“Vlees derven”: of hoe ‘Veertig dagen zonder vlees’ ons doet nadenken over eten/vasten en de wijze waarop wij met dieren omgaan
Johan De Tavernier (Ethics@Arenberg; TRW)
Achtergrond: evolutie van dierlijke productie Pioniersperiode: subsistentie veehouderij
Productie: maximalisatie van producten
Productiviteit: optimalisatie van productie
Persistentie: duurzame productie
Overzicht • 1. Wijzigende relaties tussen mens en dier
• 2. Wijzigende visies op dierenwelzijn • 3. Milieu-impact van veehouderij • 4. Veranderende consumentenvoorkeuren • 5. Vasten als ‘vlees derven’
1. WIJZIGENDE RELATIES TUSSEN MENS EN DIER • • • • • • • • •
Nutsdieren Proefdieren Gezelschapsdieren Schadelijke dieren Circusdieren en dieren in dierentuinen Wilde dieren Hulpdieren Exotische dieren Etc.
Morele status van dier • Morele status? • Omgang met dieren problematisch geworden als gevolg van veranderende waardering van dieren: belangrijke verschuiving van louter INSTRUMENTELE naar meer INTRINSIEKE waardering – Traditionele ‘moderne’ (én christelijke) ethiek: mensgericht of antropo-centrisch en dus DUALISTISCH (dieren = nutswaarde; enkel mensen = intrinsieke waarde) – Wijziging in subjectieve waardering van dieren maar ook veranderende inzichten in capaciteiten van dieren (bv. Frans de Waal – Empathie)(vandaar: ook discussie over dierenRECHTEN) – Gevolgen voor diergebruik: tussen JA-TENZIJ en NEENTENZIJ…
Nieuwe morele status van het dier • Zoöcentrisme: bv. pathocentrisme – Niet-instrumentele visie op dieren – Dieren = subjecten van morele zorg – Eeuwenoude consensus over diergebruik ter discussie (bv. proefdierbeleid geëvolueerd naar neen-tenzij-beleid) – Bepaalde vormen van ‘instrumentalisering’ van dieren (bv. welzijnsverstoring) worden inacceptabel
•
Illust. PET FUNERAL CENTER WATERHOENNEST 76 8501 Kortrijk
P. Singer and T. Regan
Singer’s filosofie en proefdiergebruik • Singer refereert naar J. Bentham (1789): “any entity capable of feeling pain, distress, and forms of pleasure (= sentiency) must be included under the umbrella of ethical consideration” – “Is it the faculty of reason, or, perhaps, the faculty of discourse? But a fullgrown horse or dog is beyond comparison a more rational animal than an infant of a day or a week, or even a month old. But suppose the case were otherwise what would it avail? The question is not: can they talk nor can they reason but can they suffer?”
• EU Dir 2010/63 no 6: “… the capacity of animals to sense and express pain, suffering, distress and lasting harm” • KB 29 mei 2013 art. 3: “pijn, lijden, ongemak of blijvend letsel”
Discussie • Pro speciëcisme: grote verschillen tussen mensen en dieren (rationaliteit, autonomie, culture, ethisch gedrag, talig zijn, etc.) • Contra speciëcisme: in welke mate zijn deze karakteristieken exclusief menselijk? • Ethologische argumentatie (ter ondersteuning van het feit dat dieren ‘sentient beings’ zijn): – Frans de Waal (Emory; Yerkes National Primate Center, Atlanta): Naar de wortels van de moraal. Empathie bij dieren en mensen (Reyers Laat 03 dec 2014) • The Bonobo and the Atheist, 2013 (De Bonobo en de Tien Geboden, 2014) • The Age of Empathy: Nature's Lessons for a Kinder Society, 2009 (Een tijd voor empathie, 2010) • Primates and Philosophers: How Morality Evolved, 2006 • https://www.youtube.com/watch?v=GcJxRqTs5nk (Frans de Waal: Moral behavior in animals)(2012)
Illust. Implicaties voor proefdiergebruik (NEEN-TENZIJ) • Illustratie van de proportionalistische visie • Gevolgen: – Fundamentele/serieuze belangen van dieren overrulen triviale menselijke belangen – Belangen van dieren kunnen worden overruled door fundamentele menselijke belangen: • Brutaliteit vermijden en elk niet-noodzakelijk lijden (belang van alternatieven, en in geval van noodzakelijke (proportionele) experimenten: successvol gebruik van anaesthesia, analgesia)(VERVANGING en VERFIJNING) • Proportioneel: “use the minimum number of animals, involve animals with the lowest capacity to experience pain, suffering, distress or lasting harm; cause the least pain, suffering, distress or lasting harm” (EU Dir 2010/63 Ch 1, art. 13.1) (VERMINDERING en VERFIJNING) • KB 2013, art. 20: “d) een schade-batenanalyse van het project, waarbij wordt nagegaan of de schade in de vorm van lijden, pijn en angst van de dieren wordt gerechtvaardigd door het verwachte resultaat, met inachtneming van ethische overwegingen, en op termijn voordelen kan opleveren voor mens, dier of milieu”.
