V
31, d L/ van
WEI'.2-L
Gannond edlitle
VERZAMELDE WLRKEN VERZAMELDE WERKEN VAN
MULTATULI M U L T A T U L I GARMOND-EDITIB: aARMOND-EDITIE
VERZAMELDE VERZAfi1ELDE WERKEN WERKEN VAN
A'rTULI M1JLT ~-T ~_' L r -L~ LFLI NAAR TYDSORDE GERANGSCHIKTE GERANGSCHlKTE UITGAVE UITGAVE NAAR TYDSORDE BEZORGD DOOR BEZORGD DOOR ZYNE ZYNE WEDUWE. WEDUWE .
GARMOND-EDITIE GARMOND·EDITIE
VI
IDEEN IDEEN VIERDE VIERDE BUNDEL BUNDEL
3de DRUK
--'--vr~----'
AMSTERDAM UITGEVERS-MAATSCHAPPY „ELSEVIER" UITGEVERS-MAATSOHAPPY "ELSEVIER" 1906
r.
Druk AN DE Z lt-Bommel . Druk vvan H. H. J. VAN DE GARDE GARDE & & Co., Co•• Zalt-Bommel.
"Een ,,Ee zzaaier e ggingg uit om te zzaaien." e ." JEWS. JEZUS .
929.. Er oorsprong onzer denkbeel. e den de sp 929 E iss veel ee gekibbel ge bbe over den. Wat gaat de gedachte vooraf? Indrukken, ja, maar gewoonlyk geven wy, slordige ziel-ekonomisten, ons zoomin behoorlyk rekenschap van hun wording, als van de wys waarop wy ze tot denkbeelden verwerken. (11, 503, 592.) Hoe, Vorstenschool dat nu voIgt,, H , waarom, w , waaruit, w , het h drama V ch ontstaan is zou ik niet kunnen zeggen.. De zal weI D hoofdoorzaak h liggen in aandrang tot scheppen, ch , voortbrengen, b , vormen.. . .. . . ach, ch, ailes komt op rangschikken neer!! Meer kunnen we niet,, (244) ch M Waarom zingt de nachtegaal, W ch , waarom krast de raaf ?? Meer zou ik kunnen meedeelen over de lata van dit libel. Half-M b . H het geboren nog,, heeft b h h reeds vreeselyk y gezworven.. Op O vele plaat-b y voorgedragen,, zoo sen h hebb ik eerste,, tweede en vierde bedryf y was die taak,, reeds uit ''n fysisch y ch oog-goed ik kon.. Gemakkelyk G had met de punt,, niet.. Vooral niet op plaatsen waar ik te doen h V hoogere b beschaving van by byzondere soort,, die ik eenigszins ken-h ch 610, en die den lezer nader bekend zal wezen,, zoodra schetste in 810, ch b by b y ouder is.. hy ''n bladzy Op weinig uitzonderingen nil.,, viel me overal ''t h hoilandsch O ch loon der kunst ten-deel: : mooi!! Van V die uitzonderingen noem ik dit-houding van 't maal aileen A Arnhem, h , waar ik uit de h ' publiek, b , zoowel courant als uit ''n pallor afkeurende regels in de hoogst-liberale h - b c ch Athene, A h , te weten kwam dat de mooivinders van dat Geldersch G zich ch vergist hadden. h . Niemand minder dan myzelf is 't N y ' geoorloofd,, uitspraak te doen mooi"" daar ik in de gewichtige kwestie tusschen ch ch "mooi" , " of "niet , allicht, met m'n ch , uit doorgaande ontevredenheid h ' eigen werk (81) partydig wezen zou aan den A Arnhemschen kant.. Dit y h ch D gevaar is te grooter,, omdat de redactie blad zich c van bedoeld b b ch niet bbepaalde tot 'n afkeuring - zoo'n ' ongerechtvaardigde ch ' fout wordt slechts ch door leeken begaan -- doch b ch weI degelyk y die afkeuring gemoti.veerd h heeft op ''n wys y die weinig tegenspraak toelaat.. Letterlyk L y b kan ik de gebezigde uitdrukkingen niet weergeven,, omdat de c E ch museum kunstkritiek van die courant in geen enkel Europeesch gekolligeerd wordt,, en 't ' inderdaad voor ieder ander dan de reoIDEEN IV IDEE:;" IV.. 1
IDEEN VAN VAN MULTATULT. MULTATULI. IDEEN 22 daktie zelf,, moeilyk wezen zou, , een nummer optesporen dat ''n y week overleefde.. Met uitnoodiging alzoo,, ''t bbedoeld y M vriendelyke artikel,, door korrekten hherdruk - ne varietur,, asjeblieft! -nog-j b 1maals ter voorlichting onder de oogen van ''t P Publiek te bbrengen,, ch b komen in wil ik van myn y kant die redaktie eenigszins te-hulp -h van hhar,r arbeid, ''t klassiek·maken b , door de mededeeling dat m'n ' Vorstenschool, - sum·ch , of ''n deel daarvan,, of ''n voornaam deel V b ch ma summarum,, ''t h heele ding om dat deel - "beneden de aandacht is van 'n auditorium." ' bbeschaafd ch ." Z66 ZSb staat er.. Ziehier dus reeds een verdienste in m'n het kan dienen ' stuk:: h Z h als graadmeter van onze bbeschaving. . Wie W 't ' met eenig genoegen ch leest,, heeft aan school, en roede.. Wie bbehoefte ch , katechizatie ch \V ''t h h mooi vindt,, wordt van de bbeurs gedrongen en in de SSocieteit c er par impossible gedebaIlotteerd. b . *) *) En E mochten ch b onverlaten wor·den gevonden,, die zich mooi" buiten ch aan ''n roekeloos "heel h " te b gingen .... het tuchthuis. . . . . ze zyn y ryp y voor h ch h . hy y bbyv. y . in 't ' D ch . M'n Duitsch. M' stuk zal vertaald worden,, waarschynlyk By die gelegenheid hoop ik den vreemdeling 't ' oordeel over de By h h Nederlandsche gemakkelyk ch bbeschaving ch y te maken door de mede-N deeling dat by ons te-Iande, van 'n hoofd·, volgens de schatting ch ' h orgaan der liberale party, b y, zulk werk ternauwernood goed genoeg is,, misschien nog niet eens goed genoeg,, voor ''t kanalje. j . ch Mocht zyn, b y , ''t zielevoedsel der M ch daarop die vreemdeJing begeerig y ik hhem naar in ons land te Ieeren kennen,, dan verwys bbeschaafden ch Arnhem, houd me verzekerd dat hhet kleinste krantenredak-A h , en h teurtje hem leveren zal wat-i - zoekt.. j in die stad h Minder ingenomen ben ik met 'n b ' ander deel van 't ' geslagen M on-vonnis.. De betuigt dat het D Arnhemmer A h b b stuk "den schryver ch y waardig is." deze uitspraak moet ik protest aanteekenen.. ." Tegen T Dat te laag zou staan voor den smaak der b be·ch D m'n ' VorstenschooZ V woners van Arnhem en van de redaktie dier courant, A h B c , kan waar zyn. autoriteiten in zake "beschaving" b b ch " y . Ik I nam 't ' peil dezer beide niet nauwkeurig genoeg waar,, om te beoordeelen hoe iemand b h hoog h of iets moet geplaatst wezen,, om niet in die stad 'n ' armzalige figuur te maken..Maar VorstenschooZ myzelf te steIlen,, V ch nog beneden b y M is even onjuist als dat het m'n j h boven b ' andere IDEEN IDEEN zou staan.. Wat W my y betreft, b , ik verzoek vriendelyk y met 'n ' even laag merk te -b E re·worden gebeneficeerd, valt.. En b c , als aan m'n ' stuk te·beurt
y *) t>~n 1876. *)Noot N 1576 . De D heer b ROORDA, ROOBDA, die zeer keurig is op taal,, deelde my b Hy hheert gelyk. y . de opmerking mede,, dat deballotteeren geen woord is.. Hy Fransch F ch is 't' niet,, en holJandsch h ch is 't' ook niet.. Maar M .... . . . . als we 't ' maakten tot 'n ' woord?? Wy Wy hechten h ch nu eenmaal daaraan zekere bet<;ekenis, b , waar-ch . 'n ' lastige ornschryvi::g ch y :: zouctcn moe-voor we,, by by al te puristische ch schifting. ten maken..
IDEEN MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
33
vanche ik my, ch verbind b y, ook de redaktie van de Arnhemsche A h ch couc y juist rant altyd even hoog te stellen als haar arbeid, j h h b , en nooit te beweren b dat ze nog onbeduidender b is dan de dingetjes j die ze . voortbrengt. b
930. Ja, ik gil. die voorby. J , lwhet h b 8U4 tata!! Maar M by. Ze Z mochten ch publiek. eens beneden de aandacht b ch wezen van 'n ' beschaafd b ch b . Ter T inleiding van dit drama,, zou ik -- vooral met het b oog op den toestand van ona tooneel,, zoowel als van ons dramatisch ch h bb . Redenen repertorium -- veel te zeggen hebben. die voor den lezer R y , nopen my b ch daarover van minder b belang zyn, y de beschouwingen tot 'n uittestellen.. Een zaak echter moet ik ' andere gelegenheid h E ch reeds nu aanroeren : de zonderlinge wys y waarop men in ons landje j de roeping van den dichter opvat.. ch By voordracht Bedryf, ch van het h Tweede T B y , hebben h bb velen geroepen : dat is de K Koning!! Zoogenaamde royalisten -- ikzelf b ben royalist, Z y y , en weI uit ' gemeene bbeBt!! riepen dit met wrevel,, met afkeer,, liefde voor 't by byna met woede.. Z Zoogenaamde demokraten -- ikzelf bben democraat, c , en daar·om:: leve de koning!! - - riepen 't ' met toejuiching. j ch . Ik verschoond I verzook van dien h wrevel en van die toejuiching j ch ch by teblyven. . ' Is b 't of er ook letterzetters zyn, I me niet gebleken y , die in m'n ' vriend PUF hebben. zoo'n P ''n kameraad herkend h h bb . Voor V ' kameraad zou de onder herkenning niet vereerend zyn, h y , doch ch dit mogen de heeren h elkander uitmaken,, Zeker is ''t,, dat ik geen enkelen PUF Z P F ken.. W y Worden er onder de typografen luie liederlyke y karakterlooze j . . . het h doot me Tleed om hunnentwil, h sujetten gevonden ..... , doch ch op h hen gelykt. men duide 't ' myy niet euvel dat m'n ' schets ch y . ''t Ware W hun zaak geweest,, zich op m'n te onthouden. h ch van ''t gelyken y ' schets ch h . De dichter die slechts zou mogen aanroeren,, D ch ch zulke verkeerdheden h als in onze M Maatschappy ch y niet gevonden worden,, zou ''n schrale ch habOOn van 't toch is om 't kens h bb ' bbruin dat hem h ch onmisbaar b ' lichJ ch te doen uitkomen,, en weldra zou men in aile scheppingen van ch deze soort,, z'n toevlucht ' wanhopige h ch mooten nemen tot mensen-eters.. Wie hulpbron niet spoedig verstopt werd W weet of ook deze h b door verwanten van bbankiers., die misschien klagen zouden dat ch men h hun familie aan de kaak stelde.. *) *) N I verneem dat sommigen tegenwoordig schryven: *) Noot "an 1874. 1874. Ik ch y : "op ,, de kaak"" op-grond der bbcteekenis van 't ' laatste woord,, dat ton zou bbeduid hhebben. bb . Wei W mogelyk. y . Maar h , meen'ik, ' , moesten we ons houden tha1l3, M h y . 11Wy 'y immers ne·aan de opvatting van de laatste eeuwoo,, en van 01lZ1m tyd.
4
IDEEN VAN MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
Wat W ik over letterzetters opmerkte,, is ook op de koningen van van personen als toepassing.. Ret h H rondventen van verkeerdheden zoodanig,, aIleen met h het doel om den verdoemelyken honger y h naar de fellen van z'n ' naaste te stillen,, is 't ' werk van booswich. b chten,, en onder h hen nog slechts voelen ch van dezulken die behoefte b h aan schandaal, talent.. Nog ch , ter aanvulling van ontbrekend b N altyd y - zie den Ammeen ik zulke middeltjes j niet noodig te hebben h bb A boven Vorstenschool stelt -- maar ik zou ze blyven hhemmer,, die me b V ch by Arnhemmer en ik ons vergisten.. Ret versmaden,, al bleek er dat A b h H schooljongensachtige 'n ...• : ei kyk, by heeft h ch j ch y , hy ' vlek op z'n ' abeboek b b .... ik weet wat van hem h ...• . . .. Nu, N ! IIk weet van u -- de N , jja,, ik weet iets van U, Nederlanders vlek is leelyk ! - - dat ge my, y ? y, nil. al wat ik deed,, ter verantwoor-KleinstiJdterei.. Ik ding noopt tegen zulke K I verzeker u dat onze hartelyk -- my Koning - en om zynentwil doet het K y h me h y leed T y zoo min bbekend is als de letterzetter PPUF,, en dat ik m'n ' donnies c te ch hoog gryp, te houden met de chronique scandaleuse h y , om me bezig b h van personen. 8 . 't me dikwyls reeds moeite genoeg,, my neertebuigen tot ' Kost b K de schandaal-kroniek van den heelen tydgeest.. D Die tydgeest zal Koning voorbygaan. als koningen,, als ''n koning,, als de K b . Myn M werk b uitbeitel gaat niet voorby. men dat ik marmertomben -b . Meent M b x 't ' dan maar zerkjes va.n zandsteen -- voor vlinders of al waren van ren dag!? Nil. N honderden jaren zal ''t de vraag niet zyn,, of ik my de moeite getroost heb b zekeren koning of zekeren letterzetter te bedoelen. zal men vragen,, of de koningen die in b . Roogstens H men sedert lang de bedoelde spreekwys in den zin van:: aan;; den schand-b paal.. Het H opwarmen van archaismen is 'n ' armoedig middeltje om te pron-ken met wat meuws.. Bovendien, methode in ''t vast-B , de stipt-etymologiacbe stellen der beteekenia van de woorden, levert zonderiinge rezultaten..l16Ot:.) b , (1604.) tuin,, en totD1I geen stad meer,, omdat Z Zaun eigcnlyk!! om-IIs ''n tvita geen B heining beteekent? moet dan evenzeer afgekeurd worden,, want ook b ? G_de G dit woord doelde eenmQRI slechta op bbe1Darende af,zu.iting.. Voor V 'I' latynsche woord /ilia zouden we dan geen equivalent hebben, bb , want dochter beteekent b mellener.. Waar zou ''t b heen?? Behalve sommige interjektien en onomato-W B ' oorspronkelykc beteekenia b bbe-peen,, heeft mi88Chien geen enkel "oord z'n E wie zal ons zeggen hoe ver we moeten teruggaan?? IIndien leaa1c,, houden.. En bb , naar onze opvatting is verm-dat dan eenmaal um bbeteelrend zou hebben, 66 bhet - ton werd,, zeer mogeIyk derd in:: #1Iandpaal,, kan dat woord,, v66r weer 'n ' andere bbeteekenia hebben bb gehad.. De D zeer aesthetiscbe doctor iII G , v.. TLOTlIN x trekt,, naar ik vemeem,, party veor JlILDBBDYX'S BILDERDx ' -- hoogst God, smaakvolIe!! - - echt-- en sIaap·1coetsetl, , omdat men in de IOOveelste eeuw.•• .. . W enz.. We kennen die pBeudo-geleerde praatjes, 't Woord 1coets is 1V lot.. .Ii.. van W ,' . D , 1IPgtJtlrlC1uta oorsprong. Doch aI ware dit anders, tII!I gewone menscben ry x den nu eenmaal in ''n Wie dicbterIykheid zoekt iII , en slapen in 'n ' bbed.. W ''t verdraaien van zulke djngen,, mag ze er mynenthalve iII meenen te viii-I -b ' smask Diet,, aIs ik maar Diet hoef b meetedoen.. den... . Ik.benyd hem z'n
=
com,
IDEEN 55 IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. myn tyd leefden -- hoe heetten ze ook ??- - my behoorlyk hun dank b ?? betuigden voor m'n b ' arbeid b Wie van dit alles,, in den GEORGE W nu in·weerwil OEOBQE van 't ' drama,, den tegenwoordigen Koning van Nederland meent te herkennen,, K N wordt uitgenoodigd met gelyke scherpzinnigheid te openbaren b L b wordt ? Met wie er dan met LOUISE ISE bedoeld M HANNA? HANNA Y Met M den lakei M den groom van jonker SCHUKENdie de kachel aanmaakt?? Met xENSCHEUER? ook mis-SCHEUER ? Met M den niet geschoten wolf?? Zou Z dat beest b G b B sehien de Gemeentewet beduiden ?? Of feesten ? Of O de Brielsche O de mazelen der kindertjes van de juffrouw links-achter·boven-voor? -b Y W zeker!! En E zulke uitpluizers zullen dan met·een ophel-WeI deren om welke reden de dichter,, wiens fantazie rondgallop-' heelal,, juist hUn buurtje b verhief tot doelwit van de peert in 't mensen,, ik verontwaardiging die z'n ' verzen maakte?? Lieve L ken uwe heele buurt niet.. *) Hemel uw grietjes en mietjes zoo b C) H niet inbeelden dat hoog op als ge verkiest,, maar ga u in-godsnaam b myn FANCY FANCY zich met die deems inlaat.. Wanneer ik iets te zeggen hebb aan 'n persoon,, dan noem W ' bepaald b by z'n Samuel zooveel.. ik hem b ' naam.. Dit D deed NATHAN NATHAN ook,, in S Of O er evenwel voor PUF 1UF -- en anderen !! uit m'n ' stuk niet iets M weI.. Doch 't zou te leeren vallen ?? Missehien D ' werd niet met dit doel geschreven,, om de ZeE'r eenvoudige reden dat 'n ' artist geen I verwys hieromtrent naar een-en·ander katechizeermeester is.. Ik - dat ik over de roeping der K Kunst in m'n bundel schreef.. ' vorigen b Men M zegt dat onze grootouders de eerste thee die zy in handen kregen,, gereed maakten als spinazie.. Ik I verzoek m'n ' drama te b . . . ''n drama.. Om lezen,, te gebruiken en te bbeoordeelen also. •.. O hiertoe by dezen ''n ondertitel voor.. eenigermate den weg te wyzen,, sla ik b
VORSTENSOHOOL, VORSTENSCHOOL, OF OF
VLUCHT:IGE VL 7CETIGE SCHETS SCEETS
VAN 'N Pill VERSCIDLLENDE WYZEN WAAROP HODGGEPLliTSTE PERSONEN PERSONEN HUN HUN ROEPING ROEPING ZOUDEN ZOUDEN IUNNEN IUNNEN OPVATTEN OPVATTEN..
VAN 'N PAAR VERSCHILLENDE WHEN WAAROP HOOGGEPLAATSTE
D namelyk is,, met het oog op 't ' program en ''t motto dezer Dit de hoofdzaak,, en niet het povere,, door LLOUISB H en my
IDEEN, IDBEN,
")) IIk erken evenwel,, met de toespeling op den schandelyk !agen aanslag van grondeigendom - geheel afgescheiden natuurlyk van de lyst waarin ik bb die plaatste - bhet oog gehad te hebben op N NederlGfldsclw toestanden.. D Die uitval ill inderdaad aan't ' adres van ooze EEerste-Kamerleden. -K .
6 6
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI, IDEEN
even onachtza.am b beha.ndeld,, kuiperytje,, dat trouwens meerma·vertellingen -- tot grond-len,, -- ik meen zelis in de ara.bische b sla.g va.n romannetjes gediend heeft,. NoOI tlan 1874 1874.. De N D voorgestelde aanvulling van den titel -- die door den heer VOSMAER wordt afgekemd -- had slechts ten-doel VOSMAER zoo grappig-hartelyk iets als argume1ltum van ''t stuk te leveren,, ''n waarschuwing tegen ''t ver·wringen tot klein schandaal,, van wat ik wenschte te geven als .... . . . . iets an·. ders.. Onnoodig was die waarschuwing voorzeker niet!! Meer nog,, er bleek me O M b hier-en-daar dat ze vruchteloos gebleven is. Velen schryven dan ook hieraan b .V toe,, dat m'n nog altyd niet werd opgevoerd.. Dit ' arme Vtn'stenscMol V D is wei jammer voor me.. Ik tot bhet b be-I had zoo gaarne myn kontingent bygedragen b langryk onderdeel der -- nogal noodzakelyke!! - V Volksopvoeding,, dat SCHOUWBUBG heet.. Bovendien is me nu de gelegenheid afgesneden,, om te SCHOUWBUBG b B leeren welke fouten ik gemaakt hebb tegen de eischen van bhet tooneel.. Hoe H kan er vooruitgang zijn in 't ' vak van tooneelschryvery,, indien 'n ' auteur niet ge~nd is z'n te kemen?? Ziehier dus alweder 'n ' arbeid b Z ' punt waarin de hollandsche schryver achterstaat bby z'n ' kollegaas in 't ' Buitenland, B . IIn Frankryk, Duitschland, van F , en zelfs in D b , is 'n ' nieuw drama van 'n ' schryver b eenigen naarn,, 'n Ten·onzent wordt het in de modder gesmoord.. ' evenemMt.. T Waarom heeft het "Tooneelverbond" niet op 't vertoonen van VorstenscMol W b ,T b " ' V N altyd bben ik bbereid,, zooveel in myn vermogen is,, wen-aangedrongen?? Nog ken te geven over de mise en scAne en de r;gie,, schoon die in 'n ' zoo een-voudig gecharpenteerd stuk overbodig moesten zyn.. b O in dezen b Ook herdruk bblyf ik tamelyk zuinig met legende.. Een E kampleete handleiding voor regisseurs,, zou misschien de dubbele uitgebreidheid van bb b 't aan·' gansche stuk vorderen,, en alzoo noopte my de vrees voor overbodige b ! - - tot onthou-duiding -- ''n hollandsch tooneelschryver tast in ''t blinde! b ' niet-overbodige. ding,, misschien ook van 't bedenke overigens dat myn b . Men M b werken als lekluur verschijnen.. Mocht ten.langen-laatste 'n M ' tooneelgezel-schap in N Nederland my de eer aandoen,, m'n ' stuk te willen spelen,, dan eerst zou de tyd daar zyn,, vollediger voorschriften te geven omtrent dekoratie,, kostuum,, houding,, beweging, b , toon en voordracht.. In I de tegenwoordige uit·gaaf kan ik niet meer leveren dan juist even voldoende is om nagenoeg bbe-grepen te worden door lezers.. Nooe tlan 1876. 1876. Weinige maanden na 't N W ' schryven van bbovenstaande noot V door de zorg van m'n beleefde VorstenscMol -- welk stuk bovendien b b ' hoog-U geachten Uitgever afzonderlyk verschenen was -- 'n ' tweeden druk,, waarby b ik ''t volgend verdrietig N Naschrifl gaf: E dk ben aan m'n b redelyk getrouw gebleven b ' voomemen om weinig legend. te ' was my onmogelyk me daarvan geheel te onthouden,, gelyk ik leveren,, maar 'r had kunnen doen indien ik voor Mlledig. opmerkingen en aanwyzingen plaats ge-' afzonderlyke uitgaaf voor tooneeI.region. vonden had in 'n . Dit D zou evenwel slechts ' "'or.,t~puchool V te-pas komen indien min de eer eener opvoering in N Nederland waard _ ve,.t4Glde tt. oHfJM'taGldewas.. By B den overvloed van keurige voortbrengselen b b waarover de tooneelbesturen te beschikken hebben, b bb , is ''t niet vrcemd dat dit werk b nag altijd niet aan de beurt ~ekomen is.. Onlangs zelfs is me gebleken dat twee O b direkteuren van een der aauzienlykste theaters in ons land,, nog niet ceos den ' stuk hadden hooren noemen,, toen ik reeds bezig titel van m'n was met de kor-b rektie van de tweede uitgaaf die - als men de verschyning' in de IDEEN lOREN mee-D bbewy.t ten.duidelylcste rekent -- reeds de derde was.. Dit dat het b Iezend Publiek P b welles gekuischte smaak allerwege erkend wordt,, by niet b die Tooneelbestuurders T b ' stuk heeft aa~gedrongen,., waaruit alwede~ voigt dat deze ?p It' spelen van m'n mdustrleelen groot gelyk hadden m ' n werk te Ignoreeren,, en Z1ch slechts b bezig te houden met de stukken die weI behagen aan dat Publiek. b P b . Hoe H dit tymt met
IDEEN VAN MULTATULI. IDEEN VAN MULTATULI.
77
de zoo spoedig ontstane b behoefte aan 'n - of eigenlyk derden _ drnk,, ' tweeElen is my '0 dat m'n niet goed genoeg is voor ''t b ' Yo-rstenlchool V ' raadscl.. Er E is gebkketl Yolk met welks smaak, oordeel en ontwikkeling de ondernemers van m'n schouwV , ' burgzaak moeten te·rade gaan om zich staande te honden.. b Geen of weinig I.g.nde alzoo,, emdat m'n ' stuk toch niet gespeeld wordt.. TerT G b ' paar opmerkingen .... . . waarlyk slechts ter-nauwer·nood veroorloof ik my hier 'n bladvuUing, behoefte zouden , en geenszins omdat nederlandsche tooneelspelers b b hebben aan terechtwyzing van den auteur,, ''n zwak dat in andere landen weI b be-bb staat}, en waarin we dus alweer zoo b byzonder gunstig afsteken by b 't ' Buitenland. B . De opmerkingen zyn deze:: D Ten-eerste Df: '»loden zich feel tDachten hans..T D lakeien in de schoNderweer·sci:ne J, w()l'Jtery in hun roZ ie bbrengen.. De ernst.. A D eisclt t'lZn 't ' komieke i, bhier onverstoorbare b Ten·tweede. olJertlry're niet!! ])e . Ook D ",kleu,. die hem, "001'-T O jonker Schukenscheuer S st.ld. als cwum,, '0" den gek t. Te.l .er oandoefl,. Hy bbenoort Toorol g.m blyk t. b 1 zic! zyller dW4IUheid b beuJusf,, ell dlAs .••• wys is. .. .
gerea did
Ten·derde. ,, h.Taus,, is d. opmerking floodig,, dut de .",y§ende .cen. in T . Misscki•• M het L 'aat,;>te tooneel,, ''n ,eer grondige studie tereischf.. Ten·vierde. lYal LOUISE Deze sd.epping e1l T . IY LOUISE aangaat... . . . Jock W4Grtoe meer? ? D ()uk cit: "oorltellin.g rafi du.t ku.rakter op de .planken die de wereld bbeteeke-nen. zyn immerl bbeneden de 4QIa:lacltt flan 't' l\'ederl",uJsch FItU,ek I. N b , ?,
rillS
Naschrijt b I dienzelfden druk even-Tot dusverre ''t N by den tweeden druk.. In T weI mocbt ik dankcnd vermelden dat er ''n meer dan voIdoend antwoord b was gegeven op de vraag:: waarom bet Toonwverbond niet op de vertooning b T b van m'n stuk aandrong?? Dit D geschiedde in 't ' volgend nootje:: Y .Onder de velerlei V Vereenigingen die de leus:: dot heil dos Vo1ks" .O , in de vlag voereD,, is het c1'ooll,et:llJer!Jund. een der belangrykste. T b b . Wie W 't ' wei meent met beb b schaving,, vooruitgang,, zeden en... . . . nat ion a leo n a fh a n k ely k h e i d,, behoort oat genootschap met aUe kracht te steunen., VV reemde b bajonetten zouden b ''n al te gemakkelyk werk vinden in ''n verduitscht of verfranscht Nederland! N M . I. N. N. VAN Wat overigens de in den tekst gedane vraag aangaat,, de b heer Mr. W VAN HALL, secretaris van die vereeniging,, heeft tweemalen op b het ten-tooneel brengen b (T , . N , J van VORSTENSCHOOL aangedrongen (1'ijtlschr. cUd Ned. '1'Q'J1leel. 2e Jaargang VORSTENSCHOOL •H . T . 141, : b1 '4', '" JJuargulI!I 1874175, 1874/95, Nu• N . •2)) in b bewoordingen die me schadeloos stellen biz. voor de minachting waarmee m'n ' arbeid b wordt opgenomen door 't ' groote publiek, b , naar welks smaak theaterdirektien weI genoodzaakt zijn zich te richten.. Ik betuig den heer VAN HALL b HALL voor Z'l1 ' keurig gestyleerde pittige stukjes m'n ' oprechten dank..
By den vyfden druk -- in afzondNlyke uit,l!'a"r -- had ik ''t IZenoeeen 'n B b ' b voorbericht Ie mogcn voegen,, dat ik bier met innige dankbaarbeid herhaal:: b b c5edert dien tyd - till de Iheitfe eerste uitgQ.llen ",u,meTpk heeft er in de file. ,,S van I'• Qrost~,;.sch(Joj. ''n velslagen omkeering plaats gehad.. Door den moed,, den D k",..t:i",, en ik durf hier bbyvoegen:: door de .ad.rlaIlJ.li
PERSONEN.. PERSONEN
GEORGE, GEORGE,
LLOUISE, ISE,
koning.. koningin..
KO:NINGIN-MOEDER. $ONINGIN-MOEDER. DE WALBOURG, WALBOURG, DR
eeredame der koningin.. heeren
VAN HUISDE HUISDE • VAN M1RALDE • • VON SCRURENSCHEUER-SCHIEFSCHALHEIM SCHUKENSCHEUER·SOffiEFSOHALHEIM.. VON HESSELFELD. • HESSELFELD PRINS SPIRIDIO SPIRIDIO. • • • • • • PRINS
des koning88 kamerdienaar.. LANDSHEIL, kleeremaker..
WEIS,, WE
werkman in 'n ' yzergieJery.. een naai8ter.. Herman'8 H ' zuster.. ALBERT, H ' verloofde.. ALBERT, Hanna'8 HEBMAN, HERMAN,
HANNA, HANNA,
PUF. PUP . BOEREVBOUW. BOEREVROUW .
Vier V
LAKEIEN. LAKEIEN.
GROOM GROOM
van Schukenscheuer. S .
KNECHT HNECHT van
Landsheil. L .
uit de I omgeving
\
de.s konings..
VORSTENSGHOOL.. VORSTENSCHOOL E ERSTE EERSTE Tooneel: T : kamer
BED R Y F. BEDRYF.
Op LOUISE'S RUST,
bet buitenverblyf der b b
KOXIXGIN. \ INO x .
LOUISE. WALBOURG.. Daarna PUF. LOUISE . DE D E WALBOURO D PIIF.
De koningin ((eenvoudig kostuum)) zit linksch van den toe-D schouwer,, niet gelleel op den voorgrand,, aan een met bboeken en papieren beladen schryftafel.. Rechts b R 8 op den voorgrond,, de eeredame,, zich bbezighoudende met tapisseriewerk.. Louise L 8 6chryft en goot hiermee,, na ''t ophalen van de gordyn,, eenige oogen-bblikken zwygend voort.. LOUISE, zander optezien.. -- D De W Walbourg, b , zyn er moor nog in de voorzaal ?? De D eeredame goot naar den achtergrond en schynt te spreken met 'n ' lakei die zich in de halfgeopende deur vertoont.. DE WALBOURG. WALBOURG.
-- N Nog een man,, Majesteit. M . LOUISE a.. v.. - Good. hem komen.. G . Laat L De Walbourg loot Puf D W b P binnen, b , die door hoor worde aangemoe-digd op den voorgrand te treden..NNa eenig wyzen en wenken kame hy Koningin,, zander b vooraan in 't' midden te staan,, zoodat de K zich gelleel omtekeeren,, hem in 't ' oog kan krygen.. De D Walbourg W b Puf gegeven antwoord,, neemt hoor plaats weder in.. NNa elk door P eenig zwygen:: De Koningin noteert.. D K LOUISE, LOUISE, a.. v.. -- Hoe ge,, vriend ? H heet b PUF.
M' naam is Puf, P , Sir S .... . . . . ene.. -- M'n LOUISE, LOUISE, a.. v.. -Beroep? -B ? PUF. PUT. -- IIk b ben bookdrukkersknecht. b . LOUISE,
a.. v..
-- Gehuwd? G ?
10 10
IDEEN IDEEN VAN MULTATULI. MIILTATIILI.
PUl!'. PUP .
. Ruim R -- Geweest. negen jaar.. G
a.. v.. -- En E kindren?
LOUISE, LOUISE,
PUF. PIIF.
-- Zeven. . Z
a.. v.. -Hoe - H oud!?
LOUISE, LOUISE,
PUF. - Een E
trap der jeugd .... . . . . van een tot tien .... ....
LOUISE,
anel op-en omziende.. -
- En E
negen jaar gehuwd !? PUE'. PUP.
-- IIk moot de waarheid zeggen.. LOUISE. LOUISE .
-- Da.t 't ze school?? D 's ' recht.. Ga. G voort.. Zyn Z ' meisjes !? Ga.a.n G V ' een en ander.. Vertel me 't PIIF. PUE'. - Na. N
den dood V myne vrouw,, was ''t . . . . met verlof,, by Van b on.':! E b ..... . . . sjovel.. . . . alles even duur ! Een beetje M' .... M'n oudste,, ''n jongen,, heeft wa.t wookgeld.. maar .... LOUISE, weder noteerende.. LOUISE. -- Hooveel? H ? PUE'. PIIF.
-- Acht stuiver,, Sir A S ...•. ...
a.. v.. A AI goed ! E En gy ??
LOUISE,
PUP. PUl!'.
- A Acht -
gulden,, en de fooi van K Kopperma.a.ndag.. a.. v.. E de a.ndren ?? M - En Meisjes ?? LOUISE,
PUE'. PIIF. O - . Het H - Om-en-om.
oudste
Kan bbreien,, maar .... K . . . . dat geeft niet,, met verlof.. D . . . . drie jongens en drie meisjes.. Dan nog .... LOUISE, opziende - A Acht?? -
Ge G zeidet zeven .... .... PUE'. PIIF. . . . . ''n - O Och .... -
drukfout
11
IDEO VAN MVLTATULI. MULTATULI. IDEEN LOUISE. LOUISE . A ! -- Ah!
Waar zyn de kinderen als gy uit zyt ?? W PUF. PUP . Sir .... S .. . .
DE WALB. -- H Bier is PUF.. PUF -- H Het
het potlood van uw Majesteit. M .
jongste ...• . . . . Majesteit, M , is by b 'n ' buurvrouw. b .
LOUISE, L ISE, noteerende.. -- Voor loon?? V PUF. PIIF.
-- 00 neen,, uit vriendschap.. LOUISE, a.. V V.. -- Dilt D is goed !!
H heet die buurvrouw b Hoe ?? PUF.
-- Hanna Smit.. H S LOUISE, Z - Zeer
a.. v.. weLL
En E de andren?? PUF. PUF . Z - Zoo
als ''t va-It .... . . . . op straat of thnis ...• .. . . O hierrof daar.. Soms Of vind ik ze op den trap,, S O spelend langs den weg,, of.... Of . . . . soms ook niet.. D jongens loopen met verlof,, wat ver,, De En buurt.. E dan moot ik ze zoeken in de b LOUISE, a.. V. v. D zyn uw kinderen wat verwilderd ?? - Dus PUF, aarselend.. PUP, -- JJa.... . . . . a..
a.. v.. - W Wat eet ge daaglyks ?? LOUISE,
PUP. PUF.
B , maar ..... -- Brood, . . . niet altyd. A ' . . .. . . niet altyd.. Of O b boonen ..•. Aardapp'len. . . . . niet A Altyd. grutte ....• . Soms S . . . maar .... . . . . ook ...• . ... LOUISE, opziende.. -- N Niet altyd 1 W geeft ge uw kinderen,, als ge dat niet geeft ?? Wat
12 12
IDEEN VAN VAN XULTATULI. MULTATULI.
PUF. PIIF. - Soms S
nieta!! LOUISE. LOUISE .
-- 0 God! G ! En E vleesch,, hoe vaak in 't ' jaar ! PUll'. PIIF. V - Vleesch, , Majesteit...• M . . ..
dat kan niet!! N Nooit!! L I E, 8chryvende.. LOUISE, - H Helaas!!
Het H is genoeg.. De D Walbourg, , gaef den man ..•. W b . .. . Omziende, tot Puf. O , P . Men zeide u zekerlyk dat ik weldadig was,, M En E ryk?? PUF.
- 0 ja,, ''n koningin !! -0 LOUISE LOUISE
Welnu,, W D Dan heeft men u de waarheid niet gezegd.. W wezen zou,, indien ik ryk genoeg was Wat O al wat arm is,, ryk te maken .... Om . . . . zie Dit D laat ik daar !! Ik I kan u slechta Uw moeite,, uw dag en uw b bericht betalen .... U b . .. . D De Walbourg, W b , geeft den man ''t gewone loon: T Twee gulden.. Tot Puf. T P /.
Ge kunt gaan.. Misschien tot later!! G M De Walbourll Ileleidt P Puf naar de achterdeur,, en na zich D W b onderhouden,, door eenille oogenblikken met hem te hebben b bb neemt ze hoor plaat8 weer in.. Puf P / af.. even op-- en om:iende.. LOUISE, 8chryvende,, en nu-en-dan - - G Ge weet z'n WeI!! Laat hem bbezoeken.. ' woonplaata ?? W L H heeft 'n ' goede noot in myn register,, Hy O ..••. . . . ''t niet verschuiven van z'n ' huwelyksdag.. Om T . . . . waarheid sprak uit onbeschaamdheid. b . Tenzydi.•.. D .... . . . . drukfout met z'n ' kinderen was wat louche.. Die Maak dat ik meer hoor van die H Hanna S Smit,, M De die uit vriendschap .•.. D buurvrouw b . . . . lief,, niet waar?? Ik I wacht rapport.. We W zullen verder zien,, E als ''t de moeite waard is,, ga ikzelf .... En .. . . M ! Mama! K ( Koningin-Moeder (hoed en sjaal)) treedt bbinnen.. Loui8e -M L , en Ileleidt hoor naar den voorgrond.. gaat haar haastill te-Ilemoet, -
IDEEN VAN VAN MULTATULI.
13 13
LOUISE. LOUISE. KONINGIN-MOEDER. KONINGIN-MORDER. DE D E WALBOURG. WALBOURG. KON.. MOED. ICON MOED . -- Z ZOO druk
aan 't I werk ?? LOUISE. - IIk had -
bezoek. b . Ge G weet ik: houd lever van acht tot tien .... .... o aan,, O zie,, mama,, zie eens die bundela b Berichten over alies wat by B b ''t Volk V Niet is zooals het wezen moest,, en toch N DM hoop ik !!- - eenmaal anders wezen zal.. D Maar,, mooder .... M . . . . lompe dochter die ik ben b .... ... Hebt IIk vroeg niet eens naar uwen welstand !! H b Ge G goed gerust na zulk 'n ' avend,, zeg !! Onder het uitspreken der laatste regels heeft zy (De O (D Walb. W b. ~chiet toe)) 'n ' fauteuil naar 't ' midden van den voarqrond ge-trokken,, en noodigt liefkoozend de Koningin-Moeder K uit,, daarop -M eigen stoel keert ze eenig.szins van de plaats te memen.. Haar H schryftafel af,, zoodat haar rechterarm daarop rusten kan.. Zoo Z is dan ook haar houding,, tot ze in geestdrift opstaat.. KON. MOED. BON. MOED .
-- D De kursus van van·nacht was weI wat zwaar.. M' M'n oogen vielen toe b by uw verhoor,, M' M'n ooren suisden van uwe statistiek,, By B al dat vragen,, vorschen,, onderzoeken Van uwen onverbiddelyken weetlust.. V b Ge te lang .... G hieldt van Weert W . . . . de man was moe!! LOUISE.. LOUISE
T lang?? 0 Te 0 neen ! En E moe ? Ik I was niet moe!! M ''t zal om uwentwil niet weer gebeuren b Maar Dat D ik zoo laat graaf O Otto hier houd,, mooder,, E daardoor u van uwen slaap bberoof.. En Wat W zyn vermoeidheid aangaat ..... . . . 0 ho,, ho,, Dat D noem ik: byzaak b !! 't ' Zal Z hem goed doen,, denk ik.. Z ' beetje b Zoo'n gymnastiek geeft lenigheid Aan A de gewichten van z'n ' staatsverstand Dat D ...• . . . . wat verstyfd is in de vormelykheid.. RON MOED. KON.. MOED. -- M Men roemt
b hem toch ala zeer bekwaam, , Louise. L .
LOUISE LOUISE.. -- D Dat spreekt
. . . . zoolang hy b invloed heeft . vanzelf .... Daarna? Tenzy.i- sterft,, D ? We W zullen zien!! T En kan als blaam E men z'n ' roem gebruiken b b
14 1.4
IDEEN VAN MULTATULI.
Voor anderen,, die nog in den weg ataan.. IIk .... V . .. . IIk schat hem even hoog en even laag AlB A velen van z'n ' soort.. :irON. MOED.. SON. MOED
-- Louise, L , ik dacht ..... ... LOUISE.
-- Dat D ik vertrouwen stelde in zyn geDie \' 0, dat is grappig,, moeder !! 't Lykt er Diets naar ! ' L Hy H heeft .... . . . . talent.... . . . . zoo,, zoo .... . . . . maar Diet te veel,, Genoeg juiat voor de meening dat-i- meer heeft.. G Hy H spreekt.... . . . . vry weI.. ... . . . maar zonder hart altyd,, Hy H mist den moed zich somtyds te verspreken.. Hy H weet.... . . . . nu ja,, hy b weet wat hem geleerd is" ,, Maar meer ook Diet,, mama.. M :irON.. MOED. SON - Wat W eischt
ge meer l'?
LOUISE, L ISE, op kaar harl wyzende.. . . . hier!! E - Llets anders,, moeder ..... En
b dat ontbreekt. . Die man draagt,, alB de kerstboom, D b , juist zooveel A AlB vader schooltyd en mama routine Hem strikten in de takjes .... H . . . . nooit iets meer ! Z ' b Zoo'n boompje is dood ...• . . . . maar leven moet de mens., D Dat is:: gevoelen,, denken,, werken,, streven,, En E vruchten dragen,, honderd .... . . . . duizendvoud 'I Wie hy ontving,, is ...• W Diet meer geeft dat b . . . . nul,, En onnoodig werk.. E deed met z'n ' geboorte b Weert.. Nu,, zulk een nul is my de graaf van W N :irON. MOED.. RON. MOED
Maar zyt ge Diet wat streng ?\' M LoUISE. L ISE .
' I D -- 't Is mogelyk.. Doch H 5 alies:: of ik wMr A bben ?\' Het zy de vraag v66r I Ik stel aan alien Diet denzelfden eisch,, M Maar doe een hoogen eisch aan ''n minister.. Is I dat te streng.. HON. :irON. Moe. MOED. -- G Graaf O Otto .•..• ...
LOUISlll. LOUISIN. -- IIs gewoon..
E in den vreemden tyd dien wy beleven, b , En I , op zyn standpunt,, ''t ordinaire : misdaad.. Is, Gewoonheid is 'n G ' giftig woekerkruid
115 5 ------Dat vruohten dra.agt,, en z'n D zelf goon B ' venyn WEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
Gebruikt om wat er opsohiet a.a.n z'n G b ' zy Te T doomen tot gelyke onvruohtba.a.rheid. b . Gewoonheid is verdienste's G ' vyandin.. Een sohutsvrouw van het kleine,, van 't E ' gemoone.. Wat W b blinkt,, bevuild. b . W uitsteekt,, moot geknot.. Wat Wat vluoht neemt,, noorgeslagen en gekneveld.. W Talent .... T . . . . gelooohend,, of gesmoord met ma.a.a..ren. . . . . En daarna doodgezwegen ..... E . . . als het kan.. Genie ..... Van W Weert eens naar genie!! G . . . ha,, vraag V Maar dat 's M ' sprookje,, ''n mythe,, ''n onding,, Of erger nog,, iets .... O . . . . iets .... . . . . iets onfatsoenlyks.. Ben E vuile ziekte,, die men Iiefst niet noemt Dan met ''n omweg:: ex.oen.tri.oi.teit! x. . . . ! D E Nu, is onze staatsman niet,, N , exoentriek x Hy H loopt vrywel in ''t algemeene spoor.. Hem is de S Staat ...• H . . . . zyn zetel,, zyn camere, 8 , Een kaatsbaan voor de hooren van het hof,, E b b Een dra.a.ibank van fortuintjes,, ''n fabriek E b Van Neurenberger eerzuchtsduikelae.rs.. V N b Volk .... Hem is het V H . . . . ''n kweekkast van lakelen.. De D welvaart.... . . . . paragra.a.f in 'n ' rapport.. Een E algemeene ramp .... . . . . de troefkaart op Den D heer die uitgespoold was door party.. De burger .... belasting.. D b . . . . ''n artikel ter b
.
Eenig zwygen,, Loui8e die opgeataa", was, 8, gaaJ weer zUte7t.. E L De geeft tellceM bblylc van aandacht.. D Walbourg W b En wat zoo'n hy E ' staatsminister weet,, wat b U zeggen kan van de algemoone zaak .... . .. . 0, moeder 't 0, ' is zoo weinig als het hart ontbreekt b Neem zulk een man Genie zit d8.&r!! N G Eens z'n ' kommiezen af,, en z'n ' rapporten,, E En begrypt of weet,, E zie eens wat hyzelf b E En waoht eens op ''n nieuw idee dat in Zyn eigen ziel gegroeid is.•.. Z . . . . ha,, ha ha Dan kunt ge wachten tot ge moeier zy\. D Dan hy van-na.cht was !! D b Ik I was niet vermooid I! Ik I had het eenma.a.l nu er op gezet Den ganschen kateohismus doorteloopen,, D Van V aIles wat er kookt in myn gemoed,, ' doenlyk,, maar,, helMS,, ik twyfm !! - En -- ware 't E
16 16
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
In I 't ' zyne een vonk te werpen van geloof b Aan toekomst,, mooder ! A mogelykheid op beter Ge my bezielt, G weet niet hoe dit denkbeeld b b , My M wtlgsleept,, opheft .•.. .... RON. BON . MOED. MOED.
Dweepster, D , lieve dweepster
haastig opstaande.. -- N Neen zeg dat niet ... . . . ,. om·godswil, , zeg dat niet !! In I dweepzucht is bedrog, b , en ik zoek waarheid.. Ik I wil doorgronden wat geschieden kan,, En E ziften wat geschieden moet.. Zich voorover buigend en in Z b den oonvang byrw, ftuisterend.. b LOUISE, L ISE,
Het H Volk V Is I laag gezonken moeder ! Ziel Z en hart Gaan onder by G b aanhoudend stoflyk lyden.. De D glood van hooger geestdrift wordt gedoofd,, Als A 't ' leven slechta een kamp is met het lage,, Als A niet te sterven 's ' levens eenig doel is,, En bezwyken hoogste prys !! E citstel van b Wat W is den arme ''t schoon der lente ?? N Niets!! E N W is hem kunst ? !! Wat Een sterrenhemel ? Niets Wat W zyn hem tonen,, tinten,, geuren ?? Niets! N ! Wat is hem poezie ?? W Wat liefde ?? N Niets !! W Dat alles mag hem niets zyn.. Alle D A vlucht IIs hem verboden b door de werkelykheid,, ' yzeren vuist hem perst in ''t slyk.. Die D met 'n b En E elke poging tot verzet,, bestraft M . . . . hanger!! Met .... RON. MOED. BON. MOED .
-- E Edel kind!! M Maar tach .... . . . . ''n dweepster' LOUISE . LOUISE.
-- 0, moeder,, zeg niet dweepster!! IIs het dweepen,, W Wanneer ik wil,, dat allen die als gy E En ik geBchapen zyn,, die zich alB wy Bewegen,, aadmen,, minnen,, en,, als wy,, B Hun b blikken richten op onsterfelykheid.... H . .. . IIs ''t dweepen,, moeder als ik wi! dat zy N lager staan dan 't ' stomme dier des velds,, Niet D Dan ''t redelooze vee?? RON. MOED . liON. MOED.
D standen!! -- De
117 7
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
plaat8 nemend.. -- Z Zeker!! IIk zal de laatste zyn die stand ontkent.... .... Een bbooswicht hoort tot uwen stand niet,, moeder.. E En tot den mynen niet,, godlof !! E LOUISE, LOUISE,
KON. MOED. KON. -- Louise, , L
Dit was de vraag niet,, kind!! IIk sprak van .. .. . .. stand,, D Van .... V . . . . hoogte of laagte in onze maatschappy,, Van.. . .. V . . meer of minder aanspraak op genot,, En ..... vooral ! E . . . van ''t verschil in vatbaarheid b LOUISE, LOUISE,
-- Good, G , goed., ik neem 't ' verschil van Sstanden aan,, En wil 't E ' nog fyner onderscheiden dan .... Gyzelf G . . . . maatschappelyk en bburgerlyk.. Geboorte, G b , titels,, rykdom,, rang,, vooroordeel,, ZZie,, moeder,, alles wil ik laten gelden,, Maar vraag : of een stand honger voorschryft,, moeder ?? M Of O een stand kan gedoomd zyn tot gebrek b ?? lager staat IIk vraag of een dier standen S Dan graast,, D 't ' schaap of rund dat onbekommerd b En E dat gewis den mens verachten zou,, A 't Als ' weten kon hoe slecht dia mens zich voedt ?? Is I 't ' kind van d'' arme minder dan 'n ' kalf ?? De moeder minder dan 'n D ' koe ?? Myn M god,, diLt uw maatschappy ?? IIs dat haar stand?? Eischt E 0, dan is alies leugen wat men spreekt Van V zielenadel en beschaving. b . KON.. MOEL. SON MOEL, K ! -Kind! LOUISE. LOUISE .
-- H Het yolk is ruw,, zoo zegt men,, en misschien T Te.recht. . Maar, M , moeder,, hoe zoudt gy en ik zyn,, I b Indien van kindsbeen af,, ons gansch besta-an, b , O wenschen,, willen,, streven.. .. . . alies,, zich Ons H opgelost in ''t eens woord:: gebrek Had ? b Z Zeg,, moeder,, zouden wy dan zyn als nu ?? En het niet de vraag altoos,, of ons E blyft. b D scherpe prikkel van den honger,, en De Het H krankend wee van dagelykschen angst 't Voor V ' onderhoud van morgen,, zoo gedwee zich toont ?? Zou Z laten als dit ruwe Volk V by Ik, I , mooder,, sta verbaasd b b zooveel zachtheid,, WEEN IV.. IDEEN IV
2L
18 18
VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN VAN
Maar vind,, helaas de reden die 't M ' verklaart!! nit zwakte.. Het volk is uitgeput,, berust H b KON..MOED. SON MOED . - D Doch .... . .. .
de oorzaak van dit alles ? WUISE. LOUISE .
Broedermoord B !! Een deel,, ''n nietig deel der maatschappy E Heerscht,, regelt,, kuipt,, maakt wetten .... H . . . . en verwyst Het overig deel -- en 't - tot ellende !! H ' grootste KON. MOED. HON. MOED.
-- Maar, , kind,, is dit niet altyd zoo geweest ?! M En .... E . . . . welke middelen vondt ge tot herstel ?? WUISE. LOUISE.
-- Kind .•.. K . . . . kind .... . . . . ja juist!! Nog N kortlings was ik kind,, En daa.rom,, moeder ...• E . . . . 0,, m'n ' kindsche droomen 1 ? Ze Z i8 weJler opgll8taan en lllUnend op den rug van den fau.tlmit der K Koningin.moeder, kou., 8preekt ze,, in '1Joorove:rgebogen b b ding,, byna {lui8terend : Zie, Z , toen ik eens,, tien jaren nauwelyks oud,, Was ingeslapen in den tuin te Wilstadt, W W , Verscheen me een engel,, schitterend van licht,, V En E schoon ..•• . . . . 0 mooder,, hemelsch!! In I z'n ' hand Droeg hy D b twee kronen,, de een van doomen,, , kies !" En E de ander scheen van goud.. "Louise, ,L Zoo sprak hy.. Maar ik stak de hand niet uit : Z M Ik beschroomd,, en sidderde in m'n I was b ' droom.. En riep hy,, dat ik kiezen zOU.. E nog-eens ,,W wilt ge,, Koningin K "Wat of mens zyn,, sprak hy,, Een mens die lydt,, gevoelt en arbeidt, E b , of Een Koningin die heerscht ?" 1" IIk .... E K . . . . koos het aerste!! En E drukte my den doomenkrans op ''t hoofd,, En blood my biggelen langs de slapen .. E voelde 't ' b b T . . ". . "Door dat tot dit !" sprak de engel,, en hy ,,D b lei De D gouden koningskroon my in den schoot...• .... T Toen werd ik wakker van de pyn :: ik lag In .... I ''t rozenboschje b . . . . een wilde slingerstruik Had H my gewond .•.. . . . . de gouden kroon was weg.. N bb Na zich gedurende het uitBpreken der laat,qte regel8 te hebben opgericht,, bblyjt ze eenige oogenblikken b met de kanden '!'Oor 't' gelaat 88taan.. HON. MOED . KON. MOED. - Niet voor N
altyd,, m'n Uw droom was juist!! ' kind!! U
IDEEN VAN MULTATULI.
19 19
LOUISE. LOUISE . - N Neen,, -
moeder niet geheel.. ... Misschien . . . n6g 6 niet!! M Zal 't Z ' eenmaal waar zyn,, maar ik acht Myzelve Diet gekroond tot Koningin, M K , Voor ik de kroon der smarte hebb gedragen.. V Door haar tot de andre,, alB in m'n D ' kinderdroom ! ''k Wil W weten wat het leven in zich heeft.. betalen voor het recht IIk wil myn tol b Een mens te zyn.. Ik E I eisch myn wettig deel Aan de algemeene zaak.. En, A E , moeder,, alB hebb gebracht IIk al m'n b ' kracht ten-offer Aan 't . . . . dan,, A ' welzyn van m'n ' medemensen .... Ja,, dan noom ik myzelve Koningin. K . J Dan neem ik 't D ' aan alB eerelyk verdiend Wanneer het Yolk my toejuicht.... W V . . . . eerder niet!! Eenig zwygen.. E KON. MOED. SON. - M Maar welke -
midden vondt ge? LOUISE. - Moeder, M ,
ik Beweer niet dat ik reeds ge.onden heb, B b, . . . hier voel ik,, dat ik vinden zal !! Maar hier ..... M Het eerste wat me ontbreekt, H b , is ..... . . . kennis,, kunde,, En daarom moeder,, zook ik naar de waarheid.. E De kennen 't Yolk niet dat hen voedt.. D Vorsten V ' V Ze Z omringen zich met 'n ' kordon van mid-b delmatigheid die door gebrek aan zwaarte Omhoog viel.. .•.. O .. Ze Z hooren wat men hun te hooren geeft,, En E zien wat men hun weI willaten zien,, Maar nooit iets anders dan papier,, papier ! M Ze te zyn,, Z meenen wonder.ingelicht Door nu-en·dan 'n D - ' officieel rapport Te T lezen,, dat of werkelyk leugen spreekt,, Of beetje waarheid zoo verdrinkt in frazen,, O ''t b In I deftige gemeenplaats-halfheid, , dat Z ' waarheid niet veel b b Zoo'n beter blykt dan leugen.. E is : weten.. Een eerste plicht des Souvereins S Het kunnen,, mooder,, zal weI volgen.. Dat H D S Staat hier geschreven ! D K -M b De Koningin.Moeder maalct ''n gehaar van onvold4ankeid.. (J Gedurende den nu volgenden pa88'U8,, gaol L Louue dan Cen8 - , dan weder b / ze bby den 8 op·en.neder, blyft Btoel der K Koningin.Moeder -M
20
IDEEN VAN MULTATULI. IULTAT U .
'n, staan.. D Deze laatste ,geeft voortdurend blyk hoe ' oogenblik b b
Louise's gelaat en houding leveren L ' woorden haar treffen.. Haar H zwygend de vragen waarop Louise antwoordt.. L
0, 0, geloof niet dat een middel zie,, IIk in het Koningsohap K Dat aIle kwalen heelt !! 't voor D ' Arkanum A De ziekten onzer M Maatsohappy,, 0 neen!! D Maar,, moeder,, men kan pogen,, stryden .... M .... En,, ala de taak te zwaar is voor z'n E ' sohouder,, Dien overdragen op wie sterker zyn,, D Yolk vergaan ! Of.... O . . . . met het kwynend V IIk wil Ja,, moeder,, ja!!- - dat wie er no. ons komt,, J De D sporen vinde, -,, Of van myn zegepraal,, bezwyken in m'n Of. O . ... . . . van ''t b ' eerlyk pogen ! IIk wi! geen dieve zyn van ''t halve kussen Dat door de logika der feiten op D Den een of anderen troon voor my gereed lag D Toen ik ter-wereld kwam ala hertogin ! T M ' schouwtooneel.. ... Men zegt:: de wereld is 'n . .. IIk wi! myn rol op dat tooneel vervulIen,, bood ! De betalen die het lot my b D plaats b Ik te zyn,, I heb b het reoht niet,, onberoemd b En E aan het nageslaoht een kleiner naam T levren,, dan de kunstenaar die ''n pop Te Z b Zal beitlen op myn graf.. Geboorte .... G b . . . . oblige! b ! D V Der Vorsten plioht -- zoolang er vorsten zyn ..... .. G weet tooh moeder,, wat dit woord b Ge beduidt? E vorst is in gevaar de voorste,, en in Een H goede,, de eerate -- is hoog te staan !! Hun Het voegt H D middelmaat zoo min als ''t lage.. My M De S Sohynt alies wat niet hoog is,, allerlaagst !! M Een eerzuil wil ik ja .... E . . . . maar niet van steen,, IIk wil 'n ' eerzuil in het hart des V Yolks !! E ala dat hart niet trilt van liefde,, bv b En 't Herdenken aan m'n ' H ' pogen -- ''t slag~n staat In I myne maoht niet,, moeder !! - - dan,, dan zal Het H myne sohuld zyn,, myne grootste schuld!! Er werd ..... E is gejuioht toen ik geboren b ... G b bby m'n Gejubeld ' huwelyk .... . . . . 0 m'n ' naaID B Bekleedt de G Gotha '!'J ''n plaats in d'' Almanach A M . . . . ingeschreven in de annalen van Maar.
21 21
lDEEN MULTATULI. IDEEN VAN VAN MULTATULI.
De D mensheid,, is die naam nog altyd niet .... . . .. En behoort hy!! E daar b KON.. MOED. NON MOED .
-- Uw U gemaal,, m'n ' zoon .... ". . LOUISE. - Z'n Majesteit Z' M
denkt juist ala ik,, mama!! En E mocht er soms.•.. . . . . hy b heeft ''n edt>l hart!! En E ala misschien ....• . . . doch neen,, dit is zoo niet!! Maar ala .•.. M . . . . welnu,, waartoe zou liefde dienen ?? Ik I wilde ...• . . . . ik zal.. ... . . . ik moet hem ..... ... Ze Z gaat naar ''t ven8ter.. 0, myn G George 0, Denkt over alies juist ala ik,, mama!! D 'Zie ''t prachtig weer!! Wat 'Z ' toer?? W dunkt u van 'n Dat D zal u goed doen,, moeder,, na zoo'n ' nacht Vol cyfers en rapporten .... V .... KON. NON. MOED. MOED.
-- L Lieve deugniet ! LOUISE.
-- Z66 Z66 .....z66 ' goed,, mama!! Dat D hoor ik liever 66 is 't Dan:: dweepster!! B Beste Waibourg, D W b , wees zoo goed ..•.. ... DE WALB. ALB . naar de aduerdeur gaande.. -- V Verkiest uw Majesteit 'n M ' open rytuig ? ? LOUISE, bediening,, door het opzehen LOUISE, terwyl ze zieh,, zonder eenige b van 'n ' hoed,, en 't ' O11l8laan van 'n ' siaal,, die ergens op ''n 80fa lagen., .. gereed maakt uiUegaan.. -- W WeI zeker!! 'k ' Wil ' vee W de weiden zien,, en't Dat waar,, mamaatje ? D middagmaait.. Niet N De af D Walbourg W b KON. NON . MOED. MOED .
! -- Goed! G A ' ans maar niet veracht,, Louise, Ala 't L , omdat We .... W . . . . mensen zyn..
lachend met den vinger dreigende.. M , da.t is ondeugend !! -- Mama,
LOUISE,
L K -M Loui8e en Koningin-Moeder
at./.
TWEEDE TWEEDE BEDRYF.
Tooneel: T : zaal in ''t paleis des dersteld recbta te zyn..
XONINGS, N ,
wiens slaapkamer wordt veron--
4 F . Vier LAKEIEN, V LABELEN, lateriWEIs. De op den voorgrond zitten D zaal is flauw verlicht.. Links L twee lakeien mart te 8pden.. De 8lapen op tau-D twee anderen 81 teuilB.. Een E daarlJan worde geeuwend wakker..
Ie LABEL. LAKEI. -- Hoe laat is 't H ' 1 Y 22e LABEL, LAKEI, kaart8pelend. 8 . -- B By half-een. .
Ie LAKEI. LABEL . -- N Niet later nog 1Y D Dat valt me tegen..
a.. - 't Is -' I aan jou,, speel op !! 2e LAKEI, 2 L.ATC , IIk heb b gegeven..
33e
LAKEI. LABEL. mampelend.. hebb .... - Ik I . . . . vyfblad. b , kwart·majoor.... .... 1e LABEL, LAKEI, opataande en geeuwend naderby b tredend.. ' luitenant.. - D Dat is 'n E , a.. v.. 33 e LAB LAKEI, -- En E veertien vrouwen.,
Ie LAKBL LABEL -- N Nou daarmee kan je ''t doen,, vooreerst!!
a.. v.. - Drie heeren ....• D ... 3e LAKEI, 3 LABEL,
Ie
LAKEr. LABEL.
-1 - Ik vind dat
oon al weI is..
LAKEI, a.. v.. 2e LABEL, I heb b Diets .... . . .. -- Ik Laat zien ..••• L . . . drie boeren, b , maar die gelden Diet.. 3e LAHEI, LAKEr, a.. v.. 3 D ''8 zee·en.twintig . ... - Dats dus ...• - 4 4e LABEL, LAKEI,
geeuwend..
-- H Hoe laat is ''t al 1P
23 23
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
Ie LAKEI. LAKEI. - H Half-een pas!! W Vrind CColyn,, zoo'n ' waoht is ta.ai., En ''t stukje bbrood da.t wy hier eten,, is E Wat zuur••.• W .. .. LAKEI, opataande., naderl de 8pe1enden.. 44e L, Dat's D ' ''n vervelend spe!.. xEI, a.. 33e TLAKEI, - K Kapot!!
4 4
v..
e LAKEI LAKEI..
Wat is er nou kapot ?1 B Ben jy kapot ?? W
Er wordt in de hJmer dea K Koning8 geache1d.. E ALLEN, door e1kander.. ALLEN, - GesoheId! Roop W Weis ..... . . . de barten weg .... . . . . da.a.r is-it - ! G ! R De kamerdie'nOOr treedt haastig D 8 bbinnen.. LAKEI. 1Ie LAKE!. - Z' Z'n M Majesteit -
heeft hard gesoheld !! W E . WEISt
I ga.. -- Ik W Wei8 gaat in de 8laapkamer..
Ie LAKEI. LAKE!. -- W Wat zou er te doen zyn 1! O Ongesteld ? 2e LAKE!. LAKEI. 2 - W Wa.arom ?? ''t G Gebeurt weI meer .... b . .. . WEIS, haastig teT1llJlceerende.. R L , -- Roop meester Landsheil, Den kleeremaker hier.. Z'n Z' Majesteit M D Wil da.t-i hier zy,, met - oogenblikkelyk b W Den koffer.. D 3e 3 LAKEI. -- Kleermaker? 1 Nu K ? Landsheil L N ? WEIS, hem in 't oar 8Mree'Uwend. . WE , ' -- Den !! L D lea !! eJ, Ie!! e I kleeremaker Landsheil 8ta ' gek !! S me niet aantegapen ala 'n Hy .... ' koffer medebrengen b . . . . ga! H moot z'n 3 lakei aft /. 3e tot den 44e lakei.. Zeg Z da.t men inspant,, neem den kleinen wa.gen.. En hem hier .... .. . . E breng b LAKEI . 44e LAKEI. -- Den wagen 1Y D WEIS, E ,
a.. v.V.
, den man !! -- Noon, N
24 24
WEEN VAN MULTATULI. IDEEN MULTATULL
Den D klee-re-ma-ker-Lands-heil, - -L , met z'n ' kofIer!! 4 e lakei af..
tot In en 2n 2 lakei.. En E jy maakt rour aan,, gauw !! De D nacht is koud,, Z'n Majesteit wil opstaan ...• Z' M . . . . spoedig .... . . . . licht !! Wei8 W 8 gaat bezig met den b
weder in de slaapkamer.. De D Ie lakei houdt zich kaard,, terwyl de ander de luchter8 aansteekt..
2e LAKEI.. 2 LAKEI - B By nacht 'n . . . . nou,, dat's ' kleeremaker .... ' mal!!
Ie LAKEI. LAKEI. Z wezen voor het passen van 'n --''t Zal ' slaapmuts .•.. .... 22 e LAKE! LAKEI -- Dat D kan men overdag weI doen.. Ie LAKEI. LAKEI . WeI neen!! - W H hoofd zet over dag door denken uit,, Ret E krimpt weer in zoodra je slaapt.. Dat En D staat T lezen in 'n ' boek b . . . . die kachel trekt niet !! Te ....
2e 2 LAKEI. LAKEI .
-- D Dat hebb ik aan mezelf toch nooit gemerkt.. Ie LAKEI. - Probeer eens...• kachel!! P b . . . . als je slaapt.. Vervloekte V D De hoed die je anders knypt is dan te wyd,, E wat je 's En ' nachts past is je daags te nauw.. 2e LAKE!. 2 LAKEI. - M' M'n vader -
droeg toch nacht en dag een muts,,
Die altyd paste ....• D ... Ie LAKEI. - Juist! Dat J ! D
was omdat
J D Jou vader weinig dacht.. Dan zet het hoo£d Z M Zoo erg niet uit.. Maar als je in dienst van 't ' hot,, A . . . . 't ' staat in ''n boek Als jy en ik .... .... brandt.. b . . . . hy b b KONINO, KONING, KON KON.. - IIk
in slaaprok..
WE!S..
W wi! aIleen zyn gaat!! N Neen,,Weis kan bblyven.. L Lakeien af..
Wie is van dienst ? W WEIS.. WETS
-- D De heer van H Ruisde,, Sire. S .
25 25
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
x. KON.
peinzend..
-- Van Huisde .... V H . . . . 'n ' achtenswaardig man . . . . 't ' kan zyn! En E zeer ervaren,, zegt men,, in de rechten . . . . 't wat my den slaap ontrooft,, ' Is I mogelyk !! Maar M Eischt andere kennis dan van 't E ' corpus juris.. P Prins Oskar zei.. ... O . . . 't ' is moeielyk!! ? Waar blyft Landsheil W b L WEIS. W .
-- Hy H moet terstond verschynen,, Majesteit, M , Ik hier ontboden. I heb b hem oogenblikkelyk b b . KON. SON.
-- Laat voortaan .... L . . . . neen !! De D kamerheer van dienst !! Weis at door de linker zydeur.. W KONING, HONING,
alleen.. Weldra VAN W VAN HUISDE. HUISDE .
oO zorgen van
'n ' koning,, die den nacht Een E dagtaak geven,, zwaarder dan de taak Die D menig onderdaan des daags verricht!! Bekommering en onrust,, dat 's B ' het lot V wien de kroon den moeden schedel drukt . . . .. Van V Vermoeid van 't Maar Prins Oskar ' peinzen!! M P O . . . .. V Van Huisde treedt bbinnen,, door de linker zydeur.. H 8 VAN HUISDE HUISDE.. S - Sire! !
HON . KON. H - W WeI,, Huisde, ,
goeie morgen!! 't ' Is I wat !aat,, O . .. . . vroeg,, maar dat ''s om 't Of. zoo goed ' even.. Wees W B te geven in de stallen dat Bevel E steeds 'n ' rytuig klaarsta nacht en dag.. Er D dienst,, m'n De ' waarde Huisde, H , eischt dikwyls spoed.. E ''t kon gebeuren, En b , ziet ge,, dat ''n denkbeeld b D soma des nachts zich vormt in m'n Dat ' gedachten,, V Verloren ging door ''t wachten op den dag.. H Hoe noemt ge ''t ook,, gy man van 't ' corpus juris,, A AlB door vertoef gevaar ontstaat??
P Periculum HON. KON. -- J Juist,,
in
mora,, M Majesteit .... ..
VAN HUISDE. ! - IIn
mora!
dat is ''t woord!! Welnu, W , zoo'n ' mo ...•mo .. .... .• mora,, O zulk periculum is ...• Of . . WEIS,, aandienende door de achterdeur.. -- Meester Landsheil!! M L
26 26
IDEEN VAN VAN MIILTATIILI. MULTATULI. IDEEN
KONING. VAN VAN HIIISDE HUISDE.. WEIS. KNECHT. WEIS . LANDSHEIL, LANDSHEIL, gevOlgd door ''16 KNECHT. HONING. die op den achtergrond ''16 koUer neerzet.. Later achtereenvolgens L vier LAKEIEN. LAKEIEN. KON. x. - K Kom -
b geslapen?? nader,vriend. , . IIk zie,, je hebt
LANDSH. LANDSH. - JJ a,, met -
verlof van uwe M Majesteit,,
IIk .... . . sliep.. KON. HON. - JJe -
hadt er ''t recht toe,, man,, als jy bent!! D De zaak SSlechts nu bbehoorlyk wakker b b , Die my bbewoog met spoed je hier te ontbieden, D Eischt overleg .... Landsheil,, . . wat dunkt je,, meester L E Van ''t nieuw model der schouderweren,, heb ?? V LANDSH.. LANDSH - H Het -
denkbeeld van uw M Majesteit was schoon: b Die driehoek .... D .. KON. BON.
- rond was?? -- Juist! J ! maar zeg eens,, als·i b b Zie .... bedacht b .... .'k .' heb Z . . laat den koffer brengen .. . Dat rond,, of weI.. .. . . lankwerpig rond ... D b . Dooruit D De i8 op den voorgrond gebracht. worden D koUer / lappen lalcen van ver8chillende 1cleur te VOOT8Chyn gehoold.. T De 8 , verwi88elt die,, gedurende 't ' nu D lconing pa8t,, meet,, 8peldt, volgend tooneel,, op de 8chouder88 van LandBheil, L , In,, 2 n,, 3 n, 44n lalcei -- die een·voor·een zyn b binnengeroepen -66 door Weis W 66 H -- lcnecht van den 1cleermalcer,, Wei8 Hui8de. W 8 en Van V . Al A deze per80nen worden in opgegeven volgorde ir~ (lelid geplaat8t,, 8chuins achterwoort88 uit een der voorhoelcen naar 't' midden,, LandBheil. Tot T L . b ! Noon blyf! N (Geef spelden,, Weis !) Ziehier, Z , zoo valt de plooi.. •• .. (G W 1) (Strek uit dien arm!)!) de plooi valt I'Ichuins naar achter., (S blyft staan!! (Roep iemand hier,, Weis!) W !) Jy J ... . . .b (R b 11e en 22e lalcei achtereenvolgen88 binnen. . O Omhoog! ! !) Ziehier Z b b ... het blauw... Keerom! spelden,, Weis!) ! (Geef W K (G W zeg je,, Landsheil? L ? (Strek uit!! Verroer je niet!)!) Wat V (S LANDSH. LANDSH.
. . .subliem! b ! -- Met verlof,, het is ... M M uwer Majesteits
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
27 27
KON. KON. -- Niet N
waar ? Dat ook.. (' ('n Speld !)!) D zei prins Oskar O S En E nu ... . . .((keerr-om!) !) van a.chter ziet men 't ' rood,, Of O zoo misschien ... . . .((roep iemand hier!) !) zou wit Misschien ... stil!)!) (Geef spelden,, Weis!) (S M . . . wie weet(Sta (G W !) Wat W dunkt je,, meester Landsheil, L , van het wit?? LANDSH. LANDSH.
-- Met verlof,, het wit M uwer Majesteits M Is ...als 'n I ... ' kleur beschouwd..• b .. . KON. -- W Wat
licht?? Dat zei prins Oskar ook.. (Roep iemand hier,, D O (R En spelden,,Weis!) E W !) Ja, J , wit is licht van kleur.. Maar M ..•. . . geel?? 3e en 4e lakei een-voor·een binnen. & b . Het geel is minder licht,, en toch H is waarlyk niet te donker .... Niet donker.. ''t Geel N G . . .. LANDSH. LANDSH .
-- Het geel met uwer Majesteits verlof H M I niet.. .... lonce.. Is KON.. NON
Dat zei prins Oskar ook.. D O ' Is 't I minder licht dan wit,, en toch niet donker.. (R (G (Roep iemand hier.).) (S (Sta stil!)) (Geef spelden,, Weis!) W !) W 8 Weis geleidt den kleermake:r8knecht naar de plaatB8 waar b moet worden ingelyld.. hy (Keer-om!) ('n speld!)!) (Keer-om weer!! Sta recht-op, (K -6 !) (' (K S - , R Rrre ... heeft die man 'n . . . cht-op!) !)Wat W ' zonderling Figuur ..• F . .. LANDSH. - M Met uwer M Majesteits -
verlof,,
Een val heeft in z'n E ' jeugd..• ... KON. NON.
-- De baden mend D b ' jeugd wat koortsig,, maar Ook ik was in m'n O L Het b bad van Lompenhugel sterkte my.. H G bad geeft nieuwe kracht,, Geloof me,, ''n reis naar ''t b E b En maakt gebogen leden recht.. LANDSH.
-- J Ja,, Sire! S ! SON. KON. E - Er
' wet bbestaan,, dat elk die in moest 'n
228 8
IDEEN VAN VANMIILTATULI. MULTATULI. IDEEN
!) Keerrr·om! K Z'n jeugd ''n val deed.... . .((spelden,, Weis!) W -6 ! Z' ' jeugd,, Laat vallen je arm !)!) dat elk die in z'n L Of later....• O . . . ((sta toch stH en houd je hoofd Omhoog!) O !) of ieder die door ziekelykheid Onttrokken werd aan militairen dienst....• ... O (Zie nu dat geel,, dat wit,, dat bblauw,, dat rood!) !) (Z Of zelfs wie vreezen mocht eens ziek te worden,, O Zich jaarlyks liet genezen in de bbaden ..... .. . Z Wat dunkt u,, Huisde ?1 W H V. HUISDE, V. HUISDE, - SSire,, zulk ''n KON. ON. - N Neen,, -
wet ..... ...
van de kleur der schouderweren sprak ik..
Gy heeren van het recht hebt b geen gevoel G ... Voor ''t hoog bbelang der uniform.. Nu N groen ..... V Roep iemand hier.. Weis! R W ! WEIS.. WEIS - E Er -
is niemand,, Sire, S ,
b .•.. . . . . ik zal.. ... ... IIn de antichambre KON. x. Weia W 8 in 't ' gelid plaataende.. -- 00 neen,, ik ben b het groen.. Gereed. ('n speld!) G . Ziehier Z (' !) ziehier b , ik wil.. .... .. Nu N .... . . . . groen met rood!! Eilieve, E , Huisde, H Een ('n speld !) slechta zien .... .... E oogenblik b (' fun Huiade warde ingelyfd.. V H 8
hoe 't ' groen .... . .. . Ja, stH daar)) rood met groen,, J , groen met rood (staat ( En grond,, staat goed ..•• E dat op donkerblauwen b ... . Me M dunkt,, ik hoor muziek 1 V. V . HUISDE. H ISDE.
-- 't ' Is, I , Sire, S , ''n feest Dat z'n D jonker Schukenscheuer S ' vrienden geeft KON. x.
-- Ei, E , ei,, zoo laat nog,, zonder my!! Dat D roo!!. Is Oskar heeft gezegd I weI wat breed. b .Prins P O Dat van 'n D zeven·achtete ' duim,, of weI Iete minder .•.• L . . . . spelden,, Weis! W ! Weia tOil uit 1m gelid treden..De wyat hem Juuutig W D Koning K terug. o0 Dl'en,, sta. stil!! Waar zyn de llpelden 1? W
IDEEN VA.N MULTATULI.. VAN MULTATULI IDEEN
29 29
WEIS.
