de
e
i o e
Kunsttijdschrift voor kinderen van 6 tot 106
Dada wordt gemaakt door Plint Postbus 164 5600 AD Eindhoven www.plint.nl tel: 040-245 40 01
[email protected] www.plint.nl issn: 1382 60 34 isbn: 978-90-5930-629-5 Dada verschijnt 4 x per jaar Tarieven in Nederland/België abonnement € 25,50 1 nummer € 9,95 Tarieven voor abonnementen in andere landen op aanvraag. Abonnementen Dada verschijnt als kwartaalblad. We merken dat wie Dada eenmaal heeft, het niet meer wil missen dus we verlengen abonnementen automatisch voor de duur van een jaar, tenzij we een maand voor het einde van het abonnement op een briefje krijgen dat dada gemist kan worden. Dat kan op papier en op de post naar het postadres (zie boven) of per e-mail naar hallo@ plint.nl. En natuurlijk zijn we blij met iedere nieuwe abonnee - kijk op bladzijde 50 of www.plint.nl voor het welkomstgeschenk! Geef Dada cadeau Het is ook mogelijk een Dada abonnement cadeau te doen. Zo’n abonnement stopt automatisch na een jaar en een groet of felicitatie sturen we graag mee. Dada is een co-productie met de Franse uitgever Éditions Arola. Hoofdredactie Mia Goes, Antoine Ullmann en Christian Nobial. Aan dit nummer werkten mee: Margje van Hooijdonk, Sonja de Monchy, Sophie Guerrive, Louise Heugel, Kiki, Max Manz, Émilie MartinNeute, Mariëlle Mijs, Éléonore Nessmann, Amélie Pacaud, Gabriëlle van Rijn, Éloi Rousseau, Clémence Simon. Grafische vormgeving SAJE www.atelier-saje.com Fotografie Ingoprint Gedrukt in Spanje. Rechten
de
preh i sto ri e E
r is veel bekend over de prehistorie maar we weten ook veel niet. Het is misschien toeval maar de grootste prehistorische vondsten zijn gedaan door kinderen. Zo was de markies Don Marcelino Sanz de Sautuola (mooie naam!) als een kind zo blij toen er op zijn landgoed grotten werden ontdekt. De oudheid was zijn hobby dus hij begon meteen te graven, maar hij vond alleen een paar botten. Minder dan waar hij op gehoopt had. Pas toen hij zijn dochtertje Maria in 1879 meenam naar de grotten, gebeurde het. Ze gingen naar een deel van de grot dat de markies al eerder onderzocht had. Het was er zo laag dat de markies moest kruipen maar Maria kon er gewoon staan. Toen ze omhoog keek, zag ze in het licht van de lamp meer dan 20 bizons, twee paarden, een wolf, drie wilde zwijnen en drie herten op het plafond en de wanden van de grot. Het was de grootste ontdekking van prehistorische kunst ooit. De grot van Altamira is nu wereldberoemd. Een andere belangrijke grot werd ook door kinderen ontdekt. In 1922 vonden André David en Henri Dutertre, 16 en 15 jaar oud, een nieuwe grot in een al bekend grottenstelsel. De tekeningen in deze grot van Pech Merle worden tegenwoordig beschouwd als de mooiste van Frankrijk. En in 1942 ontdekten vier jongens in Lascaux, in de Franse Dordogne, een grot die na tientallen meters overging in een veel grotere ruimte. Daar zagen ze al de eerste schilderingen. Na later onderzoek bleek dat de grot meer dan 200 meter diep is en dat er meer dan 1500 tekeningen en schilderingen zijn aangebracht - alles in perfecte staat. De grotten van Lascaux en Altamira werden zo beroemd en populair dat de schilderingen te lijden hadden onder al die bezoekers. Wie het echte prehistorische werk wil zien, is in Lascaux en Altamira te laat. Alleen de kopieën zijn nog te bezoeken. Gelukkig zijn er nog meer grotten met prehistorische schilderingen dus ga snel, voor het te laat is. Want er zijn maar weinig dingen zo spannend als kijken naar een tekening van 13.000 jaar oud.
© ADAGP voor aangesloten leden © Éditions Arola, 2015, all rights reserved. © Plint, 2015
Mia Goes
Omslag: Bizon, grot van Altamira, 12.000 voor Chr. Natuurlijke mineralen en pigmenten (ijzerpoeder en houtskool), 195 cm. Santillana del Mar, Spanje.
N° 85
Illustraties Sophie Guerrive © Éditions Arola.
de kunst van de p reh i st o r i e Prehistorische kunst 6
DE PREHISTORISCHE WERELD
door Émilie Martin-Neute
DIEREN & CO door Éléonore Nessmann 16 PREHISTORISCHE KUNSTENAARS 10
door Clémence Simon
22
EEN PREHISTORISCH KUNSTWERK
24
PREHISTORISCHE VOOROUDERS
door Mia Goes
door Émilie Martin-Neute
28
OEROUDE WORTELS
32
ABC VAN DE PREHISTORISCHE KUNST
door Clémence Simon door Éloi Rousseau
Prehistorische kunstjes 36
IN MIJN GROT...
38
AAN DE KLEI!
door Louise Heugel
door Sonja de Monchy
En veRder 42
KIJKEN - LEZEN - SURFEN
44
DE PREHISTORISCHE QUIZ
46
DADA IS JARIG EN JIJ MAG HET VIEREN!
