Vastenactie 2008 – project Bangladesh Begeleidingstraject Bisdom Rotterdam “ZORG VOOR ELKAAR”VASTENAKTIE EN DIACONIE DICHTBIJ 1. Algemene inleiding Al meer dan 45 jaar ondersteunt de Vastenaktie kleinschalige projecten van kerken en kerkverwante organisaties in het Zuiden, die gericht zijn op armoedebestrijding en integrale ontwikkeling. De Vastenaktie kan zo gezien worden als een vorm van solidariteit tussen de Nederlandse rooms-katholieke geloofsgemeenschap en armen in het Zuiden. Die solidariteit krijgt met name gestalte in de Veertigdagentijd, waarbij de werkgroepen voor Missie, Ontwikkeling en Vrede de motor zijn voor bewustmakende en fondswervende activiteiten in de parochies rond een van de voorbeeldprojecten van de Vastenaktie. Want ook daarin komt de solidariteit tot uitdrukking: het voorbeeldproject is slechts een illustratie voor de ondersteuning van alle ontwikkelingsprojecten door de Vastenaktie. Terwijl campagne wordt gevoerd met een beperkt aantal voorbeeldprojecten (vier of vijf centrale projecten), steunt de Vastenaktie jaarlijks ongeveer 150 kleinschalige projecten uit de opbrengst van de collecten en andere acties. Vasten als tijd van inkeer en solidariteit Naamgeving en campagneperiode zijn niet toevallig. De Vastenaktie wil een eigentijdse invulling geven aan de traditie van vasten, die verbonden is aan de Veertigdagentijd als voorbereidingstijd op Pasen. Volgens het Evangelie van Aswoensdag zijn vasten, gebed en aalmoezen geven nauw met elkaar verbonden. Hierin herkennen we de drie S-en: soberheid, spiritualiteit en solidariteit. Vasten is een tijd van bezinning en solidariteit, zoals de titel luidt van de Vastenbrief 2007 van de Nederlandse bisschoppen. En in een eerdere brief riepen ze de gelovigen op tot een praktijk van gebed, aalmoes en vasten: “Vasten als ‘oefening in soberheid’, waarbij het … gaat om een levenshouding van genoegen te nemen met genoeg. Wij hopen dat gelovigen door gebed en het ontvangen van het sacrament van boete en verzoening hun relatie met God vernieuwen, door het doen van de werken van barmhartigheid hun relatie met de medemens herstellen en dat vasten hen in staat stelt in zichzelf ruimte voor God en de medemens te scheppen. Wij roepen hen op tot het slechten van sociale barrières en het neerhalen van sociale muren.” (Vastenbrief 2004) Als de solidariteit verder wordt uitgewerkt, valt op dat de bisschoppen zowel aandacht vragen voor armoede en uitsluiting in Nederland als wereldwijd en oproepen tot persoonlijke daden van christelijke naastenliefde (werken van barmhartigheid) én collectief werken aan structuren van gerechtigheid en vrede (Millenniumdoelen). Diaconie dichtbij en integrale ontwikkeling in het Zuiden zijn beide uitingen van solidariteit. De Vastenaktie wil met haar campagnes voor projecten in het Zuiden niet alleen financieel deze projecten mogelijk maken maar ook een bijdrage leveren aan een zinvolle invulling en verdieping van de Veertigdagentijd. Het gaat niet alleen om de opbrengst in geld, maar ook om de levenshouding en levensstijl van waaruit gehandeld wordt. In de laatste jaren krijgt het werken met een thema dan ook steeds meer gewicht. Voor de Vastenaktiecampagne 2008 is het thema “Zorg voor elkaar”. Dit thema biedt goede mogelijkheden om inhoudelijke verbindingen te leggen tussen mondiale solidariteit en diaconie dichtbij. Omdat het bisdom 1
Rotterdam gekozen heeft voor een begeleidingstraject rond het centrale project in Bangladesh, zijn de praktische suggesties daarop toegespitst. 2. Vastenaktie en diaconie dichtbij Het thema “Zorg voor elkaar” kan je op verschillende niveaus of in verschillende relaties werkzaam zien in de Vastenaktiecampagne. In het Handboek Vastenaktie 2008 geeft Hub van den Bosch een theologische onderbouwing aan het thema vanuit Mt 7, 7-9: als mensen een beroep doen op onze solidariteit, geven we hen dan stenen of brood? Zoals God zorg draagt voor ons, zo worden wij opgeroepen zorg te dragen voor elkaar. Mensen zijn op elkaar aangewezen om echt mens te kunnen worden. Dat is de grondwaarde van de solidariteit. Die zorg voor elkaar zien we allereerst werkzaam in de Vastenaktie(campagne): de Nederlandse geloofsgemeenschap wil solidair zijn met de armen in de Chittagong Hill Tracts en hen steunen middels de Vastenaktiecampagne. A---------------------B Nederlandse Bangladesh/ Parochies/ Caritas Vastenaktie Bangladesh
