook de vreemdelingen in België.” De nationaliteit van de betrokkenen heeft geen belang in de taalwetgeving. De bepalingen van de taalwetgeving vinden immers hun oorsprong in het 574 territorialiteitsbeginsel . Het is juist dit territorialiteitsbeginsel dat ingaat tegen het personaliteitsbeginsel dat rekening houdt met de hoedanigheid van personen bij de toekenning van faciliteiten. 565 VAN GOETHEM,H. en VELAERS,J., Taalperikelen in het universitaire onderwijs in Erasmus in Brussel, T.O.R.B., 1991, p. 23-27; MAGITS,M. en VENY,L., juridische opmerkingen bij het voorontwerp van decreet betreffende de universiteiten in de Vlaamse gemeenschap, T.P.B., 1991, p. 291 e.v. 566 Art. 129 §1 2° &2 G.W. 567 Art. 4 G.W. 568 ALEN,A., Handboek van het Belgisch Staatsrecht, Kluwer Rechtswetenschappen België, Deurne, 1995, nr. 667, p. 655. 569 B.S., 22 augustus 1963. 570 B.S., 22 augustus 1963. 571 Zie hiervoor BERCKX,P., De nieuwe taalregeling in het onderwijs, T.P.B., 1964, p. 310-314. 572 Advies V.C.T., 21 december 1995, nr. 27237. 573 RENARD,R., Talen in bestuurszaken, in de bedrijven en in de sociale betrekkingen, Gent, Story-Scientia, 1983, nr. 225, p. 127. Wellicht geldt deze definitie eveneens in de onderwijstaalwetgeving. 574 Cf. supra.
112
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Ook het Europees recht heeft in deze materie een rol te spelen. Zo bepalen artikel 40 van het EEG575 verdrag en artikel 12 van verordening nummer 1612/68 dat kinderen van migrerende werknemers onder dezelfde voorwaarden als de eigen onderdanen van de lidstaat tot het algemene onderwijs, het leerlingenstelsel en de beroepsopleiding moeten worden toegelaten. 576
Het Europees Hof van Justitie heeft deze gelijke behandeling aangeknoopt bij de ‘sociale en fiscale voordelen’ die bestaan uit alle voordelen die de nationale werknemers genieten en die bij uitbreiding ervan naar Europese onderdanen ‘in aanzienlijke mate bijdraagt tot de integratie van de migrerende 577 werknemer en zijn gezin in het land van ontvangst.’
D. OPNAME VAN EEN LEERLING Schoolhoofden zijn verantwoordelijk voor de opname van een leerling in een school die tot een bepaald taalstelsel behoort. Om tot deze opname over te gaan dient men ofwel te beschikken over een getuigschrift van het vorige schoolhoofd waarbij bevestigd wordt dat hij al zijn voorgaande studies in de taal van dit stelsel heeft gedaan, een taalverklaring van het gezinshoofd geviseerd door de taalinspectie telkens als deze de echtheid van die verklaring niet in twijfel trekt of een beslissing van een commissie of een bij wet voorziene jury. In geval het de eerste maal is dat een kind wordt ingeschreven, dan mag het schoolhoofd het kind nochtans inschrijven op voorlegging van een taalverklaring die binnen de maand aan de taalinspectie voor nazicht moet worden bekendgemaakt. In geval dit onderwijs moet ingericht worden, is de tweede taal verplicht het Nederlands gedurende vier uur per week in de tweede graad en acht uur per week in de derde graad. Nederlandstalige ouders wonende in de randgemeenten mogen hun kind geen school laten lopen in de Franstalige school die daar eventueel zou zijn opgericht. De reden is het verplicht gestelde inschrijvingsformulier dat door de taalinspecteurs op zijn echtheid is onderzocht. Ze kunnen hun kinderen niet naar een Franstalige school in Brussel sturen om dezelfde reden. Ook kunnen ze hun kind geen school laten lopen in een Franstalige school van een andere randgemeente, deze scholen zijn immers voorbehouden voor kinderen van Franstaligen van deze gemeenten. De op basis van deze wet opgerichte scholen mogen wel in het zelfde gebouwencomplex worden samengebracht. De pedagogische en materiële uitrusting dient wel voor elke school afzonderlijk aan de wettelijke en reglementaire regels te voldoen.
E. TAALINSPECTIE578 De onderwijsinrichtingen zijn onderworpen aan de taalinspectie die belast is met de doorlopende 579 controle van de toepassing van de bepalingen van bovengenoemde wetten . 580
Taalinpecteurs treden nooit op zonder de medewerking van een inspecteur van de andere taalrol . Zij viseren de taalverklaringen die aan hen worden toegezonden. Indien ze het oneens zijn wordt de 581 taalverklaring voorgelegd aan een commissie . Deze commissie is samengesteld uit een voorzitter, een plaatsvervangende voorzitter, twee leden en evenveel plaatsvervangende leden. De in de commissie benoemde personen worden door de minister van Binnenlandse Zaken voorgesteld, en door de Koning benoemd. Zij doet uitspraak binnen de dertig dagen na het beroep. De beslissing wordt aan het schoolhoofd en het gezinshoofd per aangetekende brief medegedeeld. 582
583
Tegen de beslissingen van de commissie is beroep mogelijk bij een jury . De termijn die men hiervoor ter beschikking heeft bedraagt twintig dagen vanaf de kennisgeving. Ze is op dezelfde wijze samengesteld als de commissie. De voorzitter en plaatsvervangend voorzitter worden evenwel gekozen uit raadsheren of emeriti-raadsheren van de hoven van beroep en, in tegenstelling tot de commissie, niet uit rechters of emerititi-rechters uit de rechtbanken van eerste aanleg. De overige leden dienen rang 15 in plaats van 13 te hebben in de federale administratie. De leden behoren elk voor de helft tot één van de twee taalrollen. Zij doet eveneens binnen de dertig dagen uitspraak en ook zij laat de met
575
Verordening (EEG) van de Raad van Europa van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap., Pb., 1968, L 257/2. 576 H.v.J., 11 juli 1985, Mutsch, 137/84, Jur., 1985, (2681) 2696, r.o. 16-17. 577 LENNAERTS, K. & VAN NUFFEL,P., Europees Recht in Hoofdlijnen, Antwerpen-Appeldoorn, Maklu, 1999, nr. 191. 578 K.B. van 14 maart 1997 houdende werking van de taalinspectie inzake onderwijs, B.S., 29 juli 1997. 579 Art. 2. 580 Art. 4. 581 Art. 6. 582 Art. 7. 583 Artt. 7 & 8.