'k 'n daarginds .... ' Legde L ' brief b .... KON.. KON - V Verroer -
je niet !!
de armen aan 't ' lyf / gesloten houdende,, traclU met z'n riclUing aanteduiden.. ' hoofd de bedoelde b WEIS, E ,
-- Op S . O de konsoIe,, Sire. KON. - IIk -
zoekende..
zie geen enkele speId,, Iaat staan ''n brief b ..... ... Doch .... D . . . . ja,, ik zie!! Ylings naar ''t peloton terugtredend.. Y
Om.godswil staat toch stH.. O Maakt al m'n M ' moeite niet te schand.. Jy J z66 66 ! Z66 jy ! Geen buik !! Terug, Z66 G b T , omhoog,, vooruit ..... ... Staat stH !! Berooft tach niet door overyling,, S B My ' werk !! M van de vruchten van m'n E Een stroop,, . . . zeven·achtste Een streep slechts minder ..... duim E heeft gelyk.. Was W weI wat breed.... b . . . . prins Oskar O Toch ben ik 't T b ' met myzelf nog geenszins eens,, Of O 't ' rood,, kersrood moet wezen,, of ponceau ?? Of. . . . . ietwat appelbloesem b ? O . .. .. . amarant,, of.... Wat Huisde ? Spreek vry uit de bborst,, S W dunkt u H Je woot,, ik hebb de waarheid lief.. cerise? J C ? v. V . HUlSDE. HUISDE. M b -- M Met uwer Majesteits verlof,, ik ben b Tot T oordool,, Sire, S , niet bevoegd. . KON.. RON - W WeI,, -
weI,, Die D nederigheid staat uw verdiensten good.. En E jy,, LandsheH L ?? LANSH.. LANSH I kies .... . . .. - Ik
b , na ryp beraad, . . . . die uwe Majesteit M b bevalt.. De D kleur .... D is m'n ' openhartig oordeel,, Sire S Dit ! K N . tot tran Huiade. H . KON. -- J Ja,, ja,, de 8chelm hooft
smaak!! ''t Zal Z due .•.. . . . . pcmuau Of O appelbloesem, b , wezen,, of...• . . . . chi8e,, Schoon bloodrood ook niet kwaad staat b by dat groen.. S b Hoor .... wie z'n H . . . . weer muziek ! Gelukkig G ' tyd Zoo onbekommerd wyden kan aan vreugd.. Z b
IDEEN VAN MULTATULI.. VAN MIILTATULI 30 Ik ben vermoeid. Ik dank u, Huisde, I b .I , H , ''t is Genoeg! 008 de arbeid. G ! Op O morgen wacht op-nieuw b . Jy, J , Landsheil, L , ga,, en overdenk de zaak,, En b E zend dat kromme schepsel naar de baden. . Te heelt men aIle kwalen ...• T Lompenhugel .. . . L Lanilsheil en z'n lappen ' knecht vertrekken,, 114 de gebruikte b L verzameld,, en in den koffer geborgen te hebben; b bb ; De D lakeien blyven b onbeweeglyk staan.. b Van V Huisde, H , roep die heeren by b me.. Ik I voel My te opgewekt nu voor den slaap,, M En E wenach,, als zy,, me 'n ' weinig te vermaken.. Me M dunkt,, ik hebb er recht op,, na m'n ' werk .... .. . . Peinzend.. P Ponceau,, cerise of.... P . . . . bloed? b ? Nu, N , dat tot morgen!! De boog kan niet altyd gespannen zyn.. D b Tot T de lakeien.. R . . . . ukt-in - !! Rrrr .... ' oogenblik b Weis houdt zich 'n met de lakeien bezig, W b , die daarop 'n ' talel in " ' midden van het toaneel op den voorgrond plaatsen., en stoelen rangschikken.. Tot van H Huisde.. T Zeg Z dat ik allen inviteer,, En E ...• . . . . klein tenu,, in kleeding en in woorden ! I inviteer hun stemming mee,, verstaat ge ?? Ik VAN HUISDE. VAN HUISME,
door de achterdeur vertrekkende..
-- J Ja,, Sire! S ! KON. x. - Weis, W , sigaren en champagne! De D koning treeO.t z'n ' slaapkamer in.. Weis W 8 volgt hem,, 114 In en 2n lakei te hebben weggezonden die weldra terugkeeren met eenige 2 bb benoodigdheden VOOT 't' leest.. b Vier LAKEIEN, rangachikkende,, V LAKEIEN, IIe LA$EI. LAKE!. -- W Wat moet die kurketrekker in de bbaden ?? 2e LABEI. LAKE!. 2 - 't IIs gauw gezegd,, maar niet zoo gauw gedaan !! -' En E 't ' doet me denken aan het oude lied Van ''t meisje dat ter kermis ee08 zou gaan: V (hy zingt.) ( .) Dat Bosch We,, D gaat naar den B Wie zal dat bbetaleo..• W ...
31 31
MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
Ie 1 0 LAKE!. LAKEI. -- Sjit! S ! VAN HUISDE. HUISDE. HESSELFELD. VAN RESSELFELD. VON VON SCHUKENSCHEUER, SCHURENSCHE ER, MIRALDE. MIRALDE . SPIRIDIO. de KONING en WEIS. RIDIO . Daarna D WETS .
in ''t opkomen,, na de lakeien met ''n wenTe verwyderd te hebben. bb . -- V Verstaat me weI,, ''t is zonder ceremonie.. Z'n M Majesteit verlangt u hier te zien.. Z' En wenscht uitdrukkelyk dat ge .... E . . .. De koning (zwart jasje)) treed! binnen, D ( b , gevolgd door W Weis..
VAN HffiSDE, VAN HUISDE,
ALLEN. ALLEN .
-- Leef L de koning !! Hoerah,, hoerah,, hoerah,, de koning leef ! H KON. staat RON. neemt plaats,, en wenkt de anderen te goon zitten.. Weis W achter z'' n stoel.. -- Ik I dank u,, dank u,, heeren ! Nu N geen woord Dat mag!! D ernstig klinkt,, wat ik u bidden b Na N zware dagtaak,, na een nacht vol V studie,, billyk dat ik deel neem aan uw vreugd.. Is I 't ' b Hoe, van W Weert niet bby u ?? H , Graaf G Tot Weis. T W . Laat hem roepen!! L H HESSELF. ESSELF. na eenig gefiuister onder de gasten.. ' oogenblik b slechts by b ons,, Sire. - H Hy was 'n S . Hy.... bezigheden voor en ging.. H . . . . wendde b Oak gisteren avond was hy O b niet op 't ' bal. b . RON. ' - 't
IIs waar,, hy b heeft het druk,en , zal nu slapen .... . Om 't O ' even,, hy b kan wakker zyn,, als ik N Niet slaap.. Tot Weis.. T W Z Zag dat ik hem ontbied! b ! Treis
En E nu,, W viert ge,, of is uw feest toevallig,, heeren ?? Wat MIR MIR.. D - De
heer von S Schukenscheuer-Schiefscha.lheim -S H ' proces .... .... Had 'n V. V.8.. -- J a,, ''n fameu8 proces !! B Bepaald fameu8 !!
at./.
32 32
IDEEN VAN MULTATULI, MULTATULI, IDEEN VAN KON. RON.
-- Het H woord is aan den jonker,, Wie het neemt,, moet met 'n W voor z'n ' beurt b ' toost,, Een E lied of kwinkslag boeten b : poenitet !! Begin,, maar.. .. . . denk er aan : geen ernst! B v. V. s. S. -- F Fameus!! Dat D is bepaald.... b . . . . fameus ...• .. . . ! KON. RON.
-- A Allons,f!
v. s.. V. S -
De eerste S Schukenscheuer-Schiefschalheim .... D -S . . ..
SPIRo S .
-- Had H geen papa.. Dat D 's ' klaar!! KON. SON.
-
Beboet! B b ALLEN.. ALLEN
-- B Beboet! b ! KON. RON .
-
Drink,, spreek,, zing,, dans,, doe D Wat W je wilt,, maar.. . .... boet b e
SPIRo.
Dan D kies ik wyn,, en drink op de gezondheid Van Schukenscheuer zonder.... V d'eersten ' S . . . . oorzaak,, ' moeder.. ''t M En Moet E op het welzyn van z'n Een E kapitale vrouw geweest zyn ! ALLEN . ALLEN.
-Top! -T ! Ze Z drinken.. KON. RON.
-- G Gil. voort.. v.. S. s. M'n M' stamheer,, de eerste Schukenscheuer, S , was Erfschenker aan het hof .... E . . .. SPIRo SPIR .
E viel niet te erven,, -- Er A b Als hy geen vader had,, zooals je zegt.. KON. RON.
b , Spiridio! S ! -- B Beboet, SPIRo S .
- IIk voeg my,, Sire, S , In I uwen koninklyken wil.. ... . . . de jonker V Vertelt onmogelyke dingen!!
33 33
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. V. V. HUISDE. HIIISDE . -- Heraldiek! H !
In I heraldiek is alles mooglyk vrindje.. E de eerste Sohukensoheuer En erfde 't S ' ambt b V sohenker,, wellioht van z'n ' oom .... Van .... SPIR. SPI .
-Precies -P Dim van 'n D wa.s die oom de broeder b ' vader Die D niet bestond, b , dus .•.. . . . . mis !! v. V. HUISDE. H ISDE. -- Dit D is niet zeker.. H was missohien z'n Het ' oom va.n moederszy .... .... KON. HON . -- Spiridio, S ,
doe b boete ! SPIB. PI .
-- P PQe:nilet M pee •••• . . . . pee P ..••• . . . pee •• . . •• .. Me ALLEN, dour elkaar.. P . . . peccamsse,, Peecasse .. ..• Peccasse .• P . . .• . . peccamsse .•. . . . .• neen,, peccasse, x , N , peccamsse .. . . Neen, .•• •• neen,, pecc •..• HON KON.. op - Stilte S
de talel tilcke:nd.. heeren!!
IIk geef het woord opnieuw den jonker..
v. Ss.. V. -Sire! -S T Toen de eerste SSohukensoheuer sohenker was .... .... SPI . SPffi. -- V Van
S S SSjioh Sjuch S Sjaoh Sjeoh Khan .... SSjarief K . .. .
HON. KON. - S Spiridio!
Mm.
- M Maar,, Sire, S , dat verhaaJ. I ernstig ..... 18 ... V. v. Ss.. - JJa,,
b ! bepa.a.ld! MIlt.
... - E En droog .....
v. S.s. V. Famell8 !! F MIB. MIR. - D De
jonker is te deftig voor ''n grap.. SSpiridio zou bbeter•..• .... IDBSN IDEEN IV IV
3
34 34
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI; MULTATULI; KON. RON.
-- Dat D is waar!! 1 goof het woord aan u,, Spiridio. Ik S . M Maar als je.n·al - - te ondeugend wordt .... . . . . pas op,, D roep ik je tot de orde !! Dan SPIRo PI .
-- Hem, H , hem,, hem!! Toen de eerate Schukenscheuer schenker was T S Van Sjech Sjich Sjuch Sjarief Khan .... V Sjach S S S S S K .. . . V. s. S. v.
-- Nu, N , dat 's' fameus .... . . . . aan 't ' hof van keizer Otto! O ! .... hem deze koning met het recht . . . . beschonk b Voor zich en al de spruiten van z'n V ' stam,, Om O om den linkerschouder steeds 'n ' strik V blauw b Van fluweel.. ... ... KON. RON. and. 8 .
' hemelsblauw, -- Was W 't b , of.. ... ... SPIRo SPIN .
-Hoe? - H ? NON. a.. RON.
v•. b I . •. .... berlynsch of donker ?? Indigo ? Hoe H bbreed ?? W 't ' moor dan zeven·achtste ' duim ? Waa van 'n Waa ean stroop minder?? W 't ' 66 SPIRo SPIN.
-
'k Weet het waarlyk Diet!! ' W
V. S. -
M .. . . Maar.... RON. KON. -
SSjt!! G Oa voort..
spm Ze hadden dus het recht,, Z T Ten bblyk van hooge koninklyke gunst,, Een bblauwen strik te dragen op den schouder.. B Maar eens,, het was in ''t jaar achthonderd zes .••.• M ... V66 .... V66r C Christus•••• SPIN
-
NON. KON. -
H b ! Ho,, bbeboet! ALLEN. ALLEN.
-
''n TToost,, ''n TToast!!
v. s. - M Maar,, SSire,, in myn proces kwam niets van strikken V. S.
D ... Dat is bbepaald onwaar.••••
35 35
IDEEN IDEEN VAJ.'l' VAN MULTATULI. MULTATV . KON. EON.
-- Dan D moet·i - zingen,, Tot ! T straf voor 't ' liegen.. Zing Z SPIR.
D zingen,, goed ! -- Dan Het H liedje van den na.chtuiI,, heeren !! Hoort! H ! En by. E staat me in 't ' pra.chtig koor 'n ' beetje b b . By H zingt.. E nachtuil was verliefd van zin •.. . . . oewoe.. Een Hy H droomde van 'n ' nachtuilin ••. . . . oewoe.. En E sprak aIdus z'n ' liefjen aan:: Ik wil met jou naar b bed toe gaan ... . . . oewoe.. ALLEN. ALLEN.
Oewoe, O , oewoe!! KON.. HON
-- "Ik I wi! met jou naar bed b toe gaan"" is fyn.. SPIRo SPIR.
-Niet waar?? -N V. v.
S.
-
Fameus,, bepaald fameus,, auf/ E Ehre ! F b
zingend.. Zy b beet verlegen op haar poot... Z . . . oewoe.. Een E bblosje verft de wangen rood ...• .-
SPIRo SPIR.
snel.. - H Hoe breed 1? b KON.. HON
W Was t amarant,, of steenrood...• . . . . cerise?? SPIRo SPIR.
D dichter,, Sire, -- De bezong,, S , die het feit b Zegt niets van bbreedte of tint.. Z HON KON..
-- Vervloekt V ! Gs. G voort..
zingend.. Z Ze bbeet verlegen op haar poot ••• . . . oewoe.. E bblosje verft de wangen rood .•. . . . oewoe.. Een Ze Z zei niet ne,, ze zei met ja,, Verwees hem tot haar heer papa ••. V . . . oewoe.. SPIRo SPIR.
EON KON.. -
D was ''n b ' heeren,, Dat brave na.chtuilin,, m'n E b Een voorbeeld voor de dartle jeugd voorwaar !! E Een glas op haar gezondheid !! ALLEN, ALLEN,
Oewoe., oewoe!! O
drinkende..
36 36
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL KON. RON.
-- En E hoe verder! SPIR. zingt.. SPIR. De D vryer was van zessen lJaar ..• . . . oewoe Hy H meIdt zkh aan by b d'' uilevaer ..• . . . oewoe.. Maar spottend F.Jet z'n M ' zieIsverdriet.. Zei Z de ouweht>er:: je krijgt er niet ••• . . . oewoe ALLEN, a.. b. b. Oewoe, O , oewoe!!
a.. 11. V. Want de eerate-n-ui! W - - van myn gesIacht ... . . . oewoe.. I op 'n ' kerkmuur grootgebracht Is ••• b . . . oewoe.. M' dochtertje is dus van natuur M'n Te T fijn voor uiIen uit W 'n ' schuur ... . . . oewoe..
SPIRo SPIN.
,KON, RON,
' vader!! -- WeI, W , dat was mooi gesproken voor 'n Wat ' dronk op 't W dunkt u heeren,, van 'n ' welzyn En E 't ' lange leven van dien uil.. ... ... SPIRo SPIR.
-- Die D dood is.. W , Sire, S , ''t is uit den ouden tyd .... Want, . . .. KON. RON.
-Om'teven! - O ' ! Op O 't ' lange leven van den uil die dood is ! ALLEN,
drinkende..
Oewoe,, oewoe!! O RAN. KON. - IIs ''t liedjen
uit ?? SPIN. SPIR.
- W WeI neen,, er voIgt nog wanhoop., E En zelfmoord,, holle stemmen., en ''n graf M Met spoken die te middemacht de bbuurt I oproer bbrengen met:: oewoe ..... In . . . oewoe!! AT ,TEN, ALLEN. O Oewoe!!
RON. KON. - G Ga nu SPIN SPIR.. - T Toen
voort met je bblauwen strik.. Ik I luister..
eens dan,, in ''t bbegin der negende eeuw., E z'n trouw Een SSchukenscheuer·Schiefschalheim -S V Verpandde aan jonkvrouw L Lanterliederling., D - De·n·erfgenaam der L Leuterlunterlak.'leD,, N Nam ''t schooDe bbruidje met z'n ' hart ''n proof•..• . . ..
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. V.S. V.S . -- Daar D
37 37
is geen woord van waar!! Auf Ehre, fameus!! A E , 'tis '
SPIR• PIR .
.. .. .. .. en eischte,, als blyk van min,, dat hy b b de kleur Van V zynen schouderstrik veranderen zou In groen.. KON. HON .
-- Die D eisch was wreed ! SPI&. PZR. -- Z Zeer
wreed!! De D jonker M Moest kiezen tusschen haar en z'n ' geslacht,, Dat met dien blauwen strik zou staan of vaDen.. D b H ''t hart .... . . . . daar de eer!! D Hier De stryd was zwaar .... . ...
v. V. s. S. -- Maar Sire M S ...• .. .. SPIR.. SPIR.
. . . . doch zie,, ''n toov'naar, ' , met z'n ' lot begaan, b , Gaf G hem 'n ' raad .... .... o •••
KON. EON .
-- D Dat noem ik toovenaarsplicht!! En de onze is nu hem daarvoor te bedanken : E b D ' Die toov'naar leve !! ALLEN, ALLEN, drinkende.. -G - Goed!! Llang leef die toovenaar !! BPIR. SPIll..
D raad was deze :: hy -- De b bbehield z'n ' strik,, bezocht z'n Z'n blauwen strik,, en hy Z' b b b ' bruid b N Niet anders dan b by avend,, en b by kaarslicht..
v. S. s. V. - M Maar,, Sire, S , SPIR. SPIR..
auf E Ehre,, ''t is fameus .... . . . . gelogen!
W b b dag was,, scheen haar 's -- Wat blauw by ' avonds groen,, E zoo was elk tevreden.. En KON.. EON --- Ex Excellent!!
M Maar hoe hangt dit te·zamen met uw feest 1 BPIR. SPIll.. b - ' 't V Verband
is nauwer dan men denken zou..
D De jonker huwde ..... . . . by b ''n kaarsje .... . ... V V.8. . 8.
-- N Nu,, ''t idee !! Spm. PIR. .. .. .. ..
de jonker huwde,, en trad in bhet b bezit
338 8
IDEO VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
Der LLeuterlunterlaksisohe domeinen..... ... D Altyd bby kaarslicht.. A
v. Ss.. V. - ''t -
is bbepaald onwaar !! Majesteit verzekren.... . . . . ''t is fameus!! IIk kan uw M .. . . IIn myn geslacht••.• KON. x. Spiridio,, doe bboete!! S Een toost die hond nooh kat verstaan kan ..... . . . neen.. E Een speech vol leugens!! E V. HUISDE. HUISDE. V. - H Homeopathie!! KON. x. - D Die H Huisde met z'n ' reohtageleerdheid !! -
spm.. SPI -- L Leugens?? KON.. SON - Een E
speech vol lamme laffe leugens !! opstaande,, leeM 'UN de hand,, eerBt langzaam.. De D gaBlen geven,, crescendo,, blylc van verwondering,, onteuredenheid en vrees.. b -- Hem, M'n heeren,, het verheugt me zeer,, H , hem !! M' om my vereend te zien.. U U hier op-nieuw De D toestand is perfekt,, het vleesch goedkoop.. De zien er £link en vroolyk uit.. b D burgers Sneller. U . S . De ...• b . . . . idem.. Nyverheid. N D burgeressen En ...• b . . . . idem.. . . . idem.. La.ndbouw L E handel.. •.. SPIRo.
KON. SON. H , -- Ho,
!! Dat's D ' politiek . . . . verboden b 0
•••
SPIRo zeer 8nel. SP 8 . O , -- Onderwys,
.. vloot,, Fabrieken O F b . . o. . . idem,, idem.. Onze ODS leger,, schuttery,, oogst.....ailes idem .. .. o. .. O MIR. MR.
-- Zwyg, Z , k(jrel!! b. SPIR. IIB. a.. b. I , idem,, idem,, idem .•. . . .. -- Idem, 0
KON. EON .
-Miralde, -M , houd de hand hem op den mond !! NNa wat opsehudding : En E nu ga voort !!
IDEEN VAN MULTATULI MULTATUU.. IDEEN VAN
SPIR.
-- De D jonker stierf bby kaarslicht.. Z'n Z' ega voIgt...• . . . . by b kaarslicht,, hem in ''t graf.. De bleef de stam D kindren erfden,, en zoo b Van Schukenscheuer.Schiefschalheim bezitter V S -S b b . . .. gebied...• Van V 't ' Leuterlunterlaksische L v. s.S. V. - Auf bepaald onwaar !! A Ehre, E , Sire, S , ''t is b SPIRo SPIR. .•.. . . . . maar
zie,, de nyd,, de vale nyd,, m'nheeren, ' , Ontwaakte in 't O ' hart der Lanterliederlingen. L . Men had,, al snufflend in kronieken en archief,, M Den sluwen list des toovenaars ontdekt ...• .... D v. S. V. S . - Maar Majesteit .... . . . . auf Ehre. E , in ODS geslacht M M Was nooit ''n toovenaar .••. W . . . . bepaald! b 1 SPIRo SPIR. •... ... .
ontdekt,, . . . kaarslicht!! En bruidje had gefopt met ..... E hoe men 't ' b Het groen by blauw geweest.... b dag gezien,, was b . .. . H De trouwe jonker,, weI bekeken, D b , ontrouw...• . . .. Een echt,, op valschen schyn gegrond,, was nul.. •.. E .. . ' echt geteeld,, onecht . . . . De D kindren in zoo'n De ' echt verkregen . . . . D goedren door zoo'n KON. RON.
-- J Juist!! En E toen ...• . . . . processen,, advokaten,, stryd,, Verbittring, V b , vonnie,, woede,, appel,, en weer Appel? A ? SPIR.
-- Door de eeuwen b heen.. Zoo was bhet,, Sire D Z S En onze jonker viert vandaag het eind E Van dat proces.. V KON. BON.
-- Je J hebt b gewonnen?Y V. 8. S. v. N , - Neen, M .••.. . . . vrind Spiridio S Bepaald gewonnen niet.. Maar B Beaft u de zaak fameus .•.. H . . .. SPIlL opstaande lU8t uit z'n SPIR. 8 ' 8ert!et: H Ryksgericht, - Het R , Gezien, G , gehoord., gelet en overwogen,,
39 39
40 40
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
En weer gelet,, en weer gehoord,, gelezen,, E En weer gelezen - 0,, ''t is zonder eind !! - - bbeslist: E De goedren van den L Leuterla.kschen stam,, D Gelegen ..... b . . . . etcetera,, G . . . daar en dall.r,, begrensd.... Verblyven overzulks in eigendom,, by b dag,, V b Aan ''t edele geslacht der LLiederlingen.. A Edoch ..... .. . E KON. 0N .
-- "Edoch" ,E " en "overzulks" , " is fraai.. Zoo'n Huisde goed,, niet waar ?? ' taal doet onzen H Z SPIRo. SPI ..,. .. . . edoch
zoodra de nach1:schauw valt op de . aard ....
KON. N. -- "Schauw" " ,S
is voor schaduw.. Dat's D ' 'n ' rech1:sterm zeker..
SPIRo SPI .
Zoodra de dag verdwynt,, behoort gezegd Z b Komplex K x .... . . .. KON. IKON.
-- A Alweer ''n rechtBterm!! SPIRo.
.... . . . . aan den stam Der Schukenscheuer-Schiefschalheims -S .... . . . . by b kaarslicht.. D S Het gras en ''t graan,, dat ''s nachtB groeit,, hoort aan hen.. H B Wat overdag gegroeid is,, d'anderen. ' . W KON. x. - Wie OOpaalt W b Hun deel ? H OOider b SPIB. SPI . -- D De
reohter vond bierin Geen groot OOzwaar, G b , en zei dat juist die zaak De bron kon worden van 'n D b ' nienw proces,, b Zoo OOzighield. Z schoon als ooit 'n ' rechtbank b . Hy H wenschte 't ' mensdom met de zaak geluk,, b En zon,, E meende dat de welvaa.rt bloeien b . Zoorda die nieuwe kwestie was beslist. Z JJazelfs nog v66r 66 dien tyd,, reeds onder 't ' pleiten,, Beloofde zulk een stryd,, 'n B ' schat van ca .•.• . ... Van ca ...• .....ca V . . . . ca V. HUISDE. EDISDE. V.
-- Van V caSU8 po8ition~.3. SPI&. PI .
P ! En E de advokaten .... .. . . -- Precies!
IDEEN VAN VAN MUWTATULI Mll...TATULt.. IDEEN
41 41
WEIS, 8 woorden is bbinnen getreden,, EIS, die gedurende de laatste zetten plaatst 8 zich achter den stoel des konings.. Op.eenmaal O zich alle gasten eenigszins in luisterende howling.. SUlte. S . WEIS,, halfluid.. - M Majesteit,, -
De graaf van W Weert is inderdaad niet thuis.. D Men heeft,, uit uwen naam,, in zyn hotel M Zich stipt geinformeerd ..... Z . .. KON.. IKON
-
Waar kan·i W - zyn?? in gesprek met M Miralde.. - L Louise's Rust is lief gelegen.. ' R HESSELF. H ESSELF.
KON.. HON - H Ha!! -
Wie sprak daar van L Louise's Rust?? E En wat W ' R Gelegen ?? W Wat ?? IIs lief gelegen ?? Spreek! S ! G Waar ?? W Wie is lief gelegen?? S Spreek.!.! W HESSELF. HESSELF . -De D heer
Miralde roemde ''n park b by . . . . Koppenhagen, M K , Waar koningin M Mathilde . . . . en Struensee S .... W De Nachtegaal. . ... . . . en ik . . . . ik meende . . . . ik dacht .... .... D N IIk zei?? KON. RON. - En E
gy?? HESSELF.
En ik .... E .. .. hem aangrypende.. -- Vervloekte lafbek! V b En gy,, wat zeidet gy ?? W Wat zeidet gy ? E KON. KON.
HESSELF.
-- Ik, I , Sire, S , ik .... . . . . roemde.. .. .. ..
0
God! ! G KON. BON.
-- Geen god of duivel,, G Geen engel,, spook of satan uit de hel,, G Zal !! Spreek, Z hier je bystaan b S , ellendeling,, hondsvot,, Wat park is lief gelegen ? W weet jy,, wat?? Welk W T ! Wat W weet jy van 'n ' na.chtegaal ?? Terug! Ik I ben b hier meester !! ALLEN. ALLEN.
! -- Sire! S
42 42
IDHEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDBEN
KON. x. - W Weg,, terug!! ben hier koning ..••• IIk b . . . noon,, ''n man,, goon koning,, Een man die je verscheuren zal.. Een E E wolf,, Een tyger bben ik !! Spreek E S ....• . . . of 'k ' zal je ''t spreken Beletten voor alOOos,, en je keel B Toesnoeren,, dat je nooit weer spreken kunt !! T Wie wat is nachtegaal ?? W Wie,, park,, Wie W W lief Wat?? S Spreek!! Gelegen?? Wa.a.r? G W ? W
HESSELF.
Louise's Rust•... L ' R ....
o0 God! G ! KON. x. Heaselfeld H /
een8klaps loslatend..
Ha,, ha,, ha,, ha,, ''t is om te bersten H b Van lachen,, heeren !! N Nu,, dat is ''n grap! V Die Hesselfeld staat heel verbluft, D arme H b , En weet niet hoe hy E b de oogen wenden zal.. ...• .. Ha,, ha,, dat noem ik mchen !! ik b bezwyk H Van uwen onzin-OOost, V , Spiridio, S , E En van je kamertoespraak.parodie, , En E van dien uilenbruigom, , kereltje ! b En E ook ..•. . . . . ha,, ha,, ha,, hao. ... . . . van dat proces,, En E van je heerlykheid .... . . . . ha ha,, by b kaarslicht ! Ik van de grap!! I kan maar niet bedaren b Waar blyf je nu met 0.1 je geestigheid,, W b Enfonce!! Ha, Spiridio, S , zeg?? E H , ha ... .. . . Zie eens kyken ... beteuterd !! Z Hesselfeld H . . . . puur b Wat ik vroolyk zyn,, W zeg je van me ? Kan K En potsig?? En .... E E komedie-spelen . . . . he ?? Wie lacht er mee?? W 0
0
ALLEN. -- H Ha,, KON. -- Ziet, Z , z66 66
ha,, ha,, ha,, ha,, ha
is 't ' goed !! Als A gy de grap maar vat!! Die met z'n D Hesselfeld H ' onnoozel air,, - heel wat wonders had gezegd,, Dacht dat-i D En dat ik dol werd om z'n E ' nachtegalen,, E ' park by b . . . . Christiania, , En om z'n C Of.... O . . . . Petersburg! P b ! En E om z'n: ' : lief gelegen !! Een enkel glaasje,, heeren,, tot b besluit .... E .. . . Erkent dat ik het koddigst ben geweest,, E b b gefopt.. En E met m'n ' nonsens 't ' mooist u heb 0
•••
ALLEN.
-- Den Koning heil!! D K
IDEEN VAN IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI.
KON. ROW. -- Top, T ,
43 43
top,, ikzelf doe mee,,
Op O myn gezondheid ! ALLEN. ALLEN.
-- Hoog, !! H , en leef de Koning K KON. Hesselfeld die in verleIJen howling op R N, tot allen,, behalve b H 8 eenigen afBtand iB blyven Btaan. b 8 . Z ' glaasje zal je goeddoen voor den schrik ...• -- Zoo'n . . .. O H Op Hesselfeld wyzende.. Die ! 't ...• D Hesselfeld H ' Is I waarlyk onbetaalbaal' b b . ... Tot T WeiB, W , fluisterend.. Wat W dag was 't ' heden,, en hoe laat. ? WEIS.
-- By B drieen,, En woensdag,, Majesteit. E M .
gedeeltelyk als OOTen.. -- N Neen,, woensdag was het,. Maar donderdag is 't M ' nu .••• . . . . noteer dat,, Weis! W ! I wil,, zooIang ik leef,, den juisten dag Ik O Onthouden, , en het uur,, waarop .•.• . . . . ik Hesselfeld H Z Zoo grappig hebb doen schrikken.... . . . . kwal't voor drie,, D nacht voor donderdag,, den tienden MeL Den M . .... .. N b Nog ziet b hy bleek MeL. ... ..•.. . . . ha,, ha .••• . . . . den tienden M ... S ' ..... . . . twee,, drie uul' •... Slaapt weI,, m'nheeren . . . . sIaapt wei! B W 8 al. /. Ook O Koning en WeiB de anderen vertrekken,, behalve b Van Huisde en H HesBelfeld.. De blyft bespiedend op V H 8 D laatste 8 b b 8 den achtergrond Btaan. . KON. EON.
VAN HUISDE. HESSELFELD. HESSELFELD .
l'einzend,, op den voorgrond.. voor donderdag,, den tienden M Mei .•.• . . .. E . ... V ' alibi Een,, twee,, drie uur .... Van W Weert,, 'n b I H Van Huisde af, V /, door de linker zydeur.. HESSELFELD, alleen.. -- E Een alibi? Daar is wat van te maken !! b ? D D Die heeren van de rechten weten ''t weI.. .•.• .. E gaat toch,, weI bbeschouwd,, niets b Er boven ''t recht !! P Precies,, va.n Huisde H .•••• . . . ''n alibi b .... . . .. schandaaI.. ... . .. E Eureka!! H ISDb, VAN HUIsm., D nacht -- De
DERDE BEDRYF BEDRYF.. Tooneel:: landelijke streak.. Rechts T R ''n zaer geringe bboerewoning,, met nit.hangbord waarop ''n koe,, en ''t onderschrift:: zoele en zure room.. Links b L herbergtafels en bbanken.. ''n prieel.. Eenige E b LOUISE tot den lakei.. - Het H rytuig kan daarginder waehten..
L Lakei al..
Hier H IIs ''t niet onaardig zitten .... . . . . ''n prieeltje !! En ..... b . E ... ''t IIe ka.mperfoelie .... . . . . geiteblaadjes. Wat's Een koe va.n P Potter?? Kom, W ' dat!? E K , ma.ma ..... ... Wat dunkt u va.n ''n sehotel room!? W KON. SON. HOED. MOED .
-- My M weI!! De gaat het htlisjen in,, en ktYmt weldra terug.. D Walbotlrg W b LOUISE,
de banken in 't' prieel reini-gende,, b
W is dat a.lies stoffig in den zomer,, -- Wat Zoo'n banken,... Z ' tafel en die b . . . . foei 1! Men hoort den galm van ''n jachthoorn.. M KON.. HOED. $ON NOED.
-- Wa.t's W ' dat?? De D ja.cht 1? LOUISE. LOUISE.
-- W We1 zeker !! Toet, T , toet,, toet.. ., .... ''n hoorn ! KON. HOW . HOED. MORD.
-- Ik I wist niet dat het jaehtdag was vandaag.. LOUISE. .. . . -- JJa. toeh !! Z'n reed uit .... Z' Ma.jesteit M
!k I had. Zoo graa.g hem heden willen spreken,, maar Z Het Nu,, later dan ! H kon niet.... . . . . om de jaeht!! N ' Zie Z 't ' Is I weI verdrietig,, 81 die drukte ! 'k Den Koning ze1den:: aityd wat!! En K E toeh D .... Ik I wou zoo gaarne hem .... Daar is de room 1! D
IDEEN' IDEEN VAN' VAN MULTATULI. BOEREVR. BOEREVE . -- Ja, J , room,,
45
juffrouwen,, en 'n ' roompjen .... .... LOUISE. LOUISE .
Is-i I - goed?? BOEREVR. BOEREVR . -- Niet N om
de dames te kleineeren,, maar ik zeg : R b . 'n als gy nog nooit gegeten heht. ' Roompje Die D room is koningsroom.. LOUISE.
-- WeI W inderdaad?? Dat treft!! D BOEREVR. -- IIk zeg
je,, koningsroom,, juffrouw!! Want kyk,, ''t is 'n W ' geschenk van onzen Koning! K ! We zyn maar arme lui,, dat zie je weI,, W E En hadden maar een koe.. Het beestje stierf,, H b E zie,, de Koning K .. . . En .... JJachthoorn.. H , daar is·i - juist: Hoor, D K De Koning die veel jaagt in deze b huurt,, Komt op 'n K ' goeien dag,, en hoort het ..... ... LOUISE. - George! G ! BOEREVR.
-- JJ a,, Koning George,, zeker!! A Anders wie?? K G H hoort het:; en den dag daarop ... Hy .. . LOUISE. -- Myn George! M G BOEREVR• BOEREVR.
. . .zendt . .. hy b 'n ' koe ... . . . ''n prachtstuk van ''n koe!! E En daarom zeg ik!! koningsroom,, juffrouw..
Louise wischt 'n L ' traan al. /.
Wat scheelt die dame?? W LOUISE. LOUISE . N .... . .''n - Niets
duizeling..
b gelyk:: die room is koninklyk!! Je heht J E En daarom... brengt je zegen.. . . . zie,, hy b b BOEREVR. G ? - Goud?
IIk kan niet wisselen,, dames.. LOUISE LOUISE..
N Neen,, 0 neen! B Behoud het als geschenk van onren koning..
46
IDEEN IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI .
BOEBEVR. BOEBEVB.
' Is -- 't I waarlyk al te veel!! Ik I dank u meer Dan D ik kan zeggen.. LOUISE. LOUISE . E ook ik, -- En 1 ,
ik dank Je J meer dan ik kan zeggen..• . . . voor je room!! Ga, G , ga nu,, maak je kindren bly. b .
Boerevrouw af.. B
0, 0, Moeder, M , Dat D
deed myn George! G ! KON. SON. MOED. MOED . -- JJa,, z'n '
Wanneer W
hart is goe., .;
maar niet..• ... LOUISE. LOUISE .
-- Z'n edel hart!! Z' hart,, z'n ' Von Schuken8cheuer - jachtkostuum - md 'n papier V S 8 ' 8 en potlood in de hand,, vertoonde zich aeden eenige oogenblik· b ken op den achtergrond.. VORIGEN V N in 't ' prieel.. VON N SCHUKENSCHEUER, HU EN HEUEB, langzaam en op z'n potlood bbytend,, naar den ooorgrond tredende.. ' Later BOEREVBOUW. L B EBEVSOUW. V. s. S. F . . . dat - Fameus ...
is b bepaald fameus!! L Laat zien: By H neemt plaat8 aan 'n ' wfel ' midden van den voor·/ in 't D B grand.. De Boeret"1'ouw kame uit haar huiBje.. Drie snippen,, twee patryzen en een hoen.. D .. Twee hazen ..• T . .. BOEREVR.. BOEBEVB - W Wat is -
er van je dienst,, m'nheer? ' Y
v. Ss.. V. •• . . ..of . . . dat O drie patryzen en zes hazen..• K b . . .bbepaald!! Als A ik maar wist Klinkt befer nog ... H Hoe ik de zaak bbehoorlyk in zou kleeden?? H Het is fameus!! BOEREVR. BOEBEVB. - W Wat zal -
b m'nheer gebruiken? ' Y
V. s. S.
.. •. . .•vyf snippen ...• BOEREVR.. BOEBEVB b - Gerstebier G
of zure melk !?
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
v.V .
47 47
S. S•
. .. . .. .. .tien hazen maken meer effekt ... BOEBEVR ROEREVR
-- M'nheer M' . 't ' Is I hier 'n ' herreberg, b , en ik betaal b Patent en huur niet graag voor niemendal !! P V. s. v. S.
-- Ah A zoo... . . . ''n glas konjak !! Boere'lJT'O'Uw haalt de schouders op,, en treedt btykbaar on-B b b vergenoegd hoor huisjen in.. Miralde vertoont zich IJP den ach-M tergrond.. Twee herten dus,, T E zeven hoenders ... . . . hei,, Miralde, M En , ''n oogenblik! b ! VOBIGEN VORIGEN in 't' prieel.. VON SCHUKENSCHEUEB. SCHUXENSCNEUER. MIBALDE, MIRALDE, in jache.kostuum.. Later GROOM Jonker.. L GROOM van den J V. s. v. S.
-- Je nogal geleerd,, niet waar?? Ziehiel J bent b Z E En lees eens,, of dat good is voor ''n krant?? MIB.. lezende.. Z' Majesteit Z'n heeft M 8 / op de jache vandaag Geschoten G .•. . .. - H He?? de Koning heeft Bgeen schot K Gedaa.n. G . V. s. v. S. ' juist de zaak !! 't ' Is ' fameus Dat 's -- D I 'n I Idee,, dat my van-morgen in den zin kwam.. Er is 'n by domeinen,, E ' vakature b E En ik solliciteer 801 sedert lang.. M Maar altyd is het voor de vriendjes,, en D De neefjes met protektie,, en de vleiers.. E . . . kyk,, m'n ' knecht staat ginds gereed,, En daarom ... En ''k wil hem zenden naar de drukkery E V b : ''n hofbericht! b ! Van ''t advertentieblad: Als dan z'n Majesteit verneemt dat ik A ' M Z - . . . fameus!! Zoo vlug bben bby-de-hand geweest... BUR. MIR. - B Begrepen!! V. v. Ss..
J Ja,, maar ''t gaat zoo makkelyk niet: D Dat redigeeren is ''n lastig werk!! IIk wou Je vragen of m'n J ' styl.. .... MIB. hem 't MIR. ' papier willende terUIJgeven.. b ! - 0, 0, onverbeterlyk! -
48 48
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATUIJ. IDEEN
V.. s.. M Miralde terughoudende,, die gaan wil.. En nog iets!! E Er moot bblyken wie ... E ... MIB. MIR. - G Geraden -
heeft
Wat straks de K Koning schieten zal,, niet waar?? W
v. S.s. V. - Precies! Dat P ! D
is ''t!! Bepaald! Fameus... B ! F . . auf/ Ehre E !I Wat raad je my,, Miralde? W M ? MIR.. al8 18 peinzend het papier inziende.. - By B domeinen ?? De vakature is bby domeinen,, zeg je?? D
v.. S V
-Ja. J . MIR.
hem ''t papier teruggevende..
-- W WeI.. ...schryf dan hazen en patryzen met ''n 8, . Dat helpt je wis en zeker aan domeinen !! D M Miralde af..
v.. s.. 88chryvende.. - Tien herten,, een T b patrys,, zes snippen en Een haas.. H.a.a.. E H. . . . 8!! Hei. H . .. . . pst ... . . . kom bier!! G bbinnen.. Groom R Ry ventre Ii terre naar de drukkery,, En zeg dat ze vooral die 8 niet in E Een z veranderen.. ''t Fyne zit ''m juist E F In H.a.a Die 8 van "baas" I de 8. H. . ....88 !I D , " En van "patrys"" ben ik.. Maak dat je wegkomt,, E b M En b breng me bier rapport,, verstaje ?? Voort! E V !
Groom af.. G 't fameus !! ' Is I 'n ' fameus idee .... . . . . bepaald b S. af. /. v.. S. VORIGEN RIQEN
in 't' pried.. Allen ber8ten in lachen uit.. A b
LOUISE. LOUISE . -- Nu N mooder,,
b dAt belooft wat voor domeinen!! Wat W zeg je,,Walbourg, W b , is je hart nog vry ?? Is Ra,, ha I ''t niet geroord door dat vernuft ?? H De bouwt z'n D jonker b ' toekomst op den staart Van 'n V ' patrys .... . . . . mama,, mama,, dat's ' lachen!! KON. HON. HOED. MOED .
-- De D man is gek !! LOUISE.
-- V Voor u en my .... , misschien !
IDEEN VAN VAN MIILTATULI. MULTATULI. IDEEN
449 9
De vraag bblyft,, of-i D - gek is voor domeinen ?? En of we met ons lachen weI doen,, moeder ?? E KON. MOED. SON. MOED. - ''t IIs al te -
zot ! LOUISE.. LOUISE - D Dit schynt -
slechta OIlll zoo toe,, Omdat we hier ''t verheven plan bOOspieden.. O Wy maken kennis met bhet grandioos gewrocht,, W kwam,, en in de wieg lag ..... Toen ''t pas ter-wereld T ... Men moet genien niet in de luren zien !! M KON. MOED. SON. MOED . - 't ' IIs AI te
zot ! LOUISE.. LOUISE - N Neen.... .. . .
al te treurig,, moeder!! IIk weet niet of bhy slagen zal,, maar weI Dat slagen dikwylB op zoo'n D ' pogen voIgt.. KON. MOED. KON. MOED. - De Koning ..... D K . ..
LOUISE.
-- Zou Z die laffe zotterny Verachten,, moeder!! Onze jonker vleit V O K . Met M meer succes de vleiers van den Koning. Er aan kankerend b bederf,, E is OOhoefte b En ' hansworst hun levren.. 0, 0, E dit kan zoo'n Ze weten even goed alB gy en ik,, Z Dat D deze knaap 'n ' zotskap is,, en toch,, b z'n ' doel OOreiken b : Of O juist daarom,, zal hy Men D M heeft hem noodig voor wat schaduw.. Dat Verhoogt de tint der middelmatigheid ! V , Wat knap,, en HeBBelfeld, W is van Huisde H H En E graaf van Weert.... W . . . . by b zulk'n ' man gezien!! Hoe. H . . . . ginds en overal regeert de wet -En E 'k ' noem die wet 'n ' weldaad,, moeder:!:! -- dat de mens z'n zal eten in het ' brood b b zweet Zyns aanschyns .... Z . . . . en zoo'n ' jonker rep0u88oir Teert schaamtloos op het T b patrimonium Der D zotterny?? Een E greintje minder dwaasheid,, b b .... . . . . zelfs En E die kwajongen was onbruikbaar ' hem niet,, hem aIleen niet ! wyt ik 't Aan A 't ' hof ! Toch T Of O liever :: hem vooral het b meest niet,, moeder !! Hen ' toestand schoren,, H klaag ik aan,, die zulk 'n Hen voor eigen nietigheid,, H die ten-schild hebOOn Behoefte B bb aan verrotting van de rest!! lDEBN IV. IDEEN IV.
44
50
IDEEN MULTATULI.. IDEEN VAN VAN MULTATULI
KON. KON. MOED. MOED . -- Ma.ar waarschuw M
dan den Koning. K . 't ' Is I uw plicht !!
LOUISE. LOUISE . , -- Juist, J
E 'k moeder,, ''t is m'n ' plicht!! En ' zal het doen!! Maar sedert lang .... M . .. . Kom, K ,Walhourg, W b , lees iets voor,, IetB vroolykB .... L . . . . ale mama het toeBtaat 1? KON. KON. MOED MOED -- Z Zeker!!
WALE . DE WALB.
-- 'k Quichot .... ' heh b hier den Don D Q . .. . LOUISE. LOUISE . - Neen, N , KON. BON . MOED. MOED . -- 't ' Is I toch
heden niet
van ouds uw lievelingsboek, b , Louise. L .
LOUISE. -- 0, zeker!! M Maar .... ... .
vandaag te treurig,, moeder!! D Walbourg W b De is ondeugend:: klinkt het niet Ale A .... . . . . Donna D L Lodovica de 180 Mancha M ? Nu,, nu,, word niet verlegen,, ''t is maar scherts.. N DE WA LB. DE WALB.
-- D De J Johsiade b ?? LOUISE.. LOUISE - G Goed!! Van V
meester Jobs! J b D ' ' fameus idee .... Dat's'n .... . . . . bepaald b . . . . auf/ Ehre! E ! V H Van Hui8de en M Miralde vertoonen zich op den achtergrond.. S Sjt .....weer bbezoek !! Het H schynt weI of het hof Z rendez-voua by de kamperfoelie .... Zich 8 geeft b .... KON KON.. MOED. MOED. - H Het is van Huisde .... H .... DE WALR. WALK. - Met M Miralde. M . LOUISE.
-- JJa.. Z Ze maken nieuwe kaarten van Europa: E L Laat nu de K Kabinetten vast staan .... b . . . . hu!! v.. Huisde en M iralde komen gearmd op.. H DE VORIGEN DE VORIGEN MIR . MIR. I b - Ik blyf
in 't' prieel.. MIRALDE. MIRALDE. VAN VAN HUISDE HUISDE in .iachtkostuum
er b by,, van W Weert is impossibel. b . 301 te duidelyk,, Huisde H !!
D De zaak was
VAN MIILTATIILI. MULTATULI. IDEEN VAN V.. HUISDE. V HIIISDE.
-H -Hm!
Je n06mt ''n woord,, dat voor den diplomaat J Geen zin heeft,, dan den zin die hem bbehaagt.. G Wie je impossibel W b noemt,, kan mooglyk worden,, Ja .... J . . . . gratus,, gratior,, gratissimus// ''t IIs waar,, wat eenmaal vallen moet,, zAl vallen,, En licht komt ook de tyd,, dat onze W Weert . . . .. E Maar zoo ver zyn wy niet.. Ik M I zeg je dan . . . .. Ten-eerste - luister goed !!- - quod latet,, licet !/ T MIR.. MM - D Dat's '
geen moraal.. V. V . HUISDE. HUISDE. - M Moraal ..... ...
direkt juist niet
Maar .... M . . . . diplomatice gesproken .... . . .. JdIR. MIR . - indirekt 1?
V. HUISDE. V. HUISDE.
Dit kan weI wezen.. .. .. D . . indirekt alzo
Ikzelf heb I b land,, maar zie niet in,, dat juist Van Weert aileen die zaak verhinderen zou.. V W En b bovendien,, als 't E ' recht is ...• .... V. HUISDE. HIIISDE.
Recht,, recht,, recht .... R .. . . Dat's Noem je 't D ' juist m'n ' yak,, Miralde! M ! N ' recht,, vaderland te drukken Den grond van ''t dierbaar D b Met hooge lasten ?? Is M I dat recht ? . AIR MIR. -- En E als nu valt,, zou dan 't De graaf Van Weert D V W ' kadaster Terstond .... T .... v. BUISDE.. V. HIIISDE . . .. - Dat D is 'n ' zaak van later zorg ....
511 5
52 52
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
Zoolang.i alles by Z - staat,, blyft b b het oude.. Ziedaar 'n Z ' zekerheid die 'k ' voor de kan~9 Van V wat er volgen kan,, niet ruilen wi!.. Wy niet op,, Miralde! W offeren dUB van Weert W M ! Mm. BM .
-- Ret H zal weI mooten,, na 't ' gebeurde. b . v. V. RUISDE. HUISDE. -Neen! -N ! MI&. MIR.
-- De D koning was ala razend .... . . .. V.. HUISDE. V -- Er E zyn middlen !
E 'k b reeds voor myn deel.. ... En ' heb ... Mm. N.
-- Ik I zie niet in,, H ja ongedaan kunt maken wat geschied is ! Roe V . HurSDE. RUISDE. v. -- Hm.. . .. ongedaan!? Dit H D is nu juist hier de eisch niet ! Ret H fait is feit,, en heeft z'n ' plaats veroverd IIn 't ' groot register van de werkelykheid.... . . .. H U , en kan later dienen !! Ret b blyft in pelto, M b b Maar niet zoo onaantastbaar objektief Ik spreek nu van d'' urgenten kant der zaak -I Is I 't ' oogpunt waaruit men 'n ' feit bbeschouwt.. MIR. MR .
- M Maar .••• . . ..
als zoo'n ' feit nu eenmaal vast staat?? Roe H .... ....
V v.. RUISDE. HIIISDE.
vast?? Doch stel eens dM het vast stond.. Goed! D G ! D b Dan blyft toch immer - let weI op,, Miralde : M 't hier ''n rechts.moyen van groot gewicht!! - ' Geldt G b Dan blyft ODS immer nog.. .• .• D . . de interpretatie !! - Hm H ... . . . .,
MI&. MIR .
- D De -
zaak was al te duidelyk !! Resselfeld H ..... ...
V . HUISDE. HUISDE. V. - H Reeft schyn -
van blyk geleverd,, maar geen bblyk.. b van bblyk en schyn is vaak gering,, ''t Verschil V bbegrip.. En duidlykheid ''n subjektief E b Wat de een als duidlyk aanneemt en gelooft,, W B b ' ander.. Blyft dikwyls onbegrypelyk voor 'n V . . . door zekere kombinatie b .... Vooral wanneer ..... ....
MIR. MI&.
- M Maar -
onbegrypelyk was't Kouing niet!! b ' den K
53 53
IDBEN IDEEN V.!..li VAN MULTATUU. MULTATULI.
V. HUISDE. EUI$DE. V.
-- Dit D 's ' juist de vraag .... . . . . de carda quaestionis.. Wat W gister helder was,, of Hever.. .. .. . . schoon,, Is I soms vandaag wat duister.. En E vooral Wannoor men .... W . . . . met beleid.... b . . . . ik deed het myne ~ Laat ona de zaak korrekt beredeneeren : L b Wat W noom je luce clariua,, in strikten zin ? J ziet dat huis,, die boomen Je ?? b MIR.
- Ja, J ,Wat W V. HUISDE. V. EUI$DE . - Dat D huis,,
verder??
die boomen, b , zyn je duidlyk ? MIR. MIR .
-- Ja. J . V. V. HUISDE. EUI$DE.
-- Welnu, W , ik schuif m'n ' hand u voor het oog : W duidlyk scheen,, is aan uw blik b Wat onttogeu.. W zie je nu ?? M Wat Myn hand?.? MIR . MIR.
H -- Roe hangt dit saam ...• .... V. HUISDE. HUI$DE . V.
Met Miralde,, luister good!! M onze zaak ?? M Men moet de dingen logisch onderscheiden,, M E En diplomatisch ziften.. Met beleid M b M b b . Maakt men ''n blyk tot schyn,, en schyn tot blyk. H b b Ret schynend b blyken,, blykend schynen,, blyktMits met beleid te·werk gaand!! - - schyn.. Neen .... M b . N . . . . minder!! Ret blykt niet eenmaal schyn,, want -- met bbeleid H b Altoos ..... A . . . let op!! - - verandert men het blyk b In .... I ''n bewys b . . . . zie,, z66: 8G Hy Miralde's H strekt de hand voor M ' oogen uit..
van heel wat ander!! Men schuift - mits met bbeleid!! iets tusschen ''t oog M En 't .... E ' voorwerp dat zoo duidlyk scheen,, Miralde M .... En dit heb Ret zal gelukken,, E b ik gedaan ! H Mits slechts Van Weert - b hy is wat raide - niet M V W Door overdreven .... D . . . . hoe zal ik dat noomen ?? Ge zyt met hem bbevriend.... G . . . . zeg gy hem ..... . . . dat ..... ... Miralde en V Van Huillde M H VORIGEN. R QEN .
LOUIE. LOUISE. -- Men M
in 't ' prieeZ..
moot die zaken.. .. . . logisch onderscheiden,,
ai.J .
54
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI .
En.... E . . . . diplomatisch tusschenschuivend ziften.. Welnu, W , mama,, wat zegt ge ?? Ha, H , ha,, ha,, Dat D is nog mooier dan patrys met 8.8. KON. RON. MOED. MOED.
-- We missen!! W kunnen onze Jobsiade J b «mISE. ZOUISE.
-- Volkomen! V KON.. MOED. BON MOED .
-- En onmogelyk ? E van Weert W Wat is ? W of er weer gebeurd b LOUISE. LOUISE .
-- O Och .... . . . . 'n ' motie.. bb , kinderspel!! Of O zoo·iets! ! Wat W gekibbel, b Een en schyn,, E nieuwe goocheltoer met blyk Een E logisch onderscheidend hofkabaaltje, b , Een werelddeel·beroerend niemendal,, E -b Wantrouwend votum,, of 'n W ' haas met 8! 8 ! ' Is I alles ren.. Komiek 't en treurig,, moeder ! K P 66 de zaken !! Partyen en personen v66r E . . .. En turksche wip:: omhoog,, omlaag,, omhoog .... En dat heet politiek !! E KON. MOED. - D De liberalen .•.. b .... LOUISE.
A moeder,, dat's ' 'n ' klank die veel bbedierf!! -- Ach I b b , maar juist daarom Ikzelf ben liberaal, *) [Mag banden leggen.. [M ik m'n ' oordeel met aan b W Wat gaven ze aan het b Volk V dat hen gelooft ?? E b b , Een onbesuisd verlangen naar iets beters, Maar ''t middel niet,, dat tot b het bbetere leidt.. M Ontkenning .•.. En voor ''t miR·O . . . . zonder kennis!! E zonder adel!! bbruik van den adel,, misbruik b Verwaand gekakel tegen allen die V R Regeeren !! Ieder weet wat noodig is,, E . . . . en zou.... . . . . en zou,, maar niemand gunt En zou ...• Aan wie geroepen is ot handlen,, macht!! A Men wantrouwt elk gezag.. Het M H moet geknot,, Besnoeid,, verdeeld,, beperkt, B b , verlamd,, gesmoord.... .. . . E En als ''t daar stuipend neerligt in de modder,, D ' heil : Dan vordert men van dat gezag,, z'n D b liberaal, b , Dit kan ni'et,, moeder!! IIk ben *) Zie Z de noot op biz. b1 . 55. 55 .
IDEEN VAN VAN MIILTATULL MULTATULI. IDEEN
55 55
God weet het!! M Maar juist uit vryzinnigheid)) G Veracht ik dat modern partygeknoei,, V KON. HON. MOED. MOED .
Men moot toch kiezen,, kind!! M LOUISE. LOUISE .
-- D Dat 's ' niet gezegd!! Ik I zoek de waarheid op ''n anderen weg.. Wat heet,, zal weldra -W heden liberaal b En 'k E ' spreek nu van de oprechten slechta,, mama!1 Behooren tot den oude.pruikentyd. . B En wat konservatief genoemd wordt,, was E kort geleden,, ultra-radikaal. Nog . N Het schermen met die woorden bbaat niet veel.. •.. H .. . *) [Niet hierin immers llgt de roeping van [N *) b en op biz. b . 59 eindigt de *) Het H kan zyn dat de passus die hier begint eischen van b het drama in den weg staat,, en alzoo by b de opvoering moet worden weggelaten.. Dan D eehter b vervalt ook,, om redenen van symmetrie,, de zal hierover niet periode die op bbIz.. 53 53 tussehen haakjes gezet is.. Ikzelf I het stuk hebb zien spelen.. ''t Zal kunnen oordeelen,, voor ik b Z er veel op aan-komen,, of de artiste die de rol van LOUISE L E vervult., genoeg zielehandeling K , om die te dramatiseeren.. weet te openbaren in de woorden der Koningin, b Het komt me voor, dat de stet met ontbreekt. H , b . Maar. M . . ..
Nool ilan 1874. met te ver N 1874. Om O 'V007 dim leze1' LOUISE'S uitboezemingen b ' eukel woord in den lOond der K Ko-brokkelen,, heb b b ik sleehts nu en dan 'n ningin-Moeder gelegd.. By -M B 'n ' fJOo7stelling evenwel,, houde men in 't ' oog dat de meestal in zwygen bestaande rol van deze persoon., uit ''n oogpunt van b lcunst zeer gewichtig is.. Raar zwygen vereiseht in de tooneelspeelster meer H spreken van de meeste anderen.. De studie dan 't ' D rollen,, byv. b . van SPIRIDIO en SCHUKENSCHEUER, HANNA en HERMAN, jazelfs die van den HONING, KONING, HVEENSCHEUER, van HANNA zyn in zekeren zin,, by b de hare vergeleken,, zeer gemakkelyk.. Ik I gis dat deze opmerking velen vreemd zal voorkomen,, daar men gewoon is 't ' ge-wicht van 'n ' rol te verwarren met watmen "daukbaarheid" , b " noemt.. JJuist b D K Koningin-Moeder -M mag en de ondankbare rollen zyn vaak de moeilykste.. De kan rechtstreeks geen effekt te-weeg bbrengen,, maar ze moet meewerken aan ''t effekt der woorden van LLOUISE, UISE, of meer nag:: ze moet die effekt mogelyk maklm.. H Hier vooral geldt,, wat ik reeds aanstipte in de legende op pag.. 12 12 dat baar bewegingen,, haar met moeite terngge·A gelaat,, baar houding, b , Mar b b houden,, doch telkens bbyna uitberstende interruptien,, den toeschouwer voor'komen als zooveel onuitgesproken 'V7agen,, waarop LOUISE dan antwoordt.. Men M b als 'n bbeschouwe de nu volgende 5, 66 bladzyden ' dialoog,, als ''n zeer levendigen b b dialoog zelfs,, doch waarin een sprekers zich niet dan in gebaren 66 der beide E oogenblik b -b , in den tekst het b spel der KIJfimgin-nit.. Een stond ik in-beraad, Maeder te bbesehryven,, doeh ik zie er van af.. Het M H is onmogelyk.. Den D intelli-L UISE' taal,, die b byna genten lezer bblijve overgelaten bhet optemaken uit LOUISE'S voortdurend als weerslag te beschonwen is op wat zy meent in de trekken b van haar moeder te lezen.. Bovendien, B , al zou ik bby op'Vomng van 't ' stnk zeer -M gaarne de toonoolspeelster die de rol der K Koningin-Moeder speelt,, zoo goed ' lektuur·uitgaaf mogelyk de rnisschien noodige wenken geven,, in 'n als deze,, moet ik my onthonden van veellegende,, omdat ze storend werkt op den tekst..
56 56
IDEEN MULTATUU.. IDEEN VAN MULTATULI
Den D wysgeer,, van den staatsman,, van den mens! De D vraag zy niet,, wat nieuw is en wat oud ? Niet pas geknipt is voor N of 'n ' denkbeeld b Het H lyfje van de speelpop eener clique!! Niet, zal aan A en B ? N , of 't ' behagen b . . ". . ZZ ?? Of O 't ' sluiten zal in 't ' lystje van Y .. De D vraag zy,, alB PilatUB' ' vraag,, wat waar is ?? P En E meer nog:: meent ge dat de woorden juist zyn Waarmee men 't ' goede en schoone in vakjes deelt,, W AlB A schelpen in de kast van 'n ' muzeum ? Neen, , neen,, 1.66 66 ingeworteld is 't ' onware,, dat N De D naam zelfB der partyen,, leugen is.. Wie -W zich vryzinnig noemt,, en liberaal b Omdat·i O - anders dwaalt dan grootpapa!! Is I vaak -- en niet alB mens aileen,, maar ook Juist in z'n J ' zoogenaamde staatsmanskunst Zoo Z vastgeroest en stram,, zoo onvryzinnig.bekrompen en onliberaal. by b b . ... . . . dat b D ramp der zaak,, nog de ironie van 't Den ' woord b Haar bytend gif in de open wonde spuit,, H En Volk,, al dankend vaor 't E 't ' arme V ' genot Van 't hongerlyden ..... V ' liberalizeerend b ... Met smart doet uitzien naar de rampen van M ''t Behoud. B . KON. MOED. %ON. MOED .
-- W Welnu,, ''t B Behoud dan!! LOUISE. LOUISE .
-Ha,ha,ha H , , Behouden? Wat?? Het B ? Konserveeren? K ? W R oude ?? V ValBtrekt niet !! Oak dit waard is leugen.. Nooit O N Z b b Zag ik behouders met 'n ' vygeblad G , of.•.• . . . . nietgekleed.. Naaitmet N ' pyl Gekleed, 'n Toch achtte ik de opmerking dAt ik die aanwyzingengrootendeels weglaat,, T b niet overbodig. . De D lezer moge zich hierdoor opgewekt voelen,, door eigen na-b denken en kunstbesef die leemte aantevullen.. Ook O wat LLOUISE zelf aangaat,, onthoud ik me van legende.. H Haar stand,, b , haar zitten en opstaan,, haar sorns onverwacht afbreken, hare beweging, b , de pauzen en vooral haar schynbaar oll.l(eleidelyk overspringen van ernst op b korstwyl,, van gevoel op spot,, van ''t verhevene op iets dagelyks,, van ingewik-- eigenschappen die met keldheid op eenvoud,, van forsheid op ''t lieftallige dat overspriugen zelf,, haar figuur teekenen - over dit alles ware te veel te B zeggen om er aan te bbeginnen.. Bovelldien al deze zaken zon ik meL geoefende akteurs wenschen te bestudeeren, b , en wei in-verband - b met de gaven van de ar-L E voorstelt.. Niet N op ieder zyn dezelfde voorschriften toepasse-tiste die LOUISE JIyk.. Men M moet te-rade gaan met de gegevens..
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
57 57
Van visehgra.a.t,, zieh het dejeuner verdienen.. V ZZe dragen.. .. .... zyden kousen,, zwarten frak Niet eenmaal zelfs ''n punthoed meer !! - - en a~ N Er een B Behouder opstond uit het graf,, E Waarin bhy sinds ''n eeuw zieh.... . . . . konserveerde,, W Hy zou zieh ergeren aan z'n ' afgevallen kleinzoon H Die toeh in eigen oog bbehoudend bbleef.. D
eenig zwygen Behouden ?? W Wat?? Wat Niets!! B W wordt bbehouden ?? N Dan eigen geld en goed,, ala ''t mooglyk is,, D En wat vooroordeel tegen nieuwigheid.. E Maar ..... M . . . niet te veel vooroordeel 1! juist genoeg Om, , O , met vertoon van kwazi-deftigheid, Te deelen in de winst die ''t nieuwe geeft.. T Zaagt ge ooit Behouders tyding weigren,, die Z B Gebraeht was met de telegraaf?? Of G b O ooit Uit U afsehuw van den nieuwerweteohen stoom,, De D vrouw van een konservatief aan ''t spinnewiel ?? Behouden zy die zieh B Behouders noemen,, B De flere hoogheid van het voorgeslaeht D Dat - heersehend,, onderdrukkend,, am ge wilt D ' vazallen Zieh - uit bbelang,, Z ''t lot van z'n Het zy zoo!! *) -- aantrok ?? Is I niet va.n de pest H Der middeleeuwsehe mensehenplagery,, D wat nog voordeel geeft,, Alleen behouden A b De vruehten van den arbeid ?? Opgegeven, b O , D Wat kon verzoeten : patronaat ? ' b W d'arbeid Zoo i88 't! ' ! Z
eenig zWYlJen.. Behouden, B , wat?? Wat W gistren was ? Een jaar terug ?? Een E eeuw ?? Waar W is de grens E Die oud van nieuw zou seheiden ?? W Wat is oud !? D Het myner moeder was eens nieuw .... b .. . . H bruidskleed Ik I zou het nu niet dragen zonder spot.. De is oud,, D kolder van Gusta.a.f-Adolf G -A En E zal weI nieuw geweest zyn in z'n ' tyd.. Was oud,, de groote?? Neen. W Alexander A x N . Hy H yond z'n ' riehting heel modern,, en sehold *) llan 1874. Om -- ten-overvlotlde, *) Noot N , naar ik hoop -- de opmerking 1874.O over de eischen van 't toetelichten,, wys ik op de ' ips der Koningin-Moeder K -M beide laatste regels,, waarin LOUISB antwoordt op niet uitgesproken b L UISE tWolell\aal M tegeawerpingen.. Die D tegenwerpiagen mooten dan gespeeld zyn..
IDEEN VAN VAN M'ULTATUU. :MULTATULI. IDEEN 558 8 Op de ouderwetache generalen van O PhilippUB.. Hield het oude M Memphis op ?? P H of T Thebe? b ? By B de pyramyden!? IIn BBabylon b Dit kan niet zyn.. By D B ''t bbouwen van die dingen,, Had elke dag ''n dag die gister was,, H En elke slaaf die met de zweep tot spoed E .. . Werd aangezet,, ''n striem van vroeger zweepslag ..••. W Herinn'ring aau den tyd v66r slag.. ' H ' 66 d'eersten Of wilt ge verder nog teruggaan ?? H Hoe ver ?? O Tot op de steenperiode?? V Verder nog ?? T TTot in den tyd der trage mastodonten ?! Moet dan de mens,, om trouw te zyn aan ''t oude,, M Modellen zoeken in de tyden zonder mens ?? M eenig zwygen.. Behouden ?? W Wie durft liegen van B Behoud ?? B Waar is Assyrie Rome ?? W Waar C Carthago ?! W A ? Waar W R Waar Charlemagne's En waar ' reuzenryk?? E W C De Louis leo. ••• . . . grand?P D kleine hoogheid van L Weg,, weg!! De W D plaata is ingenomen door beurt vergaat Llets anders,, dat op zyne b Om andren efemeren plaats te maken.. 6 O Wie Behoud spreekt,, toone 'n W van B ' zonnestraal Van Een atoom dat onder 't V gister !! E ' noemen Van t woord slechta,, niet V D millioenen maal Zich pleegt,, , echtbreuk b Z huwde aan mede-atomen, En b E -- in z'n ' ontrouw --''t nieuw verbond Met M eindloos overspel,, 11.1 ''t oude schendt.. Hy toone een 6 zaak,, een denkbeeld, b , een gedachte,, H Een 6 gevoel,, dat is als 't ' was .... .. . . E indruk,, een En niet!! b Behouder. B . Eerder E E zegge dan:: ik ben eenig zwygen.. W Wie begin is ?? Welke stip W kan OM zeggen,, wat b Van kan roemen:: ik hebb ''t eerst V d'evenaar ' b de dag ? De D zon gezien.. .. •. . . by b my begon Wat i8 beginnen? W is einden?? Niets? N ? W b ? Wat Bewegen zal altyd,, wa.t eens bewoog. b . B niet vooruitgaan immer !! Bewegen, , voortgaan --D B Is van het zyn.. b I voorwaarde en bestemming Bestaan is:: anders worden.. Elke terz E B Van V 'n ' sekonde draagt z'n ' navelmerk Als W 't ' loochent,, zegge:: ik ha.d geen moeder.. A wy..Wie KON. MOED . na HON .HOED.
eenig verlegm zwygen..
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
-- Dit D alles is weI zeer wysgeerig kind,, Maar .... M .... LOUISE. LOUISE,
Raakt de politiek niet ?? 00 ho,, ho,, R Dat Weert bevallen, D zou m'n ' vriend Van V W b , moeder!! Die D heeren maken van de politiek,, Een vakje Ii part ••.• E . . . . 'n ' privatieve jacht.. Ze Z spelen priestertje in den Isis.tempel, I , Omhangen zich met 'n O ' gewyden rok,, En E pronken met 'n ' voorgewend mysterie .... .. . . Er E is maar een mysterie,, moeder:: 'T ' T ZYN YN !! Dat mogen wy bespieden, D b , bestudeeren, b , Dat is ons:: leven,, roeping,, voordeel,, plicht,, D En E wat we vonden,, hoort aan allen,, past Op alles,, regelt alles ! Zoudt ge meenen Z O Dat politiek b beheerscht wordt door 'n D ' wet Van andere soort,, dan die de plooien van V Uw U kleed regeert,, of deze schotel room?Y KON. KON . MOED. MOED . wei/clend. / . - De D radikalen .... .... LOUISE. LOUISE .
Z -- Zeker ! R Radikaal!! W zou niet wenschen al 't ' verkeerde in goed Wie Te zien veranderd:: radikaal !! 00 zeker ! T D De landman snoeit het onkruid niet,, hy b rukt H uit,, met stam en wortel:: radikaal !! Het Maar .... M . . . . ook dit woord veranderde van zin : Zy,, die zich radikalen noemen als Z Party,, de schreeuwers om verbetering P b V . . . . weer en wind Van .... - weet ik het!! Z Zy die eischen D R Dat een Regeering zorgen zal dat twee M Maal twee gelyk &an vyf zal wezen,, en D Dat ieder even groot - of klein!! - - zal zyn •... ... . N D Neen,, moeder,, neen,, Dan kies ik graaf V Van W Weert!! O Ook hy,, de man van hooge politiek,, V b , Van riticence8 en subtiliteiten, M b Moog dan de werkelykheid voorbyzien, , en Z' b Z'n wysbegeerte zoeken in niet.weten.... . ... D ' dwaasheid zyn me H De vormen van z'n liever.. G b Gebrek aan kennis heerscht en hier en ginder,, Hier plomp en row zioh openbarend, B b , claar Met meer dekorum.. Als M A ik kiezen moest M M:aar,, Moeder, M , ''k hoop die keuze niet te doen!! D Dan koos ik de oude styve politiek,,
59 59
60 0 6
IDEEN VAN VAN MIILTATULI MULTATULI.. IDEEN
----------- Met ap·en dependentie van z'n M ' vormen.. De domheid in ''t latyn,, in officieel D Kanselary·tenu, K , doet minder kwaad,, Dan als ze zich op straat of markt vertoont,, D Het V Yolk daar van z'n bur.H ' werk houdt,, en het b gerrecht verovert in de huisgezinnen.. Een onbekwaam minister wordt vervangen E b Althans dit kim geschieden - wie vervangt A Het V Yolk,, als dat verdorven is door cant ?? H De radikalen ?? ''t Eerste wat ze doen D E Misschien het eenige ook !! - - is dat ze zich M Tot T apen maken van hun tegenstanders.. Ze Z nemen de gewraakte feilen over.. Vertalen frak in kiel.. '" V . . . en praten mee !! komt ''n klub Zoo'n Z ' kamer ..... . . . raaskalt.. Goed! G ! Daar D b Aan ''t V Volk vertellen dat de Kamer raaskalt.. A K En geeft tot stichting,, ''t voorbeeld by de les.. b b E De mensen die den staat regeeren,, zyn D En dit is treurig - dikwyls onbekwaam, E b , Doch hierin ligt geen testimonium D Van kunde,, voor wie niet regeert.. Ik I eisch V Een blyk .•.• , neen,, blyken.... dat E b b . . . . neen,, bewyzen b Men recht tot spreken heeft,, en dat men niet M In prete:ll:t I smalen,, ''t arbeidsohuw b x zoekt voor . La L critique est aiaee,, Dagdievery. D Et E l'' art .. •.• . . . kritiek is zelf ''n kunst,, en niet De D lichtste,, al wordt ze druk beoefend.... b . . . . o!! Wie afkeurt,, toone dat z'n W ' oordeel ryp is,, Dat b hy gewerkt heeft,, en uit traagheid niet D Zich wydde aan 't Z ' hedendaagsche modevak,, Aan 't der luiaards:: oppozitie!! A ' pia.alZer Ik aristocratisch,, middeleeuwsoh .•.• I ben b . ... KON. RON. MOED.
-- Hoe H nu,, Louise, L , gy?? Nu N dAt's ' me nieu LOUISE. LOUISE .
, moeder .•.. . . . . heidermui8aig I -- Aristooratisch, A b N hoor!! Ge schrikt er van en W Walbourg ook?? Nu G , Ik ben dan middeleeuwsoh.aristocratisch, I b En en kwartieren van E vorder stamboom b Den vreemdeling,, die in klubb of krant of Kamer D K Z'n Z' lane -- 'n ' polsstok dikwyls !!- - vellen wi}., En E zich daar opdringt als 'n ' ridder van
61 61
IDEEN VAN MULTATULI MULTATUIJ..
Den D geest,, en zonder hy b te zyn,, zich wy noemt ! Ik in 't I zook den naam der komhattanten b ' Toumooiboek. T b . En E ik wil de sporen zien,, De D gouden riddersporen,, en ik vraag,, Ik, I , koningin van wapenen,, waar die Verdiend zyn 1? Welke hand den riddersla.g V W Gegeven heeft,, en of die hand bevoogd was 1? b G Ze in lachen uit.. Z berst b Ik Mama,, I .... . . . . koningin van wapenen!! M 't ' Is I 11.1 te gek .... . . . . ik heb b nog niets gedaan,, En maar schildknaap!! 00 ...• E ben b .... KON. KON. MOED. MOED .
-- De D hand Die D u tot ridder slaat,, moet forsch zyn,, kind!! LOUISE. LOUISE .
b nog veel te doon !! -- 0, 0, ''t heeft nog tyd !! Ik I heb .... M'n M' preUVe8 zyn niet volkomen,, maar.... M . . . ,. myn George Ala .... A slechts .... . . . . z'n ' Majesteit... G .. . .
JJachtTworn. Hoor!] H !] . . . . toet,, toet!! Er E moot gewerkt zyn,, onderzocht .•.• Daar D is de ja.cht weer,, luister!! Ala A wy eens De D roopstem va.n dien horen volgden,, mooder?? Ik zien,, en .... I wou zoo graag George G . . . . spreken !! Onder 't' weggaan.. O En hem b bedanken voor die koe,, mama!! E VON SCHUKENSCHEUER. Daarna DOEREVROUW VON SCHUKENSCHEUER. D BOEREVROUW
v.. s.. rondziende -- W WeI,, dat's ' fameus!! Hei, H , heidaar!! BOEREVROUW.
Wat W bbelleft?
v. V. Ss.. - M'n M'
knecht Y7 M'n Wou vragen of M' knechtje 7 ? 'k ' W Je niet m'n J ' knechtje heht b gezien 7 ? BOEREVR.. BOEREVB - M' M'nheer,, -
Ik I ken je knechtje niet!! V. v. 8..
W dat's ' fameus!! - WeI K ' jockey niet,, z06'n 66' ventje .•••• . . . hlauw b Ken je m'n M Met zilver??
Allen af.. A en GROOM GROOM..
62 62
IDEEN VAN MULTATULI. BOEREVR. BOEREVB. -- Ne, N6, al
was de man van bIik, b ,
En pimpelpaars ..... E ...
v. s. V . S. -- W WeI dat's ' ...• . . . . hy zou me tach Hier wachten v66r . . . . da.a.r is·i! H 66 je kroeg .... - !
Groom binnen. G b . WeI? W ? GROOM.
-- M' M'nheer,, ze zeien aan de drukkery .... ....
v. V . s. S. -- Je J heht b hun tach m'n ' 8s gewezen ?? GROOM. GROOM .
-- Ja. J . Ze Z zeien dat ik juist 'n ' dag te Iaat kwam:: Het jachtbericht was gistren al gezet.. H b D De K Koning zal.. ... . . . de K Koning zou.... . . . . hy b heeft ..... ... De K Koning schiet 'n D ' wolf!! BOEBEVR., haar huisjen ingaande.. - En hy 'n E b ' bok! b ! V. V . s. S. 8 ..... . . . saprrre 8 . . . . di ..... . . . do dat's ' fameus!! -- WeI, .... W , sacrrre WeI 8sacre .. ... W . . . di •. . . .. . . wat zeg je,, viegeI,, he6 ?? Wat zeg je ?? Gister? Wolf?? Z Zeg,, ben je mal?? W G ?W b Wat let me jongen,, of ik .... W . . . . himmelwetter!! JJou Iuiaard !! G Gister zeg je ?? W Wolf?? T Te la.a.t ? b dus weer gereden als 'n Je J hebt ' kreeft,, Jou . . . . ham!a.rk!! Wie W kon gister weten ..... . . . dat's ' J .... V . . . oekt gemeen !! M Maak dat je wegkomt,, Verrvl.. •.• Of ik zal.. ... O . .. G /. Groom at. VON SCHUKENSCHEUER SCHUKENSCHEUER alleen.. By H loopt driftig heen-en-weer. - . ... ''t Is I om te 88acrrre .... . . . . di .... . . . . donner ..... Domeinen naar den duivel.. . . . gistren al !! D 'n Wolf!! D Dat's ' W ' 'n ' gemmm . . . . eene 66 intrigue . . . . gister W . . . . ik zal ze . . . . himmeldonnerkreuz . . . . ,' n Wolf I zal ze . . . . 'n ' wolf!! H Ik Het is weer voor de vrindjes,, En E voor de neefjes met protektie,, en de vleiers,, En E de onderkruipers .... . . . . sacrrre 8 . ... . . . himmelwetter!! .. . . Dat D Iaat ik me niet doen !! IIk zal ze toonen .... ..... . . . 'n ' wolf!! ''n Wolf! W ! Kreuzdonnersapperment K 8 D ' 'n ' vrrrvl.. ..• Dat's . . . oekt gemeene streek!! IIk zal .••. . IIk zal ze ..... . . . neen ! Ik I zal ..... . . . kreuzwetter . ... . . . neen !!
63 63
MULTATUU. IDEEN VAN MULTATULL
Ik zal.. Ekre ..... . . .... aaa.. .... . . uf / E . . . neen!! IIk zal.... . . . . ik ga..... ... Auf E Ekre .. .... Wolf!! IIk ga A . . ja,, bepaald! b ! ''n W Ehre! ! . . . . auf E IIn de oppozitie,, ja bbepaald.... By loopt woedend keen,, Mck keert terug.. H Ehre.. .. .... in de oppozitie !! IIk ga bbeppp.. .. .... aald,, auf E Weder loopt bhy weg,, Mck keert op-eens ter'llg,, en bblyft als W in den rechterhoek op den voorgrond staan.. De vastgena.geld 8 D Koning - jachtkostuum - gaat langzaam en mymerend B dwars over het tooneel.. VON SCHUKENSCHEUER, SCHUKENSCHEUER, als voren.. DE KONINO KONING.. VON KON.. KON
- D Den -
nacht v66r Donderdag, MeL. ... D , den tienden M ... Een,, twee,, drie,, uur!! E .Koning af.. VON SCHUKENSCHEUER HUKENSCHEUER
alleen..
- Wat's WeI,, dat's W ' dat?? W ' fameus! Daar D bbroeit wat !! By staatE eenige oogenblikken met den vinger tegen ''t wor-H b koold..
