Verbeteringsplan exploitatie Zwembad “De Marke” Toekomstperspectief voor 2014-2017
Rapportage in opdracht van: Gemeente Hattem Februari 2014 Projectnummer 13137
ZKA Consultants & Planners Biesbosweg 16C 5145 PZ Waalwijk tel.: 088-2100 250 fax: 088-2100 210 e-mail:
[email protected] www.zka.nl In samenwerking met HR Opleiders BV en Tekton Bouwmanagement BV
l
INHOUDSOPGAVE 1.
INLEIDING
1
1.1. 1.2. 1.3. 1.4.
Aanleiding Doel- en vraagstelling Aanpak en opbouw rapportage Verrichte werkzaamheden
1 1 1 1
2.
HUIDIGE SITUATIE
3
2.1. 2.2. 2.3. 2.4.
Inleiding Historie De Marke Profiel De Marke Techniek en bouw
3 3 4 6
3.
ANALYSE MARKT, EXPLOITATIE EN ORGANISATIE
10
3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7.
Inleiding Analyse bezetting en bezoekersaantallen Analyse opbrengsten Analyse kosten Analyse resultaat Analyse organisatie Conclusies
10 10 14 16 17 18 18
4.
OPLOSSINGSRICHTING EN BEGROTING 2014-2017
20
4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6.
Inleiding Strategie Bezoekersaantallen en opbrengsten Kosten Resultaat Conclusies en aanbevelingen
20 20 23 26 28 30
ZKA Consultants & Planners
1.
INLEIDING
1.1.
Aanleiding
In augustus 2012 is Zwembad ‘De Marke’ in Hattem geopend. De exploitatie is in handen van ‘Stichting Exploitatie Zwembad Hattem.’ De genoemde Stichting is een jaarlijkse bijdrage van € 267.000 van de gemeente Hattem toegezegd om het te verwachten tekort, te dekken. Het bestuur van de Stichting heeft in het najaar van 2013 echter te kennen gegeven dat het vanaf 2017 structureel € 72.713 per jaar extra nodig heeft om het bad te kunnen exploiteren en (tot die tijd) een aanvullend jaarlijks bedrag voor aanloopverliezen. De gemeente Hattem heeft ZKA vervolgens gevraagd om de exploitatie te beoordelen, zodat objectief vast komt te staan hoe een marktconforme exploitatie er de volgende jaren uit zal zien, inclusief suggesties voor verbetering van de exploitatie, waarmee kan worden gebouwd aan een nieuw toekomstperspectief voor De Marke.
1.2.
Doel- en vraagstelling
De gemeente wenst inzicht te verkrijgen hoe zwembad De Marke binnen de door de raad gestelde kaders kan worden geëxploiteerd (met een subsidiebijdrage van € 267.000). Indien blijkt dat het zwembad niet binnen de gestelde kaders kan worden geëxploiteerd dan geven we een onderbouwd advies en perspectief over hoe de exploitatie van het zwembad de komende jaren op een verantwoorde wijze kan worden uitgevoerd (met behoud van het zwembad voor de bevolking van Hattem).
1.3.
Aanpak en opbouw rapportage
Deze rapportage is als volgt opgebouwd: Huidige situatie De Marke (hoofdstuk 2); Analyse markt, exploitatie en organisatie (hoofdstuk 3); Oplossingsrichting en begroting 2014-2017 (hoofdstuk 4).
1.4.
Verrichte werkzaamheden
De werkzaamheden zijn zowel gezamenlijk als soms afzonderlijk, verricht door de leden van het team: Ronald Haagen (ZKA Consultants & Planners), adviseur en projectleider; Herman Rijsdijk, HR Opleiders BV, directeur van Zwembad de Witte Brug en adviseur met betrekking tot zwemonderwijs, personeel en exploitatie technische zaken; Paul Buitenhek (Tekton Bouwmanagement BV), technisch adviseur. Voor deze studie zijn de volgende werkzaamheden verricht: Gesprek met de (interim)directie en penningmeester Zwembad De Marke; Locatiebezoek De Marke en opname technische stand van zaken; Evaluatiebezoek zwemonderwijs De Marke; Uitvoerige bestudering en analyse van diverse begrotingen, bezoekcijfers, weekprogrammering, capaciteitsraming en toelichtingen op de exploitatie van Zwembad De Marke;
1
Opzetten en berekening van een benchmark van de exploitatie van De Marke met 4 andere zwembaden; Vergelijking exploitatie De Marke met regionale en landelijke kengetallen; Telefonische interviews met gebruikers van het zwembad; Raming van de begroting voor 2014-2017 op basis van de analyses, gesprekken, benchmark en conclusies; Een viertal gesprekken met de gemeente Hattem: startbespreking en tussentijdse bespreking met de gemeente, toelichting aan de wethouder en een presentatie voor het college van B & W. Een presentatie voor de raadscommissie volgt op 3 maart 2014; Rapportage van de analyses, conclusies en aanbevelingen.
2
2.
HUIDIGE SITUATIE
2.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt de huidige situatie van De Marke in kaart gebracht. Daartoe wordt eerst kort ingegaan de op de historie van De Marke (2.2.) en vervolgens wordt een profiel van De Marke geschetst (2.3.). Tot slot komt in 2.4 de technische staat van het bad aan de orde.
2.2.
Historie De Marke
Zwembad De Marke is in augustus 2012 geopend, nadat het bestaande zwembad “De Watermulder” niet meer voldeed. Dit bad is in de zomer van 2012 gesloten. Zwembad “De Watermulder” had naast het binnenbad ook nog een buitenbad en was voor de gasten van twee nabij gelegen Molecaten accommodaties (bungalowpark en camping) gratis toegankelijk. Zwembad De Marke is nu naast het bestaande multifunctionele centrum De Marke gebouwd, waarbij de gebouwen en ruimten grotendeels zijn geïntegreerd. De directievoering van het nieuwe zwembad kwam in handen van het hoofd zwemzaken van zwembad “De Watermulder”. In de loop van 2013 is gebleken dat de kosten fors hoger en de opbrengsten lager waren dan oorspronkelijk was begroot. Het was voor de gemeente moeilijk om inzicht te verkrijgen in de exploitatie: (bron: Memo college B & W Hattem, 4 oktober 2013): De administratie was niet optimaal, de vorige penningmeester is een tijd niet actief/onbereikbaar geweest, waardoor achterstanden zijn ontstaan in de administratie; Het nieuwe zwembad vereist een nieuwe manier van werken op financieel gebied. In de Watermulder was slechts een beperkte financiële focus aanwezig (bijv. geen digitale administratie en alleen gericht op jaarrekeningen); Het personeel dat verantwoordelijk was voor de administratie is niet in staat geweest om een goede administratie op te stellen en bij te houden; Ziekte personeel (het hoofd zwemzaken is lange tijd ziek geweest, waardoor directievoering ontbrak); Geen aansluiting inzet kwartiermaker (eind 2012) en interim-directeur (juni 2013). Met de komst van een interim-directeur, een nieuwe penningmeester en een administratiemedewerker is een administratie opgezet en is de jaarrekening 2013 opgesteld. Halverwege 2013 is alvast een dichtraming (prognose) opgezet waaruit bleek dat de toegezegde subsidie in de exploitatie van € 267.000 per jaar onvoldoende was om het exploitatietekort te dekken. Om de kosten en opbrengsten meer met elkaar in verhouding te brengen, zijn eind 2013/begin 2014 reeds enkele maatregelen genomen: Het contract van de meeste balie- en horecamedewerkers is beëindigd, waardoor loonkosten worden bespaard. Hierdoor worden de horeca-opbrengsten beperkt; Bezoekers dienen in verband met een concentratie van de inzet van baliepersoneel op vaste tijden (één kwartier voor aanvang van de betreffende activiteit) binnen te komen en aan de balie af te rekenen; De programmering is anders opgezet, waardoor bijvoorbeeld zwemonderwijs meer op één dagdeel is geconcentreerd (middag), dit leidt tot een meer efficiënte inzet van personeel;
3
2.3.
Het personeelsrooster is efficiënter opgezet en is nu meer in overeenstemming met de (nieuwe) programmering; De tarieven voor doelgroepen zijn omgezet van een los kaartsysteem naar een abonnement; Het aantal uren vrij zwemmen is enigszins beperkt en meer geconcentreerd in tijd.
Profiel De Marke
Concept De Marke is het enige overdekte zwembad in de kern Hattem. Het zwembad richt zich met name op instructie- en doelgroepzwemmen. De accommodatie heeft twee baden, een wedstrijdbad en een instructiebad: Het wedstrijdbad is 25 meter bij 12,5 meter en heeft een gedeeltelijke beweegbare bodem. De watertemperatuur van dit bad is 28 graden; Het instructiebad is 12 meter x 8 meter en heeft een volledig beweegbare bodem. Dit bad heeft een watertemperatuur van 32 graden. De totale wateroppervlakte is hierdoor 412,5 m². Er zijn geen specifieke recreatieve voorzieningen aanwezig zoals whirlpools, jetstreams, glijbanen, waterspeeltuin, etc. Het bad is hierdoor minder aantrekkelijk voor recreatief zwemmen. Dit komt overeen met de opzet van het bad (instructie- en doelgroepzwemmen). Stichting Beheer Zwembad Hattem is eigenaar van het zwembad en Stichting Exploitatie Zwembad Hattem is exploitant van het bad. De Stichting Beheer is hiervoor een rentedragende lening aangegaan bij de gemeente Hattem. De Stichting Exploitatie Zwembad Hattem is ook de kapitaallasten voor de lening aan de gemeente Hattem verschuldigd.
4
Openingstijden en capaciteit in uren Op dit moment is het bad 83 uren per week voor publiek geopend. Op jaarbasis betekent dat uitgaande van 52 weken, 4.316 uur per jaar. Omdat in de twee baden afzonderlijke activiteiten kunnen plaatsvinden en deze in theorie afzonderlijk geopend en gesloten kunnen worden, beschouwen we de capaciteit als 8.632 ‘bassinuren per jaar. De openingstijden zijn als volgt: Maandag 7.45-21.45 uur Dinsdag 7.45-21.45 uur Woensdag 6.45-21.45 uur Donderdag 7.45-21.45 uur Vrijdag 7.45-21.45 uur Zaterdag 7.45-15.30 uur Zondag 8.45-13.00 uur De programmering die op basis van deze tijden geldt is vermeld in bijlage 1. In de volgende tabel is de verdeling van het aantal uren naar verschillende activiteiten/doelgroepen weergegeven op basis van de nieuwe programmering. Daarbij telt elk openingsuur dubbel, vanwege de twee verschillende baden. Verdeling uren De Marke (per jaar, programmering 2014) Segment Bassinuren Instructiezwemmen/leszwemmen 1.565 Doelgroepen 910 Schoolzwemmen 630 Verhuur verenigingen 893 Banenzwemmen 1.521 Vrij zwemmen/recreatief zwemmen 741 Geen act. /wisseling activiteiten/sluiting/zomerleegte 2.372 Totaal 8.632
Tabel 2.1
% 18% 11% 7% 10% 18% 9% 27% 100%
Uit de tabel blijkt dat instructiezwemmen en banenzwemmen op jaarbasis relatief de meeste openingsuren vergen (elk circa 18%). Ook blijkt dat circa 27% van de openingsuren er geen betaalde activiteit plaatsvindt: middagpauzes, enkele lege uren en de entreekwartieren, die zijn ingevoerd om de functie aan de balie te concentreren in tijd en over te laten aan één zweminstructeur (vanwege het ontbreken van baliepersoneel). Ook de lege uren tijdens de zomer (geen zwemles/schoolzwemmen) zijn hiertoe gerekend. Bezoekersaantallen en bezetting De bezoekersaantallen worden met de administratie grotendeels bijgehouden. Aan de hand van deze gegevens, de opbrengsten en de tarieven is het bezoekersaantal van 2013 berekend. Daarbij is gegeven dat de Marke op dit moment 260 leszwemmers en 279 schoolzwemmers kent. Slechts één kind behoort tot deze beide groepen. Overigens komt 34% van de actieve zwemmers (doelgroepen en instructiezwemmen) van buiten de gemeente Hattem, een relatief hoog percentage. Bezoekersaantallen De Marke 2013 Segment Instructiezwemmen/leszwemmen Doelgroepen Schoolzwemmen Verhuur verenigingen Vrij zwemmen/recreatief zwemmen Totaal
Tabel 2.2.