50
DADA ABONNEER JE NU
preh istorische kunst
66
h r i c s r t e s e o h e p h d i w r Ld
De prehistorie is een algemene naam voor de periode in de geschiedenis dat het schrift nog niet bestond.
In Amerika
e prehistorie begint met de eerste mens, zo'n drie miljoen jaar geleden en eindigt als mensen gaan schrijven. Dat moment verschilt natuurlijk per cultuur en dus ook per gebied. Eén van de oudste Amerikaanse culturen die we kennen, is de Clovis cultuur. Deze is genoemd naar de plaats Clovis in de Amerikaanse staat New Mexico, waar de eerste resten van deze cultuur werden gevonden. Het waren jagers die oorspronkelijk uit Alaska kwamen en waarschijnlijk de mammoeten, de dieren waar ze op jaagden, naar Amerika zijn gevolgd. Bij opgravingen zijn prachtige speerpunten gevonden. Ze zijn aan beide kanten bewerkt, mooi symmetrisch, goed scherp en veel mooier dan nodig was voor de jacht. Zijn deze speerpunten het begin van kunst? Als getuigen van de geschiedenis hebben ze tegenwoordig hun plek in het museum, net als schilderijen of beelden.
D
de prehistorie
In Afrika n Afrika werden er 10.000 jaar geleden al rotstekeningen gemaakt in Tassili n'Ajjer, in Algerije. De nomadenstammen leefden in grote groepen en trokken van plek naar plek. Op de plekken waar ze verbleven of voorbij trokken, maakten ze tekeningen en schilderingen in grotten, vooral in het zuiden van Algerije. Hieronder zie je een prachtig voorbeeld. Herders
I
Speerpunten (Clovis), 8.900 voor Chr. (N°1) steen, 2,5 x 2,9 x 6 cm. (N°2) chalcedoon en kwarts, 7,7 x 2,5 x 5 cm. (N°3) kwarts, 11,1 x 2,6 x 8 cm. (N°4) kwarts, 5,1 x 2,4 x 4,5 cm. The Penn Museum, Philadelphia, Amerika. Panelen (dieren) Tassili n’Ajjer, 3.000 – 2.000 voor Chr. Algerije.
drijven hun runderen en schapen. Tassili n'Ajjer is nu een woestijnlandschap maar dat was in de prehistorie zo te zien wel anders. Schapen en runderen hebben gras nodig om te overleven, sappig groen gras. Tot ongeveer 700 voor Chr. worden er in Afrika rotstekeningen gemaakt.
7
8
de prehistorie Stonehenge, rond 2.500 voor Chr. Amesbury, Verenigd Koninkrijk.
In Europa ok op ons eigen werelddeel is er nog van alles uit de prehistorie bewaard gebleven. Er zijn heel veel rotsschilderingen gevonden in grotten in Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje. Het zag er in Europa tijdens de prehistorie wel een ietsiepietsie anders uit dan nu. In de Chauvet Pont d’Arc, een grot in Zuid Frankrijk, zijn tekeningen gevonden van neushoorns, tijgers, beren en hyena’s. Sommige grotten zijn tegenwoordig wereldberoemd. De grotten van Lascaux zijn zelfs zo populair dat het klimaat in de grot veranderde door al die bezoekers en dat was slecht voor de schilderingen. Daarom werd de grot nagebouwd, heel precies en nauwkeurig, en werd de echte grot gesloten voor publiek. Een ander veel bezocht kunstwerk uit de prehistorie is Stonehenge in Engeland. Het is een verzameling grote stenen, megalieten, uit de nieuwe steentijd. De bouw begon in 3000 voor Chr. en er werd zeker 2000 jaar aan gewerkt. De stenen zijn heel precies voorbewerkt. De bovenkant is smaller dan de onderkant. Zo lijken de stenen nog hoger. Verder zijn de lateien door groeven en stroken aangepast om een perfecte boog van een cirkel te kunnen vormen. In het gebied liggen veel grafterpen en archeologen denken dat Stonehenge een religieuze ontmoetingsplek was.
O
Dogu, Jomon beschaving, tussen 1.000 en 300 voor Chr. Terracotta, 22 x 11 cm. Guimet Museum, Parijs, Frankrijk.
de prehistorie
In Azië
H
et grappige kleine beeldje op bladzijde 8 is een dogu, een kleifiguur uit de Japanse Jomon cultuur. De ogen zitten bovenop het hoofd samen met het haar. Van de neus zie je alleen de neusgaten maar die net boven de mond zitten. Een dogu heeft kleine handen en voeten en is een van de meest typische figuren uit het Jomon tijdperk. Ze worden vaak in oude graven teruggevonden. Gedacht wordt dat dogu meegegeven werden met de doden en dat ze de verbinding vormden tussen de bovennatuurlijke en de aardse wereld. Maar het blijft natuurlijk moeilijk om zoiets te bewijzen - omdat het schrift nog niet bestond, zijn er geen bronnen die de theorie kunnen bevestigen.
I
In Australië
n het midden van Australië zijn rotstekeningen in de Panaramitee stijl gevonden. Ze zijn meer dan 40.000 jaar oud en waarschijnlijk de oudste ter wereld! Het lijkt alsof er gewoon maar wat gekrast is maar als je beter en langer kijkt, begin je dingen te herkennen en zie je kangoeroes en vogels. Voor jagers die gewend zijn om sporen te lezen op woestijngrond, waren de tekeningen makkelijker leesbaar dan voor ons. Émilie Martin-Neute
Rotskunst, rond 30.000 voor Chr. Rotstekeningen. Ewaninga, Australië.
9
