veerkracht Welkom in de wereld waar tegenslag een kracht wordt • eenmalig digitaal magazine • 2015
1
inhoud
Voorwoord
Schrijfster Nora de Ruyter
Aan de lezer,
‘Omarm wie je bent, volg je hart en wees aardig voor de caissière in de supermarkt’
4 8
Awareness Tour
Rondje Nederland voor eerlijke beeldvorming
Johnny de Mol
‘Ik wil mij hard maken voor het doorbreken van het taboe’
Chester Navarro
‘Schaam je niet voor wie je bent en voor wat je hebt gedaan in je psychose’
Broodnodige variatie
‘Schizofrene of psychiatrische figuren bestaan niet’
Kunst van Nina Makaske ‘Deze hand staat voor kracht’
10 13 16 18
Vijf mythes over psychische aandoeningen
Gewelddadige criminelen met een trauma
20
Colofon Dit magazine is een uitgave van het Veerkrachtfabriek collectief (www.veerkrachtfabriek.nl) Hoofdredactie Eindredactie Redactie Medewerking Portretfotografie Visagiste Cartoons Vormgeving Taalredactie Productieleidin:
Het idee waarmee we aan dit magazine begonnen zijn, is: vier je kwetsbaarheden, want zo lukte het ons de kracht te hervinden. We laten in woord en beeld zien dat tegenslagen, zoals psychische kwetsbaarheden, kleur kunnen geven aan je persoonlijkheid. Wij hopen u, de lezer, nieuwsgierig te maken naar meer. Zodat u na het lezen om u heen kijkt en mensen in uw directe omgeving bevraagt over hun veerkracht. Jonge mensen met psychische problemen strooien niet graag met hun eigen medische diagnoses, maar vertellen wel graag over de veerkracht die zij konden laten zien. Want daaruit kan iets moois groeien! In de portretten op de website www.veerkrachtfabriek.nl vertellen we hoe ons leven en daarmee ook onze kwetsbaarheid ons gevormd heeft. Hoe we vanuit de acceptatie de veerkracht hebben gevonden om weer baas te worden over ons eigen leven. Een moeilijke fase, waarna we verrijkt zijn met de ervaringen die we opgedaan hebben. Die ervaringen willen wij niet wegstoppen omdat er een maatschappelijk stigma op psychiatrische kwetsbaarheden bestaat. We maken er een magazine van! Ook willen wij een modern beeld neerzetten van hoe het eraan toegaat in de psychiatrie. Niet een beeld van elektroshocktherapie en andere horrorverhalen die je vaak in films ziet, maar van mensen van vlees en bloed. Mensen die er verstand van hebben en weten dat bepaalde psychische kwetsbaarheden je (tijdelijk) in de weg kunnen zitten. We willen laten zien dat psychiatrie vooral bestaat uit overleggen met een psychiater of psycholoog over hoe, met medicijnen en therapie, verder richting herstel. Het was voor ons zeker geen eindpunt, de psychiatrie, maar een belangrijke periode die ons gemaakt heeft tot wie we nu zijn. En daar zijn we trots op. Wij wensen u veel leesplezier, Koen Baas, hoofdredacteur
Koen Baas Jerry Allon Anne Evers, Chester Navarro, Julia Harteveld en Marinke Stassen. Fuse Communication (interview Johnny De Mol) Nathalie Hennis Chantelle Pitt (www.chantellepitt.com) Danibal Puck Grafisch Ontwerp (www.puckpuckpuck.com) Kim Nelissen (www.kimtikt.nl) Maarten Muis, Adstructie (www.adstructie.nl)
Dit magazine is mede mogelijk gemaakt door steun van Samen Sterk Zonder Stigma, Vereniging Anoiksis, VMDB en Campagne Doe Eens Goed Gek
2
3
interview Anne Evers
Schrijfster
Nora de Ruyter over seks, intimiteit en de caissière van de supermarkt
Nora de Ruyter (1983) is schrijfster. Zij studeerde journalistiek in Utrecht. Haar profiel vind je op www.veerkrachtfabriek.nl en haar blogs, korte verhalen en meer informatie vind je op www.noraderuyter.nl. Vorig jaar publiceerde zij haar semi-autobiografische debuutroman Verborgen Gezichten bij Uitgeverij Aspekt, waarin Nora zelfbeschadiging en de borderline persoonlijkheidsstoornis aankaart. Naast schrijven houdt Nora van honden en reizen. Ze is net terug van een reis van zes maanden door Canada ter inspiratie voor haar volgende roman, waaraan ze momenteel hard werkt. In haar nieuwe boek wordt hoofdpersoon Mia (31) uitgedaagd gewoonten los te laten en zichzelf en de wereld waarin ze leeft te onderzoeken. ‘Ik kijk haar geërgerd aan, maar mijn woede ebt snel weg. Julia is lastig, maar zo betoverend mooi. Als ze opnieuw haar lippen van elkaar haalt om iets te zeggen, loop ik naar haar toe en snoer ik haar de mond door haar intens te zoenen. Ze kust me terug. Ik ga dichterbij zitten en woel met mijn handen door haar blonde haar. Ik laat mijn hand via haar hals naar beneden zakken en vouw mijn hand om haar rechterborst. Ik trek Julia’s shirt over haar hoofd en zoen haar mondhoekjes en hals. Maar in mijn hoofd blijft de film zich afspelen waarin Julia door mijn fotoboek bladert. Het maakt me boos. Te boos. Ik zucht gefrustreerd en trek me terug.’ ‘Godverdomme,’ zeg ik. ‘Wat is er?’ Ik kijk haar aan en sta op. ‘Niets. Maar ik kan dit nu niet.’ ‘Komt het omdat ik naar je foto’s vroeg?’ ‘Houd op over mijn foto’s!’ ‘We hoeven niet te vrijen. We kunnen ook praten,’ zegt ze. ‘Praten?’ ‘Ja, over jou.’ Dat doet de deur dicht. Agressieve intimiteit in Verborgen Gezichten ‘Een fragment uit mijn roman Verborgen Gezichten. Christine, de hoofdpersoon, zoekt liefde, maar is tegelijk kwaad. Haar seksleven is een combinatie van wanhoop, een zoektocht naar intimiteit, en agressie. Schrijf ik graag over seks en intimiteit? Ja en nee. Ja, omdat intimiteit veel over een persoon zegt. Hoe zeer kan iemand zich binden en hoe doet hij of zij dat? En wat doet het met hem of haar? Intimiteit en seks geeft veel weg over hoe we in het leven staan en is voor de beschrijving van een karakter erg interessant. Maar tegelijkertijd roept het bij mij wat weerstand op. Ik til persoonlijk niet zo zwaar aan romantische relaties en vind dat soms lastig in een maatschappij die daar erg veel waarde aan hecht. Zoeken naar één persoon waar je je hele leven mee samen blijft, dat is nogal wat. En, als je het mij vraagt ook iets te veel gevraagd. Daarom zal ik niet snel een groot, romantisch liefdesverhaal schrijven. Sterker nog, de liefdesrelaties in mijn verhalen lopen meestal in de soep!’ 4
5
6
Seksuele troost versus vrijheid ‘Het kan mooi zijn, als je iemand hebt waar je troost en liefde kan vinden, maar dat is dan vooral mijn ratio die dat vindt. Ik ben er zelf weinig mee bezig. Voor mij is vrijheid veel belangrijker, en de liefde in het algemeen: voor de natuur, voor alle mensen. Ik reis graag - en geef liever elk persoon die ik tegen kom een beetje liefde - dan één persoon heel veel. Spread the love! Intimiteit koppel ik dan ook vooral aan vriendschappen; dingen delen, eerlijk zijn. Maar intimiteit in een romantische relatie doet me niet zo veel. Natuurlijk, af en toe een knuffel is fijn, maar die krijg ik ook van mijn moeder! Seks had ik vroeger veel, nu kies ik er voor het niet te doen. Niet omdat ik het afkeur, of preuts ben, maar omdat het zo veel rommel oplevert, letterlijk en figuurlijk. Op dit moment steek ik mijn energie liever in wat anders. Ik werk aan een nieuwe roman over het durven loslaten van oude gewoonten en patronen en het opnieuw ontdekken/ onderzoeken van jezelf.
Seks is niet altijd verbonden aan liefde ‘Vroeger was ik op zoek naar goedkeuring. Van iedereen. Mannen en vrouwen. Ik dacht dat aantrekkelijk zijn, seks, een middel was om liefde of goedkeuring te vinden. Als men me leuk en aantrekkelijk vond, dan voelde ik me beter over mezelf. Nu is dat niet meer zo. Ik maak me minder druk om wat men van me denkt. Toch heb ik geen spijt van die periode, want ik kan mezelf in ieder geval niet kwalijk nemen dat ik te weinig heb geëxperimenteerd. Seks is volgens mij niet altijd verbonden aan de liefde. Intimiteit wel, hoewel dat afhangt van wat je onder die woorden verstaat. Voor mij is intimiteit naast fysieke nabijheid ook een emotionele verbintenis, en die kun je niet hebben zonder een bepaald vertrouwen. Seks kan gewoon seks zijn, zonder dat je daar iets bij voelt. In mijn beleving, althans.’
Borderline, hypomanie en vulkanische uitspattingen ‘Mijn hele leven -van kinds af aan- kamp ik al met depressies. Het is dan ook moeilijk om aan te geven of de uiting van mijn psychische kwetsbaarheid mijn beleving van seks en intimiteit heeft veranderd. Wel heb ik seks een tijd als uitlaadklep gebruikt, vooral toen mijn borderline op zijn hoogtepunt was. Als ik (hypo)manisch was door de bipolaire stoornis deed ik ook veel meer aan seks. Dat weerspiegelt zich ook voor een deel in mijn boek. Maar vooral de ‘borderline seks’ ging over in andere uitlaadkleppen zoals alcohol en snijden, die overigens net zo, of nog destructiever waren. Toen ik antidepressiva slikte, merkte ik veranderingen in mijn seks drive. Maar tijdens het slikken van de medicatie stond seks sowieso niet erg hoog op mijn prioriteitenlijstje. Het verminderen van mijn zin in vrijen, maakte dan ook niet zoveel uit. Ik denk dat het heel persoonlijk is hoe je seks en intimiteit beleeft. Er is niet echt een label op te plakken. Sommige psychische kwetsbaarheden (zoals borderline en de bipolaire stoornis) hebben seksuele uitspattingen als mogelijk kenmerk, zoals ik zelf aan den lijve heb ondervonden. Maar dat is maar een klein onderdeel van het seks/intimiteitspectrum. Iemand die seksueel misbruikt is, kijkt, denk ik, anders tegen seks aan dan iemand zonder misbruikverleden. En iemand die niets traumatisch heeft beleefd en/of geen gediagnosticeerde psychische kwetsbaarheid heeft, heeft ook een eigen verhaal, opvoeding, mening enzovoorts. Het beleven van intimiteit en/of seks is niet in een hokje te stoppen.’
