Depressie en zelfdoding bij ouderen Dr. A. Minderhout Woensdag 3 oktober 2007
Verloop van de presentatie
Prevalentie van depressie bij ouderen Voorbeschikk ende factoren voor een dep ressie Aandoeningen waarbij vaak een depressie optreedt Geneesmiddelen die een depressie kunnen veroo rzaken Diagnose Differentieel diagnose Behandeling Psychotherapie Medicatie ECT Prevalentie en prev entie van zel fdoding bij ouderen
1
Percentage van de bevolking dat de afgelopen 12 maa nden te lijden had van een depressie, ma nnen en vrouwen per leeftijdscategorie, Vlaams Gewest
bron: Gezondheidsenquête door middel van interview, Vlaams Gewest, 2004
DSM-IV criteria voor majeure depressie Vijf symptomen gedurende twee weken, vrijwel dagelijks Depressiev e stemming Interessev erlies, verlies van plezier Vermag ering o f gewichtstoename Slapeloosheid of hypersomnie Psychomotore vertraging of agitatie Vermoeidheid o f energieloosheid Waardeloosheid, schuldgevoelens Concentratiemoeilijkheden, besluiteloosheid Doodsgedacht en, zel fmoordplannen Diagnostic and statistical manual of mental disor ders (4th ed). Washington, DC: Amer ican psychia tric Association, 1994.
2
Voorbeschikkende factoren voor depressie op latere leeftijd Life-events Rouw Scheiding P lotse ziekte Slepende of levensbedreigende ziekte van een naaste Verhuizing naar een serviceflat of een rustoord Ernstige financiële moeilijkheden Verlies van een ‘ significante andere’ (inclusief huisdier) Een plots verziekte relatie met een fa milielid of vriend
Chronische stress Ver minderde gezondheid en mobiliteit, Afhankelijk zijn (steunfiguren) Ver minderde zintuigen en cognitie Woonproblemen Huwelijksmoeilijkheden Socio-economische achteruitgang Ernstige problemen bij een fa milielid De zorg voor een chronisch ziek en afhankelijk gezinslid P roblemen op het werk, pensionering
Uit: Ja coby R., Oppenheime r C, Psychiatry in the elderly. (2002)
Symptomen die bij ouderen een depressie doen vermoeden Prikkelbaarheid Opgewondenh eid, angst, piekeren Lichamelijke klachten, geringe respons op een adequ ate behand eling Verstand elijke achteruitgang Verminderd initiatief, verminderd probleemoplossend vermogen Verminderd e zel fzorg Alcohol- of middelenmisbruik Obsessies, dwanghandelingen Achterdo cht gaande tot paranoïde wan en Echtelijke onenigheid Teruggetrokkenheid Sable JA, Dunn LB, Zisook S. Late-life depression: How to identity its symptoms and provide effective treatment. Geriatrics 2002; 57(Feb):18-35. Z. Walker and C. Katona in ‘Depression and physical illness’ (ISBN 0-47196148-5)
3
Klinische presentatie bij ouderen
Psychiatrische voorgeschied enis Angst, irritatie, prikkelbaarheid Schuldgevoel, verminderd zel fwaard egevo el Doodswens Concentratieverlies, geheugenproblem en Psychomotore vertraging Klachten van pijn, constipatie en vermoeidheid Medicatieontrouw Te geringe respons op een adequate behand eling
Z. Walker and C. Katona in ‘De pression and physical illness’ ( ISBN 0-471-96148- 5)
Aandoeningen waarbij vaak een depressie optreedt Endocrien/ metabool Hypo-/ hyperthyroidie Ziekte van Cushing Hypercalcemie Ondervoeding Multipele sclerose Neurosyphilis P ernicieuze anemie Hersenaandoeningen Cerebrovasculair lijden, CVA CZS tumoren Ziekte van P arkinson Ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie
Occult carcinoma Alvleesklier Long Chronische infectie Brucellose Systemische lupus erythematosus AIDS Neurocysticercosis Myalgische encephalitis
Eastwood en Corbin-Rifat 1987
4
Aandoeningen waarbij vaak een depressie optreedt Ziekte
Prevalentie van depressie
CVA Kanker Ziekte van Parkinson Hartin farct Reumatoide arthritis Diabetes Mellitus
22 – 50 18 – 39 10 – 37 15 – 19 13 % 5 - 11
% % % % %
Cohen-Cole SA, Brown FW, McDanie l JS. Assessment of depression and grief reac tions in the medically ill. In: Stoudemire A, Fogel BS (eds). Psychiatric care of the medical patient. Oxford University Press, 1993:53-69
Geneesmiddelen die een depressie kunnen veroorzaken
Antihypertensiva Beta blockers Ca-antagonisten ACE-inhibitoren Methyldopa Reserpine Guanethidine Tamoxifeen Metoclopramide Baclofen
Digoxine Analgetica NSAID Opiaten L-dopa Benzodiazepinen H2-blockers Cyclosporine Disulfiram Interferon-alfa
Antibiotica Ethambutol Sulfonamides Progesterone Corticoiden Barbituraten Cholesterolremmers Statinen
Naar: Patten SB, Love EJ. Drug-induced depression. Psychother Psychosom 1997, 63-73.