Als de MOV-groepen in hun parochies aandacht vragen voor het Vastenaktieproject doen ze dat via verhalen over de inzet van de partnerorganisatie Caritas Bangladesh voor en met de bevolking van de Chittagong Hill Tracts. Die worden ontleend aan de projectbeschrijving en aan de ontmoetingen met de medewerker Thoie Nu Mong. In deze verhalen draait het ook om zorg voor elkaar, om de inzet van de partnerorganisatie, c.q. het bisdom Chittagong voor de inheemse bergvolkeren. In tweewekelijkse bijeenkomsten wordt gewerkt aan gemeenschapsontwikkeling. Het gaat dan om projecten op het gebied van: gezondheidszorg, b.v. verloskundige hulp en opleiding tot verloskundigen; veilig drinkwater voor 700 families en toiletten voor 360 families landeigendom: aansporen tot registratie van rechten en helpen bij het invullen van formulieren, bemiddeling bij banken en overheidsinstanties; aankoop land mensenrechten, vrouwenparticipatie en tweetalig onderwijs op 21 bestaande scholen (in Bengaals en eigen taal) en bouw van negen extra basisscholen. Caritas Bangladesh wil tachtig nieuwe groepen en 160 bestaande werkgroepen gaan trainen. A---------------------B Caritas bergvolkeren Bangladesh Chittagong Hill Tracts
A---------------------B Nederlandse Bangladesh/ Parochies/ Caritas Vastenaktie Bangladesh
De gemeenschapsontwikkeling trainingen van Caritas Bangladesh zijn een antwoord op de noden van de bergvolkeren en als zodanig een vorm van “zorg voor elkaar”. Maar eigenlijk zijn deze trainingen ook maar intermediair. Het gaat er in de trainingen om, dat de deelnemers 2
in staat worden gesteld een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de opbouw van de eigen gemeenschap. Zij doen mee om de situatie van de eigen familie en de verdere omgeving (buren, lokale gemeenschap) te verbeteren. “Zorg voor elkaar” is zowel motivatie als doel. Vergelijk b.v. de opmerking van de docent Prue Sa Thowi Marma uit het dorpje Ogari Para in de projectbeschrijving. A---------------------B deelnemers gemeenschappen trainingen Chittagong Hill Tracts
A---------------------B Caritas bergvolkeren Bangladesh Chittagong Hill Tracts
A---------------------B Nederlandse Bangladesh/ Parochies/ Caritas Vastenaktie Bangladesh
De inzet van Caritas Bangladesh is in de context van het bisdom Chittagong een voorbeeld van diaconie dichtbij. Zo zijn er meer voorbeelden te vinden, ook van initiatieven van de deelnemers van de trainingen en de dorpsgemeenschappen. Ze maken helder hoe mensen ginds zorgen voor elkaar. Die voorbeelden kunnen ons hier in Nederland ook inspireren. Inhoudelijk zijn zij niet altijd rechtstreeks over te nemen. En op het eerste gezicht lijkt de diaconale inzet in de Chittagong Hill Tracts simpeler en meer voor de hand te liggen dan in Nederland: de armoede is absoluut van aard en direct waarneembaar. Vaak gaat het daarbij om de eerste levensbehoeften, die ook direct herkenbaar zijn in de werken van barmhartigheid: eten, drinken, kleding, zorg, gastvrijheid, aandacht. Maar de verhalen uit het Zuiden maken ook duidelijk, dat zorgen voor elkaar, zeker buiten het directe familieverband, niet altijd vanzelfsprekend is, en dat de materiële middelen en kennis en vaardigheden nogal eens ontbreken. Vandaar de inzet van partnerorganisaties en ontwikkelingsorganisaties. Met enig verbeeldingsvermogen zijn vergelijkbare initiatieven te ontdekken in de Nederlandse situatie. De Vastenaktie is primair bedoeld om onze solidariteit met mensen wereldwijd een kanaal te geven. Door aandacht te besteden aan de situatie van de bergvolkeren in de Chittagong Hill Tracts en aan de initiatieven van Caritas Bangladesh kan de solidariteit van de Nederlandse geloofsgemeenschappen met hen vorm krijgen. Die solidariteit kan zich op verschillende wijze uiten: bidden, geld geven, deelnemen aan ontmoetingen en voorlichtingsbijeenkomsten, soms ook meer politieke acties. Mensen willen soms ook wat doen. Als mensen door de Vastenaktie en de inzet van mensen ginds geïnspireerd worden om mensen in nood in de eigen omgeving te helpen, is dat ook een invulling van Vasten (vgl. de persoonlijke vastenakten). 3