Interview: Anne Evers
Wens: een tolerant, lief hart voor allen ‘In de huidige maatschappij zou best iets minder de nadruk mogen liggen op De Ware. Mensen pijnigen zich onnodig op zoek naar hun grote liefde. Verder wens ik dat wij in plaats van ons te focussen op een select groepje mensen in ons leven, proberen om lief te zijn tegen iedereen. Iedereen kan zich wat toleranter opstellen. Niet iedereen hoeft je beste vriend te zijn, maar iets minder veroordelend gedrag in deze wereld zou geen kwaad kunnen. Dus: omarm wie je bent, volg je hart, en wees aardig voor de caissière in de supermarkt.’
7
awareness tour Samen sterk voor eerlijke beeldvorming
Marcel
Tofik
Vanaf november 2014 tot nu organiseert de Veerkrachtfabriek een Awareness Tour, om bewustwording te creëren over psychische kwetsbaarheden. We hebben een bezoek gebracht aan Hogeschool Leiden, Politieacademie, Universiteit Utrecht, Psychosecongres Phrenos, Gregorius college Utrecht, ROC Twente, ROC Amsterdam, ROC Nijmegen, Ixta Noa. VIP Team Bavo Europoort, Kwartiermakersfestival Arnhem en velen plekken volgen nog. Team awareness-tour: Jerry, Marinke, Emmy, Bart, Birsen, Bram-Sieben, Debora, Eefje, Erik, Jomar, Joyce, Kornelis Jan, Marcel, Marisa, Michiel, Mieke, Nancy, Rachel, Renske, Jitte, Tenicia, Tofik
oyce en Tofik, Emmy, J
Marissa
Renske en Debora
h
Tenicia
8
9
interview Elise Hagedoorn Foto: Sacha Esmail
Johnny de Mol Waarom heb je meegedaan aan de Doe Eens Goed Gek campagne? ‘In mijn naaste omgeving heb ik twee keer van dichtbij meegemaakt dat iemand een psychose kreeg: een familielid en een van mijn beste vrienden. De ellende en rompslomp die het voor de persoon in kwestie en de naaste omgeving met zich meegbrengt is immens. Het heeft mij erg geraakt en vooral aan het denken gezet. Met mijn familielid is het gelukkig goed gekomen. Zij is er op eigen kracht bovenop gekomen en praat er nu ook openlijk over. Aan de andere kant is het met mijn beste vriend heel anders afgelopen. Hij schuift die hele periode liever onder het tapijt. Zo zie je maar weer dat iedereen anders met situaties omgaat.’ ‘Doordat ik het van dichtbij heb meegemaakt, heeft dit mij getriggerd om er meer mee te doen. In de vorm van de Doe Eens Goed Gek campagne, maar ook met een programma. Peter van der Vorst en ik zijn in gesprek om te kijken of we over dit onderwerp een programma kunnen maken. Ik wil mij hard maken voor het het doorbreken van het taboe dat nog steeds rust op psychoses. Psychische ziektes worden helaas nog steeds anders benaderd dan lichamelijke ziektes. Als jij je been breekt staat iedereen voor je klaar en heeft je werkgever vaak begrip voor de situatie, maar als je een psychose krijgt vinden veel mensen het eng en voert schaamte vaak de boventoon. Helaas staat iedereen dan niet direct aan je bed om je te verzorgen. Hopelijk biedt deze campagne, en mogelijk het nieuwe programma, mensen andere perspectieven.’ Hoe zijn de reacties tot nu toe? ‘Er zijn veel positieve reacties gekomen na de lancering van de Doe Eens Goed Gek campagne. Er werd vooral gezegd dat wij met z’n allen meer over dit onderwerp moeten spreken. Helaas is dit een kleine groep die er zo over denkt, want er is nog steeds een grote groep mensen die snel een oordeel klaar heeft. Een oordeel is snel gevormd, vooral als je niet precies weet hoe de vork in de steel zit. Dat vind ik erg jammer. Ik hoop dat deze campagne bijdraagt aan een positievere beeldvorming. Ik ben blij dat ik hier een bijdrage aan kan leveren. Het beeld dat het overgrote deel van de Nederlandse bevolking heeft, klopt vaak niet. Het is namelijk zo dat iedereen een bepaalde psychosegevoeligheid in zich heeft. Alleen komt het bij de een er uit en bij de ander niet. Er is nog zo veel onbekend terrein op dit gebied. Er moet echt meer aandacht voor komen.’ Waarom vind je het belangrijk met name jongeren te informeren over psychosegevoeligheid? ‘Op jongvolwassen leeftijd, tussen de 14 en 25 jaar, komt vaak de eerste psychose of symptomen daarvan voor.” “Daarnaast bespreken jongeren tegenwoordig veel met elkaar, maar ik heb toch het gevoel dat ze hier niet genoeg over praten. Ze vinden het raar of eng. Het is zonde dat er nog veel onwetendheid is. Wanneer er niet openlijk over gesproken wordt, is er het gevaar dat jongeren die het overkomt, geïsoleerd raken. Dat mag niet gebeuren!’ 10
