Haagse Hout / Open Monumenten
51
Bij vergulden wordt een voorwerp bedekt met een laagje goud. Verscheidene antieke beschavingen beheersten al de kunst van het vergulden. Vaak wordt verguldsel toegepast bij belettering. Maar ook bij het verfraaien van smeedijzeren hekwerken. In gilding, an object is covered in a thin layer of gold. Various ancient cultures already mastered the art of gilding. Gilding is frequently applied in lettering and also in embellishing wrought iron fencings.
Theekoepel Landgoed Oostduin-Arendsdorp Wassenaarseweg 74 Za 10.00 – 17.00u
Dit op het landgoed Oostduinen gele gen achtkantig tuinhuis bestaat uit 2 bouwlagen met een pannen dak. De sobere gevels zijn met pilasters geleed. Arent van Dorp liet de koepel in 1643 ontwerpen door een architect die met Pieter Post samenwerkte. De koepel geldt als een architectonisch meester werk en bestaat uit een middenstuk met een kamer op de eerste verdieping en twee aanbouwen waarin zich de trap en een geheim gemak bevinden. Rond 1650 wordt het buitenverblijf uitgebreid met een voorbouw en twee zijvleugels om als woonhuis te worden gebruikt. Tot 1683 blijft het huis in de familie Van Dorp. De volgende 150 jaar krijgt de buiten plaats steeds andere eigenaren en huurders. Tot in 1854 Carel van Bylandt zowel Arendsdorp als bijna het hele Benoordenhout van zijn grootouders erft. Zo’n 20 jaar later wordt het woonhuis afgebroken en krijgt het buitenverblijf zijn oorspronkelijke 17de-eeuwse koepelvorm weer terug.
www.visiescope.com
68
This eight-sided garden house located on country estate Oostduinen com prises two floors and has a tiled roof. The frugal outside walls have been jointed by pilasters. Arent van Dorp had the cupola designed in 1643 by an architect who cooperated with Pieter Post. The cupola is regarded as an architectural masterpiece and consists of a central part with a room on the first floor and two annexes holding the stairs and a hidden convenience. Around 1650, the garden house is expanded with a frontal extension and two wings in order to be used as residence. The house remains in the Van Dorp family until 1683. The next 150 years, the countryhouse repeatedly has other owners and tenants. In 1854 this comes to an end when Carel van Bylandt inherits both Arendsdorp and almost the entire Benoordenhout area from his grandparents. About 20 years later, the extension is torn down and the countryhouse regains its 17th century cupola shape.
VERGULDSEL GILDING
Haagse Hout / Open Monumenten
52
Open Monumenten / Scheveningen
Christus Triumfatorkerk
53 Bunker Commandopost type 608 en type 622
Juliana van Stolberglaan 154 Za 12.00 – 16.00u
Deze kerk is gebouwd in 1962 naar ontwerp van architect Geert Drexhage. De 40 meter hoge vrijstaande toren vormt een markant stedenbouwkun dig baken op de kruising van de Laan van Nieuw-Oost Indië en de Juliana van Stolberglaan. Door het gebouw op een verhoging van enkele treden te plaatsen is een soort podium ontstaan. Men betreedt (tijdens de diensten) de kerkzaal centraal vanuit het bij gebouw. De kerkzaal die op de eerste verdieping ligt is vormgegeven in de voor Drexhage kenmerkende abstracte vormentaal. Bijzonder zijn de 144 pilaren en de lichtval door eveneens 144 glasstroken. Achter het liturgische centrum is een groot kruis van pro fielstaal tegen de wand aangebracht. De Haagse kunstenaar André Kruysen heeft voor de kerk een modernistische Stiltehoek ontworpen.
70
Badhuisweg 119-133 (bij kruising met Nieuwe Parklaan) Za 11.00 – 16.00u
This church was designed by architect G. Drexhage and built in 1962. The 40-metre-high detached tower is a striking urban planning element at the intersection of Laan van Nieuw-Oost Indië and Juliana van Stolberglaan. The placement of the building a few steps above ground level gives it a certain podium effect. Churchgoers enter the church hall directly from a side building entrance during services. The church hall, which is located on the first floor, was designed in the abstract style characteristic of Drexhage. Some unique elements are the 144 pillars and the light provided by 144 glass strips. A large cross made of profile steel is mounted to the wall behind the liturgical centre. The artist, André Kruysen of The Hague, designed a modernist Stillness corner.