Bezoekers 13.690 5.605 11.715 5.000 11.370 47.390
5
Uit de tabel blijkt een bezoekersaantal van circa 47.000 bezoekers in 2013. Meer hierover komt aan de orde in het volgende hoofdstuk.
2.4.
Techniek en bouw
Investeringen De totale investering voor de bouw en inrichting van het bad en de verhuurbare ruimten bedroeg circa € 6,9 miljoen (exclusief BTW). De gemeten heeft het bad verkocht aan Stichting Beheer. Bij de verkoop van het zwembad zijn de gronden die nog niet in eigendom van de Stichting Beheer waren tegen maatschappelijke waarde overgedragen aan de stichting Beheer Zwembad Hattem. De gemeente Hattem heeft de Stichting hiervoor een lening verstrekt ter hoogte van dit bedrag, met jaarlijkse interestlasten van circa € 289.000 tot gevolg (op basis van ca. 4,1% interest per jaar). Omvang en capaciteit van het bad Het nieuwe zwembad in Hattem is in augustus 2012 geopend en wordt geëxploiteerd door Stichting Exploitatie de Marke. Het heeft de beschikking over twee bassins: een wedstrijdbad (12,5 x 25 m) en een doelgroepenbad (8 x 12,5 m). Beide bassin zijn voorzien van een beweegbare bodem en geplaatst in aparte zwemzalen. Het totaal beschikbare wateroppervlakte is 412,5 m². Hierdoor kan het zwembad theoretisch gezien tussen de 100.000 tot maximaal 140.000 bezoekers per jaar aan. Inmiddels is er ruim een jaar ervaring opgedaan met de exploitatie van het bad. De technische capaciteit van het bad is circa 30 personen in het wedstrijdbad en 15 personen in het doelgroepenbad.
Technische beoordeling Ter ondersteuning van het voorliggende onderzoek is voor een globale technische (bouwkundige en installatietechnisch) en functionele beoordeling van het zwembad het bureau TEKTON Bouwmanagement betrokken. Doelstelling van de technische en functionele beoordeling is te bekijken of er vanuit het ontwerp, de uitvoering en technische staat oorzaken zijn aan te wijzen die de exploitatie beïnvloeden en zo nodig te adviseren over aanpassing die leiden tot een verbetering van de exploitatie. Hiervoor zijn voor de beeldvorming tekeningen, bestekken etc., van de nieuwbouw ontvangen en is op 10 januari 2014 een bezoek aan het zwembad gebracht. Daarbij zijn alle ruimten van het zwembad gezien en de technisch beheerder de heer J. Mulder heeft de techniek toegelicht en antwoord gegeven op gestelde vragen. Het zwembad is ten aanzien van de volgende aspecten visueel beoordeeld, waarbij de volgende waarnemingen zijn gedaan. Sfeer, beleving en aantrekkelijkheid zwembad Het gebouw heeft aan de buitenzijde geen directe herkenning als zwemaccommodatie, waardoor het niet een (natuurlijk) aanzuigende werking voor (nieuwe) bezoekers zal hebben. De gevels ogen nogal industrieel en zakelijk. Gezien de sterk plaatselijke functie (markt), is dat wellicht geen zwaar punt, immers indien men de weg naar het zwembad heeft gevonden zal herhalingsbezoek toch wel plaats vinden. Eenmaal binnen heeft het zwembad voor de bezoeker wel een prettige uitstraling en is het zelfs verrassend. De horecaruimte/kassa/receptie voelt als een huiskamer en zeer aangenaam (Ook de zichtrelatie vanuit de horeca met de wedstrijdzwemzaal is een goede keuze). De overige publieksruimten zijn eveneens voldoende aantrekkelijk. De kleedruimtes zijn fris van kleur en voldoende ruim opgezet. De beide zwemzalen hebben een identieke uitstraling en met name de binnenwanden zijn kleur- en sfeervol ontworpen. Functionaliteit en logistiek De kleine horecaruimte en kassa/receptie/toegangscontrole zijn gecombineerd ontworpen, wat voor een dergelijk klein bad een verstandige keuze is. Hierdoor kan een personeelslid beide functies gelijktijdig bemannen. Via de toegangscontrole komt men direct in de kleedruimten. 6
Hierin zijn verschillende mogelijkheden voor omkleden inclusief bij behorende voorzieningen zoals toiletten, lockers, haarföhns, spiegels. Via een doorloop doucheruimte komt men in een van de beide zwemzalen. De beide zwemzalen zijn gescheiden middels een tussen wand en gescheiden te exploiteren. Ook de kleedruimten en doorloopdouches zijn hierbij apart te gebruiken en zo gewenst deels af te sluiten. De beide bassins hebben een verschillende watertemperatuur en zijn voorzien van een beweegbare bodem. Hierdoor is er een goede programmering en functioneel gebruik mogelijk. De akoestiek in de beide zwemzalen lijkt goed te zijn en wordt ook zo ervaren. Vanuit de bezoekers komen (thans) geen structurele klachten over de accommodatie. In de eerste maanden na de opening waren er wel verschillende klachten en problemen, maar de meeste ‘opstart- en ingebruikname’-punten zijn inmiddels opgelost. Onze conclusie is dat het zwembad qua routing en functionaliteit goed is ontworpen; Bouwkundig: Bij de globale opname van het zwembad vallen in de beide zwemzalen twee zaken onmiddellijk op. Ten eerste de toepassing van een Spacedak als hoofddraagconstructie voor de zwemzalen (zie foto ).
De constructie is een bewuste keuze tijdens ontwerp. Het wordt toegepast in meerdere zwembaden (vanwege overspanning en akoestische eigenschappen). Er is een arbitrage aanhangig gemaakt vanwege het niet voldoen van de conservering. Ten tweede de stalen kolommen.
7
De kolommen zijn luchtdicht gelast. Echter doordat visuele inspectie aan de binnenzijde niet mogelijk is, had een HEA profiel de voorkeur gehad. Ten aanzien van de kolomvoet: deze had beter op een betonvoet kunnen staan, zodat visuele inspectie van de voet mogelijk is. Onder de tegels is een waterdichte laag aangebracht. Mocht er toch corrosie ontstaan, dan scheurt de tegelvloer snel en reparatie is moeilijk. Kortom: de kolomvoeten verdienen aandacht in de beheersfase. Voorts ziet het gebouw er goed uit en hebben wij geen bijzonderheden kunnen vaststellen. Installaties De installaties zijn vakkundig aangelegd door de firma Hellebrekers en functioneren thans prima. Wel waren er ook hier wat ‘kinderziektes’ na de oplevering, maar dit is niet ongebruikelijk bij een complex gebouw zoals een zwembad. In de publieksruimten voelt de temperatuur en relatieve vochtigheid comfortabel. De technische installaties kunnen middels een gebouwbeheersysteem (online) beheerd en gevolgd worden. Bij problemen kan er snel ingegrepen worden. Voor de verwarming is een houtsnipperkachel geplaatst. Deze wordt geleased van ROVA en onderhouden door het bedrijf UNICA. Na enige aanloopproblemen (afmeting houtsnippers) functioneert ook deze installatie naar tevredenheid. De technische ruimte in het onderhuis is zeer royaal opgezet en bouwkundig netjes afgewerkt. Voorts ziet de technische ruimte er (zeldzaam) keurig verzorgd en opgeruimd uit. Investering: over de investering in relatie tot het gerealiseerd plan kan geen opinie gegeven worden. De nieuwbouw van het zwembad is gecombineerd met nieuwe ruimten voor overige maatschappelijke functies. De benodigde informatie (demarcatie van de oppervlakte en de investering) is niet beschikbaar. Technisch beheer De zwemvoorziening wordt technisch beheerd in combinatie met het aansluitende multifunctionele centrum. Hiervoor zijn de beheerders ingezet vanuit het MFC. Één van de beheerders van de Stichting is aan het einde van de bouw betrokken bij de uitvoering. De Stichting en haar beheerders zijn echter niet bij oplevering betrokken en er zijn geen instructies gegeven aan de Stichting voor de bediening van de installaties. Na de oplevering van het zwembad zijn er door de technische beheerder veel uren gemaakt. Dit was enerzijds om ervaring bij het technisch beheer op te doen en anderzijds omdat er vooraf geen goede opleiding en instructie is georganiseerd. Vanuit Hellebrekers en Unica is er na de oplevering goede ondersteuning aan de technische beheerders gegeven. Voorts waren er na de oplevering veel kinderziektes en problemen die opgelost moesten worden. Ook hieraan zijn veel uren besteed. Inmiddels is het bad technisch goed onder controle. Er zijn geen structurele problemen en de beheersing van de waterkwaliteit is ook goed. Het technische beheer kost thans gemiddeld 1,0-1,5 uur per dag, wat normaal is (op jaar basis met enige marge circa 0,25 FTE). Voorts zijn er onderhouds-overeenkomsten met Hellebrekers, ROVA/Unica en 2 lokale installateurs. Werkzaamheden voor onderhoud die men zelf kan uitvoeren gebeurt in eigen beheer. In de jaarlijkse begroting staat hiervoor in 2013 € 39.500 per jaar gereserveerd. Zonder exacte kennis te hebben van de inhoudelijke overeenkomsten met de verschillende externe partijen is dit ons inziens (sec voor het zwembad) een bovennormale reservering (maximaal € 30.000 lijkt ons meer logisch). Het is aan te bevelen om de contracten van de externe partijen nog een kritisch te beschouwen of schaduwoffertes te vragen.
8
Conclusie techniek Het zwembad is logistiek en functioneel goed ontworpen en moet in staat zijn het geprognosticeerde aantal bezoekers te faciliteren. De sfeer en de beleving aan de binnenzijde is ruim voldoende tot goed. De buitengevel is ons inziens te industrieel/zakelijk ontworpen en heeft onvoldoende relatie met de functie. Technisch functioneert het zwembad prima en er zijn, gezien vanuit het ontwerp, de installaties en het technisch beheer, geen argumenten die een goede exploitatie in de weg staan. Behoudens de kosten voor de externe onderhoudscontracten zijn er geen aspecten die nog eens goed beoordeeld moeten worden en tot forse besparingen kunnen leiden.
9
3.
