Veilige sportinfrastructuur De praktijk

C O NG R E S I N W O OR D

K EUZ ESESSIES

Veilige sportinfrastructuur De praktijk Via uiteenlopende praktijkvoorbeelden diepen we de theorie over veiligheid in sportinfrastructuur verder uit. Een handig systeem om keuringen en onderhoud op te volgen in Stekene, een prettige samenwerking tussen sportdienst en preventieadviseur in Genk en bijzondere aandachtspunten bij de aanleg van een BMX-parcours.

Opmaak van een beheersplan sportinfrastructuur

matig (circa 10 keer per jaar) nodig heeft. Daarbij werd een Excelbestand opgesteld met koppelingen naar de mappenstructuur voor de opvolging van terugkerende opdrachten.

Toen de huidige sportfunctionaris, Helena Van Remoortel, startte op de sportdienst van Stekene was er geen aparte dienst gebouwen. De sport- De structuur van het beheersplan dienst moest dus zelf instaan voor de opvolging van de sportinfrastructuur. De opdeling werd niet per gebouw Er was geen periodieke opvolging, geen gemaakt, maar overkoepelend voor archief om op terug te vallen. Daardoor alle infrastructuur en volgens thema. was er ook bij defecten geen duidelijk- Dit is logischer aangezien bijvoorbeeld heid over wat er in het verleden al was onderhoudscontracten dikwijls over gebeurd. Er was schade aan de infra- verschillende gebouwen lopen. Er worstructuur als gevolg van slecht onderhoud van materialen. Dat Het beheersplan werkt niet per stimuleerde de sportdienst om het gebouw, maar volgens thema beter te doen en beter op te volgen: dit vormde de aanzet tot de den codes gebruikt per gebouw zodat opmaak van een beheersplan. men wel weet over welke infrastrucWat wil de sportdienst van tuur het gaat. Volgende thema’s vorStekene? men de tabbladen in het Excelbestand (zie volgende pagina): Men wilde een transparant opvolg- • meubilair en inrichting; systeem voor sportinfrastructuur met • schoonmaak; drie doelen: informeren en opvolgen; • sportmateriaal; preventie van schade aan de sportvloer • technieken (wordt nu meer door de en materiaal; en veiligheid voor de dienst Gebouwen opgenomen); gebruikers garanderen. • veiligheid; Wat het beheersplan van Stekene niet • openlucht (enkel keuring schuttersmoest zijn, was een archief voor grote wippen). infrastructuurdossiers, een handleiding ‘hoe veilig omgaan met sport- Waar wil de sportdienst naartoe? toestellen’, een opsomming van EN- en andere normen voor de aankoop van Het doel is een systeem dat overal nieuwe producten, een procedure- raadpleegbaar is, en dus ook via interhandboek, de opvolging van nutsvoor- net in de verschillende accommodaties, wat nu nog niet het geval is. zieningenverbruik. Het systeem moet omvatten: Hoe ziet het beheersplan eruit? • automatische meldingen van opdrachten van terugkerende Op de gemeentelijke server werd een opdrachten in de mailbox; mappenstructuur uitgewerkt met alle • informatiefiches, documenten en relevante documenten, namelijk de formulieren op maat; documenten die de sportdienst regel- • een computerprogramma op maat.

86

De preventieadviseur van de stad Genk In veel steden en gemeenten wordt een preventieadviseur aangesteld om de veiligheid van gemeentelijke aangelegenheden in de gaten te houden. Aan het woord is Bart Geusens, preventieadviseur van de Stad Genk. De hoofdtaak van de preventieadviseur is instaan voor de veiligheid. Een eerste stap om dit te kunnen realiseren, is samenwerken met andere diensten en de betrokkenheid van andere medewerkers binnen de stad verhogen. Voor sport gaat het hier dan om betrokkenheid van de sportdienst met in het bijzonder de directeur Sport, maar zeker ook de beheerders (sporthal, zwembad, technisch). Ook samenwerking met de externe beheerder (de firma die instaat voor alle onderhoudscontracten binnen de stad Genk), leveranciers, brandweer … is belangrijk. Kortom, communiceren met alle partijen is de boodschap. Het overleg met de sportdienst beperkt zich niet louter tot brand- en evacuatiebesprekingen, maar gaat ook over veiligheid en welzijn in het algemeen. De werkomstandigheden van het personeel: wat zijn aandachtspunten voor administratie, techniekers, redders, zaaltoezichters? Ook wijzigingen aan procedures en situaties, bestaande installaties, verbouwingen, nieuwbouw, keuringen komen aan bod. Een maandelijks overleg met de externe technisch beheerder blijkt noodzakelijk om technische problemen en veiligheidsproblemen in de sportinfrastructuur te doorlopen.