113
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
redenen omklede beslissing per aangetekende brief aan het schoolhoofd en het gezinshoofd geworden.
F. PEDAGOGISCHE INSPECTIE 1. Theoretische beschouwingen De gemeenten met een bijzonder taalstatuut, blijven wat het onderwijs betreft tot het eigen taalgebied behoren. Dit wil zeggen dat in de Vlaamse randgemeenten het onderwijs geregeld wordt door de 584 Vlaamse gemeenschap . Het territorialiteitsprincipe wordt met andere woorden bevestigd. Op het territorialiteitsbeginsel met zijn exclusieve bevoegdheid van de territoriaal bevoegde gemeenschap, bestaan echter enkele uitzonderingen. Zo bestaat de mogelijkheid tot het sluiten van akkoorden die het mogelijk maken voor een gemeenschap om het onderwijs dat op het grondgebied van een andere gemeenschap wordt verstrekt, te erkennen. Deze erkenning kan echter enkel met het akkoord van de gemeenschap waar het onderwijs wordt gegeven. Andere akkoorden die kunnen worden gesloten kunnen inhouden dat territoriaal bevoegde gemeenschappen alleen kunnen overgaan tot wijziging van normen of feitelijke 585 toestanden na overleg en instemming van de andere betrokken gemeenschap . De pedagogische inspectie van de franstalige scholen in de randgemeenten vormt ook een uitzondering op dit territorialiteitsprincipe. Deze uitzondering is echter niet opgenomen in een samenwerkingsakkoord, maar in een bepaling in de bijzondere wet op de cultuurgemeenschappen waarvan de grondwettigheid op basis van de grondwettelijke territoriale bevoegdheidsverdeling kan worden betwist (het Arbitragehof heeft deze bepaling nog niet rechtstreeks getoetst). Anders dan in de hoger genoemde akkoorden ging men in de wet van 21 juli 1971 niet uit van het noodzakelijk akkoord van de territoriaal bevoegde gemeenschap alleen maar van het akkoord van beide betrokken gemeenschappen. a. Artikel 5 alinea 1 van de wet van 21 juli 1971 586
Zo stelt de wet van 21 juli 1971 in artikel 5 alinea 1 :« Onverminderd de territoriale bevoegdheid van elke cultuurraad blijven gehandhaafd de praktische uitvoeringsmaatregelen inzake onderwijs die de Ministers van Nationale Opvoeding tot 31 december 1970 in onderlinge overeenstemming hebben genomen ten behoeve van de inwoners van de zes randgemeenten en van de taalgrensgemeenten, die niet de taal van het taalgebied gebruiken, evenals de feitelijke toestanden welke op dezefde datum in die gemeenten bestonden op cultuurgebied. Die maatregelen en toestanden kunnen niet worden gewijzigd dan met instemming van de twee cultuurraden. » b. Grondwettelijkheid volgens parlementaire voorbereiding en rechtsleer Volgens Alen en Peeters kan de grondwettelijkheid van zulke bepaling enkel aanvaard worden omdat 587 zij blijkbaar door de grondwetgever als compromis is gewild . Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat deze afwijkende regeling als een uitzondering op de exclusieve territoriale bevoegdheid van de gemeenschap moet worden beschouwd. 588
Zo stelt de Heer Van Bogaert in de parlementaire voorbereiding van de wet van 21 juli 1971 :« Tijdens de verdere bespreking van dit artikel in de Senaat werd nog herhaaldelijk de principiële, uitsluitende bevoegdheid van de Cultuurraad van de Nederlandse Cultuurgemeenschap en het uitzonderlijke karakter van de in artikel 5 (van de wet van 21 juli 1971) vervatte afwijking benadrukt. » Naar aanleiding van de wens om een gelijkaardige bepaling in te voeren in de bijzondere wet op de hervorming van de instellingen werden er in de parlementaire voorbereiding vragen gesteld bij de grondwettelijkheid van het in de wet van 1971 opgenomen artikel 5. Zo wordt er, na de uitzetting over 589 de motieven die aan de basis lagen van de wet van 1971 gesteld :« Daaruit volgt dat de wetgever, zolang de randgemeenten tot het Nederlandse taalgebied blijven behoren, niet anders kan dan de
584
VERSTEGEN,R., De gemeenschappen bevoegd voor het onderwijs, T.B.P., 1990, p. 11, nr. 25, al. 1 . VERSTEGEN,R., De gemeenschappen bevoegd voor het onderwijs, T.B.P., 1990, p. 11, nr. 25, al. 2 & 3. Wet van 21 juli 1971 betreffende de bevoegdheid en de werking van de cultuurraden voor de Nederlandse cultuurgemeenschap en voor de Franse cultuurgemeenschap, B.S., 23 juli 1971, later grotendeels vervangen door de bijzondere wet van 8 augustus 1980 met uitzondering van artikelen 4 en 5. 587 ALEN,A. & PEETERS,P., Samenwerkingsverbanden tussen de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten, in Staat, Gemeenschappen en Gewesten, Brugge, Die Keure, 1989, p. 91. 588 Gedr. Hand. Senaat, 8 juli 1971, p. 2404-2405. 589 Gedr. St. Kamer, 1977-’78, 461, nr. 25, 6. 585 586
114
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
daaraan door de Grondwetgever verbonden gevolgen, o.m. de uitsluitende bevoegdheid der organen van de Nederlandse cultuurgemeenschap, respecteren. » Het valt op dat deze uitzondering nooit door de Grondwet is bevestigd geworden, maar wel als voorbeeld heeft gediend om de op 1 januari 1980 van toepassing zijnde en bestaande feitelijke toestanden te handhaven. In 1980 gaat het over :« De handhaving van de regelingen inzake de erkenning en subsidiëring betreffende culturele en persoonsgebonden aangelegenheden die van toepassing zijn in het Nederlands, respectievelijk het Frans taalgebied en die organismen of groeperingen betreffen welke afhangen van de Franse, respectievelijk de Vlaamse gemeenschap, evenals de feitelijke toestanden die op voormelde datum bestonden betreffende de vier met naam 590 genoemde instellingen in de randgemeenten. » Er bestaan gelijkenissen tussen beide regelingen, zo betreffen zij hetzelfde toepassingsgebied (de randgemeenten) en hebben ze ieder op hun vlak een zelfde finaliteit (de bestendiging van de bestaande toestand). Het sterke verschil tussen beide regelingen is evenwel de allocatie van de financiële lasten, waar deze in artikel 5 van de wet van 1971 qua culturele aangelegenheden zijn toegewezen aan de Franse gemeenschap, is dit voor de persoonsgebonden activiteiten niet het geval, 591 deze last wordt gedragen door de Vlaamse gemeenschap (die in deze territoriaal bevoegd is) . Deze regeling is dan ook integraal opgenomen in artikel 92 van de bijzondere wet op de hervorming van de instellingen. Ook hier moet en wijziging van de bestaande toestand de instemming wegdragen 592 van de twee gemeenschapsparlementen . c. Toetsing van een bijzondere wet Het Arbitragehof heeft geoordeeld dat zij wetten met een bijzondere meerderheid genomen mag toetsen aan de grondwettelijke bevoegdheidsverdelende regels en de artikels 10, 11, en 24 van de 593 Grondwet . 594