Met het leggen van een verbinding tussen de Vastenaktie en diaconie dichtbij willen we niet de Vastenaktie en de aandacht voor Bangladesh ondergraven, maar een extra handelingsmogelijkheid bieden voor mensen die wat willen doen. Het thema “zorg voor elkaar” geeft ook aan, dat de zorg wederzijds is. Het is niet alleen eenrichtingsverkeer tussen iemand die zorg nodig heeft en een ander die zorg verleent. De rollen kunnen in de loop der tijd wisselen en in de relatie tussen zorgontvanger en zorgverlener wordt er veel meer uitgewisseld dan alleen maar zorg. Dat is een ervaring van veel hulpverleners, niet alleen in Nederland maar ook in de ontwikkelingssamenwerking. Je geeft niet alleen, je krijgt er ook wat voor terug. A---------------------B deelnemers gemeenschappen trainingen Chittagong Hill Tracts A---------------------B Vrijwilligers/ mensen in diaconale initiatieven nood Nederland
A---------------------B Caritas bergvolkeren Bangladesh Chittagong Hill Tracts
A---------------------B Nederlandse Bangladesh/ Parochies/ Caritas Vastenaktie Bangladesh
3. Enige voorbeelden van diaconie dichtbij Aan welke diaconale initiatieven zou je kunnen denken? Uitgaande van het algemene thema van de Vastenaktie, “zorg voor elkaar”, presenteren we hier drie voorbeelden: mantelzorg, de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) en de civil society, en maaltijdprojecten. Daarna volgen nog enige associaties vanuit het Bangladeshproject. a. Mantelzorg Eerste associatie bij het thema “zorg voor elkaar” in de Nederlandse samenleving is mantelzorg: de onbetaalde hulp, die wordt verricht vanuit hechte sociale netwerken, en die is gebaseerd op zaken als warmte, liefde en betrokkenheid. “Mantelzorg is de zorg van de partner, familie, vrienden, buren en bekenden. Mantelzorg is warm, als een mantel die om je heen zit.” (J. Hattinga Verschure, de bedenker van de term mantelzorg.) Het is een vorm van spontane, ongeorganiseerde hulp in bestaande sociale verbanden. Dat kan een mooie tegenhanger zijn van, soms geromantiseerde, verhalen over gemeenschapszin en wederzijdse hulp in Bangladesh en andere landen van het Zuiden. Het gaat bij mantelzorg steeds om onbetaalde zorg voor een naaste die méér is dan incidenteel een handje helpen. In beleid wordt de term mantelzorg meestal gebruikt voor 4
vormen van zorg die meer dan drie maanden duren en meer dan 8 uur per week in beslag nemen. De ervaring leert dat bij intensieve inzet het eigen leven van de mantelzorger in de knel dreigt te raken. Mantelzorg omvat allerlei vormen van zorg voor naasten zoals: huishoudelijke hulp (boodschappen doen, de was doen, maaltijden bereiden enz.) psychosociale begeleiding (aanwezig zijn, met iemand meegaan, vervangende regie voeren over het leven – denk aan organisatie van het huishouden, financiële zaken -, emotionele steun in de vorm van luisteren of troosten) persoonlijke zorg (wassen, kleden, verplaatsen) verpleegkundige hulp (wondverzorging, injecties toedienen e.d.) Zorgen voor een naaste gebeurt meestal uit liefde en genegenheid of vanzelfsprekendheid. “Niet meer dan mijn plicht” is een vaak gehoord motief. De vooraf bestaande persoonlijke band en morele plicht vormen een belangrijk verschil met vrijwilligerswerk. Mantelzorg is meestal geen bewuste keuze. Men rolt erin en heeft vooraf geen idee hoe lang de zorg gaat duren. Ook als dit vele jaren is, houden de meeste mantelzorgers het vol tot de situatie onhoudbaar is en opname in een instelling onontkoombaar. Mantelzorg kan veel voldoening geven. Het geeft betekenis aan het eigen leven. Men ontdekt mogelijkheden in zichzelf die men tevoren nooit voorzien had. Men komt tegemoet aan iemands wens om thuis te sterven. Het wederzijdse karakter van “Zorg voor elkaar” komt hier goed tot uitdrukking. Mantelzorg kan soms ook een zware belasting betekenen. Het eigen leven dreigt soms in de knel te komen, vooral als de zorg