VelÁzquez
KUNSTTIJDSCHRIFT VOOR KINDEREN VAN 6 TOT 106
Dada wordt gemaakt door Plint Postbus 164 5600 AD Eindhoven www.plint.nl tel: 040-245 40 01 hallo@ plint.nl www.plint.nl issn: 1382 60 34 isbn: 978-90-5930-6578 Dada verschijnt 4 x per jaar Tarieven in Nederland/België abonnement € 25 1 nummer € 9,95 Tarieven voor abonnementen in andere landen op aanvraag. Abonnementen Dada verschijnt als kwartaalblad. We merken dat wie Dada eenmaal heeft, het niet meer wil missen dus we verlengen abonnementen automatisch voor de duur van een jaar, tenzij we een maand voor het einde van het abonnement op een briefje krijgen dat dada gemist kan worden. Dat kan op papier en op de post naar het postadres (zie boven) of per e-mail naar
[email protected]. En natuurlijk zijn we blij met iedere nieuwe abonnee - kijk op bladzijde 50 of www.plint.nl voor het welkomstgeschenk! Geef Dada cadeau Het is ook mogelijk een Dada abonnement cadeau te doen. Zo’n abonnement stopt automatisch na een jaar en een groet of felicitatie sturen we graag mee. Dada is een co-productie met de Franse uitgever Éditions Arola. Hoofdredactie Mia Goes, Antoine Ullmann en Christian Nobial. Aan dit nummer werkten mee: Éva Bensard, Sonja de Monchy, Catherine Gimonnet, Louise Heugel, Margje van Hooijdonk, Kiki, Laetitia Le Moine, Max Manz, Émilie Martin-Neute, Fabrice Pellé, Gabriëlle van Rijn, Éloi Rousseau, Clémence Simon. Grafische vormgeving Jeanne Mutrel / www.letmebebold-design.com Fotografie Ingoprint Gedrukt in Spanje. Rechten © ADAGP voor aangesloten leden © Éditions Arola, 2015, all rights reserved. © Plint, 2015
VELÁZQUEZ W
Omslag Velázquez , De hofnar Don Sebastian de Morra (detail), 1643-1649. Olieverf op doek, 106,5 cm x 82,5 cm. Het Prado, Madrid, Spanje.
at Leonardo da Vinci is voor Italië en Rembrandt voor Nederland, Dürer voor Duitsland en Delacroix voor Frankrijk, is Velázquez voor Spanje. Dé Spaanse schilder - de schilder der schilders. Velázquez was hofschilder van Filips IV, de koning van Spanje, en werkte bijna veertig jaar lang aan het hof. Later werden zijn taken uitgebreid. Naast hofschilder werd hij ook kamerheer en beheerder van de koninklijke kunstcollectie. Velázquez bepaalde wat er in het paleis aan de muur hing. Hij leefde in Spanje als een god in Frankrijk en ging zelfs af en toe op kunstkoopreis naar Italië. Een baan om jaloers op te worden! Toch had hofschilder zijn ook zijn nadelen. Zo schilderde Velázquez bijna nooit naakten want koningen en koninginnen laten zich nu eenmaal niet graag in hun blootje vereeuwigen. Een ander groot nadeel is dat het werk van een hofschilder in paleizen hangt - en daar kwam in de tijd van Velázquez niet iedereen zo maar binnen. Anders dan tegenwoordig, was het paleis niet open voor het publiek - maar weinig mensen kregen zijn werk te zien. Daardoor duurde het lang voordat Velázquez de erkenning kreeg die hij verdiende.