Zo stelde het Hof :« Inzake het probleem van de onbevoegdheid van het Hof ten aanzien van bijzondere en/of bevoegdheidsbepalende wetten zegt de verzoeker, na te hebben vermeld dat artikel 28 van de financieringswet geen bevoegdheidstoewijzende bepaling was, dat het Hof moet toezien op de naleving van de Grondwetsbepalingen die betrekking hebben op de bevoegdheidsverdeling, bepalingen die in de normenhiërarchie voor de bijzondere wetten komen. Tot staving van zijn stelling citeert de verzoeker uit de rechtsleer en uit de parlementaire voorbereiding. » Het Arbitragehof stelde verder :« Artikel 107 ter van de Grondwet maakt geen onderscheid tussen gewone wetten en bijzondere wetten ; in beginsel is het Arbitragehof derhalve bevoegd beide soorten van wetten te toetsen aan de grondwettelijke bevoegdheidsregels, enerzijds, en aan de artikelen 6, 6 bis en 17 van de Grondwet, anderzijds. » Daar de Gemeenschappen in principe exclusief territoriaal bevoegd zijn wat betreft het op hun grondgebied georganiseerde onderwijs, is het wellicht zo dat deze regeling opgenomen in de bijzondere wet kan worden onderworpen aan een grondwettigheidstoetsing door het Arbitragehof. De door de Grondwet bepaalde bevoegdheidsverdeling is immers overtreden en kan voor het Arbitragehof worden aangevochten. Zulk een rechtstreekse toetsing heeft tot nu toe nog niet plaatsgevonden. In arrest 54/96 heeft het Arbitragehof zich niet uitgesproken over de grondwettelijkheid van artikel 5 van de wet van 21 juli 1971 evenmin over de grondwettelijkheid van artikel 92 van de bijzondere wet tot hervorming van de instellingen. Het Hof stelt wel :« Uit de parlementaire voorbereiding van artikel 5 van de wet van 21 juli 1971 en van artikel 92 van de bijzondere wet op de hervorming van de instellingen van 8 augustus 1980 blijkt dat de daarbij getroffen regelingen de principiële onbevoegdheid van de Franse gemeenschap bevestigen voor het subsidiëren, in het Nederlandse taalgebied in het algemeen en in de rand- en taalgrensgemeenten die daarvan deel uit maken, in het bijzonder, van andere dan in artikel 5 van de wet van 21 juli 1971 vermelde instellingen en verenigingen. Die regelingen bevestigen bovendien de opvatting van de wetgever dat niet alleen het rechtstreeks normeren van culturele aangelegenheden, maar ook het subsidiëren van instellingen, particulieren of verenigingen, tot de exclusieve bevoegdheid van de gemeenschappen behoort. Beide regelingen verbieden ten slotte enige wijziging aan te brengen in de nominatim opgesomde feitelijke toestanden inzake subsidiëring die op een bepaald ogenblik bestonden, tenzij in onderlinge overeenstemming tussen de Vlaamse en Franse 595 gemeenschap… » 590
ALEN, A. & PEETERS, P., Samenwerkingsverbanden tussen de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten, in Staat, Gemeenschappen en Gewesten, Brugge, Die Keure, 1989, p. 92. 591 Zie advies van de Raad van State, Gedr. St. Senaat, 1979-’80, 434, nr. 40, 6. 592 Art. 92 §2 BWHI. 593 ALEN,A., Handboek van het Belgisch Staatsrecht, Deurne, Kluwer Rechtwetenschappen België, 1995, p. 78, nr. 71, al. 2. 594 Arbitragehof, nr. 8/90, 7 februari 1990, A.A., 8/90; J.T., 1990, 358. 595 Arbitragehof, 3 oktober 1996, A.A., 54/96, p. 661.
115
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
Hier kan men als het ware spreken van een impliciete erkenning door het Arbitragehof van de grondwettelijkheid van beide regelingen, maar vindt er geen rechtstreekse toetsing van deze wettelijke bepaling plaats. d. Gevolgen In geval deze regeling in strijd met de Grondwet zou worden bevonden, zou het de Vlaamse gemeenschap vrij staan ook de pedagogische aspecten van het onderwijs in de franstalige kleuter- en basisscholen in de Vlaamse rand te regelen. Een andere mogelijkheid is het afsluiten van een samenwerkingsakkoord tussen de Vlaamse en Franse gemeenschap dat duidelijkheid zou scheppen over de situatie van deze scholen.
2. Praktische werking zoals ze tot op heden bestaat De bevoegdheid over de Franstalige kleuter- en lagere scholen is zoals hierboven vermeld verdeeld over de Vlaamse en Franse gemeenschap. De praktische uitwerking van de samenwerking is tot op heden geregeld via enkele protocol-akkoorden. Het betreft de protocol-akkoorden : Dubois-Vermeylen van 1 juni 1970 waarbij overeengekomen werd dat de pedagogische inspectie van de Franstalige scholen gelegen in het Nederlandse taalgebied wordt uitgeoefend door de pedagogische inspectie van de Franse taalrol. De pedagogische inspectie van de Nederlandstalige scholen op Franstalig grondgebied wordt uitgevoerd door de Nederlandstalige inspectie. Toussaint-Callewaert van 24 mei 1973 waarbij het beheer over de Franstalige gesubsidieerde scholen in Vlaanderen uitsluitend ressorteert onder de bevoegdheid van de Nederlandstalige minister; de pedagogische inspectie valt onder het franstalig departement. Ramaekers 27 augustus 1977 waarbij de pedagogische inspectie van Franstalige scholen in Drogenbos, Kraainem en Wezembeek-Oppem aan de inspectie diensten van Bruxelles-A werd toevertrouwd. Concreet betekent dit dat, de franstalige scholen in de Vlaamse rand zijn onderworpen aan de regeling van de Franstalige gemeenschap wat betreft de inhoudelijke aspecten van het onderwijs. Het toezicht wordt uitgeoefend door de pedagogische inspectie van de Franstalige gemeenschap. Administratief gezien blijven deze scholen evenwel onderworpen aan de regels van de Vlaamse gemeenschap (bv. de infrastructuur, subsidieregeling,…). 596
Op 22 mei 1996 is er een met redenen omklede motie in het Vlaamse parlement aangenomen om de protocollen te wijzigen en daarvoor de procedure van artikel 5 van 21 juli 1971 op te starten.