Sakkerloot! De Koningin .... S ! D K .... De .... Weert ben ik klaar! V W . . . . nu b D Koning K . . . . graaf Van Zy Z moet me helpen,, als ik waarschuw . . . . ja !! Dat's'n En lukt het niet .. .. D ' ' fameus idee!! E Bepaald auf E Ehre,, dim in de oppozitie 1 B
VIERDE VIERDE
BEDRYF. BEDRYF.
EEBSTE AFDEELINQ. AFDEELING. EERSTE
Tooneel:: kamertje van HANNA. HANNA. Op is nacht.. O den voorgrond ''n wieg.. Het H T HANNA HANNA HANNA
Daarna bby 'n ' kleine lamp,, bbezig met naaiwerk.. D zingt..
ALBEBT.. ALBERT
Mooi Elsje,'n boerinnetje,, poezel en malsch b ••• . .. M E ,' b
Er wordt aan den zywand geklopl.. E -- E Ei,, ai,, vriend Albert, eindlyk thuis,, zoo laat !! Ab , Zingend.. Z ' ryen de bboot van 'r ' hals.. Verloor onder 't V En E Koenraad, K , de flinkste gezel van het b oord •.• .. . G . Geklop.
Waarom zoo laat ?? Geschreven ? En G E gewandeld ? W Aileen? E , ei.. ... . . . ja maneschyn,, niet waar ?? A ? Ei, G . Geklop.
Zingend. Z . Ontdekt die,, en raapt die,, en rydt er mee voort.. O Voortdurend kloppen.. Hanna 8taat op,, en spreekt door H V den wand.. Telkens pauze,, gedurende welke zy luistert. T 8 .
Ga Het is laat !! G nu toch slapen,, Albert! Ab ! H is niet thuis.. Er Neen, N , Herman H E wordt van-nacht In aan d'yzren brug gegoten .... I z'n ' fabriek b ' b .... Omdat ik Herman wacht,, dat heeft-j - graag,, O H ' koffie.. Dan D drinkt·j- zoo gezellig nog z'n En W ? E bovendien: b : ik hebb te werken.. Wat? Kom, K , wees gezeglyk,, Albert, A b , en ga slapen ! ! Een E vers?? Dat D kan tot morgen wachten.. Neen! N Je J maakt met dat geklop m'n ' kindje wakker.. Of O Herman't H ' kwalyk nemen zou 1? WeI W neen!! b dit van Herman H (Ik denkt!)!) (I wi! met dat hy R m'n ' kindje ! Nu, N , kom dan,, maar wees stU:: denk aan b Albert A b komi! binnen. .
65 65
IDEEN VAN MULTATULI. IDEEN VAN
Welnu,, waar is je vers ?? Is W I ''t mooi ?? ALB. -- 'n ' Zoen! Z ! HANNA.. HANNA -- Dat D ''s
good,, maar ...• Ga zitten,, . . llan, 66 , en niet al te erg!! G En wees oons lief besoheien en gehoorzaam.. E b Waar is je vers?? W ALB. ALB .
-- ''t Is I nog niet af.. HANNA.. HANNA - Is I 't '
ALB ALB.. - Dat D
mooi??
spreekt vanzelf,, heel mooi ! HANNA. - Wat W
' op rym?? W En is 't Want verzen zonder E Dat D woot je!!
staat er in??
... rym ..•
ALB. ALB .
-- J Ja,, dat weet ik.. Nu, N , het rymt.. HANNA. -- E En is 't '
van ridders en van liefde?? ALB. -- Noon. N .
H , wat Ltooh poezie was?? Je J vroeg me eens,, Ha.nsje, HANNA.. HANNA
En bedaoht?? E hebt b je dat van-naoht b ALB. ALB .
-- WeI W noon.. IIk wist het lang, L , maar zooht altyd naar woorden.. ' heb b van·nacht Maar 'k .•• M .. . HANNA.. HANNA -- Laat L
hooren!! N Niet te luid:
Denk aan m'n D ' kindje••• . . . sjt!! Z b . Ze gaat naar de wieg,, en lui8tert eenige oogenblikken. H W ! Het slaapt.. Welnu! 't of ik het begryp, ' Zal Z my benieuwen b b , En E of ik wyzer worden zal in poezie.. Z neemt hoor naaiwerk,, dock legt ket weldra neder,, en Ze lui8tert met blykbaar ingeapannen aandacht,, maar zonder b b b blyk van goedkeuring.. IEBEN IEEEN IV.
666 6
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
lezende.. Daar is een kracht uit hooger kracht gesproten,, D Die ''t zinkend hart des menschen schoort.. D Die ''t opvoert naar een hooger oord., D Die ''t vastklemt,, ala de staID z'n loten•, D .AlB moederarmen ''t schreiend wicht,, A Aan de eerste bbron van liefde en licht.. A Die ''t opheft,, ala bhet dreigt te zinken D IIn ''t slyk waarin bhet zich bbewoog.. Daar is een kracht die ''t schemerend oog D Omhoog richt,, waar ''t de ster ziet bblinken,, O Die aan de kim der toekomst ryst,, D Op d'' adel van onze afkomst wyst., O En E vast doet houden aan ''t bbegeeren Om tot die afkomst weertekeeren.. O
ALBERT ALBERT
Daar is een gloed die alles kleurt,, D En 't E D het leven,, ' Iaagste hoog maakt.. Die Door winterproza wreed ontgeurd,, D De lenteschoonheid weer kan geven,, D Een ... B adem die verloren frisheid toovert ..• Geschonden reinheid rein waseht ala weleer,, G En op de macht van 't E ' kille hOOen weer Het H waas van's ' levens eersten droom herovert.. Daar is een hand die wenkt en noodt D Om x , O weertekeeren waar wy waren, Voor ons deze aarde oon wykplaats hood V Voor weinig,, ras vervlogen jaren.. V Daar is oon stem die hoorbaar fluistert: D b Ginds, G , ginds,, daar waart ge,, en keert ge weer!! &as R valt de keten die u kluistert: Dra D ziet ge op aarde en stof ala korte droomen neer l ' is po6zie!! Die D kracht,, die gloed,, die hand,, 't Zy Z 100ft in alles,, overal!! 0, zonder haar,, ' leven!! Wie, W , Hoe H dor en guur waar 't W Wie W derft haar warmte., en noemt zicb levend 1? Waar Ontbreekt baar gloed geheel 1? Zie Z rond,, O b En naar de klanken,, E luister!! LIDster L Van V 't ' suizend loof dat weemoed kweekt., Dat D van geloof en hoop en liefde spreekt,, En en te danken.. E opwekt om te bidden b Zie Z rond,, en staar op 't ' firmament b Dat de aard verheven,, D sOOf als wy,, maar hoven
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
667 7
IIn elke sOOr een lofdicht schynt 00 geven,, IIn elke straal een danklied nederzendt..
Zie rond en hoor hoe de oceaan Z Z'n sOOmmen voortstuwt langs de stranden,, Z' Nu zacht en lieflyk,, aIs aan bbanden,, N En dan weer ongeOOmd z'n ' krygsdicht op doet gaa.n.. E Hoor hoe bhy juicht,, aIs waa.r het hem bbewust H Dat eens G Gods geest gerust heeft op z'n D ' watren,, Hoor hoe bhy ''t uitgilt in z'n H ' klatren,, Dat hem G Gods adem heeft gekust!! D Hoor hoe z'n H ' kracht,, in sOOrmen sprekend,, Met dondrend schuim op rots en klippen bbrekend,, M Of. O . .... lieflyk murmelend,, eeuwen lang Zich oplost in een enklen zang.. Z 't . .. ' Is I alles poezie ... H De deur warde woest opengestooten.. Herrnll/T/, die P Put bby dm D 1craag heeft,, dringt hem de leamer in.. HANNA, ALBERT.. HERMAN. HERMAN . PUF. PUT. HANNA, ALBERT
HANNA en ALB. ALB . -- Myn God, M G ,
wat is dat!? HERM.
-- Zwygt! Blyft zitten !! Z ! B Zwyg, ! Hanna, H , zwyg!! Z , Albert! Ab Hy Puf H ale:url 8 P naar 'n ' hoek der leamer,, waar ky b 'n ' voor-b kem naar dm voargrond,, m hamer neemt.. Daarop atuwt ky D werpt hem ruw tegm den grond... En jy... E A ! . . . sta daar! Wanneer je een vingerlid verroert,, voor ik ... .. . W Je .. J toesta. te vertrekken,, kerel.. .. H Ab , toe Hanna en dlbert, Zwygt! Z ! tot Puf. P . .. .. .. dan sla ik je de hersens in!! En E nu,, Nu H , nu!! Die D man ... ... N mag je spreken,, Hanna, b (8m stil,, vervloekeling!) man beweert (S !) Die D Dat...jy nUt, spreek!! D . . . ... . . .''n ... . . . hoer bent, b , Hanna! H ! Spreek S Hanna haaU de 8ckouder8 QP.. H Nu N is het tyd van spreken,, Hanna, H , spreek! ALB. ALB .
-- Maar Herman! M H !
68 68
IDEEN VAN VAN MIILTATULL MULTATULI. IDEEN HANNA.. HANNA
-
-
Herman,, lieve H Herman!! H ALB. ALB. -
Herman.!! H
HERM.. HERM
- D Die man bbeweert dat jy ''n hoer bbent H Hanna: Hy zegt,, je ontvangt des-nachts, , ala ik van-huis bben!? H Die heeren van het hof!! D -
HANNA.. HANNA
- Is I ''t anders niet!? WeI man,, je hebt byster uitgesloofd,, W b je b Dat noom ik goeie bbuurtschap,, vrindje P Puf !! D Maar,, Herman, .'t is om te lachen !! H , hoe kan jy .••. .' M Zie bhier dien heer van ''t hof!! W WeI goeie bbeste A Albert, b , Z Dat had je niet gedacht,, man,, dat men zoo D Op·eens je zou verhoogen .... . . nu,, dat's ' poezie! O -
HERM. HERM.
- Neen, Albert, b , niet je vryer ! N , neen,, neen,, neen,, niet A Neen .... betalen!! N . . heeren die met geld b -
HANNA. HANNA .
- Herman, H , IIk vroos je hamer niet:: gooi weg dat ding !! En E laat dien man vertellen wat·i - weet,, Ik nieuwsgierig naar z'n ' heeren van het b hof !! I ben b HERM. HERM.
-- Spreek, , nachtspion,, herhaal hier je vertelling!! S PUF. PIIF.
-- 'k Was met verlof,, ''n beetje laat van huis ..• b . ' W ALB. ALB .
-- Natuurlyk in de kroeg 'lY N PUF. PIIF .
-- Och, b ... . . . ja.. O , buurman b 'k door den wind,, ' Was, W , wat je noomt .. . . .'n .' bootjen Maar nn niet meer ..• M ... HERM. HEEM.
J weet dus was je zegt 'l? -- Je 't ' Is I niet de drauk die nit je spreekt 'l? PUF. PIIF.
-- 00 ne,, b ik,, met pennissie,, nooit.. Want dronken ben W Ik I sm m'n ' ma.n in 't ' drinken,, en ik zal b .... zwaa.ien,, met verlof,, maar toch ...• Zoo'n Z ' bootje
699 6
IDEEN VAN VAN MULTATIILI MULTATULI.. IDEEN
Berman dreigt hem.. H thuis,, IIk zal . . . . ik zal!! Ik I kwam zoo·even En kwam ''n heer ' sleutelgat.. Daar D E zocht . . . . m'n Die vroeg me wie daar woonde waar·i - licht zag 1 D En O ze mooi was 1? E verder na de juffrouw ? Of En E of ze jong was,, met verlo£.. En E ik zei : Smit. Z66, . Z66, z66 66 .... . . . . dat zei ik,, en haar naam is Hanna H S Maar mooi ?? Dat M D kan ik juist zoo erg niet zaggen,, Want zei ik,, ze is wat mager,, zei ik.. Zoo W Z Zei Z hy b toen,, met verlof,, vind jy haar mager ?? Ja,, zei ik,, dik is a.nders ..... . . . maar 'r J ' naam Smit, hy zei , zoo zei ik.. Maar IIs Hanna H S M b Dat ' demokraat,, D ik 'n ' aap was,, en 'n En E geen verstand van mooie meissies had,, Want dat b hy H Hanna S Smit heel goed vond,, W Van magerte en van diktens en zoo voorts,, V En E dat·i - juist van nacht dat onderzocht had.. Maar, M , of ze met verlof,, weI eerlyk was,, Dat, D , zeid-i, - , wist·i - niet ! Hy H zocht in al Z'n Z' zakken,, en op straat,, z'n ' portmenee ••.• .. . . Die had-i, D - , zeid-i, - , in dit huis verloren ....• ... b . . . toen,, Toen ging-i- met me binnen ! zieje,, en ....• T T met me mee de trap op,, en . . . . b hy vond .••• . Toen Hier,, voor de deur van deze kamer . . . . in ''t H Pertaal. P . .... .. HERM. - Verdoemd! V ! PUF• PIIF.
.... . . .z'n . ' ~eld
weerom.. HERM.
-OGod - 0 G ALB . ALB.
- D De -
kerel liegt!! PUF. PUP.
-- N6, Ne, ne, 6, juffrouw,, ik zag D .. . . De zuivre waarheid,, en .... ALB . ALB. -- De D
kerel liegt!! PU!'. PUP.
--- Z Ziehier,, Hy H gaf hem my,, juffrouw (kyk, ( , hy b is vol !) En E deed de komplimenten aan de juffrouw.. En E zei toen,, met verlof,, ik moest het Dooit
70 70
mEn VAN MULTATIILI. MULTATULI. MEBN VAN
Aan - hier geweest was,, A iemand zeggen,, dat·i En E dat·i - van het hoi was .... .. . . ALB.. H Hanna ALB
RERM. HEBM. -- Ik I zal 't '
de hand reikende..
doorgronden !! Ga G !!
Put, P , weg8luipende,, wil de wieg meenemen.. HANN'A HANNA 1comt hem mel voor.. - Die blyft hier: D wieg b Ik zorg 1Io1s vroeger voor je kind !! I REBJII, peinzend.. HES,M, - Doorgronden !! D ALB. ALE. - Doorgronden.... D . . ..
goed!! M Maar eerst gelooven,, Herman! H !
HANNA. HANNA .
H ! -- D Doorgronden .... Ma.ar eerst gelooven,, Herman! . . . . goad!! M ' armen.. HERM. wegwerpend,, neemt Hanna in z'n HEBM . den Hamer H H
-- Myn Hanna,, zuster,, lievling ..... . . . ik geloof!! M H
VIERDE VIERDE BEDRYF. BEDRYF . TWEBDE TWEEDE AFDEEUNG. APDEELINO .
Tooneel; T : als in de eerste afdeeling,, doch zonder de wieg.. Ret H is dag.. Op bloemen.. ' glas met b O 'n ' talel staat 'n D E WALBOURG. WALBOUBG . Later LOUISE. HAlmA.. LOUISE. DE L HANNA het kamertje in oogensclwuw nemende.. -- Hier moot het wezen.. ''t Ziet H Z er zindlyk uit.. Dat D is de weelde van den anne.. Bloomen! B ! . . . . dit is 'n ' gunstig b Ik blyk.. I zie ze graag.... W b ' leven . . .. minder dor .... Waar bloomen zyn,, is 't ] flui8terend.. Wanneer het gesprek my aanstaat,, en ik wil W Het H rekken,, kryg dan tandpyn ..... . . . maar niet erg.. ' b Juist erg genoog om 't blyven te verBchoonen .... J ....
LOUISE,
HANNA HANNA.. - W Wat
is er van uw dienst,, meVTouw?? M Mevrouw!!
LOUISE.
Ge Smit ?? Ziehier G zyt de naaister Hanna H S Z ge in een dag .... De D stof voor ''n japon..Kunt K .... HANNA.
-- D Dat is wat kort,, mevrouw,, dat zal niet gaan!! Als ik te veel me haast,, is 't A ' werken slecht.. Dat D zou nadeelig wezen voor m'n ' naam Als naaister.. ''t G Goed is beeldig A b ..... ... LOUISE. LOutSE. - K Kom.. HANNA . HANNA. I mag -- Ik
een 6 ciag !
b . ''t Zou Z het Diet beloven. weI kunnen,, Maar.... M . . . . als dan later iemand VT&agt:: wie heeft U die japon gemaakt 1? ''t IIs Hanna Smit U H S In Voorwalstraatje,, boven nummer acht...• I ''t V b ... . Dan zegt men dat die H Hanna. slordig is,, D En dit is m'n E ' fatBoen te na,, mevrouw !! IIk Ieerde ''t werken van m'n ' moeders moeder
72 72
IDEEN VAN MULTATULI.
Die D ook een naaister was,, en overal Geroemd werd om haar netheid.... . .. . G Men Mort 'n M ' kind 8chreien.. och verschoon me .... . .. . Hanna al.. H LOUISE. DE LOUISE. DE WALBOURG. WALBOUx . LOUISE.. LOUISE -- W Wat zeg
je van dien trots op haar geslacht??
DE WALB. WALB. -- Dat noem D
ik adel!! LOUISE. LOUISE .
-- Juist! Verdienste .... J ! V . . . . oblige! b ! Dat's En minstens even schoon D ' adel,, juist!! E Ala A de onze,, die tot deugd en eer verplicht,, Omdat eens ridder D Dolleman ''n moor O Versloeg. V . Of, O , erger nog,, die van verdienste , omdat het voorgeslacht.•.. .. . . Ontslaat, O DE WALD. luisterend.. DE WALB. ' K -- 'n Kind!! LOUISE. -- Dat bewuste pleegkind D zal ''t b
zyn,, de spruit P , haar b huurman .... Van meester Pul, V . . . . met verlof,, De D man die me op wou sohikken met 'n ' staart,, E promoveeren tot 'n ' zeemeermin .... . . .. En Dat D potlood kwam te.pas: : ''t was waarlyk tyd!! DE WALB. - 00 Majesteit, M ,
nog schudt me 't ' hart van lachen..
LOUISE.. LOUISE - D Dat viel -
u maklyk,, wyl b hy u niet zag.. hyna in de moeite Maar ik,, ik stikte b M Om heel serieus te hlyven. O b . En E dat moest!! Want de arme,, stomp voor jok,, is prikkelhaar W b - daarvoor houdt.. Voor spottemy,, of wat·i V Had graaf van Weert, of Hesselfeld, H W , Miralde M H , Of wie ook van de heeren van het hof,, O E Een zottemy gezegd - het komt soms voor !! -I had me waarlyk niet zoo ingehouden,, Ik En, E , ver van zich gekrenkt te voelen,, had De D delinkwent getracht door meetelachen,, Z'n Z' dwaasheid omtemunten in bon b 11Wt.. D Daar is ze.... . . . . denk aan tandpyn.. H Hanna treedt *
wooer bbi'lU/,e1/,..
VAN MULTATULI MULTATULl.. IDEEN VAN
WeI juffrouw., W Je J hebt b ''n kindje ?? HANNA. HANNA .
-- J J a en neen,, zooals Men 't buurman,, die M ' nemen wil.. ''t Is I van.... . . . .''n b dagen,, korter niet,, Z'n Z' VTOUW verloor.. Twee T Mevrouw, M , maar dan zal 't ' af zyn.. LOUISE.
-- Nu N het zy!! DE DE WALB. WALB.
-- Ik b wat tandpyn.. I heb LOUISE LOUISE
-- A Anne zuster.. .. . . erg ?? DE DE WALB. WALB. - Zoo erg Z
niet,, maar als ik ga .... .. . . LOUISE. LOUISE .
-- J Ja,, juist,, D Dan dreunt de tred.. HANNA HANNA.. - 0, 0, neem -
weer plaats,, mevrouw !
LOUISE. LOUISE .
- Als A
we u niet hindren .... .... HANNA.. HANNA
-- H Hindren !! en ''t adres tT LOUISE. LOUISE• .- D De hortulanus op L Louise's Rust ..... ' R . . . Je weet weI,, ''t park der koningin ?? J HANNA.
-°
- 0 ja!! brooder,, en .... ''k Reb H b met m'n ' b . . . . nog iemand,, eens Daarin gewandeld op 'n D ' zondag.middag. . I had zoo graag de koningin gezien.. Ik Men zegt,, zy is 'n M ' schoone vrouw .... . . .. LOUISE.
66, z66! -- z66, 66 ! Niet Ieelyk,, maar byzonder mooi juist niet.. N b HANNA.
Is't I ' waar,, dat zy zoo trots is als men zegt?? LOUISE . LOUISE.
b ikzelf niet ondervonden,, maar -- D Dat heb IIk spreek haar nooit.. M'n M' zuster kent haar b beter..
773 3
74 74
IDBEN IDEEN VAN VAN MtTLTATULI. MULTATULI.
DB DE WALB. WALE.
-- Ze Z is tegen groote heeren tamelyk fier,, Maar met geringe lieden vriendelyk,, zacht!! M LOUISlII. LOUISE .
Sjt.... S . . . . sjt!! lIANNA.. HANNA -- D Dat
mag ik hooren!! Maar is ''t waar,, M Dat Dat zei m'n buurman.. D ze zoo gierig is ?? D ' b LOUISB. LOUISE.
Puf b P ! - Je J buurman HANNA.. HANNA
- U U -
kent hem?? LOUISlII. LOUISE. -- Neen .... N .. . .
lIANNA.. HANNA -- N Nu,, buurman Puf b P zei dat ze gierig
was.. Hy by haar aangemeld,, H had uit nood zich b . .. En VTOeg ''n aalmoes ..... E LOUISE.
-- JJuist ik weet er van.. HANNlI.. HANNA. -- Z Ze had
hem,, zegt·i - al1erlei gevraagd,, Van dit,, van dat,, van wat·i - dagelyks at,, V En . . . . en alles ! E hooeveel kinderen,, en hoe oud .... x En . . . . de man,, zoo zegt.i, - , had expres E toen .... Een b gejokt .... .... B kind drie,, vier,, er by LOUISE.. LOUISE - A Ah,,
a.h!
HANNA.
' tientje ..... . . . mis!! -- E En dacht:: voor ieder kind 'n b , Ze den dag betalen, Z deed 'm ' krapjes.aan . ' gang.. hy Dien D b verzuimd had door z'n LOUISE. - E En jy,,
Zeg Hanna,, vond je dit niet good ? Z H HANNA HANNA..
-- IIk hebb ''t .. .. Zoo nu .... Z ernstig nog niet overdacht.. Maar M LOUISE . LOUISlII.
.... -- Zeg, Koningin dien man .... Z , had de K
ja .... . . . . zoo
775 5
iDlClllN VAN VAN MULTATULI. JrroLTATULI. IDEEN HAENA. HANNA. - ''t IIs -
waar..
Dan had ze hem gestyfd in ''t liegen,, en ....• .. . D LOUISE.. LOUISE - In beedlen.. I ''t b HANNA.. HANNA - JJa.. En E
ook ..... .. . LOUISE. LOUISE. - In I wat
HAENA. HANNA. -- IIn .... . . ..
nog meer !Y
in ..... . . . ik spreek Diet gaarne kwaad van hem,,
Vooral omdat-i V - gister my .•.. .... LOUISE. LOUISE .
-- H By drinkt,, Die bbuurman Puf P 1 D HANNA.
-- N Nu,, alB mevrouw het weet,, De D waarheid is het!! LOUISE. LOUISE. - Juist. J . Wie W
weet of zy,, De D koningin die,, naar men zegt,, zich veel Op . . .. O mensenkennis toelegt .•.• HANNA. -- Z66
zal 't ' wezen ! Z'n neus ziet,, weI b bezien,, ''n beetje rood.. Z' b En bedenk,, , nu ik het weI b E bovendien, b H kan het mens aan elk die haar komt plagen.•.• . . .. Boe De tientjes groeien haar Diet op den rug.. D Zoo min alB my.. En Z E geeft ze aan een te veel,, Dan blyft haar gauw Diets over voor 'n D b ' ander.. Noch voor zichzelf,, dat's N ' klaar.. De D koning .... . . .. LOUISE. LOUISE . - Stil.... S .. . .
Ik I hoor je kindje,, meen ik.. HANNA. HANNA. -- Neen, N , het b
slaapt..
LOUISE. LOUISE . -- Dat D is
toch waarlyk geen'Tgeringe taak,, ' Je J met de zorgen voor zoo'n ' wicht .... .... HANNA. HANNA .
- 00 Ik A doe het graag..
neen,,
76 76
IDEEN VAN MULTATULI. IDEEN VAN MULTATULI. LOUISE.. LOUISE - En E benje b
niet bevreesd, b , Dat D dit je schade doen zal aan je naam ? Niet ieder weet toch dat dit kind je vreemd is .... N .... En je fatsoon !! E HANNA.
-- IIk kon het arme schaap Niet vruchteloos kryten hooren om z'n ' mooder.. N Dat doet zoo zeer,, mevrouw ! Den D D eersten dag Toen T ''t wicht me riep -- och,, ''t riep me zeker niet,, Maar 't M ' klonk me zoo:: ik hoorde 't ' hier,, mevrouw!!- Toen was het of een stem me zeide dat T Die arme mooder slechta gestorven was,, D Om O eens met my een proef te nemen,, of Ik I weI m'n ' plicht zou doen.. LOUISE. LOUISE . -- N Nu,, plicht
was ''t niet !
HANNA.. HANNA -- J Ja toch,, ''t
was plicht.. De D vader ..•. . . . . och,, mevrouw,, Dit D doet niet tot de zaak :: het kind was wees,, En E in den b bybel b staat dat God G een vader Hem geIyk.. Der D weezen is,, en ook :: zyt H Dus moest ik 't D ' kindje tot me nemen,, niet ?? LOUISE LOUISE.. - M Maar
E dan .... je fatsoon!! En . . . . de kosten ?? HANNA.
--0, 0, D De kosten zyn gering.. En E m'n ' fataoon ..... ... ' Is . . . . m'n 't Zou zeker jammer zyn I waar .... ' naam !! 't ' Z A men my om dat arme schaap verdacht .... .. . . AlB I weet weI dat de mensen graag iets kwaada .... .... Ik Maar ••.• M . . . . maar .•.• . . . . ik kon niet anders;: daarmee uit!! En weet het,, dat 's E ook m'n ' brooder b ' genoog.. LOUIS!!: LOUISE b - JJe brooder
. . . . die ander !! en .... HANNA HANNA.. - H Hoe,, UU -
LOUISE.. LOUISE - WeI W zeker,, want HANNA. D ik verloofd - Dat
weet??
jyzelf heht b het gezegd .... ... . was ?? LOUISE. LOUISE .
-- Ja. J .
IDEEN VAN VAN MULTATULI. HANNA.. HANNA -- N Nu., LOUISE. - E En wanneer -
77 77
schande is ''t niet..
trouw je ?? HANNA.. HANNA - JJa.... . .. .
elM heeft nog tyd
Het hangt te·zamen met de politiek.. H LOUISE. LOUISE .
-- D De politiek ? Och O arme zuster !! altyd tandpyn 1 De D politiek ?? Hoezoo? H ? HANNA.. HANNA
-- Z Zyn 't ' zinkings,, kou?? Ik I zal mevrouw wat watten geven.. LOUISE. LOUISE .
-Ja. - J . opstaande.. Koro,, zuster,, watten., watten., watten., watten!! K Gedure:nde de laatste woorden,, verbergt Loui8e hoor lach., G b L b door zich O1Jer De hee:ntebuigen. zoekt en D Walbourg W b . Hanna H b L Na N zich daarmee vindt watten die ze de eeredame aanbiedt. U b ee:nige oogenblikke:n te hebben bezig gehouden,, nemen L Louise b bb en H Hanna weder plaats.. En nu,, vertel me van je politiek.. E HANNA.
-M·n - M' ..... . .. LOUISE.
-- Vryer, V , koro,, rechtuit,, dat is het woord !1 HANNA HANNA.. - Nu N ja,, m'n ' LOUISE. LOUISE . - A Ab,, ah!!
vryer is aan ''t ministerie .... ....
HANNA. -- H Hy is
urist.. Mevrouw weet weI M Wat dat beduidt, W b , Diet waar?? LOUISE.. LOUISE T -b . -- Ten·naaste-by. HANNA. - N Nu telkens -
als er ''n minister valt .... . . .. Dat D noomt men zoo., ik weet Diet reoht waarom,, Maar als·i- .... M . . . . plaata moot maken voor ''n ander., Dan komt er wat b beweging in de zaken.. D D zet men hier-en-daar - ''n paardje op stal,, Dan E . ... Een ander schuift wat op ....
778 8
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATUIJ.. IDEEN LOUISE.. LOUISE - A Ab,, ik
bbegryp!!
En hoeveel maal moot ''n minister vallen,, E Voor gy en bhy.. .. .... hoe is z'n ' naam ? V HA:NNA. HANNA. - D De V Vries,, -
de V Vries.. Albert A b LOUISE. LOUISE. - V Voor -
gyen A Albert hnwt ?? b
HA:NNA. HANNA. - H Hooveel -
Dat weet ik Diet.. De D kans staat goed : ?? D Ze vallen tegenwoordig nogal dikwyls.. Z
De W Walbourg b bbedekt het gelaat met de 1I4nden.. alB om 'lu:mr D lack te verberg b en.. LOUISE, zick over haar keen.. LOUISE, opBtaande,, buigt b -- Die je goed!! . . . . bedek b D watten doen je good.... HA:NNA HANNA
Niet waar,, mevronw,, het N b is 'n ' kostlyk middel.. LOUISE, weder plaatsnemende.. - En hem die b betrekking op?Y b E hoeveel brengt HA:NNA. HANNA .
-- D Dat mocht weI b beter zyn,, maar 't ' is weI ee·nigszins z'n ' eigen schuld,, mevronw,, Hy H meent - .. . . Dat hy te goed is voor urist,, omdat-i.••. D b Ja,, dat's J ' 'n ' ongeluk,, mevrouw!! Omdat O .. . . Hy.... H . . . . verzen maken kan.. Hy H is .•.• LOUISE . LOUISE. -P -Poeet? ?
HANNA.. HANNA
-- P Precies !! Dat D is 'n ' kwaal !! Hy H noomt de dingen Heel anders dan ze zyn of heeten,, en H Ik b zondagskleed er voor,, I gat m'n ' beste Om O hem verlost te zien van .... .... LOUISE. LOUISE.
-- P0i5zie? P ? HA:NNA. HANNA.
-- Van V poezie,, woals·i't - ' noemt.. Ik!weet I '' Tot.nog.toe met wat hy T b er mee bedoelt. b . En me dunkt E heb b er geen verstand van.. Maar M Men M hoeft de clingen met zoo optesieren.. Dat D is onnoodig werk,, want ja is ja,, En E neen is neen,, niet waar,, en daarmee nit!!
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATVLI .
LOUISE. LOUISE . -- Maar M
79 79
is zyn poezie dan leugen ? HANNA. HANNA.
N .... . . . . een,,
Maar .. ... M . . . waarheid,, ronde flinke waarheid ook niet,, En er niets van .... E ik begryp b .... Berman treedt binnen. H b . LOUISE. WALBOUBO. HERMAN. HERMAN. LOUISE . HANNA, DE WALBOURG. REllM. HERM . 'M7'sch. 8 . - Goeden da.g!! G
By valt plamp neer op den stoel bby het tafeUje waarop 't' H glaB met bbloemen staat,, en laat het koafd op de hand zinken.. HANNA . HANNA.
-- Dat broeder.. Herman, D is m'n H , hebb je nieuws?? ' b
a.. v.. Ik I weet nu iets .... ' na.a.m!! Hy H heet Van V Weert, W , . . . . z'n
RBBM.. HEBM
' Gra.a.f, G , of zoowat! 'n LOUISE. -- Hoe? H ?
RBBM. HERM " a.. v.. - Ik I zal ''m
graven \
LOVISR. LOUIS:&.
-- Wat W is er?? RERM. HERM. - S 8tH -
' onze za.a.k!! juffrouw,, dat's stoel tier K Koningin plaatsende.. ga.a.n .... . . . . ''t is hier niet goed.. LOUISE, haar afwerende. L ISE, . ' vriend,, misschien kan ik -- IIk blyf op,, m'n b !! Spreek S W . Je helpen in je zaak met gra.a.f V Van Weert. J ... IIk ken hem,, en ik zou misschien ..... ALB . zich 1UJtJ8t DE WALD. DE 8 den -- Kom zuster,, la.a.t ons K
BERM.. HERM
. . . . ta..... . . . . -- T Ta .... Juffrouw,, mevrouw,, of wat je bbent,, ik wensch J Je geen geluk met zulk ''n kennis!! En J E ik doe M'n zaken zelf.. M' HANNA. HANNA .
H -- Maar Herman,, wees bbeleefd ! M RERM. in woede opstaande. HERM. 8 . B ?? Wie - Beleefd W durft hier spreken van bbeleefdheid ??
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
Eisch van ''n dollen Sstier bbeleefdheid ..... . . . niet van my !! E Beleefd ? 00 God, G , aIs alIes in me bbrandt B Van razemy ?? B Beleefd ?? IIk wi! den hond,, V Den lagen laffen bbooswicht,, aIs dit glas D Verpletteren tot gruis !! V H y werpt het gla88 op den grond..
Met dezen vuist M Wi! ik hem knypen,, tot z'n ' schurkenziel W Hem ettrend neus en ooren uitspat ....• . . . en bbeleefd ?? H 'k Wi! met m'n ' tanden hem het hart vermalen,, ' W De vuile bbry hem spuwen in ''t gezicht.•.• . .. . D Beleefd ?? O0 God, Hansje !! B G , myn H H y valt 8snikkend op den 8atoel,, en met het hoold op beide handen neer.. b HANNA, hem lielkoozende.. HANNA,
- Lieve Herman!! L H DE WALB WALD.. DE -- Kom zuster!! W Waarlyk,, ''t K
is voor u niet good •••• . ... De K Koningin ataat ala in bberaad om te vertrekken.. D
BERM. opataande. 8 .
-- N Niet goad?? Niet goed 7 ? Wie, N W , wat,, is hier niet goed ?? voor jou niet goad genoeg,, jufErouw?? IIs ''t bier b Dan zal je blyven !! Wat D b W is hier niet goed,, Jy,, Heve kennis van den graaf van W Weert?? J Zeg,, ben jyzelf weI good ?7 Ben jy te goad Z b B te hooren wat ik zeg ?? Misschien, M , om bier b Is I jou wellicht m'n ' taal met fyn genoeg ?? Go. dan .... G heen b . . . . blyf•... b . . . . 0 God, G , ik kan niet meer!! Hy valt uitgeput op den atoel neer.. Op dat H O 't' oogenblik b Ab de K Koningin vertrekken wil,, treedt Albert de kamer in.. Zy Z en de Walbourg blyven, W b b , niet geheel op den achtergrond,, eeni(J8.'lina zywoortB ataan.. BANNA, ALBERT.. LOUISE. HANNA, BERMAN, HERMAN, ALBERT LOUISE . DE DR WALBOURQ. WALBOURO .
8 L b b De Louise te willen bewegen keen te goon,, D eeredame achynt dock deze weert hoor aI, oondacht,, /, en luiatert met blykbare b b naar 't' geaprek der personen op den voorgrond.. ALB. ALB.
, denk ik!! -- Nu alles, . . . . ja,, byna b N ik weet moor .... b De bekend. D zaak is in de heele buurt b . En E met alleen wie 't ' was,, maar oak waarom ?? Ja, J , 't ' is 'n ' praatje door de gansche stad,,
IDEEN VAN MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
81 81
Eenieder ieder west weet er er 't 't zyne te zeggen. Een zyne van van to zeggen . Jou naam, naam,m'n m'nbeste besteHansje, Hansje, is is op op de de tong tong Jou Van iedereen iedereen!! Van HANNA. HANNA. - Goddank Goddankdat dat moeder moederdood doodisis !! -
ALB.. ALB - En En nbg nog 'n 'n naam naam'!'! RERM. HEfM. - Van VanWeert, Weert.dat datspreekt spreekt vanzelf. vanzelf. -
ALB. ALB. - Neen, Neen, nog nog 'n 'n andere andere naam naam ..... . . . de de koningin koningin !! LOUISE, zeoruittredende '1xI01'uittrede:nde.. LOEISE, - De koningin ?? De koningin
ALB. beleefd groetend. groetend . ALB . beleefd - De De koningin, koningin, mevrouw! mevrouw !
tot Herman en Hansje. tot Herman en Hansje .
Men zegt dat dat zy zy.... dat zy zy de de minnares minnares Men zegt . . . . dat
Is Is van van Van Van Weert. Weert .
LOUISE. LOIIISE. - Man, Man, ben benje je dol dol!! -
ALB. ALB.
-Endat - En dat
Het schandaal gezocht gezocht is is om . . .. Het schandaal om ....
LOUISE. LOIIISE .
Hoe ?? Welk schandaal ?? Welk schandaal Hoe
-Myn - Myn God! God !
ALB. ALB .
't hier op trap .... 't Schandaal Sehandaal hier op de de trap .. . . Gezochtis, is, om verdenkingafteleiden afteleiden.. Gezocht om verdenking De Koni1l{Jinkeert keertzich zichsnel snel om, om,enenschynt schynthaastig lulastigtote willen willen De Koningin achtergrond staan, staan, vertrekken. Ze blyft blyft evenwel evenwel alweder alweder op op den den achtergrond vertrekken . Ze en en luistert luistertmet met zichtbare zichtbareaandacht. aandacht . RERM. HEBM.
Dat zal de koning koning weten! weten ! -- Ha, dat geeft geeft licht licht!! Dat zal de Ha, dat Ik ga tot tot hem Ik ga hem .... . .. . HANNA. RANNA.
Dat zal -- Dat zal je je niet niet !!
HERM . RERM.
Hoe nu? nu ? -- Hoe
HANNA. HANNA. -- Ik zeg, dat dat zal zal je je niet niet !! dat zal je je niet niet !! dat zal Ik zeg, IDElL.>i m$sN IV. IV.
82 82
IDEO VANMULTATULI. MULTATUU. MEN VAN
Als A je myn rust iets geldt,, zal je dat met!
o 0 Herman, H , hoor my,, Was, W , no. vaders dood Je Hansje u met gehoorzaam als ''n kina 1? H J Heb H b ik je met als vader steeds geeerd 1 Je hadt er recht op,, broeder, J b , dil.t is waar ! Maar .... M . . . . als ik ooit je vreugd gaf,, als ik ooit Je zorg beloonde met aanhankelykheid J b ... En Hansje liefhadt ..... E liefde ..•.. . . . en als jy ooit je H Dan smeek ik je,, go. niet !! D HERM. - Je J
eer!! HANNA. HANNA .
-- M Myn eer Woont hier,, en met in het paleis des Konings. W K . Rier ben ik b braaf en good geweest,, en hier H b Heb H b ik beloofd, b , toen mooder stierf,, voor u Een B vrouw,, een zuster,, en een kind te zyn.. Hier heb H b ik dag en na.cht gearbeid, b , Herman! H ! Hier is m'n H ' Heiligdom, H , bier woont m'n ' eer! Hier is de tempel van m'n H ' hoogheid,, die . . . . go. met!! Getuigenis noch wraak b behooft.•.. G HERM.
H adellyk kanalje .•... ... -- Het HANNA.
-- Oordeel met! O Ous minder nog dan anderen voegt het oordeel :: O W y weten,, Herman, bedriegt.. H , hoe de schyn b En E .... . . . . en .••. . . . . 0.1 ware 't ' anders:: mogen wy Het H gif der tweedra.cht in de harten zaaien ? Die te·schande .•.. D arme Koningin K .. . . LOUISE, snel vooruittredmd.. - Ja., J , dat moet ! Dat D zyt gy aan uw eigen eer verplicht.. HANNA. HANNA .
'k Ben a.an m'n ' B ' eer verplicht om goed te zyn,, b te wezen van ''n ander !! Niet om beulin N LOUISE . LOUISE.
.. . . -- Ge G zyt uzelf de naaste .••• HANNA.. HANNA - JJ uist -
daarom Werp ik mezelf geen bloedschuld op ''t geweten!! W b
IDEEN M"ULTATULI, IDEEN VAN VAN MULTATULI,
83 83
LOUISE. LOUISE. G hebt b 'n ' broeder b . . .. -- Ge ...• HANNA . HAlmA. -- Zy Z 'n '
LOUISE. LOUISE . -- Ge G zyt
echtgenoot !!
verloofd ...• . . .. HAlmA. HANNA.
-- Zy Z ook,, en meer:: gehuwd ! LOUISE. LOUISE.
-- De wyst u met vingers no. .... D gansche buurt b . . .. HANNA. HANNA.
-- Haar treft de vloek van 't H ' heele land!! LOUISE. LOUISE.
-- Ge G hebt b N Niets
dan uw eerlyke armoo ... .. . HANNA . HANNA.
D -- Dat is meer D Dan haar geschonden hoogheid wezen zou !! LOUISE. G zult - Ge
... eens moeder zyn ... HANNA. - Zy Z is
het reeds!!
LOUISE.
Uw recht op gooden naam .... U kinderen hebben bb .. HANNA.. HANNA - D Dien -
mooten zy zichzelven maken .... ..
HERM. HESM. die gedurende die ' zuster 8 b laatate toaned z'n met verbazing heeft aangeataard..
-- H Hanna,, Ik I ken je Diet .... . . m'n ' God, G , je b bent veranderd!! V b ...• .. op eens die toon,, die stem,, die blik Vanwaar
beide kanden tegen HANNA, de b - Hier H staat het,, Herman, H ,
de bborBt drukkende..
hier!! Daar D is een kracht, b , U Uit hooger kraoht gesproten,, die het hart Des menschen opheft . . . glood die aUes kleurt,, D D Die ''t !age hoog maakt. . .. A b , Albert, Ab , Albert. begryp ik poezie!! Ik wi! Diet laag,, 0, nu b N . . ik wil Diet !1 Niet klein,, gemeen zyn..•. Heeft zy misdaan die arme koningin,, D Dan zal ''t bbesef haar foltren zonder my.. IIk wi! myn deel niet aan de marteling
IDEEN VAN MULTATULI. IDEEN VAN MULTATULL
84
Die zeker eens ''t gevolg is van haar fout.. D En als ze eens jammerend haar val vervloekt,, H Zal niet myn naam gemengd zyn in dien vloek ! Z LOUISE. - Dit D
alIas is weI zeer grootmoedig,, maar .... ..
Uw plieht is toeh den koning ... U . .. HANNA. HANNA.
- N Neen,, LOUISE. - D Dan -
neen,, neen!!
ga ikzelf.. HANNA.. HANNA
-- Gy, Hoe ... . . . gy ?? G , gy mevrouw ?? H LOUISE. LOUISE. -- Ikzelf. I . IIk
zal hem zeggen dat ... ... HANNA, HANNA,
terwyl zy de K Koningin
''t pakjen aanbied, b , op 8Btrengen toon:
-- Mevrouw, M , Ziehier de stof voor uw japon terug : Z IIk heb b geen tyd,, voor U te werken ....ga! .. ! Op dit oogenblik Bteekt ie'TTUlnd alB lakei gekleed,, het hoold O b door de deur,, en komt behoedzaam b bbinnen.. De D koningin treedt zywaartB8 terug.. HANNA.. ALBERT. Eenigszins HANNA ALBERT. HESSELFELD, HE88ELFELD, alB lakei.. HERMAN. E lUhterwaartB, WALBOURG. 8, LOUISE en DE WALBOUBG. BESSELF. HESSELF. -- B Ben ik
hier terecht by Smit b juffrouw Hanna H S ?? Myn heer,, ''n heer van 't M ' hof,, heeft van de zaak ..• Gehoord G ... HEBM.. ruw.. HERM -- V Van welke zaak?? HESSELF. -- N Nu
ia... . . . de
zaak
Die ieder weet... D ... HERM. a.. v.. Wat gaat jou heer dat aan ?? W HESSELF. - Hy H weet
hoe schandlyk gy belasterd zyt,, b . . . men raadt u aan,, En Weert... E hoe de graaf Van V W b den koning.. Graaf G V W Van Weert Te T klagen by W L ' rust ... Was op Louise's . . . er zyn getuigen.. wi! u b bystaan,, nit ... Men M . . . rechtvaardigheid,, Uit U menselykheid,, ja ..• . . . nit menslievendheid,, En. E . .. . . om de goeie zeden ... ...
JDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULl.. IDEEN LOUISE, LOUISE,
5 885
mel vooruittredende..
- SScheer je weg!! Lakeienpak flatteert je,, Hesselfeld! ''t L H ! Het past je: H HESSELl!'. HESSELE. - M Majesteit ! -
ALLEN. ALLEN, - D De -
koningin
Hanna loot het pakje vallen.. P Pauze.. H He8seJ,feJd die ver·H &rekken wil,, wordt door L Louise met ''n gebiedende b bbeweging van de hand teruggeroepen.. LOUISE. LOUISE. - R Ra.ap -
op!! , in gebogen b He8selfeld gehoorzaamt,, en biedt Hanna, hov,.H b H ding het pakjen 0011... Pauze. Hanna het pakjen heeft P . Nadat N H aangenomen,, wyst L Louise Hesselteld de deur.. Hy H sluipt bbuk·H kend keen.. HERMAN. HANNA.. LOUISE. ALBERT.. HERMAN. HANNA LOUISE. DE D E WALBOURG, ALBERT LOUISE. LOUISE, - Vaarwel... V ...
H ! of neen:: tot weerziens,, Hanna! Ik mag weI H Hansje zeggen .... stemt I . . niet?? Da.t D Met M myn gevoel voor u!! By B God, G , ik he bb WeI lager titels ... W .. . 8 Ze strekt de hande11. over H Hansjes hoofd uit.. Z Wees gezegend,, edel kind!! W
H , Herman H Ab Voor het scherm valt,.,. staren Hanna, en Albert V in sprakelooze verbazing aan.. hoor eenige oogenblikken b b
VYFDE BEDRYF. VYFDE BEDRYF. Tooneel:: warande op LOUISB'S RUST.. L Linkerzy,, linker helft van de aeb-T ' RUST terzy ((waarin ''n dubbele bb deur)) en voorste belft van de rechterzij:: ka-lItmDand.. Rechts-achter en achter-recbts tuin en ingang van ''n park,, R R met standbeelden en bbloemvazen op voetstuk.. Recbts op den voor-b grand:: ''n fauteuiL. Daaracbter, , tegen den wand,, onder ''t venster,,''n D ''t midden ''n tafel waarop eenige bhoeken.. By die tafel met den rug nsar B . Bl'balve B stoel.. Aan de stoel A den linkerkant,, voor,, dames-werktafeltje. die daarby gerangschikte stoolen.. b staat,, drie schuins-achterwaarts DE WALBOUBG, bezig met ta-RQ, alleen ((linker voorhoek)) en b DE ALB pi8seriewerk.. Niet te spoedig na 't' oplwlen van de gordyn,, N DE KOE KONING DE G ((zwart jasje) ) haastig door de achterdeur bbinnen-tredend.. By B loopt enel op de linker zydeur toe.. KON. x. gejaagd.. - De Koningin i.~ b binnen 1? D K DE WALB. WALB. opstaande,, -- H Hare M Majesteit Reed uit,, dooh is misschien terug.. R KON. x. met hevige telettrstelling.. -- Gil. G zien!! D WalbOttrg W b De lin1c8 at.. KONING, B gaat in blykbare b b gemoedsbeweging b KOE NO, alleen.. By op-en-neer. - . N , dat ziet men moor!! -- Van sohynheilig?? Nu, V Woort W dat ikzelf 'n Maar b kon moonen _... . . .. M ' oogenblik Z , zoo tier en edel,, 't ' Is I onvergeenyk ?? Zy, . . . . foei,, foei,, foei! Zy, Z , die het hart zoo hoog draagt.... Ik ' al te zot vermoeden !! I sohaam my over 't Maar wie kon gissen dat Van V Woort.... W . . . . zoo raide,, M Zoo'n ' zedeprooker,, Z ' overdeftig man,, zoo'n Zioh ' vrouw van lagen stand ?? Z inliet met 'n Tooh blyft m'n T b ' argwaan sohandlyk,, en ik zoek Vergeving .... V . . . . die ze my Diet sohenken kan,, Omdat ik .•.• . . . . haar Diet zeggen durf,, waarvoor !! O D WalbOttrg, , die terUlJkeert,, haastig te-gemoet. . By B gaat De W b
877 8
tDlIlEN VAN MULTATULL MULTATULL IDEEN KONING. KONINO . DE DR WALDOUBG. WALBOUBLL DB WALB. DR WALB. - D De Koningin K -
is nog niet van haar toer
uw M Majesteit,, dat een Terug.. Verkiest T V Pikeur .... . .. . P . . . . ik woot den weg dien ze afkomt .... KON. BON. -- N Neen,,
Dat D is niet noodig.. Ik I kom straks terug,, En E go. wat wandlen in het park .... .... By Ireede op den rrxhter achterlwek roe,, doch keert terug.. H Zeg dat ik .... Z . .. Wie vergezellen haa.r Y? W DEWALD. DR WALE.
De mooder van D Uw Majesteit, U M , de dame van den dag,, En prins Spiridio. E S . KON. onrUBI.. K N . Bleeds in blykbare b b - Zoor wei!! Z Zeg ...• Z .. . . IIk hier . . . . gewoost ben, b , en...• . . . . terugkom,, en .... . ... En E dat . . . . Weilelend IU8cchen goon en bblyven.. W De D Koningin K is immers wei b ?? En .... E . . . . good gestemd ?? DEWALB. DR WALB . -- 0, 0, Sire S .... . .. .
a.. v.. ! ik ook!! - Juist! J . . . . zeg dat ik.•.. . . . . nergens liever Zeg dat ik haa.r .... Z Met wandlen my vermaak,, dan in ha.a.r park M ''t Is I alles hier zoo smaakvol ingericht ! . . . . ergens elders!! De D lucht is ..... . . . reiner dan,, dan .•.• KON. HON.
By H gaat dock kem lerug..
En E zag vooral.. ... .. . D Walbourg By 1ceer' zick driftig t'lln De at./. H W b Hoe kan 'n ander zeggen, H ' , Wat brengen wi! ! W ik niet onder woorden b W b Koni1VJ anel a/ in den tuin.. De neemt haar plaats H 8 D Walbourg b weer in.. Na keen de H Koning terug.. By N eenige oogenbli1c1cen H heeft 'n ' roos in de hand.. De bloemen sta.an hier prachtig in den tuin,, D b En alles stemt.... Koningin E . . . . zoo ..... . . . goof de K
IDEEN VAN VAN MULTATUII. MULTATULI. IDEEN 88 88 Die roos,, en zeg haar dat . . . . ikzelf die plukte,, D EEn dat ik haar verzoek . . . .. Zich eeneklaps omkee:rend.. Z Verdoemd!! V tot D De W Walbourg. b . Adieu! A Koni1llJ snel at,, in den tuin.. De Walbourg neemt wede:r plaats.. D W b B DE WALBOURG, WALDOURG, alleen,, als bby ''t ophalen van de gordyn.. Terstond T DE daarop,, uit de linker zydeur,, SPlRIDIO. Later LABEL LAKE!.. IDI . L DE WALD. DE WALB. - W Welnu,, Spiridio S
?? SPIRo S . - ''k -
Reb Majesteit R b hare M Ret H schandstuk bblootgelegd,, zoo goed ik kon,, Doch zy wist bbyna alles,, voor ik sprak.. D DE WALB. DE WALB. -0, - 0, zeker!! SPIRo SPIN.
-- En E wat zal ze doen ?? DE WALB. WALB . -Zezal Z
Ret . . ''k weet niet,, hoe ? H kwaad in good verkeeren.. . .. Maar zeker is het,, dat ze weI zal doen ! M Op O haar horloge ziende.. Ze hier,, en 't Z wacht Van V Ruisde H ' meisjen ook.. SPIR.. . .. . -- Maar ik begryp niet hoe ze .... , zonder zich .... M b DE WALD. wrig. . DE WALB . -- Te G , dat mag ze niet !! T verontschuldigen ?? Gewis, En E ook : dat zal ze niet !! SPIRo SPIN.
-- Maar M .... . . . . zander zelfs De D zaak te noomen,, want reeds dat is moeilyk !! DE DE WALB. WALE .
-- Ge Z : onmogelyk!! G noomt dit moeilyk ?? Zeg: Daartoo zou zich gewis haar mond niet leenen !! D Maar woos gerust!! Zy M Z zal in 't' ryk gemoed Ret H middel vinden,, om te doon verstaan Ook O wat niet rein genoog is voor haar lippen !!
889 9
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN LAKEI,, door de achterdeur.. LA - D De heer V Van H Huisde meldt -
zich aan,, en zegt Dat hare M Majesteit hem wacht.. D DE WALE WALB.. tot S Spiridio.. DE - G Ge wilt -
MisBchien ''n anderen weg uit ?? D Door den tuin ? M SPIRo PI . - 0, -
noon!! V Van H Huisde mag me hier zien,, en Het weten dat ..... ' ..... . .. H . . . m'n ' levenslust,, m'n DE WALB. WALE.
-
Geest,, G
Kom,, zeg het maar !! K SPI&. SPIB.. - W Welnu,, -
dat ik,, en wat Er in my is,, geen deel hooft aan ..... .. . E DE DE WALB.
-
Aan schelmery!! A
Dat staat je goed,, Spiridio D S !! Tot den lakei !! T -- Laat L bbinnen!! Lakei af. Hui8de binnen.. De Walbourg reikt zeer /. Van V H b D W b L wiendelyk de hand aan S Spiridio,, die hierop vertrekt,, na Van V Hui8de in 't op verachtende wy8 met de oogen ge-H ' voorbygaan b mete'll. te hebben. bb . DE WALBOURG. 8taat op den WALBOURG . VAN VAN HUlSDE. HUISDE. Deze D achtergrand in 't ' midden.. V. V. HUlSDE. B:UISDE . aarzelend.. -- Uw Majesteit U dienaar,, freule !! Hare H M Hooft my ontboden, H b , en ik kom .... .... De Walbourg tikt aan een op haar tafeltje ataande D W b 8chel.. Lakei binnen. L b . DE WALB. WALE. zander optezien.. ! -' n ' Stoel! S De D lakei zet ''II. ' stoel nagenoeg in 't ' midden van het tooneel,, - op eenigen af8tand plaatB neemt,, wodat-i waarop van Hui8de H 8 L V H kame te zitten.. Lakei af.. Van Huiade 8chuina achter D De Walbourg W b geeft aanhoudend blyken van verlegenheid.. b v. V. HUlSDE. DE. -- Maar freule,, ik hoop tooh dat .... M . . . . ((hoe yang ik aan 1)) Het H was vandaag iets minder guur,, maar toch Zoo Z warm niet,, ala 't ' weI wezen kon..
90 90
IDEEN VAN MULTATULl. MULTATULI. DB DE WALE. WALB . a.. --- Ei, E , zoo ~!
V. BUISDE. V. HUISDE. -- Hoe H maakt
V..
het papa,, de generaal,,
a.. V.. H weLL -- Heel WALB . DE WALB.
V. BUISDE. V. RUISDE.
-- Nog N altyd even vroolyk?? DE WALE. WALB . a.v .
-- Ja. J . En eerlyk ook.. E v. V. BUISDE. HUISDE . . -- D De £reule ba.dineert. b DE WALB WALB.. a.. V.. -- 0, neen!! V. BUISDE. HUISDE . v. --''t Geval G is epineus.. Ik 1 meende .... , WALB. DE WALB. - U meende -
dat het nog weI warmer kon ? Dat is 'n van H Huisde.. D ' schoon geloof,, m'nheer ' V. HUISDE . v. BUISDE. .. . . - D De zaak is ernstig,, freule ..•• DE WALB. WALE. a.. V.. -- Zeker! Z V . BUISDB. V. HUISDE. A -- Als
N . . . . om V ... Niet H Hesselfeld nit haat,, en .•.• Van W Weert ..... DE WALB . ziet op baar horloge.. Naar N DE WALE. den aehtergrorul gaande,, in "' b txXJrbygaan : - Heeft u den man gezien die u dien stool H ' H Daar b bracht,, m'nheer van Huisde? D ? Z Zy opent de aehterdeur en ziet in de amichambre. b . V. HUISDE, zich op z'n ' BtotJ hall omkeerend.. v. BUISDE, - O 0 ja,, maar .... . . . . wat B Beduidt die vraag?? DE WALE WALE.. I wilde - Ik Z x de Ze .vil
de daarop neergtJegde I ' 1ft 't
. . . . da.t .•••• ... u zeggen .•••
aehterdeur,, loopl haa8lig naar ''t werlt:taleltje,, neemt 1008,,
en gaat mel naar de linlunydeur..
b voorbwaa":
Die man 'n Diet.. D ' eerlyk man is.. Anders A
b b W ' Hb ' K8DH!' ' DW HDW K WW 8 !' b -
! b?' DH'D-AW! b' 8b bH ! b ! Kb L b
IDEBN IDEEN VAN VAX MULTATULI. MULTATULI .
91 91
De af,/, in de kamer dt:!' Konillgin.. D Walbourg b V . HUISDE. - v. HUISDE . alleen.. By H loopt toornig heen-en-weer. . Men M zou .... . . . . ik wi!.. ... . . . ik moet.... . . . . het is verba.zend! b I ben,, geloof ik,, woedend.. En Ik E ik zou,, A niet 'n grondbeginsel Ala me weerhield b Da.n D zou ik .•.. . . . . ja,, dan zou ik razend zyn! Louise. tluweelen kleed met sleep..Waaier. L . (zwart ( W . Juweelendiadeem. J . Overigens geen versierselen dan de roos die ze op haar borst draagt.) O .)
gevolgd door De Walbourg, b Z , treedt lallgzaam binnen.. Zonder op van Huisde ache te sloon,, die herhaaldelyk diep buigt,, ;et ze zich,, met den rug Mar 't midden gekeerd oon de tafel,, waar ze eenige boeken opneemt en rallgschikt.. Doorna schynt ze in ge-D peins verzonken,, als zich gereedmakende VOOT 't nu volgend tooneel.. D Walbourg De heeft Hanna,, Herman en Albert b b door de achterdeur H b geheel binne1lgelaten, , en 0011, de Unkerzyde eenigs;ins,, doch niet ' stoel,, in nog,, Mar den voorgrond geleid.. Van V Huisde staat by z'n 't' midden,, achterwaarts.. De D drie bewekers, 8, die onderlillg fluis. 8. met '11, wenk tot stilte en oondacht teren,, worden door De Walbourg b af gere-. vermaand.. Pauze. P . Van V den linkerkant des toeschouwers 8 kend,, bevinden zich de personen in de volgende orde : b WALBOURG.. HANNA. VAN RUISDE, HUISDE, LOIIISE LOUISE.. DE WALBOURO HANNA. ALBERT. ALBERT. HEBMAN, HERMAN, VAN zich op haren 8toel omwendende.. - Weast W niet verlegen,, kindren! ' werktafeltje.. Ze WY8t de 8toelen 0011", naby Z b de De Walbourg's b Neemt d8.a.r plaats! N - Ze staat op,, zonder VQOT·al8-nog Mar de linkerzyde te treden,, Z en noodigt met '11, wenk de beweker8 uit,, te goon zieten,, ''t geen b b op het voorbeeld van De Walbourg, neemt,, , die haar werk ter.hand geschiedt.. Van V Huiade 8 8taat altyd in 't midden,, eenigs;ins ach-terwaarts.. ' zuster,, die D Die dame kent ge! 't Was m'n ' tandpyn had .... ZZoo'n . . . . ge weet weI? Deze heer Van H uiade buigt.. V IIs .... . . . . ''n notaris.. Hy H mag allas hooren JJ azelfs,, hy b moat het hooren ! - wat ik zeg.. Eenvoudig is 't ! Ik E I hebb 11 bier geroepen,, Om u,, in zyne tegenwoordigheid.... O .. . . Z Ze nadert nu met iets plechtigs in gallg en lwudillg,, de bewe-. 8, die opstaan.. De kers, D Koningin 8pTeekt zeer langzaam,, en met eigenaardigen nadruk.. ' achting.. UU ..... B Een bIyk te geven van m'n .. .
LOUISE, LOUISE,
2 992
IDEEN VAN VAN MULTATULI. M1TLTATULI. IDEEN
Albert de hand.. Deze streld de zyne niet uit,, vaor ZZe reild A b D aanmoedigend zegt:
De hand!! En E u ..... ... D . als voren,, tot H Herman die alsmede bblyk geeft van bbeschroomdhetd. 8 De hand !I D En u ..... E . . . een kus,, l\lyn H Hansje !! M Ze kust H Hanna,, die in gehogen houding staat,, op ''t voorlwofd Z b Gaat nu zitten,, daar,, en luistert!! G En wat ge niet terstond bbegrypt,, zal later ..... . .. E Ze neemt plaats op de fauteuil. (Rechter-voorhoek). De W Wa . Z (R ). D en A Albert luisteren met inge-b bbourg borduurt. b . Hanna, H , Herman H spannen aandaeht.. Vit dat 'ly in den b U hun gelaatstrekken blykt beginne Louise's L ' woorden niet bbegrypen,, doch dit verandert van.b Ueverlede in bblykbare belangstelling. Koningin spreeld lang-. De D K b b zaam en,, op weinig uitzondering na,, toonloos.. Er E bblyld dat zy 'n ' zichzelf opgelegde rol speelt,, en 'lick dwang aandoet..
Neem plaats,, m'nheer van H Huisde ! lk N ' I was zoo vry U U hier te ontbieden, b , om u een verzoek
Te doen,, dat .... .. .. T lroISDE.. VAN EUISDE
-- M Majesteit .... .... LOUISE. LOUISE . -- Blyf B
zitten.. Ik I Heb H b van uw roem ale rechtsman veel gehoord En .. . . E wilde .... VAN HUISDE. BUISDE .
-- Majesteit.... .. .. M LOUISE. LOUISE .
-- B Bly! zitten.. Eerst E lets anders nog :: hebt L b ge verstand van vlinders ?Y V. V . HUlSDE. U ISDE.
-- Maar, .... , Majesteit M .... M L UISE, met den waaier Bpelend.. LOUISE, -- BIyf zitten.. Hebt B H b ge ooit Zoo'n b , fladdrend,, tegenstrevend,, op Z ' beestje, toch zitten !! Een B E schyf van kurk genageld ?? Elyf Dat ' groot verrow ... .. . D is voor 80mmigen 'n Ze Z noomen 't, ' , mean ik entomologie.. Men M stoort zich,, schoon het diertje niets mitsdeed,,
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
93
N ' angstig spartlen.. Met Niet aan z'n M 'n ' speld P ' Prikt men 'tmeedoogenloos door 't .... ' lyfje heen b .... E slecht entomoloog,, die dit niet kan,, Een E die zich roeren laat door de onschuld van En Z ' beestje b A 't ' nog 'n ' slang was,, of 'n Zoo'n !! AlB ' wesp,, Een E skorpioen,, 'n ' adder.... . . . . dan,, ja dan,, ' pad,, 'n D zou ikzelf -- wie weet !!- - het Dan b naglen op Een E plank,, en my niet storen aan 't ' gespartel,, En E slaan met vaste hand den priem door 't ' hart!! V. HUISDE. HUISDE. v. -- MAar, M A , Majesteit M .... .... LOUISE.
B -- Blyf zitten.. Nu. N - ter-zake! ! 't ' Is I u misschien bekend, b , dat m'n ' vermaak,, Hier op Louise's .... H L ' Rust R .... V. V. HUISDE. HUISDE .
-- Ik I b bid u,, Majesteit, M , H was nit bestwil. b Het . ... . . . en ik meende .... . ... LOUISE. LOUISE. -- O Ook
ik
D Doe alIes wat ik doe,, uit b bestwil,, schoon M Men daarmee een chaussee plaveit,, die niet P ' Precies ten·hemel leidt,, m'nheer Van Huisde! V H ! U Uit bbestwil dan,, vermw ik me zoo goed E En kwaad ik kan.. Ik I slaap,, en droom,, en eet,, E En drink,, en lees,, en schryf,, en ryd,, en wandel,, O ... Ontvang bbezoek ..... V. HUISDE. v. HUISDE.
Maar,, Majesteit.... M M .. . . LOUISE,
den waaier drijtig toeslaande..
- G Oa O Op.nieuw
zitten!!
gedwongen /calm,, en gemaalrt onver8chillig met 8
den waaier 8pelend.. H Helaas,, &an al dat tydverdryf komt eens E Een eind!! D De geest,, de ziel,, ''t gemoed.... . ... A AI wat ik u van ziel en hart kon zeggen,, W ' Weet gy zoo goed alB ik,, m'nheer Van H Huisde.. V . . .". V. V. HUISDE. HUISDE. - M Maar M Majesteit,,
ik dacht,, ik meende.•.. .. . LOUISE.. LOUISE - BBlyf -
T Meen niet,, dat ik u verzoek Tach zitten !! M
94 94
IDEO VAN VAN MULTATULI JroLTATULI.. IDEEN
Om ''n verhandeling over fysiologie,, O Om psyohologisohe vertoogen,, neen!! O Nooh om ''n studie over zeedlykheid,, N Of preeken over eer en deugd,, 0 neen O Al zy ''t dan dat gy in dit alles zeer A Ervaren zyt.•.. . .. . E V. RUISDE. BUISDE. V. - Ilk on -
uw M Majesteit
Verzeekren ..... ... V LOUISE. LOUISE. - B Blyf -
tooh zitten en verzeker
Niet meer dan aan ''n wysgeer past;; Ik N I gis Dat ook filosofie uw vak is.... D . . . . maar Het R Recht,, de R Reohten,, is tooh hoofdzaak,, niet ?? H V. HUISDE. V. HUISDE. - Voorzeker, , V , Majesteit, M
maar .... . . .. LOUISE. -- Blyf B
tooh zitten ! lk bekentenis te doen.. b u ''n b I heb dat men niet lets zeer vertrouwelyks,, iets,, iets..... L Dan aan dezulken openbaart, D b , wier eer En E reehtsgevoel.. ... . .. v. HUISDE. V. HUISDE . .. . . -- 0, 0, Majesteit, M , m'n ' dank .•.• LOUISE. -- Dat's D '
D J 81! weI!! Maar blyf toeh zitten,, Doctor Juris M b L lk weet het,, maar I zeg u dan .... . . . . de Walbourg W b Zy Z is ook de eenige !! Ge G kunt toeh zwygen ??
v. V. BUISDE. HUISDE . .. . . -- 0, 0, Majesteit, M , die eer .... . . . . m'n ' woord.... LOUISE.
B Izitten.. -- Blyf lk I zeg u dan .••• . . . . maar 't ' valt me waarlyk zwaar,, V H .. . . En Van Huisde .••. E 'k ' reken op uw eer,, m'nheer ' Blyf zitten tooh!! De B D zaak is,, dat ik my,, . . .. In·weerwil van dat slapen., ryden., lezen ...• I De U ik .... . . . . me verveel,, ziedaar! D zaak is d&t Het H is er uit !! V. V. HUISDE. HUISDE.
-- Maar, ..•• M ,Majesteit M .. . . LOUISE. LOUISE. -- Blyf B
zitten..
VAN MULTATUU. IDlIlEN IDEEN VAN MULTATUL!.
Hebt ' park,, daar,, reehts van de inrylaan,, H b ge in m'n Dien vyver weI gezien,, met karpers !? D v. V. HUISDE. HUISDE .
-- Ja. J . Maar ...• M . . . . Majesteit...• M ... . LOUISE.
-- Blyf zitten.. Hoor my aan,, B H En ik E toon u m'n ' vertrouwen wa.a.rd.. Toen T Het eerst de kwaal,, die me verteert,, ontdekte,, H Beproefde ik vele middlen tot bersteJ.. B 'k nit wanhoop in de Aglaia. ' Studeerde S A . Toen T Las van .... b . . . . ge weet weI? L ik proces.verbalen Geacbte.sprekers.wysbeid, G , en ...• . . . . en .... . . . . en .... .... Gyzelf waart.... . . . . spreker,, meen ik, 1 , en •.•. . . . . geacbt,, G o m'n O zeer!! Dit D weet ik.. Maar M ' kwaal weerstond Den breeden stroom van wysheid en geachtheid: D b Zoo'n Z ' kwa.a.1 is dom,, dit ziet ge.. Maar.... M . . . . qu'' y laire?P b vogeIs,, 'k ' Heb H b da.a.rop troost gezocht by By B lysters,, vinken,, kraaien en kanaries,, By B eksters,, beo's, b ' , spreeuwen,, papegaaien ••.• .... b , m'nheer ' V H . Och aUes zonder baat, Van Huisde. O Ten einde raad Iiet ik dien vyver graven,, T En pIaa.tste daar 'n E ' tal van karpers in ...• .. . . (06k (06 schepsels die niet schittren van vernuft.. H b gy verstand va.n karpers !? HelMs!1 Hebt H V . HUISDE, V. - N -Neen, ,
Doch als uw M Majesteit het wenscht,, zou ik .... D .. . . LOUISE. - Zoudt Z
gy verstand van karpers kunnen krygen D eisch ik niet,, het waar te veel verlangd.. Dit IIk wou alleen .... . . . . ja dit nog : ook die vyver V Z ' visch,, geacht misBchien Verveelde my.. Zoo'n By B medekarpers en konsorten,, en expert x I . . . . kortom,, ik vond geen b In zaakjes die ...• baat!! En daarom nu,, en diaupoir de cause,, E Z b -- ge raadt bet al !! - Zoek ik op ''t oogenblik M' M'n troost in en •. to . mo . IQ 10 .. gie :
lorsek.. b blyf zitten !!
Weder W gent(JQ1r:t'07Iverschillig. M . M Maar ook aan dat vermaak komt eens ''n eind,, En bovendien E b .••.• . . . ''t is jammer van de Bpelden.!!
95 95
96 96
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATUU. MULTATULI .
Wat W anders dus!! Ik I zocht,, en zocht,, en yond E onderwerp tot tydverdryf .... . . . . uniek,, Een G 8 Grossartig, , majestetisch,, impayable! b ! I wiIIk - het plan is stout,, maar 't ' lacht me toeM wyden aan het yak waarin gy uitmunt,, Me ' Wil W in de rechten,, of in 't 'k ' Reoht, R , studeeren.. (D domme karpers!! Nu, (Die N , de vyver wordt G .)Wilt W gy in 't Gedempt.) m'n ' Reoht R ' leeraar zyn!! V .HUISDE. HUISDE . v. M , Majesteit.... M -- Maar, .... LOUISE. LOUISE. -- Blyf B
zitten.. Ik I begryp b W ge my wagen wilt?? Of Wat O ik latyn V ? Ooh, O , bitter b Verst&.? weinig.. Is I dat noodig?? Z bladert Ze in de eer8te b 8 pagina's ' van 'n ' lyvig boek. b . ' Reb H b hier b 'k 'n .... en abacu ' woordenboek b . . . . a,, absque b b A b 8 ..... . . . zyn die noodig by b de Reohten? Ambagea R ? A b , ambire, b , rondgaan .... . . . . he? 6? Ambitio, A Ambire b .. . . .. . . slentrend rondgaan nit ambitie b ?? E . '" . . . alibi b I/ Wat W is dat,, a.. ii.. bi? b ? En. M Me dunkt,, het b is ''n zonderlinge taal,, W We kunnen dat Iatyn weI overslaan..
Ze toe.. Z 88laat het boek b W gy m'n ' Ieeraar zyn,, m'nheer ' V H Wilt Van Ruisde?? V. v. EIIISDE. HUlSDE. M , Majesteit, M , -- Maar,
.... ik weet niet ....
zeer langzaam van toon veranderend..
LOUISE, LOUISE,
- H Hoe?? IIk?? H Hoop toch,, dat ge weet wat R Recht is !! V. HUlSDE. V. EITISDE . - M Majesteit,, -
IIk smeek u ....• ...
a.. v.. - SSmeeken hoort bby R Recht niet,, D b , goddank !! Dit weet ik zonder abacus, H Hond me niet voor nog dommer dan ik bben,, A b, abs, b , Al vondt ge my wat zwak in a,, ab, E b, En in het juistbbegrip van alibi, W Wat is ''n al~'bi? Komaan,, laa.t hooren,, b ?K W b ? m'nheer Wat is ''n alibi? Van H Hliisde ?? ' V LOUISE, LOUISE,
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
97 97
Hanna schynt aan De te vragen:: is hy H D Walbmtrg W b b de man ?? De.ze weert hoor zacht af,, en MOpt haar met 'n D ' wen1c tot zwygen..
v. V. BUISDE. HUISDE . -- Graaf Otto G O .... . .. . streng,, daarna spottend.. -- Graaf Van is eerlyk man,, G V Weert W En niets te maken.. E heeft met alibien b I vraag aan U : wat noemt ge 'n Ik ' alibi b I uw latyn of in uw rechten ? Hoe, In H , G noemt u doctor,, leeraar,, in die dingen,, Ge En E laat uw leerling smachten naar wat licht ?? Dat D is niet edelmoedig.. v. V. BUISDE. HUISDE . -- Majesteit .... M .... LOUISE, LOUISE,
LOUISE. LOUISE . -- Blyf B
zitten.. De D facultas -- noem ik 't ' goed ?? - Docendi is my niet gegeven,, maar D Ik I denk toch,, dat 'n ' les van my .... . . . . in de en-tomologie by-voorbeeld, b b , met 'n ' proef I vili anima,, u duidIyk wezen zou !! In V. BUISDE. HUISDE . V. I smeek -- Ik
M . . . . het was uit bestwil u,, Majesteit.... !! b
LO,UISE . LO,mSE. -- Om O niet
den grond van ''t dierbaar vaderland b T drukken ?? Zeker, Z , dat is R Recht,, en zelfs Te B I dit b.alies ?? E En Bestwillig ede!.. Is K Kan ik,, doordrongen nu van dit b besef,, T Terstond gaan promoveeren met de kap ?? Recht nog dieper ?? Of O zit de studie van het R S 8treng~.
Ik I wacht!! V V.. BUISDE. HUISDE . - M Maar,, Majesteit, M ,
ik bben ..... ... a.. V.. - B Blyf zitten.. IIk wacht!! Welnu? W Nog-eens: ? N : ik wacht!! LOUISE.
v.. HUISDEN. V HUISDEN . - IIk bben.. LOUISE, LOUISE, a.. V. v. - G Ge zyt?? IIk -
wacht!!
v. HUISDE. V. HUISDE . - 0, Majest.eit .•.. M .... IDEEN IDEIL'i IV. IV.
77
98 98
IDEEN VAN VAN MULTATUU. MULTATULT. IDEEN
a.. v.. -- Ik I luister..
LOUISE. LOUISE .
K , ik wacht!! Of Komaan, O zou de vlinder soms D speld niet waard zyn ?? De Banoo wordt door De op haar stoel teruggehou-H D Walbourg W b O Berman H schynt te willen spreken,, doch wordt telkenB den.. Ook 8 D Walbourg W b ' wenk tot stilte verrrwand.. door De met 'n
v. V. HUISDE. HUISDE. -- Majesteit, M , ik wi! Vergoeden, V , schaadloos stelIen .•.. . . . . men kan vordren . . .. Een B som .... HERMAN, opvliegend.. -N ! -Noon! De D Walbourg zet hem neer.. W b b LOUISE, met b blykbaar gedwongen kalmte en spottend.. -- SchaadloosstelIen ? Wie S W en wat !? My,, voor de niet ontvangen les in 't M ' Recht? R ? W ? Zyt Z ge z66 Vergoeden?? W Wat!? Waarmee? V 66 ryk !? M ' weinig geld.... . . . . 0,0, , , Meent ge alIes met 'n Ge G stelt niet oons my schaadloos voor m'n ' karpers,, En in d'opslag van uw mouw!! E zoekt het Recht R ' Met eenige verheffing van stem,, aaarna vry snel tos-M bberstend in hevigheid.. Komaan, van Huisde, gy K , M'nheer M' H , sprook!! Weet W N uw mouw ! Nog altyd niet wat R Recht is ?? Spaar S Ik I vorder antwoord!! Opstaande. van H Buisde staat op.. O . Ook O Antwoord! A Ze gaat een schrede op hem toe.. Z Antwoord!! A V. HUISDIG HUISDll: V. - IIk ..... . ..
Vliegt op,, en valt voor de vaeten van de K Koningin neer.. G - Genade voor dien man!! HANNA
LOUISE LOUISE.. - SSta -
op,, m'n ' kind!!
tot VVan H Buisde.. Weet gy nog altyd niet wat R Recht is?? W tot H Banoo., O Op!! U O , sta op !! Uw plaats is daar niet !! Op,
99 99
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
Terwyl ze met de linkerhand Hanna opieht,, 8teekt ze de T H 8 reehter,, waarin zy den waaier houdt,, naar Van Hui8de uit.. V H
Gy G .... . . . . neer!! .... Omlaag O . . . . neer .... . . . . lager .... . . . . op den grond!! Van Hui8de die zieh,, met 8ehokken en tegenstre:vend,, al V H 8 hoold,, op de dieper boog, b , valt by b 't' laatate woord,, met gebogen b knieen voor Hanna neer.. H Ziedaar myn recht!! Z De Koningin-Moeder vertoonde zieh gedurende eenige oogen-D K -M blikken in de linker zydeur,, en blyft, b b , evenala Herman, H , Albert A b en de Walbourg, W b , roerlooa staan.. Pauze. P . Een exekutie, E x , moeder !! VORIGEN
en
KONINGIN-MOEDER. KONINGIN-MOEDER .
D Walbourg W b De sehynt met groote aandacht in den tuin te staren..
LOUISE.
H is genoeg ! -- Het
Van Huisde V H DE WALB. ' Majesteit. M . -- IIk zie z'n
staat op..