ANALYSE MARKT, EXPLOITATIE EN ORGANISATIE
3.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt de exploitatie verder geanalyseerd. We gaan daarbij in op de capaciteit, de bezoekersaantallen, de bezetting, de programmering en de bijbehorende inzet van personeel. We gaan achtereenvolgens in op een analyse van: Bezetting en bezoekersaantallen (3.2.); Opbrengsten (3.3.); Kosten (3.4.); Organisatie (3.5.); Conclusies (3.6.). De bezoekersaantallen, tarieven en de nieuwe programmering (januari 2014) zijn afkomstig van De Marke of door ons berekend aan de hand van omzet en tarieven. De dichtraming van 2013 en de begroting van 2014-2017 zijn afkomstig van de Stichting Exploitatie Zwembad Hattem en zijn eerder besproken in de gemeenteraad. De exploitatiegegevens van De Marke (bezetting, aantal bezoekers per inwoner, zwemanimocijfers, etc.) worden gebenchmarkt met vier (qua inwoners en type bad behoorlijk vergelijkbare) zwembaden van andere gemeenten, waarvan ZKA en de teamleden over de exploitatiegegevens beschikken. Daarnaast wordt een vergelijking gemaakt, met provinciale gemiddelden van Gelderland/Utrecht en het landelijk gemiddelde, om de exploitatie te kunnen beoordelen en vergelijken met de markt. De regionale en landelijke gegevens zijn verkregen van benchmarkbureau 3BEN en dienen vertrouwelijk te worden behandeld. De gegevens van de baden worden in verband met de vertrouwelijkheid van informatie geanonimiseerd. De kenmerken van deze vier baden zijn als volgt: Tabel 3.1.
Bad Bad A Bad B Bad C Bad D
Overzicht benchmark zwembaden Inwoners gemeente 16.000 22.000 34.500 32.000
Bezoekers per jaar 80.800 112.500 140.000 140.000
De baden omvatten alleen een binnenbad, met doorgaans beperkte recreatieve voorzieningen en een nadruk op doelgroepen en instructie-/schoolzwemmen.
3.2.
Analyse bezetting en bezoekersaantallen
De vraag is welk bezoekersaantal/bezetting maximaal kan worden verwacht op basis van dit bad, met deze capaciteit en het huidige marktbereik. Deze maximale bezetting kan worden berekend aan de hand van: De oppervlakte zwemwater van De Marke. Het aantal inwoners.
10
Oppervlakte zwemwater Uit de benchmark blijkt dat per vierkante meter zwemwater op jaarbasis gemiddeld 150-300 bezoekers getrokken kunnen worden. Bad B is een uitzondering vanwege de unieke regionale positie en is in feite te klein voor de gemeente. De benchmark van provincie en landelijke cijfers gaat overigens uit van de mediaan in plaats van het gemiddelde. We schatten daarom de gemiddelden 10% hoger in dan uit onze bron blijkt. We gaan daarom uit van een gemiddelde van 175 bezoekers per m² zwemwater. De Marke zou daarmee jaarlijks circa 72.000 bezoekers per jaar kunnen trekken. Voor een maximaal aantal bezoekers (op basis van de capaciteit en een goede bezetting) is het bad geschikt voor circa 300 x 412,5 m²=124.000 bezoekers. Tabel 3.2 Bad
Benchmark aantal bezoekers per m2
De Marke Bad A Bad B Bad C Bad D Provincies Gelderland/Utrecht Nederland
Bezoekers per m2 zwemwater 116 180 540 186 300 172 172
Bron: ZKA, 3Ben, Tekton Bouwmanagement, HR Opleiders, bewerking ZKA. Inwoners We berekenen het aantal bezoekers per jaar aan de hand van de benchmark en provinciale en landelijke animocijfers. Deze animocijfers geven de verhouding weer tussen het aantal bezoeken aan een zwembad en het aantal inwoners dat past bij het marktbereik. In dit geval zijn dat bijvoorbeeld het totale aantal bezoeken per Hattemse inwoner en het aantal doelgroepbezoeken per Hattemse inwoner. Deze cijfers worden voor Hattem vergeleken met andere baden en gemiddelden. Tabel 3.3. Benchmark aantal bezoekers per inwoner (animo) Bad Bezoeken per inwoner De Marke 4,05 Bad A 5,05 Bad B 5,11 Bad C 4,05 Bad D 4,38 Provincies Gelderland/Utrecht 4,59 Nederland 3,40
Bron: ZKA, 3Ben, Tekton Bouwmanagement, HR Opleiders, bewerking ZKA. Uit de cijfers blijkt dat het animocijfer gemiddeld tussen 3,4 en 5 ligt in deze voorbeelden. We gaan uit van het regionale gemiddelde (dat overigens vrijwel exact gelijk is aan het gemiddelde animocijfer van de vier baden) van 4.5. Op basis daarvan zou De Marke (met als uitgangspunt het aantal inwoners) jaarlijks circa 51.000 bezoekers kunnen verwachten. Dat blijkt ook uit de animocijfers per segment (tabel 3.4.).
11
Tabel 3.4. Bad De Marke Bad A Bad B Bad C Landelijk
Animocijfers per doelgroep (gemiddeld) Doelgroepen Schoolzwemmen 0,5 0,6 1,7 0,4 0,7
Leszwemmen
1,0 n.v.t. 0,8 0,8 0,75
1,2 1,6 1,7 1,0 0,9
Recreatief zwemmen 1,0 1,9 1,0 0,9 1 1,0
Raming bezoekersaantal Op basis van de benchmark ramen we de opbouw van de bezoekers van De Marke op basis van drie scenario’s: minimaal scenario, realistisch scenario en optimistisch (maximaal) scenario. Tabel 3.5. Raming bezoekersaantal De Marke op basis van animocijfers Segment Huidig Minimaal Gemiddeld Instructiezwemmen/leszwemmen 13.690 7.030 10.545 Doelgroepen 5.605 3.515 8.200 Schoolzwemmen 11.715 5.860 8.785 Verhuur /verenigingen en groepen 5.000 5.860 9.370 Vrij zwemmen/recreatief zwemmen 11.370 11.715 14.050 Totaal 47.390 33.980 50.960
Maximaal 15.230 10.545 11.715 12.885 23.430 73.805
Uit het gemiddelde scenario blijkt een bezoekersaantal van circa 51.000 per jaar. De verdeling is daarbij iets anders dan in de huidige configuratie: de Marke trekt een meer dan gemiddeld aantal schoolzwemmers en instructiezwemmers. Dat heeft te maken met de configuratie van het bad, maar wordt ook veroorzaakt door bezoekers van buiten de gemeente: circa 34% van de actieve zwemmers (met name instructiezwemmen een doelgroepen) is afkomstig van buiten de gemeente Hattem (bron: de Marke). Dat betekent dat het bereik van de Marke breder is dan alleen lokaal. In hoofdstuk 4 volgt de raming van de bezoekersaantallen (in enkele scenario’s), inclusief de maatregelen die nodig zijn om deze bezoekersaantallen te realiseren. Verhouding inwoners-zwemwater Op basis van de oppervlakte van het zwemwater/het maximale scenario wordt een groter aantal bezoekers verwacht (ca. 74.000) dan op basis van het aantal inwoners (54.000). De oorzaak hiervan is duidelijk: de verhouding oppervlakte zwemwater per inwoner is hoger dan gemiddeld in Hattem. Dat blijkt ook de benchmark van dit gegeven (voor de eenvoud kiezen we voor het omgekeerde begrip, het aantal inwoners per m² zwemwater). Tabel 3.6. Benchmark aantal inwoners per m² zwemwater Bad De Marke Bad A Bad B Bad C Bad D Provincies Gelderland/Utrecht Nederland
1
Aantal inwoners per m² zwemwater 29 106 36 75 71 56 59
Op basis van een bad met weinig recreatieve voorzieningen. Voor baden met meer voorzieningen zijn hogere animocijfers van toepassing.
12
Uit de vergelijking blijkt dat zowel in de regio als bij de andere baden het aantal inwoners per m² zwemwater veel groter is (ofwel de beschikbare oppervlakte m² per inwoner is veel kleiner). Uitgaande van het regionale gemiddelde past bij het aantal inwoners van Hattem een bad van circa 230 m² zwemwater. Doorgaans wordt voor in gemeente van dergelijke omvang kleinere baden gekozen, tenzij het bad een regiofunctie heeft of een bijzondere specialisatie (bv. kwalitatief hoogstaand zwemonderwijs), dan kan een bovengemiddeld aantal bezoekers getrokken worden, ook van buiten de gemeente. Hiervoor is dan een relatief grote capaciteit nodig (meer zwemwater, meer baden) om alle bezoekers te kunnen bedienen. In Hattem is, op een aantal zwemleerlingen uit Zwolle na, hier geen sprake van. De omvang van De Marke is dus groot ten opzichte van het aantal inwoners van de gemeente Hattem. Vergelijking met verwachte bezoekcijfers Er is reeds in 2010 een raming gemaakt van de te verwachten bezoekers voor een nieuw zwembad in de gemeente Hattem, mede op basis van de bezoekcijfers van de Watermulder, zie tabel 3.7. Tabel 3.7. Doelgroep
Raming bezoekersaantal De Marke
Kinderen - leszwemmen Verhuur vereniging Schoolzwemmen Volwassen - recreatief Doelgroepen Totaal Bron: gemeente Hattem
Watermulder - 2009 Raad 2010 29.000 32.500 8.000 10.000 19.000 18.000 22.000 24.000 12.000 21.000 90.000 105.500
Begroting 2013 24.324 10.000 18.000 24.000 21.000 97.324
Resultaat 2013 13.690 5.000 11.715 11.370 5.605 47.390
Uit de tabel blijkt dat De Marke ongeveer de helft van het aantal bezoekers trekt dat was begroot. De voorgaande berekening toont dat circa 54.000 bezoekers verwacht mogen worden en op basis van de (omvangrijke) capaciteit circa 74.000 bezoeken (met een maximum van circa 124.000 bezoeken). De geraamde bezoekcijfers van De Marke zijn -vermoedelijk- sterk gebaseerd op de bezoekcijfers van De Watermulder. Uit een analyse van de genoemde bezoekersaantallen van de Watermulder is gebleken dat de bezoekcijfers van de Watermulder voor de meeste groepen zijn geraamd (zoals voor verhuur, schoolzwemmen en doelgroepen) en dat losse entreekaarten wel zijn geregistreerd (bron: de Marke). De bezoekcijfers zijn dus niet goed geadministreerd. Het totale bezoekersaantal van 90.000 lijkt op zich niet onmogelijk, maar wel erg hoog (dat blijkt ook uit de jaarrekening: met een omzet van circa € 140.000 per jaar en 90.000 bezoekers is de opbrengst per bezoeker zeer laag: circa € 1,55 per bezoeker. De meeste entreekaarten kostten echter 2 euro of meer). Dat de raming van de bezoekersaantallen van de Marke grotendeels gebaseerd is op de bezoekersaantallen van De Watermulder, stuit , naast het administratievraagstuk, op een aantal bezwaren: Het profiel van De Marke verschilt sterk van De Watermulder. De Watermulder bevatte een buitenbad en was gelegen nabij twee accommodaties van de Molecaten groep, waarvan gasten ook toegang hadden tot het bad (al was dit bezoekersaantal laag, bron: De Marke). De Marke bevat nu echter geen buitenbad en is ook niet nabij het Molecaten park gelegen. Met een forse daling van de bezoekersaantallen ten opzichte van de (geschatte bezoekersaantallen van) De Watermulder had dan ook rekening moeten worden gehouden; De bezoekersaantallen van leszwemmen en schoolzwemmen zijn mogelijk overschat (totaal 48.000 bezoeken in 2009). Uitgaande van de leeftijdsgroep kinderen van 4 t/m 7 jaar (in 2009 waren dit 647 kinderen in de gemeente Hattem, bron: CBS) zouden bijvoorbeeld circa 450 leerlingen aan 13
schoolzwemmen hebben deelgenomen (terwijl dit al jaren stabiel is op circa 270 leerlingen) en zouden bijna twee keer zoveel kinderen moeten hebben deelgenomen aan leszwemmen als nu (of twee keer zo vaak). Het aantal recreatieve volwassen bezoekers van de Watermulder is gebaseerd op het toenmalige combibad (met buitenbad). Ook hier geldt dat De Marke geen buitenbad heeft en dus minder aantrekkelijk is voor recreatief bezoek. Het handhaven van het aantal volwassen recreatieve bezoekers van De Watermulder (22.000 bezoekers per jaar) in de raming voor de Marke is niet realistisch.