Straatpaardekoersen (ban sedert KB 1995)
2-3-2015
Ritueel slachten
Toxiciteitstesten voor kosmeticadoeleinden (KB 2005)
Bont • Waals verbod op het kweken van pelsdieren voor bont (Decreet 21 jan 2015)
2. WIJZIGENDE VISIES OP DIERENWELZIJN • 1. FUNCTIONING school: dierenwelzijn = beste condities voor optimaal functioneren • 2. BEHAVORIAL school: dierenwelzijn = dierspecifieke eigenschappen respecteren • 3. FEELINGS school: dierenwelzijn = ‘gelukkige’ dieren • 4. INTEGRITY school: dierenwelzijn = respect voor integriteit van het dier • 5. ROBUSTNESS school: dierenwelzijn = zo robuust mogelijke dieren
2.1. FUNCTIONING school • Welzijn als het goed functioneren van dieren in functie van productie/nutsdoelen – Gezonde dieren – Voorkomen van ziekte/kwetsuren – Mate van vleesaanzet of melkgift – Mate van voederconversie – Afwezigheid van negatieve stress – Veilig voedsel (antibiotica!) Beter dierenwelzijn = gericht op goede ‘performance’ -
Goede groei Goed reproductievermogen Normaal fysiologisch functioneren Hoge graad van fitheid/aanpassingsvermogen
Ill. Belgisch Witblauw
Buitenland lust de Belgische witblauwe billen niet meer Belgische dikbilkoeien bedreigd (DM 31.01.2015)
2.2. BEHAVORIAL school • Welzijn als het kunnen vervullen van natuurlijke gedragsbehoeften – – – –
Respect voor gedragsspecifieke behoeften Kennis van gedragsrepertoire Aangepaste huisvestingssystemen De discussie over omgevingsverrijking vs natuurlijke leefomgeving – Via selectie/GM gedragsbehoeften
Illust. Huisvestingssysteem legkip (ban sedert 1 jan 2012)
2-3-2015
Illust. Huisvestingssysteem vleeskonijn (ban vanaf 1 jan 2016)
2-3-2015
2.3. FEELINGS school • Welzijn als niet-lijden, gelukkig zijn en plezier beleven – Wat dieren voelen: afwezigheid van negatieve subjectieve emoties (= lijden) en de aanwezigheid van positieve emoties (plezier/genot) • Welbevinden = hoe we omgaan met wat met ons gebeurt • Happy chicken
Illust. Happy pigs project Wageningen UR
2.4. INTEGRITY school • Onderscheid tussen noodzakelijke interventies in het voordeel van het dier en interventies (bv. amputaties) die een ander nutsdoel voor ogen hebben – Fysieke integriteitsaantasting – Sterilisatie van katten (want nu ook verbod op jacht op wilde katten door Waalse regering vanaf 1 juli 2015)
Illust. integriteit
2-3-2015
Illust. integriteit
2-3-2015
Illust. integriteit
2.5. ROBUSTNESS school • Verdere optimalisering van vleeskuikens is gelinkt aan dilemma’s (cf. koe: melkgift/mastitis) – Drie dilemma’s sedert 1980: • Snelle groei en voederconversie vs. veranderingen in mager/vet weefsel ratio • Gewichts- en energetische efficiëntie van groei en voederconversie ratio vs. metabolisme stoornissen • Snelle groei en extreme weefselgroei vs. reproductieve efficiëntie van het moederdier
Illust. SEFABAR: robuuste dieren • Selectieve fokkerij in termen van productie + kenmerken die gerelateerd zijn aan andere aspecten van welzijn Kan “robuustheid” bevorderen
Balans die hoog produktiepotentieel combineert met resilience/veerkracht voor externe stressfactoren + fysiologisch vermogen om de homeostatische balans te behouden of te herstellen.