Ginds wandlen in de allee .... G . .. . LOUISE. LOUISE . - 0, 0, dat
is heerlyk, , ik b Mama, bid u,, roep den Koning hier !! M K I voel behoefte b Ik hem te spreken,, en T zeggen dat 1ik ..... . . . zyn b b ! bevel volbracht! Te En dat ik ..... E ... fluisterend en mel.. zeg hem alles,, alles, b , moeder !! luid.. E En dat ik deed.. . . . wat hy bevolen heeft,, b b S hy gelastte !! Stipt,, stipt wat b 0
••
fluiBterend.. A Alles,, moeder!!
Koningin-moeder K VORIGEN, VORIGEN, tot van H HuiBde.. W - G Ge kunt vertrekkeno. Wisch
uw knieen af,, E En wat er verder aan u vuil mag zyn.. Z ' M Majesteit ontmoet !! Zorg dat ge niet z'n IIk raad u dit in uw bbelang.. Het H hart D Des K Konings gruwt van laagheid,, en b hy zOUo. . . . 0
•
0
ai,/,
in den tuin..
1100 00
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
Wat my bbetreft,, ge weet misschien,, het is W Van-avend op LLouise's Rust soiree ..... . .. V ' R (De W Walbourg, - is,, (D b , laat den vyver wat-i We kunnen onze karpers nog niet missen !!)) W Ge zult me zeer verplichten met wat hoofdpyn,, G Koliek of podagra..... . . . de keus is vry,, K Doch liefst zag ik de kwaal wat chronisch.. Ga G !! D
Van H Huisde V 8 af, /, door de achterdeur.. wnder VAN VAN HUISDE. HUISDE. L Later LAKII LAKE!.. neemt,, niet wnder bblyk van vermoeienis,, weder plaats,, nu op den stoel,, dien ze bbyna geheel van de tafel heeft / afgewend.. Ze wenkt ook de anderen te gaan zitten.. Z - D Dat is verricht!! E En nu een woord aan u,, M'n kindren!! H Hanna,, hebt b gy alles goed M' Begrepen,, wat hier voorviel?Y B VORIGEN, VORIOEN, LOUISE LOUISE
HANNA.. HANNA - M Majesteit,, -
begin Om .... . . . . heusch oprecht zyn,, in het b b O Was ''t my wat vreemd .... W . . . . niet alles even duidelyk , !" . . .. J" riep .... Maar later,, en vooral toen H Herman "neen M LOUISE. LOUISE. - T Toen -
werd de zaak u helder ?Y HANNA.
-Ja, - J , oja!! Z66 Z66 helder,, dat ik alles met hem leed,, En E schaamte voelde dat de man,, om my,, . Zoo vreeselyk werd gepynigd door beschaamdheid. Z b Ik I zou 't ' niet overleven,, dunkt me ! LOUISE, tot Alb. A b. en H LOUISE, Herm.. E gy,, -- En b Poeet, P , en gy .... . . . . zegt,, kunt ge nu berusten In !! I het gebeurde b ALB. ALB.
-- 0, , ik hebb 0, Majesteit, M Geen wraak gezocht !! G LOUISE . LOUISE.
-- Ook ik niet!! Maar, O M , herstel Van b , voor uwe zuster.. V eer voor uwe bruid, tot Herman. H . Zyt Z gy voldaan ?Y HERM. HERM . , ik .. . . -- Mevrouw, M 1 ....
. . . . spreken.. ka.n Diet ....
IDEEN VAN VAN MIILTATULI MULTATULI.. IDEEN
101 101
LOUISE,opstaande. . LOUISE, 8
-- Welnu.... . . . . ill: hoop u allen weertezien.. W En E wil dat ge eenmaal zeegnen zult,, wat eerst -En E zeer terecht!! - - u zoo geBchokt heeft.. Gaat.... G .. . . Gedurende de laatste G 8 woorden is 'n ' lakei binnengetreden. b . By H b ging achter de bezoekers om,, en sprak zacht eenige woorden tot 8 , die daarna opstond,, en nu de Koningin de Walbourg, nadert.. W b K Lakei naar de achterdeur,, waar-i - staan blyft. b . L DE WALB. DE WALE. - D De jonker S Schukenscheuer -
vraagt gehoor..
LOUISE.. LOUISE - WeI W
b zeker dat ontbrak nog!! L Laat hem zeggen Dat ik op V Vrydag iedereen ontvang,, D En E dat hy b komen kan alB ieder komt,, Maar nu niet,, en ook hier niet!! M
D Walbourg W b De gaat naar de achterdeur..
Zeg Z Gyzelf hem,, dat ik niet begryp wat hem G b Zoo stout maakt,, buiten'Btyds, Z b ' , en hier ..... ... b W b Op dat de Walbourg het vertrek verlaat.. O 't ' oogenlJlik
neen,, wacht! Z bbezint zich eenige oogenhlikken. Ze b . Z Zeg niets!!
tot den lakei.. L b Laat binnen!!
L D Walbourg W b Lakei af.. De en de bbezoekers nemen op 'n ' wenk L zet zich op den van de koningin hun plaatsen weder in.. Louise fauteuil.. VORIGEN, VOBIGEN, VON VON SCHUKENSCHEUER. SCHUKENSCHEUER.
b b Na,, by vaor de Koningin N b 't ' binnentreden, , ''n diepe buiging K bb , nadert Schukenscheuer gemaalct te hebben, den voorgrond.. De S D bblikken die hy b nu,, en gedurende dit geheele toaneel,, op de bbezoe-' teleurstelling,, de K kers werpt,, getuigen van z'n Koningin niet al-K NING en de KONINGIN-MOEDER leen te vinden.. De D KONING RONINGIN-MOEDER vertoanen D eerste leunt tf!1Jen het voet-. zich aan den ingang van den tuin.. De b . stuk van ''n bloemvaas. LOUISE. LOUISE .
- Wat's W '
er van uw dienst 1?
V. V . 8. S.
. . . . maar,, Majesteit...• -- Ik Majesteit.... I wilde uw M M ....
102 102
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATUI.,I. IDEEN
---------------------
LOUISE.. LOUISE - LLa.a.t -
hooren,, jonker!! v. S.s. V. - M Majesteit,, ik wilde ..... ... IIk kan ..... ... LOUISE. LOUISE. - W Welnu,, -
ik luister.. s.. - M Maar ik kan..... ... -
v. V. LOUISE.. LOUISE - IIs ''t ''n -
geheim ??
v. Ss.. V. -- JJa,, Majesteit! Het is .... ! H M LOUISE.. LOUISE
-- Is I 't ' ''n fameus geheim ?? v.. s.. -- J Ja,, juist,, fameus.. LOUISE. LOUISE .
-- F Fameuze zaken moeten ruchtbaar zyn,, b Een stille fa.a.m is 't op !! E ' ware niet.. Spreek S v. V. s. S. -- Maar, , het is onmogelyk !! M , Majesteit, M De D zaak is.. . .• . . delikaat,, zeer delikaat!! LOUISE. LOUSE.
-- Een middel tegen 't E ' staamlen ?? v. s. V. S. - Neen, N , 0 neen ! .... Maar, , Majesteit, M , ik kan .... . . . . hier.... . . . . waarlyk niet.... M LOUISE. LOUISE .
-- Kom&&n, K , ik z&1 je helpen,, jonker !! By B is 'n Domeinen D ' vakature,, en ge wilt .... .... v. V . s.. -- 00 zeker,, Majesteit, M , maar .•.• . . . . dat .•.. .. . . LOUISE . LOUISE.
G weet -- Ge MiSBchien, , dat ik,, zoowel naar recht alB smaak., M Geen invioed hebben G bb mag.. noch wiI,, op het Begeven van 'n B ' ambt b .•.• .... v. V . s.. M , -- Maar, , Majesteit, M . . . . wei fameus !! Ik I had .•.• . . . . iets anders •••• . . - iets .••• . . . . iets ..•• Er E is.. . . .. . . geva.a.r!1
103 103
lDEEN MULTATUU. IDEEN VAN VAN MULTATIILI. LOUISE.
-- Voor 't V ' land?? v. V. s. S. -- Neen. N . niet voor 't ' land.. Maar voor .... M .... LOUISE. LOUISE . - Domeinen? D ?
v. V. S. S. -- Neen, N , maar voor ..•. .... LOUISE. LOUISE . - V Voor
wien??
Voor V u?? V . s. S. v.
-- 00 neen !, Er E is gevaar .... .... LOUISE.
-- V Voor uw geheim ?? Is I 't ' kostbaar? b ?
v. Ss.. V. M , bepaald! b -- JJa!! Ja, J , Majesteit, LOUISE . LOUISE.
-- Dan vind ik 't berooven.. D ' wreed,, u daarvan te b Ik by I houd my aan die vakature b ! In I het algemeen Domeinen. D . Luister! L Laat ik me niet met zulke zaken in.. L b . . . . ja gy!! Maar .... ". . claar ge veel verdienste hebt M b Meer inderdaad,, dan aan uzelf bekend is . . . . M ' helder op dit oogenblik b Doch my is 't ! D Nu,, daarom wil ik u .. . . ". . gehoor verschaffen N By B zyne Majesteit, M , en weI intiemer Dan anders mooglyk is.. D b Schukenscheuer geejt bblyken van verbazing, S , Louise legt hem met een wenk het zwygen op.. L
en wil spreken..
De K Koning komt D Gewoonlyk 's met G ' avends hier,, en arbeidt b Den G Graaf Van Weert, D V W , tot middemacht,, en later.. Wanneer ge u aanmeldt - met uw staat-van-dienst, W , b ! Natuurlyk ..... N . . . en bbewyzen van bekwaamheid!Dan zal ik zyne M Majesteit verzoeken , D By byzondere gunst,, u in B wyze van b b E de K Myn kabinet te ontvangen.. En Koning,, M W . . .. Die Van Weert terstond .... D dan ''t advies van graaf V
1104 04
IDEEN VAN VANMULTATIILI. MULTATUU. IDEEN
s. Vv.. S. - M Maar,, Majesteit.. M . . .".
ik . LOUISE. LOUISE. - A Alweer ''t -
geheim ??
Als dat u dan zoo vreeselyk nog bbezwaart,, A Dan kunt ge tevens die gelegenheid D Gebruiken, G b , om u daarvan te ontlasten.. Met 'n wenk dat-i M ' - vertrekken mag.. Ben zeker,, dat men hier of daar u wacht.. ''k B Schukenscheuer schynt nag te willen 8spreken,, doch de K Ko-S 8 ningin ziet hem de kamer uit.. Aarzelend, A , bbuigend,, wei/elend tusschen ontzag en ontevredenheid,, bbereikt-i - de achterdeur,, en vertrekt.. Louise L 8staart hem schouderophalend na..
Daar gaat ''n kandidaat voor de oppozitie .... D . .. . Het doet me waarlyk leed .... . . . . voor de oppozitie!! H Opstaande tot H Hanna,, Albert en Herman. Ab H . O En nu .. E . . ". . ik zeide u reeds,, ik wilde u weerzien Gaat opgeruimd naar huis,, en aan uw werk.. G Gy daar .... ... G . . . . ik hier!! Ik I bbied u geen geschenk ..... HANNA.. HANNA
-- 0, 0, dat is lief!! Gedeeltelyk uit eigen beweging, b , gedeeltelyk door ''n wenk G Walbourg aangemaand,, zyn de bbezoekers8 eenigszins van de W b 8 8 teoruggetreden.. Alberl is naby voIgt hem.. Ab b de achterdeur.. Hanna H Herman bly/t wei/elend staan, van innige H b 8 , en keert,, met blyken b gemoedsbeweging terug.. b HERM. HERM . stamelend..
-- Mevrouw, M , ik was zoo ruw,, En ik kan E voel me nu .. . . ". . zoo anders ! Maar M Niet uiten wa.t ik voel.. De N D woestheid van M'n M' ziel.. .. .. . . hebt b gy veranderd in iets lieflyks.. Ik I wilde u vragen.. .. .. .. maar ik durf niet .... .... LOUISE, LOUISE,
vriendelyk..
-- Spreek! S ! HEBM. HEEM .
-- U U vragen,, of .... .. . . hartstochtelyk uitbarstend en zeer innig.. 8 b 8 Mevrouw, M , mag ik die roos!! LOUISE. LOUISE.
-- Die D vraag is 'n ' geschenk aan my.. .. .. . . ik neem Het H aan!!
IDEEN VAN VAN MULTATQLL MULTATULI. IDEEN
1105 05
Terwyl zy de r008 van de bbor8t . neemt. T Die bbloem heeft ''n geschiedenis D Die menig onzer haar bbenyden mocht ! D Ze was - en bblyft!! - - welsprekende bbodin,, Z Getuige,, pand,, symbooI en prys van ''t goede.. G b De r008 kU88ende : D VaartweI!1 m'n V ' hartelyke bblaadjes ..... . . . dank!! Ge hebt gebloeid! Ziedaar! G b niet te.vergeefs b !Z En nu,, m'n E ' kinderen,, laat me aIleen.. Ik I bben Vermoeid.. V Herman drukt onder 't lippen.. By, H ' weggaan,, de r0088 aan z'n ' U B , Hanna en A Albert af.. Loui8e zinkt al8 uitgeput op den 8tOel voor H b L 8 de tafel neer,, en met net noofd in de bbeide kanden.. Ze weent.. Z WALBOURG.. KONING. LOUISE, als 8 voren.. DE WALBOIIRO KONING. KONING.IN-MOEDER. KONINGXN-MOEDER. De Walbourg, en K Koningin-D W b , die bblyk geeft den Koning Z M M oeder aan den ingang van den tuin gezien te nebben, bb , blyft b na net vertrek der drie bbezoekers,, links op den achtergrond staan,, Koning opmerkzaam en schynt met een verschrikt gebaar, b , den Z te maken op den gemoedstoestand der Koningin. K . b De treedt snel eenige stappen vooruit,, doch blyft D Koning Z in 't' midden van den achtergrond met bblyken van ontsteltenis staan.. Ook de Koningin-Moeder treedt nu de waranda geneel O Z -M bbinnen.. Pauze. P . het too-Op O 'n ' wenk van den Kerning, Z , verlaat de Walboltrg W b neel.. Ze Z sluipt op de teenen door de linker zydeur,, haar bblik-ge11estigd houdende.. ken onafgebroken op Louise b L 8 b de Koningin-Moeder trachten door gebaren De Kerning en D K K -M Z schynt hem te kennen te geven,, toot er in hen mngaat.. Ze toeteroepen : "Ziedaar de bevestiging en 't ,,Z b ' gevolg van alles wat ik u mee-deelde,, en onder 't ' oog bbr3Cht.. De doet bbeurtelings8 een 8chrede voorwaart8 en terUIJ D Koning Z . By B slaat zich voor en geeft blyk van hevige gemoedsbeweging. b b 't' hoofd,, en schynt telkens op LQuise te willen toevliegen,, L b E doch weifelt tusschen berouw en schaamte.. Eindelyk wenkt , hem met Loui8e L aleen te bny nu ook de Kerningin-Moeder, K -M ' streng gelaat aanstarende,, lang-lafen, ! , waarop zy,, hem met 'n zaam door den tuin vertrekt.. Na Louise eenige oogenblikken zeer ernstig te hebben gade-N L b bb Koning langzaam vooruit,, en legt haar geslagen,, treedt de Z de kand op 't ' hoofd..
1106 06
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL LOUISE, LOUISE,
al8 voren..
DE HONING. D E KONING.
RON. HON . - L Louise!! -
LOIIISE, LOUISE, verrast opstaande.. -George! ! -G Zy Z grypt zyn hand en un'" die kussen.. By H weert haar zacht af.. RON. met gedwongen kalmte.. RON. - Deze tranen ... D .. . Ik I wH,, ik zal ze waard zyn!! Ik I weet atles .•. . .. levendig.. Zeg Z nieta,, spreek niet!! Ik I weet,, ik weet,, ik weet !! Rier in m'n roept alles luider dan H ' borst b Een kJank het uiten kan!! E treurig.. -- D Die werkman heeft Ret H juiate woord genoemd:: ook ik was.. .. . . anders! wild.. By God,, ''k zal anders worden dan ik was !! B G Zeer ernstig,, zander emfaze,, d.och op elk woord drukkende.. Z IIk wil,, ala gy,, Louise ... L .. . zic'" naar den voorgrond keerend.. myne plaats Volks ... Verovren in het hart des V V .. . LOUISE, dankbaar en ver·b heugd de gevouwen handen omhoog heffend.. -- 0, 0, George! G ! RON. zeer innig tot L Louise.. HON. En.. .. E . . ''k wil m'n ' plaata verdienen in het uwe ! Ze Z valt hem in de armen..
931. De regelt zich geenszins naar D voIgorde van m'n ' IDEEN EE den vermoedelyken smaak myner lezers,, doch geheel naar de indrukken die ik opving,, en naar de huishoudelyke eischen van m'n in 219 gaf ik dit ' gemoed dat ze te verwerken kreeg.. Reeds R te kennen.. Het in deze H is my onmogelyk verandering te brengen b methode,, en wanneer ik dit poogde,, zou er weldra by b gebrek b aan IIdeen,, geen volgorde meer te regelen zyn.. Het H zou me niet b bevreemden wanneer sommigen,, nil. ''t lezen van V Vor8tenschool,, wenschten dat ik "nog·eens zoo'n , ' stukje schreef," ," doch ik ben b weI genoodzaakt daaromtrent alweder naar 219 te verwyzen.. Ook in 34, 112, 112, 630 O 630 zyn dergelyke eischen aangeroerd.. Na zoo'n N ' drama voel ik bbehoefte aan cyfers.. Wie W daarvan niet houdt,, kan dit nummer overslaan en voortbladeren tot er weer b wat "moois" , " komt,, schoon ik niet verzekeren mag dat·i - 't ' yin·den zaI.. Maar weI wil ik de weinigen die vermaak scheppen in 't M ' op-b sporen van verband tusschen oorzaak en gevolg -- d.i. . . die ten·rechte den naam van mens dragen,, want hierin bbestaat het b mens-zyn - in de gelegenheid te stellen,, te begrypen waarom dit nummer op ''t vorige voIgt.. Misschien zal men dan tevens M geleerd hebben bb andere leemten in m'n ' werk aantevullen,, of in·tezien dat het geen leemten zyn.. Die ook elders niet.. D bestaan b Wat is,, moetwezen.. Wat bestaan.. De W W niet is,, kim niet b D keten die alles aan elkaar verbindt, b , is altyd een geheel,, en waar wy klagen dat er een schakel ontbreekt, b , of dat er veel schakels ontbreken, b , moesten we zeggen of bedoelen althans:: ik zie alle schakels niet.. b Oefenen in denken kan ons genezen van de verwaandheid O om 't te ontkennen,, van wat ons onzamenhangend ' verband b voorkomt,, of de eensoortigheid van 't disparate.. ' schynbaar b leder die ''n kind met z'n ' grootvader ziet,, kan toch zonder veel van deze beide individuen,, besluiten inspanning uit het bestaan b b b ' tusschengeslacht aan elkaar ver·tot de zekerheid dat ze door 'n b W bonden zyn.. Wordt nu deze redeneering zooveel moeilyker,, wanneer we met ''n overgrootvader te doen hebben, bb , en dus twee O zeven?? Of geslachten moeten interkaleeren?? O Of drie?? Of O ''n zeer groot aantal generatien?? IImmers neen.. De D naastliggende oorzaak onzer fout in dit opzicht,, ligt alweer in traagheid.. (460) (460) ' VOT8tenschool Tusschen m'n en wat er verder in dezen bundel T V b T voIgt,, liggen maar ''n paar geslachten.. Toch moet ik om de filiatie
108 1 08
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
duidelyk te maken,, vele jaren teruggaan.. Ik I zal daarby b vaak,, ja nagenoeg uitsluitend,, spreken over myzelf.. Wie W dit afkeurthet is,, op 't ' gezag van ik weet niet walken salonwysgeer,, mode geworden deze natuurlykheid zeer leelyk te vinden -- kan zich intusschen vermaken met het opslaan,, analyzeeren en weerIeggen van 22-28, 298 en 299. me aanbevolen voor de me-299 . Ik I houd b b dedeeling van den uitslag.. I afwachting daarvan komt my het onnoozele nog altyd zeer In natuurlyk en oorbaar voor,, wanneer men iets te zeggen heeft b over a,, te spreken over a,, en zichzelf te noemen,, als men iets te zeggen heeft over zichzelf.. Het H gekunsteld vermyden van deze namelyk,, te onfatsoenlykheid is my te hoovaardig,, te hof-artig valsch-fatsoenlyk, de , te gemaakt,, te onwaar.. In I 't ' voorbygaan b opmerking,, dat het 'n ' vreemde fatsoenlykheid is,, zichzelf gelyk te stellen met viesheden,, waarvoor 'n ' deftig gezelschap de neus optrekt alsof men 't ' woord uitsprak,, dat CAMBRONNE CAMBR NNE niet gezegd heeft.. Ik I vind m'n ' zelfheid volstrekt niet vies,, en durf ze zonder den minsten schroom noemen.. Tant pis voor de heeren die 't T ' niet durven.. Ze Z zullen daarvoor hun redenen hebben. bb . W den H Wie Havelaar gelezen heeft,, kan weten dat ik in 't ' voorjaar 1856, Rangkas-Betoeng, R -B van 1856, , de hoofdplaats van Lebak, L b , verliet,, ten-einde de Gouverneur-Generaal DUYMAER VAN TWIST TWIST te kun-G -G DUYMAEE VAN I had de Bevolking B b nen spreken.. Ik beloofd dat er recht zou ge-schieden.. Na N -- bbinnen den kring myner bbevoegdheid altoos, 8, volgens8 ' I m'n Instruktie -- officieel al 't aangewend ' mogelyke te hebben bb om dit doel te bereiken, me dat ik overstemd was door de b , bleek b ambtenary, b , die'n ' hechten steun yond in de verregaande ordinair·heid van den landvoogd.. Ik I hield hem toen nog voor 'n ' eerlyk'man, ' , in gewonen zin van 't ' woord althans,, en hoopte dat-i - eindelyk goed ingelicht,, z'n ' plicht zou doen.. Om O hem deze inlichting te kunnen geven,, had ik m'n ' ontslag genomen.. Dit D namelyk was de eenige loyale manier om,, zander schending van wet of hierarchie,, te zeggen wat er te zeggen vial.. A Ach,, er is nog geen enkel cyfer in dit nummer,, en ik moet al afbreken. 112.. b . Men M ziet dat ik de waarheid zei in 112 932 W b gelyk 932.. Waarde vrierul DR DE GEYTEB, GEYTER, te A Antwerpen,, G Ge hebt 'tisjammerdat ik in m'n IIIn bbundel,, meegesleept door 't ' III ' onder-werp,, zoo dikwyls afweek van de vroegere gewoonte am zekere gezegden met ''n afzonderlyk nummer te merken.. Ge G hadt de vriendelykheid daarover te zeggen:: "men zou ze er zoo willen uitpikken." ikzelf ." IIk geloof dat dit waar is,, nu ik dank u.. Indien I ' geschriften,, zou ik trachten door ''n geheele eigenaar was van m'n omwerking bby ''n herdruk,, de bbegane fout overal te herstellen,, en
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
I09 109
dit te Hever omdat ikzelf den last draag van ''t verzuim.. Zie Z eens hoe gemakkelyk ik me zoo·even, , door ''t aanhalen slechts van ''n paar nummers,, afmaakte van die zotte klacht over ''t vooropstel.len van m'n ' ikheid.. Het H komt inderdaad gedurig te pas naar ''n vorig IDEE IDEE te verwyzen,, en ik hoop dan ook in dezen bbundel daarop wat meer te letten.. Met M dit nummer maak ik ''n bbegin,, uit vrees dat ik ''t nogal eens zal moeten aanhalen.. Oordeelende naar O m'n ' indruk namelyk,, is bhet te voorzien dat de nu volgende bblad-zyden hier-en-daar in bbitteren toon zuilen geschreven zyn.. Er E - moeten nummers zyn,, waarop ik me nu·en·dan - bberoepen kan om te bbewyzen :: qu'il ' y avait de quai!! Ge hebt Of Hever den H Havelaar G b bhet vorige gelezen,, niet waar ?? O zelf,, niet waar ?? G Ge weet alzoo dat ik aan ''t N Nederlandsche G Gou.vernement· schreef:: "indien gy geen recht doet,, kan ik als eerlyk , man u niet dienen." ." Dat D er gMm recht gedaan werd.. Dat D ik alzoo m'n b , hoe men van verschillende ' ontslag nam.. Ik I go. nu voorby, officieele en half-officieele - zyden,, me trachtte te bbewegen in dienst te bblyven.. Ook O sla ik de omstandigheden over,, waarin ik dat bbesluit nam,, meedeelde en uitvoerde.. Ik I konstateer nu aileen dat ik m'n ' dienst opzei,, omdat ik dien niet in overeenstemming brengen kon noch met de geschreven Wet, W , noch met oorlykheid b en roenselykheid,, d.. i.. met m'n ' gemoed.. Want: W 933. hebb ik niet.. P 933 . Principes 934. 934 . De D grondgedachte der IDEEN 100 en 303 komt me nog b altyd juist voor.. Maar ik had me minder lauw en onbestemd moe·M ' niet genoeg ten uitdrukken.. Met M iemand die op principes rydt,, is 't "voorzichtig" zou men hoogstens zichzelf oonigs·,, " te zyn.. Hierdoor H H is plicht -- zoo vael ik -zins kunnen waren tegen schade.. Het oak anderen te waarschuwen.. En E wat 303 aangaat,, ik had moeten zeggen:: princip€8 zyn laaghartige vaorwendsels ter plichtverza-king.. Ik I schreef onlangs -- ik meen in de noten op de nieuwe ' nn uitgaaf van de twee oorste bundels dezer IDEEN, maar kan 't b niet naslaan,, en herhaling is zoo heel overbodig niet -- dat de b man die met levensgevaar 'n ' medemens uit het b water haalt,, dit W doet als 'n ' Newfoundlander, , uit aandrift,, zonder meer.. Woos N verzekerd dat 'n ' ander die by b zoo'n ' gelegenheid goon hand uit-stookt,, altyd 'n ' principe zal weten aantevoeren,, dat hem veroor·100ft -- volgens hem:: gebiedt -- 'n b ' eilendeling te zyn..
I 935. principes zyn vrouw en kinderen.. Ik D bestgedragen b 935 . De geloof waarachtig dat velen aIleen hierom trauwen,, even als ' vrouw nemen om da nu-en·dan jongens van achttien jaar 'n - -
no
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATUU .
110
konskriptie te ontduiken.. Een liefdesverklaring zou dUB eigenlyk E zeer dikwylB aldUB moeten ingericht zyn: "Zeer aangebeden jonge dame,, zoudt ge my willen dienen ,,Z b tot b brevet van impotentie 1" ?" betere helft IIk kan niet zeggen dat dit heel vereerend is voor de b van 't ' menselyk geslacht.. De D vrouw immers wordt hier in een rang gezet met byziendheid, en erger dingen.. b , platvoeten,, bochelB b Hierover sprak ik reeds in de inleiding van de Minnebrieven, H M b , die voor H Holland niet "mooi" , " genoeg zyn,, naar ik hoor.. zich met Maar wie nu vrouw en kinderen te duur vindt,, behelpt M b wat anders.. "God" voor het doe!.. Men G " is ook zeer bruikbaar b b M heeft wi! het niet." maar te zeggen:: "de Heer H ." Wie W zou no. zoo'n ' reden van niet.ontvankelykheid, , nog durven aandringen op iets goeds ? Wat W is er te verwachten van mensen die ''t nalaten van hun plicht wisten te verheffen tot .... Doch ook buiten vrouwen,, . . . . plicht?? D b kinderen en goden,, ''t aantal plichtontduikende principes is legio.. Toen men Droogstoppel verweet,, dat-i T D - zonder 'n ' hand uittesteken ' moddersloot,, beriep-i b - zich op ''n kind had laten stikken in 'n z'n Ie-' zondagschen rok,, ''n ding dat twee uitvluchten te-gelyk verde:: ''t nieuwe kleed zelf,, en .... Heeren!! . . . . de dag des H Nog eens,, ik hebb geen principes.. En berusting in dit gebrek N E de b b wordt me allermakkelykst gemaakt door 't ' achtslaan op de han-b b is.. Wie delingen van ''t volkje dat weI met deze dingen behebt W 'n ' principe voor den dag moet halen om goed van kwaad te onder·scheiden,, is 'n ' schelm.. 936 is vol prinoipes.. N 936 Nederland 937.. Zeg nu eens,, DE DE GEYTER, GEYTER, dat ik geen raad aanneem ! 937 Z Wat 0.1 nummertjes om "uittepikken!" W , !" En nu weer nos fTWutons.. E In was geen plaats voor 't spits-I die Havelaarszaak H ' subtielBte b vondigheidje van kazuiBtiek.. Wy W weten nu eenmaal dat wat den een verkeerd voorkomt,, in sommige gevallen den ander kan ge-oorloofd schynen.. Wie beter wist,, zou kunnen meenen W alzoo niet b dat ik,, met m'n begrippen over zedelykheid,, me ' zeer byzondere b b b waren,, Of waarvan gestuit voelde door zaken,, die Of niet laakbaar b ik ''t laakbare te hoog had opgenomen.. Een derde mogelykheid E , " dan ware geweest,, dat men -- met bbehulp van "principes" - een van deze meeningen had voorgewend.. Nieta hiervan !! N De D zaak kwam neer op diefstsl,, roof en moord,, onder ooglui-king en met bbehulp van de autoriteit.. En E nu heb b ik nog niet het
a
IDEEN VAN MULTATULI. IDEEN VAN MULTATULI .
III 1.11
voomaa.mste genoemd.. Ret H voomaamste is,, dat dit alles was geworden:: REGEEB.INGS-SYSTEEM, REOEEBIN -SY TEEM, ''n principe dus.. Zie Z bboven.. Nu b ben ik zoo vry te gelooven,, dat er geen ekonomische,, po·N litische of wysgeerige "scholen" , " zyn,, die in zulken toestand geen kwaad zien,, en dat ik alzoo in m'n ' nadrukkelyke afkeuring daar-van,, niet de minste excentriciteit beging. b . Eenigszins minder gewoon wag ''t zeker,, dat ik aan deze afkeu.E ring door woord en daad lucht gaf,, en ten·laatste m'n ' ontslag nam om niet medeplichtig te zyn.. Wilt W ge nu eens hooren,, hoe deze handeling onlangs werd gekwalificeerd door 'n ' modemen dominee?? V Noot "an 1874. 't hier bedoelde N 1874 . Voor ' gemak van den lezer,, volge de b b kwalificatie terstond.. Zekere heer VAN OORKOM Z EHOM verweet mii in 'n ' publieke b voordracht:: "aat ik op 'n , ' onaangename W1Jze uit den diemt 'Was gerlJQ.kI.." " Ui Ut het verslag van dien verhandelings-al'end bblykt niet dat 's ' mans auditorium hem de deur uitwierp.. IIn demeeuingechter dat bhy de eervo!le bbetrekking van moderne domi·nee bekleedde, b , heb b ik me vergist,, waarvoor ik dan ook reeds by b de eer-ste uitgaaf van dezen bbundel,, in 104:2, En deze ver·1042, verschooning vroeg.. E E be-gissing doet me nu eenigszins genoegen.. Eerstens, , omdat hierdoor de b doelde zeer geachte Javaannut-spreker genialiger a!leen staat met z'n J ' aar-H dige omschryving van de Havelaarszaak. . Secundo, S , wyl ''t my de gelegen-b , een Vlaming V heid aanbiedt, uitteleggen wat in Noord-Nederland 'n N -N ' "mo· ,, dern dominee"" ill..
938 V !938.. IIk vergat name1yk dat gy,, Vlamingen - ge1ukvogeIs ! niet weet wat dit woord beteekent. b . Ik I za1 't ' u dus even zeggen in 't lees ook 4&3 4&4. ' voorbygaan. b . Maar M 453 en 454. Zoo'n Z ' modeme dominee is iemand die even goed aIs gy en ik weet dat er nooit iemand ten hemel voer.. Dat D 'n ' God G geen kinde.ren heeft,, en dus geen "Zoon." ,Z ." Dat D 'n ' doode niet opstaat.. Dat D water niet op kommando in wyn verandert.. (43&) met (435) Datmen D geen groote menigte yolks verzadigen ''n paar visschen en brooden b kan,, en daama nog meer viktualie overhouden,, dan er voor den maaltyd aanwezig was.. En E einde1yk :: dat wonderen hoogstens zouden doen denken aan goochelary,, doch in geen geval iets te maken kunnen hebben, bb , noch met zaligheid,, noch met onsterfe1yk.heid van den geest,, noch met zede1eer,, noch met levensrichting.. Dit D alles weten de modeme priesters zoo goed aIs wy.. Even E aIs gy en ik minachten zy de sprookjes,, der katholieken niet aIleen,, maar ook van de orthodoxe x protestanten,, die de oude sprookjes hebben bb gezift,, om de meest ongerymde des te zorgvu1diger te kunnen b b1yven aanhangen.. M , " -- nog-eens, , zy,, die even aIs gy en ik Maar de "modemen" a1 die zotte vertellingen in ''n hoek wierpen -- b b1yven over die vertellingen preeken en bidden, b , precies aIsof ze ''r weI aan ge.loofden.. Kunt ge met uw nuchter Vlaamsch verstand hieruit K V wys worden ?? IIk hoop neen..
112 112
IDEEN VAN MITLTATVLI MULTATUU.. IDEEN VAN
Zie, of April is JEZUS volstrekt niet Z , op den zooveelsten Maart M A E opgestaan uit den doode.. Dit D negatief Ieerstuk hebt b ge met de tegenwerping modemen gemeen.. Vit V nu niet met de overbodige b dat er weI meer dagen in 't ' jaar zyn waarop iemand niet opstond uit den doode.. Dit D is weI eenigszins waar,, maar doet hier niets ter-van JEZUS is nu eenmaal voorgevallen in zake.. Het H niet-opstaan E - maak in-Maart of April. M A . Op O zoo'n ' dag verricht gy uwen arbeid b godsnaam geen verzen,, en vergeef my,, m'n ' jamben b van VorstenV sCMol- of ge gaat wandelen met uw vrouw,, of wat ge wilt.. Zeer Z zekerkomthetuniet in den zin,, uw vrienden bby elkaar te roepen,, en hun te vertellen dat JEZUS niet is opgestaan.. Dit D nu doen de als gy die modernen weI,, en hierin ligt het groote verschil.. Even E opstanding loochenend,, preken zy over die opstanding,, alsof ze 'r ' weI aan geloofden.. Niet N hierom echter zyn ze te veroordeelen.. .... betalen De zaak is vry.. Maar D M . . . . ze laten zich voor dat preeken b in geld,, eer,, invloed en fatsoen,, precies als de anderen die weI zonderlinge dingen te vertellen hebben. bb . Is I dit behoorlyk b ?1 Sommigen zullen misschien hiertegen aanvoeren,, dat 'n S ' mo-' eerIykheid redden kan,, door te preeken over de nega-deme z'n ' wonder.. Maar M eilieve,, zulke negatieve gedenk-tiviteit van 't Zoolang de dagen zyn er driehonderd vyf en zestig in ''t jaar!! Z wereld staat,, verliep er geen seconde waarin niet een-of-ander - wonder zich bbezighield met achterwege.blyven. -b . "Mis, bepreeken 't , .M , roept ''n ander,, ze b ' wonder niet,, en even-min 't ' niet·wonder, , ''t is hun om de zuivere moraal te doen,, om 1" de Moraal, M , zieje ?" dan de schets van 'n IInderdaad 1? Ziehier Z ' modeme preek: "Broeders in den H Heere!! Daar ,,B D JEZUS niet is opgestaan -- iets dat u door de lieden van myn gild sedert b byna tweeduizend jaar op de mouw werd gespeld -- noodig ik u uit,, niet te stelen.. En E Iaat ons nu te·zamen zingen .... . . . . den zooveelsten psalm.. My M weI!! Maar ik begryp zoomin 't van moraal met niet-gebeurde M b ' verband b - b bolheid van wonderen,, als met weI geloofde vreemdigheid.. Deze D b m'n ' verstand is waarschynIyk iets zeer immoreeIs,, doch ik zal my in de mindere ontwikkeling van m'n ' denkvermogen en ze·b delykheidsbegrippen geduldig moeten schikken,, tot my 't ' bewys b , het geknoei van die modernen iets anders is geleverd wordt,, dat M b dan schelmery.. Moraal en godsdienst staan byna Iynrecht tegen ,b " vervalt,, zoodra die godsdienst elkander over,, maar dit "byna" "gezuiverd" ,, " wordt,, d.. i.. als men 't ' narkotisch mengsel door su-b tot den hoogstmogelyken graad van verderfelyke sterkte blimeeren zoudt ge zeggen van den apteker die z'n opvoert.. Wat W ' potje digitaline merkte met sacch cul?? Of, O , arglistiger nog,, met 'n ' voor
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATUU. MULTATULI .
U3 11 . 3
b ieder begrypelyk, , allen aanJokkend:: dit is nu de heele lekkere,, onschadelyke,, gezondheid-bevorderende, -b , wetenschappelyk geratfineerde b ?? broodsuiker D geraffineerdheid is zoo gek niet..Maar Die de Wetenschap ?? M W Geloof G me,, beste b oprechte liberale b Vlaming, V , men kan de religie der modernen honderdvoud aanlengen met de onschnldigste beb standdeelen,, voor ze in moordkracht hoeft te wyken voor 't ' JeJ zuitisme.. Gy, in Belgie, G , vrienden der Mensheid M B , gy,, voorstanders b u over de katholieken ? 't van vooruitgang,, ge beklaagt ' Zyn Z enge·O len.. Over de ultramontanen?? 't ' Zyn Z aartsengelen.. Doe D me 't ' ge-noegen,, den eersten priester dien ge ontmoet,, namens my te om·E wilt ge daarna leeren uit den grond van uw hart:: leve heizen.. En VEUILLOT! en blyf EUILLOT ! te roepen,, kom dan in Holland H b er 'n ' jaar.. Daar D zullen de modernen u doen inzien dat die man vergelykender.wyze 'n ' kraamkind van onschuld is.. lk I laat nu in 't ' midden,, of ook hy b doorgaande liegt.. Het H valt me moeilyk dit te gelooven,, omdat er uit huichelary niet zooveel talent -- in gewonen zin -- zou kun·blyken geeft te bezitten. nen geput worden,, als hy b b b . Modernen M bb 'n ' heel ander soort van bekwaamheid die aIle talent over·hebben b b I VEUILLOT Iiegt,, dan b blyft het toch waar bodig maakt.. lndien dat·i- tracht konsekwent te zyn,, of konsekwent te schynen.. D De modernen geven zich deze moeite niet.. 939 ' niet eens met LAROOHEFOUOAULD, 939.. Ilk b ben 't LAROCHEFOUCAULD, dat huiche·lary de hulde wezen zon,, die ondeugd aan de deugd bbewyst.. ZZe is eenvoudig de hulde aan ''t bbelang.. 940 . T 940. Toch ligt er in ''t versmaden van den schyn zeUs der waarheid,, zekere verwatenheid die ''t bbedrog des te waIgelyker maakt voor wie 't ' doorziet,, maar .... . . . . des te gevaarlyker ook voor D orthodoxen wie zich daardoor vangen laat.. De - katholiek of x zoogenaamd.protestant- hengelen met koekdeeg.. De D modernen met nagemaakt·levende vliegjes.. "Als ,A daarin ''n angel zat,, zon ''t diertje zich niet zoo liberaal b bbewegen." ." denkt de visch,, en hapt toe.. D b De onbeschaamdheid van de modernen gaat voor oprechtheid ,P ''n vIiegje!" !" D De handigheid waarmee ze hun aas door.. "Precies doen bbewegen,, is dan ook ''t eenig talent dat ze bbezitten,, maar voor de meeste visschen onder hun hoorders is ''t voldoende.. G Ge weet wat ik hun op zoo menig bbladzy verweet.. Al A m'n ' bbe·zich schuldigingen komen hierop neder,, dat zy te·gelyker.tyd trachten meester te maken van den hemel en van de aarde:: ge-loof met steenkooI.. (454) (454) D Dit doen de katholieken ook,, zegt ge ?? ZZeker !! M Maar ik bbedool hier eigenlyk niet uitsluitend het najagen van geld en good,, IDEEN IDEEN IV. lV.
88
114
VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN VAN
schoon onze modernen zich daarin b by voorkomende gelegen-heid zoomin onbetuigd laten ala de rest.. Bovendien, b B , onder de katholieken werden dan toch ten-allen-tyde geestdryvers en asceten gevonden,, die inderdaad niet streefden naar dit doe!.. UitzondeU ringen zyn het,, maar ik bbetwyfel of ge zulke uitzonderingen onder de modernen vinden zoudt.*) niet hiervan spreek ik nu.. Ik .*) Doch D I bedoelde b bhet streven om den invloed dien ''t hemeldragonderschap, verleent,, te vereenigen met de aanapraken van ''t gezond verstand,, en dit zonder door bbarvoeten,, zwarte jurk,, bef b of zuurkyken te waarschuwen.. MOLIEEE' MOLIERE'S Tartuffe - 'n T ' sukkel- doet zich voor alaof-i belang stelde in wereldsche en vleeschelyke clingen.. - geen b Om O in z'n ' rol te blyven, b , zou hy b moeten zwygen waar ''n school·knaap spreekt,, en -- huichelend,, maar dit ''s nu de vraag niet -verzuchten:: de kinderen der duisternis zyn bbekwamer dan de kinderen des lichts ! Dat van MOLIERE deze moeilyke rol speelt -D nu de Tartuffe T zes mylen boven-'swindsen zeer slecht:: men riekt z'n ' bedrog b b -' is juist ''n verlichtende omstandigheid,, die men aan lieden van zyn ze soort moet toerekenen tot verzachting van straf.. Bovendien B doen iets,, vermoeien zich,, wagen iets.. Het H is waarachtig zoo ge-makkelyk niet,, op-eenmaal van God en genade overtewippen G op den molligen schoot van Elmire E ! De D mislukte prototype van ''t ras bewyst b ' onhandigheid,, en komt dan ook niet dit door z'n ala 'n verder dan haar kleed,, waarvan·i - de aoUe / moelle'U8e pryst M ' winkeljongen.. De belemmerd D stumpert wordt in z'n ' manoeuvres b door 't ' besef: b Je tel discours de moi parait arange,, J sais qu'un ' dat er ten·laatste hakkelend uitkomt.. Och O 't ' moest weI!! Vergelyk V Tartuffe,, met een-deze opmerking over MOLIERE'S M LIERE' ongelukkigen T en-ander wat aangaande dit onderwerp voorkomt in ''t "Na. ,N schritt"" by daarboven. b den laatsten druk van de Bruid B b . Zonder nu in ''t minst te beweren dat onze modernen zich b by.Z b zonder toeleggen op zulke,, wat al te ouwerwetsche en tooneel·achtige,, spitsboevery - ze zyn daartoe veel te praktisch !! - - zeg b ik u dat zy op de terreinendie zewel b bearbeiden, b , moderne mid·delen vonden om dat lastig gehuichel overteslaan.. Liegende L J , er bestaan b *) N Noot van 1874. Ja, zulke uilzonderingen!! IIk hebb onder de moderne predikanten hartelyke achtenswaardige eerlyke mannen leeren ken-H dit te rymen zy met bhun halfheid in de Leer, nen.. Hoe blijlt my 'n L , b ' psycholo-V gisch raadsel dat op de verklaring wacht.. Voorloopig gelieve men myn uit·vallen tegen al dat verkrachten van logische en zedelyke kOIlSckwentie te beb schouwen als tegen de zaak,, en niet tegen personen gericht.. Het H bblyve hun-zelf overgelaten,, aantetoonen dat ze met met bhun zaak mogen vereenzelvigd worden.. Sedert vele jaren zie ik van sommigen dusdanige lwognoodige verdedi-S ging met groot verlangen te-gemoet. .
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
15 1115
schreeuwen zy :: ik lieg !! "Dat's ,D ' ''n oprechte kerel,, roept de leek,, ik laat me inschryven in z'n ' register." ." En E er is ''n zieltje gewonnen.. Voor den H Hemel niet - daaraan gelooven zy zoomin als wy,, en V - maar voor de gemeente,, en ..... zyn er trotsch op . . . ten.zynertyd voor de stembus. b . Want: W : die moderniteit gaat hand·aan·hand met het N Nederlandsch L Liberalismus. Een is ''t ander waard.. b . ''t E Vraagt ge ''n bbewys ?? W Wilt ge ''n voorbeeld van de manier waarop V b ze met gesloten knie en enkel heenspringen over de moeite van de schaamte ?? N Niet langer dan ''n maand gele.''t huichelen ?? Over O den heeft een der voorgangers van die eerlyke sekte,, op ''n kongres zich openlyk bberoemd op de schurkery die ik hun herhaaldelyk Tartuffe!! H Het was zoo verweet.. Ge G ziet het,, dat's ' wat anders dan T winsten van bbyzonder voordeelig,, verklapte die woordvoerder,, de W 't te deelen met de O Orthodoxen, met de ' Geloot G x , en te-gelyker.tyd TV eten·mannen van verstand en vooruitgang,, de vruchten der W , 8COOp.. De geloof ik dat ze elkaar:: "vrien. D "broeders" b " -eigenlyk vrienden" den" " noemen,, of:: "waarde , " ..••. . . . de oude zalf met ''n mo·A dern etiket !! - - de "vrienden" , " schenen dit met hem eens.. Althans in ''t zeer kurieuze verslag der zitting komt alweer niets voor,, dat op ''n protest gelykt.. *} *) Integendeel, I , een andere "vriend" , " hield betoogde dat dit stelsel heel ''n preek over 't ' Darwinismus, D , en b goed kon worden van·pas geknoeid in 'n ' modern zwendelsysteem.. *) kan dit verslag vinden in 't van de N N.. Rotterdam· *) Men M ' byvoegsel b R 1872. mer CCourant van 11 April A
941. O Om billyk te zyn,, moet ik erkennen dat DARWIN zelf 941. b mank gaat aan 't ' vervloekt euvel der halfheid.. Als A wysgeer op staat hy z'n algemeen gebied b b ver beneden b ' systeem.. En E dit nu b niet aileen omdat·i daadzaken -- en zelfs be· - overal onbewezen b b durft niet onwaarheid!! - - als waar aanneemt,, maar hy wysbare b met 'n Darwinismus geen te breken b ' God, G , die toch volgens datzelfde D D - het Angli. A werkkring hebOOn bb zou.. Is I dit mensenvrees?? Durft·i A nisme niet aan,, de fameuze gouvernements high church?P Arme wetenschap !! Wat niet van DARWIN. W my betreft, b , ik hehb 't ' Darwinismus D ' wild dier,, Indien men my niet had gejaagd en geplaagd als 'n I ' stelsel beheerscht, b , zou ik lang voor hem de hoofdeigenschap die z'n b werkelyk.. geopenbaard hebben. b bb . Z'n Z' rwtural selection bestaat hy Maar M b hecht daaraan grooter gewicht dan zy verdient,, omdat ze ' veel algemeener aandrift.. Als A men slechts 'n ' onderdeel is van 'n niet geheel onmogelyk maakt,, hoop ik dit eenmaal my 't ' arbeiden b aantetoonen.. Voorloopig dit.. DARWIN'S V DARWIN' meening over den in·vloed van geslachtskeuze,, beperkt de oplossing der wyze van wor·b ding tot de voorwerpen en individuen die inderdaad 'n ' geslacht
116 116
IDEEN VAN VAN MIInJLTaTUU. IDEEN TLTATULI.
bb . W hebben. Waar blyft alzoo de wet op ''t ontstaan van geslachte-b looze voorwerpen ?? Of b ten bbehoeve van dit departement O laat hy God bestaan, ''n G b , die alzoo weI zonnen en manen,, marmer en zee-water mag voortbrengen, heeft met b , doch zich niet te bemoeien b den hals der giraffen of de hoorns van 'n gezegd : ' rund ? Ronduit R hy,, om de strekking van z'n DARWIN is kinderachtig.. Indien I b ' sys.teem uittebreiden tot b het AL gelyk de eisch,, en mogelyk is !! b -- gedacht had aan iets als wat ik aanroer in de tweede noot op 189, 189, ' zouhy'tgezegd hebben. - die b hy dan door bb . En E zonder deze gissing toelichting had moeten verheffen tot hypotheze -- bblyft z'n ' sys-teem,, zooa1s ''t daar ligt,, stukwerk.. (Z (Zie noot op 510 610.) Met die .) M vergissing evenweI,, moet het geheel anders gedemonstreerd worden.. Maar noch 't M ' een noch 't ' ander maakt de zaak volkomen hel·der.. Men M moet 'n ' geheel anderen weg inslaan..
942. We varnemen dus dat oak het D Darwini8mU8 heel goed 942 . W b worden.. Die bb 'n door de modernen kan gebruikt D heeren hebben ' stelsel Ii deuxx maiM alzoo !! E Een mes dat aan bbeide kanten snydt ! Zoo handig was de oude Tartuffe niet.. Wat liet Z T W al ontberingen b zich de sukkel welgevallen om ten-slotte niets te bereikan! b ! Wat W al gezichtsverdrajingen,, om ten·laatste het huis te worden uit-gegooid!! Wat W al vermaken ontzegd,, om neertevallen op de pyn.bank der ontmaskering!! Heilige dulder,, ave!! W Wees gegroet,, b H gebenedyd! De kroon der martelaarschap,, euz.. Amen! b ! D A Ziet ge,, DE GEYTER. Z G EYTER. de moderne heeren slaan dat martelaar-schap over.. Ze Z zyn vroolyk met de vroolyken,, deftig met de def-tigen,, boersch met de b boeren,, geleerd met de geleerden,, ministe-b rieel met de mannen en place,, gemeenzaam met leeken en pro-fessers,, met studenten en filisters,, met m'nheer en mevrouw,, ' met zoons en grootvaders,, voire,, als 't komt met de keu-' te-pas kenmeid.. Ze 't Z hebben bb ' geloof omgesmeed in 'n ' passepartout,, en b de goddienery Ii la portee de tout le monde gebracht. . Ditdoen de J Jezuiten ook?? meentge?? Waarachtig niet!! Zoo niet !! D W Z Zoo handig niet!! Ik - zelf gezien zag ik van Z I verneem en lees Jezuiten nooit iets -- dat ook zy zich weten te voegen naar den J ze vaak terugtreden om wisser sprong te eisch der zaken.. Dat D doen,,
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
1117 17
slangen ..... . . . verteld wordt.. Hebt R b gy geen medelyden met ratel·slangen ?? M Met de onge1ukkige dieren wier eerate voorvader ter-' stond na de geboorte overleed,, omdat-i b - door de schuld van z'n verklappenden staart,, geen konyntje vangen kon?? M' M'n hart is goed.. Den D eersten JJ ezuit dien ik eindelyk eens in funktie mag te zien krygen,, zal ''n konyntje van me hebben bb ..... . . . ''t arme dier!! IIk bbedoelde nu hiermee ''t konyntje niet.. Misschien herinnert ge u nog iets uit den JJuif errant van SUE? M E ? Wat ligt dat sensatie-boek al ver achter ons,, niet waar?? -W -b Moet ge niet erkennen dat die R Rodin ''t bbeetje nooddruft waar-M De sterkste zak-op-i - de wereld te staan kwam,, weI verdiende ?? D drager zou bbezweken zyn onder den last dien dat mannetje droeg,, en al voelen we geen sympathie met z'n ' doel,, toeh zyn we verplieht hulde te bbrengen aan de onvermoeide vlyt waarmee bhy de mid-delen aanwendde die daartoe leiden moesten,, om nu niet te spreken van den eerbied dien we verschuldigd zyn aan z'n Het b ' radysjes.. H doe1 van de modernen -- heerschen !! - - is ''t zelfde.. Ik I hoop dus van-harte dat gy van de aan Rodin's R ' doe1 bbesteede verachting,, . En E ''t schaadt vol-genoeg hebt b overgehouden voor modern gebruik. b ' bbekwaamheid,, yver en strekt niet,, als uw bbewondering voor z'n radyzen eenigszins uitgeput is.. -
IIk weet dat gy ''t katholicismus 'n ' ingevleesden haat toedraagt .... kerel!! Och b O mocht ik u,, en . . . . met verzen,, uw eenig gebrek, b , beste meer brave Y1amingen,, kunnen genezen van die ziekten,, a1 Zy b V H . 't zyn dan de Holiandsehe. b ' dan dat hun verzen in den regel beter JJa,, ze zyn frisscher ! Van verzen gesproken,, erkent ge niet dat er in de poetery V van de protestanten iets .... ? . . . . eigenaardigs is ? lets duf-zoeterigs Z lets fleemerigs?? Of geur die O .... . . . . 'n ' gemaakte fermeteit?? Zekere aan de chlo01' doet denken,, waarmee men,, onder voorwendse1 ' ander luchtje ? van den stank te verdryven,, dien kompliceert met 'n GEYTEE. De D gewezen or·Dit ' waarde DE GEYTER. D 1aatste is modern,, m'D thodoxie x stinkt door de nieuwe chlo01' heen,, of liever,, men wordt misse1yk van beide. b . Wat ' katholicismus W nu m'n ' wensch aangaat,, uw afkeur van 't eenigszins te verstompeD,, deze gaat Diet zoo 66 ver,, dat ik u nit-noodig bytedragen in 't ' "oortje , van Pieter" P " ge1yk ik onlangs b S . PetersP door 'n ' duitsche dame die fransch sprak,, ''t woord St. P " zei ze.. Ik I wilde pfennig,, hoorde verta1en.. "Le de Pierre" ,L liard H maar doen in 't ' oog vaIlen,, dat het b katholicismus de minst ge-' . . . . rate1t.. vaar1yke van aIle godsdiensteD is,, omdat ze 'tmeest.... Het ouwerwetsche protestantismus waarschuwt ook nog eenigs.H
118 118
IDEEN VAN MULTATULI.. IDEEN VAN MVLTATULI
zins,, ja soms zeer luid,, en reeds menig konyntjen is daarby b weI gevaren.. Maar de modernen dragen watten om den staart.. M IIk wil trachten u dit duidelyk te maken.. Antwerpen,, en sprak over u.. Een Stel eens,, ik kwam te A S E priester,, kapelaan,, of 0.1 ware 't ' maar 'n ' gewone leek van 't ' ware geloof,, zou me zeggen:: "begut, Gaiter ies 'n beus-, dien hier de G ' greuten b ,b wicht !" D Dan merk ik terstond wien ik voor me heb. b. In I deze wei-nige woorden ligt ''n gansche b belydenis des G Geloofs,, en ik mag toe-geven in de vreugd dat ik uw booswichtery ten-volle met u deel.. b Byna denzelfden indruk zou 't B ' op U maken,, wanneer 'n ' oude styve konservatief met ap-- en dependentie van dordtsche syno-daliteit,, u verzekerde dat die MULTATULI MULTATULI een der grootste onver-laten is,, die ooit geleefd heeft.. Ik I verwacht dat ge u niet on-gaarne schUtken zoudt in ''t overnemen van de helft myner re-nommee.. Maar nu ''n moderne !! Ge M G maakt kennis,, en vindt hem ''n jo-O u pleizier te doen,, zegt-i - "met permissie"" viale,, fideele kerel!! Om by katholizeeren b ''t noemen van uw klerikaal ministerie.. Dat D van 't LANGRAND .••• ' kapitaal door LANGRAND . . bah, b , ''n ware schande!! "De D b b liberalen, , m'nheer, ' , de liberalen !" Ge G voelt u thuis.. Natuurlyk! N ! De D man heeft geen zwarten rok aan,, en niet eens 'n ' cylinder op.. Wie W z66 66 gemakkelyk deftig-hedens versmaadt,, moet deftigheid in voorraad hebben. bb . En E b ? H fideel. ". . kyk!? Ge Hy schrikt G spreekt van den Schouwburg? S ' bierhuis? b 'n niet.. Van de societeit?? Hy V H schrikt niet.. Van V ? Hy H schrikt niet.. W ge de proef verder voortzetten ? W ' oogenblik b Wilt Wilt ge u 'n ,, " aanstellen alsof dit alles u nog niet wereldsch genoeg,, niet "fideel" genoeg was?? K Kunt ge van uzelf verkrygen,, clingen aanteroeren die u vreemd zyn,, of niet heel gewoon althans,, om te onder-b zoeken hoever de "fideeliteit" vriend gaat?? , " van uw liberalen Komaan,, speel eens de E Elmire,, en zie of ''t u gelukt T Tartuffe K te betrappen? b I zeg : neen,, neen,, neen !! Ge G spreekt over achter-? Ik bbuurt.zaken, , -- gooi er ''n vloekje tusschen - de man schrikt S b niet.. Stuit het u,, beneden uw eigen peil te dalen ter·liefde der fysiologie van de modernen?? W Wacht dan 'n ' oogenblik. b . Hyzelf H zal beginnen. huichelen zal b . De D aandrang tot niet-huichelend zich baan braken,, en v66r b b 66 ge ''n wereldsch "sakkerloot" , " losliet,, b u uit de volheid van z'n heeft hy ' moderniteit gebombardeerd b b K ' minst dat ge hem met veel matroziger Kraftausdriicke. 't . Voor V b wat vooruit helpt of begaan laat,, zal-i- u straka op ''n glas punch ' ... . . . theehuis.. Zoo Z heeten die etablissementen b inviteeren in 'n in Japan.. J
IDEEN VAN VANMULTATIILI. MULTATULI. IDEEN
-------
1119 19
Ala dat nu geen fideele kerel is.... .. A 0, zeker!! 0, "Geloof,, m'nheer? Wawelary!" ? W !" ,,G ' "De B Behouders,, m'nheer ?? ''n OOuwe.pruikenboeL" b ." ,,D '
! ''n SStyve troep,, "Holland?? ''t CChina van EEuropa,, m'nheer! ,,H ' m'nheer! Geloof me,, ''t is hier voor ''n verlicht mens niet uit·' ! G tehouden.. "Godsdienst?? N Nu ja,, zedelykheid moot er zyn,, maar met ,,G die dompers houd ik me niet op."." Vraag eens bby deze gelegenheid,, of bhy niet,, leek,, z'n ' kinderen V Of bhy niet,, zelf dominae misschien,, naar de katechisatie zendt?? O van dien godsdienst leeft en er over preekt?? Neen,, vraag ditniet!! Elmire, Tartuffe niet wakker.. N E , maak vooral T Laat hem al zyn moderniteit uitkramen,, van ''t ontkennnen L del' wonderen af tot aan theehuizen toe.. V Vraag dan eindelyk naar my,, en let eens op of die man die zoo pronkte met z'n ' glooiend liberalismus, b , niet terstond met den staart bbegint te klapperen ?? De minst slechten zullen u tegen my waarschuwen:: omdat D ik alles weggooi... dit . . . leugen!! De D heele goddienery,, ja!! Maar M doe ik juist om alIes te kunnen aanhangen,, wat ik voor goed (253) en hierin b ben ik konscientieuzer dan ooit ''n geloover houd (283) die volgens zyn stelael altyd ''n achterdeurtjen openhoudt om 't God op 'n ' G ' akkoordje te gooien,, en dus geen konscientie ' met z'n M met noodig heeft.. Tartuffe's T ' woord omtrent de accommodemems ' den del -- weer 'n MOLIERE! ' fout in M I RE ! - - is niet de taal van 'n huichelaar,, maar weI degelyk 'n ' artikel dIYJ gelOOf8,, juist van de . dit in 't niet-huichelende vromen.. Doch ' voorbygaan. b D ' De D meeste modernen evenwei vergenoegen zich niet met zoo'n Z maken kerkelyken ban, H b . Ze b , met zoo'n ' theologische Herab8etsung. I ben b 'n ' my voor 'n . . . . 'n ' tweede leugen!! Ik ' slecht mens uit,, .... zeer goad mens,, en reeds bierom betel' dan menig ander,, b omdat ik,, alleredelmoedigst afstand doonde van alle bemelsche belooningen, weten m'n b ' plicbt doe alsof ik daar-b , naar m'n ' beste voor weI belooning wachtte.. b Toch neem ik dezen aI te gewonen laster niet zoozeer kwalyk T om de zaak zelf,, ala M omdat die beeren u niet -- gelyk de katho·liek die my waarscbuwde tegen U meedeelden U - - te-gelyker-tyd ... E van stiel eigenlyk ... of bemerken Het ... JOSSE . . . dat onze m'8ieur ' b ' goudsmid is.. En E waage ge daarnaar,, dan ontkennen zy 't: Or/ewe? niet.. Je J hebt b immel'S opgemerkt hoe ? Ik? I ? Volstrekt V O b , zeer liberaal." b ." I ben b Hberaal, ik bittertjes dronk en vlookte?? "Ik b b Al vind ik.. Ze te eten van A to liberaal b Z veroorloven zich 't' brood
120 1 20
IDEEN VAN IDEEN VAN MULTATULI. MVLTATUU.
'n dien ze onttroonden,, en zich te kleeden in den mantel ' God G van profeten welker waardigheid ze ontkennen.. Deze hansworsten nu,, oefenen in H Holland grooten invloed uit.. D Zeer veelleeken b beginnen zich te schamen over de oude vertel-Z linkjes,, en zoeken uitwegen om de wankelende of omgeworpen overtuiging in ''n fatsoenlyk haventje te b bergen.. Fatsoenlyk F ...• .. ditt 's kromme moderniteit is bien portee.. Men ' het woord!! Deze M D b kan er mee uitgaan zonder aangespuwd te worden.. ''t Is I immers wi! men meer?? ''n godadiewt?? Wat W D De opmerking ligt voor-de-hand dat in de gelederen van zulke - vrydenkers,, rekruten worden aangeworven voor 't ' cismoer-dyksch liberalismus, liberab , ''n onkruid waarvan gy,, Vlaamsche b V len,, u geen denkbeeld maken kunt.. Waarachtig, b W , men zou katho-liek en konservatief worden,, uit walging van die vryzinnigheid! Wat dan ook dikwyls gebeurt. W b . Pour la bbonne bouche zyn zulke modernen en Iiberalen ge-P b b woonlyk leden van 'n ' Javaannut-Maatschappy, J -M , ''n vereeniging die aan den weg timmert met meetings en speeches,, en die ik ' eenigszins kan doen kennen door u afschrift te geven van m'n antwoord op zekeren bbrief,, waarin ik -- JAVELAAB HAVELAAR! ! - - werd uitgenoodigd b bytedragen in de pogingen om den Javaan ... J ... lezen en schryven te leeren.. Ziehier: Z Aan de Haagache afdeeling der M Maatachappy:: A H ,,1'01' ,,TOTNUT NUT VAN VAN DEN DEN JAVAAN." JAVAAN ."
H Wel-Edele Heeren !/ W -E I ontving zoo even uw uitnoodiging om bbytedTagen aan 'n Ik ' "fonda rooT het onderwya onder de J Jaronen"" en bben zoo wy U ,, daarover myn verwondering te bbetuigen.. H et kon u toch,, naar ik meen te mogen veronderstellen,, bekend H b ron N N ederlandach zyn,, dat ik aan 't ' welzyn der inlandache bevolking b I Indie heb wat 'n b ten ofler gebracht b ' mens oDeren lean,, en derludve of iets meer dan de velen die met het oog op pensioens.reglement arrondi8seering ron lortuin,, de miabruiken b op J Java rustig aanzagen - tot op den dag dat het bbestryden daarvan zou -- zoo niet erger ! bb %Onder gevaar,, of zelfa8 met voordeel.. kunnen plaata hebben I Ik meen ''t dus zonderling te mogen vinden,, aangespToken te wor·den om hulp,, namens de door U vertegenwoordigde Maatachappy, M , ' innige overt1dging,, door de oogen des volka alteleiden die naar m'n van de ware oorzaken der kwaal,, het hare bbydraagt om die kwaal te bbestendigen en ongeneeslyk te maken.. W in d e r d a a d prya stelt op beschaving, b , tracht hanT niet Wie
IDEEN VAN DIULTATULI. MULTATULI. IDEEN VAN
121 1.21
bespottelyk te maken door het uitreiken van geiUustreerde school-b aan de slachtotfers van stelsel-boeken, b , printjes en hand-atlassen matige knerelary,, mishandeling en moord.. Met b , vryar-M nog eenige andere elementen -- valsch liberalisme, beids·schwindel, , kleinstiidterei,, geloof,, geldzucht,, europeesche baarsb b heid,, e.. d..- is de M a a t s c hap p y tot Nut van enz.. N onbewust een der werktuigen in de hand van het booze, b b , en als zoo-dunig 'n ' domme wreede satyre op de Havelaarszaak, H , waarin de kanker die I Indie opvreet,, met den vinger is aangewezen.. Onbewust? O b ? Ik I wil 't ' gelooven!! Maar n i e t geloof ik dut deze onhtnde al8 ver8chooning gelden M mag,, sedert ik ieder die lezen kan in de gelegenheid 8telde minder onnoozel te wezen.. Zeer gaarne wil ik naar m'n ve:rmogen iets bbydragen,, Z ' zeer beperkt b zoodra er gelden worden verzameld voor 'n ' fond8 om lezen te leeren aan 't Volk.. ' Netlerlandsche N Y H Het doet my intu88chen zeer leed, T , te moeten ontwaren dat achten8'waardige per80nen,, al8 waarvoor ik de onderteekenaar88 der my geworden circulaire meen te moeten houden,, zich hebben bb laten ver·-b D ' bezwaard b lokken ten-behoeve van Droog8toppel's gemoed de rol van Tetzel te 8pelen.. T Met de meeste onder8cheiding hebb ik de eer te zyn,, enz.. M ' H O b 1869. 's Hage 5 October O Op dit schryven ontving ik gedurende zeer langen tyd volstrekt geen antwoord en ten laatste .... . . . . ''n zonderling antwoord.. Maanden M nil. m'n namelyk,, werd op-eenmaal een der onderteeke·' brief b naars van de aan my gezonden circulaire -- in z'n ' hoedanigheid van stenograaf was de man na·familie van politiekery - b bevorderd tot liberaal voorlichter in indische zaken te B Batavia.. Hy b H was hiertoe zeer geschikt,, niet omdat-i - van deze zaken iets wist -dit is volkomen onnoodig -- maar omdat hy b zinsneden maken bb kon,, ''n hebbelykheid die,, gelyk we dagelyks zien,, alIe andere hoe-danigheden overbodig maakt.. De b D uitgever die hem in dienst nam,, schynt bberekend te hebben dat er op de lektuurmarkt wat liberabb b lismus te plaatsen was,, en de courant zou dus liberaal zyn.. Onze b O H stenograaf had in den Haag gehoord dat er liberalismus lag in ''t b D vind ik ook.. Maar vry arbeiden der JJ avanen.. Dit de L Liberalen b M b vatten de zaak eenigszins anders op.. Hun vryzinnigheid schryft H voor,, den onnoozelen inlander overteleveren aan ''t schuim van E zie,, ook hiermee zou ik libe· aventuriers uit alie werelddeelen.. En b D J raal,, des-noods genoegen nemen.. De Javanen moeten dan maar M . . . . die maatregel sluit in zich : de omver·slimmer worden.. Maar.... werping van 't Gezag,, dat thans - nu-en-dan-ten-minste - eens ' G - -
1122 22
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
H dit zy,, ik bben tegen bby uitzondering recht zou kunnen doen.. Hoe het stelsel der L Liberalen, Vryen.Arbeid noe-b , dat zy ''t stelsel van V -A b men.. H Hierover schreef ik reeds in 1862, en onlangs weer,,''n bbrochure.. Let weI dat m'n mee·L b ' in die bbeide bbrochures geopenbaarde is met m'n ning over den V Vryen A Arbeid, b , geheel in.stryd ' bbelang stemming.. zoowel als met m'n ' overigens anti·gouvernementeele De R Regeering van N Nederland,, dozynen malen veranderd van zoo·D in ''t mis·genaamd·politieke kleur,, is zich altyd gelyk gebleven b kennen en tegenwerken van m'n ' pogingen om iets goeds te doen.. -b bboden my de IIk sla nu de oorzaak hiervan over.. IIn·den-beginne Liberalen hun ondersteuing aan,, die ik weigeren moest omdat L b de voorwaarden tegen m'n ' gemoed streden.. IIn plaats daarvan - par-schaarde ik my,, in de hoofdkwestie die de partyen verdeelt - aan den tyen waarmee ik overigens niets wil te maken hebben bb kant van dezelfde R Regeering die ik overige'M,, nu zoowel als toen,, Elke dag bblyf aanklagen van infamie.. Neen, N , nu meer dan toen!! E verloopt,, maakt de die er na 't H ' verschynen van den Havelaar laat in bbuitenlandsche bbladen vertellen misdaad grooter.. Men M dat er na den H Havelaar zooveel verbeterd is.. Leugen! De zaken b L ! D zyn hoe langer hoe erger geworden,,''t geen met ''n weinig mensen-kunde is afteleiden uit de wyze waarop men my,, die dan tock tot deze bbeweerde verbeteringen zou hebben aanleiding gegeven,, b be·b bb worden zonder my.. handeld heeft.. Er E kan in IIndie niets verbeterd b betuiging eigenwaan ligt - of erger nog !!- Meen niet dat er in deze b M jacht op voordeel,, en dus eigenbelang. b . Ik I wil u dit ophelderen.. Wat eerzucht of eigenbelang aangaat,, verklaar ik bby dezen W b N R . elk dat ik - even als in 1859 Regeering. 1859 *) -- de Nederlandsche aanbod om my,, wat m'n ' persoonlyke grieven aangaat,, tevreden b te stellen,, in ''t gezicht zal werpen.. Dit D is de taal niet van iemand die zoo'n ' aanbod b uitlokt,, niet waar ? En me zoo laag als ge wilt -E .... . . . . eigenwaan,, hoogmoed ?? Stel S b , of als modernen en liberalen willen -- noem me dom,, onbekwaam, b 1858. Dit D is *) Noot N "an 1867. 1867 . Ten-onrechte T b staat hier b in de vorige uitgaaf:: 1858. b my de Regeering R ' "eervolle, , , lu1cra·'n 'n ' drukfout.. In I 't, ' najaar van 1&')9 18.59 bood tieve en winstgevende betrekking b in de West" W ' aan.. Zoo Z waren laterlyk de ter-. Dit D geschiedde ten boodschap. men van de my namens den minister gebrachte b b b van den heer J. J .VAN VAN LENNEP, LENN P, die aIzoo tevens huize en in tegenwoordigheid die heer getuige was van m'n ' weigenng.. Hoewel H b overleden is,, durf ik me,, nog b .M'n M' afwyzend altyd in zekeren zin d.. i.. middellyk,, op zyn getugenis beroepen. b , antwoord namelyk,, ging vergezeld van eenige karakteristieke byzonderheden, en ik houd me overtuigd dat de Bcene -- 'n ' scene was het, b , daar ik zeer driftig b Z is medegedeeld.. Ze werd -- door den heer v.. L. b L. aan menden en betrekkingen b I beroep b my op ieder die omstreeks was te hevig orn er niet D over I.e spreken..Ik dien tyd op eenigszins vertrollwelyken voet met den heer b VAK VAN LENKEI' LENNEP om-ging..
IDEEN VAN MULTATULI MULTATULI..
123 123
b b , onfataoenlyk in een hollandsch woord,, dan slecht,, onbruikbaar, nog zou elke verbetering in de indische toestanden moeten wor-b dat men my gelyk gaf in de door den voorafgegaan door 'n ' blyk b daden gestaafde meening:: dat "die/stal,, roof en moord geen Regeerings-systeem wezen mogen."." Geen ambtenaar in Indie durft R G b I na myn ervaring,, z'n en martelaars zyn te ' plicht doen.. HeIden H zeldzaam om op uitzonderingen te kunnen rekenen.. De D NederN van schelmen,, zoolang ze landsche Regeering is 'n ' Regeering R R niet door daden toont met het verledene gebroken te hebben. b bb . R Ge ziet het, ik vlei de Regeering niet. Toch wist de zooeven on·G , . T b uit m'n sterfelyk gemaakte liberale voorlichter·stenograaf ' bestry. b ding van den Vryen.Arbeid V -A b te ontdekken : "dat ik my verkocht had B ." aan 't' Belwud." M'n ' uitvloeisel is van wrevel M' gissing dat deze ontdekking 'n over den b brief dien ik u meedeelde,, vindt eenigen steun in de opmerking hoe andere penvoerders van die soort andere stukken van m'n ge niet afdoen.. Ik I sprak zoo·even ' nummer 454, Zoudt Z meenen,, dat er onder de leden van de moderne sekte iemand moest b gevonden worden,, die my antwoordde,, wederlegde,, bestreed? Nieta van dit alles.. Ze M Z schelden my uit,, voila tout ! Nu en modernen met N erken ik,, ook van myn zy de liheralen b zeer vriendelyk te behandelen. b . Maar M ..... . . . ik zeg er by: b : waarom?? De lezer moge bbeoordeelen of de forsche woorden waarmee ik D die lieden aanspreek,, te wyten zyn aan myn wansmaak,, onbe· b schaafdheid en oneerlykheid,, of aan hun eigenschappen van der-. gelyke soort,, die geen andere dan zeer onaangename kwalifika·tien toelaten ?? Een sekte tastte my in E lid van deze zeer liberaal-moderne b zoo'n aan.. Dit ' Javaannut·vergadering J D moest weI om de vraag te voorkomen:: "als ge dan ieta doen wilt voor den Javaan, , J , waarom trekt ge geen party voor HAVELAAR, die voorgesteld heeft hem niet te laten vermoorden ?? D Dit nu willen ze niet,, omdat het 'n ' b Z b schuldbekentenis wezen zou.. Zelfbehoud dwingt alzoo tot zwart·. W ze dan ook doen.. Precies P b als liberalen en lettermannen.. maken.. Wat Onze modeme verhandelaar verkondigde aan "de schare" O " , 'n die HAVELAAR bbeneden alles was.". ' dominees woord - "dat ." . b , omdat ik niet Goed. G . Of O liever,, niet goed,, maar ik ga ''t voorby, gaarne hoog zou staan in de sohatting van zulke mannen,, en teovens omdat niet juiat hierin het punt ligt,, waarop ik nu wilde in welke omstandigheden en neerkomen.. IIk herinnerde u zoo·even 8 waarom ik m'n ' ontalag nam,, en wilde u verhalen hoe zoo'n ' mo·T inleiding der ver·deme dominee die handeling kwalificeert.. Ter hy zekering dan aangaande m'n ' bbyzonder laag standpunt,, zeide b
124 124
IDEEN VAN VAN MIILTATULI MULTATULI.. IDEEN
8 te zyn geraakt." ." ,,"na Op een onaangename wyze uit den dienst Denknunietdat ik heel bboos op dien man bben.. *) IIntegendeel.. D Met bhet oog op gebrek aan talent dat schelmen kenmerkt,, moet ik M b erkennen dat z'n ' parafraze heel aardig gevonden is.. IIk die geen schelm bben en dus weI talent heb, b, zou me waarachtig eenigs-Vayana: zins moeten inspannen om geestiger te zyn.. V "Nadat CCURTIUS ,,N RT S op ''n onaangename wyze in ''n gat was gevallen,, kwam er ''n moderne JJavaannuiter die hem bbespoog,, enz.. Ge bbegrypt dat m'n is om ze wegtewerpen b G ' bboosheid te kostbaar aan zoo'n ' man.. Maar, M , wat te zeggen van de "schare" , " die na den bb Havelaar zoo "mooi" gevonden,, nooit weersproken H " te hebben zoo'n uitwerpt ? ' wezen geduldig aanhoort en hem niet ter-deure IIs ''t niet om vies te worden van scharen ?? Dit b ben ik dan ook.. Ge het kunnen bbemerken in m'n b b ' stuk D G hebt over "Publieke Voordrachten"" als ''t u niet vroeger mocht ge-,P b V Minnebrieven. Het is me im-b . H bbleken zyn uit de inleiding van de M mers bekend dat ik,, in ''t publiek sprekende,, gevaar loop iemand b b onder m'n ' gehoor te hebben bb die zoo'n ' modernen schandvlekker , " heeft zwygend,, en misschien weI met fatsoenlyk "genoegen" aangehoord ?? H Hartelyk dank !!