We denken dat op basis van een realistisch animocijfer (circa 5,0) een bezoekersaantal van circa 60.000 bezoekers per jaar wel mogelijk is (zie hoofdstuk 4).
3.3.
Analyse opbrengsten
In onze analyse van de opbrengsten gaan we (op basis van de resultatenrekening 2013 en de verwachting voor 2014-2017) niet alleen in op de opbrengsten per doelgroep, maar ook op de opbrengsten per uur en per bezoeker. Ten aanzien van de opbrengsten concluderen we het volgende: Algemeen: in de opbrengsten valt op dat naast de reguliere inkomsten uit entree- en lesgelden en subsidies er ook sprake is van behoorlijke inkomsten uit verhuurbare ruimten. Uiteraard staan hier ook gedane investeringen in het gebouw tegenover, al is niet precies duidelijk hoe groot deze investeringen in deze ruimten zijn geweest; Verhuurbare ruimten: de belangrijkste ‘huurders’ zijn het centrum voor Jeugd en Gezin van Veritan en een logopedie-praktijkruimte. Vanaf 2014 is RTV Hattem een structurele huurder. Het huidige bedrag van € 73.510 per jaar stijgt dan met € 8.000. Door de toename van de huur van het Jeugdhonk nemen de inkomsten uit verhuurbare ruimten vanaf 2014 toe tot € 84.810. Deze relatief hoge inkomsten zijn niet erg gebruikelijk voor zwembaden, maar dragen wel positief bij aan het exploitatieresultaat. We merken op dat de verwachte toename van huur voor RTV Hattem en het Jeugdhonk reëel lijken, maar dat naast RTV Hattem voor een deel van de tijd van ruimte ook nog een huurder gevonden moet worden (taakstellend bedrag). Hetzelfde geldt voor de andere verhuurbare ruimten (taakstellend); Tarieven/opbrengsten per bezoeker: de opbrengsten per bezoeker zijn iets hoger dan gemiddeld, zoals ook blijkt uit de benchmark. De opbrengsten per bezoeker zijn berekend aan de hand van de opbrengsten, tarieven en bezoekersaantallen. Met name de opbrengst per bezoeker van leszwemmen, verhuur van verenigingen en doelgroepen zijn hoger dan gemiddeld. De totale opbrengst per bezoeker (excl. de opbrengst van verhuurbare ruimten) is hoger dan de regionale en landelijke gemiddelden. Dit heeft uiteraard een positieve invloed op het resultaat. Het werkelijke resultaat per bezoeker is voor De Marke nog positiever, gezien de inkomsten uit verhuurbare ruimten die hier nog niet zijn meegerekend. Tabel 3.8. Doelgroep
Benchmark opbrengsten per bezoeker (2013) in euro’s, excl. BTW
Kinderen - leszwemmen Verhuur vereniging Schoolzwemmen Volwassen/recreatief Doelgroepen Totaal
De Marke 8,90 7,45 2,55 3,75 4,90 5,55
Bad A 6,90 1,75 2,00 2,80 3,75 4,15
Bad B 5,00 g.g. 2,80 1,40 2,25 3,00
Bad C 7,00 2,50 5,35 2,75 4,35 3,90
Gelderland /Utrecht 8,60 4,75 1,65 3,40 4,05 4,55
Landelijk 8,45 2,65 1,15 3,05 4,30 4,10
14
Tarieven/opbrengsten per uur: om inzicht te verkrijgen in de bijdrage aan het resultaat, is de opbrengst voor elk van de doelgroepen/segmenten ook per uur berekend voor De Marke. Hier is geen benchmark voor beschikbaar. Dit is een indicatie, omdat de resultaten van 2013 zijn vergeleken met de nieuwe programmering/uren van 2014.
Tabel 3.9. Doelgroep
Opbrengsten en groepsgrootte De Marke per uur (2013) in euro’s, excl. BTW Groepsgrootte per bad per uur Opbrengst per uur Kinderen - leszwemmen 8 71,60 Verhuur vereniging 5 41,80 Schoolzwemmen 18 47,60 Volwassen/recreatief 5 18,00 Doelgroepen 6 30,25 Totaal 6 39,55
Uit de tabel valt op dat de personeelskosten net uit de opbrengsten kunnen worden terugverdiend. Leszwemmen levert per uur relatief het meest op en recreatief zwemmen het minst. Ook doelgroepen leveren per uur minder dan gemiddeld op, mogelijk door het relatief lage aantal bezoekers in het bad per uur (gemiddeld 6 personen per bad per uur, bij opening van beide baden 12 personen); hetzelfde geldt voor recreatief zwemmen (10 personen per uur totaal in beide baden). Let wel, per uur dat een bad open is kost een personeelslid gemiddeld 40 euro per uur. Vrij- en banenzwemmen zijn activiteiten die relatief weinig per uur opbrengen. Met name bij banen- en vrijzwemmen worden zelfs de personeelskosten maar voor de helft terugverdiend. Deze activiteit kost relatief veel geld en personeel. Bij de gemiddelde groepsgrootte van 5 personen zijn immers 2 zweminstructeurs noodzakelijk bij opening van beide baden. Dat zijn per uur gemiddeld opbrengsten van circa 20 euro en variabele personeelskosten van 80 euro; Verdeling opbrengsten: de opbrengst uit leszwemmen is de grootste opbrengst uit de exploitatie en vormt bijna de helft van de omzet uit baduren (excl. horeca). De Marke focust duidelijk op het leszwemmen en de doelgroepen. De omzet van de doelgroepen blijft echter achter en zal de komende jaren nog groeien( zie hoofdstuk 4); Horeca: het grootste deel van het horecapersoneel is niet meer werkzaam per 1 januari 2014. De horeca-opbrengst was met ruim 23.000 euro al niet zeer hoog (0,50 euro per bezoeker) en zal zonder wijziging (nu wordt de balie deels bemand met vrijwilligers en personeel van MFC De Marke) nog verder dalen, aangezien met name op automaten wordt ingezet. Tabel 3.10. Opbrengsten De Marke naar segment (2013) in euro’s, excl. BTW Doelgroep Opbrengst (2013) Kinderen – leszwemmen 112.016 Verhuur vereniging 37.311 Schoolzwemmen 29.981 Volwassen/recreatief 40.708 Doelgroepen 27.541 Totaal omzet baduren 247.557 Horeca (-/-/ inkoop) 12.369 Diversen 1.211 Verhuurbare ruimten 73.927 Totale opbrengsten 335.064
15
3.4.
Analyse kosten
De kostenopbouw van 2013 was voor de Marke als volgt: Tabel 3.11. Kosten De Marke naar segment (2013) in euro’s, excl. BTW Post Kosten (2013) Personeelskosten 322.304 Huisvesting 181.361 Exploitatiekosten 48.551 Verkoopkosten 3.118 Algemene kosten 49.367 Totaal exclusief kapitaallasten 604.701 Kapitaallasten 315.741 Totaal kosten 920.442
Raming (2014) 271.700 185.908 39.500 12.000 23.335 532.443 314.477 846.920
In de begroting voor 2014 is de nieuwe programmering nog niet opgenomen. In hoofdstuk 4 stellen we een begroting voor 2014-2017 op conform de nieuwe programmering. Ten aanzien van de kosten concluderen we het volgende, mede op basis van de benchmark: De personeelskosten (271.700 euro) zijn relatief hoog. Het bedrag voor 2014 bestaat uit 238.000 salariskosten (exclusief directie)2, 27.500 personeelskosten voor de techniek en 6.200 voor de ziekteverzuimverzekering. De formatie is 5,73 FTE plus 0,5 FTE voor techniek en 0,76 FTE voor schoonmaak. In 2014 zullen de personeelskosten dalen, omdat in 2013 nog kosten voor horeca- en baliepersoneel zijn opgenomen. Uit de benchmark blijkt echter dat de personeelskosten (excl. directie) redelijk gemiddeld zijn per FTE. Per bezoek zijn de personeelskosten echter hoog ten opzichte van de vergelijkbare baden. De benchmark geeft het volgende resultaat (gekozen is voor 2014, omdat dat de meest actuele situatie weergeeft): Tabel 3.12. Benchmark personeelskosten De Marke (2014) in euro’s, excl. BTW Post De Marke Bad B Bad C Bad D Bezoekers 47.388 112.515 136.500 140.000 Personeelskosten 271.700 305.650 518.000 465.000 Personeelskosten per FTE 41.865 33.225 42.810 46.500 Personeelskosten per bezoek 5,75 2,70 3,80 3,30 FTE per 10.000 bezoekers 1,3 0,8 0,9 0,7
Uit de benchmark blijkt dat de personele inzet niet goed past bij het aantal bezoekers van het bad. Overige exploitatiekosten Energiekosten: de energiekosten (110.000 euro per jaar) passen qua absoluut bedrag bij de configuratie en het type bad dat De Marke is, maar bedragen door het beperkte aantal bezoekers al 2 euro per bezoek; Afschrijving: over de afschrijvingsmethode is overeenstemming; OZB: de verhoogde OZB is meegerekend in de begroting; Algemene kosten: worden beperkt tot enkele tienduizenden euro’s. Er is hieronder voor 2013 nog een bedrag van 16.000 euro aan advieskosten opgenomen; dit bedrag vervalt in 2014; Overige exploitatiekosten: ten aanzien van de overige kosten (excl. kapitaallasten) blijkt dat ook deze per bezoek relatief hoog zijn. Het overgrote deel van deze kosten (energie, onderhoud, algemene kosten) hangen samen met de configuratie en exploitatie van het bad en niet zozeer met het aantal bezoekers. 2
De directiekosten worden nu opgenomen onder MFC De Marke.
16
Door het beperkte aantal bezoekers in relatie tot de oppervlakte zwemwater zijn ook de overige exploitatiekosten per bezoeker relatief hoog, tot wel meer dan twee maal het gemiddelde van de drie genoemde baden.