Illust. Vleeskip: een dubbele “broiler breeder” paradox Reproductieve efficiëntie
BBP Gezondheids- en metabolisme stoornissen
Welzijn
3. MILIEU-IMPACT VAN VEEHOUDERIJ • Broeikasgasemissies: “Livestock’s Long Shadow” (2006): 18% afkomstig van dierlijke productie, maar: 4% intensief, 4% land use change, 10% extensief • Biodiversiteit: monoculturen, inteeltdepressie, intraspecificiteit? • Verstoring kringlopen: stikstof, water, …
Voedselproductie en landgebruik wereldwijd • Foley et al., Solutions for a Cultivated Planet (Nature, 2011) • OPPERVLAKTE – FAO: akkerland: 1.53 miljard ha (12% van ijsvrij land) + grasland: 3.38 miljard ha (26% van ijsvrij land) – Tussen 1985 en 2005: expansie van 154 miljoen ha, vooral in tropen
• OPBRENGSTEN – FAO (2011): 174 gewassen tussen 1985 en 2005: 28% hogere opbrengst (areaaluitbreiding: 3%) terwijl er tussen 1965 en 1985 56% groei was – Illustratie: graangewassen: 3,6% minder areaal maar productiestijging van 29% tussen 1985 en 2005; oliegewassen: stijging van zowel areaal (43%) als opbrengst (57%) ( = succesverhaal!)
Voedselproductie en landgebruik wereldwijd • GEBRUIK VAN OOGSTEN – 62% bedoeld voor menselijk voedsel – 35% dierenvoeding – 3% bio-energie, zaden en industriële producten • Noord-Amerika & Europa: 40% van akkerland voor directe menselijke consumptie • Afrika & Azië: meer dan 80%
– Grote ethische uitdaging: 350 miljoen ha akkerland gebruikt voor dierenvoeding (+ 3.38 miljard ha grasland) = 3.73 miljard ha (= 75% van bebouwbare land) – Competitief/Niet-competitief: veel vlees- en zuivelproductie op grasland dat niet geschikt is voor akkerbouw + nietgrondgebonden in onze streken
Milieu-impact van dierlijke voeding • Expansie vaak ten koste van natuurlijke ecosystemen: impact op habitats, biodiversiteit, verlies koolstofopslag en armere bodemcondities (tropische wouden: 5 à 10 miljoen ha jaarlijkse kap) – Expansie gebeurt momenteel voor 80% door kap van tropisch bos (wat naar schatting 12% van anthropogene CO² emissies op jaarbasis veroorzaakt) – Gaat gepaard met veel biodiversiteitsverlies en verlies van ecosysteemdiensten
• Milieukosten verbonden met intensifiëring van akkerbouw (irrigatie, kunstmeststoffen, gewasbeschermingsmiddelen, mechanisatie)
Uitdaging: méér voedsel en méér duurzaamheid! • UITDAGING: transformatie landbouwkundige systemen in functie zowel food security als milieuduurzaamheid! (WIN-WIN) – Stijgende vraag naar voldoende, duurzaam en veilig voedsel (meer productie naast betere distributie en toegankelijkheid) – Milieuduurzaamheid: 4 prioritaire domeinen (Foley et al., 2011) • 80% reductie van broeikasgasemissies • biodiversiteitsverlies moet stoppen • snelle reductie waterconsumptie (MAAR irrigatie levert 34% van de landbouwproductie) • snelle reductie van waterpollutie