Publiek, Z66 is m'n ' P b ,
DE DE GEYTER GEYTER !
wat behoef ik dit Ute Haag moeite Maar M b U verhalen,, U U die in den H hadt onder de leden van 't ' letterkundig kongres iemand te vinden die erkennen durfde dat·i Herinnert ge u,, - wist waar ik woonde!! H hoe 'n - kan ik 't ' helpen,, dat de man geen opgang ' "litterator"" maakt ?? Laat hem trachten wat ziel te krygen,, dan zal ''t misschien L lukken -- herinnert ge u hoe de verschipbreukte geen effekt-b maker,, op de vraag naar m'n ' adres,, u antwoordde:: dat weet ik ... niet -- b hy loog!! - - (Ie moet dit vragen aan . ..• En ' dame?? E daarop de naam van 'n Van 'n dame die dit is waar,, helaas!! die ook schreef of V ' schryft,, en weI met wat ziel,, maar toch niet opgangerig of "mooi"' ' laster.. genoeg,, om de boosaardigheid waard te zyn van zoo'n b ' dan Want lasterlyk was de insinuatie!! En blyft ze,, al zy 't 8 E dit b W dat noch die dame noch ik ons heel zwaar gewond voelden door . Dit D immers kon die brave b de venynige bedoeling. letterkundige b niet weten.. Hy, ' burgerlyk b opvattinkje,, moest meenen H , in z'n al 'n bb afgeschoten,, en ik ben b zoo ' zeer vergiftigden pyl te hebben
""fa
*) 1876. D lezer gelieve zich te herinneren hoe ik reeds op *) NoDI N 1876. De . biz. wa.a.r-111? meedeelde dat ik my omtrent het b domineeschap van.dezen b . Ill? ' zeer yverig voorvechter van 't ' modemis-heidsvriend vergist heb. 'n b. Maar M mus was-i- wil, b eigenlyk de zaak neer.. 6 , en daarop komt bier
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
125 1 25
vry den wi! voor de daad te nemen.. Slechts zeer weinig vrouwen S zyn voor zulke aanvallen ongevoelig,, en wat my bbetreft .... . . ,. och,, 't ' getal meisjes die me verleid hebben bb is te groot dan dat ik zoo dit kon onze nauw zou letten op eene meer of minder.. Maar M moderne liberaal weer niet weten,, hy b b die -- dat kondt gy hem toch met b het lie-aanzien denk ik!! - - gewoon was zich te behelpen b II, biz. derlyke regime van den ryksdaalder!! (Bundel (B b . 8.) 8 .) Door D 'nallervreemdste samenloop van omstandigheden echter,, was ' juist de door hem genoemde dame,, een van de zeer weinige NeN derlandsche maagden,, die ik niet vergunde misbruik te maken b Mocht te eeniger tyd,, de vrouw,, de zuster,, van m'n ' onschuld.. M de nicht,, de dochter van dien "letterkundige"" me komen smeeken om de eer van wat oneer .... van myn . . . . dan zal ik ze,, om-den-wille eer,, verwyzen naar m'n ' schoenpoetser,, die dan zelf bbeslissen maJ of-i- lust heeft zich te kompromitteeren.. Ik I vraag u,, DE GEYTER Oof zulke kwajongensstreken,, andera moeten beantwoord worden,, dan met zulk sarkasme ? b En E dit alweer niet om den stumperd die,, ten einde raad van aan talent,, dit meende te kunnen aanvullen wrevel over gebrek b met wat Tlaster.. Neen, N , om hem niet,, maar:: zoo i8 m'n ' Publiek, P b , D vraag of ik morgen b bb zal,, hangt af DE GEYTER! brood hebben GEYTER ! De van de mooivindery van zulk gepeupel ! Gelyk ik in m'n aan de .Javaannutters zeide,, offerde ik aUes G ' brief b J wat 'n ' mens offeren kan,, loopbaan, b , geld,, eer,, huiselyk geluk .... Was myn schuld niet,, dat ik te L Lebak . . . . ik bhad niet meer!! 't ' W b in 't ' leven bbleef.. M'n M' voorganger was vermoord.. Ik I wist dit,, toen b K ik ''t helpen aan ''n gelyk lot.. Kon ik my en de mynen blootstelde dat ik niet bezweek onder de gevolgen van deze zoo moeielyke b plichtsvervulling,, en dat aIzoo myn leven nog niet kan genoemd dit ailes zoo worden onder de gebrachte offers?? Is b I 't ' billyk b 66 te beb Nederlandsche V Volk ondervind ?? antwoorden,, als ik van 't ' N Na zwierf ik,, wachtende op recht,, N m'n ' vertrek uit Lebak L b jaren lang als ''n misdadiger rond,, dervend,, hongerend,, zonder dak SomB,, maar altyd onzeker of ik den volgenden dag 'n ' dak over hebben zou.. Gedurende dien tyd -- ikzelf ben bb G b verbaasd b b D mogen m'n de mogelykheid - arbeidde ik.. Dit ' werken getuigen.. Ik bracht weI niet zooveel voort ala wa.arschynlyk in andere I b ' geval zou geweest zyn,, maar toch : ik werkte I omstandigheden 't Ik I trachtte nuttig te zyn waar ik kon,, zooveel ik kon.. b Let nu eens op de wyze waarop m'n wordt opgenomen.. L ' arbeid I weet er niets van"" zegt ge ! Juist! J ! Het H modern liberalismus b "Ik dra.agt weI zorg dat ge hiervan niets to weten komt.. Om O eens een G hebt b m'n ' IIIn III' bundel b IDEEN gelezen.. I ding te noomen.. Ge IDEO In geen
126 1 26
IDEEN VAN VAN MULTATULIL MULTATULI. IDEEN
enkel H Hollandsch tydschrilt,, in geen enkele H HoUandsche C Courant is dat bboek bbesproken.. Acht gy uw Jezuiten in staat tot zoo'n ' .... .... A J
Jezuitisme ?? J Wilt ge eens vernemen welken weerslag ik te hooren kreeg op W m'n Het werd S ?H ' -- nog al pikant !! - - werkjen over Specialiteiten? ala paccotille in een greep vermeld met andere pas verschenen daaruit werkjes,, onder de opmerking:: dat de leden del' Kamer K weI iets konden leeren - ei,, waarlyk?? -- en:: dat daarin 'n ' Jonker F Frits!! ,,"koddige"" historie voorkwam over zekeren J M'n M Millioenen-Studien zag ik tot m'n aan·M' -S ' groote verbazing b . Z gekondigd in de N. Ze waren "geestig, N. Rotterd. R . Courant. C , , onder-houdend"" en:: "de schryver kan dol doorslaan." had ik ." Waaraan W de neerbuigende goedheid te danken,, dat men weI wilde erken-b bb ?? Aan A de noodzakelykheid nen iets van my gelezen te hebben de lezer 'n om den Volke meetedeelen:: "dat , ' paar noten,, waarin V ik het nut van legers en den aanlegvan spoorwegen op Java J bbehandel iets meer te gerust kon overslaan." ." Ik I geloof van een·en·ander - b weten,, dan ''t onbekend schryvertje dat zulke recensien aan de N. N. Rotterdammer R levert,, en zal me weI wachten met hem in polemiek te treden,, vooral daar ik over 't ' "nut van legers"" niet eens ge-sproken heb. b. Dit D toch is ''n heel andere zaak dan m'n ' klacht over de lafhartigheid van den militairen stand,, het uitvloeisel van op-merkingen die,, geheel-en·al - - myn eigendom,, nog nooit werden te-berde gebracht, b , en niets te maken hebben bb met het versleten -b gewawel van Vredebonden over de "afschaffing van staande V b , & met lezen legers." ." De D man moet dus,, ala gewoonlyk,, beginnen b te leeren,, en ik acht me niet geroepen hem daarin les te geven..Maar M dit aIles is de vraag niet.. Voor my met!! IIk haalde dit prachtstuk V van krantenwysheid slechts aan,, om te doen in ''t oog vallen op b modern en welke voorwaarde aileen,, men afwykt van ''t beoogd liberaal doodzwygen.. Ge b G zult toch erkennen dat m'n ' werken ''n serieuze b behandeling verdienden,, niet waar ?? Welnu, W , ze durven niet ! Maar dien ik aan-M .... . . . . elke indruk zoekt 'n ' uiting.. De D liberaal b - nooit is 'n tastte in z'n ' afgod THORBECKE ' fetiche klakkeloozer op 'n ' voetstuk geraakt!! -- wacht zich weI my te wederleggen,, komt,, om u te maar .... . . . . trekt u by b de jas ala ge in den Haag H verzekeren dat ik 'n ben.. Dit ' onverlaat b D nu is weI waar,, doch 't ' bewyst niet dat z'n b ' THORBECKE hooger ra.ng heeft dan prins del' N komt voor de modernen op,, doch .... ordinairheid.. Niemand . . . . in C b , mynheer,, heel liberaal! b ! -de A Arnhemsche Courant - liberaal, ' tyd doorbreng b ,b met "bittertjes drin-wordt verzekerd dat ik m'n ken". " . Ook O dit is weI weer de waarheid -- helaas,, hoe kan ik 't '
IDEEN VAN MULTATULI.
127 1.27
ontkennen tegenover u,, die me zoo vaak beschonken zaagt!! -b . . . . m'n maar .... ' aanhoudende staat van dronkenschap heldert het b verband niet op,, tusschen niet gebeurde wonderen,, en 't b b ' uit-b buiten van die gekheden,, alsof ze weI geschied waren. x . Er E is weI ' bewyzen b tegen 't van 'n niemand die m'n ' bestaan b ' God G tracht te . . . . ze wreken hun God ontzenuwen,, maar .... G -- zegge:: de broodb onmogeIyk te maken t! winning!!- - door my 't ' leven in Holland H Niemand waagt het N b iets te weerspreken van wat ik in den HaveH laar of in later,, daarmee in verband staande,, werkenaanvoerde., b maar .... .... Kom laat ons eindigen met de juweelige beschuldiging van K b den modernen Javaannutverhandelaar: J : "Die ,,D RAVELAAR HAVELAAR is op onaangename wyze uit den dienBt 8 geraakt." ." De waarheid is het ! D B DE GEYTER, zyn uw Jezuiten Beste DE van dat kaliber J b ?? Komaan. K , laat u roeren door hun onschuid en omhels er een!! Loon eisch ik niet.. Althans niet om mynentwil.. Hoogstens zou L A H ik daarop aandringen,, als bIyk van verbetering der algemeene b b ben -- en deze verklaring werp ik orthodoxen moraliteit.. Ik I b x en b b behouders zoowel als modernen en liberalen in 't ' gezicht -- een 't der zeer weinigen,, die bewezen b ' goede lief te hebben, bb , ook waar ''t gestraft wordt.. Dat D ze 't ' my nadoen!! Neen, N , ik klaag niet over de miskenning van m'n ' verdiensten,, dan voor·zoo-ver deze miskenning ten-nadeele strekt van henzelf b . Het H doet me leed dat de wereld zoo wien ik die diensten bewees. klaag ik niet!! slecht is,, maar om-mynentwil IIk klaag aan !! D b Dit bIyft myn plicht,, omdat het smoren van m'n ' grieven te veel schurkery zou schynen te wettigen voor de toekomst.. Toch sla ik veel over en 't T ' voornaamste !! D De korte zin van deze lange rede,, myn ronde eerlyke DE DE GEYTER, GEYTER. is ute vragen of ''t weI zoo erg te verwonderen is als ik bitter b bben!? W H Wees met uw lieve vrouw - nu is zy in Holland gekompro.Z namens my een vriendelyk mitteerd!! - - harteIyk gegroet,, Zeg , " uitspreekt als 8effem8 . •.. , aan de woordjen aan al wat "straks" V Vlaamsche vrienden ! D Deel hun mede dat het my,, in den gewonen I bben.... . . . . schrik niet,, ik ben zin des woords,, zeer goad gaat.. Ik b schryver tegenwoordig -- hu,, precies ala ''t liederlyk ventje dat m'n ' adres niet durfde weten !! - - maar ik schik me,, met weerzin zeker in de kameraadschap,, doch overigens redeIyk weI in ''t schryI heb b tegenwoordig,, wat ik niet had sedert m'n ven zelf.. Ik ' vertrek
128 IDEEN VAN MULTATULI. 1 28 van L Lebak, b , met de hoop er te kunnen b , ''n kamer waar ik arbeid, blpen:: ''n koning te ryk!! ''t Zal benieuwen of de H Hollanders Z me b b weer middel vinden om me uit dezen schuilhoek te verjagen.. Van - van de onheelbare, b , bedoel b V de wonden die me geslagen zyn - spreek ik niet.. Dit ik nu D zou aan te velen ''n schandelyk genoegen doen.. Bovendien, Publiek niet grof genoeg.. B , zulke zaken zyn voor P b meedeelen,, zoodra ik te Antwerpen IIk zal u daarvan een.en·ander - A het Iiberaal, kom.. Dan zult ge kunnen bbeoordeelen,, wat b b D , modern en orthodoxx goddienend Nederland me gedaan heeft,, en ik hoop N ute bbewegen tot de erkentenis dat m'n ' bbitterheid zeer gematigd is.. Vaarwel!! V 943. zoo'n V ' lust in cyfers had!! ''t IIs 943 . En E ik,, die na Vor8ten8chool wei hard voor me,, dat ik nu nog eerst moet verhalen waarom ze zoo terstond volgen op dat drama.. Juister dus:: niet terstond.. J IIk had alzoo m'n ' ontslag gevraagd,, om dien gouverneur·gene· te stellen,, iets meer van de zaken te weten te komen raal in-staat dan hem b bekend kon zyn uit -- leugenachtige!! - - officieele bbe·richten.. Doch zie,, de man dien N Nederland aan 't ' hoofd stelde van D INSULINDE, had b het ,,"te druk"" met huishoudelyke zaken,, om my INSIILINDE, te hooren.. Dit D was erger dan dom.. Dit D was sleeht ! De is dus D natie heeft hem tegen my gelyk gegeven.. De D Natie N AN TWIST, TWIST, en ik heb even slecht ala die vVAN b ongelyk in de meening E -K dat men dien man moest verwyderen uit de Eerste-Kamer waar·i I Z . Z66'n Z66' V bb nog altyd meespreekt over Indische Zaken. Volk moet z66 N DUYMAER VAN VAN TWIST TWIST vertegenwoordigd worden.. Nederlanders die DUYMAEE kiezen ter behartiging van ned.erlandache belangen, b b , zyn volkomen konsekwent.. b verliet.. Toen T dit alles kon ik niet overzien toen ik L Lebak Maar M b en zeer vele jaren daarna ging ik gebukt onder de goedige meening dat er dan toeh eens eindelyk reeht zou gedaan worden.. Ik I hoopte L van dag tot dag,, van maand tot maand,, van jaar tot jaar.. Ook zonder nn te 8spreken van de reehtsweigering zelf,, heeft O b my ook hierin niet braaf behandeld, Nederland N b , dat het b me zoo-b ' verschynen met valache hoop.. Wanneer men na 't lang bedroog W van den Havelaar. H , ronduit gezegd had:: wy trekken party voor schelmen en schelmery .... . . . . zie,, dan had ik immers terstond ''n winkel kunnen opzetten,, of 'n beoefenen, boeken ' ambacht b b , of b maken?? H Het ontbreekt me nog aan b bekwaamheid,, noch aan b - yver.. Werken was altyd m'n heden op twee.en.vyfW ' lust.. Nog N b zeer weinige weken tigjarigen ouderdom,, neem ik aan me binnen
129 129 b , betrekkingen, b bekwaam te maken voor zeer veel ambten, be-b , b dryven of ambaohten, b , jazelfs daarin uittemunten.. Het H getal werkkringen waarvoor ik ongesohikt b ben is niet zeer groot.. Ik I zau niet kunnen zyn:: nederlandsch minister of konstitutioneel koning,, Niet, N , direoteur,, kommissaris of agent van politie.. Niet N boofdredacteur of 2e, 2 , 33e,, 5Sa ..•• . . . . 7e ' courant.. 7 redacteur van 'n Niet,, lid van 'n . Niet, N , advokaat.. Zoo Z is er nog een·enN ' rechtbank. b • uitzonderingen.. Ret ander meer,, maar ''t blyven b H spreekt overigens vanzelf dat ik voor zulke OOdryven ongeschikt b ben,, die zekere b fysisohe eigenschappen vorderen,, welke ik nooit b bezatofverloren heb. of letterzetter kan ik niet zyn,, omdat m'n b. Graveur G ' oogen zwak worden.. Ais A matroos of leidekker kan ik geen dienst dOtln om de duizeling die my bevangt by b b 't ' staren in de diepte,, enz.. Maar tegnover dit alles staat dat ik me verdienstelyk zou kun-M nen maken in 't OOlasting-, -, post-, -, munt-, -, en bankwezen, b ' b , zaken die thans met of zonder b behulp van den hedendaagschen citeer·zondebok STUART MILL 'n b ' engelschen trompetter!! - - aller-jammerlykst worden b behandeld.. MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
944. Men bedoelde soort van engelsche trom·944. M zie over de hier b petters,, m'n Duizend.en-eenige Hoofdstukken over S Speciaiiteiten.. ' D - H - in onze el·Het is niet onaardig optemerken hoe men overalH lendige Tweede-Kamer niet het minst !! - - onkunde,, ordinairheid T -K en volslagen gebrek aan ruimte van blik bedekken met b b tracht te b citaten.. Toen Sganarelle, MOLIERE'sIMidecin malgre lui voor T S , in M LILRE' IM dokter spelen mOtlst,, en naar 'n ' gelegenheid zocht om den vader van z'n bewys te geven van z'n hy ' patiente b ' bekwaamheid, b , begon b b aldus: - A Aristote - zyn STUART STUART MILL waarschynlyk!! - - prescrit ..... 8 . . . qu'on lIe-couvre. ' 8 .
-- Ei dit werkelyk gezegd,, hervat de E kom ..... . . . heeft Aristoteles A ander,, verbaasd over zooveel geleerdheid.. En b E in welk hoofdstuk !? Sganarelle.. - Dans son chapttre des chapeaux, D x, antwoordt S Men evenwel dat de7,tl paljas door stokslagen tot z'n M bedenke b ' Kamer·voorlichterschap gedrongen was..Wanneer werd er ooit'n W ' K ' onheusche manier aan 't ' bbedokteren des Yolks V gezet ? lid op zoo'n Immers nooit.. Hun STUART MILL MILL staa.t I H idioot gescherm met dien STUART M LIbRE . D beneden de hansworstery in de farce van MOLI:iilRE. De heeren b onder elkander houden zich alsof ze 't ' heel mooi vinden., en kaat•.sen de citaten met handen vol heen·en.weer. - . Of'tVolkzichhier. O ' V b b door laat bedriegen, weI.. Maar ik niet,, , is my onOOkend. . Misschien M M wa.a.rva.n akte. A . hebOOn niet b byzonder geprofiteerd van den De Kamerleden D K bb IDHEN IV. 9 IDBBN 11'.
130 130
IDEEN VAN VANMIILTATULI MULTATULI.. IDEEN
hun door den SSpectator gegeven wenk dat er uit m'n ' SSp~iali teiten voor hen weI iets te leeren viel.. 945.. Na dan,, zou ik kunnen optreden b 945 N zoor korte voorbereiding ala onderwyzer in ''n groot deel der vakken die aan hoogere en la-gere scholen gedoceerd worden.. IIk bbedoel hiermee geenszins,, nit in die va.kken bbekwaam te zyn.. Van V de meeste studieonderwerpen echter weet ik genoeg om ''t niet weten der leerlingen te bbegrypen., b . ''n bbegrip dat zoor dikwyla den leeraar van bberoep ontbreekt. ' bbetrekkelyke tegen-De zoodanige heeft evenmin bbesef van z'n D woordige onbekwaamheid, , ala herinnering van z'n ' volalagen on-b kunde toen hyzelf op de leerbank zat.. Deze herinnering en dat b D besef zyn in my zeer levendig.. En - in-verband na-E juist hierom b b tuurlyk met andere hoodanigheden,, waaronder geduld en primiti-'Viteit van oP'VuUing., iets ala : ..ongeschooldheid" , " ''n groote rol spe-€ lend - geloof ik als hoog-- of laagleeraar in G Geschiedenis,,Wiskunde. W , Staatsekonomie en L Letteren,, beter te kunnen voldoen dan .... b .... S sommigen.. Ik I schaam my eenigszins over de nederigheid van deze betuiging. belast door " werden met hun tak b b . Die D "sommigen" , dezelfde N Nederlandsche Natie, DUYMAER VAN VAN TWIST TWIST gebruiN , die DVYMAER b , en ala lid van haar verte-ken kon als landvoogd van Insulinde. I ' b genwoordiging.. Met bestuur M het oog op de resultaten van z'n daargillder., en lettende op 't ' gemiddeld gehalte der vruchten die 't ' akademisch onderwys afwerpt,, zou ik misschien aan billyken hoog-b mood verschuldigd zyn,, m'n ' verzekering vierkant omtekeeren,, en my onbekwaam te verklaren voor nederlandsch professer.. b b geroepen Z66 Z66 misschien dachten hierover de tot beoordeeling beoordeelaars, , toen ik -- op uitnoodiging van eenige jongelieden b b ale leeraar in 't der D Delft,'lche school -- m'n ' diensten aanbood ' L - Volkenkunde, , en nog 'n ' Mahomedaansch Recht, Land-en R , Indische I V M b . pallor vakken.. Er E werd 'n ' ander benoemd. uitdrukke1yk echter was zoodanig de meening van zekeren Zoor Z tot Minister bevordenden Sekretaris-Generaal -G van Kolonien. K . Op O M b S aanraden en verzoek van den aftredenden minister,, vroeg ik den S -G , als z'n ' opvolger nieuwbenoemden of-i- my ala Sekretaris-Generaal, b E bestond b ' reden van huishoudelyk-'n alzoo,, gebruiken kon ? Er b departementalen aard,, om hieraan geen gevolg te geven,, ''n reden die me zoo billyk voorkwam dat ik my onmiddellyk terugtrok., b D Een zelf., b , namelyk,, by b het Departement E verdienstelyk ambtenaar, ' had aanspraak op bevordering, b , na sedert lange jaren telkens in z'n " kandidaten nit loopbaan te zyn belemmerd door ..ingeschoven" b b , b Indie. ik van anderen weet hoe hard dit valt -- ik bekommerI .Daar D 6 , daar ik gewoon was m'n ' rang de my in dezen zin nooit om carriere, zelf te maken,, en dien niet liet afhangen van benoemingen -- ver-b
IDEEN VAN XULTATULI. MULTA'l.'ULI.
131 131
heugde ik my in deze zaak iets te bemerken dat naar recht geleek.. b De nieuwbenoemde minister,, misschien in de meening dat ik troost D b - nu ja,, m'n b , maar dit kon die noodig had ' gezin leed gebrek, niet helpen - maakte met weI·zoo lang gepasseerde ambtenaar b willende b bedoeling de opmerking dat ik my deze teleurstelling niet te zeer moest aantrekken.. "Geloof me,, zeide hy,, de funktie ,G van Sekretaris-Generaal zou u niet passen .... -G . . .. S J e ne dis pas non!! Maar m'n M ' ..... . . . vrouw en kinderen hongerden !! De by zyn D aftredende minister had my aangeraden en verzocht me b opvOlger aantemelden.. Hy Regeering H zag hierin 'n ' kans voor de R om zonder 801 te moeielyken stryd tegen valsche schaamte,, my zekere genoegdoening te verschaflen.. "Het ,H is uw plicht,, zeide hy,, haar deze gelegenheid niet aftesnyden." ." IIk deed dus m'n ' plicht.. Maar: M . . . . de betrekking van Sekretaris-Generaal zou u niet passen b S -G zoo sprak de aftredende titularis die minister werd !! want de werle-.b b kri'TIIJ,, hoe bedryvig ook en inspanning vorderend,, bestaat uit 'n ' aaneenschalee1i'TIIJ van nietigheden." ." Byze1f had die b betrekking eenige jaren - en ik geloof met H lof -- vervuld.. H By werd uit die betrelelci'TIIJ door de N Natie geroepen b tot de waardigheid van minister.. Hy H oordeelde dat de door hem pas verlaten werkkring te nietig voor me was .... .... En b hy bedroog zich..WeI E b W is 't ' de waarheid dat ik in ons land geen minister zou kunnen zyn,, omdat het nederlandsch belang niet b in overeenstemming kan gebracht worden met eergevoel.. b Ook acht ik my te goed om te kibbelen met den eersten den O bb , slechtsten die door 'n ' kiesdistrict wordt aangesteld tot "geacht lid". ala Sekretaris-Generaal, ". Maar M S -G , zonder andere verantwoor-delykheid dan stipt arbeiden, b , zou ik zeer goed voldoen.. In I dezen b van zoo-even, , die ver-2in alzoo had de modeme spreekbeurtman b "beneden aIles"" stond,, volkomen gelyk,, al bedoelde zekerde dat ik ,,b de man 't ' heel modemiter eenigszins anders.. IIk geloof niet te hoog te staan voor wat ook,, en zou m'n ' roem zoeken in reine stra-ten,, zoodra de omstandigheden me noopten den bezem ter-hand b W te nemen.. Waarschynlyk echter zou ik in dat geval "op onaan-gename wyze"" den straatdienst moeten verlaten,, omdat er zoo-voddenrapers zyn,, die by veel moderne en liberale b b reine straten slechte rekening maken.. Hoe van ''n minister,, die H dit zy,, na de aangevoerde betuiging b blyk gaf my te hoog te stellen om hem optevojgen in 't b ' pas door b , zoeke men geen misplaatsten hoogmoed hemzelf verlaten ambt, in 't van myzelf.. Vooral niet nu ik de verzekering ' beoordeelen b V herha.a.l dat die minister zich vergiste.. Ter.goedertrouw meende T -
mUN VAN MULTATULI.. 132 IDEEN VAN MULTATALI 13 2 b hy te doen te hebben, niet zoozeer met 'n genie b bb , ' onbruikbaar b missehien,, maar toch met iets als geniale onbruikbaarheid. b b . ZyIl8 Z ondanks -- want hy - voelde b hy zieh b was en is,, ''n good meIl8ch aangestoken door den nederlandschen laster,, die onuitputtelyk is in ''t verzinnen en aanwenden van middelen,, om iemand die 't ' kwade in den weg staat,, aftematten en doodtehongeren.. Onuitputtelyk?? We Ook myn geestkraeht is on·O W zullen zien!! O gekomen.. Hy uitputtelyk.. En E de vyand is me te.hulp H heeft met behulp van "vrienden" - van myn vrienden natuurlyk!! - - my ''n b , "slag geslagen,, die me ongevoelig maakt voor·wat er verder ge·En ik zal ze weten te gebruiken. beuren kan.. Dit b b D geeft kraeh t !! E . Wat W overigeIl8 dat vertellinkjen omtrent m'n ' geniale onbruik· b had ik daarvan den voorsmaak ge·haarheid betreft, b b , reeds in Indie I te Lebak. proefd,, kort na 't ' neerleggen van m'n ' betrekking b L b . Het H lag in de rede,, dat ik pogingen aanwendde om,, in afwaehting van 't carriere,, in 't ' herstel myner verbroken b ' leven te bblyven.. TerstQnd T aIzoo meldde ik my overal om werk aan,, zonder iets te gering te achten.. Ik I konkurreerde met jonge.lieden, , met kinderen,, met M kan tQeh 'n ' op ver·"baren"" maar werd overal afgewezen.. "Men ,,b zoek eervol ontslagen A Assistent·Resident niet aan klerkswerk -R zetten!" !" Bovendien, B , ik was "te , knap." ." Men M ziet dat het indisch publiek dien minister slechts wat vooruitliep.. Ik b I geloof dat wei·bittere vruchten oogstten van hun onbekwaamheid, nigen zoo b b , als b . IIn 66 my m'n een opzicht moest het ' "knapte" , " heeft opgebracht. b M verge·indische pu bliek voor ''t nederlandsche de vlag stryken..Men b , noegde zich daarginds met de beschuldiging van "knapheid" " en dit zonderling vooroordeel kunnen ik had misschien ten·laatste ontzenuwen,, door nu·en-dan - er was kans op !! - - iets te doen - M in IIndie kwam niemand op de blyken van m'n b ' onkunde.. Maar gedachte,, me uittemaken voor 'n ' slecht mensch,, wat dan ook daar brieven die D b A niet gelukt zou zyn.. Ik I was er zeer geacht.. De Lebak, ik,, ook nil. m'n ' vertrek uit L b , van SLYMERING ontving,, leggen VAN TWIST TWIST zelf was ge.hiervan getuigenis af.. En E de laaghartige VAN gunstig ge·noodzaakt te erkennen dat ik by b 't ' Gouvernement G n oteerd stond.. Men leze overigens met aandacht de beantwoor· M b ding der vraagpunten die ik den kontroleur van Lebak L b voorlegde.•) . *) N een,, in Indie zou de toeleg om my zwart te maken,, niet gelukt I ) W oorsprong !!Waar ZOll zy n ! D Deze is van zeer speciaal-nederlandschen 't ' heen met de voddenrapery,, aJs men my niet hinderde in ''t *) N Noot _1876. getuigenis van den gouverneur-generaal kamt in 1876 . Daze D Hafltla4, vaar,, en de b hier bedaelde vraagpunten aan den kantraleur den H b mede.. A18 deelde ik in de MinMb,utm, M b A men nog maar de goedheid had te verklaren dat die stukken valsch zyn I lk naodig VAN VAN TWIST hiertoe uit..
IDEEN VAN llroLTATULI. IDEEN VAN MULTATULI.
1133 33
rein vegen van de straten ?? E En zonder nu te spreken van de vele min of meer rechtatreeks geldelyke bbelangen die ik aantastte,, men denke eens aan den stupiden wrok van al de lettermannen,, Lieve hemel,, Diet die zoo deerniswaard sukkelen aan geen opgang !! L aIleen draag ik de gevolgen van m'n ' bbyzondere knapte,, ik wordt nog bbovendien gestraft voor de verregaande onknapheid van die anderen.. ''t IIs te veel !! En vooral bblykt de onbillykheid van dezen letterhaat,, als men b E nagaat dat ik me niet opdrong als auteur.. Herhaaldelyk protes-H teerde ik tegen de bbenoemingen tot mooischryver,, die me na den HU1,elaar van alle zyden overstelpten.. Ten H T bbewyze bberoep ik my op't Tydspiegel,, later ondernummer 527 627 indeIDEEN ' stuk in den T IDEEN CHRESOS in de M Minnebrieven opgenomen,, en op de parabel b over CHRESOS b of Hever nog op den H Huvelaar zelf.. Dat D bboek was niet geschreven om "mooi" , " te worden gevonden.. Het H was ''n protest,, ''n oproeping om my in myn pogingen te ondersteunen.. Die D mooivindery was 'n ' helsche valsuhheid van ''t christelyk publiek. b . Het H is nu twaalf jaar geleden dat ik m'n ' protest tegen schurkery bby de b ?N Nieta,, nieta,, Natie indiende,, en wat is er gedaan ter verbetering N Juli '72 - dat men niets!! IIntegendeel!! Zoo-even vernam ik - J Z goedgevonden heeft ten-tweeden-male een man tot minister van benoemen,, die nooit andere b blyken van b bekwaamheid Kolonien te b K of kompetentie gaf,, dan dat·i- DOg sneller dan anderen eenige Javaan wist te persen.. millioenen uit den J Ziehier weder ''n opmerking die de "liberale N. R Rotterdam8che Z b 8 b COl1,rant liefst overgeslagen zag.. Ik haar dus zeer aan in de C I beveel - op woor-attentie van ieder die -- liberaal of b behoudend dan b heid gesteld is.. De van dien VAN b VAN DE DE PUTTE D herhaalde benoeming tot minister,, is schandelyk,, en behoorde 'n b ' schandaal te zyn.. Nooit openbaarde zich de nederlandsche geldaanbidding op brob b b N taler wys.. Ben B ik dan de eenige die zich ergert aan dat wegsmyten van waardigheid?? Men ' LOUISE L E in V VDrstenschool 8 8 M ziet dat ik m'n over heel wat anders dan "middelmatigheid" , " had kunnen doen klagen!! En bb , indien ik nederland-E dit zou ik ook gedaan hebben, sche,, in-plaats van vry algemeen-europeescke toestanden had wil-len schetaen..
D tegenwerking der mannen van letteren had geen grond,, 946. De betrad ik hun gebied. want niet dan myns.ondanks b b . Veel V liever ' ambaeht, b , en heden nog zou ik uit had ik me toegelegd op 'n gierigheid op m'n ' denkvermogen aan zulk 'n ' werkkring verre-daardoor in m'n weg de voorkeur geven,, indien er kans hestond b ' b I vraag slechta drie maanden -- hoogstens behoeften te voorzien.. Ik -- om met eere te kunnen dienst doen als smids-- timmermans--
134 134
IDEEN VANMIILTATULIL MULTATULI. IDEEN VAN
of horlogemakersknecht.. Waar wat kon dit baten? den W b ? Met M grootsten yver zou 't ' me onmogelyk zyn,, op die wyze de paar ton gouds aftebetalen, ben.. Om b , die ik schuldig b O nu niet te spreken van belangryker zaken die ik nog te regelen heb b b in den korten tyd die my te leven overblyft. b . lets anders alzoo!! lk I zou prote in 'n ' drukkery kunnen zyn -boekdruk-een onbekend vak in 't ' land dat op de uitvinding der b b b !- - maar,, helaas,, zonder kans op beter b kunst boogt! financieelen vanzelf dat direkteuren uitslag dan by b 't ' horlogemaken.. ''t Spreekt S van drukkeryen,, die zoo weinig weten van hun eigen Yak,, dat ze 't ' zander protes of letterkundig ontwikkelde korrektors meenen te kunnen afdoen,, geen schatten zouden betalen voor 'n b ' nieu-behoefte voelen.. Misschien zau ik nog wigheid waaraan ze geen b M geld moeten toegeven.. lets anders dus.. -- lk I had kans gezien -- mits in oorlogstyd !! 'n ' vloot te kommandeeren,, zonder me grooter schande op den b is.. Als hals te halen,, dan bby zulke gelegenheden gebruikelyk A s oldaat rekruten van de jongste neem ik 't ' op tegen de afgeexerceerde x lichting,, en als generaal - mite in oorlogstyd alweer!! - - tegen vanzelf dat ik hier de-de ouwelui van aIle lichtingen.. ''t Spreekt S zulken uitzonder,, die zich nooit met militaire zaken inlieten,, blyven tegen-over den vyand,, of en dus misschien zouden staan b welgaan !! - 0 civiele gruwel !!- - hem te-gemoet 947.. De 947 D twee eenige hoIlandsche generaals die sedert eeuwen doorgingen voor eenigszins b bekwaam,, of althans b bruikbaar, b , waren civie1e personen.. KRAAYENHOF KRAAYENHOF was,, meen ik,, geneeshoor,, en DAENDELS ''n wynkooper.. Ook de meeste zeehelden,, zy althans DAENDELS O S b die door de Vaderlandsche geschiedenisboekjes op den voorgond V b door de militaire op-worden geplaatst (921) waren niet bedorven JACOB SIMONSZOON SIMONSZOON DE DE RYK RYK was W ''n korenkooper.. De leiding.. JACOB D wa-. DE D E RUYTER tergeuzen waren visschers en koopvaardy-matrozen. RUYTER was,, even als m'n van z'n ' vader "schipper naast God G ' schip." ." Wie deze uitdrukking niet b begrypt,, kan opheldering vinden in W oude kognoscementen.. Of O zyn ze nog zoo?? Wat W overigens de ontzenuwende werking van de militaire af-JJ[illioenen-richtery in wegloopen aangaat,, verwys ik naar m'n ' M Studien waarin dit onderwerp eenige keeren ter-Ioops wordt aan-S met moor uitvoerigheid terug geroerd.. lk I zal hierop ter-zyner.tyd komen,, en zoowel op historische als zielkundige gronden aantoo-' loorschool van lafhartigheid is.. nen,, dat het militarismus 'n E hoevool andere vakken had ik kunnen kiezen,, met 948. 948 . En b kooplieden gekend,, redelyke hoop op gooden uitsla.g!! Ilk heb
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
1.35 135
die sedert twintig jaar handel dreven,, en nog niet ryk waren. x . x opgeleid,, en alzoo ..•.. ''t IIs waar dat ze voor den handel waren .. . Geld winnen om geld te winnen,, komt me Diet zeer aanlok.. G kelyk voor.. En bb me daarop toe-E ''t zou my moeite gekost hebben bb kunnen teleggen.. Maar ala M 1 ik ''t gedaan had,, geloof ik te hebben slagen in eenigszins korter tyd dan met de mannen van ''t vak gewoonlyk ''t geval is.. Hoe dit zy,, na ''t verlaten van L Lebak, b , onthieldik me vankeuze.. Ik H spande my in om niet te sterven.. Dit wachtte D was alles.. Overigens O ik op R Recht.. M Maar zeker zou ik gekozen hebben, Neder-bb , wanneer N land niet,, na den H Havelaar,, me bbedrogen had met allerlei leugens: "Ohristelyke N Natie,, Nederlamlsche Natie,, €dele N Natie,, zult gij ,,C N N dulden.. .. .... enz.. Zoo Z klonk het van aIle kanten.. Nu ja,, die christelyke natie,, die nederlandsche natie,, die edele N natie duldde het,, duldt het,, zal ''t b blyven dulden.. C' 0' est acquis.. Wanneer ze nu maar met haar edele,, nederlandsche christelyk-W b heid had kunnen overeenbrengen my te waarschuwen!! IIk had dan in-tyds my op een van al die vakken kunnen toeleggen.. Maar M jammer genoeg,, ik koos Diet,, en bbenoemde mezelf tot expektant. x . Thana,, nu ik weet wat er te denken valt van ons nationaal rechts-T gevoel,, komt my de naiviteit van m'n ' hoop eeDigszins.... . . . . dom behoefte my te verontschuldigen,, zoowel in m'n voor,, en ik voel b ' b de velen die,, de kaart van't ' land b eigen oog,, als by beter ken-nende,, waarschynlyk zoo'n ' domheid niet hadden begaan. b . Men M wete dan dat de middelen die er sedert zestien jaren werden aan·I kan de "vrienden" , " gewend om my te bedriegen, b , talloos zyn.. Ik belangstelling overhaalden niet telien,, die me met gehuichelde b om weer moed te vatten en die me door middel van alierlei praat-jes den kostbaren tyd uit de hand stalen.. De D vermelding van b IAVELAAR aIle pogingen,, plannen,, ontwerpen,, "om den edelen HA VELAAR , recht te doen"" zou boekdeelen vullen : b "Ge b ,,G hebt b nu zoo lang gewacht en geleden met geduld,, beded toch ditmaal de schoone zaak,, die ge voorstaat,, niet door over-yling.. Er ." E zal recht geschieden." En E ik wachtte!! A Er hielden E waren er,, die me slechts weken kostten.. Anderen me maanden aan den angel..De D som van al die maanden en weken bedraagt nu in 1872, 1872, zestien jaren!! b N Eerst zeer onlangs besloot ik,, aIle pogingen optegeven om Neb E derland te bewegen tot iets eerlyks.. b ' beroep b En te kiezen,, E daar ik alzoo de hand vry kreeg om 'n 1 ' schryven van boeken. b . Ik nam ik me voor,, my toeteleggen op 't ' met weerzin,, 't ' walgt me,, maar 't' is doe 't ' ongaarne,, ik doe 't noodzakelyk..
136 136
IDEEN VAN VAN MIILTATULI. MULTATULI.
Daar er reeds veel bbookdeelen van my verschenen,, zal 't D ' velen vreemd voorkomen,, nu eerat van myzelf deze verklaring te ver-nemen.. Ze De Z meenden dat ik sedert lang reeds schryver was.. D weinigen die good lezen,, weten b beter.. Nu ik eenmaal dit bbesluit genomen heb, b, is ''t plicht m'n ' waren N verkoopbaar te maken.. En - vakman,, kolIega van .... b E zie,, ik ... . vul maar in,, lezer !! zookende naar ''t middel om dit doel te b berei·ken,, moet raad vragen aan mezelf,, en modellen zoeken uit de dagen toen ik nog niet bby 't ' "vak"" was ingelyfd.. De D "deskun, dige"" van heden,, zoekt onderricht b by den dilettant van zes,, acht,, tien jaren geleden.. In dat ik - myns ondanks,, waarachtig!! -I 't ' eerste boek b aan de pers overgaf,, komt de uitdrukking voor:: "ik , wil gelezen en heden nog altyd maakt worden". " . Dit D geschiedde dan ook.. Toen T m'n ' geschryf opgang.. Het H weerstaat aIle pogingen van zeer ver-Bchillenden aard,, die aangewend werden om me te smoren,, las-ter en verdachtmaking,, zoowel als ''t edele nederlandsche dood-zwygen.. Jazelfs onbekookte lof -- ''t ergste wat 'n J b ' schryver over-b niet van de markt komen kon -- heeft de vruchten van m'n ' arbeid kunnen dringen.. Waaraan heb b ik dit te danken ?? W Deze vraag legde ik my ernstig voor,, toen ik onlangs b bezig D was met de korrectie,, aanvulling en toelichting der twee eerste bundels van m'n b ' IDEEN, waarvan weldra de vyfde druk zal ver-b Bchynen by ter-perse b den uitgever die ook dezen bundel Ilegt.. Wat is de oorzaak dat m'n is?? Dat W ' geschryf verkoopbaar b D het geldswaarde heeft ? Hierop namelyk komt nu - schande over u,, 8 H Nederlanders, - de vraag hoofdzakelyk neer.. De N , D oorzaak is: dat ik schreej zonder aan dezen eisch te denken.. 8 Nu ik eindelyk,, na lange weifeling -- schande over u,, NederN N landers!! - - besluiten moest te kiezen tusschen straatvegen,, hor-b .logemaken en andere kostwinnigen .... . . . . nu ik ten laatste,, niet uit rechtstreeksche voorkeur,, maar gedrongen door b by-omstandigheden my tot schryven bbepaalde,, begreep ik dit "vak"" niet b voordeeliger en praktischer te kunnen uitoefenen,, dan door juist denzelfden weg te volgen,, die me werd aangewezen door ' gemood toen ik er niet aan dacht dat het nooit m'n ' vak wor-m'n den zou,, godbetert ! Men b M zal me dUB weI mooten vergunnen voort·tegaan,, alsof ik nog altyd geen schryver was.. De in het achtslalm op D voornaamste eigenaardigheid hestond b .m'n ' eigen indruk,, lOnder in 't ' minst naar den smaak van m'n ' Bmaak is me dan ook eigenlyk vry onbekend. ..lezers te vragen.. Deze D b . P b b Uit 't n Publiek dat binnen weinig jaren tyds aan m'n U ' werken ''n
IDEEN VAN VAN MIILTATVLI. MULTATUIJ. IDEEN
1137 37
vyfden druk bbezorgt,, en te-gelykertyd zich laat vertegenwoor-digen door ''n VAN VAN TWIST TWIST - door den man dien ik in deze werken herhaaldelyk,, zonder ''t minste protest van wien ook,, ''n ellen-deling noom - uit den smaak van z66'n is inderdaad b 66' publiek " is,, dat er nu voor m'n niet W wys te worden.. Hoofdzaak H ' "vak" altyd uitgevers zyn,, die me bbehoorlyk honoreeren,, en lezers die hen daartoe - op z'n - in ' hollandsch altyd,, d.. i.. povertjes!! staat stellen.. Hoe zulke lezers het maken met de verwerking van de inkonse-H kwentie dat ze de van T Twisten eeren,, achten en in ''t leven hou-den,, dat ze tevreden zyn met het Diet afdoen van de H Havelaars-zaak,, en te-gelyker.tyd myn werk toejuichen - sterker nog,, koopen,, en bbetalen :: vyfde druk !! - - zie,, dat is hun zaak.. Ik I leende dat P Publiek met gaarne de maag van m'n ' konscientie.. (338) b De belangen van ''t vak"" b brengen alzoo mee,, dat ik zonder D b omzien m'n ' indrukken volg.. Dit D aIleen is de opmerking waarmee wy hier te doen hebben. bb . 949.. In 949 I m'n ' jeugd vertelde men 'n ' geschiedenisje van zekeren man in 't ' hospitaal,, die gedurig schreeuwde:: zuur,, zuur!! Wakers W en doktoren hielden hem voor krankzinnig,, en als zoodanig werd-ibehandeld.. Misschien ook genas men den man van andere ziekten M b die hy - den geest gaf aan over-b niet had,, en weI zoo kraohtig dat-i ... . maat van genezing.. By men .... B opening van z'n ' lyk,, bevond b ''t IIs maar ''n vertellinkje uit m'n ' kindsheid,, en ik stel me niet verantwoordelyk voor de waarheid,, nooh zelfs voor de mogelykheid.. .... dat·i- 'n . . .. . . . . men bevond b ' kwaal had .•.. Nog of er zulke kwalen zyn,, en zoo ja,, of N eens,, ik weet-niet men ze anatomisch kan waarnemen.. Nu bleek dat de man te kureeren was geweest met 'n ' N dan,, er b paar oitroenen.. Aoh had men maar geluisterd naar z'n: ' : zuur,, zuur!! A Na V , riep alias wat er in my ziek N 't ' afwerken van Vor8tenachool, en gewond is : cyfers,, cyfers !! Ziedaar, van den citroen dien ik reeds Z , lezer,, de kauzaal·filiatie , en nog altyd niet machtig worden kan.. in 931 wilde gebruiken, b Misschien zal 't M ' lukken in 'n ' volgend nummer.. 950. L b alzoo -- voor en na 't ' schry-950. Na N m'n ' vertrek van Lebak yen van den Havelaar -- zwierf ik rond .... H .... I wil 't ' gedragen M&m.oireB schryf ik niet,, voor Publiek niet!! Ik M P b leed. Diet blootstellen aan 't b ' filisterig "mooi" ,, ' waarmee neder-. . . . van landsche lezers gewoon zyn zich te vermeien in de smart....
138 138
IDEEN VAN VAN KULTATULI. MULTATULI. IDEEN
waar het te.pas komt een·of·ander aantehalen ''n ander.. Doch D - ter toelichting van de omstandigheden die ik goedvind te open·bbaren,, zal ik dit doen.. Ik I heb b gezegd dat ik niets bbeneden my stelde.. Ret kan dienen om m'n R ' hoogmoed bbeter te doen bbegrypen,, en dus ~ bbillyken.. en vernam dat er ''n klerk noodig was bby ''t IIk was te Brussel B fransche konsulaat te N Nangasaki.. M'n gezin leed gebrek. M' b . Tot m'n er dat men voor deze bbetrekking T ' groote vreugd bleek b iemand zocht die hollandsch verstond.. Met zeer veel moeite M verschafte ik my ''t noodige geld om naar den Haag te reizen,, H en wendde my tot ..... DUYMAER VAN VAN TWIST TWIST.. . . . DIIYMAER M'n M' gezin Ileed gebrek. b . Ik by I verzocht hem my aantebevelen b b den franschen gezant.. M'n gezin leed gebrek. M' T b . Hy maakte eenige zwarigheid:: "omdat H , bhy den franschen ge·zant niet kende"" naar·i beloofde hy b werk - zeide,, doch eindelyk b te zullen maken van m'n ' verzoek.. IIk wachtte! Lezer, by.ondervinding wat het zeggen wil:: te wacJuen L , weet ge b in'n beet vergald wordt door de on·' hotel ?r Te T wachten,, alB elke b b zekerheid of men middel zal weten te vinden die beet te b betalen ?r Te wachten,, als vrouw en kinderen hongeren r? T Na N vele dagen wachtens op die wyze,, deelde hy b my in 'n ' brief b mee,, dat de zaak hem bezwaarlyk voorkwam:: "omdat hy niet b , b wist of ik bbedreven genoeg was in de fransche taal ?" 1" Ik I werd misselyk,, en antwoordde dat ook ik hiervan niet zeker was.. Zeker zag de atumpert my aan voor ''n boerenprokureur, Z b , 't hv zoo uitmuntte,, toen de N Natie meende ' verheven yak waarin b hem te kunnen gebruik~n, b , eerat alB Volks.vertegenwoordiger, V , vervolgena alB onderkoning van Insulinde ! I Wat W er gedurende deze aanraking met den ellendeling meer ge·beurde,, ga. ik nu voorby, b b , omdat het b me atuit zaken te behandelen b die niet geheel·en.al op publiek terrein.. Toch zal ik 't b T ' - - thuis·hooren miaschien eeumaal zeggen,, mits hy b de goedheid hebbe bb daarop , die van Insulinde, aantedringen.. Komaan, K , gewezen Onderkoning O I b in vyf zoozwaar tilt aan 'n Franseh ! 't ' beetje b F ' Ia I waar,, gyzelf hebt jaren tyds niet kunnen leeren een woord maleisch te apreken!! Zy bewya door me zoo Z die meenen dat ik den man te veel eer b ' Na· N dikwylB met hem b bezig te houden,, worden verwezen naar 't 8chrift van m'n over Vryen·arbeid, b V - b , waarin ik ' eerate brochure b .. . . hem benoemde tot vertegenwoordiger der nederlandsche .•.. b . eigenaardigheden die ik bestryd.
lIIULTATULI. IDEEN VAN VAN MULTATULI.
139 139
9&1. Z66 zwierf ik,, na L Lebak, 951. b , en ontmoetingen van zulken aard had ik vele !! Z Zelden was ik waar ik wezen wilde.. Gewoonlyk G
op ''n plaats,, aileen bestond de eenige oorzaak van m'n b b ' verblyf hierin : dat ik er was en geen kans zag er vandaan te komen.. GereG geld arbeiden was my onmogelyk.. Toch hield ik me trouw aan de b T gewoonte die van zeer lang dagteekent,, om nota te houden van de behandelen zaken die ik onderzoeken,, doorgronden of althans b ik eens tot rust zou gekomen zyn." m'n wilde "zoodra , ." Gedurende G ' verblyf VAN TWIST, TWIST, met b in IIndie,, had ik bbyna altyd -- Diet,, als VAN huishoudelyke zaken,, maar met de funktien waartoe ik geroepen werd -- te veel te doen,, om me over·was en waarvoor ik betaald b tegeven aan de b bespiegelende werkzaamheden.. Die D tyd zou later Lebak de gelegenheid nog komen,, hoopte ik ! Na N L b echter,, ont.brak b Gevolg hiervan was,, dat ik in ''t bbezit geraakte meer dan vroeger.. ''t G desiderata en aanteekeningen,, waarvan aileen de van 'n ' bundel b boekdeel zouden uitmaken.. D Daarvan opschriften ''n vry lyvig b echter is het grootste gedeelte by b stukken en bbrokken verloren gegaan.. SSchipbreuk, b , brand, b , oproer,, onverwacht vertrek met achterlating van bbagage -- zegge:: vlucht!! - - diefstal!! .... .... Meermalen stond ik hier of claar met ''n klein pakjen onder den M arm,, op 'n ' kruisweg,, zonder de minBte reden om te kiezen tuschen rechts en links,, tusschen voorwaarts of terug!! Maar M ..... . . . in dat pakje waren altyd - duidt b het me niet ten·kwade Nederland N en van TWIST, al zy 't ' u dan niet aangenaam!! - - de bewysstuk· b Ik b ben zonder hemd geweest,, maar ken van de HavelfULrszaak. H . I nooit zonder de getuigschriften die den nazaat zullen in staat stellen recht te spreken tusschen u en my.. VAN VAN TWIST TWIST kent die ze,, tenzydi ze vernietigd heeft om zich ''t sussen stukken.. Hy H bezit b van z'n ' geweten wat minder moeilyk te maken.. Uitgeleend, U , aan . . . . daar bben ik zeker anderen medegedeeld,, heeft hy b ze Diet.... van!! IIk noodig ieder nit,, dien man te vragen of ik waarheid zeg,, en hem sommeer ik my te logenstraffen.. Nu hy weet nu N ja,, ik heb b hem reeds zoo dikwyls gesommeerd,, en b eenmaal dat het medeplichtig Nederland genoegen neemt met z'n N ' zwygen!! A Ach ''t pakjen aanteekeningen over andere zaken,, dat ik onder D als de mier die me tot den arm droeg,, was soms zeer dun.. Doch bbeeld diende in de Saldjah-geschiedenis, S , na elke ruwe verstoring ' arbeid, b , begon b T , twintigmaal,, hon·ik opnieuw.. Tienmaal, van m'n derdmaal!! B ' ziel stryd tusschen By de herdenking aan dit alles,, is er in m'n weemoed over zooveel mislukt pogen,, en fierheid op 't ' verwinnen .•.. van zulken tegenspoed..Want W . . . . overwonnen is ze ! WeI W ging er veel verloren.. WeI W weegt het gansche leven van den nieteling dien
140 1.40
IDEEN VAN MULTATULI. XULTAT LI.
ik tot vertegenwoordiger koos van ''t verrot neerlandismus,, niet op tegen een kwartier stemming dat my bedorven werd door zuIke b bitterheid, bleek ryk genoeg -- spreek me b , maar m'n ' gemoed b tegen,, ala ge durft !!- - om,, na dat alles,, in een kwartier nog altyd meer te leveren dan zoo'n b ' geheelleven opbracht. . Ik I erken dat dit V Weerten niet veel zeggen wil,, wanneer men ''t ras der Van met W WUISE'S minder nog,, ala men daarby V L ISE' maat meet.. Veel b in-acht. neemt hoeveel lager nog dan nul,, de man staat die zooveel po-zitief kwaad stichtte!! Dezer dagen zal-i D - waarschynlyk sterven.. Lezer, L , meen niet dat ik van plan bben hem te vermoorden.. ''t Zou Z te jammer van me zyn,, maar toch ..... . . . ala m'n ' vrouw of een myner kinderen bezweken b ware,, had ik 't ' gedaan.. Hy H heeft dus eigenlyk aan de taaiheid der mynen z'n dat leven moet toch einde·' leven te danken.. Maar M lyk ophouden.. Me heeft M dunkt dat·i - nu lang genoeg onbeschaamd b meegegeten en meegedronken,, zonder daarvoor iets in de plaats te leveren.. Het H wordt waarlyk tyd dat de man vertrekt,, en eigen-W b ten-laatste b lyk was dit allang.. Wanneer hy tot dit bbiIlyk besluit overgaat,, zal men zien dat er nog krantenschryvers worden gevonden,, die 'n ' artikel weten saamteflanaen over z'n ' deugden,, in de manier der vodden die men thana over z'n ' vriend THORBECKE THO ECxE te lezen krygt.. De D woordvoerder van deze of gene ..party"" zal b verdienatelyk weten te vertellen dat de overledene ..zoo byzonder was,, vry arheider, boob , jurist,, grootkruis van 't ' een·of-ander, - , en b vendien :: hoogstfatsoenlyk...Koning, en E Eerste·Kamer . ,K , Vaderland V -K leden ''n onherstelbaar verlies .... b . . . . hm ! Ook O ik hoop niet lang te leven -- schoon ik nog veel te doen hebb - - maar hoef waarachtig van ''t banquet de la vie niet optestaan b uit schaamte dat ik te veel genoot,, en te weinig bydroeg. b . "Men M ' verneemt dat de bekende schryver van den M Maxx Havelaar .. .. .". 't b H woord MULTATULI Zou niet klop.. MULTATVL1 schynt niet uit de pen te willen.. ''t Z b , die in pen met de voorgewende ignoratie van m'n ' lateren arbeid, veel opzichten toch b belangryk is,, naar ik meen.. Nu N ja dan,, men verneemt dat die "bekende" ,b " schryver bbehoorlyk dood is.. Ik I voor my wenschte weI dat we reeds zoo ver waren,, vooral omdat m'n ' ,,b b T "bekendheid"" -- ''n attribuut van O Onstee,, Theophile en de ooie.- dan heel gevoeglyk n'm vaars op de haagsche vischma,rkt ' deplaiae aan VAN VAN TWIST en de rest,, zal overgaan in wat anders.. D er eens wat tegen ? Dum meretrixx blanda tivet,, heeren !! Doe D b
' leugen immer!! - 952. De kakelaars over nederigheid -- 'n 952 . D mogen vreemd opzien van m'n ' zelfverheffenden toon,, huns on·danks echter zullen ze voelen dat er verschil is tusschen leege op·. geblazenheid, b , en den rechtmatigen trots van wie zich staande hield
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
141
onder veelleed.. Voelen zy dit niet,, dan ligt de schuld aan hen,, en V dit levert my 'n ' rede te meer,, my hooger te stellen.. Bovendien, B , ik moest en moet dit doen..Hieruit alleen immers putte ik de kracht H om staande te b blyven,, en ik vertoon alzoo aan de weinige jongeren die waard zyn te lyden wat ik leed,, m'n ' hoogmoed als 'n ' las.. Doch deze les zou nadeelig werken door onvolledigheid,, in-D dien ik me niet haastte het b zeer specifieke middel te noemen,, waardoor alleen die hoogmoed wordt gerechtvaardigd,, en dat de W Werking daarvan nuttig maakt.. Dit Wie D middel is:: denken.. W denkt kan niet verloren gaan.. Wie W denkt overwint.. Ekonomisch omgaan met de werktuigen die we hiertoe noodig E hebben, tusschen nauwgezet den.. bb , is hoofdzaak.. Het H verband b ken,, en de kracht om de vilenie der wereld te weerstaan,, ga ik b . Het nu voorby. H zy voldoende,, daaromtrent te verwyzen naar de verhandeling over VBYE VRYE STUDIE STUDIE in den vorigen bundel, b , naar de noot op 288, naar ''t hoofdstuk T Tableau in Millioenen Stu· b M S . dien en eigenlyk naar al m'n ' werken.. Een E aandachtig lezer zal overal blyken vinden van liefde tot stiptheid,, en hoe ik voor-b namelyk hierin kracht zooht om smart te dragen.. Vandaar dan V ook ''t gedurig aandringen op "juistheid van uitdrukking"" en op nauwkeurigheid in ''t "bepalen." ,b ."
953 H ik ''t wist dat denken ''n steun oplevert in tegen-. 9&3.. Hoe spoed ? Dit D had misschien de man van den citroen ODS kunnen zeggen,, als men hem niet doodgenezen had.. Misschien evenwel kunnen wyzelf deze vraag b beantwoorden.. M I ''t zoo vreemd,, dat we by b brand b b Wei zeker!! Is of schipbreuk het W kostbaarste trachten te redden?? Is b I niet het denkvermogen 't ' duurste dat we bezitten? bestaat dat ik door b ? De D mogelykheid b denken 'n van spreken,, want dit ' koninkryk verover -- by.wyze b is in onze eeuw van parlementziekte zoo'n byzonder aanlokkelyk ' b plan niet -- maar geen verslonsd denkvermogen of bedorven ziel b D kans dat ik K is met tien koninkry ken te herstellen.. De Keizer van INSIILINDE ' ambitie b INSULINDE word -- gesteld dat m'n van dezen &ard was - is grooter,, dan dat VAN VAN TWIST TWIST ZOU zou veranderen in 'n ' eerlyk man,, of dat de goede trouw terugkeert in N Nederland.. I de noot op 268, die ik zoo-even In aanhaalde,, gaf ik ''n paar manieren op,, waardoor we ons denkvermogen kunnen onderhou-den,, opscherpen en - b by-wyze van spreken - volmaken.. Doch ik D arken dat niet ieder in dit opzicht dezelfde bbehoeften heeft.. W Wat den een dient,, kan den ander schaden.. Voor my zyn cyfers van V ' fyn beoordeelaar b uitstekende werking.. Ook de spo-O daarvan kan 'n ren in m'n ' arbeid b vinden.. Ik I weet niet welke b beschuldiging my meer grieven zou:: dat ik niet stipt redeneerde,, of:: dat ik geen
142 1 42
IDEEN VAN VANMIILTATIILIL MULTATULI. IDEEN
gevoel had.. Juister gezegd,, deze bbeide dingen zyn my tlen,, Een J E slecht rekenaar komt me b barbaarsch, b , onmenselyk voor.. Hy H gaat immers ruw om met het gedeelte van zichzelf,, dat hem van dieren en wilden heet te onderscheiden ? En E 'n ' bbooswicht maakt op my den indruk van 2 + + 2 = 55.. Ik I wend me hier vies van hem af.. 954. IIk b begryp dat deze wyze van opvatting aan velen para-doxaal zal voorkomen.. En x E 't ' kan zyn -- zeker is ''t niet -- dat ze hierin gelyk hebben, bb , wanneer men aan dit woord de stipt-letterlyke bet.eekenis toekent.. En b E dan zou 't ' jammer genoog wezen te meer,, niet alleen dat we - nogal want het leverde 'n ' bewys b onzedelyk en onverstandig - ons gewoon maakten vestand en zedelykheid van elkander te onderscheiden -- qui male distinguit,, male Meet -- maar zelfs dat we er een 0061]7 op nahouden,, ''n ge-ykte "leer"" die aan deze dwaling ''n fatsoenlyke reden van b be-staan schynt te geven.. Hoe H dit zy,, paradoxaal, x , in den zin van gezocht,, verwrongen,, gemaakt -- alles saamgenomen dUB :: onwaar D is slecht,, en slecht is dwaas.. -- is m'n ' opvatting niet.. Dwaas Men M moot slecht en dwaas wezen,, om dit niet intezien.. Het H is te verwachten dat slechta weinigen me hierin zullen byb vallen,, doch 't ' zyn juist de zoodanigen op wier oordeel ik prys steI.. Van V deze enkelen herinner ik my 'n ' voorbeeld. b . Te T AmsterA dam had ik eens 'n ' diskussie met iemand die me toescheen gere-geld te denken .... . . . . ''n witte raaf.. Het H bblyft mogelyk dat ik my in hem vergiste,, claar ik niet weet of-i - zich doorgaarule op korrekt zich daartoe in 't redeneeren toelei,, of weI by-uitzondering b ' debat b I bespeurde b met my inspande.. Ik in hem zekere schools-rhetorische ' woord nauwgezetheid,, die me alleraangenaamst was,, daar ik hier't ,,"schools"" in gooden zin neem.. Hij b aandacht aan m'n H besteedde ' te-. H genwerpingen,, en verstond de groote kunst van luisteren.. Hy streefde naar duidelykheid van uitdrukking,, hield de gestelde ' oog,, was gematigd korrekt in 't thesis in 't bepalen,, enz.. ' b 955. korrekt.. Ja. 955 . Genw.tigd G J . We W weten nu eenmaal,, dat alle zyn.. Wie bbepalingen gebrekkig b W volmaaktheid vordert,, doot ''n b b M onbillyken eisch,, de gewone fout van zwakke debattisten. . Men - een ver-ziet dat veel bby advokaten van de geringste soort blyk geven dat ze niet gewoon velend ras!! - - die juist hierdoor b zyn zich toeteleggen op juistheid van uitdrukkingen.. Een E korrekt rekenaar zal tevreden zyn met zeker aantal decimalen die by. b benadering de waarde van ''n oneindige brenk uitdrukken,, en b b bb niet kibbelen over ''t oneindig klein verschil dat aan de volkomen b . juistheid ontbreekt. D b ' aandringen op volkomen juistheid in De onbillykheid van 't
IDEEN MULTATULI. IDEEN VAN VAN MULTATULI.
143 1 43
definitien,, hebb ik aangeroord in 887, 887, waarheen ik verwys.. 968. Ik zaak met,, doch weI,, hoe 958. I herinner my de behandelde b ik in den loop der diskussie de opmerking maakte,, dat een van de door hem aangevoerde redenen in b bewysrang gelyk stond met het punt van geschil,, of weI dat punt zelf was.. Ook O dit zon me nn ontgaan zyn,, indien ik niet daaraan ware herinnerd geworden door ''n b bezook dat m'n ' antagonist my den volgen.den dag bracht, b b zich te verant·, met de nitdrukkelyke bedooling woorden tegen de meening : "dat·i , - zich in 't ' geschil van gister-avend van ''n petitiQ principii zon b bediend hebben." ver-bb ." Deze D denking was z'n ze met gelyken yver,, ' eer te nil.,, en hy b bestreed b alsof ik zyn karakter aangetast of kwaad van z'n ' moeder had gesproken.. Ik I wensch me lezers van deze soort toe,, en geef daar-voor alie onbekookt·mooivinders present.. b Helaas, H , de cyfers zyn alweer met in dit nummer.. In I ''t volgende dan!!
957. 957 . Ja, J , zoo hield ik aanteekeningen gedurende myn smar·D lyst der onderwerpen in Sjaalman's telyke O Odyssee.. De S ' pak,, H die men in den HaveJaar vindt,, is grootendeels nit het gehen-gen opgesteld,, en zeer onvoliedig.. Ze Z was oorspronkelyk veel langer,, en de daarop voorkomende onderwerpen waren grooten·deels nitgewerkt.. Het werd,, H pakket waarin dit alies bewaard b is - ik vermood te Straatsburg - verloren gegaan.. Lang nil. S b L m'n ' dood znllen er in vele oorden der wereld kofters voor den dag komen,, waarin de bewyzen liggen dat ik de waarheid zeg.. b Ook te H Haarlem liet ik eens een kofter a.chter,, dien ik nooit heb O b Brussel.. En weergezien.. En E te Amsterdam. A . En E te B E op veel plaatsen H meer,, zonder dat. ik nn kan opgeven,, waar en hoe?? In I den Haag ' gansche b b . . .' 'n bibliotheek .. .'t geschenk eener dame.. S ' schryversvak voegde,, was ik alzoo genood-Sedert ik my in 't zaakt,, voor-zoo·ver ik aanteekeningen noodig had ter handlei·- ding in m'n tot nooten van vry laten ' arbeid, b , my te bepalen b O nil. de sohipbrenk b van al 't datum.. Ook ' vorige had ik daaraan ' zal me onmogelyk zyn in den korten tyd,, die me genoeg,, en 't N Vorste:nschool V rest,, alles aftewerken wat daarin voorkomt.. Nil. ' b meende ik hiermee 'n begin te maken,, en m'n ' oog viel op korte D . aanteekeningen die ik maakte gedurende de lezing van Dr. TEIUNGA' ,D Wete:nschap." b lI'ERINGA'S "Democratie en JV dat hoek was by. ." Maar M b - met aan de heurt. b . Ik I had ''n stuk over Beschaving, B , dat lange-nil. N , de vervulling der belofte b moest voorafgaan.. Neen, in 928, en meer nog dat er ontbreekt aan den kommentaar op VRYE Vll.YE STUDIE STUDIE.. b E En .... . . m'n ' Millioenen·Studien. M -S . die niet good genoeg waren voor
144 144
IDEEN VAN MULTATULI.
b de lezers van het Noorden. tot het laatste.. Wil N . *) *) IIk besloot W men weten,, waarom ?? IIn dit werk wordt gecyferd,, en ik had en stipt-bbehoefte aan dien citroen.. Jamben J b en wiskunde.. Poezie P heid.. Cyfers en m'n ' lieve LOUISE! L I E! C Maar,, ook deze IDEEN moest ik voortzetten.. Na M N 't ' drama dat men nu kan gelezen hebben, bb , scheen niets gepaster en alzoo was niets my onmogelyker,, dan 'n beschouwing der oor-' uitvoerige b zaken van ''t verval der nederlandsche tooneel-speelkunst, , en van de nederduitsche dramatische litteratuur.. Toch begon ik er T b b ik den arbeid aan heusch!! Maar heb M ''t ging slecht.. Eergister E b van vele weken verscheurd.. ''t Was W my om zuur te doen,, en ik yond slechts bbitterheid.. Want de hoofdinhoud van m'n W ' opmer-kingen was,, dat we in ODS land hoofdzakelyk hierom geen goode schryvers voor het tooneel hebben - en teveDS minder goede bb tooneeIspelers -- omdat ODS ''t voornaamste ontbreekt, b , wat de Kunst noodig heeft:: ''n publiek dat behoofte voelt aan kunst,, K b b dat bbesef van Kunst heeft,, dat Kunst waard is,, en dat aan K Kunst K K den weg weet te wyzen.. De D artist vind in ODS land geen weer-klank.. Daar ikzelf zooveel lyd onder dit verdrietig gebrek D b .... .. Lezer, tusschen de middeL , er bbestaat ''n treurig nauw verband b len waardoor 't te smoren,, en de oor-' gelukt is den Have1aar H zaken die Nederland doen genoegen nemen met stukken van N TAS en SORIBE. E . We b zoontje D DUMAS aan oorspron-W klagen over gebrek kelyke stukken,, en willen maar niet inzien dat die stukken wei de oorspron-komen zoOOen,, aIs we maar niet zoo onbarmhartig b kelykheid zelf hadden uitgeroeid.. Waar W ''t niet regent,, zal ge~ wis niet groeien.. Maar aIs men de bosschen omhakt,, is er geen M b ' recht niet,, zich te beb regen te verwachten,, en dan heeft men 't klagen over dorheid.. 868.. O Op zeker eiland hadden de b bewoners sedert eeuwen 958 aIle sloten vernietigd,, zoodat zelfs de herinnering aan die clingen was verloren gegaan.. b . H Daar landde een reiziger die ''n b bos sleuteIs meebracht. Hy D b verhaalde hoe men met behulp daarvan,, in zyn land kamers en M b bewondering kasten sluiten kon,, en hoe nuttig dit was.. Met b . . . maakte z'n ' sleu-hoorde de b bevolking die openbaring aan,, en... teIs na.. Docht men bbemerkte niets van den uitslag waarop hy D b ' omstllJldig·. *) can 1876. Die N Millioen,n-,tll.dien zyn,, zoo goed m'n *) Noot N 1876. D heden toelieten,, afgewerkt en verschenen.. O Overigell8 blyf ik nog altyd b x . A te houden met het exakte. Alles wat er wachten op loilir om me bezig b b b op dusgenaamd bellettristisch gebied van my verschynt,, wordt gegeven byb gebrek aan beter, Nederland te achterlyk is om anderen b b , en aileen omdat N arbeid te waardeeren en .. .. .. te betalen. b b . CHBBSOS moet liedjes zingen,, en JOAN scheept D ANCHE met onsterfelykheid at.. DON lUAN DDlANCBB de schelm DON
'' bb b''' 1876b '' !,b!DP
L' ' -
'
U bb'K(964) bb b b '
bYSTUART b b-' !
145 IDEEN VAN VAN MULTATULL 1 45 zoo geroemd had.. :Men M droeg de sleutels om den hals,, en er werd uit kisten en kasten gestolen als vroeger.. Men M hing ze op aan 'n boomtak .... .'t . . de uitslag .' hielp niets.. :Men M OOgroef ze .... was dezelfde.. Een E wyze stelde voor,, met de sleutels te ram·meien.. Den D nacht daarop stal men hem den baard en de kin.. sleutels,, De priesters OOdachten toen 'n nieuw middel.. Twee D T gekruist liggende op de goederen die men OOwaren wilde,, zou·den de dieven afschrikken.. :Maar, M , helaas de goddelooze boos·wichten stoorden zich alweer niet aan 'theilig symbool. b . Hoe H jammer,, niet waar,, dat men vergeten had den vreem·deling te vragen hoe dan toch eigenlyk die zoo nuttige dingen moesten gebruikt worden om niet geheel onnut te zyn ? b Na N veel peinzens begonnen sommigen intezien,, dat niet aile sleutels in ieder land kunnen gebruikt worden.. Een b E wysgeer herinnerde zich van zyn grootmoeder vemomen te hebben bb de oude sloof had het zeker als andere Kamerleden,, van STUART MILL *) *)- - dat men "oorspronkelyke"" sleutels hebben bb moest.. Alle A smids aan 't werk! De lui die de vreemde sleutels hadden ..... ... vertaald,, mochten niet meedoen.. :Men M vreesde te zeer dat ze zich zouden laten leiden door herinnering aan de modeilen.. De D taak van die arme smeden was heel moeilyk.. De D sleutels moesten precies wezen als die van den vreemdeling,, maar - om de OOoogde ,,"oorspronkelykheid"" zeker - geheel anders.. Wie W nu 'n instrument voor den dag bracht dat op de vreemde ' arbeid sleutels geleek,, werd gesteenigd omdat z'n b 'n uitheemsche tint had.. En E wie 'n sleutel maakte,, die met de vreemde voorwer·pen niet de minste overeenkomst had,, werd gesteenigd omdat·i durfde afwyken van de modellen der buitenlandsche meesters.. Nu N slaagde men weI in 't uitroeien van de smeden,, maar't desideratum:: sleutels,, bleef 'n onafgedaan nummer op de lange b lyst van stupide wenschen.. De D goede vreemdeling die de wereld schoon doortetrekken - 'n waar woord te zeggen., liet zich andermaal om hier-en·daar door 'n storm uitwerpen op de kust.. Allen hem te-gemoot, A , met den roop:: uw sleutels deugen niet ! Dit was weI oonigszins waar,, doch .... D . . . . slechts half waar,, en D sleutels deugden voor hen dus,, weI beschouwd., niet waar.. De niet.. Dat D was de zaak ! Of ze in 't land van den vreemde zoo bruikbaar waren als hy O b verzekerde,, is nu voor ons de vraag niet.. Wy W hebOOn bb te doon met de eilanders die hun smeden hadden gesteenigd..
') Noot'IJan A D man is al uitde mode.. Redenaars *) 1876.. De en artikelschry-R vers die voor vol willen aangezien worden <004:) dragen tegenwoordig SPENCER of HARTMANN'S x ARTMANN' Phi1
10
146 1 46
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
-- Uw U sleuteIs deugen niet!! Zie Z eens al de lumuli,, die ''t ramp-zalig overschot bbedekken van al de ongelukkigen die zich &an uw modelIen vergaapten.. Hoe het toch b by ute-land de H maken b amide die belast worden met b het fabriceeren van ''n sleutel ?? b b - Z Ze nemen de maat van 't ' slot waarop de sleutel passen moet,, en dan .... . . .. - Een Wat is dat ? E slot?? W Waarde Nederlanders, W N , zoolang gy geen sloten hebt, b , waarop dramatische -- en andere!! - - litteratuur passen moet,, zoolang zal geen smid ''n oorspronkelyken sleutel kunnen leveren op uw kunstgevoel.. 959. En ik b bladerde!! Daar vond ik stukken van staathuis.959 . E D houdkundigen aard ..•.. MILL, 0 goden!! Toch was T . . . zonder STUART STUART MILL, er iets zuurs in.. Maar ze zyn niet af.. leta is er nit :: M I IIn zeer algemeenen zin mogen de inkomsten van den Staat S niet anders zyn dan retributief. b /. In zin bbehoort men ze te onderscheiden in kon-I meer beperkten b tributie en retributie. b b . Men moot zich ten-doel stelIen de contributien zoo geleidelyk.M b mogelyk te doen overgaan in retrJoutie. b . Retributie mag nooit hooger zyn dan de b benaming aanduidt.. R b Kontributie mag slechta worden geheven van iets dat bbestaat, K b 8 , nooit over of van iets dat geschiedt.. B Binnen honderd jaar zal dit IDES IDEE -- met of zonder permissie van STUART MILL -- ''t punt van uitgang wezen der b begrootingen in aIle beschaafde landen.. b I ben b R ' flinke 960. tegen B Beschermende Rechten,, maar 'n 960 . Ik 8 belasting -- noem ze boete, b b , my weI!! - - op ''t pernicieus artikel: vreemd citaat,, zou me toelachen.. Noot van 1876. De natuurlyke straf zou zyn:: verlies van allen in N 1876. D vloed op den lezer.. En E gewis zou deze straf worden toegepast indien ''t Publlek P b lezen kon. b . Het H spreekwoord zegt dat annoede geen schande D kan er naar wezen.. Maar M is.. Dit zeker ligt er schande in al'moed aaA denkbeelden. uit dat eeuwige san-b . En E ''t wegstoppen daarvan,, blykende b du iour is erger nog:: het halen van deze of gene vreemde beroemdheid b is bbedrog.. Maar 't M ' zou weldra 'n ' eind nemen,, indien lezers en hoorders zich daarmee niet zoo aanhoudend lieten foppen.. Ook zonder nu van't O ' vervelend aanhalen te spreken,, byna overal bbemerkt men dat de denk-b b beeldm -- s'il y 1m a!! - geleend werden,, dat noch inhoud,, noch zin-' bou,,", b , noch taal het eigendom van sprekers en schryvers zyn.. Als A 't ' zoo voortgaat,, behoeven we waarachtig op de politieke annexatie niet b x te waehten om geen Volk meer te wezen. Om een ding te noemeni V . O 66 b ' . Lezers, L , beb is vertaald uitheemsch knoe'werk. onze dagblad·litteratuur merkt ge dit niet?? Stuit het u niet?? S b dit onderwerp reeds herhaaldelyk behandeld b (Z b . het stuk Ik (Zie by'll. I heb S E over 8pecialiteiten) tevergeefs.. En ) doch naar ik vreezen moet,, tot-nog·toe
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI.
147 1 47
wonder is ''t niet.. Er veel toe,, om de sedert eeuwen ingekan-E behoort b kerde luiheid van ''8 volks voorgangers te genezen..