Tabel 3.13. Benchmark overige exploitatiekosten De Marke (2013) in euro’s, excl. BTW Post De Marke Bad B Bad C Bad D Bezoekers 47.388 112.515 136.500 140.000 Overige exploitatiekosten 282.400 172.000 263.000 398.500 Overige exploitatiekosten per bezoeker 7,00 1,55 1,95 2,85
De kosten zijn hoog ten opzichte van het aantal bezoekers, maar relatief laag ten opzichte van de oppervlakte zwemwater. Uit de benchmark blijkt dan ook een positief beeld voor de kosten gerelateerd aan het zwemwater. Tabel 3.14. Benchmark totale kosten per m2 zwemwater De Marke (2013) in euro’s, excl. BTW Post De Marke Bad B Bad C Bad D Kosten per m2 zwemwater 1.500 2.300 1.690 1.855
De absolute kosten blijven echter hoog. Door de relatief hoge personeelskosten per bezoek en de overige exploitatiekosten per bezoek zijn voor De Marke uiteraard ook de totale kosten per bezoeker en per inwoner uiteindelijk relatief hoog. Het exploitatieresultaat is hierdoor ook behoorlijk negatief, waardoor de Marke een beroep doet op een hoger subsidiebedrag.
3.5.
Analyse resultaat
De exploitatie van De Marke geeft over 2013 en 2014 de volgende resultaten weer (2014 conform huidige begroting): Tabel 3.15. Benchmark resultaat De Marke (2013/2014) in euro’s, excl. BTW Post 2013 Opbrengsten 335.064 Kosten excl. kapitaallasten 604.701 Exploitatieresultaat -/- 269.637 Kapitaallasten 315.741 Resultaat -585.378
2014 368.810 532.443 -/-164.633 314.477 -479.110
In 2013 was het resultaat circa 585.000 euro negatief en naar verwachting zal het resultaat in 2014 –naar verwachting van het bestuur-- circa 479.000 euro negatief zijn, een besparing van ruim € 100.000 per jaar. Deze besparing wordt met name gerealiseerd door lagere personeelskosten (nauwelijks horeca- en baliepersoneel), lagere algemene kosten (geen advieskosten meer, minder accountantskosten, lagere kantoorkosten); de opbrengsten nemen per saldo beperkt toe. Er kunnen geen onderhoudskosten meer worden doorbelast aan de gemeente vanaf 2014. We analyseren het exploitatieresultaat van De Marke (excl. kapitaallasten en exclusief subsidies, deze zijn nog niet hierin opgenomen) in relatie tot de andere zwembaden, het aantal bezoekers, het aantal inwoners en de oppervlakte zwemwater. De verhuurbare ruimten zijn hierbij ook meegerekend als opbrengsten.
17
Tabel 3.16. Benchmark resultaat De Marke (2014) in euro’s, excl. BTW Post De Marke Bad B Bad C Bezoekers 47.388 112.515 136.500 Expl. resultaat -165.000 -110.000 -221.000 Expl. resultaat per bezoeker -3,50 -1,00 -1,60 Expl.resultaat per inwoner -14,05 -5,00 -6,40
Bad D 140.000 -296.000 -2,10 -9,30
Uit de benchmark blijkt dat kosten per bezoek in De Marke erg hoog zijn: circa 3,50 euro per bezoeker voor de exploitatie. De kapitaallasten zijn hierin nog niet opgenomen (het tekort zou dan circa 9,50 euro per bezoek bedragen). In de andere baden is het resultaat (exclusief kapitaallasten) ongeveer tussen de 1 en 2 euro per bezoek. De kosten verschillen wel met de Marke (soms hoger, soms lager), maar het bezoekersaantal in de andere baden is veel hoger, waardoor de kosten gespreid worden over een groot aantal bezoekers.
3.6.
Analyse organisatie
Het team heeft ook het zwembad bezocht, gesproken met een vertegenwoordiging van het personeel en met het management en de penningmeester van het bestuur (10 januari 2014). Daarnaast is de kwaliteit van het zwemonderwijs geanalyseerd en geïnspecteerd (27 januari 2014). We trekken daaruit de volgende conclusies: Personeel: het personeel bestaat uit 8 personeelsleden (excl. directie en onderhoud en enkele oproepkrachten). Het valt op dat een groot gedeelte van het personeel met name qua zwemlessen niet aansluit bij de meest actuele inzichten, en onvoldoende bijscholing heeft genoten om met name qua zwemlessen te voldoen aan de meest moderne eisen. De roostering en het invullen van de personeelsplanning zou qua effectiviteit verbeterd kunnen worden; Veranderingen: daarnaast zijn een aantal personen die in de exploitatie een meer dan gemiddelde invloed uitoefenen, in de besluitvorming maar ook op operationeel vlak. Het personeel is zeer betrokken, want het is ‘hun’ bad, waardoor veranderingen wel moeilijker zijn te implementeren. De interim directeur is gestart met veranderingen door te voeren. Meer dialoog vanuit de directie zou wel bijdragen aan het draagvlak van deze veranderingen onder het personeel; Zwemlessen: de organisatie hiervan is verouderd en de omzet ten opzichte van de personeelsuren is te laag. Zo is het aantal FTE per zwemlesuur te hoog (gemiddeld 3-4 personeelsleden aanwezig met in totaal gemiddeld 16 kinderen per zwemles). Het hoofd zwemzaken is hierbij in feite niet echt nodig. De lessen worden niet efficiënt gegeven en zouden qua kwaliteit verbeterd kunnen (en moeten) worden; Administratie: de administratie is verouderd en niet van deze tijd. De administratie kost veel extra uren (20 uur per week), en kan worden gemoderniseerd. Het registreren van de klanten kan veel eenvoudiger (automatiseren). Bij het uitvallen van een administratieve kracht is het moeilijk om hier vervanging voor te vinden en te zorgen dat men de inkomsten en uitgaven op een juiste manier blijft regristeren.
3.7.
Conclusies
Algemeen De Marke is een zwembad dat is gebouwd voor de Hattemse bevolking, al trekt het bad ook relatief veel bezoekers van buiten de gemeente. Hattem is een kleinere gemeente met iets minder dan 12.000 inwoners. Voorheen beschikte Hattem over een binnen-en buitenbad (De Watermulder) dat ook toegankelijk was voor gasten van Molecaten, waardoor deze gasten ook hier konden zwemmen (met name in het buitenbad), een typisch recreatief combibad. 18
Bij de keuze voor De Marke is qua bezoekersaantallen te sterk uitgegaan van de bezoekersaantallen van De Watermulder. De Marke heeft een hele andere configuratie: een doelgroepen - en instructiebad, bovendien zonder buitenbassins. Er zijn daardoor in 2010 te hoge bezoekersaantallen geraamd voor alle categorieën. Het geraamde bezoekersaantal van 105.500 bezoekers (‘Raad 2010’) past niet bij de bevolkingsomvang van Hattem is hierdoor niet realistisch. Capaciteit en bezoekersaantallen Bij het inwoneraantal van de gemeente Hattem past, uitgegaan van met name een lokaal bereik, een bad van circa 230 m² met op jaarbasis circa 51.000 bezoekers. Het huidige bad omvat echter 412 m2 en is daarmee erg groot in relatie tot het aantal inwoners. Daarnaast zijn er ook geen vaste recreatieve voorzieningen (recreatieve baden trekken doorgaans meer bezoekers) en het is dus vrijwel onmogelijk om circa 100.000 bezoekers per jaar te trekken. In het volgende hoofdstuk komen enkele scenario’s aan de orde die aangeven welke groei wel in het bad is te realiseren. Opbrengsten De entreeopbrengsten per bezoeker zijn iets hoger dan in andere zwembaden, zonder dat de prijzen te hoog zijn. Ook zijn er relatief veel inkomsten uit verhuurbare ruimten, waar uiteraard weer hogere kapitaallasten tegenover staan door de gedane investeringen in deze ruimten. Het taakstellende karakter van een deel van de inkomsten uit verhuurbare ruimten vraagt wel veel effort en focus om deze inkomsten daadwerkelijk te realiseren. De totale opbrengsten per bezoeker zijn hierdoor relatief hoog. Meer opbrengsten zijn alleen te realiseren door meer bezoekers te trekken. Resultaat Nu het zwembad is gerealiseerd en geopend, hebben veel exploitatiekosten een vast karakter en kan ook het bezoekersaantal maar in beperkte mate worden verhoogd. De mogelijkheden om het resultaat positief te beïnvloeden zijn daarom niet onbeperkt. In het volgende hoofdstuk doen we suggesties hoe de exploitatie van Zwembad De Marke kan worden verbeterd, gegeven de configuratie, de omvang en de technische staat van het bad. Per onderdeel (kosten en opbrengsten) doen we hiertoe aanbevelingen en praktische suggesties, die in hoofdstuk 4 worden uitgewerkt in een begroting voor de jaren 2014-2017.
19
4.
OPLOSSINGSRICHTING EN BEGROTING 2014-2017
4.1.
Inleiding
In dit hoofdstuk doen we aanbevelingen voor een strategie om het resultaat van zwembad De Marke te verbeteren (4.2), inclusief cijfermatige uitwerking in bezoekersaantallen en opbrengsten (4.3.), kosten (4.4.), resultaat (4.5) en conclusies en aanbevelingen (4.6.). Vervolgens concluderen we of het zwembad De Marke binnen de door de raad gestelde financiële kaders kan worden geëxploiteerd in 2014-2017 .
4.2.
Strategie
Zwembad De Marke heeft een relatief grote wateroppervlakte ten opzichte van het aantal inwoners, met lagere bezoekersaantallen als gevolg. Hierdoor zijn de personeelskosten, maar ook de exploitatiekosten relatief hoog en zijn er tot en met 2013 forse exploitatietekorten ontstaan. De raad heeft gevraagd of De Marke binnen de gestelde kaders kan worden geëxploiteerd. Om dit te bereiken, is het noodzakelijk de bezoekersaantallen en de opbrengsten te verhogen en de kosten, voor zover mogelijk, in lijn te brengen met de opbrengsten. Omdat de bevolkingsomvang, de configuratie van het bad en de exploitatiekosten nu grotendeels vaststaan, is het van belang om zoveel mogelijk bezoekers te trekken (meer volume, constante prijzen), met minder kosten dan nu op de begroting staan. Deze strategie kan in acht subdoelstellingen worden verduidelijkt. Meer opbrengsten Bereik van De Marke vergroten door in te zetten op werven van bezoekers buiten de gemeente; Inzetten op alternatieve geldstromen/budgetten. Meer samenwerking en synergie zoeken met het Multifunctioneel Centrum De Marke; Horeca meer benutten; Verbeteren van de kwaliteit van de zwemlessen; Minder kosten Verbetering van de effectiviteit en efficiëntie van de programmering en personeelsbezetting; Personeelskosten in lijn brengen met het aantal bezoekers; Administratie professionaliseren en automatiseren. Op elk van deze doelstellingen gaan we onderstaand nader in en verder geven we aan hoeveel dit kan bijdragen aan het verminderen van het huidige en voor de komende jaren begrote exploitatietekort. Algemeen Eerst merken we in het algemeen op dat al veranderingen in gang zijn gezet (o.a. minder baliepersoneel, nieuw rooster en programmering, meer groepen). Om aan de doelstellingen te voldoen, zijn er een nog aantal praktische verbeteringen mogelijk, waarvan een aantal relatief snel kunnen worden ingevoerd en het toekomstperspectief van de Marke verbetert. Veranderingen in een organisatie kunnen niet altijd onmiddellijk plaatsvinden. We denken dat een deel van de veranderingen daarom meer tijd vergt en niet meteen in 2014 kan worden doorgevoerd (zoals lagere personeelskosten).