5
Onderzoeken bij depressie op latere leeftijd Onderzoek Complet formule Nierfun ctie, elektrolyten Calcium Schildklierfun ctie Vitamine B12 Foliumzuur Leverfunctie CT--hersenen CT EEG
Eerste episode
Herval
ja ja ja ja ja ja ja op indicatie op indicatie
ja ja ja om de 12 maanden om de 12 maanden bij ondervoeding bij alcoholmisbruik op indicatie op indicatie
Uit: Ja coby R., Oppenheimer C, Psychiatry in the elderly. (2002)
Depressie en dementie: overlappende symptomen
Prof dr Frans RJ Verhey, Alzheimer Centrum Limburg (NL) 2005
6
Behandeling van depressie bij ouderen Psychotherapie cognitieve gedragstherapie interpersoonlijke psychotherapie
Medicatie Begin laag, verhoog traag (‘ (‘ start low low,, go slow slow’’ ) SSRI, atypische antidepressiva Tricyclische antidepressiva Stemmingsstabilisatoren MAO-- inhibitoren MAO
ECT
Psychotherapie: cognitieve gedragstherapie Automatische cognities functioneren als intermediair tussen gebeurtenissen gebeurtenissen en depressiev e gevoelens Deze cognities putten uit schema’ schema’ s die ontstaan zijn uit eerdere erv aring =>taxatie zonder helemaal ‘ recht recht’’ te doen aan de situatie Tijdens een depressie overh eers en de schema’ schema’ s => systemetische fouten in de waarn eming en de verwerking van geg evens Willekeurige gevolgtrekking Selectieve abstractie Overgeneralisatie Personalisatie Overschatting, onderwaardering Dichotoom denken
Bewustwording met een therapeut Zel fobserv atie => alternatieve gedachten fo rmuleren Toepassing Prof. Dr. W. Vandereycken e.a. Handboek psychopathologie deel 2, Bohn Stafleu Van Loghum
7
Psychotherapie: interpersoonlijke psychotherapie Depressie ontstaat in een interpersoonlijke context verlies, conflicten
Depressie leidt tot interpersoonlijke problemen relaties, sociale omgeving
Depressiev e klachten word en gerel ateerd aan (semi (semi)) recente gebeu rtenissen Persoonlijke benadering, gericht op gedragsverandering rouw: verwerken van het verlies van een dierbare interpersoonlijk tekort: opbouwen en onderhouden van sociale contacten en het ontwikkelen van sociale vaardigheden interpersoonlijk conflict: oplossen van problemen in relaties met belangrijke mensen in de eigen omgeving rolverandering: omgaan met leeftijdsgebonden veranderingen.
