Bijlage 1 bij zienswijze RV Rijnland
Verkenning RV Rijnland van mogelijke vaarverbindingen Vlietland – Rotte 1. Historie De ontwikkeling van de vaarweg van Rotterdam via de Rotte noordwaarts en die via Delft naar Leiden tonen in de 14e tot 18e eeuw grote parallellen en de eerste hield in feite op te bestaan toen de doorgang bij Leidschendam ‘voor eeuwig’ gegarandeerd werd (1700).
Vanaf tweede helft 13e eeuw werden nieuwe waterwegen gegraven en sluizen aangelegd voor een kortere en makkelijkere route ontstond ten behoeve van het vervoer over water van het Zuiden en Westen (Vlaanderen, Engeland) naar de Hollandse steden (Leiden, Haarlem en later Amsterdam) en verdere bestemmingen (Gelderse steden)i. Op deze gecostumeerde (gebruikelijke) binnenvaart in Holland kregen de steden Dordrecht, Gouda en Haarlem een privilege. Zij (en vooral Gouda) handhaafden dit met geweld en via gerechtelijke en politieke
2 weg. De hoofdverbinding liep via de Hollandse IJssel, Gouda (tol) met een nauwe sluis, de Gouwe, de grote meren, Haarlem met de Spaarndammersluis (tol) naar het IJ (pas in 1514 kwam een overtoom over de landscheiding in Amsterdam). Een tocht: kostbaar door de tol en langdurig door het vaak dagen oponthoud in Gouda. Rotterdam had (met Delft, Leiden en Amsterdam) belang bij een alternatieve route: a. De Schie - Vliet - Oude Rijn met een kleine verlaat in Leidschendam (1489), deze was wel in gebruik, maar de Vliet was toen niet veel meer dan een boerensloot. b. Een tweede mogelijkheid was de vaarroute via de Rotte, bij Moerkapelle over smalle vaarten naar de landscheiding tussen Schieland en Rijnland, waar in 1491 de Hildam door een kleine schutsluis was vervangen, en dan verder door de Hoogveense Vaart1 naar de Oude Rijn. Maar Gouda zag verlies aan inkomsten en stuurde in januari 1492 een ploeg 400 gewapende mannen naar de Leidse dam in de Vliet en de Hildam in Hogeveen, waar alle waterstaatkundige werken werden vernietigd. Processen volgden en begin 16e eeuw werd besloten dat ondanks alle protesten van Gouda in de Vliet een overtoom kon blijven, maar in Hildam moest de verlaat weg en kwam er wel een overtoom.
Detail van kaart uit atlas Vyerige Colom van 1660. De Rottemeertjes zijn links goed en vandaar is de route naar Hildam en Oude Rijn te volgen.
3 1
Hoogveensevaart wordt ook wel geschreven Hoogeveensevaart
zichtbaar
In 1585 wordt de Schelde afgesloten en neemt Rotterdam gaandeweg de sterke handelspositie van Antwerpen over. Het wil een gegarandeerde rechtstreekse vaart op Amsterdam. Het krijgt in 1590 het recht op vrije vaart naar de Oude Rijn en om de Hoogveense vaart te verbreden en bruggen te verhogenii. In 1700 wordt het recht verkregen om de Noordplas (Benthuizen, Hazerswoude, Boskoop, Noord-Waddinx-veen) droog te leggen. In 1759 wordt dit gerealiseerd en de Hoogveensevaart wordt gedemptiii. Dit kon ook met instemming van Rotterdam, omdat de doorgang in Leidschendam gegarandeerd wasiv. 2.Actuele situatie De oude verbinding via de Hildam: Bij Moerkapelle kan 2 km westwaarts gevaren worden. De oude poldervaart naar Hogeveen: die liep globaal parallel aan de N209. Daar ligt nu geen bevaarbaar water. De Hoogveensche Vaart naar de Oude Rijn: de laatste 3 kilometers naar de Oude Rijn zijn er nog, maar de oude vaart eindigt ergens in de polder. Herstel van deze vaarweg plus de aansluiting naar de Hollevoeterbrug in Moerkapelle is al gauw 10 km graafwerk plus kunstwerken voor het passeren van wegen. Rijnland en Schieland (niveauverschil) zullen moeten aangeven of een stuw met overdraagplaats of sluis noodzakelijk zijnv. Benthuizen is vanuit de Vliet bereikbaar via de Benthuizervaart ( lage bruggen). Een nieuwe verbinding tussen Benthuizen en Hollevoeterbrug ( Moerkapelle) zou ca 5 km lang worden . Een herstel van de Hoogeveense Vaart is dan niet nodig. Een nieuwe verbinding vanaf de Noord Aase Vliet (boerderij Geertje) richting de Rotte ( Moerkapelle) zou een sluis of een verbeterde overdraagplaats vergen naar de Zoetermeerse Plas en vervolgens een nieuwe waterverbinding via de woonwijk Palenstein naar een vaart (2) oostelijk van Zoetermeer in de richting van de Rotte2 Tussen de twee (mogelijke) vaarten is nu geen waterverbinding met de Rotte. Een overdraagplaats lijkt tenminste nodig (niveauverschil tussen boezemwater Rijnland en Schieland). De gemeente Zoetermeer heeft hier een centrale rol en kan waarschijnlijk de beste optie ontwikkelen (want die via Palenstein lijkt gecompliceerd en daarom kostbaar). 3. Gebiedsprofiel provincie Z-H/Hoogheemraadschap Rijnland In 2013 heeft de Provincie Zuid Holland een gebiedsprofiel Wijk en Wouden opgesteld. Er zijn 17 van dergelijke profielen voor het buitengebied in de provincievi. In het profiel worden de ambities voor het bevaarbaar (maken) van water aangegeven (p.86).