20
4.2.1
Meer opbrengsten
Bereik vergroten Op dit moment komt reeds 34% van de actieve zwemmers (met name doelgroepen en instructiezwemmers) van buiten de gemeente Hattem (waarvan 23% uit Zwolle). Dit heeft deels te maken met de watertemperatuur (die in Hattem hoger/beter is dan in Zwolle) en het feit dat het bad bevalt en Zwolle een tekort aan zwemwater heeft (bron: gemeente Hattem). Aangezien de bevolkingsomvang van Hattem niet sterk zal groeien de komende jaren, zal de autonome groei van bezoekersaantallen vanuit Hattem niet voldoende zijn en zal De Marke de blik nog meer dan nu naar buiten de gemeente moeten richten om op een bovengemiddeld bezoekersaantal uit te komen. Met gerichte (marketing)acties zou het aantal bezoekers van buiten de gemeente kunnen worden verhoogd. We gaan er vanuit dat de bezoekersaantallen behoorlijk kunnen stijgen. Dit, en een campagne onder de eigen bevolking, zal ertoe bijdragen dat we van hoge animocijfers kunnen uitgaan. Meer samenwerking met MFC De Marke/beter benutten van de horeca Op dit moment wordt het management van het zwembad reeds gedeeld met MFC De Marke. Het MFC beschikt over een eigen horeca en twee conciërges, van wie één ook het onderhoud van het zwembad voor zijn rekening neemt. De gebouwen zijn formeel separaat, maar bouwtechnisch wel met elkaar verbonden. Wij zijn van mening dat de sporthal, het zwembad en het cultuurhuis nog beter en meer moeten samen werken, met de volgende voordelen: Uitwisselen van personeel. De horeca kan hierdoor op bepaalde tijden voor bepaalde doelgroepen (waar sociale cohesie een rol speelt) weer bezet worden waardoor de omzet op peil blijft (nu is geen horeca-omzet meer geraamd). Koffie in de horeca gratis serveren, waardoor sociale cohesie wordt verhoogd en klanten vaker komen (voor elkaar en niet alleen voor het zwemmen). De omzet zal (op basis van ervaringscijfers) zelfs met 20% kunnen groeien ten opzichte van de horeca-omzet van 2013 (en loopt verder op bij meer bezoekers); Gezamenlijke inkoop van de horeca met het MFC (deze is nu gescheiden).Hierdoor kan een voordeel van circa 3% op de inkoop ) behaald worden; Efficiënter inzetten van personeel: de sporthalbeheerders kunnen ook werkzaamheden in het zwembad doen (schoonmaak, e.d.) waardoor de externe schoonmaakkosten (geraamd op 8.000 euro per jaar) zouden kunnen vervallen en ook de personeelskosten hiervoor (indicatie 2015); Synergetische aspecten: sportverenigingen uit het MFC zouden ook gebruik kunnen gaan maken van het zwembad. We ramen de extra omzet op € 4,000,-- per jaar; Bij grote activiteiten van de sporthal ook het zwembad betrekken en zeker de horeca. Maak de infrastructuur zo dat men ook wat gebruikt in deze horeca. Het bedrag hangt sterk af van de activiteit en de omvang daarvan (PM). Inzetten op alternatieve geldstromen/budgetten Een gedeelte van de kosten van schoolzwemmen kan worden gedekt door de formatie van de combinatiefunctionaris (voor o.a. schoolzwemmen) binnen de gemeente Hattem uit te breiden. Deze bijdrage wordt geleverd vanuit het Rijk en is een voordeel voor de gemeente. Voor de volledigheid en om dit bedrag zichtbaar te maken is het geraamde bedrag (€ 25.000) vanaf 2015 in de begroting als aftrekpost op de personeelskosten opgevoerd. Formeel is dit echter een voordeel voor de gemeente en niet direct voor de Stichting. Ook kan worden overwogen om de (zwem)verenigingen een commercieel tarief te laten betalen voor de huur van het zwembad (indicatie: 120-180 euro per uur, vergelijk het schoolzwemtarief). De subsidie aan de verenigingen zal dan wel verhoogd moeten worden, waarvoor echter een ander budget zou kunnen worden aangesproken. Het bedrag hiervan is nog niet geraamd, maar is het nader onderzoeken waard.
21
Verbeteren van de kwaliteit van de zweminstructie Ten aanzien van de organisatie adviseren we het personeel bij te scholen in het geven van zwemlessen. Hiervoor is een budget van € 400,-- per persoon beschikbaar bij het Sociaal Fonds Recreatie voor opleidingen waar men zo mee kan gaan starten. Dit is noodzakelijk om de kwaliteit van de zwemlessen te verbeteren en ten minste het huidige aantal zwemleerlingen te behouden. We adviseren sterk in te zetten op het verbeteren van de kwaliteit van de zwemlessen en hier nog dit jaar met een verbeteringstraject aan te gaan werken. Deze kwaliteitsverbetering is een randvoorwaarde voor de in de volgende paragraaf geraamde groei van het aantal zwemlesleerlingen. Het leerlingenvolgsysteem van de zwemlessen zou gedigitaliseerd kunnen worden. De invoer van gegevens van de leerlingen kan met een tablet gebeuren (nu gebeurt dat met de hand), waarbij de ouders zelf online de prestaties van de leerlingen digitaal kunnen volgen (dit is goedkoper en meer inzichtelijk).
4.2.2.
Minder kosten
Meer effectiviteit en efficiëntie/lagere personeelskosten Het personeelsrooster kan anders en efficiënter ingedeeld worden. Een hoofd zwemzaken is bij een dergelijk klein bad niet nodig. Verder moet er meer eenheid binnen het team worden gecreëerd. Personeelsleden zouden meer verantwoordelijkheid kunnen dragen voor bepaalde projecten (b.v. kwaliteitsverbetering). Veranderingen zijn noodzakelijk, maar draagvlak hiervoor in de vorm van een plenair overleg en onderbouwing van de veranderingen is ook gewenst. Een analyse van de personeelsinzet per uur (op detailniveau) in verhouding tot het aantal bezoekers/opbrengsten is ook gewenst, aangezien de inzet van personeel bovenmatig is (zie hoofdstuk 3). Anderzijds zijn de groepsgroottes soms zeer klein (bv. 5 personen per bad, totaal 10 personen) met 2 of soms 3 personeelsleden aanwezig. In dit voorbeeld zijn de opbrengsten exclusief BTW dan circa 38 euro, met circa 64 euro per uur personeelskosten op basis van 2 toezichthouders, waarbij noch de personeelskosten noch de vaste kosten worden terugverdiend. De Marke zal groepen moeten samenvoegen en meer bezoekers moeten aantrekken, waardoor met dezelfde momentcapaciteit van personeelsleden (en dus kosten) grotere groepen per uur en meer opbrengsten gegenereerd worden. Uitgangspunt is dat de personeelskosten tenminste terugverdiend moeten kunnen worden. Een analyse zal moeten leiden tot een sterke verbeterslag. De personeelskosten in De Marke zouden conform de normen uit de benchmark circa 4,3 FTE moeten bedragen (op basis van het huidig aantal bezoekers), inclusief directie, techniek, horeca, etc. Een basisbezetting aan het bad is echter noodzakelijk en de bezoekersaantallen zullen ook toenemen. Wij denken daarom dat het noodzakelijk en mogelijk is om vanaf 2015 met 4,5 FTE exclusief directie en technisch personeel te kunnen functioneren in De Marke. Dat is 1,2 FTE minder personeel dan nu (voor toezichthoudend personeel en administratie). We denken dat deze besparing mogelijk is door: Te besparen op administratie en deze terug te brengen tot 0,25 FTE. Dat vraagt automatisering en professionalisering. Bovendien kan een deel van het zwembadpersoneel de administratie verzorgen, door bijvoorbeeld digitale bezoekersadministratie en kassa (pasjes). Te streven naar verjonging van het personeel. Jongeren zijn flexibeler, zijn recent opgeleid en uiteraard goedkoper. Hier is al een start mee gemaakt, maar dit kan nog verder worden doorgevoerd zodat personeelskosten kunnen worden verlaagd vanaf 2015; 22
Op termijn circa 5 uur per week minder open te zijn voor banenzwemmen/recreatiezwemmen of deze uren anders in te vullen, bijvoorbeeld voor doelgroepen. Banenzwemmen/vrijzwemmen is een activiteit die relatief veel personeelskosten vraagt en weinig opbrengt.
Administratie professionaliseren en automatiseren De administratie kan verder worden geautomatiseerd waardoor personeelskosten bespaard kunnen worden. Uiteraard dienen een aantal uren beschikbaar te zijn voor administratie, maar dit kan eventueel ook uitbesteed worden aan een externe partij. De bezoekersadministratie kan verder worden gedigitaliseerd en dient gekoppeld te worden aan de externe administratie. Hiervoor zijn systemen beschikbaar. Het management van De Marke is reeds met HR Opleiders in gesprek over de aanschaf van een dergelijk systeem (offertes zijn opgevraagd). Met dit systeem is goed te werken, de zwemlessen kunnen ook verder worden geadministreerd (leerlingenvolgsysteem, dit gebeurt nu nog op papier). Een dergelijk goed registratiesysteem van klanten en financiën kan op korte termijn worden terugverdiend door extra uren te besparen op personele inzet (reeds verwerkt in de genoemde 1,2 FTE). De combinatie van alle genoemde maatregelen kan de kosten beperken enerzijds en meer bezoekers en opbrengsten opleveren anderzijds. We werken dit uit in een aantal scenario’s (4.3.).
4.3.
Bezoekersaantallen en opbrengsten
Scenario’s Op basis van de benchmark en de animocijfers (landelijk tussen 3,0 en 6,0) ramen we de opbouw van de bezoekers van De Marke op basis van drie scenario’s: minimaal scenario, realistisch scenario en optimistisch (maximaal) scenario. Het minimale scenario (circa 34.000 bezoekers) is zelfs lager dan het huidige bezoekersaantal, dus dit scenario is niet verder uitgewerkt. Het realistische scenario gaat uit van een net iets bovengemiddeld animocijfer van circa 5 ( 5 bezoeken per inwoner per jaar), ofwel circa 60.000 bezoeken per jaar. Het maximale scenario gaat uit van een gemiddelde bezetting van de wateroppervlakte van De Marke (die relatief groot is). Dit betekent echter een zeer hoog (iets hoger dan maximaal) animocijfer voor het zwembad (veel bezoeken ten opzichte van de bevolkingsomvang,). Dit scenario gaat uit van circa 74.000 bezoekers. Tabel 4.1. Scenario’s ontwikkeling bezoekersaantal De Marke (2017) Post Huidig Minimaal Realistisch Maximaal Instructiezwemmen/leszwemmen 13.690 7.030 16.400 16.400 Doelgroepen 5.605 3.515 8.200 10.545 Schoolzwemmen 11.715 5.860 11.715 11.715 Verhuur verenigingen /groepen 5.000 5.860 10.545 12.885 Recreatief zwemmen 11.370 11.715 12.885 22.259 Totaal 47.390 33.980 59.745 73.805
We werken onderstaand de opbrengsten van zowel het realistisch scenario (4.3.1.) als het maximale scenario (4.3.2.) verder uit.