CO N G R E S IN W OOR D

K EUZ ESESSIES

Kern van het beheersplan sportinfrastructuur in Stekene 1. Meubilair en inrichting

1. Inventaris los en vast meubilair (per gebouw) 2. Actuele grondplannen (per gebouw)

1. 2. 3. 4. 5. 6.

2. Schoonmaak

1x per jaar interne update

Huurcontracten binnenmatten en mops 26x per jaar door externe firma Onderhoudscontract ramen 2x per jaar door externe firma Onderhoudscontract schrobzuigmachines 1x per jaar door externe firma Onderhoudsovereenkomst schoonmaak gebouwen wekelijks door externe firma Informatiefiches onderhoudsproducten Handleidingen en technische fiches schrobzuigmachines

1. Inventaris klein sportmateriaal 4x per jaar interne controle Omvat: natellen, verwijderen verouderd materiaal, markeren en aankoop nieuw materiaal 2. Controle groot en vast sportmateriaal 6x per jaar interne controle Omvat: uitvoeren herstellingen, nieuwe stukken bestellen, op te volgen onderhoudscontract… 3. Onderhoudscontracten sportmateriaal 1x per jaar onderhoud sportmateriaal 2x per jaar onderhoud turnmateriaal

3. Sportmateriaal

A. Elektriciteit

1. Data en telefonie

Informatiefiches

2. Stopcontacten

Technisch schema per gebouw

3. Veiligheidstechnieken: Onderhoudscontract gasdetectie en brandalarm 1x per jaar door externe firma 4. Verlichting • Technisch schema + armatuurfiche per gebouw • Opvolging vervanging lampen € per 5 jaar • Lichtmetingen € per 2,5 jaar

4. Technieken B. Luchtbehandeling

C. Sanitair en verwarming

1. Airco - Onderhoudscontract airco - Handleiding toestel

2. Ventilatie - Onderhoudscontract blazers per 2 jaar - Uitkuisen/vernieuwen filters 1x per jaar • • • • •

• • • •

5. Veiligheid

Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer

N° 229

1x per jaar

Technische schema’s sanitair en verwarming per gebouw Handleiding sturing stookinstallaties Handleiding verwarming per gebouw Onderhoudscontract stookinstallaties jaarcontract sanitair en verwarming Controleverslagen legionella 1x per jaar

Brandweerverslag per gebouw Evacuatieplannen per gebouw Opvolging brandoefeningen Onderhoudscontract brandblusapparaten en brandhaspels

Elke 5 jaar 1x per jaar 1x per jaar

87

CO N G R E S IN W OOR D

K EUZ ESESSIES

Verantwoordelijkheden Via het Koninklijk Besluit van 27 maart 1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk heeft het gemeentebestuur de verplichting om ook effectieve controle uit te oefenen op de arbeidsmiddelen, de collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen en de gebruikte stoffen en preparaten, teneinde onregelmatigheden vast te stellen en maatregelen te nemen. Ook de verantwoordelijkheden van de preventieadviseur zijn vastgelegd in een Koninklijk Besluit (KB van 27 maart 1998 betreffende de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk). Zijn opdracht bestaat erin om de werkgever, de leden van de hiërarchische lijn en de werknemers bij te staan in de uitwerking, programmatie, uitvoering en evaluatie van het beleid bepaald door het dynamisch risicobeheersingssysteem bedoeld in het KB van 27 maart 1998 (zie boven). In het kader van het dynamisch risicobeheerssysteem is het de taak van de preventieadviseur om een globaal preventieplan op te stellen en dit te verfijnen in een jaaractieplan. Als je dat te theoretisch doet, werk je met veel te lange lijsten. De kunst is om uit het globaal preventieplan een jaaractieplan te destilleren dat haalbaar is. Zet een tiental items op een rij met een periode en duid een verantwoordelijke aan. Aanpak in Genk De twee belangrijkste lijsten die in Genk worden gebruikt zijn de lijst met actiepunten veiligheid en welzijn en een lijst van keuringen met opmerkingen. Actielijst Deze lijst wordt opgesteld aan de hand van opmerkingen naar aanleiding van: • nazicht of keuringen als ‘goede huisvader’; • rondgangen (met bijvoorbeeld de arbeidsgeneesheer); • opmerkingen van derden (opmerkingen van buitenstaanders zijn soms een echte meerwaarde);