961.. "Ge ' woord des Meesters" M " heeft 981 ,G zult niet zweren bby 't (62) V Voorzag hy Pythagoras .... P . . . . vergeten te zeggen.. (52) b misschien dat men ten-allen-tyde meer lust hebben bb zou,, te zweren by b 't ' woord van allerlei leerlingen ? Doch ik zegge u:: zweert ganschelyk niet,, noch bby de mannen D wier naam op WI uitgaat,, noch by b hen die zich noemen met schot-b de geleerden uit Lapland, by by de beroemd· sche namen,noch , L , noch b b hedens van over-zee -- die morgen zullen vergeten zyn,, allogeer-op 't Huis Ten-Bosch -- noch by den ze van.daag ' H T -B b wien ook.. Voorwaar, bedrog!! V , voorwaar,, al dat geciteer is luiheid en b om de domme Luiheid om 't L ' zelfdenken te ontwyken.. Bedrog B staan over nagemaakte -- d.. i.. valsche menigte te doen verbaasd b -- sleutels.. Ik I ontleen dit IDEE IDES aan den beroemden b bbuitenland·ge me nu gelooven,, lezer ?? schen ..... . . . die of die.. Zult Z 962. N Nu ja,, in 969 982. 959 komt iets van den citroen waarnaar ik zoo verlang.. Maar 't me weinig.. Als M ' baat b A ik dat IDEE uitleg,, zal men 't ' Z niet b begrypen.. Zonder uitlegging ook weI niet,, maar dan blyft me b baan b breekt door den apofthegmischen tach de kans dat het b zich b vorm.. Het H noodigt zoo vriendelyk uit,, tot 'n ' deftig MULTA.TULI MULTATULI heeft gezegd.... beveel ik het ten-zeerste . . . . enz.. Tot T zulk gebruik b b aan in de gunst van ieder die 't om effect te ' niet begrypt. b . Doch D sorteeren,, moet men niet vergeten er bby te zeggen dat ik 'n En-' E D I b bb gelschman,, Duitscher of Irokees ben.. Wie W ''t weI begrypen, b , hebben minder behoefte aan citaten,, zelfs van 'n b ' vreemdeling.. Doch er b bestonden nog andere redenen om de toelichting van D dat nummer overteslaan.. De D cyfers die daarby b zouden kunnen b worden te·pas gebracht, , zyn niet van de 800rt die ik noodig heb. b. E weer viel m'n ' oog op FERINGA.'S En en Weten· FERINOA'S "Demokratie ,D W ." Ik I had me voorgenomen -- en den schryver beloofd 8Chap." b dat werk te bbehandelen.. W is eigenlyk demokratie ?? Voor Wat dertig jaar zou ik plompver-V loren antwoord gegeven hebben bb op deze vraag.. Zoo Z is er veel dat ik vroeger meende te weten,, en dat my met de jaren onduidelyker werd.. D afschaffing van 't ' zegel op de dagbladen b De heeft velen gebaat, b , ' schynt.. Maar M T van blaadjes b my niet.. Tal geven dagelyks naar 't onderricht in demokratische b beginselen,, de echte welbegrepene b E schynen ook andere te zyn.. Doch ik,, demokraat naar ''k altoos.. Er D altyd gemeend heb, b, vind me in demokratie dommer dan ooit.. M ziet hier b alweer dat ik vry weI overeenstem met het b gevoe-Men
148 1 48
IDEEN VAN VAN MULTATULIL MULTATULI. IDEEN
len der .... Oourant,, die in haar nummer van 22 Maart jI.. . . . . &hager C M S (1872) verzekert dat ik zoo weinig nauwkeurige kennis van zaken van onkunde -- 't heb. b . Dit D brevet b ' wordt zonder protest overge·Volkablad van Nederland - komt juist nomen in 't ' Algemeen A V b N Tydschrift de Vrye Gedac7tte dat voor in 'n ' aanpryzing van het T V G door dienzelfden heer FERINGA FEBINGA geredigeerd wordt,, of liever,, dat grootendeels door hemzelf met talent en onafkankelyken waar·heidszin wordt geschreven.. Aanpryzing van FEBINGA' FERINGA'S werken is verdiend.. Ook A O ik zal dien toch moet schryver roemen,, zoodra de b beurt aan hem is.. Maar M ik erkennen dat hy,, zoowel in Dem. Tyd8chrift W . als in z'n D . en Wet. ' T 8 delikten b begaat,, die niet b beter kunnen gestraft worden,, dan door FERINGA te hopen dat·i S . Het H is voor Dr. D . FEBINGA ''n loftuiting op den &hager. niet gelezen heeft hoe men hem pryst.. Hy H zou misschien den voorttezetten,, Of uit moed verliezen z'n ' verdienstelyken arbeid b besef dat·i behoorlyk weet uittedrukken,, Of b - z'n ' gedachten niet b tengevolge der opmerking dat men niet lezen kan.. Tertium non T E is hier inderdaad 'n ' tertium mogelyk,, datur.. Ik I vergiB me.. Er maar ik beb FEBINGA dan wordt b nu geen lust het aantewyzen.. FERINGA beklad met den lof:: dat-i is "de radikale door den &hager S b - bezig b Geloof en Godsdienst." richting te verzoenen met G G ." Ik I vrees inderdaad dat de tegen my ingebrachte b bbeschuldiging H van onkunde,, minder dwaas is dan die ontdekking.. Helaas, , &ha· S ger,, 't ' ware voor my te wenschen dat de my uitgereikte mauvaise marque even weinig reden van b bestaan had,, als de goedkeuring belastert.. Maar dit is zoo niet.. Kinderlyk waarmee ge FERINGA FEBINGA b M K VEtJlILLOT gehoorzaam en onderdanig - als dezer dagen VEV LLOT voor den Paus - buig ik me onder uw tuchtroe.. Beterschap beloven kan b B b P ik niet -- wie is daar zeker van - maar weI beloof ik,, my inte·b spannen om eenige meerdere,, of meer nauwkeurige kennis van gelukte.. zaken te verkrygen,, dan me tot-nog-toe Ziehier dan ook weder een van de redenen die me na Vorsten· Z V school deden omzien naar cyfers.. Ook O in dat stuk wemelt het van met ernstiger arbeid, domheden *) en v06r ik durfde beginnen b b , `) 'OJ N Noot van 1876. 1876. Volgens V den godkundigen dokter VAN VLOTEN LOTEN is de taal van LOUISE "opgelOO'1Ulenen onbekookl."." W Wie van dingen houdt die , afgeloopen en meer dan gaar zyn,, wordt verwezen naar de zeer aesthe·E ander kunstrechter,, de tische werken van dien keurigen schryver.. Een D is zoo THYM, noemt Vor$ten-school 'n heer ALBERDlNGK ALBEBDINOK THYM, V ' kakografie."." Dit vreemd met,, aIs men bOOenkt dat de schryver van dat prul niet eens G , D ." En E meer begrip heeft van "Gods leiden-de hand"" van den- "digitus Dei." ' Ve V BOOryf B "preekt DE WALBOURG ALBOUBO ,, "alsof 't' haar in 't' hoofd ge-nog:: in 't slage-a is."." Het stuk is vol "gemeenplaatsen." Sommige verzen zyn te lang,, H , ." S B E . Enz. E . Enz. E . Den D heer II is te kort.. Enz. en de laatste regel van Bedryf A. T. T. moest:: "de ldacht Van 't ' kart,, dot ket oordeel onzer jongelingschap zoo A.
IDEEN VAN IDEEN VAN MULTATULI. MULTATUU.
149
voelde ik behoefte aan ''n droog 22 ++2, 2, om eenigszins beter op , kennis de hoogte te komen der hedendaagsche "nauwkeurige slypt de vleeshouwer z'n ' gereedschap,, voor-i van Tzaken." ." Zoo Z z'n ' ossen slacht.. IIk zeg dit volstrekt niet met het doel om den Schagu ona.a.ngenaam te zyn of te slachten.. IIntegendeel.. Straka S S zal ik aantoonen dat zoo'n ' blad heel nuttig is,, - het verwyt dankba.a.r a.a.nnemend -' - 'n kleine Toch heb ik T Schagu niet mooi,, dat-i bedenking.. Het - verzuimde my H staat den S aantewyzen:: waar,, wanneer en in welk opzicht,, ik bewyzen gaf van ''n onkunde uitstekend genoeg om zoo in ''t byzonder te wor-den gelaakt?? Van algemeene menselyke onwetendheid,, als die V 'waarover SOKEATES SOKRATES klaagde,, kan hier geen spraak wezen.. Het H schynt dat ik ''n botterik by-uitnemendheid ben,, en weI zoo,, dat men myals ''n Z Zoilus,, als 'n ' Midas, M , als ''n cretin,, als ''n ezel in ''t eind,, gebruiken kan tot tegenhanger om de wysheid van anderen te doen ik had niet gedacht hiervan uitkomen.. Onwetend ben ik.. Maar O M z66veel en zoo in ''t oog vallend blyken te hebben gegeven,, dat 66 ik,, gelyk m'n Schukenscheuer,, kon dienst doen als repoutJ-' jonker S 8air.. E Een eenigszins minder vage terechtwyzing zou me den weg getoond hebben,, waarlangs ik tot wat meer kennis had kunnen ' geraken.. Zoo als de zaak nu staat,, moet ik heel verdrietig m'n Z onkunde voor zoo byzonder pyramidaal-algemeen houden,, dat geen inspanning te-wereld my op de hoogte brengen kan om,, in ' moet ik me 't welk yak ook,, ''n woordje meetespreken.. Wa.a.rop W ee-rst toeleggen 7? O Op de politiek ? O Op bataillons-,-, pelotons,, solda-ten-school? Op N Nedulandsche taal-, -, spel-- en frazenmaakkunde ? ? O Op krantenredaktie ??Op O botanie ? Op O de talen,, als ''n gouvernante ?7 O Recht,, als onze V Van Huisde? Quid mihi,, S Schagere edax Op O 't ' R H ? Q Objicis non me vubosa8 leges edissue ? De oplettende lezer zal opmerken hoe delikaat ik hier den ovi-D dischen livor weggoochelde,, om niet m'n ' ingeslikt tertium van zoo-even te verklappen.. ' gymnasium?? Na.a.r N ik naar de universiteit?? N Naar 't de Moet M hoogere,, lagere,, allerlaagste burgerschool 7? Naar de pupillen te N Kampen? K ? of moet ik me abonneeren op 'n ' krant,, op den Schagu S misschien,, om wat te leeren van den een of andren "wy" , " die,, volgens LOUISE, L I E, eigenlyk en van zeer naby bezien,, geen "hy" , " is ? En eerst nn dien weldadigen wenk gegeven ?? E nog iets.. Waarom W m'n Moest M ' onwetendheid geheim blyven,, tot op 't ' oogenblik dat ' zonderlinge "ver, ze kon gebruikt worden als tegenstelling van 't FEEINUA wordt zoenen van radikalismus en Geloof" G " dat den heer FERINGA ." llUU] gezOflken is,, dot zy zulk un mulllkt werk heelt kunnen toeiuichen." Z Zoo staat er..
150 1 50
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
aangewreven ? Wie W weet of ik me niet geoefend had,, indien de Schager me tydig had gewaarschuwd.. M'n S M' toestand is nu aller-I schreef den H Havelaar.. D Die was "mooi". moeiIykst.. Ik ,, " . Nu N ja,, mooi-is de heid sluit geen onwetendheid uit.. Volgens zoo'n V ' Schager S mojigheid zeker ''n geschenk van de vrye genade Gods, G , dat zonder de minste inspanning van onzen kant,, de drukkery iure-gent.. Het H zou dwaas zyn iemand als verdienste aanterekenen wat-t zoo klakkeloos als woestyn-manna present krygt.. Weg W dUB met Minnebrieven den mooien Havelaar. H . Na N 't ' verschynen van de M was men voorbereid deze theologische finesse in praktyk te bren-gen:: men zweeg.. Ik Arbeid:: men zweeg.. Drie I schreef den Vryen A D V en N Nederland:: men zweeg.. TV bundels IIdeen : men zweeg.. Pruisen P Wys my de plaats,, en de andere opstellen die in de Verspreide StukkenV S te vinden zyn:: men zweeg.. Noch·eens N - 8 Vrye.Arbeid: V -A : men zweeg.. Specialiteiten,, Millioenen-Studien: S M -S : men zweeg.. En E .... . . . . dat alles werd verkocht,, uitverkocht,, herdrukt,, meer dan eens herdrukt,, tot m'n daarboven toe,, ''n stukje dat ikzelf ' Bruid B 'n ' spelery uit m'n ' jeugd genoemd had.. De D ontvangst die m'n ' werk te·beurt viel,, gaf me dus aanleiding tot de meening dat dit zwygen 'n ' andere oorzaak had ,dan afkeer van m'n ' verregaande onwe-tendheid.. Ik I erken ronduit,, zoor dikwyls aan den latynschen ' livor gedacht te hebben,, dien ik zoo-even euphemisch met 'n ,S hollandsch "Schager" " vertaalde.. En E zie,, daar verneem ik op-oonmaal plotseling dat ik 'n ' stommerik ben by uitnemendheid ! Tegen dit vonnis protesteer ik niet,, 0 S Schager,, maar weI beklaag T lieten gylieden heereD ik my over 't ' laat beteekenen.. Waarom W "wy" ,, " me zoo lang in den waan dat ik niet nog onwetender was dan .... God beware my,, hoop ik,, . . . . sommige anderen ?? De D goeie G voor hoogmoed,, maar.. . .. . . als ik hoogmoedig geworden ware,, zou 't ' de schuld van ulieden heeren "wy" , " gewoost zyn.. ''t Is I my onbe·kend of gylieden onwetend zyt,, of ook gy met u allen misschien geen "nauwkeurige kennis van zaken"" hebt.. Overal heb ik naar , O uileden geinformeerd,, en niemand weet me daarvan iets te zeggen,, ''t geen weI niet bewyst dat ge met u allen dom zyt,, doch waaruit toch blykt dat het tegendeel niet precies van algemeene bekend-ik evenwel bemerken dat ook gylieden mank gingt heid is.. Mocht M aan 't zaakkennis"" dan beloof ik ' euvel van "onnauwkeurige , u·lieden de gloeiende kool van spoedige terechtwyzing,, en als bewys:: leere lezen met u allen,, en stelt het schryven uit,, tot ge ' ulieden staat,, van die kunst genoeg weet,, om intezien hoe gek 't FEBINGA en Radi' weldoener van Godsdienst G R FEB NGA uittemaken voor 'n kaJismus en my voor 'n ' onwetende by uitnemendheid..
983. nobi8 die "Schager!" Zoo vragen m'n ,S !" Z ' vlaamsche 963 . Quid Q
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
151 1.511
lezers,, niet waar?? B Beste V V1a.mingen,, ge zyt er niet minder om,, dat ge "geen nauwkeurige kennis"" van dat krantje hebt.. O Ook , ik kende het ding niet,, en zou waarschynlyk tot m'n ' dood toe volhard hebOOn in deze treurige onkunde,, wanneer men me niet het nummer hadgezonden van ''tAlgemeenDagbladvoor Nederland,, N A D waarin de SSchager beoordeeling van D Dr.. FERINGA'S E INGA' werk was overgenomen.. Dit D laatste blad -- ook 'n ' allerinteressantst wylie natuurlyk!! -- kende ik alweer "niet nauwkeurig"" en,, ronduit , 0 gruwel -- in ''t geheel niet ! Ge vraagt,, wat gaan 008 die prullen aan,, en verwondert u,, dat G ik achtala op zulke litteratuur ? ? Wei Niet omdat het my W zeker!! N om zoo'n - en ziehier ''t nut ' aanmerking zelf de doen is,, maar waarvan ik zooeven de aantooning beloofde - ik gebruik die als monsterstalen van den toestand,, als bydrage tot de ,,"nauw-keurige kennis"" van m'n ' publiek.. Ik I wil dat men na m'n ' dood inzie hoe gegrond m'n ' verachting is.. We W hebOOn hier noch met het Schager krantje,, noch met het V Volks·- of ander blad te doen.. D De S vraag is of ik niet recht had op anderen weerklank,, dan de by de K , haren voor den dag gesleepte verzekering:: dat ik zoo "weinig nanwkeurige kennis van zaken"" heb?? Want, W , voor den honderd·sten keer,, ''t is niet tegen de OOoordeeling zelf,, dat ik me verzet.. Het is hiertegen:: dat zoo'n H ' jongensachtige plompheid nagerweg alles i8,, wat ik van ganseh Nederland voor 't' geleverde ter1UJlcreeg ! 8 N (859) E En men meene niet dat zich ergens ''n stem doet hooren om te protesteeren .... - dit ver-. . . . niet tegen de aanmerking zelf lang ik niet -- maar tegen ''t uitaluitend vooropstellen van zoo'n ' aanmerking.. Na N al wat ik voortbracht,, weet zeker soort van publi-cisten nieta van my te zeggen dan dat ik zoo uitmunt in onwe-tendheid.. Is I dit idioot of niet ? Het antwoord op deze vraag is minder eenvoudig,, dan men H denken zon.. Het H blyft namelyk twyfelachtig of het visschig zwy·gen,, afgebroken door zoo'n ' gevolg ' zonderling tusschenwerpsel 'n is van geheel onvermengde botheid ?? Ik is slecht,, I zeg noon!! Dwaas D en slecht is dwaas :: er is zoowelluiheid en valschheid,, als domheid . in 't ' karakter van m'n ' Publiek. P IIk wil m'n ' cyfers nog wat laten wachten,, en even trachten S de oorzaken te ontleden,, niet zoozeer waarom dat Schagertje sprak -- lieve god,, zoo'n ' krant moet vol!! - - maar waarom an-deren na zulk spreken 't ' zwygen OOwaren.. I haar Ik aan,, in wat haar 't ' dierbaarst is.. In I tastte de Natie N goddienery:: 'n ' broodwinning.. In I haar zeden:: 'n ' broodwinning.. In ' broodwining.. In I haar zoogenaamde I haar vooroordeelen:: 'n Staatkunde: Kolonien : : 'n ' broodwinning.. In I haar wanbestuur der K S
152 1 52
IDEEN VAN MIILTAT MULTATULI. IDEEN VAN IL.
''n broodwinning.. In I haar principes :: 'n ' broodwinning.. In I haar hui-chelary.... . . . . nu ja,, dit sluit 0.1 de overige broodwinningen in zich.. Wi! Natie,, hier lezen:: die weinigen di6 W men nu in plaats van N in elk der nederlandsche vakken de Natie vertegenwoordigen,, my N weI!! Doch ook dan blyft my altyd het beroep op 't D ' woord van den ketterjager over:: de geuzen hebben de kerken geplunderd,, de katholieken hebhen 't niet belet :: zy allen zyn schuldig.. ' D Niemand hestreed my.. Waarom niet ? N W D Niemand durfde.. N Zeer in den beginne trok zekere dominee FRANKEN Z FRANXE tegen my party voor de zendelingen.. Men M leze m'n ' loyaal antwoord in de Verspreide Stulclcen.. IIk laat nu daar of die man even goed was S V Van z'n als z'n ' brief,, en zoo'n ' antwoord waard ?? V ' christelyk party-trekken tegen onrecht,, heb ik zoomin iets bespeurd aIs van andere ' protest had ik iets ten·gunste van de christelyke deugden.. No. N z'n personen der zendelingen gezegd,, dat met wat inschikkelykheid kon worden opgevat en uitgevent aIs testimonium voor de zen-delingery - z'n ' broodwinning!! - - en hy was tevreden.. De D rest ging hem niet aan,, naar 't ' schynt.. .. .... neen,, naar gehlelcen is.. In I dat antwoord daagde ik allen uit,, die zich door een of andere passage in m'n ' werk gekrenkt voelden,, het voorbeeld van dien dominee te volgen.. Niemand antwoordde.. N Waarom niet W D ?? Niemand durfde.. N Ten-gevolge van m'n T ' latere werken vergrootte zich de kring myner vyanden.. Maar niemand vertoonde zich.. M Men niet.. M durfde D Het spreekt vanzelf dat ik ''n byzonder oneervolle uitzondering H maak voor dezulken die,, aIs de moderne verhandelaar en de mislukte litterator uit m'n DE GEYTEE, GEYTEB, my in 't ' brief aan DE ' ge-heirn aanvielen,, of althans niet D op het terrein waar de stryd be-hoort gevoerd te worden.. H duldt -En Nederland was hiermee volkomen tevreden.. Het E N VAN DE PUTTE PUTTE aIs minister.. ten tweede maul nu !! - - den millionair VAN Het VAN TWIST in de E Eerste-Kamer. -K . Het H duldt de modernen H duldt VAN ' kranten.. op preekstoel en katheder.. Het H duldt 0.1 de wyen in z'n Het H duldde en duldt alles .. ..• . . . ten behoeve van de respectieve broodwinningen.. Dit wat de val8heid aangaat.. D ' Wie 't Maar nog iets anders speelt 'n M ' voorname rol:: de luiheid.. W oog vestigt op de litteratuur van den dag,, zou blind moeten zyn om niet te bemerken hoe alles zich toelegt op ''t vermyden van in--
IDEEN VAN VAN5 MULTATULI. IDEEN ULTATIILI .
1153 53
spanning.. Men M schrikt terug van onderzoek.. Als A blyk hiervan,, wys ik alweer op de ellendige furie van citaten !! In I courant-artikelen, , kamerspeeches,, belletrie,, boekbeoordeelingen,, pleidooien ..... . . . over-al heerscht de gemakzuchtige hebbelykheid om den last van eigen nasporing op de schouders van dezen of genen vreemden arbei-der te werpen.. Men M kan verzekerd zyn,, dat m'n ' werken tot ver-vervelends toe zouden genoemd worden,, indien er mogelykheid ware ze aftedoen met 'n ' aanhaling uit de werken van zekeren Chose.. M Maar dit is nu eenmaal zoo niet.. allerberoemdsten heer .... .. . . C Als voorbeeld van die luiheid,, kan ons alweer dat Schager A S krantje dienen.. Ik I geef verlof m'n ' spottende klacht over ''t laat waarschuwen tegen m'n ' onwetendheid,, ernstig optenemen.. IIs 't ' inderdaad onheusch,, 'n ' schryver zoo te laten voorthollen in z'n ' onkunde?? V Vooral indien zoo'n ' schryver opgang maakt,, en dus We weten toch hoe vaak'ndagvelen op 'n ' dwaalspoor brengt?? W ' blad verlegen is om stof,, en hoe dan allerlei ongelnkken,, zelfs de byna gebeurde,, dienen moeten om den letterbak vol te zetten.. Hoe H ' hulponderwyzer of veldwachter : welkom de verplaatsing is,, van 'n twee regels kopie!! W We kennen de dankbaarheid van 'n ' redaktie aan den korrespondent die 't ' verhaal levert van de feestelyk-heden in Y Yhuizen,, by de herdenking van den dag waarop de heer ' funktie aanvaardde:: zes regels Ymeier twintig jailor geleden z'n Y kopie.. We W zyn overtuigd van de graagte waarmee 'n ' ganache kolom wordt gevuld met de mededeeling van zeker gesprek,, dat zekere heer met zekeren prins hield,, opgeluisterd met de toelichting der meeningen van andere heeren en prinsen - nog 'n ! - - aangevuld met de verzekering dat bedoeld gesprek ' kolom ! plaats had:: drie regels kopie,, niet zonder hoop op tien nieuwe regels in ''t volgend nummer,, waarin men zal kunnen betoogen dat er weI hier-of-claar iets gesproken is,, maar ..... - ... Genoeg! G ! We W weten wat ''n krant is!! IIs ''t nu niet nogal vreemd,, lezer,, of zou 't, ' , zonder luiheid die ik aanhaalde als mede-oorzaak van ''t zwygen,, niet vreemd zyn dat men by zooveel honger naar voedsel,, ''n gunstige gelegenheid -versmaadde z'n ' kolommen vol te zetten ? IIk kan den Schager S en anderen!! - verzekeren dat ze goede zaken maken zouden,, ' dageIyksche rubriek:: lyst der blyken door 't ' aanhouden van 'n , van MULTATUU'S kennis van zaken." MULTATULI' "onnauwkeurige ." Maar M ..... . . . hiertoe zou arbeid noodig zyn,, onderwek,, studie.. Men M zou zich moeten getroosten te werken,, als 1ik.. Dit D willen de heeren niet.. De D luiheid blykt alzoo nog grooter dan de lust om my te grieven.. weI komt die 11L~t voor den dag,, als 't Maar M ' geschieden kAn U zonder moeite en hiervan geeft ona de S Schager 'n ' aardig voorbeeld..
1154 54
IDEEN VAN MULTATUU. MULTATULI .
Het juiste fabriekmerk van dit krantje ken ik met.. Ik H I gis dat het iets als liberaal,, zeer Iiberaal,, of zeUs radikaal moot beduiden.. AnA ders toch ware ''t niet overeen te brengen met den bekendeneisch van ''t metier,, iemand als FERINGA FEPJNGA te pryzen,, die -- om slechta Mm ding te noomen - even als ik,, allen godsdienst beschouwt .... als nadeelig voor vooruitgang.. Maar M . . . . om z'n ' werk behoorlyk te pryzen - dat is,, om met de notarissen te spreken :: onder opgaaf der redenen van wetenschap -- zou men 't ' moeten lezen,, is lastiger dan ''t relateeren del' analyseeren,, beoordeelen.. Dit D feestviering van zoo'n ' uitweiden over ''n byna ' jubilaris,, dan 't gebeurd ongeluk.. Bovendien zou er eenige kunde noodig zyn,, en B men weet nu eenmaal ...• . . .. Om nu en luiheid en onkunde te bedekken,, citeert referent O 'n ' kort gezegde waarin de schryver verklaart van my in gevoelen te verschiIIen -- adhuc sub judice lis U wie gelyk heeft -- om te verkondigen hoe slecht het gesteld is met myn "nauwkeurige ken-, nis van zaken." ." Had ik gezegd dat Frankryk 'n er wynbouw H F ' eiland was ?? Dat D D onze letterkundi-of eergevoel werd gevonden in N Nederland?? Dat E had FERINGA FERINGA my met bewyzen aangetoond gen integer zyn ?? En dat ik me vergiste?? Was er 'n W ' feit behandeld,, waarop de term "nauwkeurige zaakkennis kan worden toegepast ?? ,, Niets van dit aIles,., . N De kwestie was van wysgeerigen aard,, en betrof m'n D ' IDEE IDEE 16 16!! FERINGA bestrydt dat IDEE -- we zullen later zien hoe?? - - en FERINGA ' zal misschien nu reeds daarover berouw voelen,, wyl men nit z'n bestryding ''t recht put,, hem - in tegenstelling met my,, waar 't Geloof en ' om te doen was!! - - te verhefien tot verzoener van G FEBTNGA FERINGA!! radikalismus.. Anne A Op die wys worden ten-onzent wysgeerige vraagstukken afge-O LOTEN''t woord ,, daan?? Is "ploertig" I 't ' niet te betreuren dat van VWTEN " zoo diskrediteerde ??
964. K Komt ploert van pleutre,, of is de relatie omgekeerd i'? 964. ' den schyn hebben zon,, Ik niet vragen,, daar't I durf dit den Schager S ' familie.ge. - alsof ik me onbescheiden wou meester maken van z'n B de "nanwkeurige ,, heimen.. Jammer genoeg?? By kennis van zaken"" J die men in hem veronderstellen moot,, ware eenige opheldering van zyn kant,, zeer gewenscht.. ' akademiscoo Ik meen dat het woord ploert oorspronkelyk 'n I , met filister.. uitdrukking was,, en vry-gelyk stond met niet-student, .... Maar M . . . . ''t aantal jongelui die onze akademien bezoeken,, is slechta zeer gering in verhouding tot de overige bevolking van deo
155 1 55 Staat. we dus aannemen,, dat Nederland bewoond wordt S . Moeten M N en drie millioen ploerten.. door 'n ' paar duizend-studenten Dit D kan de bedoeling van de jongelui niet geweest zyn.. Onder O die niet-studenten immers hebOOn ze vaders,, moeders,, loormees-ters,, toekomstige chefs.. Wat W wordt dan in studentikozen zin -- dien ik hier als '1TIa88-gehend aanneem,, omdat ieder de uitlegger is van z'n ' eigen woorden -- bedoeld met het woord ploert ? Over dit woord nadenkende tracht ik my den indruk voor den O geest te brengen,, dien ik als kind had van iemand wien ik 'n ' ploert uithing,, hoorde noemen.. Het H was ''n gemeen sujet die den m'nhoor ' 'n ' soort van mannelyke lichtekooi.. Tot T de uitmonstering behoor.de:: styfgefrizeerde bakkebaarden en vetglanzige krullen,, vast-geplakt tegen de slapen,, als vischhaken hengelend naar OOwon-dering..Wie W er een zien wi! van de soort als die ik nu OOdoel,, schaffe zich 't ' stel platen aan,, waarin CRUIKSHANK zoo welsprekend tegen dronkenschap yvert.. Op O de laatste plaat zit de zuiper als waan-zinnige in 'n ' getralied hok,, en wordt .... . . . . bekeken --''t woord ' beide kinderen,, ''n jongen en 'n "bezocht"" is te goed -- door z'n ,, ' H uiterlyk van deze twee sujetten is even waarschuwend meid.. Het als het delirium tremen8 van den vader zelf.. Die D jongen -- 'n ' zeer echte broer van z'n ' zuster:: de familiegelykheid der zielen is spre-! - - die jongen is 'n kend ! ' ploert.. . . . .''n ploert van de allergemeenste soort.. Er Maar .... M E zyn er die minder laag staan.. nu de Cruikshanksche opvatting overeentebrengen met Hoe H C de bedoeling van onze studenten ?? Wat is of behoort te zyn', de eigenaardigheid van jongelieden W Ze zyn onbekrompen in opvatting,, die zich wyden aan studie ?? Z leven by den dag,, minachten kleingeestig streven naar wereld·ache goederen,, voeden zich met idealen,, erkennen goon rang dan ridderschap van den geest,, en meenen dit alles te kunnen volhou-den door de kracht die men put uit het najagen van 'n ' verheven doel,, in dit geval,, de Weten8chap. W 8 . Wie nu aan 't W ' woord "ploert"" aIleen de beteekenis hecht van niet-student, , zou in de dwalende meening vervallen,, dat ieder die zich niet aan studie wydt,, ieder die zich slechta bezighoudt met de zorg voor zaken van stoffelyk belang,, ieder die ''t leven uitslui-- wat voor de meesten tend van den materieelen kant OOschouwt ''n treurige noodzakelykheid is -- 'n ' ploert wezen zou.. Dit D is on-afschuwelyk exemplaar van ''t mensenras,, dat we juist.. Het H ' voorbygaan vereeren met 'n hier in 't ' analyze,, onderscheidt zich van de overige niet-studenten door de onhebOOlyke neiging zich voortedoen al80!/ heI tot €deler N kla88e behoorde.. D De epicier op z'n ' zon-IDEEN MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
156 156
IDEEN VAN l\IULTATULI. MULTATULIL
dags die zich met deftigheid tooit,, is ploort om dien tooi,, en vol-strekt niet omdat-i - in de week krenten en rozynen verkoopt ..... . . . de onschuldigste zaak ter-wereld. . De D schryver die z'n ' vertoogen op-schikt met valsche gemoedelykheid,, met de zedelykheidBpraatjes van den dag,, met de frazen uithetStaatsblad, S , met haute nouveaute-stopwoorden,, met de terminologische pommade der duitsche school-filosofie, , met citaten .. ..• .. . Ook de lichtmis CRUIKSHANK CRUIHSHANK heeft 'n ' bloemjen in den mond.. O De D schandjongen wil voor 'n ' heer doorgaan . . . . "Bepwld .... ,,B . . . . lwnkreet .... . . . . intens 8 .... . . . . objectief/ . . . . STUART-MILL zegt .•.. . . . . we lezen by Dr. D . FERINGA •••• . . . . nag-eens: : STUART-MILL . . de groote staathuislwwlkundige H H oeheeti beweert .. ....
Nu,, dat alIes is ploertery!! E En hiermee neem ik afscheid van N den S Schager,, en van de duizend-en-een nederlandsche lezers - die zoo'n ' bloempjen in den mond heel mooi vinden.. H Noot van 1876. is met verboden dit nummer op te vatten als N 1876. Ret antwoord op zeer veil aanvallen die van 't Schager gehalte zyn.. ' S
965. Ach,, m'n Herinnert zich de lezer,, hoe ik in 965 . A ' arme cyfers !! H m'n ' derden bundel werd gehinderd door ossen en heIden?? IIk begin te gelooven dat de goden jaloersch op me zyn.. T Telkens hebben ze,, om my in m'n ' arbeid te storen,, wat nieuws by de hand.. Daar tieten ze nu,, byv.. THORBECKE D THORRECKE sterven,, alIeen om my te plagen.. Toen ik uit de couranten vernam dat de man ziek T was,, verheugde ik my met wysgeerige hartelykheid.. Ik I hoopte ' dood,, nu eindelyk eens te weten namelyk by gelegenheid van z'n te komen wat-i - uitgericht had?? En E zie m'n ' uitzicht op dat beetje wetenschap is weer ver-ydeld.. Sedert weken las ik met de grootste aandacht alIerlei toe-S en aanspraken,, en bleef maar altyd even onwetend als tevoren.. De Schager heeft weI gelyk!! M'n D brave S M' onkunde is ingeworteld,, onuitroeibaar .... . . . . intens !! . . . . er wordt 'n ' standbeeld opgericht voor den StaatsfeEn E .... S niks!! Het H nageslacht zal vragen,, wat ik nu vraag:: WAABOM? .AR ? E En misschien zal 't ' van zyn kant ''n standbeeld oprichten voor den man die duidelyk antwoord geven kan op deze vraag.. We zyn waarlyk niet vooruitgegaan sedert de dagen der eerste W godenmakers ! De oude $RATES D XRATES in 't ' zevende sprookje van gezag,, kim wat,, 4 wat.. ZEUS donderde,, en droog heel E ' rug.. JEEuropa op z'n JEdeed HOVAH AH vond kleermaken en decentie uit.. St. S . lIlLOY, ELOY, die al te hoog-moedige hoefsmid,, werd van z'n ' verwaandheid genezen door JEZUS zelf,, die hem ''n duchtig lesjen gaf in 't E ' beelaan van paarden..
IDEEN VAN MULTATULL MULTATULI. . . . Onze O THORBECKE .•••• Komaan,, eerst iets over dien K werp is minder vervelend..
ELOY,
1157 57
ook ''n heiJige!! ''t OnderO -
968. Het zal koorn op den Schager molen zyn,, alB ik hier erken 966 . R S niet te weten hoe ST. -T. ELOY ELOY in 't ' hollandsch heet.. *) *) ALOiZIUS A van G Gonzaga dan - is 't muntte niet zoozeer in ''t ' niet.. Deze D hoefsmeden nit,, als in 'n ' ander ambacht,, waarvan de beoefening sommigen alIermoeilykst schynt,, daar ze het tot de spil maken waarop hun heele immoreele moraal draait,, in:: kuisheid.. De D brave God,, dat-i jongen beloofde op z'n ' negende joor aan G - dat-i. ... - . ... nu ja,, dat hy op dit c1ULpitre altyd negen jaar blyven zOU.. En E in dien ouderdom is-i- dan ook op vier-en-twintig jarigen leeftyd - gestorven.. Deze verdienste komt me heel vies voor.. D Of ELOY uit het vorig nummer kuisch was,, weet ik niet.. O onze BLOT Maar weI dat·i M - paarden besloeg,, en zich op de flinke uitoefening van dit beroep zoo groots toonde,, zoo groots ..... . . . dat JEZUS zelf moest komen.. Men in hoogsteigen persoon er by te-pas M wete na-melyk,, dat ELOY, op die hoovaardy na,, volmaakt was.. De D man vloekte niet,, rookte niet,, at maar zesmaal in de week vleesch ...• . . .. kortom,, hy was gereed voor de helligheid,, op dien hoogmoed na.. Dit verdroot JEZUS heel erg,, en daarom gaf hy zich de moeite D dien smid 'n ' bezoek te brengen,, en weI te-paard. . Hy H verzocht hem,, . . . . versta je je yak weI ?" 't 1" vroeg JE JEZUS.. ' beest te beslaan.. Maar M .... - Perfekt !! antwoordde de man.. P Misschien voegde hy er nog-oon-en·ander by dat van z'n M - - ' hoog-JEZUS wist aanleiding te vinden hem te moed getuigde.. Althans A berispen,, en te verwyten dat-i - maar 'n ' stumpert in z'n ' metier was,, die van den eersten den besten reiziger wat Ieeren kon.. En, E , alB bewys,, sneed hy 't ' paard de pooten af,, besloeg ze op z'n ' gemak binnen'shuis --''t beest lag zoolang buiten geduldig te wachten -' en zette die daarop zoo handig weer aan,, dat onze ELOY er van verbaaad stond,, en z'n dat ' hoogmoed den dienst opzei.. Van V oogenblik af was-i - volmaakt,, en hy werd cen hellig man.. Er is iets naUs in zulke vertellingen.. De JEZUS E D protestantsche JE gooft zich zooveel moeite niet om iemand heilig te maken.. En E JEZUS deed nog moeilyker dingen.. Hy H voer ten-hemel. . Na N z'n ' vele voorgangers in aIle mythologien was deze kunst weI niet oorspronkelyk,, maar ze blyft toch altyd behooren onder de min dagelyksche verschynselB.. *, van eIken Van V eIken god,, van eIken halfgod,, van eIken heros, heilige,, valt iets* te zeggen dat de oor der apotheoze wettigt,, ver·-
*) Noot N
N" 1876. E ELtGIUS,,
geloof ik..
158 1 58
IDEl'N VaN WULTATULIL MULTATULI. IDEAN VAN
klaart of verschoont.. leta!! Mythe, M , fabel,, legende., sage overle-vering,, geschiedenis .... . . . . iets toch ! 967.. Wat 967 W we 't ' nageslacht zullen ovei'leveren omtrent dien blyft ''n raadsel,, moeilyk anders optelossen dan door de stelling dat ''n bedorven Yolk van-tyd-tot-tyd behoefte voelt V - Anstrich van geestdrift te geven door ''t knielen voor 'n zich 'n ' A ' zelfgemaakt kalf.. THORBECKE, THOBBECEE,
968. En we lachen de E Egyptenaars uit,, met hun heilige ska.·968 . E rabeen,, gewyde katten en gekanonizeerde ajuinen!! Toch waren T die voorwerpen slechta zinnebeelden.. Geen Egyptenaar beweerde G E ooit dat zoo'n ' tor verstand,, macht,, genie bezat,, of iets byzonders wist tot stand te brengen.. THORBECKE wordt dit weI beweerd of liever als vanzelf Van V THOBBECKE sprekend ve;oondersteld.. Men M meent alle toelichting,, rechtvaar·diging,, verschooning der algemeene krankzinnigheid flinkweg te mogen overslaan.. De D "liberale"" voorgangers stellen zich aan,, alsof de grootmannigheid van hun fetisch buiten kwestie ware.. Modeme M dominees bespreken den held.. Couranten hullen zich in ''t rouw·C ' zwart lystje.. Ministers M schreien by ''t graf.. E Een gewaad van 'n hunner - om toch geen enkel goedkeuringsnootje op den kon-duitestaat van den kandidaat-heilige te laten verloren gaan verhaalt:: dat de dierbare overledene ook in God G geloofde:: "bly, kens zekere uitdrukking in 'n ' onlangs van hem ontvangen briefje." ." - zoo'n Anderen verhalen:: dat·i A ' eminent schryver was ! G gelooven"" Dat "in - ''n zonderling attribuut voor 'n D , God ' nit·stekend man!! - - hoort by ''t nederlandsch liberalismus.. ''t IIs ''n ,, " aan 't ' adres van de conservatieven.. lets als:: "denkt , "terzyde" toch in-godsnaam niet,, dat gylieden Behouders den hemel met B toebehooren yan aardsche distinktie en wereldschen invloed,, voor vriend., profeet en '[YI'emier., de prototype u alleen hebt!! Onze O van ons gild..•. . . . . liheraal was-i, - , 0 ja zeer,, zeer liberaal,, allerlibe·raalst,, maar ..... . . . hy geloofde in God, G , zoowel als gy,, en heeft dus geen grein minder aanspraak op den Hemel. H . Dat de man in G God geloofde komt me met vreemd voor.. Ik D I had er op durven wedden,, zonder de minste inzage van dat ' kollega JOLLES. briefje aan z'n en eerlyk atheismus lag LLE . Moedig M buiten ''t kringetje waarin onze THOBBECKE THORBEOKE zich bewoog.. W heeft ooit beweerd,, gemeend,, als mogelyk gesteld,, dat Wie ' man van THOBBECKE'S 'n THORBECKE'S gehalte,, niet geloovig was?? W Wie be-. . . . ongewoonheid?? Mr. M . JOLLES schuldigde hem ooit van .... LLE deed ''n vreemd werk,, toen-i - by dat graf het certmcaat van THORBECKE'S THOBBECKE'S onaangevochten ordinairheid overlegde..
IDEEN VAN VAN MIILTATULI. MULTATUU. IDEEN
1159 .59
989. "De Staatsman,, ''n zeer 989. D overledene was..... . . . ''n groot S groot SStaatsman,, de grootste SStaatsman ..... ... Vleeseh is duur in den SStaat waar onze politikus z'n ''t V ' kunsten Hongerend V Volk graaft krengen van aan ziekta vertoond heeft.. ''t H *) gestorven paarden op,, om zieh te voeden.. *) Een leeuw in ''t parlement.. ..... . . . allergrootste SStaatsman alzoo !! E Een H Herkules..... ... E Arme stallen van A Augias !! A .. .. .... E Een H Herkules in ''t kieswerk.. Een toovenaar in grond.E wetten ..... ... Een natoovenaar dan toeh ?? E Een plagiaatheiIige,, niet waar l' E THORBECIlk durf vragen:: welk ()(Yf8pronkelyk denkbeeld van dien THORBECKE is er voor,, in,, of na dat fameuze jaar '48 '48 voor den dag geko-KE men?? D De man was mager,, maar had er ''t reeht niet toe.. Voort· V NIETS gebraeht heeft·i - niets., niet8,, NUTS! Men beoordeele hem naar den maatstaf die aangegeven werd M IDEE 30 30 - - durft iemand beweren dat die maatsta£ onjuist in m'n ' IDEE is ?? - - en vragen zieh af,, hoeveel ziel de man heeft uitgegeven van ''t algemeen?? W Waarlyk,, ''t antwoord is treurig ?? ten-behoeve Treurig,, niet om zynentwil - z'n ' dorre persoonlykheid voelde T der velen geen behoefte aan uitstraling -- maar om·den-wille Het was gedaan met het R Ro·die ik zooeven kensehetste in 967. 987 . H op den troon zat.. Een meinsche Ryk, ' Augustulusjen A E R , toen er 'n yolk dat diminutieven aanbiedt,, dat 'n ' lwmunculus opneemt in de rol der groote mannen.. gekomen Hoe H men 't ' heeft aangelegd om de in '48 tot·stand veranderingen als iet8 nieuw8 uittebazuinen,, als vruchten van THORBECKE'S THORBECKE'S genie .... . . . . nn ja,, er werd by die plompe foppery ge·rekend op de zonderiinge behoefte aan aanbidding van eigen.fabriekswerk.. En E gelukt i88 het ! Wist ge dan niet,, NederIanders, W N , dat die veranderingen elders i<)) N. 1872 N. Rott. R . Courant, C , 22 22 April A 1872 : A . Naar N "ALBLASSERWAABD, ,,ALBLAS5SRWAARD, 19 19 April.
wij vernemen,, is op den stal van te Nieuwpoort de longziekte uitgebroken,, den landbouwer C. H N C. van Harten H vleescn en zijn dientengevolge drie koeien onteigend en afgemaakt.. Het daarvan werd publiek verkocht,, en velen,, die zelden vleesch kunnen be-komen,, konden zich bij die gelegenheid op zeer voordeelige wijze daarvan voorzien." ." Het nummer van de courant,, waarin 't H ' heimelyk opgraven van reeds begraven afgekeurd vee wordt meegedeeld,, kan ik op dit oogenblik niet opgeven.. De D belangstellende lezer moge het zoeken in de dagbladen die-daarvan,, even aIs in bovenstaand bericht,, zonder den geringsten kommen-M taar,, en dus aIs van de ge'ltJoon$te zaak der lIlereld,, kennis geven.. Mocht iemand twyfelen aan de waarheid myner bewering,, dan zal ik het be-coeld bericht doen opzoeken..
160 1 60
IDEEN VAN VANMIILTATIILL MULTATULI. IDEEN
sedert lang waren ingevoerd?? D Dat de toepassing daarvan op Holiandsche toestanden,, zoo onhandig mogelyk geschiedde?? H Dat ze allergebrekkigst was?? W Weet ge dan niet dat we nu reeds,, D slechts vier-en-twintig jaren nil. de redding,, dringender dan ooit - behoefte hebben aan .... .... De Volk,, sociaal en politisch.. D toestand van ''t Nederlandsche N V is gevaaarlyker dan ooit.. Sociaal:: de armoed kankert van-onder-op S - met gierigen klauw omhoog.. Straatarmen hadden wy immer,, doch ''t gebrek greep 11.1 S hooger en hooger.. Het H maakte zich meester van den kleinen bur·gerstand,, van den middelstand,, van den zoogenaamd-hoogeren bewoond wordt burgerstand.. De D tyd is zeer nil.,, dat Nederland N door 'n ' paarhonderd millionairs en .... . . . . drie millioen hongerlyders.. Bemerkt ge dit met Nederlanders? B N ? Zyn Z zulke verschynsels bene·ge niet hoe 't ge·den uw aandacht?? Voelt V ' acht-en-veertigsch - Staatsvormen - verder,, dieper,, hooger,, kwam uw leuter over S homunculusje THORBECKE THORBECSE nooit !! - - de aandacht afleidde van den STAAT? Begrypt ge niet hoe de staatskunstenmakery van zoo'n TAAT ? B ' man tot het werkelyk behartigen van de belangen des Yolks, V , in·verhouding staat als ''n kartonnen tooneelpasty tot voedsel ?? Ge hadt het toch kunnen Weet,, begrypt,, kent ge dit alies niet ?? G W weten,, Nederlanders! N ! Tien 'B jaren geleden heb ik u gewaarschuwd.. (451, 426). De bladzyden waarin ik uwen onmachtigen afgod in (451, 425). D z'n ' naaktheid tentoon-stelde, , werden dezer dagen ten vyjde male gedrukt .... . . .. Toch 'n T ' standbeeld ! Maar zyt ge dan krankzinnig ?? M My M komt het zoo voor.. Heel aangenaam scbryven is 't Publiek waarlyk H ' voor zoo'n ' P niet ! Dit D heb ik u 11.1 meer gezegd.. Politisck.. D De eerbied dien men,, nil. de Thorbeckesche restauratie P T <Jns land buiten de grenzen toedraagt,, is even scbraal als 't ' voed.sel daarbinnen.. Over de inlyving by gelegenheid der eerste kommotie O E , bestaat nergens de minste twyfeI.. Wat W heeft THORin Europa, THOR· BECKE BECKE gedaan om ons land staande te houden?? Niets, N , mets,, mets alweer!! Hy H heeft 't ' gebruik van koffi en broodjes voor Btaatsrekening, S , by eenige publieke gelegenheden,, afgeschaft.. En E Indie, I , Neerlands.lndie, N -I , INSULINDE' INSIILINDE ? ''t Is I daar ellendiger dan ooit.. De D bevolking lydt periodiek honger,, nu zoowel sIs Havelaar scbreef.. *) toen ik den H *) Noot N *) l1an 1872. t>an 1872 . Men M leest in 't ' byl10egJel van de N. N. Rott. B . Courant C
IDEEN VAN VAN MIILTATUU MULTATULI.. IDEEN
161 1 61
De liberalistery heeft bovendien middel ge D acht·en-veertigste - vonden,, in dat vroeger zoo gezegend land,, ''n artikel van moe-derlandsch fabrikaat intevoeren:: armoed onder Europeanen. E . Dit was in Indie voorheen ''n onbekende zaak.. En ? E nn ?? Helaas H D I Wie ' land kende voor dertig jaren en thans de daar verschynende W 't couranten leest,, die op allerlei wyze den toestand afspiegelen Europeesche Maatschappy in Indie gezonken is,, heeft waartoe de E M I slechts de kens tnsschen smart en woede.. Vloek over de H Haagsche ellendelingen die aldus 't V ' heerlykste bedierven,, wat ooit aanspraak maken mocht op zorgvuldige behandeling ! TRORBECKE bovenaan.. En op de lyst van die ellendelingen staat THORIlECKE E Hy had het recht niet,, dom te zyn.. Hy H H had het recht niet onbe-kwaam te zyn,, Hy H had het recht niet,, traag te zyn.. Men M betaalde Hollandsch,, dit moet hem -- in geld,, wat spaarzaa:q>. en op z'n ' H ik erkennen,, maar in eer en invloed dan toch ruim -- voor wat anders! A ! En -- boven alles !! - - hy nam de plaats in van beteren dan hy E Dit is m'n D ' hoofdgrief.. Hy H was: ,,"gewoon,, En E in den vreemden tyd dien wy beleven,, Was, W , op zyn standpuut ''t ordinaire:: misdaad!" !" Och .... O . . . . men had hem op dat standpunt geplaatst!! Kon K hy 't ' helpen dat 'n Natie -- waarachtig,, zelfs de konservatieven ' gansche N deden mee:: ze bestreden hem als iets wezenlyks!! -- kon hy ''t helpen,, dat er zoo op eenmaal ''n epidemische lust uitbrak in krankzin-nigheid ?? Kon K men van hem verwachten dat-i- protesteeren zou D tegen de algemeene razerny?? Daartoe ware zekere maat van in-telligentie en karakter noodig geweest,, die hy nu eenmaal niet bezat,, en welker absentie jnist de voorwaarde schynt te wezen waarop N Nederland iemand toejuicht.. o
970. 970 . IIn weerwil van dit alles,, hoorden we,, by ''t graf en in de couranten,, ''s mans "eminentie" , " bepleiten op 'n ' manier .... . .. .
30 April A 1872. 1872. (Dat (D is:: twaalf jaren na 't ' verschynen van den H Havelaar!) !) "N Locomolief veTzekert,, zou er in het district P Poerworedjo,, resi-"N oar de L dentie Banjoemaas (Bagelen?) hongersnood heerschen." B (B ?) ." H Het liberale blad dat dozynen kolommen weet te vullen met lof over dien THORBECKE, T RBECKE, geeft by dat schandelyk bericht geen woordje kommen-taar.. Het H staat er even dor als of men ''n tyding over weer en wind mee-D t kenteekent den toestand.. deelde!! Di N I '72 G berichtjenaan.. Na Nool Van 1874. 1874. In '72 haaJde ik slechts dit eene N dat jaar 2yn de rapporten over dergelyke toestanden 266 frekwent,, dat men in N Nederland daaraan gewoon is geworden,, en er geen acht op slaat.. BoB FE. v. V. D. D. PUTTE PUTTE heeft de aandacht weten afteleiden vendien,, de minister FR. ' atjineschen oorlog,, ''n pronkstuk van beleid en uitvoering!! Maar M door z'n Nederland, N , dat niet lezen kan -- schikt zich.. IDEEN IV.
11 11
162 1 62
VAN MULTATUIJ MULTATULI.. IDEEN VAN
Neen, op dat pleidooi zat en N , bepleiten is 't ' woord niet.. Juist J zit ik -- nil. m'n ' nummers 451 en 452 !!- - reikhalzend te wachten.. Maar nog altyd te-vergeefs. M . We vernamen dan iets van alIerlei alB bekend veronderstel.. W de verdiensten,, en niemand protesteerde.. ''t W Was aangenomen werk,, in alIe beteekenissen.. Mr.. JOLLES by die gelegenheid Maar eilieve,, wat toch bewoog M M met z'n ' "God" G " voor den dag te komen ?? IIn 'n ' vorig nummer trachtte ik deze vraag eenigszins te beant-woorden door 't ' wyzen op den theologischen hemelnyd van de li-beralen.. Maar ik ben slechts half tevreden met m'n M ' eigen verkla-ring.. 'rHORBECKE was verdienstelyk,, had aHe verdiensten.. H Hy was THORBECXE Z 'n wet. ' groot man,, ''n genie,, ''n uitstekend schryver zelfs.. Zeer Hoe past nu by dit alIes de climax, hy geloofde in God? H G ? Is ' kunststuk ?? Een E lwul fait?? Een E difficuite I dat gelooven zoo'n vaincue?? Een E heldendaad ? IIn een woord:: is ''t gelooven in God G iets moeilyks ?? Hoe H komt het iemand die zelf gelooft,, in de gedachte iets alB ' eigen medegeloof de natuur-verdienste voortestellen,, dat naar z'n lykste zaak van de wereld wezen moest ?? Ik I laat nu daar dat THORBECKE THORBEC%E z'n ' verdiensten op dit punt,, met z'n Europe-' schoenpoetser en nog ''n paar honderd millioen E anen deeIde,, en dat het dus ''n min gelukkig denkbeeld was,, zoo'n Ook gil. ' gewoonheid aantevoeren alB blyk van eminentie.. O ik nn voorby wat men te denken hebbe van de andere hoedanig-heden,, wanneer ze ten-slatte kulmineeren in 'n ' standpunt dat,, zoolang de wereld staat,, door Jan Rap en z'n J R ' maat is ingenomen.. Maar ik blyf vragen,, of 't JOLLES zoo gansch M ' certificaat dat Mr. M . JGLLES ongevraagd uitreikte,, niet ''n klein blykjen is van de wankelbaar-heid der geloovery ? E En of er niet alzoo onoprechtheid schuilt in den afschuw waarmee men fatsoenshalve den rondborstigen god-loochenaar van zich stoat?? Immers all! 't I ' "Geloof" G ' -'n verdienste is,, moet men 't ' zeer natuur-Iyk vinden dat niet ieder gelooven kan,, daar verdienste toch altyd uitzondering blyft.. A Z negeeren 't ' bestaan Anderen gaan nog verder dan afschuw.. Ze Z vonden den deun uit:: er zyn geen atheisten!I van A Atheismus.. Zy D te vreemder dan,, dat men ''t "Geloof" G " ophemelt aIs 'n ' Des halsbrekend kunststuk..
971.Ik 971. I durf niet beweren alIas gelezen te hebben,, wat er ge·H durende de laatste maanden over T$OEBEC%E THOBBECKE geschreven is.. Het ' grenzen.. Maar M rekbaarst geduld hooft z'n ik las genoeg om de
IDEEN VAN MULTATULI.
1163 63
klacht te rechtvaardigen dat er geen antwoord gegeven is op de vraag:: Water toch doar dien man i8 verricht,, dat hem aanspraak W Staat dit antwoord geven zou op de byna algemeene bewondering ?? S dan juist in de stukken die ik niet gelezen heb ?? Jammer! J ! Me dunkt dat de dweepende voorstanders van dien man,, aan de M eer van hun oordeel verschuldigd waren zich eenigszins te ver·'n antwoorden over hun afgodery,, en dit doen ze niet!! Hiervan H ' paar voorbeelden,, ala 't ' nog lloodig wezen mocht,, no. 't ' zwygen 452.. Ik van 14 J Juni op m'n ' nummer 452 I lees in den N. Rouerdammer R 1872: 1872 "Het HEEMSKERK A AZN., ,,H orgaan onder de leiding van den heer HEEMSKEBK N ., zegt heden in zyn hoofdartikel: "Sedert het stelsel van volharding onder K Koning W Willem II moest ,,S worden losgelaten (1838) (1838) had hy een doel en werkte daaraan onder voar·- en tegenspoed zonder ophouden:: z i c h z e 1I v e n t emil.·ken tot eminent hoofd van den Staat, S , enop die hoogte le blyven door aan den burgerstand de plaats in't ' bestuur ." te geven,, die VToeger de aanzienlyken hadden." IIn ''n ingezonden stuk in het D Dagblad wordt gezegd:: "Het ,,H groote,, goede,, nuUige en weldadige,, hetwelk er sedert een reeks van faren in ons8 land is tot stand gebracht,, is niet het werk van den heer Thorbecke: T : hy heeft daaraan geen deel gehad,, terwyl de aanleg van het spoorwegnet over ons land,, doar hem naar kracht en vermogen ." zoolang mogelyk is tegengehouden." D geplaatst,, IIn ''n tweede ingezonden stuk,, door het Dagblad aan gelegenheid,, wei·wordt beweerd dat TH. wellicht uit gemis B nig nut voor z'n ' land heeft uitgewerkt,, maar "den naam wist te verdienen van groote hoedanigheden te bezitten." ." De courant alzoo waarin deze aanmerkingen op THOBBECKE D voorkoinen,, is het "orgaan van den heer HEEMSKEBK AZN." HEEMSKEEX AZN." Dit beduidt in den mond van den N. Rotterdammer - die toch D R Qok weI ''t "orgaan"" van dezen of genen wezen zal ?? - - dat het Dagblad ongelyk heeft.. Het Rotterdammer "orgaan"" zal dus D H R nu eens aantoonen hoever dat andere ding de plank misslaat.. 'n Ziehier Z ' schoone gelegenheid voor 'n ' onkundige -- voor my., by.. -- De zegt dat THOBBECKE -- om wat kennis optedoen.. D Hagenaar H THOEBECKE geen deel heeft aan "het groote,, goede,, nuttige en weldadige dat , .er in ona land is tot stand gebracht"" en zelfs dat hy sommige Z ' hier de verbeteringen heet tegengehouden.. Zoo ooit,, dan was 't HEEMSKEBK" eens flink onder plaats om dat "orgaan van den heer HEEMSKERK" ' oog te brengen wat TH BE E weI gedaan en niet tegengehou.'t TRORBECKE den heeft..
164 1 64
JLTATCTLL IDEER VAN M MULTA'l'UU. IDEEN
Ydele hoop!! Z Zoo'n Y ' pertinente beantwoording schynt beneden de waardigheid van dat andere "orgaan." hier ''t prachtig , ." Zie Z antwoord van den N N.. Rotterd«mmer : R Denkt men door het neerlwlen van dezen grooten naam,, andere D 52 verjaardag van politieke mannen te verhefJen.. HH eden wor& de 52e Z. K. Hendrik Z. K. H. H. PriM P H ..... ... Ik Ik I vergis me.. Die D verjaardag hoort er niet by.. ''t Was ''n alinea.. I arme,, die weten wilde:: wat dan toch die TB:OBBECRE THORBECKE had uitge-'ficht,, las door, . . . . en zocht.. ..• . . . en vertrouwde m'n ' 66 , en zocht.... oogen met .•.. . . . . vond niets dan dien verjaardag,, en bleef even wys als te voren.. tracht Mr. naar bene-Zeker,, zeker,, Mr. Z M . HEEMSKERK H E E M . THORBECKE T BE den te halen.. Ik juist daarom ware het te-pas gekomen I ook.. Maar M iets over dien M Mr.. THORBECKE TROR13ECRE te zeggen,, dat dit neerhalen onmo-R , die zoo gelyk,, of althans moeielyk maakte.. De D N. Rotterdammer, gaarne met het D Dagblad tournooit -- goedkoope kopie waarachtig,, en even vervelend als goedkoop!! - - zal toch niet durven voor-geven dat zy in die poging tot "neerhalen"" berust uit dMain ? N. Rotterd«mmer R Ook in 'n (13 J Juni)) O ' ander nummer van den N. D 1872) komt 'n dergelyke magere repliek voor.. Daaruit blykt 1872) ' alweer dat het Dagblad zich andermaal verstout had den heer D THORBECKE THOBBECRE hevig aantevallen.. Het H had volgens den N. N. R. R. O. C. - in z'n Thorbeckianen de volgende woorden gebruikt : O stryd tegen T "stortvloed van onwaarheden." ." ." "stelsel van verd«chtmaking en belastering van de tegenparty." "laagheid." ,, ." "voorliegen." ,, ." "onwaarheden ,, zoo grot dat ieder hart waarin ? nag een vonk waar-." heidsliefde woont,, er tegen in opstand komen moet." "logengeest." ." "oribeschaamdheid der lastertaktiek.." ,. "verregaande lastering." ." "lastertaal.'.", D Dit alles is voor ''n rechtgeaard christen allerysselykst en zeUs ''n modeme moet er van gruwen.. Ik I zou zulke dingen met aan 'n Hottentot of kazuaris voor z'n ' H ' ontbyt durven geven.. De N. Rotterd«mmer heeft dUB volkomen gelyk,, zich driftig te D N. R maken.. Die D courant behandelt dan ook ''t artikel waarin al deze liefelykheden voorkomen ..... . . . Lezer,, welken .,;in hecht ge aan 't L ' hier door my onderhaalde woord:: behandelen?7 Verwacht ge niet dat er na zulke grove uit-V daging iets volgen zal als verdediging?? N Niets daarvan!! Na N ''t relaas van wat er in dat D Dagblad al zoo gezegd wordt,, wekken de gebezigde forsche onsmakelyke termen het andere orgaan slechta
IDEEN MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
165
op tot de konklusie dat de schryvers van zulke artikelen boos op zyn.. Dit 11Windre D was nog al te raden,, vind ik.. Maisle M grain de mil van 'n ' beetje aantooning der ongegrondheid van die ' aanvallen,, ferait bien mieux l'atJaire van 't ' onttroond godje.. In-plaats hiervan bepaalt zich de N. hoofdaan-N. Rotterdamsche R I bidder,, na wat onvolledig relaas,, tot den uitroep:
THORBECKE THORBECKE
"Zoo ,,Z vertoonde het artikel van het begin tot het einde de doorgaande T te knagen,, om te verkleinen strekking om aan den roem van Thorbecke en te verguizen,, om nog op .•yn lyk smaad te laden;; en die strekking vindt men geheel terug in een later artikel tegen het denkbeeld,, by een dankbaar volk opgerezen,, om voor Thorbecke een standbeeld te stich-T ten.. En E dan zou het onwaarheid of laster 11Weten heeten,, als gespoken B wordt van den politieken hoot,, die den tegenstander nag in z'n ' graf tracht te tretJen I" !"
Uit! U ! Ik I laat nu de afgezaagde smakeloosheid daar,, van 't ' kwa-sentimenteele muntslaan uit dat lyk en dat graf.. Ook O op 'n ' an·dere plaats wordt de verregaande verachtelykheid van 't Haag-' H sche blad betoogd met de opmerking dat THORBECKE'S T RBECKE' lyk "nau, welyks koud was." ." We W hebben met de betrekkelyke warmtegraden van dat lyk niets te maken.. De D mortuis nil nisi verum,, en ook ' ware.. D Doch dit is de vraag hier niet.. van de levenden niets dan 't ' aanval niet eenige verdediging moest De vraag is : of er op zoo'n D plaats hebben,, en of 't ' niet in ''t oog vallend is,, dat men zich daar·van afmaakt door de kwestie op de kou van 'n ' lyk te werpen ? Hoe H koud moet ''n lyk dan weI wezen,, voor men z'n ' meening zeg-gen mag,, zonder uitgemaakt te worden voor 'n ' jakhals ?? IIs TTHORRBECKE BE KE na z'n ' dood zoo byzonder lang warm gebleven ?? Als A nu de N. eens kwam te overlyden -- hoe lang moet ik dan N . Rotterdamsche R wachten voor ik onderzoeken mag of ook dat blad misschien ''n " was?? E ' D "orgaan" En omgekeerd,, indien eens 't Dagblad bezweek,, ,, zou dan z'n Rotterdamsche tegenstander - lees;: confrere 1! - ' R 'n ' gal?? ' jaar en zes weken moeten stikken in z'n Confrere?? Juist! gal?? L Lieve lezer,, geloof er niets van.. Die C J ! Maar M D heele galligheid vice versa is kostwinning van de heeren voorlich-ters.. Ze Publiek be-Z boksen uit liefhebbery,, en de naiviteit van 't ' P taalt de kosten.. Even als de generaals die 't E ' niet ontmoeten van den vyand,, tot artikel een van krygskunde maken,, weten ze aI-tyd de kardinale punten van verschil te vermyden.. We W vernemen uit hun polemiekjes juist genoeg om "dien infamen tegenstander , ." Maar M . . . . ''t punt van uit den grond van ons hart te verachten." .... D schynt bestemd debat wordt altyd achter de hand gehouden.. Dit , voor kopie van de volgende week,, als eerst maar die "infame te-genstander" .... enz..
166
IDEEN VAN MULTATULI.
Een derde staal van de byzondere moeilykheid om helder E te maken:: wat er dan tock byzonders door dien THORBECKES is8 verricht,, vinden wy in den N. N. Rotterdammer R van 11 Juni. J . Daar D wordt alweer verzekerd: het blad onder de leiding van den heer HEEMSKERK geen "dat HEEMS%ER% B ,, zweem van billyke waardeering heeft,, geen schyn van hulde -- heeft ?? -- aan de lJ1'ootheid van den politieken tegenstander." ." ''t Is I me onbekend of ook de heer HEEMSKERK met "politieke , grootheid"" behebt is.. By B de hedendaagsche goedkoopte van die hoedanigheid,, is ''t niet gewaagd dit aantenemen.. Ook O zal ik me niet verdiepen in 't ' vraagstuk of de "liberalen"" in dit geval weI den behoorlyken "schyn van hulde hebben 0011,"" die grootheid ? Hun H mo-niet ver-gelyk gebrek aan diligentie zou in allen geval 't ' Dagblad D Blyft altyd leelyk geen,, "schyn van hulde te ontschuldigen.. ''t B kebben aan"" deze of gene grootheid.. Maar, M , eilieve,, dit was voor den heilbegeerigen lezer de vraag niet.. Hy H mocht verwachten die grootheid aangetoond te zien.. Het H verwyten van gebrek aan schyn van hulde kon dan gevoeglyk wachten op volgende num-' boetvaardig confiteor kon geplaatst mers,, waarin dan tevens 't worden over dat malie opdringen van hulde aan den schyn.. Voortgaande met het opsommen der afschuwelyke eigenschap-V Mr.. HEEMKERK'S pen van het Dagblad, D , vernemen wy dat M HEEMKERK' orgaan : "Zelfs Bgeen ontzag heeft voor '11, ,,Z ' •. .••• . . gesloten leven." ." D is voorzeker 'n Dit ik leer hieruit ' zonderling gebrek.. Maar M alweer niet,, om welke verdiensten. 8 . Mr. M . TH. TH . zoo in de hoogte wordt gestoken?1 Moet ik er uit opmaken,, dat hy zich zoo byzonder toe-M legde op ontzag voor gesloten levens ? Is I ''t 'n ' deugd misschien,, I tast in 't afkeer van open levens te hebben?? Ik ' duister.. Nieuwe N Rotterdammer, R , om-godswil, , help me aan wat licht ! I In-plaats hiervan ontvang ik nieuwe bydragen tot het zonden-I lees: Dagblad.. Ik register van het D "Onder den eersten indruk der tyding van THOBBECKE'S ,,O THOEBECKE' dood wist het nag den kaat der partyschap niet tot zwygen te brengen,, en vlockt het al de grieven die het legen den overledene had kunnen ." vinden,, in de lykrede in." A ' Dagblad D ''n partyblad is -- wat ik weI gelooven wil Als 't dan veracht ik ''t D Dagblad,, evenzeer als andere partybladen.. M ' . Maar ik zie niet in :: dae dit de verdiensten van THORBECKE bewyst. A ''t Dagblad D ' grieven "byeen , ' lykrede,, uit Als z'n vlecht"" in 'n partykaat -- het is weI mogelyk !! - - dan is ''t D Dagblad even ver-achtelyk als andere svorten die,, al of niet in lykredenen hun grieven .... ,,"uit partyhaat byeen vlechten." ." Er E zyn er zoo!! Maar M . . . . deze
IDEEN VAN MULTATULI MULTATUIJ..
167 1.67
byzonderheid verspreidt alweer geen schyn van licht over de ver·dienste 'Van THORBECKE. THOBBECKE. Als D , na TRORBECKE'S THORBECKE' dood,, hem beoordeelt zooals 't A 't ' Dagblad, ' gedurende z'n ' leven gedaan heeft,, dan schynt hieruit te blyken dat z'n ' sterven geen invloed heeft uitgeoefend op de opinie van dat blad,, en dit komt me niet deze onveran·D heel vreemd voor.. Maar M derlykheid van meening -- waarachtig dan,, of partyhaterig,, om 't ' even -- bewyst al weer niets : voor de verdiensten van Mr. M . THOR· THOBBECKE.... BECKE . . . .
Nag over 't' gra!/ heen trachten de lagen en laster den Staatsman N S te bereiken,, van wien getuigd wordt .... .... Die nog slechts aan die logen D getuigenis voIgt straks.. Ik I ben nu D en dien laster.. Men M ziet dat ook de N. N. R. R. O. C . weet omtegaan met de termen die hy op 'n ' ander oogenblik zoo vreeselyk vindt in den mond van ''n tegenstander.. De D verschrikkelykheid van dien "logen en laster"" schynt nu heel speciaal hierin te liggen,, dat die twee trachten te bereiken "over 't gezellen den /etisch / , ' graf heen." ." Dat D graf speelt ''n vreeselyke rol,, en ditmaal:: er over heen nogal!! Maar M .... . . . . dit is alweer de vraag niet. D . De D vraag is:: welke ver·. dienste van THORBECKE THORBECKE hier wordt in het licht gesteld ? ? Lezer, N alzoo verzekerd L , maak u nu gereed voor iets akeligs.. Na , " van M Mr.. HEEMSKERK en betoogd te hebben,, dat het "orgaan" E FE ER niet D THORBECKE'S verdiensten verliefd is -- 'n precies op THOBBECKE' ' stelling die zich zeer goed schikken kan in de verwaarloozing van alIe debat-. . . hu ! N.. R Rotterdammer ..... tisten - verkondigt de N "dat de potitieke haat zich met den bloeddwst van den hyena op ,, ." dit dierbaar lyk werpt." Alweer onheusch van dien hyena,, en heel onpleizierig voor A dat lyk.. ''t Is I te hopen dat het beest er maar "over·heen" " springt.. Maar.. .. . . deze zoologische byzonderheid bewyst alweer niets: M D : M . I. I . R. B. TRORBECKE. THOBBECKE . vow de verdienste van Mr. Me M dunkt dat dit aanhoudend uitwyken voor de hoofdzaak,, K me voor,, dat het ongelukkig lyk meer vol beteekenis is.. ''t Komt reden heeft tot ontevredenheid over ''t hardnekkig zwygen van z'n ' vriendelyken beschermer,, dan over den bloeddorst van den vy-' me aangenamer wezen andelyken hyena.. Als A ik dood ben,, zal 't N. Rotterdammer R Dagblad verscheurd,, dan door den N. ver-door 't ' D dedigd te worden..
G ' tyd met spelen en drin.. 972.. Gelyk de lezer weet breng ik m'n 972 N , ook dat heeft z'n ' goede zyde.. Daar D had ik zoo-waar ken door.. Nu, in ''n opgewQnden bui 'n ' heelen gulden aan de speelbank gewon-wat ik er mee uitvoerde.. nen.. Dat D was kostbaar geld.. Ziehier Z Engeland,, en bestelde me by den "School1Ik nam ''n wissel op E ,S -
1168 68
IDEEN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN VAN
meester"" ''n behoorlyk grafschrift voor den overledene.. Tot T m'n ' innige vreugd vernam ik dat er 'n ' groote vorraad van die dingen "op stok"" lag,, en dat ze tegenwoordig niet veel meer dan 'n ' cent ,, het stuk kosten,, wat me met ''t oog op 396 39& byzonder groot genoe-gen deed.. Ziehier wat ik ontving voor m'n Z ' anderhalven shilling : I. De D man dien men de vryheid nam hier in de kist te leggen,, Was W zoo verdiensteIyk dat z'n ' beste vrinden niets goeds van ''m weten te zeggen.. *
*
II. II . ANDERS. ANDERS .
Wandlaar die me hier begraven ziet,, W Als A ''t sterven 'n ' kunst was,, dan lag ik hier niet.. * * III. III. ANDERS. ANDERS.
Halt, H , wandelaar,, sta als ''n paaI!! Ben B je wei terdeeg Iiberaal?? JJe begrypt dat me dit moet blyken.. Voor ik je 't V ' pleizier gun me hier te bekyken.. *
*
IV. IV . ANDERS. ANDERS .
Ieder zet de tering naar de nering.. zei ik maar dat K Kunst geen zaak is van R Regeering.. Daarom D om ook van myn kant tering naar nering te zetten,, En E Deed ik in bisschoppen, Iiberalismus en kieswetten. D , . ** V. V. ANDERS. ANDERS .
I Jig me hier te konserveeren .. .. . . is 't Ik I Dniet jammer?? Wat ik Iiberaals verricht heb,, kan niemand lezen in den Nieuwen W N Rotterdammer. R . * VI.. VI
*
ANDERS.. ANDERS
Om O op ''t kussen te komen is ''t liberalismus van groot gerief,, Maar aIs je dood bent,, word je konservatief.. M *
*
VII.. ANDERS. VII ANDERS .
Lezer, L , wiI je wat van me Ieeren?? Als je slagen wilt in de wereld,, moet je op de gekheid der mensen en A Iiberalismus spekuleeren.. *
*
VIII NDERS . VIII ANDERS.
Liberaal L A 'n ' aal.. AIs *
*
IX. I%. ANDERS. ANDERS.
"Het laatste zittingjaar is niet geheeI onvruchtbaar geweest." ,,H ." *) D Die onvruchtbaarheid Iaat ik gelden,, maar.. .. . . niet heelemaal?? Dat D spyt me het meest.. *) Noot N D 'Van 1814. -- gewaagde -- verklaring werd by de slni-1874. Deze afgelegd.. Is ting der Kamers in 1812 K 1872 door de Regeering R I er scherper ver-denkbaar?? oordee1ing van 0118 Staats-organisroe S -
169 1 69
IDEEN VAN MULTATULI.. VAN MULTATULI
leder weet hoe goed ik te-recht kon met parlementairen sleur,, Maar zoo'n m'n ' dooie humeur!! M ' tlikflooiery brengt me-n-uit - -
.
ANDERS.. X. ANDERS
Wandlaar,, als je misschien ''t orgaan van Mr. W M.
moeht ont-moeten,, Wil je dat ding dan heel vrindlyk van me groeten?? W HEEMSXERX HEEMSKERE
.
XI. ANDERS. ANDERS .
Schimp en scheId wat je wilt,, 0 verfoeilyk orgaan,, S Ais A je maar niet zegt dat ik ooit wat buitengewoons heb gedaan.. leder weet dat ik niet houd van vitten,, Maar zoo'n M ' laster liet ik jandoppie niet op me zitten!! *
.
XII.. ANDERS. %II ANDERS .
't ' IIs of ''t de mensen tegenwoordig in hun verstand seheelt!! D Daar lig ik nu al drie maanden te wachten op ''n standbeeld!! AlB ik geweten had dat ze daarmec zoo zouden maseuren,, A Kunst wat optebeuren.. Dan had ikzelf 'r D ' een gemaakt,, om de Nationale N K *
..
%III XIII.. ANDERS. ANDERS.
H Hier ligt de man die naar z'n ' beste weten,, Het H volk belette zich aan biefstuk ziek te eten,, En E om de gewoonte van kauwen en malen niet te verliezen,, G hy ''t een papieren kieswet tusschen de kiezen.. Gaf *
..
XIV. XIV . ANDERS.
M'n M' gesehryf was wat, taai,, maar overigens zal uiemand klagen D Dat ik schuld heb aan bedorven magen.. "Cit pliehtbesef als liberaal N Nederlandsch mens,, JJoeg ik aile indigestien over de grens.. *
.
xv.. ANDERS. %V 'Vat me zoo byzonder vereert,, W de distriktskiezery en de matigheid heb geleerd.. Is I dat ik 't ' Yolk V *
.
XVI. ANDERS AI>'DERS..
Mannen van talent en genie M R Reiken my tot aan de kuie.. H Hun naam is nauw bekend.. I maakte my tot,. scie lk Met klein talent en geen genie ... M . .. 1s I dat niet eminent?? *
.
XVII ANDERS . XVJI,. ANDERS,
H ik aan den titel van eminentie kwam?? Hoe W . Wei,, omdat nooit iemand in de middelmatigheid het tegen me-n-opnam. - * XVIII. ANDERS ANDERS..
M' heele grondwet,, wil je dat ik 't M'n ' rond zeg H ik nooit zoo mal gevonden,, als sedert ikzelf hi\:r onder den grond leg.. Reb
170 170
IDEEN VAN VAN MULTATULI.
Ergste is,, dat ik in dat ding heb vergeten ''t E De D wunnen te vcrbieden me hier te komen opeten.. Zy schyncn 't Z ' prettig te vinden,, maar voor my is 't ' ongezond.. in de wet op de persoonlyke veiligheid onder den grond.. Dat's D ' 'n ' Ieemte I ** XIX. SIX. ANDERS. ANDERS .
Het mag niemand berouwen,, H vervoeren van melkkoeien naar EngeIand E Omdat ik genoeg Iiberalismus voor m'n heb ' eigen gebruik in Holland H O gehouen.. ** XX.. ANDERS ANDERS.. SS
Hoe H kan de toekomst van ie kindren ie zoo bezwaren?? Er vaIt aItyd wat te verdienen in liberalisn.us en kruienierswaren.. E By B 'n ' vIaagje van waanzin of 't ' stygen van de krenten,, je vanzelf in de kIasse der eminenten.. Kom K ** XXI. SST . ANDERS. ANDERS .
De man die hier begraven leit,, D Stak nit in onuitstekendheid.. S
*
XXII. XXII . ANDERS. ANDERS .
Leert dit van my,, 0 mellSen,, Ieeft broederIyk onder eIkander: L is ''n afschuweIyk ding.. . . in 'n Partyhaat P ' tegenstander.. *
*
XXIII. XXIII . ANDERS ANDERS..
Nulla mediocritas me unquam aliena,, N Wie dit niet eminent vindt,, is 'n W ' orgaan of ''n hyena.. En E wie nitstrooit dat ik ooit wat anders heb gedaan.. Noem ik 'n N ' hyena of 'n ' orgaan.. ** XXIV. ANDERS . XXIV. ANDERS.
Men M geeft me ''n standbeeId uit courtoisie,, Wie W me vertellen kan waarmee 't ' verdiend is,, krygt er drie.. ** XXV. ANDERS. ANDERS .
Ten-gevolgc van overlyden ben ik niet meer in m'n T ' fleur.. ". Maakte 'n ''t M ' eind aan den politieken Ievensgang van den auteur". (Ideen II. biz.. 109.) (I 11. 109 .) De dood die oorzaak is van dit droevig geval,, D Maakte dus eigenlyk,, weI bekeken,, ''n eind aan niemendal.. M *
"
XXVI. ANDERS ANDERS.. SSVI.
W ook de vurige pers,, konservatievelyk Hegend,, verkondigt,, Wat N Nooit heb ik me aan ''n origmcel denkbeeJd bezondigd.. *
*
::l:xvrr. XXVII. ANDERS.
W zeg ic daar,, wandlaar,, heb ie me niet lief?? Wat D ' hyeen of ''n konservatief.. Dan ben je 'n Bespaar ie de moeite van 't B ' kiezen.. Eilieve. E . D Dat "of"" was geen vel hier,, maar,, vrindje,, ''t is sive;: ' hyeen uit den konservatieve.. Je J bent 'n
IDEEl' IDEEN VAl' VAN MULTATULI. MULTATIILI .
171 17 1
Als je nu nog niet weet wat je bent,, A Dan beb je nooit cieeroniaans latyn gekend.. D
**
XXVIII. XXVIII. ANDERS. ANDERS . IIk zou Als 'k A '
me hier minder vervelen,, parlemp.ntje kon spelcn..
**
XXIX.. ANDERS. XXIX ANDERS .
Wandlaar,, als de pop op m'n W ' graf wat styf is,, Denk dat bet 'n D ' zielelyf is.. ' konterfeitsel van m'n A1s vlug naar aile kanten stond te kyken,, A ''t ding flink en A Zou 't Z ' niet sprekend genoeg op je onderdanigen dienaar gelyken..
*
XXX.. ANDERS. XXX ANDERS .
Maar M
Ik I klaag niet gauw ... . . . dat graf is,, als m'n ' kieswet,, wat nauw..
**
XXXI. XXXI . ANDERS. ANDERS . IIk verzoek op m'n ' standbeeld D Dit wint de moeite uit van 't ' Z ' wllarachtig niet Zonder kunst zou 't Dat ik aan Kunst den D K
aneen m'n ' naam te sebryven.. opsommen van m'n ' bedryven,, lukken.. En E de lui weten missehien,, drommel heb gezien..