23
4.3.1
Realistisch scenario
Om meer bezoekersaantallen te realiseren dan nu en tegelijkertijd de (personeels)kosten te beperken, zijn de maatregelen benodigd die in hoofdstuk 3 zijn beschreven. Dit is een behoorlijk opgave, waarbij veel meer bezoekers van buiten Hattem moeten worden getrokken, het rooster moet worden geoptimaliseerd (met minder personeel) en de kwaliteit van de zwemlessen moet worden verbeterd. Om de opbrengsten te verhogen moet het zwembad streven naar meer volume (meer bezoeken). Aangezien de prijzen voor vrijwel elk segment gemiddeld of iets hoger dan gemiddeld zijn, adviseren we geen structurele prijsverhogingen door te voeren (de begroting gaat niet uit van indexatie van kosten en opbrengsten). Ten aanzien van hogere bezoekersaantallen adviseren we in te zetten op meer doelgroepen instructiezwemmen en verhuur aan groepen en verenigingen. We gaan ervanuit dat: Door in te zetten op doelgroepen het aantal doelgroepbezoekers toeneemt van circa 5.600 nu naar circa 8.000 bezoekers in 2017 (een toename van circa 40%). Dit is een behoorlijke opgave waar veel inspanningen voor moeten worden verricht. We gaan ervanuit dat reeds dit jaar hiervan de eerste effecten merkbaar worden. De Marke zou eventuele extra bezettingsuren die gepaard gaan met meer doelgroepbezoekers zoveel mogelijk moeten beperken en de uren (zowel qua bezetting als personeel) binnen de huidige programmering moeten vinden. Als dit niet mogelijk blijkt, moet meer groepen worden samengevoegd om tot meer efficiëntie te komen (grotere groepen); Het aantal instructiezwemmers zal beperkt kunnen toenemen (want is reeds bovengemiddeld), maar hiervoor (en om het huidige bezoekersaantal te behouden) zal de kwaliteit eerst moeten worden verbeterd. We gaan ervan uit dat de geraamde groei (circa 11%) in 2017 gerealiseerd kan worden (door jaarlijks te groeien). We adviseren vanwege ook te kiezen voor grotere groepsgroottes. Het gemiddeld aantal kinderen per groep per bad is nu 8-9 en zal voor de efficiëntie circa 10-11 (marktconform) moeten bedragen; Het aantal bezoekers uit verhuur aan verenigingen en bepaalde (doel)groepen is nu laag (al zijn er al enkele concrete nieuwe groepen getrokken vanaf eind 2013, zoals het Reumafonds en groepen met fysiotherapiepatienten) en zal fors moeten toenemen tot circa 10.500 bezoekers per jaar. Dat vergt ook inspanning en focus, maar er is alweer succes geboekt door een vereniging die had opgezegd weer opnieuw als huurder voor De Marke aan te trekken. Overigens kan ‘verhuur’ ook betekenen dat aan bepaalde doelgroepen wordt verhuurd. Het is dan min of meer arbitrair tot welk segment dit in de exploitatie wordt gerekend (doelgroepen of verhuur). De bezoekersaantallen van deze beide segmenten zouden daarom ook als één totaal geanalyseerd kunnen worden; Het aantal schoolklassen en kinderen in de leeftijd voor schoolzwemmen ligt voor de komende jaren min of meer vast (het aantal jonge kinderen daalt zelfs iets de komende jaren in Hattem). Dit aantal is reeds marktconform en daarom gaan we uit van een stabilisatie van dit aantal; Voor de recreatieve bezoekers is op basis van het huidige bad (weinig recreatieve voorzieningen) en de concurrentiepositie in de regio weinig groei mogelijk. Begroting Dat leidt tot de volgende raming voor de bezoekers de komende jaren: Tabel 4.2 Raming bezoekersaantallen De Marke (realistisch scenario) Post 2013 2014 2015 Instructiezwemmen/leszwemmen 13.690 14.400 15.100 Doelgroepen 5.605 6.250 6.900 Schoolzwemmen 11.715 11.715 11.715 Verhuur verenigingen /groepen 5.000 6.400 7.800 Recreatief zwemmen 11.370 11.750 12.100 Totaal 47.390 50.515 53.615
2016 15.800 7.550 11.715 9.200 12.450 56.715
2017 16.400 8.200 11.715 10.545 12.885 59.745
24
De bijbehorende opbrengsten voor 2014-2017 zijn (vergeleken met de definitieve opbrengsten voor 2013): Tabel 4.3 Raming opbrengsten De Marke 2013-2017 (realistisch scenario) Post 2013 2014 2015 Instructiezwemmen/leszwemmen 112.016 128.160 134.390 Doelgroepen 27.541 30.688 33.879 Schoolzwemmen 29.990 29.990 29.990 Verhuur verenigingen /groepen 37.311 47.744 58.188 Recreatief zwemmen 40.708 44.063 45.375 Verhuurbare ruimten 73.927 84.810 91.235 Horeca (minus inkoop) 12.369 16.514 18.336 Omzet uit gebruikers sporthal MFC 0 4.000 4.000 Diversen 1.211 1.000 1.000 Totaal 335.064 386.968 416.394
2016 140.620 37.071 29.990 68.632 46.688 94.735 19.397 4.000 1.000 442.132
2017 145.960 40.267 29.990 78.658 48.326 98.235 20.433 4.000 1.000 466.870
De inkomsten bedroegen € 335.000 in 2013 en ramen we op circa € 466.000 in 2017, een verschil van circa € 130.000.
4.3.2
Maximaal scenario
Het maximale scenario vraagt een bezoekersaantal wat iets boven het maximum landelijke animocijfer ligt. Dit bezoekersaantal is niet onmogelijk, maar vraagt met name veel meer recreatieve bezoekers. De andere segmenten kunnen niet of beperkt verder groeien dan in het realistisch scenario is voorzien. Het bad beschikt op dit moment nauwelijks over recreatieve voorzieningen. We voorzien daarom twee mogelijke keuzes: Het bad te profileren als specialistisch medisch bad voor doelgroepen, waardoor meer dan het berekende maximaal aantal bezoekers uit doelgroepen kunnen worden getrokken. Dit vraagt extra geschoold personeel en mogelijk meer voorzieningen. Ook zullen de personeelskosten niet alleen op totaal niveau, maar ook per bezoeker weer verder toenemen. Dergelijke groepen hebben immers meer aandacht nodig en deze doelgroepen vragen om kleinere groepsgroottes. Vervoer van en naar instellingen en/of de woonplaats kan er sterk aan bijdragen om een groot aantal bezoekers uit deze deze doelgroepen (ook van verder weg) naar De Marke te trekken. Ook dat brengt kosten met zich mee; De concurrentie met de omliggende recreatieve baden in o.a. Wezep en Zwolle aan te gaan en verder door te ontwikkelen naar een recreatief bad (upgrading van bovenlokaal tot regionaal bereik) Dit vraagt om behoorlijke nieuwe investeringen in het bad (recreatieve voorzieningen) om deze recreatieve bezoekers te trekken. In een maximaal scenario trekt het bad 14.000 bezoekers meer dan in het realistisch scenario. Dat levert extra opbrengsten op van circa € 56.000 per jaar. Daartegenover staan meer personeelskosten voor toezicht (in totaal, niet per bezoeker) en blijft er beperkt ruimte over om deze investeringen te doen. Tabel 4.4 Raming bezoekersaantallen De Marke (maximaal scenario) Post 2013 2014 2015 Instructiezwemmen/leszwemmen 13.690 14.400 15.100 Doelgroepen 5.605 6.850 8.100 Schoolzwemmen 11.715 11.715 11.715 Verhuur verenigingen /groepen 5.000 7000 9.000 Recreatief zwemmen 11.370 13.800 16.300 Totaal 47.390 53.765 60.215
2016 15.800 9.250 11.715 11.000 18.800 66.565
2017 16.400 10.544 11.715 12.887 22.259 73.805
25
De kosten/investeringen die dit vraagt zijn sterk afhankelijk van de keuzes die worden gemaakt. Voor de raming van de opbrengsten gaan we uit van het scenario van het recreatieve bad (zie tabel 4.5.).De bijbehorende opbrengsten voor 2014-2017 zijn(vergeleken met de definitieve opbrengsten voor 2013: Tabel 4.5 Raming opbrengsten De Marke 2013-2017 (maximaal scenario) Post 2013 2014 2015 Instructiezwemmen/leszwemmen 112.016 128.160 134.390 Doelgroepen 27.541 33.634 39.771 Schoolzwemmen 29.990 29.990 29.990 Verhuur verenigingen /groepen 37.311 52.220 67.140 Recreatief zwemmen 40.708 51.750 61.125 Verhuurbare ruimten 73.927 84.810 91.235 Horeca (minus inkoop) 12.369 16.514 20.594 Omzet uit gebruikers sporthal MFC 0 4.000 4.000 Diversen 1.211 1.000 1.000 Totaal 335.064 402.078 449.245
2016 140.620 45.418 29.990 82.060 70.500 94.735 22.765 4.000 1.000 491.088
2017 145.960 51.771 29.990 96.137 83.471 98.235 25.241 4.000 1.000 535.806
De inkomsten ramen we op € 335.000 in 2013, oplopend tot circa € 536.000 in 2017, een verschil van circa € 200.000.
4.4.
Kosten
4.4.1
Realistisch scenario
Ten aanzien van de kosten ramen we de volgende kosten op 2014-2017. Personeelskosten We gaan ervanuit dat de genoemde besparing vanaf 2015 kan worden ingevuld; Met een gemiddelde van schaal 5 (circa 2.100 euro bruto per maand). Inclusief vakantiegeld (8%) en toeslag werkgeverslasten (circa 25%) betekent dat circa 34.000 euro per FTE . De personeelskosten inclusief werkgeverslasten, exclusief techniek en directie bedragen dan circa € 180.000 (in 2014 in eerste instantie begroot op € 238.000 per jaar); Voor de techniek gaan we uit van 0,25 FTE zoals genoemd, de kosten bedragen dan € 13.750 per jaar; We ramen de kosten voor ziekteverzuim op gemiddeld 3,75% van de personeelskosten (in de begroting van de Stichting ontbreken deze jaarlijkse kosten); Inclusief de ziekteverzuimverzekering (€ 6.200 per jaar) bedragen de personeelskosten dan € 207.150 per jaar vanaf 2015 (nu begroot op € 271.700 per jaar). Als de bezoekersaantallen stijgen, gaan we ervanuit dat de personeelskosten door efficiënter opereren gelijkblijven, tot een maximum van circa 60.000 bezoekers. Vanaf dit aantal bezoekers is, conform de benchmark, weer meer personeel noodzakelijk. Huisvestingskosten Op huisvestingskosten kunnen wellicht nog beperkte bezuinigingen worden doorgevoerd. De omvang van het bad en de verwarmingstechniek liggen vast en de energielasten passen bij dit bad, maar wellicht kan een specialist nog enkele duizenden euro’s besparen op de energiekosten. Andere besparingen op de huisvestingskosten zijn nauwelijks te realiseren. We gaan ervanuit dat bij toenemende bezoekersaantallen de huisvestingskosten beperkt stijgen: alleen de energie- en schoonmaak lasten nemen licht toe. 26
Exploitatiekosten De kosten voor onderhoud van € 34.000 zijn wat ruim en kunnen omlaag naar circa € 30.000 per jaar. We gaan ervanuit dat deze kosten ook toenemen met de groei van het aantal bezoekers (het gaat dan om enkele duizenden euro’s per jaar). Verkoopkosten/externe communicatie De verkoopkosten zijn in 2013 niet conform begroting ingezet, omdat de directie alleen gerichte acties wenst en met name heeft ingezet op de programmering en kostenbesparing. De marketingstrategie is als volgt: De Marke heeft bepaald dat er 4 thema's zijn waarop het bad zich kan profileren: Gezond/medisch/wellness; Sportief/prestatie; Les/educatie; Recreatie/ontspanning. Op basis van deze thema's moet er marketing worden uitgezet: Ontwikkelen voorbeeldfilmpjes per thema voor de website; Thema huis-aan-huis blad voor de regio met alle thema's daar in benoemd; Spots naar aanleiding van de filmpjes op de regionale TV; Ontwikkelen van digitale kabelkrant bij alle relevante Hattemse voorzieningen. We adviseren de marketing met name te richten op De Marke als doelgroepen-en instructiebad. Hiervoor zouden specifieke doelgroepen kunnen worden benaderd (zoals Reumafonds), maar ook medische doelgroepen. We adviseren de grotere/medische doelgroepen gericht te benaderen met accountmanagement (weinig verkoopkosten) en het resterende budget in te zetten (met de bovenstaande benadering) op instructiezwemmen. Hiervoor zou het bereik niet moeten worden beperkt tot Hattem maar zeker verbreed worden naar bijvoorbeeld Zwolle en Wapenveld. Dit zou kunnen door adverteren in regionale en lokale media, maar ook met nieuwsbrieven en free publicity (bv. promotie naar aanleiding van activiteiten zoals Midzomernachtduik). Op de verkoopkosten kan worden bespaard door: Veel gebruik te maken van free publicity, probeer een zakelijke relatie aan te gaan met journalisten; Maak gebruik van de negatieve berichten van de concurrent (’In Hattem kun je wel in warm water zwemmen’); Maak gebruik van advertenties om gratis kranten/brochures uit te geven. We gaan er daarom vanuit dat de verkoopkosten wat lager zijn dan is begroot door de Stichting (in 2013 is slechts circa € 3.100 besteed aan verkoopkosten), maar dat deze wel toenemen (om met name meer bezoekers van buiten de gemeente te trekken) tot het oorspronkelijke budget in 2017 van € 12.000. Begroting Dit leidt tot de kostenbegroting voor 2014-2017 in tabel 4.6. De vergoeding voor de combinatiefunctionaris komt overigens niet rechtstreeks ten goede aan de vereniging.