figuur 1: Voorbeeld van een actielijst

• gewijzigde wetgeving; • arbeidsongevallen; • inspectie; •… Het is daarbij belangrijk om per actie de uitvoerder en de deadline vast te leggen (figuur 1). Evalueer deze lijst op regelmatige tijdstippen. Lijst van keuringen Eerst en vooral moet je de keuringen in kaart brengen via een lastenboek: • verplichte keuringen door EDTC;1 • niet verplicht door EDTC: bevoegd persoon (ladders - stellingen); • controles door interne technisch beheerder sportcentrum of door dienst Gebouwen. Uiteraard moet je ook een systeem maken voor het opvolgen van keuringen, en de bijhorende opmerkingen. Hiervoor moet de preventieadviseur in principe de keuringsverslagen (en facturen) controleren, maar indien hij het niet doet, ligt die taak wel bij de verantwoordelijke van het centrum. Welke stappen neem je? • Neem verslagen met inbreuken en/of opmerkingen op in lijst. • Stuur het verslag door naar de betrokken dienst en de dienst verantwoordelijk voor de uitvoering. • Stel via extranet de verslagen van EDTC ter beschikking. • De wachttijd voor verslagen is soms een probleem (zeker voor driemaandelijkse keuringen).

Ook hier is het belangrijk om de uitvoerder en de deadline vast te leggen, en op regelmatige tijdstippen een evaluatie te voorzien. Eventueel moet je een herkeuring voorzien. In Genk hanteert men een kleurencode voor het markeren van periodiek gekeurde materialen aan de hand van gekleurde strips (figuur 2). Dit dient ter communicatie naar de gebruikers, maar zeker ook intern voor de medewerkers. Hoe volg je op? Keuringen uit te voeren door externe beheerder (in dit geval Cofely) volg je op door: • maandverslagen ter beschikking laten stellen door de technisch beheerder; • lijsten op te vragen met op te volgen keuringen en stand van zaken; • keuringsverslagen op te vragen naar aanleiding van bijvoorbeeld een inspectie.

figuur 2: Kleurcodes periodieke keuringen

1 EDTC: Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats

Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer

N° 229

89

C O NG R E S I N W O OR D K EUZ ESESSIES

Voorbeelden van keuringen die Cofely uitvoert in het sportcentrum: liften, wanden sporthal, elektriciteit, gasketels … Keuringen in andere accommodaties, bijvoorbeeld een sporthal in een school of andere locatie, worden dan uitgevoerd door de school, met: • opvolging als ‘goede huisvader’; • een zaaltoezichter die iedere dag een verslag opmaakt en eventuele gebreken meldt, bv. welke sportploeg was er, wat is er aan de hand … (ook in niet-gemeentelijke infrastructuur).

• In Genk zijn er een vijftigtal EHBOkoffers in omloop, in beheer per dienst. Als materialen gebruikt worden, moet de dienst ze zelf aanvullen via een centraal magazijn. Jaarlijks worden alle koffers ter controle en/of aanvulling naar het magazijn gebracht. Bij externe accommodaties wordt ook een EHBO-koffer ter beschikking gesteld, in beheer bij de zaaltoezichter (altijd aanwezig). Ook hier wordt aangevuld na verbruik (op aangeven van de zaaltoezichter) en is er een jaarlijkse controle/aanvulling door Covarmed.