CONCLUSIE Het is onmogelijk het verkrijgen van onderwijsfaciliteiten in de Vlaamse randgemeenten te koppelen aan de nationaliteit van de gezinshoofden. De onderwijsfaciliteiten zijn toegekend op basis van het verblijf houden in de randgemeenten en op basis van de verklaring dat het Frans de voertaal is in het gezin. Een onderzoek naar het effectieve taalgebruik binnen het gezin kan in conflict komen met het recht op privacy. Men kan evenmin terugvallen op de kennis die men heeft van de voertaal van het gezinsleden daar deze niet mogen worden opgenomen in gegevensbanken.
1. Onthaalbeleid Politiek gezien lijkt het niet opportuun om de Europese onderdanen die in de randgemeenten verblijven tegen zich in het harnas te jagen. De inspanningen van de Vlaamse overheden om de sympathie van de Europese onderdanen voor het Vlaamse standpunt te wekken zouden er sterk onder lijden.
596
Beknopt verslag Vlaams Parlement, 1995-1996, 47, p. 15.
116
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
2. Voorstel tot wetswijziging De Vlaamse overheid zou de overheveling van bevoegdheid de pedagogische inspectie van de franstalige kleuter- en lagere scholen kunnen nastreven door het aanvechten van de bestaands regeling zoals deze is opgenomen in de bijzondere wet van 21 juli 1971. Dit zou logisch zijn daar het territorialiteitsbeginsel sinds de wet van 21 juli 1971 verstevigd is. In geval het Arbitragehof zou besluiten dat de huidige regeling in strijd zou zijn met de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling van de gemeenschappen, en dus het territorialiteitsprincipe, zou dit de Vlaamse overheid de mogelijkheid bieden zelf de pedagogische aspecten van het onderwijs in deze scholen te regelen.
117
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
I BESCHRIJVING BESCHRIJVING VAN DE BESTAANDE BESTAANDE TAALWETGEVING IN BESTUURSZAKEN BESTUURSZAKEN PROVINCIE VLAAMSVLAAMS-BRABANT ................................................................ ................................................................... ................................... 1 VOORWOORD................................................................ ................................................................................................ ......................................................................... ......................................... 2
INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ ................................................................. ................................. 4 1.
KRACHTLIJNEN EN KORT HISTORISCH OVERZICHT OVERZICHT VAN VAN DE ................. 4
TAALWETGEVING IN BESTUURSZAKEN BESTUURSZAKEN IN BELGIE ......................................... ......................................... 4 A. KRACHTLIJNEN ................................................................ ............................................................................................... ............................................................... 4 B. KORT HISTORISCH OVERZICHT VAN DE VIGERENDE TAALWETGEVING ................ 4 A. INLEIDING INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ ...................................................................... ...................................... 6 B. DE BEVOEGDHEDEN VAN DE FEDERALE OVERHEID EN VAN VLAAMSE EN............. EN ............. 7 FRANSE GEMEENSCHAP WAT BETREFT HET TAALGEBRUIK ..................................... ..................................... 7 “Handelingen van openbaar gezag” EN “Bestuurszaken” ..................................................................................................... 7
C. EEN WEDERZIJDS EXCLUSIEVE WETGEVENDE BEVOEGDHEID VAN DE ................... 8 FEDERALE OVERHEID EN DE GEMEENSCHAPPEN .................................................... .................................................... 8 D. DE PROVINCIE IN HET FEDERALE BELGIË ........................................................... ........................................................... 8 E. CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ ..................................................................... ..................................... 9
2.
HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL TERRITORIALITEITSBEGINSEL ALS BASIS VOOR DE ....................... 9
BELGISCHE TAALWETGEVING TAALWETGEVING................................ ING ................................................................ ...................................................................... ...................................... 9 A. PRINCIPE ................................................................ ................................................................................................ ........................................................................ ........................................ 9 B. DE GRONDWETTELIJKE VASTLEGGING VAN DIT PRINCIPE ................................... ................................... 9 C. HISTORISCHE TOTSTANDKOMING VAN HET TERRITORIALITEITSPRINCIPE ........ 10 D. INHOUD VAN HET TERRITORIALITEITSPRINCIPE .............................................. .............................................. 10 1. Plaatselijke diensten........................................................................................................................................................ 10 2. Gewestelijke diensten ..................................................................................................................................................... 11 3. Centrale diensten ............................................................................................................................................................ 11
E. EEN SPECIALE REGELING VOOR DE RANDGEMEENTEN ..................................... ..................................... 11 1. Plaatselijke diensten........................................................................................................................................................ 11 a. Berichten, formulieren en mededelingen ...........................................................................................................................................11 b. Akten van burgerlijke stand, getuigschriften, verklaringen, machtigingen en....................................................................................12 vergunningen ..........................................................................................................................................................................................12 c. Taalvereisten voor ambtenaren ..........................................................................................................................................................12
2. Gewestelijke diensten ..................................................................................................................................................... 12 a. Berichten, formulieren en mededelingen ...........................................................................................................................................12 b. Taalvereisten voor ambtenaren..........................................................................................................................................................13
3. Centrale diensten ............................................................................................................................................................ 13 a. Berichten, formulieren en mededelingen ...........................................................................................................................................13 b. Betrekkingen met particulieren ...........................................................................................................................................................13
4. Taalkennis van politici ..................................................................................................................................................... 13
F. DE EENTALIGE GEMEENTEN ................................................................ ............................................................................ ............................................ 14 1. Plaatselijke diensten........................................................................................................................................................ 14 2. Gewestelijke diensten ..................................................................................................................................................... 15 3. Centrale diensten ............................................................................................................................................................ 15
G. HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL IN DE EUROPESE RECHTSPRAAK................... RECHTSPRAAK................... 15 H. HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL VOLGENS HET ARBITRAGEHOF .................... 16
4. DE CONTROLE OP DE TOEPASSING TOEPASSING VAN DE ......................................... ......................................... 16 TAALWETGEVING IN DE BRUSSELSE RANDGEMEENTEN RANDGEMEENTEN .............................. 16 DOOR DE VASTE COMMISSIE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT TAALTOEZICHT EN ............................. 16 DE ADJUNCT VAN DE GOUVERNEUR GOUVERNEUR VAN DE PROVINCIE PROVINCIE........................... VINCIE ........................... 16
118
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
VLAAMSVLAAMS-BRABANT BRABANT ................................................................ .................................................................................. .................................................. 16 A. DE ADJUNCT VAN DE GOUVERNEUR VAN DE PROVINCIE VLAAMSVLAAMS-BRABANT ..... 16 B. DE BEVOEGDHEDEN VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT ............. 17 C. PREJUDICIEEL OPTREDEN VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT ..... 19 OP VRAAG VAN EEN ANDERE OVERHEID DAN DE BEVOEGDE MINISTER ................. 19 Voorstel tot aanpassing van de wetgeving.......................................................................................................................... 19
VOLGENS ARTIKEL 60 §4 VAN DE BESTUURSTAALWET BEPAALT DE KONING DE RECHTSTOESTAND VAN DE COMMISSIE EN HAAR VOORZITTER. ................................................................ .......................................................................... .......................................... 20
DE BEPALING VAN ARTIKEL 61 §2 SLUIT EEN (FACULTATIEVE) RAADPLEGING DOOR ANDERE OVERHEDEN NIET UIT, IN TEGENSTELLING TOT ARTIKEL 10 VAN HET KONINKLIJK BESLUIT DAT EXPLICIET STELT DAT ‘ALLEEN’ DE MINISTERS MOGEN ADVIES VRAGEN. TOCH IS HET NIET MOGELIJK DE ADVIESFUNCTIE VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT TE VERRUIMEN DOOR EEN KONINKLIJK BESLUIT. OM DE BEVOEGDHEID VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT UIT TE BREIDEN NAAR ANDERE BESTUURSNIVEAUS IS OOK EEN AANPASSING VAN ARTIKEL 61 §2 VEREIST. DAARNAAST ZOU OOK ARTIKEL 10 VAN HET KONINKLIJK BESLUIT MOETEN WORDEN AANGEPAST OM EEN TEGENSPRAAK MET ARTIKEL 61 §2 TE VERMIJDEN. ..................................................... ..................................................... 20 D. CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ .................................................................. .................................. 20