*
*
XXXII.. ANDERS. XXXII ANDERS.
Lezer,, als je wat L Als ik talent A
woot,, kent of kunt.,, ga dan baastig voorby : zie,, weetje,, kryg ik ''n steek in m'n ' zy..
**
XXXIII. XXXIII. ANDERS. ANDERS .
Hier H H Hy
Iigt 'n ' byzonder groot man.. En E -- let op de fynheid!! - bad z'n ' becle grootbeid te danken aan eminentie van kleinbeid.. *
*
XXXiV.. ANDERS. XX ANDERS .
De smaak is weI verbasterd!! D I kryg 'n ' standbeeld,, en ben niet eens prealabel belasterd.. Ik
*
*
XXXV. xxxv. ANDERS. ANDERS.
Wandlaar,, als ik me straks omkeer moet bet je niet verwonderen,, W Dat de natuur uit eerbied en verbazing begint te donderen.. D D Dit beduidt dan,, by manier van spreken,, zooveel als:: waeht in 't ' geweer!! ''t Is I dus uit pure bescheidenheid dat ik me zoo zelden omkeer..
**
XXXVI . ANDERS. ANDERS . XXXVI. O Onder de verdiensten die me met reeht worden toegeleid,, Behoort ook dat ik aan G God geloofde,, precies als m'n B ' keukenmeid..
**
XXXVII XXXVII.. ANDERS. ANDERS . L V Lief van JOLLES, dat-i ' W 't Was ''n afgedrie.. ". .
,G " beeft gegeven.. me ''n certificaat van "Geloof" dokterse toer,, onder ons gezegd en gebleven..
**
172 1 72
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL XXXVIII.. Al
Wandlaar,, ik verzoek ''n beetje attentie,, W Hier ligt iemand die niets kardinaaL~ deed,, en. .... H . . tOch eminentie.. *
*
XXXIX XXXIX.. ANDERS. ANDERS.
Daar zit weer ''n hyeen "over m'n D , ' graf heen"" te knagen,, Schetsje" En niet 'n E ' kleinste "Historische ,H S " om 't ' beest te verjagcll!! Tegen dat pronkstuk,, moet je weten,, van staatsrechterlyk verstand T Is I zelfs de l11aag van ''n jakhals niet bestand.. ** XL. ANDERS. %L. ANDERS .
Dat de nyd op dit graf verstomme : D Standbeelden zyn goedkooper dan ossenvleesch, !! S Mag ik den vriendelyken lezer verzoeken,, M Met z'n eigen genie hier een rym by te vloeken?? M '
*
XLI. XLI . ANDERS. ANDERS .
Eminent, E , eminent,, eminent,, elninent .... .. M hoeft eigenlyk niets te weten,, als je de lui maar in den waan Men kunt brengen dlLt je wat ben t,.. *
*
XLII. XLII . ANDERS. ANDERS.
Eminent,, eminent,, eminent,, eminent ... E .. . een firmament.. IIk knip drie dozyn kiesdistrikten uit 66 ** XLIII. ANDERS. XLIII. ANDERS .
SStoor me niet, D , wandelaar.. Ik I Jig hier in m'n ' eentje te praktizeeren,, tot liberalismus kan bekeercn.. Hoe ik V Vader,, Zoon en H. H Z H. Geest G *
*
XLIV. XLIV . ANDERS. ANDERS .
Ten-spyt van Dagblad en REEMSEERK HEEMSKERK A. A. z., T D Z., Dei in 't' keurs van 'n Heb H ik de vox D ' census gezet.. *
*
XLV. ANDERS. XLV. ANDERS .
Wandlaar, - sla 'n W , doe 'n ' knieval -- als je roornsch bent ' kruis: ' H 'k Heb aUes doen bloeien tot de veepest inkluis.. *
*
XLVI. A!WEllS. XLVI. ANDERS .
D Dood ben ik,, maar,, lezer,, nu de zaak toch eenmaal gebeurd is,, Kan je me'n-ook zeggen of hier of daar 'n K ' voorhang 3 gescheurd is ?? Niet dat ik zoo byzonder aan ydelheid Iy,, N Maar me dunkt,, dat hoort er zoo by.. M ** XLVII. ANDERS. XLVII. ANDERS.
Wat W m'n ' eminentie aangaat,, lezer,, ik geef je de keus Of je me houden wilt voor 'n O ' grootcn dwerg of ''n byzonder kleinen reus.. Z nu eens dat de man die hier ligt,, exigent is,, Zeg D De stumpert is met alles tevree,, als 't ' maar in z'n ' soort eminent is.. ** XLVIII.. ANDERS. XLVIII ANDERS.
W Wat bralt ge,,
0
, Grieken, G , op uw Odyssee, O
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULL
173 17 3
Op O IIliaden en herootjes!! Verzinkt beschaamd in ''t niet.. Ik. V I . Mi'. M . r.. R. R. T., T., Heb .. H ''t stembureau gespeend van koffinat met broodjes .... Dat's D ' andre thee!!
*
xux.. ANDERS. XLIX ANDERS . Wandlaar, W , ''t is niet om je te krenkell,, ... Maar M . . . als je my groot vindt,, wat drommel moet ik dan van foo dcnken ? *
*
L. ANDERS. L. ANDERS.
, Reuzen van f1inke taille vind je-n-overal in de Natuur, R - N Hier ligt een persoon van veel vrp-emder statuur:: H Hy was 'n H ' kolosjen in miniatuur.. ** L1. L . ANDERS. ANDERS.
IIn deze eeuw van slenters,, Begroef men hier den prins der parlementers.. B *
*
LII.. ANDERS. LII ANDERS .
I had in mynen kleinen tyd Ik Preeies de maat van mynen tyd.. P ** LIII.. ANDERS. LIII ANDERS .
Wil W je weten wie bieronder in de kist is?? ' Vriendje 'n van elken demokraat die fatsoenlyk kapitalist is.. V Z Zoolang ik de parlementaire loopbaan heb betreden Kamerlid honger geleden.. Heeft nooit 'n H ' K *
*
L!V.. ANDERS. LIV ANDERS.
Zonder me te flatteeren,, Z konkurreeren.. IIk durf met Hoff H ** LV. ANDERS . LV. ANDERS.
Lezer, L , boud je van chronoloj;(ie?? IIk bloeide in den tyd van tafeldans en biologie.. *
*
LVI.. ANDERS. LVI ANDERS.
I deze kist,, In Twist.. Ligt ''n vrind van van T L Ook 'n O ' jurist!! *
*
LVII. LVII . ANDERS. ANDERS .
P is het bek van den dam,, of ze spelt'n den beest!! Pas W zyn ze nu maar byna onvfilchtbaar geweest!! Daar De D ware beteekenis van ''t woord Iiberaal,, ZZit ''m niet in onvruchtbaarheid op 'n ' bootje na,, maar heelemaal.. *
*
LVIII ANDERS. LVIII.. ANDERS.
G vraagt,, wat het mer bestanddeeld individu voor 'n ' man is?? Ge E Eripuit,, by manier van sprckell,, seeptrum tyran"is..
1174 74
IDEEN VAN IDEEN VAN MULTATUIJ. MULTATIILI .
En,, omdat we 't kunnen stellen,, E ' nu eenmaal zonder tirannen niet D Gaf-i G - dat ding te hanteeren Saan kooplui in hazevellen..
*
LIX. ANDERS. LIX. ANDERS .
Lezer, L , sans badinage,, H Hier ligt de ware uitvinder van 't ' onvervalschte parlage.. Door myn bemoeienis en geniepigheden,, D Is 't allemans~ekakel in de plaats van 't I ' ' lastige denken getreden.. ** LX.. ANDERS. LX ANDERS .
God had de wereld geschapen,, en meende dat alles perfekt was .... G .. Toen hy m'n aanschouwde,, keek-i T ' Kieswet K - bl'Schaamd op z'n ' neus: ,,'l'HORBECKE, nog Ceenmaal zoo'n THORBECEE, riep hy beteuterd,, lever D ' pronkstuk,, 'k Word met m'n ' heele familie dan tborbeckiaansch·liberaal!" ' W !" ** LXI. ANDERS.. . ANDERS L%1 Sedert men my met den naam van groot man heeft getooid,, S Hebben andere groote mannen hun diploom in de kachel gegooid.. H *
*
LXII. LBII. ANDERS.
De man,, die hier ligt -- wandlaar,, neem je muts af en sidder!! -D F Sloeg op een achtermiddag de hoole burgery tot ridder,, S In kan je allerduidelykst aanschouwen,, I z'n ' Kieswet K Wie moopraten mag ook,, maar vooral wie z'n W ' mond moet houen.. * * LXIII.. L
ANDERS. ANDERS .
Hier ligt ''n wetgeverig genie.. H Hy zorgde goed voor zichzelf.. en deed by okkazie in democratie.. H H Huperstaatsrechtelyk wist-i- te demonstreeren moest regeeren.. Hoe "Volksregeering" H ,V " eigenlyk beduidde dat hy 't ' Volk V *
*
LXIV. ANDERS. ANDERS .
'k Ben met m'n ' B ' tyd niet meegegaan?? D M ik heb moor 6 gedaan,, Dit kan weI waar zyn,, vrind!! Maar IIk ben,, onder ons gezegd en gebleven,, Met M m'n ' tydje mee-achtergebleven. . Als ik dat niet had gedaan,, A Zou Z er nu zoo'n ' mooie pop niet op m'n ' graf staan.. *
*
LXV. ANDERS. ANDERS .
T Ter beschaming van konservatieve vitters.. Was W ik altyd humaan voor grondbezitters,, O Onder al de kool die ik wist te verkoopen I die gloeiende van ''t kadaster,, ongemerkt mee doorgeloopen.. Is * LXVI. LXVI.
*
ANDERS.. ANDERS
O ' grootheid verkonden,, Onder de zaken die m'n H ' haar van de kadasterpruik heb geschonden ook dat ik nooit 'n Hoort Me M dunkt dat dit 'n ' byzonder liberale eer is,, E 'n ' flink antwoord op:: monumentum quaeris .. .... En
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
175 17 5
Wie dit latyn niet kan verdragen,, W Moet de uitlegging maar aan de grondbezitters in de eerste Kamer K M gaan vragen.. ** LXVII.. ANDERS. LXVII ANDEES .
Hier ligt de man,, die 't gedoeeerd heeft,, H ' Staatsreeht S Die Volk -- op ''n beetje na - stemmen geleerd heeft.. D 't ' V Die - op 'd D 't ' ' beetje na -- beparlementeerd heeft.. Die 't - in-plaats van vleeseh -- met "weer ingevoerd smeer"" besmeerd D ' , heeft,, (I (Ideen II, biz. 1 . 91.) 91 .) Die D de pllblieke opinie gedistriktifieerd heeft,, ' muiltjes behoogeresfeerd heeft,, En E daarom nu op z'n ** LXVIII. ANDEES . LXVIII . ANDERS.
Wat niet behaagt,, W me in Aristoteles A IIs dat-i - me nooit om raad heeft gevraagd.. ** LXI:!:. LXIX. ANDEBS. ANDEES .
Wat is die M Montesquieu,, by my vergeleken,, toeh 'n W ' stumperd geweest!! H sebreef maar over den Geest W . . .. ik maakte ze zelf,, en Hy der Wetten. G zonder geest..
*
LXX . ANDERS. ANDERS . LXX.
Wie gy ook zyt,, wandlaar,, meekiezende meisjesbaas,, of hongerlydende W tegenstander ... ... IIk vond waaraehtig 't ' kruit niet uit.. Dat D
't heeft geen vleeseh,, zeg je?? T Ta . .. ' Volk V . . ta.. . . . ta ... . . . ta ... ... Waarom eet dat kanalje geen pate de foie gras ?? W B Bovendien,, onder myn beheer B Was W er nooit gebrek aan wagensmeer.. *
*
LXXII.. ANDEBS. LXXII ANDERS.
Aristokratiseh ben ik nooit geweest,, A Ik I was 'n ' opreeht mend der armen ... . . . van geest.. Overigens moet ik ronduit erkennen O D ik me beter aan vrienden met equipage,, dan aan arme drommels Dat kon wennen.. *
*
LXXIII. LXXIII . ANDERS. ANDERS .
Hier lig ik,, Karel de Groote, H K G , de tweede en de laatste.. - me voorging.. Was indiskreet van den ander,, dat-i ''t W Z , om zoo te zeggen,, in m'n ' weg plaatste,, Zieh, E , zonder m'n ' permissie,, voor ''n groot man doorging.. En, De welwillende lezer begrypt toeh,, dat hy met al z'n D ' paladynen,, G Geen hand water heeft by m'n ' kiesriddersehap in krenten en rozynen!! ** LXXIV ANDERS . LXXIV.. ANDEBS.
Wanneer W ik neergelegen,, B Bedaard het beeld aansehouwe,, D ' graf staat ..• .. . Dat boven op m'n
176 176
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
Dan berst ik uit in lachen,, D By B ''t denken aan de stumperta D Die ergens in ''n hoekje,, Van sOOmrnen zich onthoudend,, V Zoo Z goedig zitten kauwen Op zieke parmentieres,, O Met M kattenburger doopsel 72) Van liberalen edik.. (Ideen II. biz..72) V (I * LXXV. LXXV . ANDERS. ANDERS .
Wie W de juisoo maat van m'n ' grootheid wil weOOn,, Moet de lui meten die me naar hun maat hebben gemeten.. M
*
LXXVI. LXXVI. ANDERS. ANDERS .
Knap in alles?7 Nu entre-nous, K N jll... Maar M , Ik I lei me heel in 't ' byzonder op 't ' parlementaire kibbelen toe.. ** LXXVII.. ANDERS. LXXVII ANDERS .
Wie W met gekken in vree wil leven,, Moet ze wat te kiezen geven.. M ** LXXVIII. LXXVIII. ANDERS. ANDERS .
Onder dit steentje,, O L ' fenomeentje.. 'n Ligt *
*
LXXIX. LXXIX . ANDERS. ANDERS.
Nuttig zyn is m'n N ' devies.. Lezer, L , als de vliegen je plagen,, K ' stroopje va.. bitOOrheid en suiker verjagen.. Kan je ze met 'n Zoo VI tiers 4, 'n Z heb ik,, uit extrakt van genie en Markus M ' mengsel gebrouwen,, D Dat probaat is om profeOOn uit de kamer 00 houen.. ** LXXX ANDERS . LXXX.. ANDERS.
G H Groote sOOrfOO in ''t Hemelsch kwartier: Al willen m'n A de Englen E ' grondwet zien . .. . . e poi morir!! Alleen LUCIFER A L IPER blyft koppig op konservatief standpunt staan,, E heet om die onhebbelykheid hier in de wandeling:: orgaan.. En *
*
LXXXI. ANDERS. LXXXI. ANDERS .
D Dat voeden van de schare met ''n paar kadetjes beduidt Iliet vee!.. I heb er drie millioen l(llspysd met ''n beetje krakeel.. Ik Je zult zien en beleven,, J D ' heele boel viktalie is overgebleven.. Dat er nog 'n *
*
LXXXII.. ANDERS. LXXXII ANDERS .
Om 'n Volk by den neus 00 leien,, O ' V M Moet je de dwaasheid van den dag vleien.. D Di heeft JEZUS versmaad,, maar ik heb er op gelet,, Daarom stierf hy aan ''t kruis,, en ik op m'n D ' bed.. **
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
1177 77
LXXXIII. ANDERS. LXXXIII. ANDERS .
Ret scheppen in GGenesis een,, was redelyk wei gOOaan,, H Maar .... M . . ''n klein parlementje met kiesdistrikkies had er ni~t kwaad by gestaan..
*
LXXXIV. ANDERS. LXXXIV. ANDERS.
SSta je me daar te bewonderen als ''n paar AAlexanders?? WandeJaar,, als je tyd waarde heen,, geloof me .... . . doc liever wat anders.. VP ** LXXXV.. ANDERS. ANDERS . LXXXV
Nunc erudimini!! Ornatissimi viatores,, soom van'bewondering estate:: ' M N O Rier ligt ''n verbazend groot man,, op ''n zooveclste van de ware graotte.. H Maar laat ons eens niet zoo katheterig geleerd zyn.. M Denk je,, als ik inderdaad wat bOOuidde,, dat ik in H Holland zou geeerd 7.yn.. D ** LXXXVI. ANDERS. LXXXVI. ANDERS.
Rier ligt T Thor H Op gezegd,, op ren oor.. O z'n ' rug.. Anders A ** LXXXVII. ANDERS. LXXXVII. ANDERS.
Met m'n M ' overvliegerig genic,, Deed ik oak in astronomie.. D Aan meis liberolibus arcanis A Reb je,, onder anderen,, te danken dat de wereld niet vergaan is.. D H Den komeet die met die likwidatie belast was,, heb ik radikaal D 'n Kamer op z'n ' staart gezet en de kerel stond als 'n ' paal.. ' Tweede T K *
*
LXXXVIII. ANDERS. LXXXVIJI. ANDERS.
Lezer,, je moet niet laehen:: L Hier Jigt 'n H ' moderne stamhecr van antieke Graccben. G . ** LXXXIX. LXXXIX . ANDERS. ANDERS .
MUI,TATULI MULTATULI
is 'n O : exakter misscbien,, onbepaald:: ' letterdief,, bepaald!! Of: Hy H heeft al z'n ' IDEEN uit myn werken gehaald.. - nog En E dan klaagt-i D met organig venyn,, Dat D er geen ideen in m'n ' werken zyn!! *
*
XC. XC . ANDERS. ANDERS .
Ais achterste-voren leest.. A je de GescbiOOenis G Zal m'n Z je zien da,t de Belgen B ' nadrukkers zyn geweest.. In I orgineeligheid bebben ze nooit gedaan.. B En kongresnaald eigenlyk op myn gmf E daarom moest de Brusselscbe staan.. *
*
XCI. XCI .AKDERS. ANDERS .
't ' Is I voor den man die bier ligt pleizie.rig,, Dat bern met D Nepos N D beeft aangezien voor illustervirig.. Deze omissie is te verklaren D ' waren,, en M:iltiades jaloers op 'm Door de gissing dat Cimon D C M ' bierin de fout,, Misscbien ook zit 'm M Dat verkocbt was aan 't D die Nepos N ' Beboud. B . IDEEN IV.. IDEEN I
12 12
178 178
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATUU. MULTATULI.
A - me-n-in ' eerstvolgenden druk geen exkuus komt vragen,, AIs-i - - z'n Z ik 'm ' wegens groote-mannenlaasie voor 't' kantongerecht dagen. . Zal Denk je dat 'n D ' man als ik,, die zoo groot is,, Omdat-i nu by-ongeluk dood is,, O last ringelooren door broodnood van proteges Comelii Nepotis? Zich Z C N ?
*
XCII. XCII. ANDERS. ANDERS .
Van V al de kunsten die ik heb gedaan,, I me nooit 'n ' enkele door Theseus of Herkulas nagedaan.. Is T H 't' Doet me leed voor de stumperts.. Maar, D M , lezer,, erken ik dan toch eigenlyk de ware heros ben. Dat D . E dat het niet En D mooi is van die heeren,, Me roem te spolieeren. M zoo praenumerandig van m'n ' .
*
XCIII. XCIII . ANDERS.
D klompen aan de deur van dit sanctum sancWrum!! De hei,, hei!!
En E wat. decorum! ! .? et,, e1..?
Onder dezen tabernakel O L ' staatsmirakel ... Ligt 'n ... 0,,
ho,, ho!!
In duodecimo ... . ..
all,, Z()(}!!
*
XCIV. ANDERS.. XCIV . ANDERS
F B ? B L , waar houd je me voor?? Fleetere?? Buigen? Bukken?? Lezer,
G Goon poortje zoo laag,, of myn genie kon er best overeind onder door..
*
xcv.. ANDERS ANDERS.. XCV O ' invloed gebleken.. Ook op de taal is m'n W ' leugen was,, heet nu:: parlementaire manier van spreken,, Wat vroeger 'n W Wie daarmee niet te-rooht kan,, en toch smaak heeft in liegen,, K Kan met parlementerig mondhouden de boeren bedriegen.. H Het juiste recept van dat zwygen VAN TWIST TWIST klaargemaakt krygen.. Kan je by den apteker VAN K
*
XCVI. ANDERS. XCVI. ANDERS .
Om de j,aal met ''n nieuwe wending te sieren,, O N Noemt zich tegenwoordig de walvisch de thorbecksche der zoogdieren.. ''t BBeest spreekt natuurlyk aIleen van z'n ' eigen element,, W Want op droog terrein,, sta ik by aIle weldenkenden als veel thorbecker bekend.. M
*
XCVII XCVII.. ANDERS. ANDERS.
H Hier ligt,, goed toegedekt om niet te bevriezen,, DDe hoogste traktementhebber van aIle staatskommiezen..
*
XCVIII.. ANDERS. XCVIII ANDERS.
LLezer,, bewonder byzonder:: H lOOle achtste wonder onder.. Hier ligt ''n 1001
LTATULI. IDEEN VAN VAN M MULTATULI. IDEEN
17 9 179
Wat je zoo in ''t dagelyksch leven noemt:: ''n portative of zak-staatsW duizendponder.. Voor den.... V . . drommel!! ** XCIX.. ANDERS. XCIX ANDERS .
Wandlaar,, schrik!! W GGod is groot,, en hier Jig ik.. ** ANDERS . CC.. ANDERS.
SSchwartz werd door z'n ' eigen uitvindsel in de lucht gesmeten;; IIk vond niemendal uit,, en heb er rustig op gezeten.. ** cr. ANDERS. CI. ANDERS .
Weet je waarom ze my zoo in de hoogte tillen ? W M'n grootheid is ''n reclame voor hollandsche brillen.. M' ** Cll. ANDERS.. CII. ANDERS
Nageslacht,, ik waarschuw je!! Alles aangenomen,, A N Hoort er 'n te komen.. H ' brutale courage toe,, na my ter-wereld ** CIllo ANDERS. CIU. ANDERS .
Du gleickst dem G Geist den du begTeitst.. IIeder kan leeren uit dit ((nooit D gebruikt)) citaat,, Dat Hollanders uit groote mannen bestaat,, D de meerderheid van de H , M'n M' standbe<:>ld is dus eigenlyk ''n allemans-reuzencertiflcaat, Dat maar voor de goedkoopte,, als paTs pro toto,, op dit eene 66 graf staat,, D En de opinie over m'n vereerders aan de bescheidenheid van den lezer E ' over laat.. Die D straks geld zal moeten bieden misscbien,, Om weer ''n mensenkind van gewone taille te zien.. ' O 'reis **
crv. CIV.
ANDERS. ANDERS.
Onder dit gras O Ligt L 'n ' handlaar in parlementairen honig en rhinoplastische was.. *
*
ANDERS. CV. CV . ANDERS.
De ' distriktsfilosofie D ware l(I"ondslag voor m'n Is I dat vier idioten meer verstand hebben dan drie.. 't van uitgang van m'n ' Punt P ' glorie Ligt L 'm ' in deze byzonderheid van de natuurlyke staatsgeschiedenis.. .. . "Ongerymd!" ,,O !" zal je zeggen ... Lezer, L , dit deed ik expres,, om je de ware natuur van m'n ' systeem uit-teleggen.. *
*
ANDERS . CVI. CVI. ANDERS.
Hier H Jig ik met bovenmenselyke krachten,, O "onze , *) Op daden"" te wachten. . *)
!" had de man by z'n ' op-*) van 1876. op onze daden!" *) Noot N 1876 . "Wacht ,W '48 gezegd. . Men M kan met zeggen dat de Natie N treden in '48 ongflhoorzaam gewf!eBt is.. Ge'lDacht heeft ze!! En G E nog altyd doet ze niets dan dat..
1 80 180
IDEEN WREN VAN AN MULTATULI. MULTATULL
**
CVII.. ANDERS. ANDEES .
Om O m'n ' glorie te kompleteeren,, Multatuli me met 'n M ' paar grafschriftjes vereeren.. Wandlaar, W , blaas hem dat in 't' oor,, En E zag ... ... 973 . claar bedank ik hartelyk voor.. 973 Moe.~t
M
Integendeel, I , ik sein :: claudite naar Engeland, E , en bereken dat me die dingen de uitgaaf voor het telegram meegerekend,, nu toch !! De byna op 'n ' kwart stuiver 't ' stuk komen te staan.. Duur D D lezer ziet dat ik geen kosten spaar,, om hem 't ' vereeren van z'n ' groote mannen gemakkelyk te maken,, en zoo noodig -- maar deze veron·derstelling is ongerymd -- hem daartoe optewekken.. Mocht·i M nog altyd niet geslaagd zyn in 't ' machtig worden van den plicht.matigen "schyn van hulde"" dan keeren we ons weer -- en nu byna Rotterdammer. voor 't ' laatste,, auf Ehre! E ! - - naar den Nieuwen N R . Ik I ben 'n ' ongelukkige debater.. "Dat ,D zieje weI"" zooals 't ' boere·vrouwtje tot LOUISE zei..Wat W betoog ik ? Dat D die courant weI be·wyzen geeft van de laagte waartoe zeker "orgaan"" zonk,, maar THOBBECKE' bovenmenselyke grootheid.. En niet van THORBEOKE'S E zie,, daar was ik,, eenige bladzyden geleden (165) (165) zoo onvoorzichtig,, te gewagen van 'n ' getuigenis!! De D lezer mag me voor zeer oneer·I klaag over gebrek aan licht,, de N. N. Rotterdammer lyk houden.. Ik R geMt licht,, en ik blaas het met drie puntjes verraderlyk uit.. Dat's D ' geen fair play.. * B Beschaamd keer ik op m'n ' schreden terug,, zoek de dempende puntjes,, vind de mishandelde overblyfselen van ''t gesmoord tes-. . ik veroordeel me tot publikatie van m'n timonium.. .. .. ' onrecht,, te dan: afficheeren waar zulks te doen gebruikelyk is.. Ziehier Z ' IIs niet waar,, dat de N 't N.. Rotterdammer, die geen orgaan is,, R , ' fetichisme weet te geven aan 't geen behoorlyke reden van z'n ' D eerlyke liberaal is hiertoe teo. .... bIad dat maar ''n orgaan is.. De .. H liberale blad -- dat geen orgaan is liberaal.. Het - is daartoe te eerlyk.. L Lezer,, ik stel u by dezen voor,, het D Dagblad te komen begra.D D , dood,, dood!! D is het.. Dood, Dood als de M Minotaurus ven.. Dood ' ontmoeting met den N. Kreta - ook ''n orgaan!! - - na z'n N. Rot. op K R terdamschen THESEUS, THESEUS, geen orgaan.. G weet wat voor akeligheden ''t organige blad al zoo had uit-Ge *) *) V Van fair play gesproken,, ik noodig de "liberalen" " ernstig uit tot de E %E aantetasten met wapens THORRECKE beschuldiging dat het niet waardig is,, THOR van de soort als waartoe - ik erken dit!! die grafdeuntjes behooren.. IIk ! M zal antwoorden! Men vergenoege zich voorloopig met het slot van 977, 977, en nummer 891 891..
IDEEN VAN MULTATIIZI. MULTATULI. IDEEN VAN
181 1.81
gevoerd niet waar?? Welnu, W , onze THESEUS had 'n ' ARIADNE ge.De Tyd leverde ''n strengetje garen en 'n vonden.. D T ' slagzwaard.. Ge weet de rest..Maar G M dat garen met toebehooren moet ik u toonen,, anders ware m'n ' boete niet kompleet.. De D Tyd T dan heeft van THOR· THORBECKE getuigd : "Geen enke1e die zijn kon,, wat hij is geweest." ."
Met deze verklaring is 't ' kop geslagen.. M ' orgaan op z'n 't vreemd vinden: Sommigen zullen S ' 1°.. Z Zoo'n 1° ' fraze met behoud van rang en ancienniteit over·geplaatst te zien in de klasse der argumenten.. Dat men zich de moeite gaf deze oorlogsmachine te bor-22°.° . D gen uit bet niet zeer beklante tuighuis van de Tijd. T . Maar die sommigen vervallen in nog thorbecker verbazing -M style ceta-eee 4 uit grafschriftnummer z66veel -- wanneer ze ont-waren dat die uitroeping van de Tijd voorkomt in ''n artikel waar-T in betoogd wordt :: dat de "groote Staatsman" , S " niets,, volstreld niets,, deugdelyks verricht heeft dan .... Bisschop-. . . . het toelaten van de B pen!! Z Ziehier de woorden waarmee de N; zelf dat N. RoUerdammer R artikel van de T Tyd kenschetst : "Van al de daden van dit lange bij uitnemendheid werkzame V en welbestede Leven geen enke1e '1Jruchtbaar,, als deze..• *) ) Niets van N THORBECKE'S TRORBECKE'S werk heeft tot zegen gestreld, 8 , en niets bLijft bestaan., ., op dit eene na . .... . . omdat dit eene heelt gestrekt tot voordee1 van de Roomsche Kerk. ge1egen,, R K . Bet H heelt op den weg van dezen staatsman 8 8 om de vrijheid van organisatie van het Katholieke Kerkgenootschap 8 K K W te verzekeren,, en zijn beginse1en maakten hem dit tot plicht.. Ware T , in weertm"l van al dit niet zoo geweest,, hij zou in het oog van de Tijd, de uitnemendheid zijner gaven en van al de grootheid van zijn ka-rakter,, te vergeefs hebben ge1eefd en gewerkt.. Ja, J , het zou beter ge-weest zijn,, indien hij er niet geweest ware.. Zie Z om nu,, en aanschouw wat THORBECKE gewrocht heeft." ." Dit "circumspice - ook daarop kan men iets als weerslag D , vinden in de engelsche grafschriften - wordt in zes regels af-gedaan.. IIk stel de behandeling daarvan nit tot straks.. D De N. R. G. R. C. laat er op volgen : "Voor de T Tijd heelt dit alles geen waarde.. Bet V H is kaf dat weg-*) Lees: L : dan deze.. IIk maak deze korrektie,, niet uit schoolmeesterig-heid,, maar omdat. ze werkelyk noodig is tot het wei verstaan van den zin der woorden.. De D bedoeling namelyk is niet:: dat geen van THORBECU'S TEOEBECBE'S daden z66 vruchtbaar als deze gewrest is,, doch weI degelyk:: dat hy bella/tie dele Jtne daad niets vruchtbaars hult voortgebrackt.. M Mag ik zoo vry zyn de N. R. O.. zeer beleefd te wyzen op m'n IIdee 10? lO? N. R. C
182 1 82
IDEEN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
stuift / over -- alweer "over" " net als de hyena van zooeven -- over 't' pas gesloten grat." /." Weer:: ,"graf"" en nog-eens "pas gesloten." frazen-W ." Heeren H makers v66r! 66 ! Maar, M , als ''t met te veel gevergd is.. ''n beetjen af-wisseling!! Dat pas-gesloten-overheen-graf wordt 'n D ' waar CarC naval de Venise, V , 'n ' houtzaaghymne.. Dezelfde tyd alzoo,, die zoo'n D ' godvergeten miswyzing heeft op z'n THORBECKE: ' vereerings-kompas, , die "Tyd" T " getuigt van THORBECKE "geen enkele kon zyn,, wat hy is geweest." Met dat geweer wordt ." M ,, 'n ' vuige belager gestraft,, en de wraakengel vertelt er heel onnoo·zel by,, dat z'n ' verdelgingswapen wei beschouwd maar ''n wollen kindersokje was.De .D fabrikant die 't ' leverde,, bleek inplaats van ''n behoorlyk-liberale wapensmid,, ''n katholieke-gezondheidskousenkooper geweest te zyn.. Maar eilieve ..... M . . . dan is ook de vuige belager niet zoo byzonder erg heelemaal doodgeslagen,, vind ik.. En E ook de goede naam van m'n ' debatteertalent gloort weer wataan.. Eriswaarachtighoopop E rehabilitatie.. 974. Aan de uitnoodiging om "rond te zien,, en te aanschou-974. A , wen wat THORBECKE gewrocht heeft"" heb ik voldaan.. Uit U 451 en 452 4&2 zou zelfs kunnen blyken dat ik de vryheid nam zoo'n ' in·spektie te houden,, lang voor die krant burgers en boeren daartoe ' R - opriep.. Ook m'n Een-en-ander over P Pruisen en N Nederland draagt O meen ik,, sporen van zekere kritische opmerkzaamheid die in som·mige kermistenten niet gaarne gezien wordt.. Volgensde N.R.C. V N.R .C . dan,, had de circumspicient moeten ontdekken:: ." "veel stoUelyke welvaart." ,, in het huishoudelyk beheer van den Staat." "orde S ." krO£htig publiek leven."." "een ,, "en vooral:: ,, ,, "grooten vooruitgang in intellectueele ontwikkeling door versprei.ding van onderwys in verschillenden vorm." ." Ziehier dus in vierdeelige editie 'n uit-Z ' nieuw-rotterdamsche gaaf van de twaalf H Herkulische heldenfeiten.. Ze Z stonden geregis-. treerd in de zes regels die ik zoo verraderlyk oversloeg,, omdat ik eerst dat zonderling borgen van wapens uit het zeer katho-Tyd wou afdoen.. liek en dus geminachtigd arsenaal van de T O Om den lezer in de gelegenheid te stellen tot onderzoek,, of ik ' paar nummers op 't ' lystje van THORBECKE'S THORBECKE' ook mischien 'n verdiensten voorbyga -- men weet dat ik zeer behoudend ben,, en partyhaat is tot aUes in staat -- noteer ik hier dat deze apotheose te vinden is in 't 1872. ' nummer van II 11 Juni J I de eerste plaats verdient het alweer opmerking,, hoe voor·In
IDEEN VAN VAN MVLTATULI. MULTATULI. IDEEN
18 3 183
zichtig men zich onthoudt van de verzekering dat we dit alles aan TEORBECKE THORBECKE te danken hebben.. D Deze onbezadigdheid schynt niet uit de pen te willen.. Slechts by ''t eerste punt heeft de redac.S teur ''n zeer modest post durven binnensmokkelen,, dat by de velen die niet lezen kunnen - aan da t deel van publiek adresseert men zulke dingen !! - - voor propter zal kunnen doorgaan.. Die D "stoffe. , lyke welvaart" - let weI!! niet omdat !! - " is te zien:: "sedert zyn machtigen invloed zich alom gelden deed." nogal povere ." Deze D assertie ontbreekt bovendien geheel by de andere punten van boovenaardsch welvaren.. Daar is ''t noch propter,, noch post.. Men D M had alzoo,, om THORBECKE'S THORBECKE' grootheid te staven,, even good kunnen ver·kondigen dat A Augustus op JJuli voIgt,, en dit nog maar zoolang de goeie gemeente de bestrydbaarheid der stellingen zelf over ''t hoofd gelieft te zien.. Dlia.nn namelyk,, voigt oogstmaand heel D nuchter op driekoningen of..•. . . . . sintjutmis.. Stoffely1ce welvaart?? Weten dan de heeren niet -- zoo'n S W ' krant wordt toch immers niet uitsluitend door M Ministers en K Kamer·leden gmlChroven ?? - - weten ze niet,, hoe bitter er wordt gehongerd in N Nederland?? IIk zal rechtvaardiger zyn dan zy,, en niet beweren dat de gel\..>den ellende aan THORBECKE alleen moet geweten wor·den,, noch zlllfs hoofdzakelyk aan THOBBECKE, THORBECKE, maar.. .. .. . . de ellende waarvan hy niet 0.1 de schuld draagt,, verandert daarom niet in . door hem veroor..aa1cte welvaart ! Z , ik wi! niet Orde in 't' huishoudely1c beheer van den Staat I! Zie, O S S vragen of er dan wanorde is in de andere afdeelingen van Staats· beheer ?? *) IIk go. verder,en , neem aan dat er op laag ekonomisch gebied meer kantoorachtige stiptheid bestaat dan v66r 85 1848. 1848. Ik I vraag niet - op dit oogenbli1c niet -- of daartegenover niet zaken van h66ger belang werden verwaarloosd - ceux qui s'appliquem 8' trop aux petites8 chose.'l,, enz.. -- maar ik wensch te weten welke verdienste THORBECKE hebben kan,, aan 't ' invoeren van nietige ad-. ministratieve veranderingen die niet boven de kracht gaan van den eersten den besten onder-intendant of kommies van Finan· F cien?? We en fouriers by 't W hebben honderden serjant-majoors ' leger die volkomen in-staat zyn tot het verrichten van alles wat er sedert '48 op dit gebied werd tot-stand gebracht.. Of in 't' huishoudely1c beheer van den O heert de uitdrukking "orde , 8 *} andere 8oort,, of 8Oorten,, van heheer nog altyd in onordelyken *) Welk W ' geheim te moeten blyven.. By B deduktie kunnen toestand zyn,, schynt 'n V we aannemen,, dat ze niet behooren tot huishoudelyke dingen.. Voila tout.. 6 T E EV . Het H wordt tyd 'n ' prysvraag Ze THESEUS. Z wachten zeker op 'n ' tweeden uitteschryven om optelossen wat er met die geheimzinnigheid,, kan bedoeld O is't' zyn?? Slaat de Hieb op onhuishoudelyke .... S H . . . . buitenlandsche zaken.. Of R , ra!! geen H Hieb,, en slechta 'n ' stoplapfraze als gewoonlyk?? Ra,
184 1 84
VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN VAN
Staat;"" ''n anderen zin ?? Doelt ze niet zoozeer op de zeer dure fCO-S D nomie de bout8 de chandelle die ik met ''n oorveegje vereerde in grafschrift XLVIII, als weI op de wanschapen Kieswet en op 't K ' daaruit voortgekropen misselyk P Parlement,, met al de rampza-lige gevolgen daarvan ?? Orde?? L Lieve God, O G , hooren en zien vergaat -- neen,, 't ' denken ver-gaat !!- - van 't ' gekibbel !! Erkent niet dezer dagen de Minister van E M B Binnenlandsche Zaken, Z , dat de werkzaamheden van ''t laatste jaar ,, "niet geheel en al onvruchtbaar" " waren geweest?? Nota, N , dat hy meende de heeren 'n ' pleizier te doen met deze erkenning:: ze was ingekleed als 'n wat er alzoo achterwege geble.' felicitatie!! Vrage W yen is,, wanneer zoo'n eens pour tout de bon moet gekondo-' Kamer K leerd worden met mangel aan bruikbaarheid ?? D De "orde" " die we aanschouwen,, komt dus hierop neer,, dat een der hoofdraderen in de mekaniek van den Staat, S , niet volstrekt aIle beweging belet heeft.. Dit D noem ik 'n ' sobere verdienste in 'n ' hoofdrad.. H Hui8houdelyk?? IIs 't huishoudelyk, zooveel beweging te maken ' , om iets voorttebrengen,, dat slechts niet heelemaal onbruikbaar is ?? Dan is 't D ' juist weI onbruikbaar,, want de produktiekosten aan inspanning,, talent en moraliteit - dat eeuwige gekies werkt zeer onzedelyk - zyn hoog,, en en gingen te-Ioor omdat ze de plaats innamen van wat beters.. Nu N eens aannemende dat al de - acht-en-veertigsche veranderingen aan THORBECKE moeten ge-dankt of geweten worden,, dan zou hy de meest verkwistende Staatsman zyn,, dien we ooit gehad hebben.. Dat hy te gewoon S D was om dit intezien,, wil ik gelooven.. Doch juist deze gewoonheid D mag en moet hem kwalyk genomen worden,, om ''t standpunt dat hy innam.. B Beheer?? M Maar eilieve by zooveel wanorde-kweekende onvrucht-baarheid valt er niets te beheeren.. De D hoofdwerklieden -- de MiMnisters -- hebben weI wat anders te doen,, dan hun "beheer"" waar-Z moeten tournooien met die onvruchtbare en onvrucht-tenemen.. Ze baarmakende K Kamer,, pour le8 beaux yeux van hun portefeuilles.. D De Staat;? Deze wordt per 8e het rapsodisch voortbrengsel S ? D , van die verwarde "orde"" van die onhuishoudelyke "huishoudelykheid"" en van dat desolaat "beheer". ". E Er heeft zich,, lezen we verder,, een "krachtig pUbliek leven"" , D zuivere waarheid!! Maar ontwikkeld.. De de manier waarop dit M ' plagiaat van JAN STEEN. geschiedde is 'n Ook hy liet ''n troep TEEN . O kies-- krant-- of debatteer-artikels los -- ''t waren ganzen of eenden,, ' vrouw klaagde dat er gebrek aan publiek geloof ik -- toen z'n "leven"" was in de brouwery..
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
185 185
976. lezer,, meent ge inderdaad dat het behandeIen 975 . Ernstig E van de publieke zaak op de wyze zooals dit naar aanleiding onzer Kieswet tegenwoordig geschiedt,, 'n K ' goeden invloed heeft,, of zelfs hebben kim,, op ons Staatsbestuur ? S Dan noodig ik u ernstig uit tot twee opmerkingen.. De D D eerste betreft 'n ' Verkiezing. V . De D andere de Verkiezingen. V . Laat ons stellen dat er stryd is tusschen X L X en Y. Y . Alle A man is in de weer.. "Als ,A X X gekozen wordt,, zal er dat en dit gebeuren,, zeggen de Ymensen. dus myn kandidaat." Y . Kiest K ." "Als ,,A ge Y kiest,, staat u dit en dat voor de deur,, verzekeren de bewonderaars van die andere letter,, houdt u dus aan den alleen-zaligmakenden X X." ." Y wint.. Waar blyven nu de beloofde ditten en datten waarmee ge-W dreigd werd?? X Xmensen,, wat hebt ge verloren?? Ylieden, Y , waar is uw overwinning ? . . . . X wint.. Of O .... I doe dezelfde vragen in omgekeerde richting.. Ik Om O den lezer op den weg te helpen,, mad ik hem aan,, eens te Ietten op de keuskoorts van 'n ' dame die ''n kleed koopt : ZZe weifelt,, zucht.. besluit .... . . . . ziet om,, en.... . . . . weifelt wooer Nu bidt zc God N G om moed,, eer elke kracht haar faalt.. En, Hemel daalt.... E , door hoop gesterkt,, die van den H .. .. . . ". . of ''t bIauwe .... . . . . of ''t gele-- neen,, toch ''t kiest ze ''t rooie .. . . . . wat anders.. Maar M ' nieuwe kleed goed groene,, of.... zie,, zoodra 't en weI zitting heeft genomen,, voeIt ze zich geen grein gelukkiger noch dan hare vriendin die zich haar V Volksvertegenwoordigers liet afsnyden van ''n anderen lap,, noch dan zyzelf zou geweest , ." Ze Z voelt zich zyn als ze "toch maar dat paarsje had gekozen." vooral hierom niet gelukkiger,, wyl de heeIe enbarras8 de choix glad uit haar geheugen gegaan is.. De D andere opmerking waartoe ik den lezer wensch optewekken;, betreft den uitslag der kiezery - dat is:: van dat fameuze "op,, gewekt publiek leven"" - in 't' algemeen.. M dunkt dat er wat gekozen is sedert '48 !! 't ' aantal stofjes dat Me overhoop werd gehaald in de distriktswinkeltjes,, kan niet meer geteld worden.. ''t W Werd de dame die kiezen moest,, groen en geel E -- nu ga ik verder dan in de eerste opmerking,, voor oogen.. En die slechts van negatieve beteekenis was -- hoe heeft ze zich nu ten-slotte in de K Kamer gestoken ?? Z66, Zoo, dat de - 66k 66 door haar-zelf gekozen -- kamenier,, om ''t kiezende mens wat moed inte-spreken,, haar verzekeren moet dat ze met aI haar tachtig gekozen
186 1 86
IDEEN VAN MULTATULI.
japonnen dit laatste jaar niet keelemaal naakt heeft geloopen !! 976. drie van de verbeteringen die we aan THORBECKE 976. Over O THOBBECKE zouden te danken hebben,, maakte ik alzoo terloops 'n ' paar opmer.kingen.. Ter-loops (269) T (269) zonder nu juist te beloven dat ik me ont-houden zal van eenige toelichting,, zoodra dit op m'n ' weg ligt.. En E nog korter hoop ik ditmaal het vierde en laatste vereerings-motief aftedoen,, dat door den N. met 'n N. Rotterdammer R ' laurierig " getooid is.. "vooral" ,, "Vooral hebben we aan THORBECKE THOBBECBE te danken:: grooten vooruit-V gang in intellectueele ontwikkeling,, door verspreiding van OnderO wys in verschillenden vorm." 8 ." Welke betoogkracht er gelegen is in dien "verschillenden vorm"" , W zyn juist van oordeel dat die Onderwys. begryp ik niet.. Sommigen S O wet zekere min gunstige eenvormigheid heeft veroorzaakt.. Doch D ' stoplap.. Ook ik ga dit nu voorby.. Misschien is ''t weer 'n blyf ik M O , " waarover ik reeds in den vori-niet stilstaan by die "verspreiding" gen bundel een-en-ander gezegd heb.. Hoofdzaak is hier de bewe-- H ring dat de inteHektueele ontwikkeling zou vOOTuitgegaan zyn,, en juist deze stelling heeft bewys noodig.. Ik I ontken,, en ben de eenige niet.. Het H spreekt vanzelf,, dat niet elke voorwaartsche beweging vooruitgang heeten mag,, zoomin als elke ontvangst van 'n ' koop-man winst is..We W hebben den vooruitgang niet tetoetsenaan vol·slagen stilstand,, maar aan de normale beweging die aHe heden.. I dezen zin ontken ik de daagsche maatschappyen kenmerkt.. In W juistheid van de stelling.. Wanneer ik nu beweer dat het peil der intelligentie -- voor·zoover dit in verband staatmetOnderwysO niet verhoogd is,, en anderen beweren het tegendeel,, zou vooruit een dorre opiniestryd voortvloeien dien ik,, in ''t belang der zaak,, op I hoop 'n ' dokument te kunnen over-dit oogenblik vermyden wil.. Ik leggen,, uitgaande van 'n Regeeringswege met toe·' koHegie dat van R zicht over 'n ' gedeelte van 't ' onderwys belast is.De .D lezer gunne my eenigen tyd om me dat zeer verdienstelyk stuk aanteschaffen.. ' zeer speciaal ad hoc bevoegde autoriteit,, van een Het H is van 'n B HA geprezideerde kommissie.. door D Dr.. II.. BOSSCHA G de waarheid durven zeggen aan ons Eere den mannen die z66 E verleugend volk!! A Ala we hun eens verzochten,, met de pen die tot dat stuk gebruikt is,, ''n antwoord te schryven op zeker soort van troonredenen?? Misschien zal 't M ' niet noodig zyn wanneer . . wat ik de natie van harte Dr. D . BBOSSCHA HA zelf eens minister wordt .... toewensch,, maar hem niet ! 977.. 977
I zoek,, en zoek,, en zoek ..... . . . wat THOBBECHE Ik THORBlilCKE verricht
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
187 187
zou hebben,, dat hem aanspraak geeft op de afgodische vereering die men hem bewyst.. Maar ik vind niets.. M Uit de kollektie apotheozen - waarmee men ''t nederlandsche U Volk overstroomd heeft,, kies ik ditmaal 't V ' verslag van een door den heer JORISSEN Groningen gehouden rede.. Hoe JORIS EN te G H moet ik aantoonen dat ik ook daarin te vergeefs naar iet8 dergilyks8 ge-zocht heh?? 't Ding is,, gelyk alle hedendaagsche thorbeckery,, ' D vol winderige frazen,, maar wat TH. byzonders verricht heeft,, staat er al weer niet in.. Het H heele verslag dat met aanhaIings-teekens gedrukt is,, en dus den juisten tekst van de toespraak Echynt weertegeven,, mag ik niet afdrukken.. THORBBCHE THORBECHE was: "eene rots in zee, nadat de hartstochten, ats woedende stormen ,, , , losgilaten,, de hooge golven van hoon en wrevil over zijn naam en beild joegen.. HH y was vast te midden van de baren,, toen de opge8token storm bedaarde,, de Lucht weer hilder en de hemel weer zichtbaar werd." ." IIn 't ' voorbygaan raad ik de jongelui,, die misschien modellen van rethoriek zoeken in de oraties van 'n ' gewezen predikant,, ''n andere manier van spreken aan.. Ik I zie,, byv.. niet,, dat er veel ,,"in-tellektueele vooruitgang"" blykt uit het terugkeeren tot die baren en rotsen,,''n dichtveld dat door onzen goeden HELMERS vry-wel dit is nu de vraag niet.. Ik afgejaagd is.. Maar M I vraag wat we van ' begaafd man,, ala waar-THORBECKE moeten denken,, wanneer 'n JORISSEN houden mogen,, genoodzaakt is z'n voor we den heer JORISSEN ' toe-vlucht te nemen tot zulke dichtlievende·genootschapspraatjes, , om de verdiensten van z'n ' held in ''t licht te stellen ?? Een pozitief bewys dat ook deze lofredenaar weI gedwongen is,, E alle antwoord op de vraag:: wat heeft T Th.. uitstekends verricht?? te ontwyken,, zou niet anders kunnen worden gegeven,, dan door ' geheele stuk.. A Ala blyk echter van de pynlyke meedeeling van 't wendingen waartoe men in zulke gevallen genoodzaakt is,, wil ik 'n ' klein staaltjen geven.. Na N den gewonen -- altyd ongestaafden!! 10£ over TH. voIgt er.. M "Maar er is nag iets anders,, iets van intimer aard,, van meer in-grijpende en vastklemmende kracht,, dat den naam en persoon van TH. post heeft doen vatten in koofd en hart van zyne landgenooten." ." Z L degilyks 'TTWeten volgen ? Zoo ooit,, niet waar,, dan zou hierop iets Kim men loyaler handelen,, dan door den S Staat van dienst waarom K 't ' hier te doen is,, te zoeken na die zinsnede ? En E wat vind ik ?? IIn de eerste plaats,, ''n verzekering dat we ona dertig,, veertig jaren geleden,, op den rand van twee afgronden bevonden-stoffelyk en zedelyk - dat men moed en kracht yond by THORBECKE •• . . G N zal er iets komen,, niet waar ? Goed!! Nu ? We W vragen:: waarom,, waardoor,, hoe??
1 88 188
IDEEN MULTATULI. . IDEEN VAN VAN MIILTATULI
Welnu, W , daarop voIgt onmiddellyk de beschryving van 'nvoor' hoold,, van de lynen van z'n ' gelaat,, en van z'n ' tippen.. Dat D voorhoofd bevatte een "diepdenkend brein." , ." Die D lynen teekenden wils-kracht. .Die D gesloten lippen stonden .... .... Nu N zal 't ' komen!! Er E wordt iets getoond .. ... ... "Ze ,,Z toonen due hy het stilzwygen bewaart,, sleches zoolang als hij goedvindt."" Dit D staat er,, lezer!! En E dit staat er in 't' verband due ik opgal.. Ziedaar alzoo,, volgens den heer JORISSEN, Z JORISSEN, de oorzaken die THS' TRS' "naam en persoon met ingrypende en vastklemmende kracht ,, deden post vatten in het hoofd en hart van zyn landgenooten." ." ' hoofd,, lezer ?? Meent Schudt ge 't ge dat zooveel onzin 'n S M ' on-, zie het na in 't mogelykheid is?? Welnu, W I met:: "1, "11 aangehaalde N . Rotterdamsche R Courant van die redevoering verslag dat de N. C J geeft in haar nummer van 13 Juni 1872. 1872 . Wie W hiertoe niet in de gelegenheid is,, zou nog twee uitwegen kunnen vinden,, om m'n ' konklusie -- eerste grafschriftje!! - te ontgaan.. IIk wil die afsnyden.. M Men zal meenen dat er op de mededeeling dier verbazende eigenaardigheid van THORRECKE'S THORBECKE'S lippen,, voIgt dat ze zich open-den tot het zeggen van iets byzonders dat kon doorgaan voor 'n ' daad?? Och neen,, de redeneering is uit!! D De "ingrypende en vast-O , klemmende kracht"" wordt voor bewezen gehouden,, of althans voor voldoende aangetoond.. Op O ''t roemen van die fakultatieve zwygkunst volgen de gewone gemeenplaatsen.. "ll{en was zoo ." W bevreesd voor hem." Waarom?? D Dat staat er niet.. "Hy ,H werd het Nederland." hoold,, het hart,, de hand,, van het zich schamende N ." Hoe? H ? W Waardoor?? W Waarom ?? D Dat staat er,, na de bydrage tot de na-' lippen,, alweer niet!! tuurlyke historie van z'n M , vragen anderen,, wordt misschien het gezochte gevon-"Maar, JORISSEN'S oratie? den in ''t vervolg van JORISSEN'S ? N Neen,, neen,, neen!! W Wat THOREECKE THORBECKE byzonders verricht heeft,, staat nergens!! D De heele lofrede is ''n rede vol lof zonder rede.. E Een geschal en gebral - HELMERS HELMERS!! - - over niemendal.. D Dif!icile,, zooals do lezer zal Bgelieve te bemerken,, epigramma non scribere !! ''t B Begint me te verwonderen dat m'n ' engelsche leveranciers ''t gros niet hebben volgemaakt .... . . zaag tegen zaag!! Wie W voor ernstige redeneering niet vatbaar is,, wordt misschien genezen door ''n diep gedacht en puntig uitgedrukt:: ,"steentje,, feno-," meentje," , hart en hand 'van het zich 8chamende N 978. ,H 978. "Hoold, Nederland;> ?
IDEEN VAN VA.N MIILTATULI. MULTA.TULI. IDEEN
189 1 89
Eilieve, E , mag ook ilc verzoeken tot ''n beschamend nationaal Hchaamsdeel bevorderd te worden?? Z Zou men my niet kunnen gebruiken ala nagel die ''t pleister van gewitte graven afkrabt? Met dit modest emplooi,, waarin ik de eel' heb ''n ambtgenoot M van den edelen JEZUS te zyn,, ben ik volkomen tevreden,, als proef van m'n ' yver op dit stuk,, deze bydragen.. Onder de lofguirlanden die de heel' JORISSEN O JORISSEN boven THORBECKE'S graf ophangt,, was er een die me door iets eigenaar-BLOKE'S digs in de wending,, bekend voorkwam.. ''t Was W me of ik dien sHn-gerslag van melodie meer gehoord had.. Eenigen tyd zocht ik E te-vergeeft. eindelyk yond ik goddank de prototype van . Maar M 't ' motetje dat de lofredenaar bezielend schynt voor den geest gezweefd te hebben by 't ' vervaardigen van z'n ' zangdeun.. Ik I zeg:: zeg:: schynt .... . . want met onzen meester PENNEWIP ben ik van oordeel,, dat dezelfde verheven gedachte zich weleens,, zonder 't ' minste plagiaat,, opdringt aan twee genien tegelyk.. De D be-doelde zangwys dan,, komt voor in m'n ' terecht beroemde ... . . . bakerpreek.. Ziehier de treffende konkordantie : Z De pretkheer uit de 50e D 50 eeuw,, over STOTTER.. Baker STOTTER B
De D rede:voerder uit de negentiende o'Ver den va,derlandredder THORTHO -
et'1tW,,
BECKE. BEC%E.
De D onnoozele mens beschouwt.,, overpeinst,, begrypt er niets van,, . . . . en zwygt.. aanbidt .... J a,, zwygen!! Daarom verkondigen D wy luide,, enz.. .... . . . . onze vastigheid is gegrondvest op de onomstootelyke mannelyke sehouderen del' vrouw.. Waar alles W . .. Iigt", zal H Hy staan blyven ..... .... Hy zieh . . waar alles bukt,, zal H opriehten.. Waar alles vergaat,, zal W H Hv bloeien ..... . . . bloeien in al de iris-heid Zyner Z jeugd,, als op den stond toen H Hy tussehen juffrouw M Mabbel en de W Wed.. Zipperman, Z , nederig naar den Inens,, maar onmense-Iyk groot als uitvel'koren Baker, B , zege-, vierend getuigen kon:: "bat !" eiti !"
(Deze tekst schynt in embryologi-(D sche verwantschap tot die zonderlinge te stoon..Maar ik lippen-geschiedenis M geef deze gissing onder 'Voorbehoud.) B .) (H (Hier hebben we vry duidelyk de bekende stationaire rots met z'' n baren.. D Doch ik durf alweer niets verzekeren.. 't' V Vervolg is helderder :
Negen jaren heeft hy gekampt,, N eens in dien lTd door de mannen van het verleden uit de kampplaats ve.wyderd,, en weldra teruggevoerd tot dat hy 0Jl den gedenkwaardigen 13den November 1849, als zegevie-13 N rend overwinnaar in al de zelfbe-wustheid van zyne zegepraal,, met de rust van een goed geweten aan Vaderland en VOl'st de vel'zekcring V V , ." kon geven:: "wneht op onze daden." P ! Wacht W - ! Nu, N , aan wachten Precies! op onze daden .... . . dat zeit-i! heeft ''t niet ontbroken.. Wie Baker's W nu n6g 6 niet overtuigd is van B ' voortreffelykheid,, mogen we houden voor 'n ' verstoken onover-tuiging-vatbaren slaaf van ''t een-of-ander"orgaan", - - , ",
a
979. W Wat de tydgenoot van m'n 979. ' geschriften zegt,, is my in H zekeren zin onverschiIlig.. Ret aandringen op den weerklank die
190 1 90
VAN MULTATULI. IDEEN VAN
me onthouden wordt,, vloeit geenszins voort uit den wensch om te weten of m'n ' artseny den zieke 0.1 dan niet gesmaakt heeft.. IIk wachtte daarop slechta nu-en-dan, - , om te kunnen beoordeelen wat ik morgen zal hebben voorteschryven.. Stomme zieken zyn S moeielyk te behandelen.. Bekende "mooivinden maakt me den indruk of ik by ver-''t B , gissing suiker voor chinine gaf.. De D gepastheid van de hier gebruikte vergelyking met 'n ' ge-neesheer,, houd ik vol.. Nageslacht, N , gy zult me begrypen:: de Natie is waanzinnig met hoor thorbeckery.! ik 't N . ! Kan K ' helpen dat ik leef in een periode van politieke tulpendolheid?? Daar ligt een nieuwsblad voor my,, waarin vyf/ artikelen onder D elkander voorkomen,, allen handelende over de byzondere ver-diensten van THORBECKE THORBECKE!! I In geen daarvan wordt aangetoond wat die man gedaan heeft.. Maar weI vernemen wy dat men in M in de provincie Groningen "zoo verlangend is zyne gezindheid G door daden te toonen -- namelyk gelden te zamelen voor ''n mo-nument,, -- dat men overleg en overeenkomst schier niet kan af·wachten." 1872.) ." ((N. N. R. R. C. C. 13 Juni J h dit krankzinnigheid, lezer, Z , , of is dit Bgeen krankzinnigheid!! ''t IIs me onmogelyk itl de stukken te ontleden zooala ik gedeel.M . . . difficile est,, enz.. !! telyk dat van JORISSEN ... J RISSEN deed.. Maar , P Professor VISSERING sprak, Professor BUYS sprak,, Professor P P OPZOOMER sprak.. . .. staataman"" THORBECKE. . . over den "grooten , Doch 0.1 die heeren gingen ala JORISSEN en de rest,, heel voor-D zichtig voorby:: wat die man byzonders heejt uitgericht ! W We vinden allerlei meer of min afgezaagde oratorische fanfares,, maar ..... ... feiten,, daden,, vinden we niet!! Prof. BRUYN KOPS KOPS verhaalt .... P . DE BRUYN . . . . ik citeer uit het verslag dat we vinden in N. Rote Courant van 13 Juni: R C J "Steeds had hy de spreuk voor oogen : in het heden ligt 't' verleden,, ,,S in het nu wat worden zal"• ". Die D spreuk is voortreffelyk.. Er E zyn er meer van gelyke waarde.. Deze,, byv,, dat het niet voldoende is 'n D ' spreuk voor oogen te hebben,, om te worden uitgemaakt voor 'n Blyft ook nog ' wonderdoener.. ''t B ' oog hield van de kern-THORBECKE de waarheid in 't de vraag,, of THORBEOKE spreuk die hier wordt opgegeven ala z'n ' byzondere leiddraad.. Aan A ' doen ' waarachtig niet zeggen!! z'n - en laten .... - zou men 't D Prof K KOPS Doch zulke aanmerkingen bewyzen niet,, dat P PS niet O elders wat degelyks zeide.. Om het tegendeel te bewyzen,, zou ' geheel ledige speech moeten overschryven.. Een ik z'n E klein blyk Z . De D verslaggever zegt : echter ? Ziehier.
IDEEN VAN VANMIILTATULI MULTATULI.. IDEEN
1911 19
"Tal van byzonderheden werden verder aangeJuuild uit het leven ,,T van den grooten ataataburger .. .... .. Lazer,, ik roep hier zeer ernstig uw aandacht in!! Ge G weet hoe L
dikwyls ik klaagde dat men niet lezen kan en hoe zeker soort van voorlichters misbruik maken van deze onbekwaamheid,, die Z weI beschouwd slechts neerkomt op ''n kwade gewoonte.. Ziehier daarvan een overtuigend staal.. IIk spreek nu niet van den heer DE BRUYN BRUYN KOPS,, maar van den redacteur die ''t verslag gaf van DE diens rede.. IIk verzoek u de in de vorige alinea letterlyk geciteerde zinsnede nog·eens intezien.. Reeft de heer KOPS volgem den ver·H THORBECKE'S 8laggever al dan niet ''n ,,"tal van byzonderheden" " uit THORBECBE'S leven meegedeeld!! G Ge meent ja,, niet waar E En,, wanneer nu al die byzonderheden met worden opgegeven in de courant die daaruit munt slaat ..... . . . weI,, men is toch niet verplicht juist alies te relateeren wat ''n spreker gezegd heeft.. Zeer waar.. Een ver·Z E slag is geen proces.verbaal. . Ge G legt de courant terzyde,, in de mee·Prof KOPS "een tal" " van vereerende byzonderheid uit ning dat P TH. TH . ''s leven meedeelde,, die de courant uit gebrek aan ruimte niet voliedig publiceeren kan.. Jammer blyft dit,, maar ..... . . . men berust,, J en denkt er ''t beste van.. IInderdaad?? ' om te doen Nu, N , dan zyt ge behoorlyk gebiologeerd -- waar 't , van byzon.was!! - - want ..... . . . de heer KOPS heeft juist dat "tal Sta me toe,, hier de krantenfraze derheden"" niet opgegeven!! S in haar geheel te herhalen,, en let op 't ' bedrog : "Tal ,,T van byzonderheden werden verder aangehaald uit het Leven S van den grooten S Staataburger,, wier vermelding den Spreker echter te ver zou voeren.. Slechta deze byzonderheid,, zeide hy,, vinde Mer eene S plaata .... .... Daarop voIgt de eene byzonderheid die weI genoemd werd!! D Van V zuIk aliooi zyn aile stukken over THORBECKE, die my onder ik recht of niet te waarschuven tegen de oogen kwamen.. Reb H zoo'n ' valsche.muntery? ? En E .... . . . . ge vraagt,, hoop ik,, naar de eene byzonderheid,, die de uitstekendste schynt geweest te zyn,, daar ze met voorby-gaan van ai de anderen,, werd uitgeknipt ?? "THORBECKE ,,THORBECKE ver8prak zich nooit,, waar hy zich oak bevond,, nook in een vertrouwelyk gesprek,, noch in '8 raadzaal •. ••• '8 Lands L ... 't den schyn te krygen,, dat m'n ' Begint B ' beste LOUISE L E in VOT8ten·8chool haar oordeei over 'n ' onbeduidend ministertje,, van die lofrede gekopieerd heeft.. Ik I kan gelukkig bewyzen dat de regels : . . . . vry weI,!, maar zonder hart altyd,, "hy " spreekt .... En E mist den moed zich 80mtyds te verspreken." ."
192 19 2
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
voor jaar en dag geschreven zyn.. Als A kommentaar noteer ik dat me nu blykt ook in die regels alweer ''n fout gemaakt te hebben.. Ik I verspreek me dikwyls,, goddank!! Na N "hart"" moet 'n ' dubbele punt staan,, en 't ' eerste woord van den volgenden is:: hy.. Zoo LOUISE'S Z66 gekonditioneerd werp ik L I E' woorden den lof.redenaar van THORBECKE THORBEC E in 't ' gezicht !! Ret is te betwyfelen of deze korrektie begrepen wordt door H lezers die door overmatig gebruik van krantartikels 't ' lezen ver·leerd hebben.. Dat D is hun zaak !! Niet in 'n gesprek ?" Zich nooit verspreken ?? N Z ' "vertrouwelyk , Zoo'n Z ' kwaadaardige opinie heb zelfs ik niet over Mr. M . THORBECKE !! Maar M ''t schynt dat z'n ' vrienden in die aanklaeht OOrusten.. "Zyne woorden waren steeds de geregeJde uiting van een gere·,,Z geJden gedachtenloop." ."
Wie ooit in IIndie terechtzittingen bywoonde,, waarby veel W inlandsche getuigen worden gehoord,, zal erkennen dat de heer KOPS hier ''n zeer duidelyke verklaring geeft van 't ' bekende weI·K spreken der geringe Javanen. J . Ook O de flux de bouGhe van die lieden,, niet voortgestuwd door genialen aandrang,, gelykt meer op ''t ' hortend en stootend gedonder straaltjen uit 'n ' kraan,, dan op 't van 'n waar wat achter zit.. ' Niagara N Maar .... Rier zou de ver-M . . . . ook in vertrouwelyke gesprekken ?? H goelykende zinspeling op ''t onnoozele kraantje vervallen!! Dat kan ik van THORBECKE niet gelooven,, want ''n eminente D - gewis niet!! booswicht was-i 980.. H Ret toeval is sarkastisch.. Onder de uitgeknipte courant·O 980 artikelen die ik kolligeerde,, was 'n aan de ingezete.' "Oproeping ,O nen van A Amsterdam." Ook in dat stuk had ik tevergeefs gezochtnaar ." O 't THORBECKE byzonders ' bekende desideratum:: wat dan tach die THOKBECKE gedaan heeft?? Ik I herinnerde my,, o.. a.. ook daarin -- in zeer alge.meene termen,, natuurlyk !! - - iets over THORBECKE'S verdiensten omtrent het Onderwys gelezen te hebben,, en weI:: "omtrent het O , op godsdienstig gegronde onderwys." ." De D rol die door ''t godsdienstig element in ''t kretinizeeren van de jeugd gespeeld wordt,, meen ik in m'n eenigszins te hebOOn toegelicht.. IIk wilde ' IIIn III" Bundel B den lezer daarnaar verwyzen,, doch eerst my door herhaalde inza-ge van die oproeping overtuigen dat ik me niet vergist had.. D weet ik nu,, en ik beschuldig dus in IInderdaad,, het staat er !! Dit 't Amsterdamsche S Subkommissie van medeplich.' voorbygaan die A tigheid aan den algemeenen verstandsmoord - tu quoque,, HU· H BRECHT? BRECHT ? - - maar zie,, ik kon 't ' ding niet vinden.. Een E kwartier lang zocht ik te.vergeefs. . Ik I wist toch zeker dat ik 't ' uitgeknipt,,
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. M LTATIILI.
193 1.93
en daaraan 'n ' behoorlyk plaa.tsje gegeven had by de andere ziek-teverschynselen..Waar kon 't ' wezen ? Wie W of wat had me beroofd W van de godsdienstig-onderwyzende oproeping om THORBECKE THORBECKE "in , , metaal"" te zetten,, en "zyne woning in zyn naam te bewaren." ." Z66 Z66 stond er meende ik en die meening was juist,, hoe zonder·. ling dan ook dat "bewaren in naam van 'n ' doode"" klinken moge'' maar ..•. . . . . ''t gezochte stuk vond ik niet ! Verdrietig bladerde ik in m'n ' archiefjen,, en zie,, daar valt m'n V ' oog op geheel iets anders,, op 'n ' stuk van goede strekking,, waarin Onderwys-na juist betoogd wordt dat ''n voornaam deel van ons O , n kwart eeuw thorbeckery -- in allerellendigsten toestand verkeert.. Lezer, L , ter afwisseling van al 't ' schoone dat wy te danken heb-ben aan den grooten Staatsman, S , ben ik zoo vry dat stuk hier overtenemen : Zou Z
'T HELP~?? 'T WAT WAT HELPEN
De beweging,, die zich ten-doel stelt de aandacht der regeering te ves-D tigen op de bezoldiging der lagere onderwijzers,, ten einde een voorstel uit W te lokken tot herziening van ''t noodlottig wetsartikel,, ''t welk het minimum waar? Men behoeft bepaalt,, wint veld.. Een gelukkig verschijnsel, niet E , ? M niet langer schilderingen op te hangen van het lot der minst bedeelde schoolmeesters om het publieke medelyden gaande te maken:: een alga-meen geroep om herstel van eoo OfIrecht weerklinkt luid en luider,, ''t is niet meer de stem des mededoogens,, ''t is die der verontwaardiging,, die zich hooren doet.. De D publieke opinie,, die machtige heerscheres,, onder wier scepter wetten verrijzen en misbruiken ineenstorten legt haar ont-zagwekkend gewicht in de schaal,, en verklaart dat de tegenwoordige toe-stand onhoudbaar is.. Dat Koninklyk woord van H Hare Majesteit de Openbare Meening. D is een K M O M . Zal Z onze regeering er doof voor zyn?? ZZoolang 't ' nog alleen de lagere onderwijzers waren,, die verzuchtingen aanhieven over de cijfers 400 en 250. 250, het minimum bedrag der ((tracte-'lnC'1ltC'1l llan)) hoofd-- en hulponderwijzers,, was hun stem gelijk &an die des roependen in de woestijn,, of,, zoo er al acht op werd geslagen,, dan was Veel is het niet,, spoedig het antwoord gereed:: ''t is waar,, mijn goeie man.. V Ge hebt het geweten,, waarom dingt ge naar zulke maar Ii qui la faute?? G slecht bezoldigde betrekkingen,, niemand heeft u geroepen,, nog minder gedwongen;; we leven in een vrij land,, ge hoot thuis kunnen blijven.. Dat D ge hanger lijden zoudt.... . . . . iemand die zelfs met de logarithmen bekend moet wezen,, kon zulks gemakkelijk genoeg berekenen;; derhalve ..... .. . D PPubliek kwam spoedig tot de ontdekking,, dat er nog wat anders Doch H begon te begrijpen,, dat een schoolmeester,, die niet langer achter zat.. Het kans ziet om zijn eigen kinderen te eten te geven,, weinig geestkracht meer zal overhouden,, om die van anderen op te vaedoo;; dat een man,, wien de armoe uit de kaal gesleten naden van zijn jasje berst,, moeielijk die waardigheid,, die ernstige blijmoedigheid,, die gelijkmatigheid van inborst Rkan bewaren,, die onmisbare vereischten zijn in een leidsman der jeugd.. D Dat was de bedenkelijke zijde van het vraagstuk.. Dat D de onderwijzer per-soonlijk gebrek leed,, men betreurde het,, maar daar bleef het bij .... . . . . of laat ik,, om niet onbillijk te zijn,, er bijvoegen:: in zeer dringende gevallen D werd de hand tot hulp uitgestoken.. Doch de gedachte dat die karige be--
mumr IV.. DBEN IV
13
194 194
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
zoldiging van heiUoozen invloed zijn f1Wet op het onderwijs zelf.... . . . . die gedachte doet,, gelukkig,, in 't ' eind alle handen uit . . . .
Ik I wilde doorlezen,, sloeg 't ' blaadje om . . . .. Ik I had de keerzy gelezen van 't ' gezochte stuk!! Die D keerzy M had het toeval geleverd.. Men ziet,, ook zulke "Oproepingen" ,O " voor monumenten habent BUa lata!! Lezer, 1872 L , schaf u 't ' Nieuws N 8 van den Day D van 19 September S 1872 aan,, bewaar het daarin voorkomend stuk van de Amsterdamsche A Thorbecke·Commissie, T -C , alB ''n kurioziteit.. Men kan daaruit leeren hoe nuttig het is de zaken van meer M dan een kant te bekyken.. Noot vIJn 1876. Zie overigens 't op dezen bundel.. N 1876. Z ' Naschrift N
981. 981 . Ik I sprak van krankzinnigheid .... .... Vergezel my ''n paar schreden in de wereldgeschiedenis terug,, V lezer.. Ik I weet Diet of ge u herinnert hoe oud NOACH geworden is ? Ik I erken dat het my ontgaan was.. De D hedendaagsche mode-waanzin gaf me aanleiding die theologisch-historische byzonder-' bybel optezoeken.. N AC is negenhonderd en vyftig heid in m'n NOACH jaren oud geworden.. "Waanzin ?" ? De ,,W ?" Waanzin W D schryver zelf schynt hier waanzin-M Dig.. Moeten we zoover teruggaan om iets van THORBECKE te ver-nemen ?" Ja, Dat ik slechts van NOACH' NOACH'S sterfdag J , En E 'n ' beetje verder nog!! D sprak,, was om u Diet afteschrikken.. Ik I mocht uw verbeelding niet te veel geweld aandoen op eenmaal,, en ben nu genoodzaakt u te verzoeken nog vier.- en een halve eeuw verder terugtegaan .... . . .. W Waanzin !" Lezer, L , hoe ruwer gy my aanklaagt,, hoe aangenamer ''t my I hoop straka uw afkeuring te endosseeren op wien wezen zal.. Ik ' aangaat.. 't We W moeten met onze verbeelding doordringen in den tyd toen NOACH in de fleur van z'n ' leven was.. De D goeie UMBACH LAMBACH was over·leden.. Laat ons hopen dat-i L - nog ''t genoegen gehad heeft,, SEM, EM, CHAM en JAFETH alB volleerde honderdjarige jongelui de II. H. B. CRAM B . S. S. M D vraag is:: wat er te zien verlaten.. Maar dit gaat ons niet aan.. De in die dagen kan hebben plaatB gevonden,, dat met M Mr.. J. J. R. B. THORT OBBECKE in verband staat !! Dit D moet ik leveren,, op straffe van onge-rymdheid.. M heeft het recht dit alles tot nader orde voor onzin te houden.. Men W lezen in Genesis G We .C Cap.. V, V, 32 32.. E En NOACH was vijfhonderd jarell oud;; en NOACH NOACH gewoll OA SEld, EM, CHAM CHAR
en
JAFETH.
C Cap.. VI, 1.. En E het geschiedde als de menschen op den aardbodem be-gonnen te vermenigvuldigen,, en hun dochters geboren werden..
IDEEN VAN VAN MIILTATULL MULTATULI. IDEEN
1195 95
2. Dat 2. D GGods zonen de dochteren der menschen aanzagen,, dat zy schoon waren,, en zy namen zich vrouwen uit allen,, die zy verkozen hadden.. 3. Heere:: M Mijn GGeest zal niet in eeuwigheid twisten met 3. TToen zeide de H den mensch,, dewijl hij ook vleesch is;; doch zijne dagen zullan zijn hon-derd en twintig jaren.. 4. IIn die dagen waren er reuzen op aarde,, en ook daarna,, als G Gods 4. zonen tot de dochteren der menschen ingegaan waren en zich kinderen gewonnen hadden..... ...
"Waar blyft THOBBB THORBECKE!" ,,W E !" Geduld lezer ! G "Maar .... .". dat is krankzinnigheid !" !" ,,M !" Ongetwyfeld !! M Maar de myne niet !" O We lezen verder: W .... ." . . . deze zyn de geweldigen,, die van ouds geweest zyn,, mannen llan Mme." Hier beken ik schuld.. IIk weet niet wat dit alles te maken heeft H met THOBBECKE, THORBECKE, en zou dUB zeer verlegen staan,, indien ik me niet kon beroepen op ''n autoriteit die weI niet zal gewraakt wor-Z ' endossement den in het theologisch N Nederland.. Ziehier alzoo 't dat ik beloofde.. We - met gepasten eerbied - in den N Nieu-W lezen 1872 : wen R Rotterdammer van 1 Juni 1872: J 88 -K ",Bij in de N Nieuwe·Kerk te ,,,B de voormiddaga-godBdienstoefening 'a Rage,, wi,jdde giateren Ds. ' H 8 D . HOEVERS H EVEBS zi,jne leerrede aan de nage-( dachtenia lo'an M Mr.. J. van 1) J . R. B .THORBECKE, THOBBECHE, en wel naar (aanleiding Y) (}eneaia MANNEN VAN VAN NAME NAME .... G VI, vera 4 de laataee woorden,.; MANNEN . .. . Ziedaar de reden waarom ik,, om den lezer goed te doordringen Z van ''t besef der allezonderlingste Thorbeckesche grootheid,, ge-T noodzaakt was terug te gaan tot den tyd toen SEM, SEM, CHAM CRAM en H EVEBS .... . .. . JAFETH HOEVERS D JAFETH van de kostschool kwamen.. Dominee W hebben noch met hem te doen Op·zy met dien preekman!! We O noch met P Professor die en die -- muurlingers!! - - we hebben te doen met de honderden en duizenden die zich laten biologeeren door zulke praatjes !! Nageslacht, , aan U vraag ik of de stelling beweea,, dat deze N IDEEN ' eeuwsaisoen van byna algemeene IDEEN geschreven werden in 'n krankzinnigheid 1? En E tevena of er een grafschriftjen ontbreken mocht -- van welk gehalte dan ook!!*)*)- - zoolang er kana bestaat dat hat kracht by-zet aan m'n ' forsch op schouder kloppend:: ONTWAAK! AA ! (396) (395) *) "an 1876. 1876. Nu, N , zoo heel veel slechter dan de nog dagelyks *) Noot N in Bloemlezingen opgenomen puntdichtjes van HUYGHENS HUTGHENS zyn ze toch B wei niet!! Men M bedenke overigens dat niet aile lezers mank gaan aan 't ' nederlandsche euvel:: preektmliefde..