Na de dood van Filips IV raakte zijn werk zelfs even in de vergetelheid. Het zou meer dan tweehonderd jaar duren voor het werd herontdekt. De Franse schilder Manet noemde Velázquez « de grootste schilder die ooit geleefd heeft ». Ook de Spaanse schilder Picasso en de Engels/Ierse schilder Bacon waren grote bewonderaars. Een ander nadeel van hofschilder zijn: je werk komt nauwelijks in de collecties van belangrijke musea in het buitenland terecht. Er zijn een paar schilderijen in Rusland, Schotland, Oostenrijk, Engeland en Amerika maar het meeste werk van Velázquez hangt toch in het Prado Museum in Madrid. Alleen al daarom moet je binnenkort echt even naar de Hermitage in Amsterdam. Daar hangen tot en met mei 2016 twee schilderijen van Velázquez uit de collectie van de Hermitage in Sint Petersburg. Dus lees eerst deze DADA en dan hup naar de Hermitage. Kijk vooral goed naar het Portret van graafhertog de Olivares uit 1638. Dan snap je meteen waarom Velázquez de schilder der schilders en de beste schilder die ooit geleefd heeft wordt genoemd. Veel plezier! Mia Goes
Illustraties Fabrice Pellé © Éditions Arola, 2015.
de Schilder der schilders 6
een meester in
100 schilderijen
e Gimonnet
door Catherin
childers
der s 10 de prinies M artin-Neute door Émil
14 wat eenenpsaorrdtr
28 november 2015 – 29 mei 2016 Spaanse Meesters uit de Hermitage Amstel 51 in Amsterdam www.hermitage.nl
Velázquez Kunstjes 36 wie is wie?
door Sonja de Monchy
38 kleren maken de prinses! door Louise Heugel
et
door Éva B
18 van donenkesar rdna
ar licht
door Éva B
ázquez
el 24 de venusMvaanrtVin-Neute door Émilie
perstar
u 26 Velázqenuceez Ssim on door Clém
« SPAANSE MEESTERS UIT DE HERMITAGE»
N° 88
32 ABC
es door Mia Go
en veR der 42 spaanse meesters uit de hermitage door Mia Goes
44 kleurplaat ‘kleur je eigen spaanse meester’
46 kijken, lezen, doen door Mia Goes
48 abonneer je nu
de Sch
der sch
ilder
ilders
6
Velázquez
n i r e t s e e Een m n e j i r e d 100 schil
tegenwoordig is hij de « schilder der schilders» Maar in de zeventiende eeuw was hij vooral de schilder van prinsen. Hoe word je schilder der schilders? een zes stappenplan...
Velázquez
L eef in goede tijden
Als je schilder der schilders wilt worden, kun je maar het beste op een goed moment geboren worden. Liever niet in tijden van oorlog en bij voorkeur in tijden dat het goed gaat met de economie. In de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw was Spanje een wereldmacht, vergelijkbaar met het Amerika van tegenwoordig. Vanuit de Spaanse stad Sevilla vertrokken iedere dag schepen die de wereld verkenden en veroverden. Al het goud van de Nieuwe Wereld werd naar Spanje gebracht. Daar kon het geld en geluk niet op en uitgerekend daar werd Velázquez in 1599 geboren. Precies op tijd voor een nieuwe eeuw, een nieuw begin en een nieuwe schilderkunst.
Francisco de Zurbaran, Begrafenis van de heilige Bonaventura, 1629. Olieverf op doek, 220 x 245 cm. Het Louvre, Parijs, Frankrijk.
K ies een groot voorbeeld
Caravaggio, De kruisiging van de heilige Andreas, 1606-1607. Olieverf op doek, 202,5 x 152,7 cm. Cleveland Museum of Art, Cleveland, Amerika.
Ook een schilder der schilders moet zich aan iemand optrekken. Voor Velázquez was dat de Italiaanse schilder Caravaggio (1571 - 1610). Er was veel kritiek op alle overdadigheid binnen de katholieke kerk. Kritiek die de kerk niet kon negeren. Daarom moest ook de kunst voortaan minder uitbundig, eenvoudiger en krachtiger worden. En dat was precies wat Caravaggio deed. Hiernaast zie je zijn schilderij De kruisiging van de heilige Andreas. Caravaggio schilderde hem niet als een heilige maar meer als een gewone man, die je buurman zou kunnen zijn. Zijn voeten zijn vuil en zijn nek is verkleurd door de zon. Caravaggio dramatiseerde de voorstelling door alleen het meest belangrijke te belichten. Deze nieuwe manier van schilderen zou heel Europa, waaronder ook het Spanje van Velázquez, veroveren.