11
Zet jij je nog op een andere manier in om de bewustwording onder jongeren te vergroten? ‘Ik hoop dat ik met dit onderwerp een grotere doelgroep kan bereiken. Hoe we dit gaan doen, is nog niet helemaal duidelijk. De Doe Eens Goed Gek campagne is natuurlijk kleinschaliger dan een televisieprogramma, maar mijn wens is dat mensen een betere beeldvorming krijgen van psychoses. Het wegnemen van het taboe en stigma is één van de belangrijkste redenen voor mij om meer te doen met dit onderwerp.’ Word je zelf wel eens geconfronteerd met negatieve vooroordelen van anderen? ‘Vroeger was dat wel meer het geval, maar tegenwoordig is dat stukken minder. Ik trek het mij eigenlijk nooit echt aan en leg het makkelijk naast me neer. Vroeger was dat wel eens anders. Geconfronteerd worden met negatieve vooroordelen is nooit leuk en het kost een hoop energie als ik mij daar constant mee bezig moet houden. Ik concentreer mij liever op de mooie en positieve dingen in het leven!’ Heb je nog tips voor jongeren die last hebben van een vooroordeel/ stigma? ‘Mijn tip is om je te focussen op de positieve dingen in het leven. Ik weet dat het makkelijker gezegd is dan gedaan, want het is geen kwestie van het omzetten van een knop. Maar het is toch het proberen waard!’ Hoe kan hun omgeving het beste steun bieden? ‘Steun van de omgeving is erg belangrijk, in elke situatie en in elke vorm. Een luisterend oor of begrip tonen kan iemand al erg op weg helpen.’
Foto ANne, Johnny & Chester: Maarten Muis
Chester Navarro Waarom heb je meegedaan aan de Doe Eens Goed Gek campagne? ‘Ik vind dat er iets gedaan moet worden aan de beeldvorming rondom psychosegevoeligheid. Mijn eigen persoonlijke ervaring met stigma en onbegrip vanwege mijn psychosegevoeligheid was heel ernstig. Vooral in de Antilliaanse gemeenschap zijn psychische ziektes – en vooral het bespreken – taboe. In een speciale kliniek in Nederland heb ik veel lotgenoten ontmoet en gelukkig ook veel vrienden gemaakt. Zij hadden allemaal dezelfde negatieve ervaringen als het ging om psychoses en onbegrip, waardoor het idee bij mij ontstond om hier iets aan te veranderen. Ik wilde graag een betere wereld voor hen creëren zodat zij ook een betere toekomst tegemoet gingen.’ Hoe zijn de reacties tot nu toe? ‘Ik heb voornamelijk positieve reacties van vrienden, familie en kennissen ontvangen. Er waren ook veel mensen in mijn omgeving die verbaasd reageerden omdat zij dit verhaal van mij nog niet kenden. Ik ben blij dat ik mijn verhaal heb gedeeld en het ‘out in the open’ is. Er is nu meer interesse voor mijn persoonlijke verhaal en ook voor mij als persoon. Dat doet mij goed.’ Waarom vind je het belangrijk met name jongeren te informeren over psychosegevoeligheid? ‘Jongeren behoren tot de doelgroep waar een psychose voor het eerst voorkomt. De eerste psychose voor een jongen begint gemiddeld rond 19 jaar, voor een meisje is dit rond haar 24ste. Er zijn ook jongeren die er op een eerdere leeftijd mee te maken krijgen. Deze doelgroep moet juist veel weten over dit onderwerp, omdat zij er mee te maken kunnen krijgen. Dit geldt ook voor hun omgeving. Jongeren die worstelen met een psychose hebben baat bij uitgebreide kennis hierover, omdat dit kan bijdragen aan een snel en voorspoedig herstel. Daarnaast zijn jongeren de toekomst. Als zij nu leren wat de ziekte inhoudt, kunnen zij in de toekomst het leven voor anderen met deze problemen alleen maar beter maken.’ Zet jij je nog op een andere manier in om de bewustwording onder jongeren te vergroten? ‘Ja, ik doe dit met de Veerkrachtfabriek. Dat is een collectief van ervaringsdeskundige, van verschillende ziektedomeinen zoals sociale angst of ADHD, die de heersende beeldvorming willen veranderen. Dit initiatief heb ik in samenwerking met anderen gerealiseerd.’ ‘Het zaadje voor dit idee werd geplant tijdens mijn verblijf in een kliniek. Ik merkte destijds dat het heersende stigma – naast mijn eigen ziekte – één van de grootste problemen was waar ik elke dag tegen moest vechten. Het stigma, het onbegrip en de moeilijkheden waar mensen met psychosegevoeligheid mee te maken krijgen, is een ernstige zaak. Er is niemand die hier nu actief iets aan doet. Ik wil hier een begin mee maken en hoop dat dit verder wordt opgepakt.’