5. HET BESTUURLIJK TOEZICHT TOEZICHT IN DE VLAAMSE VLAAMSE RAND .............................. 20 A. WAT IS BESTUURLIJK TOEZICHT? ................................................................ .................................................................... .................................... 20 B. HET TOEZICHT OP DE RANDGEMEENTEN ........................................................ ........................................................ 21 C. MAATREGELEN VAN BESTUURLIJK TOEZICHT IN DE RANDGEMEENTEN ............. 21 1. De schorsingsbevoegdheid van de provinciegouverneur................................................................................................ 21 2. De vernietigingsbevoegdheid van de gouverneur en de Vlaamse regering.................................................................... 22
D. HOGER BEROEP BIJ DE VLAAMSE REGERING................................ REGERING..................................................... ..................................................... 22 E. EEN BIJZONDERE COMMISSARIS ................................................................ ...................................................................... ...................................... 22 F. VOORBEELDEN ................................................................ .............................................................................................. .............................................................. 23
INLEIDING ................................................................ ............................................................................................... ............................................................... 26 1. DE BERICHTEN AAN ‘HET PUBLIEK’ ....................................................... ....................................................... 26 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 26 B. HET TOEPASSINGSGEBIED VAN DE FACILITEITEN ............................................. ............................................. 26 C. DE TERM ‘BERICHTEN AAN HET PUBLIEK’ PUBLIEK’ ........................................................ ........................................................ 27 D. DEFINITIE VAN ‘MEDEDELINGEN’ EN ‘FORMULIEREN BESTEMD VOOR HET PUBLIEK’................................ PUBLIEK’ ................................................................ ................................................................................................ ........................................................................... ........................................... 27 E. DE INTERPRETATIE VAN DE NOTIE ‘BERICHTEN AAN HET PUBLIEK’ IN ARTIKEL .. 27 11 EN 24 VAN DE WETTEN OP HET TAALGEBRUIK IN BESTUURSZAKEN ................. 27 1. Definitie ‘berichten’ .......................................................................................................................................................... 27 2. Publiek............................................................................................................................................................................. 28 3. De taalkundige interpretatie van de term ‘Publiek’ .......................................................................................................... 28
F. DE HUIDIGE INTERPRETATIE VAN DE FACILITEITEN IN VERBAND MET DE........... DE ........... 28 BERICHTEN AAN HET PUBLIEK DOOR DE PROVINCIE VLAAMSVLAAMS-BRABANT ............... 28 1. Een interpretatie sensu lato of sensu stictu?................................................................................................................... 28 2. Berichten van gewestelijk en ‘landelijke’ diensten die door bemiddeling van de plaatselijke diensten worden ter beschikking gesteld. ............................................................................................................................................................ 29
G. VERSCHIL MET DE GELIJKAARDIGE BEPALING VAN ARTIKEL ARTIKEL 18 WET TAALGEBRUIK IN BESTUURSZAKEN ................................................................ .......................................................................................... .......................................................... 30 1. Probleemstelling.............................................................................................................................................................. 30 2. Inleiding ........................................................................................................................................................................... 30 a. Beperkende interpretatie van de faciliteiten .......................................................................................................................................30 1. Parlementaire voorbereiding van de wet van 1932 .................................................................................................................................................. 30 2. Rechtspraak ................................................................................................................................................................................................................. 30 3. Rechtsleer..................................................................................................................................................................................................................... 31 4. Faciliteiten enkel voor de eigen inwoners van de randgemeenten........................................................................................................................ 31 Parlementaire voorbereiding ....................................................................................................................................................................................... 31 Rechtsleer ................................................................................................................................................................................................................... 31 Vaste Commissie voor Taaltoezicht............................................................................................................................................................................ 31 5. Samenhang tussen de beperkende interpretatie die er aan de ‘faciliteiten’ moet worden gegeven en de beperkende interpretatie van ‘berichten aan het publiek’ in de randgemeenten........................................................................................................................................................ 32
b. De bepaling van artikel 18 van de gecoördineerde wetten op het taalgebruik in..............................................................................33
119
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
bestuurszaken .........................................................................................................................................................................................33 1.Publiek sensu strictu.................................................................................................................................................................................................... 33 2. Publiek sensu lato ....................................................................................................................................................................................................... 33 Rechtspraak ................................................................................................................................................................................................................ 33 Rechtsleer ................................................................................................................................................................................................................... 34
Besluit......................................................................................................................................................................................................34
H.GEVOLGEN VOOR HET TAALHOMOGENE GEBIED................................ GEBIED .............................................. .............................................. 34 I. DE BEVOEGHEID OM STRAATNAMEN TE GEVEN ................................................ ................................................ 35 J. CONCLUSIE................................ CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 35
2. VERVOER IN DE RANDGE RANDGEMEENTEN DGEMEENTEN ....................................................... ....................................................... 35 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 35 B. OPENBAAR VERVOER ................................................................ ..................................................................................... ..................................................... 36 1. Door een concessiehouder............................................................................................................................................. 36 2. Door de gewestelijke dienst ........................................................................................................................................... 36 Conclusie............................................................................................................................................................................. 37
C. TAXIDIENSTEN ................................................................ .............................................................................................. .............................................................. 37 1. Taalvereisten op basis van de taalwetgeving............................................................................................................................................. 37 a. De parlementaire voorbereiding .........................................................................................................................................................38 b. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht..............................................................................................................................................38 1. In een eerste periode................................................................................................................................................................................................... 38 2. In een tweede periode ................................................................................................................................................................................................. 39
3. Taalvereisten buiten de taalwetgeving ............................................................................................................................ 39 4. Taalvereisten in Vlaanderen........................................................................................................................................... 39 5. Conclusie......................................................................................................................................................................... 40
