Veiligheid op elektrische installaties in een onderwijsomgeving Algemene inzichten veiligheid op elektrische installaties De bevoegdheidsverklaring BA4 en BA5 Wilfried Mariën Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Demonstratiewerkplaatsen voor Veilig Werken Convenant FOD WASO - Onderwijs – 2011
inhoud • •
Wettelijke basis Algemene inzichten veiligheid op elektrische installaties – – – –
•
Rechtstreekse en onrechtstreekse aanraking Risicofactoren voor de mens Elektrische schok: effecten op het lichaam Absolute conventionele grensspanningen
De bevoegdheodsverklaring: codificatie over bekwaamheid van personen – Onderscheid BA4 en BA5 – Wie verleent, inhoud, randvoorwaarden
•
Elektrische installaties in een leeromgeving: ambigu karakter – De gebouwgebonden elektrische installatie – Leeratelier, praktijkklas, labo
•
In concreto… procedures voor veilig werken – de 8 Gouden Regels – werken met derden
•
Verantwoordelijkheden van de hiërarchische lijn Foutsimulaties: oefeningen in het demolabo elektriciteit
Wettelijke basis • • • •
Algemeen Reglement voor de Arbeidsveiligheid (ARAB) Wet welzijn op het werk Codex over het welzijn op het werk Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI)
Aandacht voor: Onderscheid oude en nieuwe elektrische installaties (gebouwgebonden elektrische installatie) Ambigu karakter van elektrische installaties in een onderwijsomgeving: gebouw ↔ praktijkinstallatie praktijkklas Steeds linken met welzijnsregelgeving
Algemene inzichten veiligheid op elektrische installaties
• Rechtstreekse aanraking: direct contact met een blanke geleider onder spanning
» Verwijderen » Omhullen » Hindernissen aanleggen » Isoleren Verliesstroomschakelaar = bijkomend !
• Onrechtstreekse aanraking: indirect contact met geleidende massa’s die toevallig onder spanning staan
Keuze van toestel (arbeidsmiddel): CE Veiligheidsklasse toestel: klasse 1, 2 en 3 Dynamische beveiligingscomponenten op de elektrische installatie (opgelet: ngl. het elektrisch netstelsel): » smeltzekering – automaat » verliesstroomschakelaar – aarding » Isolatiebewaking…
Risicofactoren voor de mens • Onderscheid: elektrische schok - elektrocutie • Risicofactoren: • • • •
Frequentie van de stroom: 50 Hz Grootte van de stroom I, eenheid: ampère (A) Tijdsduur van blootstelling: min – sec - msec Gevolgde weg door het lichaam » blootstelling vitale organen • De weerstand R, eenheid : ohm ( ) • Soort spanning: » wisselspanning, gelijkspanning veiligheidsspanning
Elektrische schok: effecten op het lichaam Stroomsterkte fysiologisch effect duur blootstelling 0,01 – 1 mA gewaarwordingsdrempel 1 – 5 mA gevoel verdwijnt, verstijving van de hand 5 mA duidelijk waarneembare elektrische schok 5 - 15 mA samentrekking spieren loslaten problematisch min 15 – 25 mA loslaten onmogelijk; ademhalingsproblemen; pijndrempel ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________
25 – 50 mA
samentrekken spieren ademhaling verhoging bloeddruk, onregelmatige hartslag
min/sec
Elektrische schok: effecten op het lichaam Stroomsterkte
50 – 80 mA 80 – 500 mA
fysiologisch effect
duur blootstelling
verlies bewustzijn < 1 hartcyclus hartfibrillatie > 1 hartcyclus hevige schok: - bewustzijnsverlies < 1 hartcyclus - hartfibrillatie > 1 hartcyclus - verbrandingsverschijnselen
> 500 mA … Samengevat: -
verstoring vitale functies: bloedsomloop, ademhaling, zenuwstelsel brandwonden schade aan spieren, skelet, urinestelsel (myoglobine in het bloed)
Imax = 25 mA
welke contactspanning ?