12
13
Word je zelf wel eens geconfronteerd met negatieve vooroordelen van anderen? ‘Ik heb in het verleden veel nare situaties meegemaakt, zelfs met mensen die dichtbij mij stonden. Hierdoor ben ik een tijd lang gaan ‘overcompenseren’ om zo normaal mogelijk over te komen voor mijn omgeving. Uiteindelijk werkte dit averechts. Al deze negatieve situaties wilde ik daarom omzetten in iets positiefs. Zo is de Veerkrachtfabriek geboren.’ Heb je nog tips voor jongeren die last hebbrn van een vooroordeel/ stigma? ‘Mijn beste tip is om je niet te schamen voor wie je bent en wat je hebt gedaan in je psychose. Probeer jouw situatie te begrijpen en hopelijk heeft jouw omgeving hier ook begrip voor. Als jouw naaste omgeving minder begrip heeft voor jouw situatie, zoek dan mensen die hier beter mee kunnen omgaan. Haal daar je kracht uit. Als jij het gevoel hebt dat je er alleen voor staat tijdens jouw ziekte, probeer je dan aan te sluiten bij een patiëntenvereniging of een collectief, zoals de Veerkrachtfabriek. Daar kan je de steun en hulp krijgen waar je naar verlangt.’ Hoe kan hun omgeving het beste steun bieden? ‘Soms heb je het geluk dat je een begripvolle omgeving hebt, maar het komt ook voor dat dit niet het geval is. Je kan je dan eenzaam voelen. Als je wel een sterk vangnet hebt, trek je dan hier aan op. Dit zal jou zeker helpen! Wees duidelijk over je klachten. Vertel hoe jij je voelt, wat je wel en niet kan. Schaam je hier vooral niet voor. Vraag hun ook om onderzoek te doen naar de ziekte en deze te begrijpen. Het helpt wanneer jouw omgeving zich verdiept in het ziektebeeld. Anticiperen is belangrijk. Als zij niet begripvol zijn, ga dan op zoek naar andere mensen die wel begrip hebben voor jouw situatie en jou hier verder mee kunnen helpen.’ www.goedgek.com Tekst: Elise Hagedoorn Foto: Sacha Esmail
14
15
broodnodige variatie Het is 12 november 2009. De dagen van gepieker en nachten zonder slaap zijn niet voor niets geweest, want ineens heb ik het antwoord op alle vragen die al dagen door mijn hoofd racen. Na het duiden van de titels in mijn boekenkast en het overdenken van de nieuwsberichten die via CNN en het NOS journaal tot mij komen, is het me plots helder. De mensheid heeft de aarde afgeleefd, uitgeput, en kaal gemaakt. Er is geen weg meer terug, alle hoop op betere tijden is vervlogen. Daarom hebben de machtigen der aarde besloten om vandaag nog twee enorme atoombommen op de Noord- en Zuidpool te laten vallen, om daarmee overstromingen en aardbevingen te veroorzaken, zodat alles dat leeft in enkele korte momenten zal worden weggevaagd. Ik denk aan een verschrikkelijk familiedrama, maar dan op globaal niveau.” Gelukkig heb ik nooit geprobeerd om op het achtuurjournaal aandacht te vragen voor het onheil dat ik aan zag komen. Want echt, dit gevaar voor de mensheid kreeg ik in de gaten na zeer belangrijke overwegingen en logica in optima forma bovendien. Ik zou zelfs zonder blikken of blozen onder ede verklaard hebben dat wat ik dacht echt waar moest zijn. Uiteindelijk verdwenen mijn waanzinnige gedachten. Helaas bleek de waanzin van mijn psychose –zoals zo’n verwarde staat genoemd wordtslechts het voorprogramma van de ellende die na mijn terugkeer in de realiteit zou volgen. Die ellende beleefde ik in relatieve stilte stilte en eenzaamheid. Dat kon onmogelijk anders, want alleen (gruwelijke door waanzin of wanhoop gedreven) wandaden ontketenen een maatschappelijke discussie over het lot van ernstig rouwende, werkloos rakende, en dus gebroken mannen. Bovendien blijven veel mensen liever uit de buurt van verwarde lieden die in de volksmond “schizofrenen” heten. Heel vreemd is dat natuurlijk niet. Tegenwoordig zijn “enkeltjes” naar inrichtingen in Den Dolder, Ermelo of Wolfheze zeldzaam, maar de tijd dat het de norm was, ligt nog niet heel ver achter ons. Bovendien zien we steeds vaker krantenkoppen over verwarde mensen of psychiatrische patiënten, naar verluid als gevolg van een krimpende geestelijke gezondheidszorg door bezuinigingen.