3. TAALVEREISTEN VOOR VOOR AMBTENAREN IN DE .......................................... .......................................... 40 RANDGEMEENTEN................................ RANDGEMEENTEN................................................................ .................................................................................... .................................................... 40 A. DE TAALWETGEVING ................................................................ ..................................................................................... ..................................................... 40 B. DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT .................................................. .................................................. 40 C. DE RAAD VAN STATE................................ STATE ................................................................ ..................................................................................... ..................................................... 41 D. DE PARLEMENTAIRE VOORBEREIDING................................ VOORBEREIDING............................................................. ............................................................. 41 E. BESTUURLIJK TOEZICHT ................................................................ ................................................................................. ................................................. 41 Conclusie............................................................................................................................................................................. 42
F. DIPLOMAVEREISTEN VOOR DIRECTEURS VAN FRANSTALIGE SCHOLEN.............. SCHOLEN.............. 42 1. De Vaste Commissie voor Taaltoezicht ......................................................................................................................... 42 2. De Raad van State ......................................................................................................................................................... 42 3. Conclusie........................................................................................................................................................................ 43
4. TWEETALIGE BROCHURES BROCHURES ................................................................ ..................................................................... ..................................... 43 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 43 B. MEDEDELINGEN AAN HET PUBLIEK ................................................................ ................................................................. ................................. 43 C. DE TAAL TAAL WAARIN DE BROCHURES ZIJN OPGESTELD ......................................... ......................................... 43 D. DE VORM VAN DE FRANSTALIGE VERTALING .................................................. .................................................. 44 E. DE TER BESCHIKKING STELLING VAN DE FRANSTALIGE VERTALING .................. 44 F. CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 44
MOGELIJKHEDEN OM DE VERNEDERLANDSING VAN HET STRAATBEELD TE VERSTERKEN IN DE RANDGEMEENTEN RANDGEMEENTEN EN ANDERE GEMEENTEN ................. 45 INLEIDING ................................................................ ............................................................................................... ............................................................... 46 1. INHOUD VAN HET EIGENDOMSRECHT EIGENDOMSRECHT VAN DE OVERHEID OVERHEID ...................... 46 OVER HET OPENBAAR EN PRIVAAT DOMEIN .............................................. .............................................. 46 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 46 B. WAT ZIJN DOMEINGOEDEREN ? ................................................................ ...................................................................... ...................................... 46 Overgang van het openbaar naar het privaat domein......................................................................................................... 48
C. WELKE REGELS ZIJN OP DEZE GOEDEREN VAN TOEPASSING ? ........................... 48 1. Openbaar domein........................................................................................................................................................... 48
120
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
a. Domeinconcessies..............................................................................................................................................................................48 b. Domeinvergunningen en wegvergunningen ......................................................................................................................................49
2. Privaat domein................................................................................................................................................................ 50
2. GEBRUIK VAN DIT EIGENDOMSRECHT EIGENDOMSRECHT OM DE ........................................ ........................................ 51 VERNEDERLANDSING VAN HET STRAATBEELD TE ...................................... ...................................... 51 BEVORDEREN BEVORDEREN................................ ORDEREN ................................................................ ........................................................................................... ........................................................... 51 INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ ........................................................................ ........................................ 51 A. TOEGESTANE GEBRUIK VAN OPENBAAR EN PRIVAAT DOMEIN .......................... 51 1. Openbaar domein........................................................................................................................................................... 51 a.
Weg- en stationeervergunning ....................................................................................................................................................51 1. Intrekking of weigering van vergunningen ............................................................................................................................................................... 52 2. Rechtsbescherming van vergunningshouders ........................................................................................................................................................ 53
b. Domeinconcessies..............................................................................................................................................................................53
2. Privaat domein................................................................................................................................................................ 53
B. ADVIEZEN VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT ........................... 54 C. DE VERTICALE GRENZEN VAN DE EIGENDOM, INBREUKEN OP HET EIGENDOMSRECHT EN MOGELIJKHEDEN OM DEZE INBREUKEN ONGEDAAN TE MAKEN ................................................................ ................................................................................................ ............................................................................. ............................................. 54 Inleiding ............................................................................................................................................................................... 54 1. Verticale grenzen van de eigendom................................................................................................................................ 54 a. Artikel 552, 1° lid.................................................................................................................................................................................54 b. Probleemstelling..................................................................................................................................................................................54 c. Rechten van de eigenaar op bovengrond ..........................................................................................................................................55 d. Inbreuken op het eigendomsrecht van het openbaar en privaat domein.........................................................................................55 1. Privaat domein ............................................................................................................................................................................................................. 55 2. Openbaar domein ........................................................................................................................................................................................................ 55
e. Toestaan van het gebruik van het privaat en openbaar domein .......................................................................................................55 f. Vergunningsplicht voor het gebruik van het openbaar domein ..........................................................................................................55 1. Principe......................................................................................................................................................................................................................... 55 2. Verantwoording van de taalbepaling......................................................................................................................................................................... 56
Hier opnieuw rijst de vraag hoe ver de eigenaar, in casu de overheid, bij het opleggen van voorwaarden voor het gebruik van het openbaar domein kan gaan zonder het gelijkheidsbeginsel van artikel 10 en 11 van de Grondwet te schenden. 56 g. Verhuringsvoorwaarden voor het privaat domein ..............................................................................................................................56 h. Conclusie.............................................................................................................................................................................................56
D. GEVOLGEN ................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 57 E. PROVINCIALE PROVINCIALE WEGEN IN DE RANDGEMEENTEN ................................................ ................................................ 57 F. CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 57
3. TOEPASSING : MARKTREGLEMENTEN .................................................... .................................................... 57 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 57 B. ALGEMEEN ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 58 C. OPNAME VAN BEPALINGEN OP BASIS VAN DE TAALWETGEVING ....................... 58
3.