Aan de rand van de Nieuwe Scheve ningse Bosjes ligt een Duits bunker complex. Hier was de ‘Verdedigings staf’ gevestigd, waarvandaan het commando over de verdediging van de ‘Stützpunktgruppe Scheveningen’ werd gevoerd. Het complex bestond ooit uit dertien bunkers met uiteen lopende functies. De commandopost van het type 608, een ‘Bataillons-, Abteilungs oder Regiments-Gefechtsstand’, met het Duitse bouwnummer 8711 is een grote bunker van 15 x 15 meter met 2,5 meter dikke gewapend betonnen muren en dak. Centraal ligt de commandoruim te, daaromheen liggen ruimten voor de commandant, onderofficieren en in stallaties. De bunker onder de villa aan de overzijde was de munitiebergplaats van het commandocomplex. Het groepsonderkomen van het type 622 (‘Doppelgruppenunterstand’) is het meest gebouwde bunkertype in de Atlantikwall. In Den Haag staan er nog acht, er waren er ooit twaalf. In de bunker van 13 x 12 meter konden 20 manschappen een bomveilig onderko men vinden.
In the Second World War, the Germans built a bunker complex on the edge of the Nieuwe Scheveningse Bosjes forest. Here they installed their ‘De fence Staff’, and used the bunkers to issue orders on the defence of the ‘Stützpunktgruppe Scheveningen’. The complex consisted of 13 bunkers that were used for different purposes. Most of them are still there, such as the operations room, the group quarters and the live-in shelters. The most important bunker has been opened to the public: a type 608 operations room or ‘Bataillons-, Abteilungs oder Regiments-Gefechts stand’. The command room is centrally situated in this big bunker, whose measurements are 15 x 15 metres, with 2.5 metres-thick armoured concrete walls and roof. The large munitions depot (type Fl 246) on the other side of Badhuisweg was also part of the op erations room complex, and a luxury home was recently built on top.
www.atlantikwallmuseum.nl
71
Scheveningen / Open Monumenten
54
Open Monumenten / Scheveningen
Nieuwe Badkapel
55 Luchtwachttoren
Nieuwe Parklaan 90 Za 10.00 – 16.00u
Informatie Information Zaterdag 15.00u orgelconcert Bert Mooiman Expositie kerkelijk erfgoed Scheveningen en Oud Scheveningen
Saturday 15.00 organ concert Bert Mooiman Exposition religious heritage Scheveningen and Oud Scheveningen
Zwarte Pad Za 12.00 – 15.00u
Deze Hervormde Kerk, opvallend gelegen op de hoek met de Nieuwe Duinweg, werd gebouwd in 1916 naar ontwerp van architect W.Ch. Kuijper. Het is een mooi en evenwichtig voor beeld van protestantse kerkarchitec tuur, beïnvloed door de architecten Berlage en De Bazel. De kerk heeft een kruisvormige plattegrond met aan de voorgevel op de hoeken slanke torens. Het interieur is vrijwel in de oorspron kelijke staat bewaard gebleven. De kerk heeft gepleisterde wanden met bij de hoekpijlers schoon metselwerk. De ruimte wordt overkluisd door houten tongewelven. De drie grote rondboogvensters bezitten gebrand schilderde decoratief glas. Aan drie zijden heeft de kerk houten galerijen.
www.nieuwebadkapel-zorgvlietkerk.nl
72
This Reformed Church, prominently located on the corner of the Nieuwe Duinweg, was built in 1916. It was based on a design by architect W.Ch. Kuijper. It an excellent example of Protestant church architecture, influenced by architects Berlage and De Bazel. The cross-shaped church has two narrow towers on the corners of the front wall. The interior has almost completely been preserved in its original con dition. The walls are plastered, with clean brickwork near the angular pillars. The hall is covered by wooden barrel vaults. The three arched win dows contain decorative stained glass. Along the three sides of the church are wooden access balconies.