U=IxR Umax = Imax x R R = 2000 Ω BB1 droge huid R = 1000 Ω BB2 natte huid R = 500 Ω BB3 doorweekte huid
Umax = 25 mA x 2000 Ω = 50 volt indirecte aanraking, BB1 ••• 25 volt “ BB2 ••• 12 volt “ BB3
Praktijkklas elektriciteit: aandachtspunten De absolute conventionele grensspanning: (AREI, art. 31 & 32)
voor de onrechtstreekse aanraking, en de rechtstreekse aanraking: toestand menselijk lichaam
wisselspanning
gelijkspanning met rimpel
• BB1 • BB2 • BB3
droge huid natte huid doorweekte huid
50/25 V 25/12 V 12/ 6 V
75/36 V 36/18 V 18/12 V
zonder rimpel
120/60 V 60/30 V 30/20 V
Bescherming door gebruik van zeer lage veiligheidsspanning
Werken onder netspanning • De veiligheidscurve • De relatie met de aarde: T • De elektrische netstelsels – – – –
TT TNC - TNS IT (IU, …)
De bevoegdheidsverklaring Wettelijke basis: Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI): artikel 47 Laatst gewijzigd bij KB 25/04/2004; BS 26/05/2004
Codificatie over bekwaamheid van personen:
cfr. parameters uitwendige invloedsfactoren (AREI art.19)
Wie verleent, aan wie:
relatie werkgever-werknemer …werken met derden
Inhoud, randvoorwaarden:
aandacht: art. 47 gelinkt met andere ‘regels’ Welke opleidingen, kennis, vaardigheden, attitude Invulling van de randvoorwaarden : – AREI: artikel 266, waaronder aard van de werkzaamheden en de werkprocedures: resultaat van de gevoerde risicobeoordeling – De Wet Welzijn op het Werk, en zijn uitvoeringsbesluiten: RA
Uitwendige invloedsfactoren cfr. AREI art. 19, gewijzigd bij KB van 07/05/2000
Uitbater elektrische installatie is verplicht plan op te stellen, met relevante uitw. Invloedsfactoren – Ondertekend door uitbater en erkend keuringsorganisme – Codificatie van verscheidene parameters, die invloed hebben: dmv 2 letters en 1 cijfer: eerste letter tweede letter cijfer algemene categorie van de invloedsfactor
aard van de invloedsfactor
mate van aanwezigheid van de invloedsfactor
A: omgeving A,B,C,D,E,F, 1 t.e.m. 8 B: gebruik G,H,K,L,M,N C: constructie – Elke installatie dient individueel geëvalueerd te worden – …cfr. preventieadviseur
Normale uitwendige invloedsfactoren in een installatie Klasse AA AD AE AF AG AH AK AL AM AN BA BB BC BD BE CA CB
beschrijving invloed temperatuur aanwezigheid van water vreemde vaste lichamen corrosie of vervuilende stoffen mechanische belasting trillingen inwerking flora (planten) inwerking fauna (dieren) zwerfstromen, elektromagn. invloeden zonnestralen bekwaamheid van personen toestand menselijk lichaam contact aardpotentiaal mogelijkheid tot ontruiming behandelde en opgeslagen goederen bouwmaterialen structuur van gebouw
art. AREI 144 & 225 84 & 226 29 & 227 146 & 228 147 & 229 148 & 230 149 & 231 149 & 231 139 & 232 232 47 & 233 31 & 234 47 & 234 101.02 & 234 101.03 & 234 101.04 101.05
indeling 12345678 12345678 1234 1234 123 123 12 12 123456 12 12345 123 1234 1234 1234 12 1234
Codificatie over bekwaamheid van personen omschrijving: BA1 – BA2 – BA3 – BA4 - BA5 BA1 gewone, niet hieronder geclassificeerde personen BA2 kinderen in de voor hen bestemde lokalen BA3 personen die niet over al hun fysische of geestelijke vermogens beschikken
BA4 gewaarschuwden BA5 vakbekwamen
De bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 AREI, art. 47
BA4 = gewaarschuwde Personen die: - ofwel voldoende onderricht werden aangaande de elektrische risico’s - ofwel permanent worden bewaakt door een vakbekwaam persoon
BA5 = vakbekwaam Persoon die via kennis, verkregen door opleiding of ervaring, de gevaren verbonden aan de uit te voeren werkzaamheden zelf kan inschatten, én maatregelen treft om de daaruit voortvloeiende specifieke risico’s te elimineren of tot een minimum te beperken.
De bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 Wie verleent ? De werkgever aan werknemer: document Inhoud van de bevoegheidsverklaring: Vereiste kennis: • vaktechnische basiskennis • risico’s op de elektrische installatie Welke opleidingen werden gevolgd? …ngl de opleidingsbehoefte • cfr voorgaande • Regelgeving (…) • werkprocedures Aard van de elektrische installatie (bvb welk elektrisch netstelsel ?) Welke werkzaamheden ? Traceerbaarheid van voorgaande Geldigheidsduur eventuele bijkomende voorwaarden…
De bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 • Generieke opleidingen kunnen gegeven door extern ‘instituut’, bvb: – Vaktechnische kennis; cfr diploma – wetgeving, algemene inzichten, … – Kennis van de verschillende elektrische netstelsels
• MAAR specifieke opleiding door/via werkgever : Aard van de elektrische installatie (bvb welk elektrisch netstelsel ?) geactualiseerde elektrische schema’s, plan uitwendige invloeden,…
Aard van de toegelaten werkzaamheden Risico’s op de elektrische installatie: risicoanalyse ! Werkprocedures: resultaat van de gevoerde risicobeoordeling
Elektrische installaties in een onderwijsomgeving: ambigu karakter 1. De gebouwgebonden elektrische installatie 2. De elektrische oefeninstallatie van het leeratelier, de praktijkklas, in een leeromgeving
Belang van een goede werkorganisatie: Wie is bevoegd, voor wat ? Onderscheid maken tussen de gebouwgebonden elektrische installatie en de elektrische oefeninstallatie van het leeratelier
Keuring door erkend organisme ? Wie is installatieverantwoordelijke ? Is de installatieverantwoordelijke noodzakelijk houder van een bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 ?
Elektrische installatie 1. De gebouwgebonden elektrische installatie – – – –
Elektrisch schema (geactualiseerd !) Verslag uitwendige invloedsfactoren (AREI art. 19), Risico-analyse Keuringsverslag erkend organisme • periodiciteit van de herkeuringen: LS: 5 jaar / HS: jaarlijks • herkeuring “oude” elektrische installaties: KB van 2 juni 2008 (!) – Géén indienststellingsverslag (eerste keuring = conformiteitsverslag)
Wie is bevoegd ? – Attest gewaarschuwde (BA4) of vakbekwaam (BA5): art. 47 AREI – Werkprocedures: de “8 Gouden Regels”: art. 266 AREI – Wie is installatieverantwoordelijke ?
Elektrische installatie 2. Leeratelier, praktijkklas of labo met een elektrische oefeninstallatie – Elektrisch schema – Risicoanalyse – indienststellingsverslag • Werkspanning ? Hoger dan de ZLVS ? • Soort elektrisch netstelsel ? TT-net; IT-net ? – Verslag uitwendige invloedsfactoren – Géén keuringsverslag door erkend organisme: arbeidsmiddel Bevoegdheidsverklaring voor de vakleerkracht: attest BA5 van vakbekwaamheid Wie is installatieverantwoordelijke ?
Praktijkklas: aandachtspunten • Configuratie praktijklokaal, didactische apparaten (CE label ?) • Werkspanning van de oefeninstallatie? • Welk elektrisch netstelsel ? Aanbeveling: TT-net + stringente werkprocedures Voorbeeldfuncte voor job: werkzaamheden = spanningsloos
• Hoe beveiligd ? • Werkprocedures: – – – –
Wie mag schakelen ? Bevoegdheden; bevoegdheidsverklaringen Is de titularis met attest BA5 effectief vakbekwaam ? Mag de leerkracht het praktijklokaal verlaten ?