27
Tabel 4.6. Begroting kosten De Marke 2014-2017 (realistisch scenario) Post 2013 2014 2015 Personeelskosten 322.304 267.466 207.150 Combinatiefunctionaris -/- 25.000 -/- 25.000 Huisvesting 181.361 185.908 181.522 Exploitatiekosten 48.551 35.500 36.371 Verkoopkosten 3.118 6.000 8.000 Algemene kosten 49.367 23.335 23.335 Totaal exploitatiekosten 604.701 518.209 431.378 Kapitaallasten 315.741 315.505 313.505 Totaal kosten 920.442 833.714 744.883
2016 207.150 -/- 25.000 186.934 37.213 10.000 23.335 439.632 312.505 752.137
2017 207.150 -/- 25.000 194.106 38.008 12.000 23.335 449.600 311.505 761.105
De kosten nemen af van € 920.000 in 2013 tot circa € 745.000 (in 2015), een kostenbesparing van circa € 175.000 per jaar. De lichte toename van huisvestings-, verkoop- en exploitatiekosten (vanaf respectievelijk 2015 en 2016) hangt samen met de toenemende bezoekersaantallen.
4.4.2
Maximaal scenario
De kosten voor het maximale scenario zijn niet geheel in te schatten. Als wordt ingezet op een recreatief bad, nemen de kosten voor onderhoud (afhankelijk van de nieuwe voorzieningen) weer toe. Daarnaast is er uiteraard sprake van meer personeelskosten (vanaf 60.000 bezoekers) en meer kapitaallasten voor de gedane investeringen. In onderstaand schema zijn de kosten zoveel mogelijk weergegeven. We gaan ervanuit dat in dit scenario eind 2015 geïnvesteerd wordt in recreatieve voorzieningen. De bijbehorende kapitaallasten en groei van de huisvestingskomsten hangen sterk af van de voorzieningen en zijn daarom als PM gekenmerkt. Tabel 4.7. Begroting kosten De Marke 2014-2017 (maximaal scenario) Post 2013 2014 2015 Personeelskosten 322.304 267.466 207.150 Combinatiefunctionaris -/- 25.000 -/- 25.000 Huisvesting (huidige configuratie) 181.361 188.869 186.824 Exploitatiekosten 48.551 35.500 37.205 Verkoopkosten 3.118 6.000 8.000 Algemene kosten 49.367 23.335 23.335 Totaal exploitatiekosten 604.701 521.170 437.512 Kapitaallasten (huidige configuratie) 315.741 315.505 313.505 Totaal kosten 920.442 836.675 751.017 Extra huisvestingskosten en kapitaallasten 0 0 0
4.5.
2016 227.000 -/- 25.000 195.726 38.775 12.000 23.335 471.834 312.505 784.339
2017 247.500 -/- 25.000 207.991 40.460 14.000 23.335 508.285 311.505 819.790
PM
PM
Resultaat
In tabel 4.8 t/m 4.10 is het resultaat uitgewerkt voor beide scenario’s.
28
4.5.1
Realistisch scenario
De exploitatiebegroting is als volgt geraamd: Tabel 4.8. Begroting De Marke 2014-2017 (realistisch scenario) Post 2013 2014 2015 Opbrengsten 335.064 386.968 416.394 Exploitatiekosten 604.701 518.209 431.378 Exploitatieresultaat -/-269.637 -/-131.241 -/-14.984 Kapitaallasten 315.741 315.505 313.505 Resultaat excl. subsidie -/-585.378 -/-446.746 -/-328.489 Subsidie 267.000 267.000 267.000 Resultaat -/-318.378 -/-179.746 -/-61.489
2016 442.132 439.632 2.500 312.505 -/-310.005 267.000 -/-43.005
2017 466.870 449.600 17.271 311.505 -/-294.234 267.000 -/-27.234
Aanvullend op de subsidie zal de gemeente het bedrag van de combinatiefunctionaris nog moeten verstrekken aan de Stichting. Het onderstaande schema vergelijkt de begroting die wij reëel achten en de bij de gemeente Hattem voorliggende begroting (die is opgesteld door de Stichting, beide voor het jaar 2017). Tabel 4.9. Vergelijking begrotingen De Marke (2017), realistisch scenario Post 2017 (Stichting) Opbrengsten 477.235 Exploitatiekosten 502.101 Exploitatieresultaat -/- 24.866 Kapitaallasten 314.847 Resultaat excl. subsidie -/- 339.713 Subsidie 267.000 Resultaat -/- 72.713
2017 (ZKA) 466.870 449.600 17.271 311.505 -/-294.234 267.000 -/-27.234
Uit de tabel blijkt dat de jaarlijkse subsidie van € 267.000 onvoldoende is voor de exploitatie van het zwembad en dat De Marke niet binnen de door de raad gestelde kaders kan worden geëxploiteerd. Wel is het tekort in 2017 kleiner dan door de Stichting geraamd, met name door de bezuiniging op personeelskosten die in de begroting van de Stichting later en veel beperkter is ingeschat. De verbeterplannen leiden tot een resultaat dat in 2017 bijna € 300.000 beter is dan in 2013, maar een tekort in de exploitatie kan niet worden voorkomen. Dat is ook niet vreemd, want er zijn weinig openbare zwembaden in Nederland die de exploitatie (afgezien van kapitaallasten) kostendekkend kunnen uitvoeren. Vrijwel alle zwembaden krijgen tenminste een bijdrage in de kapitaallasten, de exploitatie en veelal ook in het groot onderhoud. Vaak nemen gemeenten de kapitaallasten geheel of gedeeltelijk op zich ( bijvoorbeeld als het zwembad in eigendom is van de gemeente). De gestelde bijdrage van € 267.000 is niet voldoende om de kapitaallasten te dekken en zal verhoogd moeten worden tot een bedrag ter hoogte van de kapitaallasten plus een bescheiden bijdrage in de exploitatie (circa € 294.000 plus bijdrage van de combinatiefunctionaris).
29
In vergelijking met andere zwembaden opereert De Marke in 2017 al bijna kostendekkend, terwijl uit de benchmark een gemiddeld dekkingspercentage van 70%-80% van de exploitatiekosten (excl. kapitaallasten) blijkt. Het zwembad slaat hiermee een goede weg in.
4.5.2
Maximaal scenario
De exploitatiebegroting is als volgt geraamd: Tabel 4.10. Begroting De Marke 2014-2017 (maximaal scenario) Post 2013 2014 2015 Opbrengsten 335.064 402.078 449.245 Exploitatiekosten 604.701 521.170 437.512 Exploitatieresultaat -/-269.637 -/- 119.092 11.733 Extra huisvestingskosten en kapitaallasten 0 0
2016 491.088 471.834 19.254
2017 535.806 508.285 27.521
PM
PM
Uit het overzicht blijkt een positief exploitatieresultaat vanaf 2015, maar de extra kosten voor huisvestingen en de extra kapitaallasten van de (mogelijk forse) investeringen in recreatievoorzieningen zijn hierin nog niet opgenomen. Een berekening hiervan vraagt meer uitwerking van de configuratie en (aanvullend) onderzoek en dragen ertoe bij dat deze variant ook een exploitatietekort kent.
4.6.
Conclusies en aanbevelingen
We denken dat het realistisch scenario (circa 60.000 bezoekers) haalbaar is binnen een termijn van 4 jaar. De subsidie zou in dat geval verhoogd moeten worden tot circa € 294.000 in 2017 (plus vergoeding combinatiefunctionaris). Dit vraagt wel de nodige inspanningen en goed management van De Marke (met ondernemersblik) en een sterke focus op efficiëntie en klantgerichtheid. We geven de gemeente Hattem de volgende aanbevelingen ter overweging: Te kiezen voor het verhogen van de opbrengsten van de Marke door in te zetten op meer bezoekers, met name op het gebied van (doel)groepen en instructiezwemmen, ook van buiten Hattem. De kwaliteit van de lessen zal hierdoor wel moeten worden verbeterd (een goed zwemplan is hiervoor onontbeerlijk). Doel is 60.000 bezoekers in totaal voor De Marke in 2017; Te kiezen voor meer samenwerking met het MFC, meer horeca, minder personeel, grotere groepen per uur (efficiëntie), het benutten van andere geldstromen en een verbeterde en geautomatiseerde bezoekers- en financiële administratie; De opgave die er ligt voor De Marke te concretiseren op detailniveau en de leiding van dit veranderingsproces in handen te geven van een externe leidinggevende die affiniteit heeft met zwembaden en de exploitatie daarvan; De jaarlijkse subsidie te verhogen naar circa € 294.000 in 2017 plus de vergoeding van de combinatiefunctionaris (en een hoger bedrag in de komende jaren). De subsidie dekt nu noch de kapitaallasten noch het exploitatietekort; Een aantal zaken nader te (laten) onderzoeken: - De mogelijkheid om verenigingen meer te subsidiëren zodat ze per uur een commercieel tarief kunnen betalen met hogere opbrengsten voor de Stichting tot gevolg(nog niet opgenomen in de begroting) - De mogelijkheid om in de vakanties zwemweken te organiseren (meer bezoekers); - Een nader onderzoek naar een bad met een nieuw profiel (medisch bad of recreatief bad, in het maximale scenario) en de uitwerking hiervan in een exploitatiebegroting.. 30