SSRI: bijwerkingen
Nausea 15% Diarree 10% Slapeloosheid 5-15% Angst/ agitatie 2-15% Sexuele dysfun ctie tot 30% bij jongeren Extrapyramidaal syndroom Hoo fdpijn Vermag ering Dervingssymptomen
Naar: Jacoby R., Oppenhe imer C, Psychiatry in the elderly. (2002)
8
Bijwerkingen van antidepressiva Anticholinerg Droge mond Wazig zicht Constipatie Urineretentie Cardiotoxiciteit Delirium
Antihistaminerg
Anti--adrenerg Anti
Sedatie Gewichtstoenam e
Orthostatisme
Uit: Ja coby R., Oppenheimer C, Psychiatry in the elderly. (2002)
Bijwerkingsprofiel en dosering van enkele antidepressiva Geneesmiddel
Receptor
Antichol.. Antihist Antichol Antihist..
Anti-- adr Anti adr.. Startdos.
Onderhoudsdosis
Amitripty line Imipramine Nortripty line Mianserine Trazodone Fluvoxamine Sertraline Fluoxetine Paroxetine Citalopram Moclobemide Venlafaxine Mirtazapine
NA++, 55- HT+ NA++, 55- HT+ NA++, 55- HT+ alfa-- 2 alfa 5- HT2 5- HT 5- HT 5- HT 5- HT 5- HT MAO NA+ , 55-HT++ alfa-- 2, 5alfa 5- HT2
++++ +++ +++ 0/ + 0 0/ + 0/ + 0/ + 0/ + 0/ + 0/ + 0/ + 0
++++ +++ ++ 0/ + + 0 0 0 0 0 0 0/ + 0
75- 100 7575-- 100 75 75-- 100 75 30-- 90 30 300 100-- 200 100 50-- 100 50 20 20-- 30 20 20-- 40 20 300-- 400 300 150 30
++++ ++ ++ +++ +++ 0/ + 0 0 0 0 0 0 ++
25- 50 2525 3x 10 30 100 50-- 100 50 50 20 20 20 300 75 30
Uit: Ja coby R., Oppenheimer C, Psychiatry in the elderly. (2002)
9
Stemmingsstabilisatoren Lithium Valproaat Carbamazepine Lamotrigine
Elektroshocktherapie Aangewezen bij therapieresistentie o f indien er teveel bijwerkingen bijwerkingen van medicatie worden ervaren Vooral bij ernstige, melanchole of psychotische depressie Ook voor de oudste en de ziekste patië patiënten Eventueel in combinatie met medicatie om herval te vermijden
Bijwerkingen: kortdurende verwardh eid en geheugenv ermindering
10
Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per 100.000 inw.) mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2004
bron: Sterftecertificaten alle overlijdens , Vlaams Gewest, 2004
11
Zelfmoordpreventie •
Primaire preventie heeft als doel de omstandigheden waarin suï suïcidaal gedrag zich zou kunnen ontwikkelen, te voorkomen. Primaire preventie preventie heeft aldus betrekking op de verschillende domeinen van de samenleving samenleving (gezondh eid, arbeid, vrije tijd,… tijd, …).
•
Secundaire preventie heeft als doel zel fdoding te voorkomen bij mensen die reeds concreet met suï suïcidale gedachten, wensen o f plannen bezig zijn. Dat wil zeggen dat deze prev entie zich richt op suï suïcidale personen alsook op groepen met een verhoogd suï suïciderisico (psychiatrisch ziek en, ouderen,… ouderen, …)
•
Tertiaire preventie heeft als doel nieuwe pogingen bij mensen die een zel fmoordpoging achter de rug hebben te voorkomen en om nabestaanden nabestaanden van zel fdoding - een belangrijke risicogro ep - een degelijke opvang te bieden.
Ouderen bellen de zelfmoordlijn
Eén op tien oproepers is boven de 60 jaar Tweederde van deze oproep ers is vrouw 90 % spreekt over ernstige zel fmoordged achten De meest aangeh aalde problem en zijn problemen met de omgeving en met het werk Tweederde raadpleegt geen gespecialiseerd e hulp Eén op vijf heeft problemen met de toegang tot hulpverlening
Forceville, G. Persmededeling van het Centrum ter Preventie van Zelfmoord op 23 december 2004
12
Therapeutisch project van de overheid
Stemmingsstoornissen bij ouderen
13