• Instructies: gekend én toegepast • Begrijpen de leerlingen de veiligheidsvoorschriften ? • Mogelijkheden om hulp in te roepen ? Welzijn op het werk geïntegreerd in het leerplan
De 8 Gouden Regels Voor werkzaamheden aan elektrische installaties waaronder: werkzaamheden buiten spanning (Ref: AREI, art 266)
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Werkvoorbereiding Het vrijschakelen Vergrendelen Meten Aarden en kortsluiten Afbakenen van de werkzone De vrijgave … 8. Het terug onder spanning brengen: na akkoord van de installatieverantw.
Taken van de hiërarchische lijn • Dynamisch risicobeheersingssysteem: voorstellen en adviezen • Onderzoek ongevallen en incidenten; voorstellen van maatregelen • Controle arbeidsmiddelen, beschermingsmiddelen • Tijdig inwinnen adviezen D.P.B.W. Controle op bekwaamheid, opleiding, instructies Waken over naleving van de instructies Controle op communicatie en goede praktijk Procedures voor veilig werken: onderdeel opleiding BA4 en BA5 Preventiemaatregelen gekend ??? Preventiemaatregelen onderdeel van het leerplan ? Cfr. EU aanbeveling
De hiërarchische lijn Wie ? • Aansprakelijkheid: tenlastelegging • Verantwoordelijkheid • Toezichtsverplichting • Toezichtsverantwoordelijkheid Art. 1382 e.v. Burgerlijk Wetboek Art. 418 e.v. Strafwetboek
Wie is installatieverantwoordelijke ? Vaste (gebouwgebonden) elektrische installatie Praktijkklas elektriciteit
Wie tekent attesten BA4 en BA5 Vaste (gebouwgebonden) installatie Praktijkklas
Werkomgeving en procedures voor veilig werken 1. welk elektrisch netstelsel is in gebruik ? Gebouwgebonden elektrische installatie TT, TNC, TNS,… Elektrische oefeninstallatie in een praktijkklas: IT niet relevant !
2. Is er aarding ? Wat is de aardingsweerstand ? 3. Oude/nieuwe installatie: cfr periodieke herkeuring 4. Kritisch evalueren: ouderdom gebouw/ouderdom elektrische instalatie 5. Zijn er uitbreidingen gebeurd? Wanneer ? Welke ? Herkeurd ?
6. Welke veiligheidscomponenten geïnstalleerd ? tegen overstromen, kortsluitstromen, verliesstromen Zijn ze relevant voor de installatie (soort elektrisch net) ken hun technische specificaties (voor de vervanging bij defect) Werken ze: testen !
…in concreto… • Wie verleent het attest ? – De werkgever – Aandacht: specifieke situatie in een leeromgeving bepaal de randvoorwaarden: werkspanning oefeninstallatie ? vakleerkracht elektriciteit = BA5 leerling = beschouwd als BA4, onder permanent toezicht BA5
• Procedures voor veilig werken Wie is Installatieverantwoordelijke ? (ref: AREI, art. 266) persoon aangeduid om de verantwoordelijkheid voor de exploitatie van de elektrische installatie op zich te nemen niet noodzakelijk houder van BA4 of BA5 Communicator ! Aanbeveling: gestuctureerde aanpak in een onderwijsomgeving Taak van de hiërarchische lijn
We onthouden: Voor het verlenen van attesten BA4 en BA5: • Generieke opleidingen kunnen gegeven door extern ‘instituut’, bvb: Algemene inzichten, … cfr. deze opleiding
• MAAR specifieke opleiding door/via werkgever : Aard van de elektrische installatie (bvb welk elektrisch netstelsel ?)
geactualiseerde elektrische schema’s, plan uitwendige invloeden,…
Aard van de toegelaten werkzaamheden Risico’s op de elektrische installatie: risicoanalyse ! Werkprocedures: resultaat van de gevoerde risicobeoordeling