De werkelijkheid is dus dat, bizar genoeg, een specialistische wetenschap als de Forensische Psychiatrie om een groep van minimaal honderdduizend mensen in Nederland bestempelt als randterroristen. Want echt, minstens honderdduizend mensen in Nederland voldoen aan de scherpe noch heldere (maatschappelijke) definitie van “schizofreen”. Al zou slechts 1% van deze groep jaarlijks “zendtijd eisen”, dan levert dat grofweg drie verstoorde uitzendingen per dag op. Niet bepaald het geval. Vooropgesteld, jij bent niet verdacht, laat staan schuldig. Daarom zou je haast wel gek zijn om je aan te sluiten bij de Veerkrachtfabriek, een platform dat is opgezet door mensen die volgens professoren bekeken moeten worden als verdachte pakketjes. Bovendien wil je natuurlijk niet worden aangetroffen in de hoek gezien waar volgens een groot deel van de samenleving meer persoonlijkheden dan lichamen ronddwalen. Maar toch heeft een behoorlijk aantal mensen het aangedurfd. Ruim twintig mensen zijn door het land getrokken om over hun persoonlijke kracht en kwetsbaarheid te vertellen. Tegen de vijftig mensen hebben hun verhaal gedeeld op de website van de Veerkrachtfabriek. En enkele honderden mensen op hebben op Twitter en Facebook hun steun voor de Veerkrachtfabriek uitgesproken. De verscheidenheid van individuen binnen de Veerkrachtfabriek laat zien dat “schizofrene” - of ruimer genomen-, “psychiatrische” figuren niet bestaan. Nee, wat de mensen van de Veerkrachtfabriek gemeen hebben met elkaar en met ieder ander op deze aardbol, is dat ze beschikken over een veerkrachtig vermogen waardoor ze de toekomst optimistischer kunnen bekijken. Ondanks de gebeurtenissen waar het verleden ons mee op kan zadelen. Door de openbaarheid en het eeuwige van het digitale zullen de verhalen en creatieve vermogens van de leden van de Veerkrachtfabriek de broodnodige variatie verschaffen. Dit om te voorkomen dat unieke mensen worden vermalen tot de bedorven eenheidsworst waardoor ze soms in de container terechtkomen. Jerry Allon
Maar wat is dan het advies van gezaghebbende experts? Het is een hoogleraar Forensische Psychiatrie (de wetenschap die zich richt op criminaliteit gepleegd door mensen die psychische moeilijkheden hebben) die zegt dat “…we allemaal extra alert moeten zijn. Net zoals we letten op verdachte pakketjes op het station”.
16
17
Kunst Nina Makaske
Nina Makaske is geboren in 1996 in Amsterdam. Zij studeert aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Zij woont in Amsterdam. Haar werk kenmerkt zich door warme kleuren en figuratieve beelden. ‘De hand, staat onder andere voor bescherming. Er zijn vele spreekwoorden zoals ‘het naar de hand zetten van’. Deze hand staat voor kracht, het lot in eigen handen nemen, bescherming van jezelf. Deze dingen geven de moed door te gaan en te blijven houden van het leven, jezelf en anderen. ‘
18
19
vijf mythes
over psychische aandoeningen En hoe tv en andere media deze voeden Over het algemeen is de beeldvorming over mensen met een psychische aandoening zeer negatief. Er zijn veel onjuiste, stigmatiserende vooroordelen. Zo wordt vaak gedacht dat mensen met een psychose gewelddadig en gevaarlijk zijn, of dat psychische aandoeningen zeldzaam zijn. Het is moeilijk om deze stigma’s te bestrijden, en vaak zijn mensen zich niet eens bewust van deze ideeën en onderliggende gedachten. Bovendien worden deze vooroordelen ook nog eens bevestigd en gevoed door films en series, en berichtgeving in de media. Wat in de krant staat is waar Wanneer er bijvoorbeeld een delict wordt gepleegd door een persoon met een psychische aandoening, vindt de media het vrijwel altijd nodig om erbij te vermelden dat de dader een psychische aandoening heeft. Zo suggereerden kranten dat Tarik Z, die het NOS-gebouw binnendrong, een psychische stoornis zou hebben als verklaring voor zijn daad. Ook over Tristan van der V, die in 2011 in Alphen aan de Rijn een schietpartij aanrichtte, werd gespeculeerd dat hij psychisch niet in orde was. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden van hoe de media en journalisten (zonder voldoende kennis van psychische aandoeningen) stigmatiserende uitspraken doen over mensen met een psychische aandoening. Of de persoon in kwestie daadwerkelijk een psychische aandoening heeft maakt niet uit. Mensen herinneren het zich als waar, want het staat in de krant. Direct verband klopt niet Krantenberichten laten vaak een direct verband zien tussen het hebben van een psychische aandoening en gewelddadig gedrag, wat het stigma over mensen met een psychische aandoening in stand houdt. Terwijl in werkelijkheid slechts 4% van geweldsdelicten wordt gepleegd door mensen met een gediagnosticeerde psychische aandoening. En meer dan 90% van de mensen met een zware psychische aandoening pleegt