• Expansie naar sensitieve ecosystemen niet langer verantwoord wegens verreikende effecten voor biodiversiteit, koolstofopslag en ecosysteemdiensten
IPPC Climate Change 2014 (5th)
Living Planet Report 2014 • Ecological footprint (gha) per capita (EVA)
The Planetary Boundaries Concept (eredoctor Carl Folke 2015)
The Oxfam Doughnut
4. VERANDERENDE CONSUMENTENVOORKEUREN • Duidelijke interesse voor meer holistische duurzaamheidsbenadering bij aantal consumenten (Dagen zonder vlees 18.02.2015) • Retail zal naar verwachting druk zetten op discussie over prioriteiten in selectie Biodiversiteit & dierenwelzijn (accent op Productiviteit, dierspecifieke resource efficiëntie eigenschappen, integriteit en robuustheid
Illust. De Zwitserse supermarkt COOP
Living Planet Report 2014 – One Planet Perspective
5. Vasten als ‘vlees derven’ •
Duitsers massaal aan het vasten: 'Hebben we echt zo veel alcohol nodig?' (Knack 20.02.2015)
•
Uit onderzoek van de Duitse zorgverzekeraar DAK blijkt dat een ruime meerderheid van de 33- tot 44-jarigen meedoet met de vasten. 'We zien inderdaad dat jonge mensen massaal deelnemen', legt Rob Savelberg uit in 'Nieuwe Feiten' op Radio 1. 'Dit is de 'rush hour'generatie', klinkt het. De mensen die deelnemen, doen dat ook om stil te staan bij de stress van hun dagelijkse leven. Zeven op de tien Duitsers laten alcohol of snoep achterwege. Zo'n veertig procent eet geen vlees. Het gaat dan vooral om verslavende gewoontes, maar ook de auto wordt aan de kant gelaten. 'Ook in de media wordt de vraag gesteld. Hebben we al dat vlees wel nodig? Hebben we wel zo veel alcohol nodig?', gaat Savelberg verder. Ook bondskanselier Angela Merkel zou mee aan het vasten zijn.
•
•
EVA • “Belg eet gemiddeld 1.801 dieren tijdens zijn leven Een derde van een paard, 5 runderen en kalveren, 7 schapen en geiten, 24 konijnen en wild, 42 varkens, 43 kalkoenen en ander gevogelte, 789 vissen en 891 kippen. Dat zijn de dieren die gedood worden om de gemiddelde Belg tijdens zijn of haar hele leven van vlees te voorzien. In België worden jaarlijks zo’n 285 miljoen dieren gedood voor voeding. Die cijfers waren al bekend, maar door EVA (Ethisch Vegetarisch Alternatief) vzw werd voor het eerst berekend wat ze betekenen in aantallen dieren die gedood worden per Belg. Op www.vegetarisme.be/vlees vindt de bezoeker de Weet Wie Je Eet teller: een programma dat op basis van eetgewoonten een schatting maakt van het aantal dieren dat de consument in zijn leven reeds verorberde, en ook een idee geeft van het aantal dieren dat nog “gespaard” kan worden. EVA wil hiermee op een ludieke manier de aandacht vestigen op de impact van onze overmatige vleesconsumptie. Vandaar een positieve, eenvoudige en haalbare suggestie van EVA: Donderdag is Veggiedag. Deze nieuwe campagne wordt gelanceerd op 20 oktober, met de eerste Vlaamse Veggielympics op de Kouter te Gent.
• Dank u!