De luchtwachttoren van het Korps Luchtwachtdienst is in 1953 gebouwd. De vierkante toren is 6,5 meter hoog. De toren maakte onderdeel uit van een landelijk netwerk van uitkijkpos ten dat tussen 1950 en 1960 (tijdens de Koude Oorlog) was opgezet om in tijden van internationale spanning of oorlog laagvliegende vliegtuigen te kunnen signaleren. Vliegtuigen beneden de 1500 meter konden met de toenmalige radartechniek niet effectief worden waargenomen; dat gebeurde op gehoor en met kijkers. De Scheveningse luchtwachttoren vorm de een zogenaamde driehoek met een luchtwachttoren in Zoeterwoude en een post op een bunker in Noordwijk. Het netwerk heeft tot 1964 gefuncti oneerd. Tegenwoordig is de toren in gebruik voor meteo-activiteiten. Van de 276 opgerichte luchtwachtposten werd de helft gebouwd als losse torens. Er zijn er nog slechts 18 over. Deze zijn alle opgebouwd uit betone lementen, met uitzondering van de Scheveningse toren die in baksteen is opgemetseld.
This Air Observation Corps watch tower was built in 1953 and is 6.5 meters high. The tower is part of a national network of watchtowers that were built be tween 1950 and 1960 (during the Cold War) in order to identify low-§flying aircrafts in times of tension and war. Aircrafts flying below 1500 meters could not effectively be observed with the then existing radar technology, this was done with binoculars and by ear. This watchtower formed a triangle with a watchtower in Zoeterwoude and one near a bunker in Noordwijk. The network of watchtowers remained in use until 1964. Today, the tower is used for meteorology. Of all the 276 air observation posts that were set up, only half were built as separate towers. Today, only 18 remain. All tow ers were constructed of high quality concrete, with the exception being the tower in Scheveningen; it was constructed of bricks.
www.meteotoren.nl
73
Scheveningen / Open Monumenten
56
Open Monumenten / Scheveningen
Vuurtoren van Scheveningen
57 Bunker Groepsschuilplaats type 622
Zeekant 12 Za 10.00 – 17.00u
Strandweg 1 Za 10.00 – 17.00u Zo 10.00 – 17.00u
Deze vuurtoren uit 1875 werd ontworpen door Quirinus Harder. De gietijzeren toren is vervaardigd door de gieterij van de fa. Nering Bogel uit Deventer. De twaalfhoekige, roodbruin geschilderde schacht heeft een omloop met een witgeschilderde licht koepel. De schacht bestaat uit ijzeren platen, die zodanig zijn bevestigd dat een metselverband van grote steen blokken wordt gesuggereerd. De toren heeft twee spitsbogige ingangen met neogotische traceringen in de boog velden. In de schacht bevinden zich kleine spitsboogvensters. De negen gietijzeren vloeren worden gedragen door kolommen met Korinthische kapitelen. De vloeren zijn verbonden door gietijzeren spiltrappen met balustrades. De oorspronkelijke licht koepel werd in 1921 vervangen door de huidige, glazen koepel, die in 1958 de tegenwoordige koperen bekleding kreeg. In 1921 werden ook het optiek en het aandrijfmechanisme vernieuwd.
www.muzeescheveningen.nl
74
The twelve-sided cast iron lighthouse dating from 1875 was designed by Quirinus Harder. It was constructed by the foundry run by the Deventer-based firm Nering Bogel. The red-brown painted shaft has a gallery with a white painted skylight. The shaft con sists of iron plates that suggest a brick pattern of big stone blocks. The tower has two arched entrances with tracery in the tympanums. Inside, the tower has nine cast iron floors, supported by central columns with Corinthian cap itals. The floors are connected by cast iron spiral staircases with balustrades, supported by volute consoles. The crowning ball on the dome is topped by a weather vane. The original dome was replaced by the glass dome in 1921. In that year, the optics and the drive mechanism were also renewed. The dome’s current copper covering dates from around 1958.