VRIJHEID VAN HANDEL EN NIJVERHEID, EVENTUELE EVENTUELE .......................... 59
BEPERKINGEN, ETIKETTERING ETIKETTERING EN RECLAME................................ RECLAME ............................................... ............................................... 59 A. VRAAGSTELLING ................................................................ ........................................................................................... ........................................................... 59 B. INLEIDING................................ INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ ..................................................................... ..................................... 59 C. WETGEVING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................. .................................. 60 1. Decreet D’Allarde 2-17 maart 1791 ................................................................................................................................. 60 2. Reikwijdte van het principe.............................................................................................................................................. 60
D. RECHTSPRAAK IN VERBAND MET DE VRIJHEID VAN HANDEL EN NIJVERHEID ..... 61 1. Arbitragehof .................................................................................................................................................................... 61 2. Hof van Cassatie ............................................................................................................................................................. 61 3. Raad van State................................................................................................................................................................ 61
E. BESLUIT ................................................................ ................................................................................................ ........................................................................ ........................................ 62 1. Wat betreft de reikwijdte.................................................................................................................................................. 62 2. Wat betreft het doel en verantwoording........................................................................................................................... 62 3. Wat betreft de omvang .................................................................................................................................................... 62
F. TAALBEPALINGEN IN HET ECONOMISCH RECHT .............................................. .............................................. 62
121
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
1. Waar begint reclame, waar eindigt informatie? ............................................................................................................... 63 a. Etikettering ..........................................................................................................................................................................................63 1. Wetgeving..................................................................................................................................................................................................................... 63 2. Toetsing van de Belgische taalbepalingen aan het Europees recht...................................................................................................................... 64 INLEIDING................................................................................................................................................................................................................... 64 RECHTSPRAAK ......................................................................................................................................................................................................... 64 ‘NATIONALE’ CONSUMENTENBESCHERMING...................................................................................................................................................... 65
b. Reclame ..............................................................................................................................................................................................66 1. Definitie van reclame................................................................................................................................................................................................... 66 VASTE COMMISSIE VOOR TAALTOEZICHT EN RECLAME DOOR PRIVATE PERSONEN................................................................................ 67
5. RECLAME LANGS DE WEG ................................................................ ..................................................................... ..................................... 68 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 68 B. DE BEVOEGDHEIDSVERDELING OM OP TE TREDEN IN VERBAND MET RECLAME .. 68 1. Vlaamse regering en gemeente ...................................................................................................................................... 68 2. De provincie..................................................................................................................................................................... 68
C. DE VERGUNNINGSPLICHT VOOR RECLAME ...................................................... ...................................................... 69 De wetgeving op de stedenbouw en de ruimtelijke ordening .............................................................................................. 69
D. HET KONINKLIJK BESLUIT VAN 14 DECEMBER 1959 WAARBIJ REGELEN ............. 70 WORDEN GESTELD OP HET AANPLAKKEN EN RECLAME MAKEN, B.S., 4 ................. 70 JANUARI 1960. ................................................................ ................................................................................................ ................................................................. ................................. 70 E. RECLAMERECLAME-INRICHTINGEN ZONDER VERGUNNING GEPLAATST .......................... 71 F. CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 71 Voorstel tot aanpassing van de wetgeving.......................................................................................................................... 71
INLEIDING ................................................................ ............................................................................................... ............................................................... 74 1. NAAR EEN RUIMERE BEVOEGDHEID VAN DE .......................................... .......................................... 74 GEMEENSCHAPPEN OM HET HET TAALGEBRUIK TE REGELEN. REGELEN. ............................ 74 INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ ........................................................................ ........................................ 74 A. VRAAGSTELLING ................................................................ ........................................................................................... ........................................................... 74 B. HYPOTHESE I: EEN EXCLUSIEVE BEVOEGDHEID VAN DE GEMEENSCHAPPEN OM HET TAALGEBRUIK TE REGELEN ................................................................ ......................................................................... ......................................... 75 1. Huidige regeling............................................................................................................................................................... 75 2. Vraagstelling.................................................................................................................................................................... 75 3. Bevoegdheidsverdeling ................................................................................................................................................... 75 4. Voorstel tot aanpassing van de bestaande wetgeving .................................................................................................... 75 a. Materiële bevoegdheidsbeperking .....................................................................................................................................................75 b. Territoriale bevoegdheidsbeperking ...................................................................................................................................................76
5. Conclusie......................................................................................................................................................................... 76
C. HYPOTHESE II : DE KOPPELING VAN DE BEVOEGDHEID OM HET GEBRUIK DER ... 76 TALEN TE REGELEN AAN DE MATERIËLE BEVOEGDHEIDSVERDELING TUSSEN ........ 76 DE GEMEENSCHAPPEN, GEWESTEN EN DE FEDERALE OVERHEDEN ........................ 76 Inleiding ............................................................................................................................................................................... 76 1. Twee soorten deelstaten ................................................................................................................................................. 77 a. Geografisch verschil............................................................................................................................................................................77 b. Gewestbevoegdheden........................................................................................................................................................................77 c. In Vlaanderen en het Waalse Gewest ................................................................................................................................................77 d. In Duitstalig België en Brussel ............................................................................................................................................................77 1. Duitstalig België........................................................................................................................................................................................................... 77 2. Brussel.......................................................................................................................................................................................................................... 78 3. In de faciliteitengemeenten......................................................................................................................................................................................... 78
2. Gelijkenissen en verschillen met de Canadese taalwetgeving die als basis kunnen dienen voor veranderingen en aanpassingen van de Belgische taalwetgeving................................................................................................................... 78 a. Gelijkenissen .......................................................................................................................................................................................78 1. Bevoegdheden van de deelstaten.............................................................................................................................................................................. 78 2. Gebruik van beide landstalen..................................................................................................................................................................................... 78 3. Faciliteiten in de deelstaten voor anderstaligen ...................................................................................................................................................... 79