Gezond verstand Aandachtspunten bij nieuwbouw Gekeurd wil niet zeggen ‘in orde tot de volgende keuring’. Gezond verstand en aandacht voor de omgeving is minstens even belangrijk. Wat kan je zelf doen? Loop eens door de accommodatie met een andere bril. Niet vanuit het idee ‘waar zijn mijn kinderen’, maar met een blik op de brandveiligheid met volgende aandachtspunten: • Brandblussers: zijn ze nog aanwezig? Is de verzegeling nog intact? Controleer de sticker van de laatste keuring. • Brandhaspels: zijn ze goed opgerold? Rol ze af en controleer op lekken. Werkt de spuitlans, kan hij afgerold worden? • Controleer ook nieuwe toestellen. • Controleer evacuatiewegen en nooduitgangen. • Brandcentrale: test de correcte werking! Als de beheerder verwittigd wordt met een automatische SMS of telefonische boodschap, hoe weet je dan zeker of hij op de hoogte is? • Sprinklerinstallatie: volg eens een wekelijkse test op. • Procedures: stel actiekaarten op. Wat te doen bij brand, verdrinking …? • Controleer noodverlichting, noodaggregaat … Voer een test uit samen met een technieker, technisch beheerder, preventieadviseur … • Opslag gevaarlijke producten: maak een inventaris, zorg dat er veiligheidsinstructiekaarten zijn, zorg voor degelijke en correcte opslag. • EHBO: zorg dat er procedures zijn omtrent het gebruik van EHBOmateriaal.

90

Het is belangrijk om een aantal aandachtspunten mee op te volgen in de planningsfase. • Welzijn personeelsleden: is er voldoende ruimte? Zijn er ergonomische stoelen en beeldschermwerkers, is er voldoende verlichting en verluchting? • Zijn de sanitaire voorzieningen volgens de wetgeving? • Zet de te keuren materialen/installaties met opmerkingen in een lastenboek. - Vraag altijd de prijs inclusief keuring met als voorwaarde een blanco keuringsrapport. - Laat deze keuring uitvoeren door de vaste keurder van de stad/ gemeente. • Stel een deurenlijst op: - Zijn de branddeuren zelfsluitend bij brand? - Welke deuren moeten overdag in open stand geblokkeerd worden? - Maak een sleutelplan: welke deuren zijn toegankelijk met sleutel, badge of ander systeem? • In functie van de brandveiligheid: denk aan automatische sturing van deuren, plaatsing van liften en gaskleppen … In Genk is er een goede wisselwerking tussen de sportdienst en de preventieadviseur. Voor de diensten die hier alleen maar van kunnen dromen en het gevoel hebben er alleen voor staan, kan het bovenstaande hen toch al op weg helpen.

Veiligheid op BMXterreinen In Vlaanderen kreeg BMX sinds 2003 een serieuze boost. Wielerbond Vlaanderen en ISB krijgen meer een meer vragen van gemeenten, ook en vooral over hoe je de aanleg van een BMX-terrein aanpakt. Daarom is het belangrijk om BMX te situeren. Welke disciplines zijn er en hoe kan je er als gemeente best mee omgaan? Er zijn twee grote groepen binnen BMX: Freestyle en Cross. Freestyle is meestal geen georganiseerde sport. Er is geen vast parcours voor nodig en het ontstaat meestal vanuit een vriendengroepje. Daartegenover staat Cross met een vast parcours, voor zowel competitie als recreatie. Freestyle Street, Flatland, Vert, Virt, Park en Dirt zijn allemaal vormen van BMX die vallen onder het Freestyle BMX’en. Voor Street en Flatland is geen specifieke accommodatie nodig, voor de andere vormen wel. Aangezien het om gevaarlijke disciplines gaat, is het noodzakelijk om het domein te omheinen, anders gebeuren er zeker ongevallen. De vraag van gemeenten stijgt vooral omtrent de aanleg van dirtparcours. Dirt omvat een startberg met een aaneenschakeling van bergen. Heel extreem, heel mooi om te zien, maar ook heel gevaarlijk. Hier bestaan ook vandaag geen reglementen of richtlijnen voor. Toch lijkt het aangewezen dat ook bij de aanleg hiervan rekening wordt gehouden met de verder gegeven tips.

BMX Freestyle • de ‘speeltuin’; • variatie in parcours of zelfs geen specifiek parcours nodig; • georganiseerde sport? BMX Cross • competitie en recreatie; • vast parcours met eigen invulling, regelgeving m.b.t. veiligheid/afstand; • clubwerking.