Op het terrein van het ‘Surfdorp’ ligt volledig ondergronds een zware bunker met als Duits Bouwnummer 8598. Deze ‘Doppel-Gruppenunter stand’ type 622 was bestemd voor het onderbrengen van twee groepen van tien man. Deze manschappen waren betrokken bij de verdediging van de hoofdweerstandslijn langs de boulevard en rond de Scheveningse haven. In deze grote bunker (buitenaf metingen ongeveer 12 x 12 meter, met 2 meter dikke muren van gewapend betonnen en dito dak) liggen twee afwachtingsruimten van 10 m2 elk. De bunker heeft twee ingangen die via een gassluis toegang geven tot deze twee ruimten. Voor de bouw van de bunker was 650 m3 beton, 30 ton wapeningsijzer en 3,8 ton profielijzer nodig. Type 622 is met ruim 1500 stuks het meest gebouwde bunkertype in de Atlantikwall. In Den Haag stonden er ooit twaalf, waarvan er acht over zijn.
On the site of the ‘Surfdorp’, there is a heavily reinforced subterranean bunker with German construction number 8598. This ‘Doppel-Gruppe nunterstand’ type 622 was intended to accommodate two groups of ten men. These teams were involved in defend ing the main resistance line along the boulevard and around Scheveningen harbour. This big bunker (exterior dimensions around 12 x 12 metres, with 2 metre thick reinforced concrete walls and roof) contained two waiting areas, each 20 m2. The bunker has two en trances, giving access via a gas sluice to these two areas. For the construc tion of the bunker, 650 m3 concrete, 30 tons of reinforcing steel and 3.8 ton sectional iron were required. There are over 1500 bunkers in the style of type 622, making it the most commonly built type of bunker in the Atlantic wall. The Hague once had twelve such bunkers, eight of which survive.
www.bunkermuseumdenhaag.nl
75
Scheveningen / Open Monumenten
58
Open Monumenten / Scheveningen
Oude Kerk
59 Eben Haëzerkerk
Keizerstraat 8 Za 10.00 – 17.00u
Informatie Information Zaterdag 13.30-14.00u Stadsbeiaardier Gijsbert Kok bespeelt het carillon en organist Bert den Hertog het hoofdorgel
Saturday 13.30-14.00 Carilloneur Gijsbert Kok plays the carillon and organist Bert den Hertog plays the organ
www.oudekerkscheveningen.nl
76
Keizerstraat 179 Za 10.00 – 16.00u
De Oude Kerk uit de tweede helft van de 15de eeuw is de parochiekerk van het middeleeuwse dorp Scheveningen. Het is een in bakstenen laatgotische pseudo-basiliek met een hoger opge trokken éénbeukig koor. De toren met zijn achtkantige bovenverdieping en naaldspits is vóór 1500 gebouwd. Het inwendige van de kerk wordt gekarak teriseerd door ronde bakstenen pijlers en houten tongewelven. De kerk bezit een waardevolle inventaris waaronder een preekstoel in rococostijl uit 1756 en een orgel in barokke kast uit 1765, Het renaissance koorhek dateert uit 1662. De Magistraatbank met Haagse ooie vaar en een Schuitengatmeestersbank met zeilscheepje zijn uit 1698. In de kerk is een model van een bomschuit te zien. Om 14.00 -15.00 uur is er een fees telijke bijeenkomst in historische entourage ter viering van het 250-jarig bestaan van het hoofdorgel uit 1765.
This parish church was built during the second half of the 15th century and was situated in the medieval village of Scheveningen. It was built as a Gothic brick pseudo-basilica with a high single-aisle choir. The tower, with its eight-sided top floor and spire, was built before 1500. The church’s interior is characterised by its round, stone pillars and wooden barrel vaults. The church has a valuable collection, including a rococo pulpit and an organ placed in a Baroque cabinet from 1765 onwards. The Renaissance choir screen dates back to 1662. The magistrate rails (with the Hague stork) and the Schuitengatmeester rail (with its sail ing ship) were created in 1698.
Deze éénbeukige kerk uit 1892 heeft een T-vormige plattegrond met aan de straatzijde puntgevels in neore naissancestijl. In de oostelijke gevel bevindt zich een roosvenster met gemetselde tracering. Het hoofdvolu me wordt geflankeerd door paviljoens met hoge schilddaken. Het in de jaren zestig witgepleisterde interieur heeft een houten overkapping met korbelen en trekstangen. Het gebouw was oorspronkelijk gebouwd voor de Dolerende kerk en heette toen Pniëlkerk. In 1921 is de kerk in gebruik genomen door de Oudgereformeer de Gemeente. In 2001 werd door orgelbouwer Scheuerman het Van der Zwan-orgel uit 1964 vervangen door het elektronpneumatische kerkorgel van Fonteijn en Gaal, afkomstig uit de kerk van de Gereformeerde Gemeente in Den Haag-Zuid.