lang gaat duren. Mantelzorgers lopen dan het gevaar om overbelast te raken, hun werknemerschap niet meer naar behoren te vervullen of geen tijd meer te hebben voor vrienden en (andere) familieleden. Het uitgangspunt van landelijk overheidsbeleid t.a.v. mantelzorg is dat de zorg voor een naaste verenigbaar moet zijn met maatschappelijke participatie van de mantelzorger. Om dat mogelijk te maken zijn er verschillende voorzieningen om mantelzorgers te ondersteunen: informatie, advies en emotionele steun. De steunpunten mantelzorg spelen een belangrijke rol hierbij. praktische hulp: maaltijd- en boodschappenservice, klussendiensten, tijdelijke overname van zorg (dagopvang, logeerhuis), zodat de mantelzorger er even tussenuit kan financiële steun voor extra kosten of derving van tijd, verlofmogelijkheden en een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Sinds 2007 kunnen mensen ook in aanmerking komen voor een ‘mantelzorgcompliment’, een bedrag van maximaal 250 euro per jaar. Sinds een aantal jaren kennen we een Dag van de Mantelzorg (10 november), ongetwijfeld vanwege de associatie met de mantel van Sint Martinus (feestdag 11 november). Deze heilige schonk als Romeins soldaat de helft van zijn mantel aan een arme bedelaar in de stadspoort van Amiens, de helft waarover hij vrij kon beschikken, de andere helft was eigendom van de staat. Later zag hij in een droom Christus, gekleed in zijn mantel, terwijl hij sprak: “Ik was naakt en je hebt me gekleed.”
5
Wat kunnen parochies doen? Voorlichting geven over het verschijnsel mantelzorg. Kenmerkend voor mantelzorgers is, dat zij ongeorganiseerd zijn. Parochianen en andere mensen die intensieve zorg verlenen, weten vaak niet dat zij mantelzorgers zijn en dat zij een beroep kunnen doen op voorzieningen. Een liturgieviering met als thema mantelzorg Een informatiebijeenkomst of korte cursus voor leden van bezoekgroepen of wijkcontactpersonen met medewerking van iemand van het steunpunt mantelzorg Een ontmoetingsbijeenkomst voor mantelzorgers b. Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de civil society Mantelzorg is een van de negen prestatievelden van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Deze wet beoogt de participatie van burgers in de samenleving te bevorderen en wil de civil society versterken, in het Nederlands ook wel maatschappelijk middenveld of zorgzame samenleving genoemd. Grondintentie is, dat mensen minder gaan leunen op de voorzieningen van de verzorgingsstaat. Zij zijn allereerst verantwoordelijk voor het organiseren van hun eigen zorg, zelfstandig of door een beroep te doen op de directe sociale verbanden waartoe ze behoren. Pas als dat niet lukt, kan men een beroep doen op de (gemeentelijke) overheid. De gemeenten hebben de opdracht om initiatieven van burgers zoveel mogelijk te ondersteunen en te faciliteren (vandaar ook de aandacht voor vrijwilligerswerk en mantelzorg) en als ketenregisseur op te treden voor voorzieningen en instellingen op het gebied van welzijn en zorg. Het thema van de Vastenaktie “Zorg voor elkaar” zou je de basisfilosofie kunnen noemen van de WMO. In Bangladesh en elders ondersteunt de Vastenaktie ook de civil society door te werken aan gemeenschapsontwikkeling en het versterken van NGO’s (non-gouvernementele organisaties). c. Maaltijdprojecten De Vastenaktie heeft iets met maaltijden. Soberheidsmaaltijden of solidariteitsmaaltijden zijn een beproefd middel voor MOV-groepen om het vastenaktieproject onder de aandacht te brengen. Bijkomend voordeel is dat het organiseren van een soberheidsmaaltijd vaak ook nog de interne gemeenschapsopbouw van de parochie ten goede komt. Samen eten sticht gemeenschap. Samen eten is ook gezellig. Dat hoor je ook geregeld van alleenstaande parochianen, die deelnemen aan een Vastenaktiemaaltijd. Doordenkend in deze lijn, kom je terecht bij allerlei vormen van diaconale maaltijdprojecten: projecten die bedoeld zijn om de eenzaamheid te doorbreken of zelfs een goede, betaalbare (of zelfs gratis) maaltijd te verschaffen aan mensen die in armoede leven. Het gaat bij dit type maaltijden dus niet om het informatie verschaffen