2 een te maken verbinding tussen de Zoetermeerse Plas kruisend de (grote) Azieweg) naar Palenstein en dan een verbinding maken kruisend meerdere wegen (Zegwaartsestraat, Fokkerstraat) naar de Plas van Poot; een verbinding naar Plastocht/Lange Tocht (of naar Achterweg/BoezemvaartHollevoeterbrug) lijkt dan voor de hand te liggen. Er is op beide plaatsen geen open verbinding met de Rotte. Het graafwerk tussen Palenstein en Kruisweg is ca 2 km (met kunstwerken en niveauverschil). Tenminste een goede overdraagplaats zal nodig zijn nodig bij het Noord Aa-meertje.
In het profiel (p.18) worden schematisch de verbindingen tussen Oude Rijn en de polders gegeven (doel: recreatieve mogelijkheden vergroten door de bevaarbaarheid van het gebied te verruimen) . De oude Hoogveense Vaart of parallel daaraan lopende vaarwegen lijken daarin opgenomen, zie kaart hieronder uit dit Gebiedsprofiel. Evenzo een verbinding vanuit Zoetermeer in zuidoostelijke richting (Rotte ?). Het Hoogheemraadschap Rijnland heeft positieve belangstelling getoond.
Verantwoording: deze verkenning is in 2013 voorbereid door de 'werkgroep planologie' van de roeivereniging Rijnland. Auteur: H. Kruijssen, Leidschendam
4
i
De gebruikelijke route tot dan toe tussen de Hollandse IJssel en het IJ liep via de benedenloop van de Rijndelta en de Utrechtse Vecht. ii Tegelijkertijd komt ook een andere route in gebruik. In Moerkapelle niet eerst westwaarts en dan naar de Hildam, maar noord- oostwaarts naar Waddinxveen en de Gouwe. iii Ook de alternatieve vaarweg naar Waddinxveen verdwijnt dan. iv In de kaart van Kortebrant van 1750 (hierna) is de verbinding ook niet meer opgenomen. v Zie topokaart hierna. vi
Het rapport (14Mb) is te downloaden via: http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CC8QFj AA&url=http%3A%2F%2Fwww.zuidHolland.nl%2Fopendocument%3Fllpos%3D418186997%26llvol%3D0&ei=U1PZUuaHC6TE0 QXq9oDwAg&usg=AFQjCNGfC0tKcHhGnTfd3wdniMmZ7DPQ5A&sig2=ej9Xz9xCyoAguiNH _dNPKw&bvm=bv.59568121,d.d2k Bronnen 1. Jacobus L. van der Gouw, De landscheidingen tussen Delfland, Rijnland en Schieland, 1987 2. Duizend jaar Gouda, een stadsgeschiedenis onder redactie van P. Abels, 2002 3. N.Brand, De wortels van de Randstad: overheidsinvloed en Stedelijke hiërarchie in het westen van Nederland tussen de 13e en 20e eeuw. Diss 2012 4. Martine van der Wielen-de Goede, De nieuwe trekweg langs de Vliet, 2006 5. Kaarten van RUU, De Vyerighe Colom. De xvii Nederlantsche Provicien door Jacob Aertsz Colom, 1639
5
Palenstein ( Zoetermeer) ligt in de door witte wegen omgeven vijfhoek, direct onder de gele ringweg en ten N van de A12. Langs de Achterweg naar het gehucht Kruisweg ligt (op deze kaart niet te zien) een waterverbinding (boezemvaart) naar Hollevoeterbrug; de 1,5 km noordelijker liggende vaart is de Lange Tocht. De grote plas ten oosten van Palenstein is de Plas van Poot.