This single-nave church from 1892 has a T-shaped ground plan with neo- Renaissance style gables on the street side. Located on the east side of the building is a rose window outlined in brick. The nave is flanked by outbuild ings with high-hip roofs. The interior (white plastered in the 1960s) has a wooden roof with braces and tie-rods. The building was originally built for the Dutch nonconformist church and was then called the Pniëlkerk. In 1921, the church was put into use by the Oudgereformeerde Gemeente (Old Re formed Congregation). In 2001, organ builder Scheuerman replaced the Van Der Zwan organ with a Fonteijn & Gaal electro-pneumatic pipe organ that belonged to the Old Reformed Con gregation in The Hague-South. A.J. den Heijer designed the organ front.
Informatie Information Zaterdag 10.30, 12.00 en 14.30u mini-orgelconcert
Saturday 10.30, 12.00 and 14.30 organ concerts
www.bbokkers.nl/gergem
77
Open Monumenten / Scheveningen
Een glas-in-lood raam bestaat uit stukken glas gevat in loodlijsten. Glas-in-lood werd vroeger toegepast omdat een raam niet uit één stuk te maken was; het was nog niet mogelijk om grote stukken glas te produceren. Het leent zicht uitstekend voor kunstzinnige en kleurrijke voorstellingen. Naast gekleurd glas wordt er ook gebrandschilderd glas gebruikt. Bij brandschilderen worden pigmenten in het glas gebrand. In de Kapel van de Zusters der Liefde (Oude Molstraat 35) zijn fraaie voorbeelden van glas-in-lood-ramen te vinden. Maar ook in vele kerken en enkele woningen. A lead window comprises pieces of glass fitted in lead strips. In the past, lead windows were in use because producing large pieces of glass was not possible yet. The lead window technique is very suitable for producing artistic and colourful depictions. Apart from coloured glass, people used enamelled glass as well; in enamelling, pigments are burnt into glass. Some fine examples of lead windows are to be found in the Kapel van de Zusters der Liefde (Oude Molstraat 35), as well as in many churches and some houses.
GLAS-IN-LOOD LEAD WINDOWS
60 Begraafplaats Ter Navolging Prins Willemstraat/ Scheveningseweg Za 10.00 – 17.00u Zo 10.00 – 17.00u
Deze kleine begraafplaats is gelegen op een afgevlakte duintop aan het einde van de Scheveningseweg. Op 11 mei 1780 heeft de eerste teraar debestelling plaatsgevonden. Het cirkelvormig aangelegde grafveld wordt omsloten door een bakstenen muur. De huidige omvang dateert van 1793 toen de begraafplaats werd vergroot van 30 naar 72 graven. De entree bestaat uit een poortdoorgang met een geprofileerd hoofdgestel. De poort wordt afgesloten door twee rijk bewerkte gietijzeren hekwerken. De hekwerken uit 1890 zijn gemaakt door de Haagse ijzergieterij Enthoven. De rondboogvensters ter weerszijden van de poort zijn respectievelijk in 1864 en 1885 toegevoegd. Bekende personen die hier liggen begraven zijn Groen van Prinsterer, Betje Wolff en Aagje Deken. Onlangs is aan deze eeuwenoude begraafplaats een nieuw columbarium toegevoegd.