K ies vrienden met talent uit
Hierboven zie je het schilderij Begrafenis van de heilige Bonaventura van Francisco de Zurbaran, de andere grote Spaanse schilder uit de Gouden Eeuw. Zurbaran werd ook wel de Spaanse Caravaggio genoemd. Velázquez en Zurbaran waren tijdgenoten en vrienden. Op het eerste gezicht is het schilderij over Bonaventura een klassiek schilderij met een heldere en eenvoudige compositie: de heilige vormt een diagonale lijn in het schilderij. Maar Zurbaran voegde er iets moderns aan toe. Kijk maar eens naar het licht: door zijn witte gewaad lijkt het net alsof de heilige Bonaventura licht geeft!
G a in de leer bij een meester
Velázquez ging in de leer bij de Spaanse schilder Pacheco (1564 - 1644). Hij was klassiek opgeleid en een gerespecteerd man met goede connecties. Altijd mooi meegenomen, als je verder wilt komen in het leven. In het atelier van Pacheco bevond de jonge Velázquez zich in het hart van alle ontwikkelingen. De Halfbloed op bladzijde 8, een schilderij uit zijn jeugd, laat zien dat Velázquez bekend was met de stijl van Caravaggio en de stillevens van Hollandse meesters. Het zou de basis voor zijn eigen stijl vormen. Zijn leertijd bij Pacheco bracht nog meer goeds: Velázquez trouwde in 1618 met Juana, de dochter van Pacheco.
7
8
Velázquez
9
K oester je talent
Velázquez, De sage van Arachne, rond 1655-1660. Olieverf op doek, 220 x 289 cm. Het Prado, Madrid, Spanje.
Velázquez, De halfbloed, 1618. Olieverf op doek, 55,9 x 104,2 cm. Chicago, The Art Institute of Chicago, Amerika.
M aak je netwerk groot
Velázquez, De overgave van Breda, rond 1635. Olieverf op doek, 307 x 367 cm. Het Prado, Madrid, Spanje.
Velázquez voelde er weinig voor om zijn hele leven altaarstukken te blijven schilderen. Gelukkig was dat ook niet nodig want koning Filips IV benoemde hem tot de officiële portretschilder van het Spaanse hof (zie bladzijde 10-13). Hij maakte niet alleen portretten maar schilderde ook bijvoorbeeld De overgave van Breda. Dat gebeurde nadat het Spaanse leger de stad tijdens de Tachtigjarige Oorlog tien maanden had belegerd. Het was een belangrijke overwinning voor Spanje. Velázquez schilderde geen bloederig gevecht maar koos voor de overhandiging van de sleutel van de stad, als symbool voor de overgave. We zien links de verliezers en rechts de overwinnaars. Uiteindelijk werd Velázquez 'aposentador de palacio', een van de belangrijkste functies aan het hof. De aposentador had alle sleutels van het paleis en regelde het hofleven tot in de kleinste details. Een grote eer!
Velázquez had veel officiële taken en zijn manier van schilderen was tijdrovend. Alles bij elkaar maakte hij zo'n honderd schilderijen - de meeste daarvan meesterwerken! Hieronder zie je het schilderij De sage van Arachne, een verhaal uit de klassieke oudheid. Athena, de godin van de wijsheid en de kunst, veranderde Arachne in een spin omdat ze weigerde toe te geven dat ze de weefwedstrijd tegen de godin had verloren. Dat verhaal zie je op de achtergrond. De vrouw met de opgeheven arm is Athena die de brutale
Arachne straft. Op de voorgrond zien we een weefatelier, maar het schilderij gaat eigenlijk over de schilderkunst zelf. Velázquez liet in dit schilderij zien wat hij allemaal kon. Kijk maar naar de vrouwen op de voorgrond. Het lukte Velázquez zelfs om beweging in het spinnenwiel te krijgen: je ziet het wiel draaien. Dat is het fijne aan geniaal zijn: alles lukt! Catherine Gimonnet