over Bangladesh, maar om het bijeenbrengen rond een maaltijd van mensen en groepen die anders weinig contact hebben of om het te eten geven van hongerigen: “zorgen voor elkaar”. Voorbeelden van dergelijke maaltijdprojecten: Maaltijdvoorzieningen van inloophuizen Sociale restaurants, zoals de Van Harte-restaurants in Den Haag, Rotterdam, Zoetermeer, Amsterdam en Leeuwarden (zie www.vanharterekentopu.nl) of het Schuif Aan-restaurant in Alphen aan den Rijn (in buurthuis Castor en Pollux): initiatieven voor mensen met een smalle beurs en voor iedereen die opziet tegen alleen uit eten gaan. Voor een beperkt bedrag (3 tot 5 euro) kunnen mensen een driegangenmenu voorgeschoteld krijgen. Zo functioneert de eettafel als bindmiddel voor mensen in de buurt en is het een middel tegen sociale uitsluiting.
6
Maar MOV-groepen kunnen ook zelf een maaltijd organiseren onder dit oogpunt, waarbij ze uiteenlopende groeperingen met elkaar in contact brengen, bijvoorbeeld een maaltijd op locatie in een verzorgingshuis met scholieren. De Engelstalige parochie in Den Haag is een aantal jaren geleden in het kader van de Vastenaktie in contact gekomen met een maaltijdproject voor zwervers en daklozen elders in Den Haag. Sindsdien heeft deze parochie een kookgroep die maandelijks een maaltijd voor zwervers verzorgt in het Stadsklooster Westeinde. d. Associaties vanuit het Bangladesh project Met de Vastenaktie ondersteunen we een geïntegreerd gemeenschapsontwikkelingsprogramma van Caritas Bangladesh in de Chittagong Hill Tracts, specifiek gericht op de inheemse volken en met behulp van medewerkers uit deze volken. Het programma wil de dorpsgemeenschappen versterken, ondermeer door leiderschapstrainingen, maar ook werken aan concrete verbeteringen van de levenssituatie via onderwijs, gezondheidszorg, landbouwtrainingen, rechtsbijstand, spaar- en kredietsystemen e.d. Niet als losse projecten, maar in hun onderlinge samenhang. In Nederland hebben we geen inheemse volken en ook geen grootschalige opbouwwerkprojecten. Maar toch, als je een verbinding zou willen maken zou je kunnen denken aan het werk van het Pastoraat Oude Wijken (POW) in Rotterdam. Een heel andere context: oudere stadswijken in een grote stad met een diversiteit aan bevolkingsgroepen en culturen. Maar wel een vergelijkbare inzet: “het Pastoraat Oude Wijken wil, op grond van het evangelie, present zijn bij de meest kwetsbare mensen in wijken met een grote maatschappelijke problematiek en hen ondersteunen in hun inzet voor een menswaardig bestaan en in hun strijd om behoud van hun waardigheid en zeggenschap in zaken die hun bestaan bepalen.” (Missie van het POW). Kenmerkend voor deze meest kwetsbare buurtbewoners is, dat zij vaak weinig aansluiting hebben bij het bestaande welzijnswerk en de bestaande vormen van kerkelijk leven. Vanuit de presentie bij deze mensen wil het POW activiteiten en diensten opzetten, die bijdragen aan: persoonlijke vitalisering: het versterken van het vermogen van mensen om met hun persoonlijke situatie om te gaan. Dat gebeurt b.v. via huisbezoeken en inloopactiviteiten, eetgroepen, koffiegroepen, taalonderwijs, zomerkampen en bijbelgroepen. Voor veel vrijwilligers van autochtone en allochtone afkomst biedt het POW ook een mogelijkheid om zichzelf te ontwikkelen met hulp van coaching door professionals. maatschappelijke vitalisering: vanuit de gelegde contacten bijdragen aan het opbouwen van gemeenschap en het samenleven in de wijk Zo worden op zes locaties in Rotterdam en Hoogvliet mensen van verschillende achtergrond in de wijk bij elkaar gebracht (straatfeesten, bewonersacties, uitwisselingsbijeenkomsten, wederzijdse bezoeken). Ook krijgen specifieke doelgroepen ondersteuning in hun functioneren in de wijk: kinderwerk, vrouwen- en bijstandsgroepen, armoedegroepen e.d. kerkelijke vitalisering, waarbij gezocht wordt naar passende vormen van kerkelijke presentie. In individuele gesprekken en groepsbijeenkomsten wordt de religieuze dimensie uitgediept en er vinden maandelijks vieringen plaats waarin wijkbewoners en andere betrokkenen de religieuze dimensie van hun bestaan liturgisch vorm geven.