CO N G R E S IN W OOR D

K EUZ ESESSIES

© carlbob via Flickr

Freestyle BMX’en in een skatepark

BMX Cross

Het olympisch BMX-parcours in Londen

• De gemeente is pas aansprakelijk als men kan aantonen dat de gemeente De kernwerking van de sportfederatie een fout heeft gemaakt. Maak dus gaat om Cross met een parcours van een risicoanalyse op waaruit blijkt vier rijen, met eigen invulling. Als een dat werd nagedacht over de veigemeente infrastructuur wil uitbouwen, ligheid van het parcours, bijvoordan is het aan te raden om contact op te beeld uitrijzones, geen toegang voor nemen met de federatie. Reglementen wagens mogelijk, begeleiding, afsluigeven aan hoe ting terrein … een circuit De verzekemoet opgering zal hier Vertrek vanuit de vraag van de bouwd worrekening mee BMX’ers zelf. Starten zonder den, waar je houden als er betrokkenheid heeft geen zin op moet letten. zich iets voorDit parcours doet. wordt ook gekeurd, met enkele elemen- • Plaats een informatiebord met een ten op vlak van veiligheid. Hier ontstaat aantal aanwijzingen: het dragen van dan ook logischerwijs een clubwerking beschermingsmiddelen verplichten zodat er een bepaald beheer mogelijk is. of aanbevelen, de normen van BMX vermelden … Tips voor een BMX-circuit • Laat zelfgemaakte constructies altijd afbreken. Eender welk parcours op Aanleg parcours openbaar domein (op grond van • Als de vraag komt vanuit de BMX’ers de gemeente) waar gevaarlijke losse zelf, dan kan de gemeente wel inielementen worden omgebouwd tot tiatief nemen. Er moet een passie een parcours vormen een risico. Als zijn vanuit een aantal trekkers. Het hier iets gebeurt, dan kan de verheeft geen zin om te starten zonder zekering inbreuk op de algemene betrokkenheid. zorgvuldigheidsplicht inroepen en de • Betrek de federatie in het uitbouwen gemeente aansprakelijk stellen. Het van een parcours, vanaf de plangaat immers om openbaar domein, ningsfase (vooral voor BMX Cross, eigendom van de stad. De stad weet maar ook voor de andere parcours). er in dat geval van en grijpt niet • Voorzie in het budget de kostprijs in. Als er iets gebeurt, komt men voor een omheining. altijd terecht bij de eigenaar van het domein. We verwijzen hier ook naar Uitbating en beheer het KB Speelterreinen: ‘Alles wat zelf • Zorg dat er een clubwerking is. Dit gemaakt is, moet afgebroken worzorgt automatisch voor ervaren den’, waar het vooral gericht is op begeleiders, wat het risico beperkt zelfgemaakte constructies van jeugdhoudt. Maak afspraken omtrent uitbewegingen. Dezelfde denkwijze kan bating, openingsuren en veiligheid. je ook hier toepassen.

Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer

N° 229

• De bovenstaande tips worden gegeven vanuit het idee dat je een dienst moet aanbieden als een goede huisvader (Kaderwet 1994 - veiligheid van producten en diensten). Aanleg BMX-parcours • Lengte: +- 350 m • Oppervlakte: vier lijnen van 6 meter breed, plus veiligheidszones tussenin • Raming kostprijs: van € 100.000 tot € 250.000, afhankelijk van wat je errond wil bouwen • De federatie werkt mee om het parcours te ondersteunen, maar subsidies zijn er niet. BMX staat bovenaan het lijstje van ontbrekende wielerinfrastructuur (gezien de groei van de laatste jaren). Wil je een kijkje nemen bij anderen? Huidige BMX-terreinen vind je in Aarschot, Keerbergen, Peer, Zolder, Ranst, Massenhoven, Wilrijk, Dessel, Ravels, Gent en Oostende.  Keuzesessie ‘Veilig beheren van sportinfrastructuur’  Helena Van Remoortel sportfunctionaris Stekene  Bart Geusens preventieadviseur stad Genk  Peter Verhoeven Wielerbond Vlaanderen  Marc Vlogaert (moderator) diensthoofd Sport Bornem  Lien Van Belle stafmedewerker ISB  Trefwoorden: ISB-Congres, sportinfrastructuren, beheer en exploitatie, veiligheid, BMX, BMX-pistes

91