nooit een gewelddadig delict. Toch schildert de media mensen met een psychische stoornis vaak als bedreigend af. Negatief zelfbeeld Hiermee maken de media het nog een stukje moeilijker voor mensen met een psychische kwetsbaarheid; naast hun eigen ziekte gaan ze ook nog eens gebukt onder het psychiatrisch stigma, wat grote nadelige gevolgen kan hebben. Veel mensen ervaren het stigma als het ergste aan hun aandoening. Mogelijke gevolgen van stigmatisering zijn - onder andere - dat mensen met een psychische aandoening moeilijker een baan kunnen vinden, sociaal geïsoleerd raken en minder zelfvertrouwen krijgen. Een ander gevolg is zelfstigma, waarbij mensen zelf in de heersende vooroordelen geloven of denken dat anderen vanwege hun psychische aandoening vooroordelen over hen hebben. Dit kan leiden tot het ontwikkelen van een negatief zelfbeeld, angst voor afwijzing, schaamte en geen hulp zoeken. 20
Vijf mythes Het is duidelijk dat stigmatisering bijdraagt aan persoonlijk lijden en kans op herstel vermindert. Tijd om er iets aan te doen dus. Hieronder staan vijf hardnekkige mythes over mensen met een psychische kwetsbaarheid en hoe deze in de media worden gevoed. 1. Mensen met een psychische aandoening zijn onvoorspelbaar, gewelddadig en gevaarlijk Dit idee is waarschijnlijk een van de grootste stigmatiserende onwaarheden over mensen met een psychische aandoening. De meest iconische en indrukwekkende slechteriken uit films hebben een psychische aandoening. In een film is een slechterik met een psychische aandoening namelijk net wat interessanter, enger en gevaarlijker. Want een slechterik die ‘gek’ is, is onvoorspelbaarder en tot veel meer in staat is dan een ‘normale’ slechterik. En dat maakt het personage - en daarmee ook de film - spannender om naar te kijken. Norman Bates Al heel lang worden filmpersonages met een psychische aandoening als moordlustig geportretteerd. In 1960 maakte Alfred Hitchcock een film over seriemoordenaar Norman Bates. In de film wordt hij afgebeeld als schizofreen met een gespleten persoonlijkheid, en en heeft hij een voorkeur voor het vermoorden van vrouwen. En in 1980 kwam the Shining uit, waarin Jack Nickelson een schizofrene man speelt die uiteindelijk zijn gezin probeert te vermoorden. Ook nu nog wordt in veel horrorfilms de seriemoordenaar geportretteerd als iemand met een psychische aandoening. Denk aan Halloween met Michael Myers en Friday the Thirteenth met Jason Voorhees. Maar ook in niet-horrorfilms worden mensen met een psychische aandoening vaak afgebeeld als gewelddadig en potentieel gevaarlijk. Nog niet zo lang geleden kwam Silver Linings Playbook uit, waarin het hoofdpersonage een bipolaire stoornis heeft en meerdere keren geweld gebruikt in de film. Zijn vader heeft OCD, met gewelddadige uitbarstingen. Een ander voorbeeld: in The Dark Knight heeft thé Joker een stel handlangers die een psychische aandoening hebben, en voeren zij criminele taken uit in zijn opdracht. De film suggereert dat the Joker juist mensen met een psychische kwetsbaarheid heeft aangenomen in zijn team, omdat zij vatbaarder zijn voor het gebruiken van geweld en volgzamer (zwakker van geest) zijn. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden waarin een filmpersonage met een psychische aandoening onvoorspelbaar en een gevaar voor zijn omgeving is. Vaker slachtoffer dan dader De link tussen psychische aandoeningen en geweld wordt in films maar al te vaak gelegd. Alsof ‘gekte’ gelijk staat aan gevaar en dat mensen bang
21
moeten zijn voor mensen met een psychische aandoening. Maar er is keer op keer aangetoond dat er geen verband bestaat tussen het hebben van een psychische aandoening en criminaliteit en geweld. Sterker nog, er is aangetoond dat mensen met een psychische aandoening juist eerder slachtoffer van geweld zijn dan mensen zonder een psychische aandoening. Wat overigens wel verband heeft met geweld en criminaliteit, is de uitsluiting en discriminatie van bepaalde groepen. Dit is echter een gevolg van het stigma, en dus niet van het hebben van een psychische aandoening. 2. Liefde overwint psychische aandoeningen Het komt maar al te vaak voor dat een filmpersonage met een psychische aandoening de liefde van zijn leven ontmoet, en hij is weer gezond en wel. Het idee hierachter: liefde heelt alle wonden en neemt psychische klachten weg. Weer in Silver Linings Playbook zien we dat het hoofdpersonage een nieuwe liefde vindt, en aan het einde van de film zijn al zijn psychische klachten verdwenen. Alsof liefde het medicijn is tegen een psychische aandoening. Het is waar dat liefde en aandacht van familie, geliefden en vrienden belangrijk is voor mensen met een psychische aandoening, maar om te genezen en leren omgaan met je aandoening is therapie nodig en soms medicijnen.