Kijken we naar de afzonderlijke onderdelen, dan zou je de volgende verbindingen kunnen leggen:
7
Chittagong Hill Tracts Landeigendom: rechtsbijstand en hulp bij het invullen van formulieren
Nederland Formulierenbrigade om mensen te ondersteunen in oerwoud van sociale voorzieningen In verleden: voorbeeld van kleinschalig spaarsysteem is de Centrale Volksbank, rond 1920 opgericht door de Federatie van Diocesane R.K. Volks- en Werkliedenbonden. Tegenwoordig is omgaan met geld ook een probleem in Nederland. Denk aan allerlei vormen van schuldhulpverlening, hulp bij budgettering e.d. In Zevenaar is de PCI een Maatjesproject gestart, waarin mensen voor langere tijd meelopen met mensen in financiële problemen en hen helpen bij de oplossing ervan (winnaar Ariënsprijs voor Diaconie 2007) Stichting Leergeld biedt kinderen die leven op de armoedegrens de mogelijkheid ook mee te doen aan het sociale leven binnen school en maatschappij. Financiële steun voor overblijfkosten, buitenschoolse activiteiten en sport, kampen, school- en boekengeld. Materiële hulp als het ter beschikking stellen van fietsen en computers. Zie www.leergeld.nl Alleen in Zuid-Holland zijn al tien lokale stichtingen leergeld actief.
Landeigendom: opzetten van spaar- en kredietsystemen. Caritas Bangladesh is voorstander van sparen en heeft bezwaren tegen microkrediet. Inheemse volken moeten eerst leren met geld omgaan. Microkrediet werkt niet, als geld besteed wordt voor consumptieve doeleinden of voor dokterskosten of overleven: waar betaal je de aflossing van?
Onderwijs: Caritas Bangladesh voorziet in schoolmaterialen (boeken, pennen), onderwijzer en kaal gebouw. Dorpsgemeenschap zorgt voor inrichting. Gaat alleen op voor lager onderwijs. Voor middelbaar en hoger onderwijs moeten kinderen naar de stad en moeten mensen zelf schoolgeld e.d. betalen. Gemeenschappen hebben soms een spaarfonds, waarin families een klein bedrag per maand inleggen om een student te ondersteunen.
Voor alle vragen met betrekking tot Vastenaktie en Diaconie Dichtbij en voor begeleiding bij de uitwerking van de suggesties in deze handreiking kunt u contact opnemen met Jan Maasen
[email protected] Deze handreiking is ontwikkeld door de sectie Dienen van de Pastorale Dienstverlening van het bisdom Rotterdam in het kader van het diocesaan begeleidingstraject rond het centrale Vastenaktieproject “Geïntegreerde gemeenschapsontwikkeling in de Chittagong Hill Tracts in Bangladesh”. Dit traject is opgezet in nauwe samenwerking met de Vastenaktie. Tot nu toe zijn verschenen: 1. Drie solidariteitsmaaltijden 2. Vastenaktie en diaconie dichtbij Informatie: pastorale dienstverlening bisdom Rotterdam, Kon. Emmaplein 3, 3016 AA Rotterdam, 010 – 4148213 Email:
[email protected] Website: www.bisdomrotterdam.nl
8