This small graveyard is located on a levelled-off dune at the end of the Scheveningseweg. The first burial took place here on May 11, 1780. The circular graveyard field is fenced in by a brick wall. The current size of the cemetery dates back to 1793, after it was in creased from 30 to about 72 plots. The entrance consists of a gateway with moulded entablature. The gateway is closed by beautiful cast-iron gates. The fencing was made in 1890 by the Hague iron foundry Enthoven. The arched windows on both sides of the gateway were added in 1864 and 1885. Famous people buried here include Groen van Prinsterer (memorial stone unveiled on June 3, 1884), Betje Wolff, and Aagje Deken (memorial stone unveiled on October 21, 1895). More recently, a new columbarium was added to this age-old graveyard.
www.ternavolging.nl
79
Scheveningen / Open Monumenten
61
Open Monumenten / Scheveningen
Derde Ambachtsschool
62 19de-eeuwse villa
Toverlantaarnmuseum
Zwaardstraat 16 Za 10.00 – 17.00u
www.hendrickdekeyser.nl
80
Scheveningseweg 241 Za 10.00 – 17.00u Zo 10.00 – 17.00u
Deze voormalige ambachtsschool is in 1930 ontworpen door Jan Duiker in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Het gebouw heeft 21 leslokalen; de lokaalafmetingen vormen de basis voor de maatmethodiek (een kolomafstand van 8x8 meter) van het ontwerp. De afmetingen zijn drieërlei: 8x8, 8x13 en 8x16 meter. Het betonnen skelet maakt plaatsing van grote glasvlakken mogelijk. De leslokalen en andere vertrekken ontvangen hun licht via circa 600 stalen ramen met horizontale roedeverdeling met smalle profielen en stalen puien met glas aan de gangzijden. De lichttoetreding in de hal kwam oorspronkelijk tot stand via grote vlakken glazen bouwstenen. Deze zijn inmiddels door stalen ramen vervangen. Het schoolgebouw voldeed in zeer sterke mate aan de moderne opvattingen van opvoeding en welzijn uit die tijd, die sterk georiënteerd waren op gezondheid en hygiëne. Een open plattegrond met grote glasvlak ken waar licht en lucht in ruime mate kunnen doordringen vertalen deze idealen in de architectuur.
The Derde Ambachtschool (Third Trade School) is one of the two schools designed by Jan Duiker, who is one of the major architects in the Modern Architecture movement. This pre-war movement favoured construction materials such as glass, concrete and steel, and focused on air, light and hygiene. The New Objectivity move ment advocated breaking out of the concept of closed outer walls to create a completely new form of architecture with large glazed areas. The skeleton construction has remained visible. The general design of the school consists of a continuous long passage, with classrooms on either side parallel to the passage or at right angles to it. There were 21 classrooms in the school, and a caretaker’s house, a materials depot, a bicycle shed and a trans former station were situated on the street side.
Deze 19de-eeuwse villa is gebouwd in badplaatsarchitectuur en met behoud van de oorspronkelijke duinstructuur zoals in die tijd gangbaar was. De achtertuin is daardoor geëvolueerd tot een opmerkelijke besloten waterrijke groene oase te midden van een volge bouwde omgeving. In de villa is nu het Toverlantaarnmuseum gevestigd. Het intieme museum biedt een uitge breid overzicht van de ontwikkeling van de projectietechniek. De collectie bestaat uit honderden lantaarns en duizenden platen in vele vormen en formaten. Dat beweging in het beeld altijd geliefd is geweest bewijzen de vele platen met hendels en tandwiel tjes om bewegingen op het doek te suggereren. Dit kleine museum is voor kinderen dan ook zeker de moeite waard. In de 19de eeuw werden lantaarnplaten getekend en handmatig ingekleurd. Dan blijkt duidelijk het verschil tussen de verschillende kunstenaars en ambachtslieden. Van primitieve teke ningen tot ware kunstwerkjes. Er zal tijdens deze dagen een selectie met beide uitersten te bewonderen zijn.
This 19th century villa was built in a so-called ‘bathing place’ architectural style. The original dune structure was maintained (as was often the case during that period), meaning the back garden evolved into a gorgeous lush green oasis in an area surrounded by buildings. Today, the Magic Lantern Museum is located here. This intimate museum offers an extensive collection depicting the development of various projection techniques, which would later evolve into cinema. The collection consists of hundreds of lanterns and thousands of lantern slides. The wide array of machines – that suggest movement on a screen – prove moving images have always been very popular. This museum is certainly worth visiting for children. The Magic Lantern was the first in strument that offered the opportunity of virtual travels. The instrument was about more than just watching pictures and telling stories, it triggered a multimedia revolution. www.toverlantaarnmuseum.nl
81