5. Mensen met een psychische aandoening zijn niet in staat om deel te nemen aan de maatschappij In films over mensen met een psychische aandoening zie je personages vaak afgebeeld als mensen zonder baan en doen ze niet mee aan de maatschappij. Personages zitten in een inrichting, zijn dakloos en arm, of het zijn criminelen die niet een normale baan kunnen of willen krijgen. Dit terwijl er veel mensen zijn met een psychische aandoening die een normale baan hebben en gewoon deelnemen aan de maatschappij. Zoals overal zijn er ook op de werkvloer mensen met psychische problemen. Veel organisaties hebben al (vaak zonder dat ze het weten) werknemers met psychische aandoeningen. Een op de vier mensen heeft op een gegeven moment een psychische aandoening en 42,7% van de mensen heeft wel eens een psychische aandoening gehad. Het komt dus vaker voor dan mensen denken, het wordt alleen vaak verzwegen, om begrijpelijke redenen. Julia Harteveld
3. Alleen mensen met een traumatisch verleden krijgen een psychische aandoening In films en series heeft het hebben van een psychische aandoening vaak dezelfde verklaring; het personage met een psychische aandoening is in zijn jeugd verwaarloosd en/of mishandeld en heeft een traumatische jeugd gehad. In de filmklassieker Psycho is hoofdpersonage Norman Bates als kind zwaar mishandeld door zijn moeder en heeft als gevolg schizofrenie in zijn volwassen leven. Veel filmmakers vinden het nodig om filmpersonages met een psychische aandoening een traumatische achtergrond als verklaring voor de ziekte te geven. Dit is natuurlijk interessant voor personages en het verhaal in films en series. Maar lang niet alle mensen met een psychische aandoening hebben een traumatisch verleden gehad. Er zijn veel mensen met een psychische aandoening die een goede en gezonde jeugd en verleden vzonder trauma’s hebben gehad, alleen zie je dat in films bijna nooit. 4. Schizofrenie betekent dat iemand meerdere persoonlijkheden heeft In sommige films en series wordt schizofrenie geportretteerd alsof het personage een gespleten persoonlijkheid heeft. Kijk maar naar Me, myself and Irene, waarin Jim Carrey een politieagent speelt met schizofrenie. In de film heeft hij twee persoonlijkheden, waarbij zijn oorspronkelijke persoonlijkheid een zachtaardige man is die over zich heen laat lopen. Als hij zijn medicijnen vergeet in te nemen, verschijnt zijn alter ego; een agressieve en grofgebekte man. Deze film toont schizofrenie als het hebben van een meerdere persoonlijkheden, maar dat is geen juiste weergave van schizofrenie. Het hebben van meerdere persoonlijkheden of een gespleten persoonlijkheid behoort tot een dissociatieve identiteitsstoornis en dus niet schizofrenie. 22
23
25
‘Sommige gedachten en gevoelens zijn simpelweg makkelijker te uiten via een creatieve weg’
interview Anne Evers
Nora Leeftijd: Karaktertrekken: Creatief talent: Kwetsbaarheid:
31 jaar Avontuurlijk, onrustig, sportief, denker, wisselvallig Schrijven (Roman Verborgen gezichten) Bipolaire stoornis en borderline
Streng ‘Vroeger had ik anorexia en boulimia. Tegenwoordig heb ik nog steeds een eetstoornis. En ik heb ook een bipolaire stoornis en borderline. Mijn emotionele wereld is instabiel. Sociale situaties vind ik snel vermoeiend. Tevens ben ik streng voor mezelf wat wel wil resulteren in zelfbeschadigend gedrag.’ Verborgen gezichten ‘Mijn semi-autobigrafische debuutroman Verborgen gezichten is net uit. Lezers vonden het dapper om o.a. te schrijven over beschadiging. Het boek gaat over een ogenschijnlijke zelfbewuste jonge vrouw die vooral voor zichzelf op de vlucht lijkt. Zij kiest soms voor het ‘veilige gevoel’ van pijn door zelfbeschadiging. Mensen kwamen naar me toe en gaven aan hoe blij ze waren met de aandacht in het boek voor psychische kwetsbaarheden.’
Het doet gewoon pijn ‘Vaak vond ik mezelf een aansteller wanneer ik depressief was. Ik dacht ‘Hebben anderen het niet veel slechter?’ Ik veroordeelde mezelf ook om mijn eetstoornis. Ik baalde dat ik er niet ‘gewoon’ mee kon ophouden. Vast en zeker lag mijn buitensporig eetgedrag aan mijn zelfdiscipline. Meerdere keren ben ik verlaten vanwege mijn psychische problematiek. Ik kan gerust begrijpen dat mijn psyche soms moeilijk is voor anderen, maar desondanks doet verlaten worden gewoon pijn.’ Psychisch pennenwerk ‘In de toekomst wil ik verder gaan met schrijven en ik hoop uiteindelijk van mijn pennenwerk te kunnen leven. Het zou fijn zijn als mijn schrijfwerk ook andere mensen helpt. Psychische kwesties zullen altijd een onderdeel van mijn boeken en verhalen blijven. Simpelweg omdat ik ben wie ik ben.’
26
Dapper boek
Niet normaal ‘Schrijven biedt in tegenstelling tot een gesprek de mogelijkheid om te ventileren. Sommige gedachten en gevoelens zijn simpelweg makkelijker te uiten via een creatieve weg. Graag deel ik dan ook de proloog en het eerste hoofdstuk uit de roman Verborgen Gezichten. Zo wil ik de wereld laten kijken naar situaties en/ of personen die buiten het ‘normale’ vallen. Daarmee hoop ik op meer begrip. Meer begrip van anderen en meer begrip; van anderen en van jezelf voor jezelf. Door te schrijven wil ik stigma’s doorbreken. Ik wens dat niemand zich meer schaamt voor zijn psychische problematiek.’
27
28
29
30
31