b. Verschillen...........................................................................................................................................................................................79 1. Verschillende soorten deelstaten .............................................................................................................................................................................. 79 2. Personaliteit tegenover territorialiteit ....................................................................................................................................................................... 79 3. Taalkaders voor ambtenaren...................................................................................................................................................................................... 79 4. Afdwingbaarheid van de taalwetgeving via strafbepalingen .................................................................................................................................. 79 5. Taalbepalingen in de economische sfeer.................................................................................................................................................................. 80 6. Bevoegdheid in verband met gedecentraliseerde besturen ................................................................................................................................... 80
3. Conclusie......................................................................................................................................................................... 80
122
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
D. OVERDRACHT VAN DE BEVOEGDHEID OM HET ADMINISTRATIEF TOEZICHT TOEZICHT IN . 80 DE RANDGEMEENTEN UIT TE OEFENEN VAN HET FEDERALE NAAR HET ................. 80 VLAAMSE NIVEAU ................................................................ ............................................................................................. ............................................................. 80 1. Bevoegdheidsverdeling in verband met de organisatie van het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten . 81 2. Bevoegdheidsverdeling in verband met de uitoefening van het gewoon administratief toezicht in de randgemeenten . 81 3. Bevoegdheidsverdeling in verband met de organisatie en uitoefening van het specifiek administratief toezicht ........... 81 4. Het streven van de Vlaamse overheid naar een homogeen bevoegdheidspakket in verband met de organisatie van het gewoon administratief toezicht ............................................................................................................................................ 81 a. Vlaams streven....................................................................................................................................................................................81 b. De parlementaire voorbereiding van artikel 7 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 ............81
5. Conclusie......................................................................................................................................................................... 82
BIJLAGE 1 CULTUURBELEID CULTUURBELEID................................ LEID ................................................................ ...................................................................... ...................................... 83 WAAROM EEN CULTUURBELEID?................................ CULTUURBELEID?................................................................ ......................................................................... ......................................... 83 PROVINCIALE BEVOEGDHEID......................................................................................................................................... 83 PROVINCIAAL CULTUURBELEID ........................................................................................................................................................83 HET CULTUURBELEID VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP IN VLAAMS-BRABANT EN DE RANDGEMEENTEN IN HET BIJZONDER. ...........................................................................................................................................................................................85
BIJLAGE 2 JEUGDBELEID JEUGDBELEID................................................................ ............................................................................ ............................................ 86 EEN PROVINCIALE BEVOEGDHEID ................................................................ ....................................................................... ....................................... 86 HET NUT VAN EEN JEUGDBELEID VOOR DE VERNEDERLANDSING VAN DE BRUSSELSE RANDGEMEENTEN................................ RANDGEMEENTEN ................................................................ ............................................................................................. ............................................................. 86 PROVINCIAAL JEUGDBELEID ................................................................ ............................................................................... ............................................... 86 WAT DOET DE ‘VLAAMSE RAND’ VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP NAAR DE JEUGD TOE? TOE? ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................ ................................................ 88
BIJLAGE 3 TAALCURSUSSEN TAALCURSUSSEN VOOR MINDERBEDEELDE MINDERBEDEELDE ANDERSTALIGEN ...... 89 OVERZICHT VAN DE SITUATIE ................................................................ ............................................................................ ............................................ 89 OVERIJSE (GEEN RANDGEMEENTE).............................................................................................................................. 89 WEZEMBEEK-OPPEM ....................................................................................................................................................... 90 WEMMEL ............................................................................................................................................................................ 90 ST.-GENESIUS-RODE........................................................................................................................................................ 90
CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ ...................................................................... ...................................... 90
BIJLAGE 4 WAT DOET DE DE VLAAMSE GEMEENSCHAP GEMEENSCHAP NOG MEER IN DE RAND RAND ? ................................................................ ................................................................................................ ............................................................................... ............................................... 91 BIJLAGE 5 MARKTREGLEMENT MARKTREGLEMENT ................................................................ ................................................................. ................................. 94 BIJLAGE 6 TOELICHTING TOELICHTING BIJ DE TAALBEPALING TAALBEPALING ....................................... ....................................... 101 BIJLAGE 7 INLEIDING TOT DE CANADESE TAALWETGEVING TAALWETGEVING...................... WETGEVING...................... 103 1. EEN OVERZICHT VAN DE FEDERALE TAALWETGEVING IN CANADA. ................................................................. 104 2. DE SITUATIE IN QUEBEC. .......................................................................................................................................... 107
BIJLAGE 8 ONDERWIJSFACILITEITEN ONDERWIJSFACILITEITEN ........................................................ ........................................................ 112 A. INLEIDING ................................................................ ................................................................................................ .................................................................. .................................. 112 B. DRAAGWIJDTE VAN DE VERLEENDE FACILITEITEN................................ FACILITEITEN .......................................... .......................................... 112 C. SPEELT DE NATIONALITEIT VAN DE GEZINSHOOFDEN EEN ROL ...................... 112 D. OPNAME VAN EEN LEERLING ................................................................ ........................................................................ ........................................ 113 E. TAALINSPECTIE ................................................................ ........................................................................................... ........................................................... 113 F. PEDAGOGISCHE INSPECTIE................................ INSPECTIE ................................................................ ........................................................................... ........................................... 114 1. Theoretische beschouwingen........................................................................................................................................ 114 a. Artikel 5 alinea 1 van de wet van 21 juli 1971 ..................................................................................................................................114 b. Grondwettelijkheid volgens parlementaire voorbereiding en rechtsleer..........................................................................................114 c. Toetsing van een bijzondere wet ......................................................................................................................................................115 d. Gevolgen ...........................................................................................................................................................................................116
2. Praktische werking zoals ze tot op heden bestaat ........................................................................................................ 116
CONCLUSIE ................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 116
123
Instituut voor Administratief Recht K.U.Leuven
1. Onthaalbeleid..............................................................................................................................................................................................116 2. Voorstel tot wetswijziging......................................................................................................................................................................... 117
124