982. 982 . M'n M' voornemen was de in 984 864 aeqq. 8 . toegediende ipeca-' ernstig betoog.. Ik I wilde het door .cuanha te doen volgen door 'n , '.l'HORBECKE THOBBECHE verrichte -- en niet verrichte!!- - nagaan,, en de
1196 96
IDEEN VAN MULTATUU. MULTATULL
balans opmaken.. Doch zie,, ik werd hierin verhinderd.. Er D E viel ''n steen op m'n ' weg.. Ik I moot alzoo voor 't ' oogenblik in m'n ' braak.middelen berusten en voorloopig tevreden zyn met de hoop dat ik althans sommigen behoorlyk heb misselyk gemaakt van 't ' idiool dat vry juist gekwalificeerd wordt in Ezechiel VI, V1'8.. 13, E 13, en IDEEN van dien verontwaardigden schryver.. Ook in meer IDEEN O in zyn tyd schynt er behoefte aan ipecacuanha en epigrammen geweest te zyn!! Misschien is 't M ' jammer dat ik dezen politischen Rundachau B niet terstond geven kan.. Dit D stuk had ik op ''t schryven no. gereed gemaakt.. By B de eigenaardigheid myner manier van werken,, was dit zeer veel.. Ik I denk lang en mooielyk,, afmattend moeielyk,, - meer en 't ' is dus een naar bankroet voor me,, aIs deze of gene - my de pen uit de hand slaat,, op 't of min opzettelyk dan ' oogen·blik aIs ik door de mededeeling myner denkbeelden de laatste hand willeggen aan m'n ' arbeid.. In I godsnaam !! Toch kan ik dit onderwerp niet afbreken,, zonder 'n T ' kleine op-merking die ik aanbeveel in de aandacht van krantenlezers en pole.miek-specialiteiten. . Er E bestaateen fraze:: "dit ,, o.Hes bewyst niet do.t... . Juist!! W Wo.nneer ik aantoon dat men in water verdrinken kan,, J ' hoI rond is.. Niets gemakkelyker dan heb ik niet bewezen dat 'n N aHerlei zaken optesommen die in de laatste tien nummers Diet voorkomen.. Zoo ook deelt ODS EZECHIEL Diet mede of ''t mooi Z aanhaalde.. weer was,, toen hy den regelschreef dien ik zoo-even Z ' gevolgtrekking mogen gehaald wor·er uit deze omissie 'n Zou den ten·gunste der THORBECKE'S T RBECKE' van zyn tyd ? ? Toen ik onlangs in 'n beweerde dat de T ' brief san den Koning K ministers in de jongste troonrede (1872) zwygend en sprekend gelogen hadden •..• . . . . ziehier dien brief.. Hy H moot bewaard blyven:
Aan den BONING KONING!! A SIRE SIRE!
De Uw dezer dagen in den mond D openingsrede die de Ministers M U Majesteit M Ilegden,, bevat onwaarheden.. Onwaarheid door omissie,, is 't O ' verzwygen van den ellendigen toestand der zoogenaamd-lagere Volksklasse, V , en zelfs van den Burgerstand. B . Weet W Uw M Majesteit niet dat verreweg het grootste gedeelte der Nederlandsche U N S ( ) omdat ze -- bewo·Staatsburgers versterven in bloedarmoede (ltanlatwn) - nooit dierlyk voedsel gebruiken?1 ners van ''n weideland M Uw Majesteit behoorde dit te weten,, en Uw Majesteit zou het weten,, U U M indien U niet gedurig door ''n vervalschte V Volksvertegenwoordiging Mi· M nisters werden opgedrongen,, die evenmin op de hoogte van hun roeping K zyn sis de Kamem zelf.. O S , heeft mannen van andere 500rt noodig.. Onze tyd,, Sue, Uw U Majesteit M zelf schynt dit te erkennen door de verklaring:: "dat , het gehalte van ''t Leger behoefte heeft san verbetering."." Aan L A ''t hoofd van M dat L Leger stond altyd ''n Minister. bemoeiden zich de Kamen mel . Altyd A K
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
197 197
dat Leger. L . Uit U het minder goode gehalte daarvan,, mogen we dus besluiten tot het gehalte van andere personen en instellingen.. Deze beoordeeling werd ons dezer dagen byzonder gemakkelyk gemaakt D Z , ·die by ''t sluiten der door U Uwen M Minister van B Binnenlandsche Zaken, zit,tingen van de Staten-Generaal, -G , deze heeren gekomplimenteerd beeft met S de verzekering:: "Dot GEHEEL ONVEUCBTONVBUCBT' D hun Arbeid gedurende het laatste zittingiaar NIET MET GEHEEL BAAB was geweest." ." Ret zou inderdaad moeielyk zyn de zedigheid verder te dryven.. Ik H I echter neem nota van die woorden,, omdat zy de zoo uitdrukkelyke recht-vaardiging bevatten van den toon waarop ik me dikwyls over dergelyke M zal gewis met my er-sprekers en aangesprokenen uitliet.. Uw U Majesteit behoefle heeft aan,, en tevens recht op,, iets anders kennen,, dat het Volk V Vertegenwoor.dan '/IOZ.trekte onvruchtbaarheid der werkzaamheid van z'n ' V digers en S Staatslieden.. Wat nu in Uw , Sire, S , ''t verzwygen van den toestand des W U Openingsrede, O omissie,, Yolks aangaat.... . . . . ik geef toe dat deze zeer standvastig'periodieke Y met wat goeden wil zou kunnen worden toegeschreven aan domheid en onkunde.. De D vleitaal die ik aanhaalde in de voorlaatste alinea -- want vleiery was het,, ondanks de nederigheid!! - - geeft aanspraak op deze min eervolle verlichtende omstandigheid.. Van de verstandelyke ontwikkeling V der personen,, Sire, Staatsinricbting als R Raadslieden S , welke U door onze S worden terzy gesteld,, zoude ik dergelyke stalen by dozynen kunnen leveren.. ook op ander dan intellektueel gebied,, draagt de zonderlinge GrondDoch D G wet waaronder N Nederland gebukt gaat,, bittere vruchten.. Men M durft Uw U Majesteit in Uw Openingsrede ''n pertinente onwaarheid in den M U laatste O mond leggen.. De Ministers hebben U Uw vertrouwen misbruikt,, door U U te doen verklaren : D M "VIUENDSCRAPPELYKE IENDSCHAPPELYEE VEBSTANDHOUDING VERSTANDHOUDING EENMEBET Km.":MERKT ONZE ONZE BETRERKINBETHEKKINOFN GFN :MET MET ALLE ATJE MOGENDHEDEN." MOGENDHEDEN." , tegen beter weten Rier gelogen,, Sire! H hebhen Uw U Ministers M S ! Opzettelyk, O aan,, gelogen!! We W staan op zeer gespannen voet met de mogendheid die gedurende onzen worstel.tryd met SSpanje,, het eerst ons erkende als onafhankelyk Volk. Mogendheid die U Uwen V Voorzaat MAURITS MAURITS begroette als sou-V . Met M de M verein,, toen deze nog - ten·onrechte voorzeker!! -- in de oogen van geheel E Europa niet veel anders was dan 'n ' oproerling en 'n ' aventurier.. Uw Gouverneur-Generaal, U G -G , Sire, S , staat op 't ' punt,, onder gezocbte voor·wendseIs,, haagstens op grond "an kun.tig gepr01lOeeerde redenen,, den oorlog van ATJIN, te verklaren aAD den Sultan ATJIN, met bet voornemen dien SouveS S rein te berooven van z'n ' erfdeel.. Sire,, dit is nocb dankbaar,, nocb edelmoedig,, nocb eerlyk,, noch verstandig.. S W Nederland Waarschynlyk is de tyd niet ver,, dat ''n maehtig nabuur N aanvalt,, en traehten zal ook U de kroon te ontstelen.. Is I ''t niet gevaar-' voorwendsel te leveren S !I Iyk,, aan E Europa 'n - ''n grand,, Sire - tot on verscbillig toezien?? E En dit toeh zou bet zyn,, indien er tegen den tyd van dezen voorgenomen aanslag,, een zoo verseh voorbeeld in ''I. geheugen lag ' gelyksoOltigen door onszelj beganen roof.. van 'n H I den zwakke Het belagen van den zwakkere is misdaad in den sterke.. In zelf,, is ''t bovendien 'n ' verregaande onhandigheid.. We W zyn niet maebtig genoeg,, Sire, S , om ons de weelde der geweldenary I.e veroorloven.. I , aile aan·Reeds te lang bebben wy door onze wanbedryven in Indie, R H aanvallen van ATJIN ATJIN spraak op de sympatbie van E Europa verbeurd.. Het zou een door uw vyanden gewenscbt zegel zetten op de algemeene vet'sehting.. D M N te stelen,, behartigt noch de De Minister die U durft voorstellen AT ATJIN
198 19 8
IDlIllllN IDEEN VAN MULTATULL
rechtvaardigheid,, noch de belangen van Nederland, N , noch die van UUw R Majesteit. Pruisen,, door aan dat Ryk de M . By H behartigt de belangen van P gelegenheid te verschaffen zich voortedoen als tuchtwreker der geschon-den gerechtigheid.. Zou niet deze rol te schoon zyn?? IIs het 6onze taak,, Z den vyand die rol toetedeelen?? Sire! Uw belang,, zoowel als op U Uw eer,, neem ik de S ! Met M 'n ' beroep op U vryheid U voortestellen,, de mannen van U te verwyderen,, die een zoo zonderling apel spelen met de door u gereprezenteerde waardigheid en be-. langen des Nederlandschen Yolks. N V Ik I heb de eer te zyn Uwer M Majesteitll dienstwillige Dienaar U D DOUWES DOUWES DEKKER. DEKKER . WIESBADEN, S September 1872 1872.. (JroLTATULI) WIESBADEN, (MULTAT ) *)) N 001 van 1876. Toen ik dezen verdrietigen brief scbreef en publi-1876. T zeUs de naam ceerde,, was aan verreweg het grootste deel der Nederlanders N van ('('t)) Sultanaat ATnN V maanden daama werd de oorlog S AT N onbekend.. Vyf (September 1876) de verklaard,, ''n oorlog,, die tot den dag van heden toe (S Koning krachten der N Natie roemloos uitput.. Durft men ontkennen dat de K D will '72 81 gehandeld hebben zou,, indien hy in September S '72 naar my geluisterd had?? Of hem daartoe op reer ern81ige IDYl had moeten aan·O dat de Natie N sporen?? De Atjinsche zaak gaat,, om redenen die den D volledige behandeling der A lezer onbekend zyn,, nu buiten m'n ' bestek.. Ik I bepaal me voorloopig tot Havelaar.. verwyzing naar noot 85 85 in de laatste uitgaaf van den H
983. dat stuk in ''t licht verschenen was,, meende zeker 983 . Toen T blaadje m'n ' aanklacht te ontzenuwen door de opmerking dat ik daarin verzuimd had aantetoonen wat er moest gedaan worden om 't ' gebruik van dierlyk voedsel meer algemeen te maken.. VolV gens ''t Kamper Courantje namelyk -' - 'n uitwas van den N. Rot·K C N. B , MULTATUL die de omissien van anderen terdammer - is dit:: "in MULTATULI aanwyst, gelukkig echter,, dat dit 8 , eene onvergeetlyke omissie.. Heel H blaadje m'n ' verzuim herstelt,, en de door my overgeslagen mid-delen zoo duidelyk en bondig uiteenzet,, dat nu reeds,, no. slechts 'n te.geef is.. ' paar weken tyds,, het rundvleesch in Holland H . Maar eilieve,, toen ik in m'n beweerde M ' brief aan den Koning K dat de Ministers verzuimd hadden Z. Z. M. M M. iets te doen zeggen van de byzondere duurte,, had de Kamper nog niet gesproken,, en ''t K vleesch was op dat oogenblik inderdaad byzonder hoog in prys,, ja zeUs voor 'n ' zeer groot gedeelte onzer landgenooten onverkryg-ouder gewoonte verzuimd baar.. Even waar was 't E ' dat de Ministers M hadden in de troonrede melding te maken van deze 0.1 te onby-O dit zwygend liegen slechts zonder geworden byzonderheid.. Op wilde ik den Koning opmerkzaam maken.. Hoe kon ik er meer K H van zeggen,, daar de vleeschverschaffende arkanen 'Van den Kam· K per op dat oogenblik nog niet bekend waren?? Is I ''t myn schuld ' dat die schepper van nieuwe denkbeelden zoo talmde met z'n openbaring,, en dat alzoo het jarenlange vasten van den neder-landschen werkman en burger,, eigenlyk niet den minsten grond
IDEEN VAN 199 VAN MULTATULI. MULTATULL had?? Hoe dit zy, wanneer de Ministers in 'n volgende troonrede H , M ' de door den Kamper uitgevonden welvaart overslaan,, zal ik op-H nieuw genoodzaakt wezen,, Z. Z . M. M. te waarschuwen tegen de plicht-verzaking zyner hem door onze zoogenaamde VolksvertegenwoorV dging opgedrongen raadslieden.. Maar dit is nu de vraag niet.. Lezers, M L , die 't ' 'n ' onvergeeflyke omissie vinden,, dat ik de beschuldiging van "leugen"" niet deed vergezeld gaan van 'n ' opgave der middelen om 't ' vleesch goed.koop te maken,, zullen misschien op gelyke wyze m'n ' aanval tegen de thorbeckery afweren door de kracht dat ik daarby geen nieuw reglement leverde op den garnizoensdienst.. Aan deze mogelykheidkrantje A - &23! 523! -- heeft dat Kamper K de eer der aanhaling in m'n ' IDEEN IDEEN te danken.. Ik I had ''n voor-beeld noodig van verkeerd redeneeren,, en mocht de gulheid niet voor't ' hoofd sOOoten,, waarmoo dat blaadje zoo'n ' voorbeeld leverde.. Ook de N. meene in 's O N . Rotterdammer R ' hemelsnaam niet,, dat ik hem andere waarde ooeken,, dan zekere ziektesOOffen kunnen hebben I was weI genoodzaakt dat blad in de oogen van den geneesheer.. Ik telkens aantehalen,, om de lezers die na ons komen,, te overtuigen dat ik gegronde redenen had om 't ' nederlandsche tydgeestjen aanteklagen van krankzinnigheid.. Er E bestaan zelfs sympOOnen die op iets ergers wyzen ! Van V eigenlyke gezegde polemiek met zulke voorlichtingsorganen kan geen spraak zyn,, daar ik geen kans zie,, my de onbekwaam·heid eigen te maken,, die daartoe heden·ten.dage naar den eisch van 't ' meerendeel der lezers noodig wezen zou.. En E wie na oos komt,, zou 't ' my euvel duiden dat ik me te veel had ingelaten met teoA legenstanders van zoo onklassisch gehalte.. Amende honorable dus voor 't ' herhaald noemen van die hedendaagsche annonce-indus· trien met byhang van politiek,, wysbegeerte,, kunstkritiek en we·tenschap.. Holloway en jatsoenlyke ju{frouwen (P. (P. G.) H G .) leveren 't VAN DE DE PUTTS PUTTE toe-' drukloon voor den Ilof dien men FRANSEN FRANSEN VAN zwaait als vry.arbeider, , staatsman en redenaar.. Er E ontbreekt maar aan dat men hem vergoodt als oorlogsverklaarder!! Noon, N , waar-lyk,, met zulke tegenstanders mag ik niet wedyveren.. Maar als ziekteverschynsel ?? IIs 't M ' my euvel te duiden dat ik me wapen tegen de beschuldiging van zwartgalligheid ?? Of O lie.ver dat ik me hiertegen verdedig,, want ingebracht is ze reeds,, . . . m'n ' "Na,N , en weI,, verrassend genoeg,, naar aanleiding van ..... 8chrijt op de B Bruid daarboven." ." IIn de Vaderlandsche V LetteroefeL ningen wordt de kleine bydrage over dramatische kunst gelaakt om den "scherpen, - byna zou referent zeggen: , , sarkastischen mensenhatenden - toon." ." Van mensenhaat is me nieta bewust.. IIk meende integen.V
2 00 200
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
deel bewys te hebben gegeven van niet zoo heel alledaagsche bracht aan 't mensenliefde,, daar ik al wat ik bezat ten-offer ' beoogd welzyn van m'n 801 ware dit anders,, ''t blyft ' naaste.. Doch D my 'n ' raadsel hoe men beweren kan sporen van dien vermeen-den mensenhaat te hebben gevonden in dat onschuldig opstel.letjen over zekere onderdeelen van dramatische kunst.. WaarW schynlyk was de schryver van de recensie onder den indruk van andere stukken,, waarin smart me drong tot sarkasme..(324) (324) ' zoo vreemd ? Vindt men 't V Toch was z'n T ' opvatting zeer welwillend,, in vergelyking van wat ik elders waarneem.. Zekere heer KAPPELMAN -- hy schynt Z verwant aan SCHMOEL SCHMOEL uit de kruissprook -- levert in 'n ' tydschrift bydragen tot de kenmerken van z'n ' domme kwaadaardigheid,, aan den Koning" door -- nota bene naar aanleiding van m'n ' "Brief B B " -- te verzekeren:: dat de schryver daarvan ,,ten gevolge van lie-derlyk gedrag z'n ' vaderland heeft moeten verlaten." ." Was W de man bevreesd dat men het slot van 632 niet voldoend gemotiveerd ,L " ben ik.. Dit D kan men uit al m'n vinden zou ?? "Liederlyk" ' werken zien.. Ook hier alweer moet ik verschooning vragen voor 't O ' aan-roeren van zoo triviale zaken by m'n ' ernstigen arbeid.. Het H was noodig ter voorbereiding tot de vragen : Nederlanders, N , hoe leesl ge dan toch ?? E En:: Z Zal ook nu weer de poging om u te verlossen uit de handen der - de moderne be-afgodery met den leugengeest van den dag THORBECKE -- schipbreuk lyden op mis-naming is:: principes van THORBECRE verst&nd?? 984. Ik I sprak in dien brief aan den K Koning,, tevens - en ATJIN. E Even vooral - over ''t eskamoteeren van den twist met ATJIN. als in de voedingskwestie,, schyn ik ook daarin ongelyk te hebben.. M Ministers die zaak weI hebben Men moet dus aannemen,, Of dat de M aangeroerd in de troonrede,, Of dat we niet op gespannen voet stonden met dat Ryk. R . B de behandeling der jongste begrooting van N.-I. heeft ook By -K de T Tweede-Kamer weer ''t voorgeschreven zwygen over m'n ' aan-klacht in-acht genomen.. Dit D spreekt vanzelf.. Om O gelyke oorzaak is er vermeden te informeeren naar de wyze van werving in IIndie.. D VAN TWIST TWIST was door my aan ''t licht gebracht,, Deze infamie van VAN *) Zoodra Z ik ''n verkeerdheid en moest dUB geignoreerd blyven.. *) brandmerk,, kan de delinkwent zeker zyn van straffeloosheid.. *) *) N Noot $au 1874. 1874. IIk sommeer den OOud-officier van ''t I Ind.. Leger," -O L ," die ter dezer zake in ''n krantenartikel my beschuldigde van onwaarheid z'n ' laster intetrekken!!
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
201 201
D Natie N De neemt daar genoegen mee,, en de "pers" , " zwygt.. Toch T durven de hoofdartikeIschryvende voorlichters van 't ' Publiek P , " "goode , , " trouw"" "eerlykheid" woorden als "recht" " "billykheid" , enz.. enz.. in den mond nemen,, en zich aanstellen aIsof hun aan die zaken iets gelegen lag!! Wat W onze vyandige verhouding met ATJIN ATJI aangaat,, de Kamper K vergeve het my dat ik hem niet aandurf.. De D party is niet ge-lyk.. Ik I ken die zaak slechts by ondervinding,, en was daarin reeds dertig jaren geleden persoonlyk betrokken,, gelyk 'n ' oplettend bekend kan zyn.. lezer uit het XIVe XIV hoofdstuk van den Havelaar H D Dewyl ik dus in m'n ' oordeel gebonden ben aan de feiten die ik weet,, durf ik me niet inlaten met genien die terstond n'' opinie gereed hebben,, nadat ze gister -- waarschynlyk van myzeIfvoor 't ' eerst daarvan iets vernamen.. Onbekende grootheden put-O ten uit baarsche onkunde de vryheid luk-raak te zeggen wat hun voor den mond komt,, terwyl ik -- niet onbekend,, en dus verant-woordelyk voor m'n ' beweringen -- me houden moet binnen den kring myner kennis van zaken,, en van de daardoor bepaalde kompetentie.. 'n Indien I ' bevoeyde my om inlichting verzookt aangaande de verwikkelingen in den S Sumatraschen N Noordhoek,, zou ik hem vol-D de zaak niet tot helderheid kan gaarne ten·dienste staan.. Dat gebracht worden uit het koloniaal archief,, spreekt vanzeIf.. Ook O by B de Buitenzorgsche Sekretarie - papier .... S . . . . papier !! - - is ze slechts D thans gepensioneerde resident~K. STYzeer gebrekkig bekend.. De ' . STYMAN, MAN, die in 1841 tot 1842 den K Kommissaris MERKUS MERKUS op diens reize S in de N Noord van Sumatra vergezelde,, weet er meer van.. En E ik ook.. En de sultan van ATJIN ATJIN ook.. En en A Ana-E E de radjsh's ' van Troemon T laboe ook.. En E eigenlyk de geheele bevolking der landschappen die Kamper krantje -- eenigszins buiten den gezichtskring van ''t K benoorden de evennachtslyn op dat groote eiland gelegen zyn.. M Me dunkt anders dat de jongste berichten uit IIndie - zeIfs de niet achtergehoudene ? - - m'n ' beweringen redelyk weI staven.. E Wat thans ge-Eerlang zal men ze volkomen bewaarheid zien.. W MIschiedt,, stond reeds in '41 '41 op ''t program van den generaal MIEL CHIELS - de VAN VAN DAMME uit den H Havelaar - maar ''t plan kon niet uitgevoerd worden om ''t geheim artikel in het traktaat 1624, waarvan ik dan ook in den zoo slordig gelezen H van 1624, Have-laar uitdrukkelyk melding maakte..
985 ' voornemen 9S5.. A Allerverdrietigst gestoord in m'n - juist V Vorstenschool - om met cyjers de verderfelyke gevolgen van de politieke kwakzalvery onzer dagen aantetoonen,, moet ik me
na
202 20 2
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATUU.
voor 't ' oogenblik vergenoegen met ''n paar opmerkingen van aI-gemeenen aard.. Het komt me voor dat hI>'4, woord "staatkunde" H , " van lieverlede van bereekenis verandert.. Het H leveren van ''n definitie zou me blootstellen aan zekere welbekende soort van onvruchtbaar debat,, vooral daar ik weI genoodzaakt ben den wrevel optewekken van 't ' heirleger specialiteiten welker bestaan we te wyten hebben aan de fraaie Kieswet, K , en de -- overigens ook door my toegejuichte my alzoo aan deze afschaffing van ''t zegel op de dagbladen.Zonder .Z definitie te wagen,, verwacht ill: toch van ieder de erkenning dat het weI bestudeeren van den Staat 'n Staats-S ' vereischte is in den S man,, en de daardoor verkregen kennis een der elementen van Staatkunde.. S W Waarschynlyk zullen sommigen niet zeer veel meer vorderen dan dat.. Ik al I beweer dat ze hierin ongelyk zouden hebben.. Doch D - al zy ''t ware dit anders,, ieder neemt toch 't ' genoemd element dan volgens my slechts 'n ' onderdeel van ''t gewenschte -- voor E , hoe kan die vereischte kennis blyken onmisbaar aan.. Eilieve, uit de proeven die we dagelyks zien geven van zekere handig-heid in ''t voeren van de pen?? Dat D nog bovendien deze proeven ge-woonlyk zeer gebrekkig uitvallen,, ga ik nu voorby.. Ik I spreek nu niet van hen die zich weI slecht uitdrukken,, maar toch geen kennis hebben van de zaken.. De Natie moot gewaarschuwd wor-D N den tegen de onkunde van de meer geoofende fabrikanten van ,,"staatkundige artikelen"" en tegen de zonderlinge verwarring van aanspraak op politieken invloed met zoogenaamd schryftalent, 8 , iets dat heden-ten-dage de ordinairste zaak ter wereld is,, al sta - dan ook de frekwentie daarvan niet in behoorlyke omgekeerde verhouding tot het gehalte.. , ik ver-Ook O my kent men dat talent toe,, naar 't ' schynt..Welnu, W klaar niet in·staat te zyn tot het leveren van de zoogenaamd staat-kundige hoofdartikelen die dagelyks door allerlei onbekende -en dus meestens niet zeer hoog staande - schryvers worden ten-beste gegeven.. Daartoe schynt zeker soort van bekwaam-D heid vereischt te worden,, waartoe ill: met den besten wil niet onbekwaam genoeg wezen zou.. Staat,, zau er tot het uitoefenen Behalve de kennis van den S B S . van politieken invloed,, kennis noodig zyn van andere Staten. Ook Publiek te kunnen worden ver-O deze schynt in de oogen van P vangen door de hebbelykheid van zinsneden maken.. Gesteld echter dat ''n publiek schryver blyk gaf deze beide G vakken van wetenschap met vrucht beoefend te hebben,, dan nog zou men,, vaor 't ' hechten van waarde aan z'n ' meeningen,, het recht hebben eenig bewys van z'n ' eerlykheid te vorderen..
!DEEN VAN VAN MIILTATULI. MULTATULI. IDEEN
203 203
Wie W verzekert ona,, dat zoo'n ' geheel onbekende voorlichter ter-Welken waarborg goeder trouw het algemeen welzyn beoogt?? W hebben wy dat de obskure raadgever geen handlanger is van dezen of genen vyand ?? G Geen Trojaanach paard,, zwanger van aanalagen T tegen de arme re8 publica?P In I de zoogenaamde haute politique doen we sedert lang niet meer.. te beweren dat dit anders zyn moest,, wil ik toch in 't Zonder Z ' voorbygaan vragen of ''t zoo ongelukkig voor ons zou geweest zyn,, gedurende de laatste tien jaren iemand aan 't ' hoofd te heb-ben gehad,, die door 'n ' weI aangelegd en uitgevoerd plan den aan·was van P Pruisen belet had ? Doch, men dit voor 'n D , voor·zoover ' onmogelykheid houdt,, vanwaar toch die onbegrypelyke zorgeloosheid op lager terrein ? Telkena worden er by de wetgevende macht van elk Yolk zaken T V belang heeft.. Is behandeld,, waarby 't ' Buitenland B I nu de veron-deze of gene firma W y &: derstelling gewaagd,, dat wel·eena & Oomp. C . de belangen van vreemden kon behartigen ? Om O ''n zeer byzondere reden,, die ik nu voor me houd,, verklaar ik uitdrukkelyk niet te gelooven dat zulks op dit oogenblik met een J , ik ben byna verzekerd van onzer couranten het geval is.. Jazelfs, *) Ik I geef dan ook de opmerking slechts alB waar·het tegendeel.. *) schuwing tegen blind vertrouwen,, daar toch ieder inziet dat zoo-A , gelyk ''t dan ook gedurende den DuitschD iets het geval wezen kim, 't Franachen oorlog waarschynlyk hier·en·daar F - ' geval geweest is.. Doch ook zonder nu juist aan die soort van jelonie te denken,, D we weten toch wat partygeest is,, niet waar ? We W weten toch welke - nadeelen er uit zekere wetten kunnen voortspruiten voor voor·en 'n ' provincie,, voor ''n distrikt,, niet waar ? Dit D te ontkennen zou te dwazer zyn,, daar de meeste organen niet aileen de moeite sparen hun partydigheid te verbergen,, maar zelfs aan ''n zonderling soort van konsekwentie meenen verschuldigd te zyn haar op den voor·grond te steilen.. Ook erkennen by O de meeste leden van de Kamer K voorkomende gelegenheid volmondig dat zy de belangen behar.Yolks. tigen van ''n deel des Nederlandschen N V . De D vertegenwoor·digers der staatkundige begrippen van den dag zien hierin niets kwaads.. IIs 't ' dus weI zoo heel ongepast,, aantedringen op 'n ' juist begrip ' woord:: S Staatkunde ?? van 't I , we gaan slordig om met de algemeene zaak,, 986. 986 . Inderdaad, *) _ 1872. Dit wat de redaJaie van de COUlanten £elj aangaat.. *) Noot N 1872 . D C ' eigen correspondenten"" zyn dikwylB meer dan De buitenlandsche "onz' D , W , byv.. met aandacht de ophemelary van ''t manneke T TIDEBS,, verdacht.. Wie, in de N. R Rotttrdamsehe leest zal dit erkennen.. Z Ze is onhandig genoeg om de meening te wettigen dat we bier met heel iets anders te-doen hebben -
dan OfItrtUigifl{/..
204
IDEJilN VAN MULTATIILI. MULTATULI. IDEEN VAN
en vertrouwen haar toe aan den eersten den beaten,, met minder omzichtigheid dan we besteden zouden aan 't ' napluizen der toch -- minder gelukkig getuigschriften van 'n ' huisknecht.. Deze D dan de H Heeren Wy &: & Camp. C . -- moet opgeven hoe ky keet,, en vooral waar en hoe hy gedierul heeft.. Studie, , kennis,, trouw,, integriteit,, ailas saamtevatten in ''t her-S haaldelyk misbrnikt woord:: bevoegdheid,, wordt alzoo van den staatkundigen voorlichter niet gevorderd.. Z Zoodra iemand zin-sneden aan elkaar weet te lymen,, schynen aile andere hoedanig-heden overbodig.. Zoo werd,, eenige eeuwen geleden,, ieder voor Z geleerd gehouden,, die z'n ' naam teekenen kon.. En E verder nog gaat de achteloosheid.. Ze Z wordt niet aileen toegepast op de advizeerende leden van den allemans-senaat, , maar ook op hen die handelend moeten optreden.. Ook O van MiMnisters vordert men geen dieMtstaat.. Ze Z worden gekozen met minder voorzorg dan 'n ' surnumerair,, dan agenten van politie,, dan ''n krantombrenger.. Hoe men nu ook ''t woord "Staatkunde" H ,S " omschryve,, welke ei-' dat men Bchen men ook stelle aan den "Staataman", ,S ", zeker is 't , moet,, indien men elke omschryving verwaar-telkena'mistaaten loost,, indien men geen eischen stelt hoegenaamd.. H Hieraan dan ook is toeteschryven dat de natie zich zoo in dien TRORBECKE THORBECRE vergist heeft.. Er E was,, om 't ' wrak gebouw te stutten,, een balk noodig.. By H leverde een bos onhandig saamgebonden splinters,, en - dommer nog dan de kikvorschen in de fabel -- men was teovreden!! Ja, J , meer dan tevreden!! men juichte,, jubelde,, hoofd-artikelde ....• ... Och, O , had men zich bytyds geoefend in 't ' bepalen ! (10) 987.. Er 987 E zyn demokraten die aan hun grondbeginselen meenen verschuldigd te zyn,, het koningschap te bestryden.. "Hoe ,,H zeggen zy,, zouden wy ona laten regeeren door iemand wiens aanapraken slechts gegrond zyn op 'n ' naam?? gy die aldus spreekt,, IIk erken dat dit heel weinig is.. Maar M waarom buigt ge u zoo gewillig onder lieden wier overwicht door niets wordt gerechtvaardigd,, zelfs door zoo'n Dit is ' naam niet ? D zeer inkonsekwent.. Wie hun onbeduidendheid W aan Koningen K verwyt,, heeft waarachtig ''t recht niet,, tevreden te zyn met even onbeduidende Ministers. M . H getal uitatekende ministers dat de Geschiedenis Het oplevert G Voraten worden opge-zal weI nagenoeg door dat van uitstekende V O ' onberekenbare kanszaak.. 't' geheel genomen is dit 'n wogen.. Over Ten-onzent evenwel hebben wy de mogelykheid op 't T ' verkrygen van goede S Staatalieden afgesneden,maar de TeaM8 dat eenmaal eens , ,t Staat z'n ' geboren hoofd van den S ' roeping begrypt,, blyft bestaan·.
205 205 Woolderig is de kens tusschen mogelylc en niet gehee1-en-az W - M onmoge1ylc,, voorzeker niet.. Maar wie niet ryk is,, moet zich met IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
het minst slechte behelpen.. Z Zelfs op grond van thorbeckiaansch-kieswettige beginselen be-hoort men te roepen:: leve de koning!! Ik I durf namelyk vragen of er in geheel Nederland een persoonlykheid is,, die moor stemmen N op zich vereenigt dan WILLEM LLEM III ? Men M kan my tegenwerpen dat dit in zekeren zin ook met THORTHOBBEC%E het geval scheen.. Nu BECKE N ja,, maar in veel geringer verhouding altoos,, en dan toch altyd slechts in evenredigheid met anderen.. D Doch ik beweer dat hy deze zeer bestrydbare populariteit juist te danken had aan verblinding die ik in deze nummers bestryd.. Zonder nu te spreken van den valschen grondslag der VerkiezinZ V gen -- zyn onlogisch werk !!- - noch van de vervalsching der stem·mingen zelf -- 66k 66 'n ' uitvloeisel van zyn gebrekkigen arbeid vervalt alle beroep op z'n ' aanhangers op de algemeenheid van dien byval,, zoodra men 't ' oog slaat op de vergissing die daarby 'n ' rol speelde..Er E was behoefte aan ''n "Staatsman." ,,S ."Men M verkeer de in den waan dat THOBBECKE,, THORBECKE "staatsman" " was en koos hem.. D De meening nu van de velen die WILLEM LLEM III houden voor ''n afstammeling van ''t huis van Oranje, O , voor 'n ' lconing,, voor 't ' natuurZylc midde1punt waarom zich de natie in gevaar behoort te veroonigen,, is geen vergissing.. De D koning is koning.. Hy H is af·stammeling van de historische O Oranjes.. Hy H is op dit oogenblik ' natuurlyk middelpunt.. 't O nu de koning altyd z'n ' plicht deed,, doet,, doen zal ?? Dit Of D weet ik niet.. Maar M weI woot ik dat THOBBECKE THORBECKE - niet zyns on·danks geboren met de staatmanswaardigheid die hy zich liet op-dringen en aanleunen,, en die hy aannam -- z'n ' daaruit voort-vloeienden plicht niet gedaan heeft.. V ' gaven ?? D Vergiste hyzelf 'Zich in ''t schatten van z'n De bekrom-penheid van geestvermogens,, die wy overal in z'n ' werken en han-delingen waarnemen,, noopt ons hem deze verlichtende omstan·THORBECKE stond intelIektueel laag genoeg digheid toetekennen.. THORBECKE ''n thorbeckiaan te wezen.. Maar om ter-goeder-trouw dit ballot M de N Natie niet.. H 1848, inderdaad invloed Het is de vraag of hy voor,, in,, en no. 1848, , " zullen toestemmend ant-had ?? Z' Z'n aanhangers en "vereerders" woorden,, doch in myn oog is de zaak niet uitgemaakt.. IIk erken dat er in en nil. dat jaar oon-en-ander is geregeld naar zyn wit - L M Myn staatkunde leert me dat dit wel-eens kon geweest zyn wat de goochelaars carte forcee noemen.. We W moonen by zoo'n ' gelegen-heid de kaart gelcozen te hebben,, die ons in de hand geduwd wordt.. H Het is zeer weI mogelyk dat THOBBECKE THORBECKE die blykens alles
2206 06
IDEEN VAN VAN MULTATULI lIIULTATULI.. IDEEN
wat·i - zich - leverde,, zeer Ietterknechterig onoorspronkelyk was van fTWUChe de coche tot koetsier liet benoomen.. IIn dit geval was hy niet zoozeer voorganger als weI vooropgestuwde persoon., 'n II, biz.. 127) ' politieke brouwer van Preston. P . (Ideen (I 127) Op O inwen-dige gronden kan men hiertoe besluiten uit z'n ' handelingen die -juist andersom dan z'n ' lofredenaars beweren -- niet den minsten stempel dragen van eigenaardige per8oonlykheid,, en overal zeer good het werk konden geweest zyn van 'n ' kollegie.. THORBECKE THORBECEE was staan de verdien-niet excentriek,, en bezat niet eens de fouten,Iaat , sten van 'n ' groot man.. Hy was noch artist,, noch dichter,, noch wysgeer ...• . ... H In oon !! I zeer hooge opvatting is dit alIes 66 . ..... . . . hy was dUB Staatsman. S 888.. O Om dit kursief "dus"" te rechtvaardigen,, zou ik zeer veel 988 moeten herhalen van wat ik by onderscheiden gelegenheden gezegd heb..Wie W m'n ' werken slechta gelezen heeft,, zal 't ' een vreemde ge-volgtrekking vinden,, vooral daar ''t besef de beteekenis van de woorden arti8t,dichter, 8, , wy8geer,, evenzeer verbasterd is als 't ' begrip ,,"staatkunde"" zelf.. Dit D is myn schuld niet.. Wie ' werken zekere aandacht besteedt,, niet W evenwel aan m'n aI te onevenredig met de inspanning die ik aan 't ' schryven ten: koste leg,, zal me begrypen.En .E zelfs voor anderen heb ik 'n ' hulp-middel gereed,, dat weI niet m'n ' stelling bewyst,, doch volkomen ' zekeren geschikt is om dit bewys overbodig te maken,, daar 't indruk te·weeg brengt die weldra op ''n eigengemaakte bewys-voering zal uitloopen.. (289) (269) Men Ieze met aandacht de Geachiedeni8 M G 8 8 en geve acht op de per-sonen die door hun individuOliteit daarop 'n ' overwegenden in-vloed uitoefenden.. De D geestesstemming die ''t noodzakelyk ge-volg is van deze studie,, maakt aIle verdere vereering van THORTHOBBECKE al8 8taat8man tot ''n onmogelykheid.. Even als na 't BECSE E ' "her,, steld!" !" van den bioloog,, zullen velen verbaasd staan dat ze voor iet8 kla88iekB hebben aangenomen,, wat ter nauwernood aandacht verdiende onder de verschynsels van den dag,, en dUB met het oog op de dringende behoeften aan wat beters,, in ''t geheel niet had behooren te worden opgemerkt.. Maar de gewone bioloog laat z'n M ' sujetten gedurende de bedwel-D heeft men de natie weI Iaten ming goon acceptaties teekenen.. Dit aandringen op doen,, en de natuur der dingen zal ter.zyner.tyd *) De D mogelykheid dat 'n ' forsche individualiteit betaling.. *) - ie-*) tlan 1876. Deze tyd is reeds gekomen.. De *) Noot N D D toestand waarin ons B den eersten schok zal ons poli-landje verkeert,, is betreurenswaardig.. By tiek organisme,, en daarmee waarschynlyk om volksbestaan in elkaar zak-ken als ''n slecht gebouwd kaartenhuis..
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
207 207
mand die men inderdaad - 'n ' groot man zou kunnen noemen de dreigende kata.strofe bezweert,, is afgesneden.. De D zeer weini-gen die in-staat zyn behoorlyk te antwoorden op ''t vae vietis!! dat op ona aanrukt,, werden juist d60r 66 de thorbecksche zoogenaamde OOginselen,, buiten de wet geplaatst.. BRENNUS kan gerust z'n ' gang gaan:: De CamilIussen zyn van honk gejaagd!! IIn.plaats D C daarvan heboon wy "kiesdistrikkies" , " en 'n ' tal van provinciale OOroemdhedena,, die weI zorg zulien dragen dat er vleesch genoeg Pruisische L Landwehr te onthalen.. in 't ' land blyft om de P By de eerste kommotie in E Europa,, worden wi) ingelyfd.. B Dit had de "staatsman" D , " THORBECKE T ECKE moeten voorzien en be-letten,, of.. ... . . . weerstreven althans.. Dat D ware z'n ' sta.atsmanstaak geweest,, z'n ' roeping,, z'n ' plicht !! daarvan ..... IIn-plaats ... Zie,, staat het overige der geschiedenis dezer dingen niet ge-Z schreven in het hoek der ...• . . . . grafschriftjes ?? Nederland zal ondergaan aan bovenmatig gebruik van gewoon-N heid.. Men M heeft het gewild ! Zou daartegen op dit oogenblik nog iets te doen zyn?? T Thana,, Z na 'n versnippering van kracht?? Na ' kwart·eeuw N dat knotten Nil. 't van 11.1 wat uitsteekt ?? N ' stelaelmatig smoren van eIke indivi.Nil. ''t ontmannen van alies wat veerkracht had?? Nil. dualiteit?? N N 't ' van de baan dringen der weinigen -- juist die weinigen hadden we noodig!! - - die niet pasten in 't ' bekrompen kadertje van de ,, " beginaelen?? "thorbecksche" IIs er nog redding mogelyk ?? Dit weet ik niet.. D weI Maar M P weet ik,, dat alie redding onmogelyk is,, zoolang wy geregeerd worden door 'n ' Volksvertegenwoordiging, V , ala waarmee , " ons arm landje hebben opgescheept.. die "beginselen" W met de Kamers! Weg K ! En E dan?? Gesteld dat ik niet wist te antwoorden op deze vraag,, erger dan G thana kan 't dan nog:: Weg Kamers!! ' nooit worden.. Ook O W met de K E dan?? En Gy, G , zy,, het,, voorloopig aan 't ' hoofd .... . . . . wie of wat ge wilt,, maar:: weg met de kamers !! En E dan?? - 0,, sedert jaren IIk ben gereed tot antwoord op die vraag reeds!! - - doch de natie is niet gereed m'n ' antwoord nuttig te V Kamers!! gebruiken.. Voor heden dit alieen:: weg met de K L , ik vraag u in.gemoede, , hebt gy ooit iemand hooren party-Lezer, Z ge ooit een trekken voor onze V Volksvertegenwoordiging ?? Zaagt
208 208
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
K , een Vergadering, V Kollegie, , een Autoriteit, A , zoo algemeen eenstem-mig geminacht als dat rechtatreeksch uitvloeisel van de staata-TEORBECKE heeft aangewreven 1 manschap die men den armen THORBECKE ? ik begin medelyden met hem te krygen,, als ik bedenk hoezeer hyzelf te lyden had onder z'n ' eigen werk.. De D oude geschiedenis van Phalaris en den gloeienden stier!! P By B de eerBte 8 kommotie in Europa, E , worden wy ingelyjd.. Hierover bestaat in 't H ' buitenland niet den minsten twyfel.. En zelf durven slechta weinigen dien twyfel voor-E in Nederland N wenden.. M'n M' verdriet over 't ' achterblyven van den politischen Rundschau dien ik had willen leveren,, valt weg by de smart R over deze hoofdwaarheid.. Het doet er niet meer toe,, dat de H voedingsmiddelen slecht,, duur en zelfs voor velen onverkryg-baar zyn,, dat leger en marine zicht in onvoldoenden toestand achterstaat bevinden,, dat de handel van geheel Nederland N by dien van de stad H Hamburg alleen,, dat het onderwys gebrek-stuiptrekt,, dat litteratuur,, kunst kig is,, dat ons gezag in Indie I en wetenschap beneden peil staan.. dat het publiek rechtsgevoel . . . dit alles lost zich op in 66 eene ten-eenen-male ongerymd is ... schrikmaar : By de eerste kommotie in E Europa,, worden wy ingelyjd.. B Is I het gevaar nog te bezweren ?? weet?? J J a !! Misschien!! Wie M W M 66 allas:: weg met de Kamers: Maar v66r K N Noot 1lGn 1876. De lezer begrypt toch dat ik hier geen Ontbinding be-1876 . D O doel?? Er E bestaat geen enkele reden om te vooronderstellen dat nieuwe verkiezingen - reeds op-zich door de vuile onzedelykheid die dat gehaspel aankleeft,, zoo schadelyk!! -- er bestaat niet de minste kana,, zeg ik,, dat zulk geknutsel iets beters leveren zou dan ons tegenwoordig babbelcollege.. H gaat daarmee als met het eeuwig minister-gewissel: : "owl , lood om owl Het yzer"" Het tegenwoordig stelsel van regeeren brengt eens-voor-al H - de middel-matigheid op 't kussen, juist in 'n tydsgewricht dat zoo dringend be-' , ' . . . . iet. ander.!! D hoefte heeft aan.... De toestand van E Europa behoorde ieder Nederlander zware zorg te baren,, voor zoo ver hy &an 't N ' onafhankelyk - 'n stand-voortbestaan van z'n ' land waarde hecht.. En E wie dit niet doet -' punt dat zeer wei te verdedigen is,, en dan ook veel aanhangers heeftbehoorde intezien d3t we voor langen tyd reeds op voordeeliger en lJOoral tleiliger manier konden geannexeerd rnken dan door ten-Iaatste als verrot ooft te worden weggeveegd met den bezem die Ban buitenlandsche staats-lieden door ware of voorgewende eischen hunner politick wordt in de hand V gedrukt.. Vereeniging met H Hoogduitschland uit vryen wil,, en dus onder flOorwaarden,, kan 't ' onderwerp zyn van ''n staatkundigc meening.. Maar M met verachting door den nabuur te worden opgeslurpt omdat we,, lam-lendig,, ontzenuwd,, verkracht,, aBeerden ons te verdedigen,, noem ik schan-delyk.. Toch is dit laatste te voorzien als byna onmiddellyk gevolg van de T achtenveertigste onkunde waann de laisch THOBBECKE THOBBECItE tot professor be-H 'n ' staatsman? ? leder zal toestemmen dat in de G Geschie-noemd werd.. By denis ''n twintigtal jaren tyds slechts ''n ondenkbaar klein deel is van wat we in 't heeft hy noch v66r ' dagelyksch leven em oogenblik noemen.. Toch T 66
IDEEN VAN MULTATULI. VAN MIILTATULI.
200 209
noch in 1848, zoo min als dat jaar z'n ' volgelingen,, het rninate blyk ge-geven dat hy iets voorzag van wat er vlak naaat onze grenzen in 1866 Deze opmerking aileen behoordc voldoende te wezen en 1870 gebeuren zou!! D om de krankzinnige vereering te brandmerken,, waaraan de N Nat,ie zich ten zynen opzichte heeft overgegeven en nog overgeeft.. 1Ik zeg:: de N alie,, en niet:: ''n deel daarlNlfl.. O Ook de tegenstanders namelyk van THOBBECKR, THOBBECKE, de zoogenaamde Behouders, B , bestreden hem slechta in hun verheven hoeda-nigheid van partymannen,, nooit uit besef van z'n ' volstrekle nietigheid Dll.araan dacht en denkt men niet,, als denker en wySjZeer,, d.. i.. Staalsman. S . D6A en wei om de eenvoudige reden dat de ware beteekenis van ''I. woord onder al dat kinderachtig partygekibbel reddeloos is verloren gcgaan..
989.. Ik 989 I laat het nu aan den lezer over,, het verband te zoeken tusschen Voratenschool en de IDEEN die op dat stuk volgen.. V M'n lust in stiptheid deed me naar cyfers verlangen,, maar de M' smart dreef my een anderen weg op,, en de citroen waaraan ik behoefte had,, schynt me geleverd te zyn., door 't ' korrigeeren van de drukproeven der Millioenen-Studien, M -S , waamaar ik verwys.. Uit U ''n beoordeeling van 'n ' paar afleveringen van dat werk R , vemeem ik dat ik niet het minste ver-in den N. RotterrUJ,mmer, stand van staatkunde heb.. ,,D schryver ia geeatig,, onderhoudend ...• .. "De De D lezer bergypt hoe ik gloei van dankbaarheid voor dit tes-timonium.. ." . .. . . hy kan dol dooralaan .... .. .. ,,D "Dol doorslaan"" Dat D staat er!! M'n M' dankbaarheid neemt toe in gloed.. . . . . maar gelukkig behoeven wy de noten niet te lezen,, waarin hy .... Niet N dol doorslaat 1Y .. " waarin hy onderwerpen van ataatkundigen aard behandelt." ." H is zeer troostend voor me,, dat deze opinie voorkomt in Het 't ' zelfde blad waarin we dagelyks de verdiensten zien pryzen van FRANSEN VAN DE PUTTS, PUTTE, aIs staatsman,, redenaar,, koloniale spe-FRANSEN cialiteit,, enz.. Dit D geeft ons den waren maatstaf aan de hand,, om te beoordeelen welk soort van mensen weI bevoegd is zich met de publieke zaak te bemoeien.. draagt van m'n Ook O m'n ' Voratenachool V . ' verregaande onstaat-W vernemen,, niet zonder eenige kunde de duidelykste blyken.. We verbazing,, dat dit stuk "in , Spanje" S " schynt te spelen.. Aileen A in dat land zouden de door LOUISE L UISE geschilderde toastanden ee-nigszins van toepassing kunnen zyn.. Men M ziet hoe handig onze referent hier 'n ' blykjen inlascht van z'n ' statenkennis.. We W kunnen daaruit besluiten tot z'n ' vol-, ledige bevoegdheid om myn "staatkunde" " te veroordeelen.. Het H spreekt van zelf dat ik niet appeleer.. Integendeel. I . By B herdruk zal ik om de lokale kleur wat optetinten,, m'n ' LOUISE L E JDEEN IV IV.. IDEIN
14
210 21 0
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
Oaramha's SCHUKENSCHEUER ''n paar dozyn C '8 in den mond leggen,, en SCHURENSCHEUER wordt grootkruis van CCalatrava.... Ehre!! . . . . auf E De figuur van HANNA HANNA vindt genade in de oogen van den kunst·D GOTHE'S K Kliirchen.. beschouwer,, en krygt zelfs ''n stroopje 66 by G6THE' Mens zal er mee verlegen zyn.. Maar ik niet.. IIk verwachtte ''t M M prJrlee van zeker niet anders.. HANNA'S HANNA' Iievigheid is gehool.en.al - deel des publieks,, dat zonder tooneelkyker in de komedie komt,, waaronder ik evenwel uitdrukkelyk verklaar den schryver der Tooneel"" in de N Nieuwe R Rotterdam·stukken over ''t "Hollandsch ,H T 8che niet te rekenen.. Z Zyn ingenomenheid met HANNA HANNA heeft ''n heel anderen grond,, dien ik hoop aan te wyzen.. Hy H strekt dan ook,, - 't niet z66ver uit dat·i byv.. z'n ' commonplace·goodkeuring 66 ' gery·ALBERT "mooi"" vindt.. mel van ALBERT,, Anderen gaan weI zoo ver.. Of 990. A O liever,, ze blyven zoo ver achter.. ''t Is I waarIyk om moedeloos te worden,, als ik hooren moot dat er door sommigen waarde wordt gehecht aan dat vers van ALBERT! En ik waarschuuwde nogal door uitdrukkelyk te ver·ALBERT ! E HANSJE geen blyken gooft van klaren dat de oonvoudig.verstandige goodkeuring,, zy die kort daarop,, juist als tegenstelling met zulk - en dus beter!! - - te weten rymelend gewawel,, bewys gooft weI wat poezie is!! B Bovendien,ook als staal van verzenmakery,, staat , ALBERTS werk niet boven 't ' alledaagsche.. Om O in dat ambacht iets uitstekends te leveren,, zou ik me daarop 'n ' week of zes mooten toe·leggen,, waartoe ik m'n ' tyd en denkvermogen te kostbaar acht.. Wat op dat terrein voortbreng (18)is ( 8) juist even goed W ik nu·en-dan - genoeg om te doon in 't ' oog vaIlen dat ook het door wat oefening te bereiken,, iets beten!,, niet de minste waarde hooft.. Mannen M moesten zulke kinderachtigheden aan WOUTERTJE PIETERSE over·WOUTERTJE PIETERSE laten,, en aan juffrouwen LAPS "die 'n ' oom jarig hebOOn". " . Zes Z weken,, zei ik 1? WeI, ' tot de handigheid van TEN KATE RATE te W , om 't brengen,, zou ik misschien weI drie maanden behooven.. leder I die m'n ' arbeid aandachtig leest,, zal inzien dat het jammer wezen zou zooveel tyd wegtewerpen aan laf kinderspel.. Zal Z men dan nooit leeren wat POiiZIEE is ??
vaar
a
991. HANNA is dus lief in de oogen van den nieuw-rotter. 991 . HANNA damschen politieken kunstkritikus.. Ik I heb den excentrischen ' dan ook in kriti·mood met dit oordeel intestemmen., al sta 't schen rang byna op de hoogte van 't ' gewaad:: flos pulcherrimU8 M .... rosa .... 8 uit onze schoolbookjes.. Maar ." "Bet ,,H slot van 't' stuk is wat mat." De HUISDE beschuldigt hier den recensent D gemartelde VAN HUISDE U van wreedheid.. Ik I hoor hem jammeren:: "vrindje, , , ik wilde U weI eens op dien stoel geprikt zien 1" !"
lDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI.
211 211
." Maar toch is dat "matte"" slot .... M . . . . gerekt." "Dat HUISDE, die ook zeker gaarne ,,D vind ik ook!" !" kermt VAN VAN $UISDE, z'n aIs meer Iyders op ' exekutie wat korter had gezien!! Even E " uit den grond van z'n de pynbank,, keurt hy dat "rekken" , ' eigen-belang hartelijk af.. Niet N zoozeer om hem pleizier te doen,, aIs weI uit eerbied voor 't ' oordeel van onzen voorlichter,, zal ik by herdruk 0.1 die fouten , " OOloof ik eenige ont-verOOteren.. Ter T genezing van "matheid" ploffingen,, water-,-, brand.- en anderen nood,, gegil,, oproerige menigte onder de vensters van 't ' paleis,, pistool.- en zesponder-schoten,, monstermortieren en OOngaalsch vuur .... . . . . alles vooraf-gegaan door 'n ' paar obligaat aterl/ verrader'a ' die WOUTll:RTJE TNETJE zoo mooi yond in z'n ' dierbaren Glorioso. G . Zulke dingen heeten immers "aktie" waar?? IIk hoop te Z , " niet D toonen dat de pOlitieke bedoeling van onzen voorlichter:: L LOUISE'S ISE' woorden onverstaanbaar te maken VOOT 't ?? - - puhliek,, ' -- Spaanach S volkomen door my OOgrepen is.. Dit politiekje wordt analogisch verdui-D nieuw-rotterdamsche delykt door 't ' reeds genoemd kritiekjen op ''n brokstuk van MilM lioenen-Studien. -S . Ook O daarin schyn ik wat spaarzaam te hebOOn omgegaan met zeker soort van ingredienten die den klank van poli-I tieke opmerkingen verdooven.We - zeer waarschynlyk .W vememen van denzelfden kunstrechter,, want het fabrieksmerk komt overeen ,, hellevaart" " die volgens hem daarin voorkomt:: "wat , - dat "de zwak is.. My hoe dit zy,, M was van "hellevaarten" , ' niets OOwust.. Doch D men ziet dat m'n ' OOkende onOOkwaamheid in "staatkunde" , " zich ook tot zulke dingen uitstrekt.. Of O liever,, ''t een is 'n ' gevolg van ''t I moet m'n ' "hellevaarten" , " sterker maken,, en m'n andere.. Ik ' staat-zal 't kunde wat nieuw-Rotterdamscher. -R . Dan D ' vleesch goedkoop Spanje.. worden .... . . . . in S O my niet allen moed te OOnemen,, sluit de recensent met Om de vriendelyke toezegging dat ik misschien weI eenmaal iets redelyks zal kunnen leveren,, aIs ik slechts naar zyn - nieuw·I moet OOdenken: rotterdamschen -- raw luister.. Ik ,, "dat er in een drama nooit Ie veel "aktie" , " wezen kan . .•.. .. D ' waar !! BengaaIsch B Dat's vuur ! , " nooit te weinig." .... en "staatkunde" ." L ISE moot niet verstaan worden,, en de kliek van 06k waar!! LoUISE O FRANSEN TTE blyft op ''t kussenFRANSEN VAN VAN DE DE PPUTTE - .... in Spanje! S ! Z Zeker zou ''t jammer wezen van m'n ' jeugdige veelOOlovendheid,, zulke raadgevingen in den wind te slaan.. AIs A ik nu maar wist waar de door onzen zeer OOroomden onOOkende,, geleverde mo-Zyn die misschien in dellen van wat OOters te OOvragen zyn?? Z Spanje uitgegeven ?? R. R. S. S S. V. V. P. P.
212 2 12
IDEEN VAN MULTATULL MULTATULI.
De D beide laatste regels laat ik staan,, om uitdrukkelyk te ver klaren dat ik ze intrek.. Ik I eisch zeer in 't ' byzonder geen drama van Rotterdamsche C Courant.. En de N. N. R E in 't ' algemeen vorder ik niet dat 'n ' kunstbeschouwer blyken geve van meesterschap in ''t vak dat hy kritizeerend behandelt.Maar weI moot hy iets als meesterschap .M aan den dag leggen in zyn vak,, in kunBtbe8chouwing.. Tot dit meesterschap behoort volgens sommigen,, zekere inte·T Genoog althans daarvan,, om .... griteit.. G . . . . de reputatie van LOUISE L ISE als verstandig denkend wezen,, niet opteofferen aan de privaat.DE P PUTTE staatkunde van m'nheer van DE ' TTE cum sociis.. Hoe gelukkig dat ze in haar hoedanigheid van S Spaansche H Vorstin -- geen aanleicting had om de zwendelary van het Vry. V V arbeidssysteem aanteroeren!! Of Atjin!! H Hooveel O den oorlog met A "aktie" - bengaalsch vuur!! ware er dan weI noodig geweest ,, " om haar te smoren ? Waarde N Nieuw-rotterdamsche, W , ik beloof u -- en de uwen!! - S niet!! by-gelegenheid ''n drama met hollandsche toestanden.. Schrik D Daarin zal genoeg bengaalsche "aktie" , " voorkomen,, om de aan·. dacht aftetrekken van zeker in zoo'n ' stuk onmisbaar ingredient dat ik ..verrotting" , " noemde,, en dat door den ondankbaren THOR· THORBECKE met het parlementaire scheldwoord contagium gedoopt is.. Ook O na dlit stuk zult ge dus de zaakjes van uw patroon kunnen . . tot de kruik berst.. voortzetten.. . .. De D lezer meene niet hier 'n ' 800rt van antikritiek voor zich te Als bydrage hebben.. Daarmee kan ik me waarlyk niet inlaten.. A D tot de rechtvaardiging van m'n ' tegenzin in zoodanigen arbeid wi! ik hier even ''t gehalte kenteekenen van onze voorlichtings.organen in 't' algemeen.. Ex E ungue!!
992..1Ik sprak reeds in 990 van den lof dien men aan ALBERT 992 toezwaait over z'n ' verso. De D recensie waarin dit zonderling oordeel waar de schry.voorkomt,, is met welwillendheid geschreven.. Zelfs Z ver daarvan my "onbescheiden" , " noomt,, doet hy dit op de gewone wys uit onkunde,, en naar ''t my voorkomt,, niet met hatelyke be.doeling.. Hieraan heeft-i H - te danken dat ik hem niet noem,, en tevens dat ik de bewonderingen niet letterlyk aanhaal,, waarmede hy zich ' mooivinden van ALBERT'S gerymel bezondigt.. Die D woor·aan 't den zyn hoogdravender dan veroorloofd wezen zou,, al stond dat vers -- als zoodanig dan -' - 'n graad of wat hooger.. E ander recensent evenwel,, heeft niet dezelfde aanspraken Een op 't ' goedig zwygen van z'n ' woonplaata,, of 't ' bemantelen zyner ,W " en "misdaad" , " letterkundiglyk ge·misdaden.. - "Woonplaats" De man namelyk is gehuis7est in O Onze Tolk, sproken.. -- D T , ''n let·-
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
2213 13
E terkundig weekblad,, en schynt in dat perceel de "LeM·tale1" L " ge-pacht te hebben.. Hy H bespeurt: ,,"dat de jaren niet ongemerkt over MULTATULI'S hoold zyn heenge-gaan.""
Daar we hier schynen te doen te hebben met iemand die zich D niet duidelyk weet uittedrukken (13) behooren wy te zoeken naar de bedoeling van deze woorden.. Uit U het verband blykt dat we hier niet moeten denken aan eigenlyk gezegde sterrenkunde.. De D schry-ver maakt niet de minste aanspraak op de ontdekking dat de aarde dertig keeren om de zon wentelde sedert '42, '42, schoon ook in dit opzicht z'n ' scherpzinnigheid lof verdient.. Mocht, M , byv.. onze schalke planeet zich verbeelden dat haar vagabundeerende am-bitie ontsnapt was aan ''t waarnemingsvermogen van de milli·arden personen die ze gedurende dien tyd op den rug droeg,, dan is de leestafelman van O Onze Tolk daar,, om de coureU8e te-recht te T wyzen.. IIn de dagen van de oude E Egyptenaars en Chaldeen zou C zoo'n ' opmerker z'n ' gewicht in schaapskoppen waard geweest zyn.. ' honorarium te Daar-i D - nu 'n ' eeuw of dertig te laat komt om z'n ontvangen in chaldeesche munt,, stel ik voor,, hem te benoemen tot prins-recensent van D Denderah.. D De sterrenkundige beteekenis van deze promotie moge de aandacht afleiden van ''t litterarisch standpunt dat onze kandidaat inneemt,, omdat ik daarvoor geen geschikten titel zou weten uittedenken zonder in 't ' heel ordinaire te vervallen.. DENDERAH Prins P DENDEEAH namelyk heeft tot die beweging van de aarde daarboven weten te besluiten uit de verdiensten van m'n ' Bruid B boven VOTsten8chool. V . Lezer koop u ''n Onze Tolk, L O T , en zie daarin dat ik de waarheid zeg.. H H et staat er ! M'n Bruid daarboven gaf eenige hoop,, maar V M' B VOTstenschool stelde die hoop te-leur. . Het H staat er!! Men wordt verzocht ala hier ingelast tebeschouwen de korte M opsomming van eenige verdiensten in die Bruid. me niet,, B . 't ' Lust L dit nateschryven.. En hoofdzaak is,, E 't ' hoeft ook niet.. Sterrenkundige S dat ik zoo erg afgetakeld ben gedurende de dertig jaren die er verliepen tusschen 't ' schryven van die twee stukken.. ' belang van de gasten aan de Heel in 't H ' voorbygaan,, en in 't DENDEEAH in de de leestafel van 1902, wensch ik onzen prins DENDERAH wensch is eetstvolgende dertig jaren wat vooruitgang toe.. Deze D zoo heel overbodig niet,, naar de blyken van de manier waarop hy de nu verloopene besteedde .... . . . . indien hy althans zoo'n ' tyd.perk beleefd heeft,, wat me twyfelachtig voorkomt..
2214 14
IDEEN VAN VAN MIILTATULL MULTATULI. IDEEN
By " iets goeds van my H was weI zoo vriendelyk na de "Bruid" ,B te "hopen." , ." ' wicht,, toen ik in ZZonder woordspeling,, wat en hoe hoopte 't Haveloor,, (Z H 1842 dat stuk schreef ter afleiding van verdriet?? (Zie XII.)) hoofdst.. XII. By - na ingewonnen raad van z'n H schynt daarin ' min ? -- dra-matische verdiensten ontdekt te hebben ..... ... Dit immers D komt me volstrekt niet vreemd voor.. Ze Z "krygen , elkaar?" vinden dit aardig,, en deelen haar smaak met ?" Minnen M de melk aan de zuigelingen mee.. Maar: M : Vorstenschool V 8 ..... ... Let krygen ze elkaar niet,, en prins DENDERAH DENDERAB is van L op !! Daarin D de borst.. Te T vroeg,, 0 ja,, maar van de borst is·i! - ! Dit D zal blyken.. Belaas! zoogmin is meer daar,, om z'n H ! Geen G ' jeugdigen smaak te bevruchten met vereering van HANSJE'S ZeUs de EANSJE'S lievigheid!! Z schoonheden van ALBERT'S ALBERT'S vers,, zoo geschikt anders om alB toe·spys by melk te worden ingenomen,, laten hem finaal onverschillig.. 0, dat voorbarige spenen !! 0, Zonder voorlichting alzoo overgelaten aan eigen oordeel en ....• Z ... Nieuwe-Rotterdamsche, N -R , verzekert onze jeugdige DENDERAH dat VOTstenschool geen dramatische verdienste heeft,, en met z'n ' be-V kende sterrenkundige stiptheid wyst hy daarvan de oorzaak aan.. - dank zyner waakzaamheid.. niet on-Gedurende den tyd die G gemerkt!! -- over des schryvers hoofd ging:: "ontwikkelde zich , in hem een overheerschend .. .... 8 . . hm,, hm !! Bet H overheerschend monster dat zich gedurende die dertig ja-ontwikkelde,, zullen we ren in den schryver van Vorstenschool V straka by den akeligen naam noemen.. De D lezer vergeve my ''t ge-gebrek aan moed om dat vreeselyke woord op.eenmaal in letters uittedrukken.. Er E zyn dingen die men niet dan in drieen doet.. Ik I verzamel kracht.. E . . . . hm.. hm,, alzoo!! En Een .... E dat wangedrocht is volgens prins DENDERAH: DENDERAE :
." "een gevaarlyk element voor een dramatisch ,, 8 8chryver." D De personen die in VOTstenschool voorkomen : V kunnen jrooie en ware zaken zeggen . ... .. . D M Deze fout zou,, dunkt me,, zoo byzonder groot niet zyn.. Met behulp van z'n element"" ' in den schryver ontdekt "gevaarlyk , denkt Z. Z. B. H. prins DENDERAH hierover anders.. By H laat op die aanklacht volgen : .... . . . . maar ze boeien ons zeer weinig." ." Om alzoo onzen prins.recensent te boeien,, schynt men geen O -
IDEEN VAN VAN MIILTATULI. MULTATULI. IDEEN
2215 15
"ware of fraaie zaken te moeten zeggen." ." ''t IIs voor hem te hopen ,, dat de lezers van O Onze T Tolk denzelfden smaak hebben.. Dit D zou ' "leestafel." ." gewis "boeien"" aan z'n IIn redegevend verband voIgt er op die betuiging von onte-vredenheid met het "zeggen van ware en fraaie zaken"" dat de per-, sonen in m'n ' stuk : "byna zonder uitzondering verpersoonlykte beginselen zyn,, geen ,, mensen van vleesch ." 8 en bloed." Dit had gewis m'n Byeen D ' vriend PUFF niet kunnen droomen!! H "verpersoonlykt beginsel !" !" E En SCHUKENSCHEUER SCHUKENSCHEUER.. E En VAN VAN HUISDE ,, HUISDE !! En HANNA! En GEORGE! Altemaal verpersoon-E HANNA ! En E de lakeien!! E GEORGE ! A lykte beginselen ..... . . . sakkerloot !! Dat onze prins,, na ''t spenen vooral,, geen smaak vindt in per-D sonen die "fraaie en ware zaken zeggen"" komt my,, met het oog op de de zaken" " zoo byzonder vreemd niet voor.. Maar M " die hy "zegt" , weI verwondert my de openhartigheid waarmee hy diterkent.We . W zouden zelfs aan 'n ' drukfout denken,, indien niet die zonderlinge afkeer ook uit andere zinsneden bleek.. Hy H vonnist : "LoUISEE is onmogelyk,, maar wat de schryver haar laat spreken,, ,,L is waardig niet alleen gelezen maar overdacht te worden." ." *) De lezer zal inzien dat m'n D ' toestand en eigenlyk die van aIle 8chryvers voor 't ' tooneel,, nu zeer moeilyk begint te worden.. Met M 31 hun "zeggen , van fraaie en ware zaken"" die "waardig , zyn niet aIleen gelezen maar overdacht te worden," ," kunnen voortaan de dramatis personae niet slagen in 't DENDERAH.. ' "boeien"" van prins DENDERAH Ze Z zuIlen om dit verheven doel te bereiken,, hun toevlucht moeten nemen Of tot pantomime,, Of tot het "zeggen" , " van leelyke en on-ware zaken die niet waard zyn gelezen en overdacht te worden." ." In I 't ' laatste geval is het voor de stumperts te hopen dat er tegen dien tyd 'n ' vakature zy,, by de redaktie aan zekere "leestale1.. Nu 't ' "overheerschend" , " monster dat zich dertig jaren lang L in N my ontwikkelde.. Het H deed .... .... Ja DENDERAH is van de borst!! W Wat spreek ik van zog,, J waarlyk,, DENDERAH baker,, min en luiermand .... . . . . prins DENDERAH DENDERAH kan 801 schryven! - Hy den let-H durft reeds de woorden speIlen,, die heden-ten.dage terman onderscheiden --''t distinktief is zoo heel overbodig niet ! ' ' ! -van 'tnogonnoozelervulgusdiez'nnaam teekentmet'nkruisje! ' N DENDERAE in '73 nog niet was ** Noo! 114" 1876. Men bedenke dat prins DEND1llLUI 1876 . M D . VAN AN VLOTEN LOTEN een zyner voorjlelicht door de ontdekking die we aan Dr. meest waardige opvolgers aan de fan leuze onzetolksche leestafel -- te " danken hebben:: dat LOUISE "opgStDOfIden en. o..bekoo1d.e taal" uitslaat.. LOUISE , Evenmin door de openbaring van den heer ALBERDINGK THYM:: dat de E , , , "kakog.aIl~' 'n " Vorstenschool V ' aaneenschakeling is van "gemeen.plaataen.,
zonder de min8!e oorsprorlkelykheid."."
2166 21
IDEEN VAN VAN MULTATULT. MULTATUIJ. IDEEN
Ziehier alzoo eindelyk den naam van 't Z ' na dertig jaren ont-wikkeling overheerschend gedrocht,, dat zoo wreedaardig "vleesch 8 .,byna zonder uitzondering alle personen" en bloerl" " opslikte van ., " die zich verstouten in Vorstenschool "ware,, fraaie,, lees-- en over-V denkwaardige zaken te zeggen.. Het heet .... H .... M'n M' pen bibbert !! Het heet BUb.. jek.. ti.. vi.. teit !! H Ons N hem over O prinsje heeft dat woord zonder hulp gespeld.. Na dezen tour de force op zoo jeugdigen leeftyd,, ons welverdiend kom-pliment gemaakt te hebben,, nemen wy voor ditmaal afscheid in de hoop dat z'n ' lezers by voortduring mogen tevreden zyn met de "ware en fraaie zaken die hy zegt." ." 993.. Ik 993 I hoop dat de lezer zich m'n ' afkeer van stopwoorden zal herinneren.. De ' toenemend gebruik van zin-D klachten over 't ledige aanvulsels,, liggen zoowel in dezen bundel als in de noten op de 55e uitgaaf der twee eersten,, zoo wyd verspreid,, dat ik geen lust heb ze allen aantehalen.. Voor huiselyk gebruik van zekeren V leestafelaar,, zal de verwyzing naar 964 964waarschynlyk voldoende zyn,, vooral omdat ik in de voorlaatste alinea van dat nummer ''t ezelsvondertje ob-- en subjectief toevallig by.name aanvoerde.. Daar en nu noem ik dat ''n stopwoord." D ." Zoo'n Z ' ding heeft de strekking,, zeker soort van lezers in den waan te brengen dat de woordvoorder 'n ' werkelyke heer is.. Om O de maat vol te meten en ierler in·staat te stellen deze heerachtigneid te beoordeelen,, voeg ik hier de vraag by,, of niet de "overheerschende subjectiviteit , van 'n ' dramaschryver" " aan aile de door hem in 't ' leven geroepen personen den stempel zyner eigenaardigheid op ''t voorhoofd drukt ?? Me M dunkt,, ja ! Indien nu ''t woord:: 8subjectiviteit -- bloempjen uit 964964 - in I DENDARAH'S mond geen stopwoord is,, mooten volgens hem 8.1 de personen in m'n ' stuk tevens op elkander gelyken,, wat ook trouwens van geraamten -- ze hebben "byna zonder uitzonde-, ring geen vleesch en bloed"" zegt ons prinsje -- te wachten is.. Wie W nu verschil weet te ontdekken tusschen GEORGE en SCRUH KENSCHEUER, LOIIISE KENSCHEUER. tusschen VAN HUISDE HMSDE en HERMAN, tusschen LOUISE F, zal moeten erkennen dat het prins.recensentje en PUF, zich van ''n stopwoord bediend heeft,, d.L . . van zinnelooze praat.. Men afscheid M meene in ''s hemelsnaam niet dat ik,, na zoo-even van hem genomen te hebben,, tot Z. dat Z . H. H . terugkeer.. Evenmin E ' tekst vergeet:: het zonderling begrip dat men zich vormt ik m'n van "staatkunde." ." Ik I was weI genoodzaakt in 't ' voorbygaan den voorlichter in "Onze Tolk" ,O T " te overryden en weertekeeren
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
2177 21
tot z'n dezen name·N -R . Over O ' kollega in den Nieuwen-Rotterdammer. iyk leidt na de weg naar 't ' staatkundetje van den dag.. IIk zeide reeds dat hy geenszins onbekwaam was,, en het doet me waarlyk Tleed hem in een greep te moeten behandelen met dien a.nder.. Prat op z'n P ' iets minder laag standpunt als kunstrechter heeft-i- gemeend zich te mogen onthouden van zoo'n ' al te versle., ten 8hibboleth.. Zonder behulp van 't Z ' woord "subjektief" " -- die waaghals -- schynt hy te verwachten,, en zelfs te hopen misschien dat men z'n voor iets ernstigs zal ' beoordeeling van Vor8tenschool V aanzien.. Moed boezemt eerbied in.. Ik I betoon dien door de verze·M kering dat het min-proefhoudend gehalte van zyn recensie niet mag worden toegeschreven aan de krisis van 't By weet ' spenen.. H wat·i - zegt,, en dit is du temp8 qui court zoo heel weinig niet!! De D zeer lezer houde in ''t oog dat de eischen van 't ' kranten·metier moeilyk zyn overeen te brengen met iets als letterkundige inte-"Hollandsch griteit.. Misschien ware de schryver der stukken over 't M ' ,,H Tooneel"" geslaagd in ''t leveren van ''n goed bewerkte kritiek,, T van iets ten·minste dat daarop uit de verte geleek .... . . .. Ziedaar nu,, byv.. ''n vak van letterkunde,, waarin eenige oefening Z niet overbodig wezen zou!! Hebben onze recensenten dan nooit H stukken van GUSTAVE PLANCHE gelezen?? V Van BUSKEN BUSKEN HUET HUET?? GUSTAVE PLANCHE , Leven we nog altyd in de dagen der -- oude L Letteroefeningen, L / toen men meende dat kritiek bestond in 't ' sprokkelen van foutjes,, zooals de onderwyzer thema's ' van leerlingen korrigeert ? Dat nu ook in dit opzicht,, de arbeid van den recensent in den D N , nogal gebrekkig is,, doet nu eigenlyk niet ter N.. Rotterdammer, R zake.. Door de verkeerde opvatting van z'n D ' taak,, is z'n ' geheele recensie een fout,, en zou 'n ' fout blyven,, al waren zyn opmerkin-gen juister dan ze zich veroorlooven te zyn.. M My wint deze misslag de moeite van 't dan me hiermee intelaten,, ' weerleggen uit.. Liever L vestig ik by deze gelegenheid de aandacht op de M te onklassische - beteekenis die men heden-ten.dage - nog altyd of:: weer?? - - aan ' woord "kritiek" , " schynt te hechten.. Sommige 't leestafelpachters S mishandelen den zin van dit woord wat al te onbarmhartig,, en doen denken aan de kruieniersjuffrouw die ''n student de huur - lid was van 'n T zulke onhebbelyk.opzei:: omdat·i ' dispuut.. Tot ' mens,, leende ze 'r ' kamer niet ! heden,, zei 't Waarom niet nog ''n stap verder gegaan,, en geeindigd met W ' belangwekkend:: "papier , 'n en druk doe'll, den uitgever eer aan ?" W Waarom niet "met leedwezen ontwaard dat de OuM majoor op 't ' vignet,, z'n ' sabel aan de rechterheup draagt,, '''II, mi88lag waartegen beginnende achryvera naoit genoeg kunnen worden gewaar8chuwd?" ?" Ei E zie,, onze referent verwydert zich niet zoo heel ver van den
218 21 8
IDEEN VAN MULTATULI.. VAN MULTATULI
type uit de Boekzaal-periode. B . Hy H verkondigt als grondbeginseltoch niet dan na ryp beraad,, hoop ik -- dat men in 'n ' drama den gewonen loop des tyds behoort in·acht te memen..M. M . a.. w.. dat het verkeerd is,, den dag van gisteren te doen volgen op overmorgen of aanstaande week,, en omgekeerd.. Evenals met prins DENDERAH E DENDERAM komen we hier in de buurt van sterrenkundige waarheden.. ' gewaagd principe over die rangschik.Ieder zal inzien dat ik 't I king der dagen,, niet voetstoots mag aannemen.. Daarin ligt weI-D is-waar - als in meer grondstellingen van M Mr,, de la Pali88e -P iets grandioos dat me aantrekt,, maar er behoort zeldzame moed toe,, toe,, zulke nieuwigheden plotseling intevoeren.. Dat D kwetsen van de gewetens is gevaarlyk en wreed.. Mocht ik evenwel -- na be-M hoorlyke voorbereiding altoos -- ten-Iaatste tot het besluit komen,, aan de algemeene vooroordeelen op dit stuk,, zonder aanzien des dags,, het hoofd te bieden.. . . .. in godsnaam !! Met M 'n ' weemoedig vertrouwend:: "hier sta ik,, de nieuw-roUerdamsche voorlichter helpe my!" !" zou ik dan den maandag laten volgen op den zondag,, en zelfs aan uren en minuten de plaats aanwyzen waaraan die domme dingen nu eenmaal door lange gewoonte gehecht schynen.. Maar ik M S ' bedenken der moge-verzoek wat tyd tot overleg.. Sidderend by 't lyke gevolgen van zoo'n ' ommekeer in de dramatische litteratuur .... . . . . enz.. 994. Dat ik hier in ''t voorbygaan den draak steek met 'n 994. D ' soort van wysheid,, die door de professorale manier waarop ze werd teberde gebracht,, veel op zotterny gelykt,, brenge den lezer vooral niet in de meening,, dat we hier te doen hebben met iemand - zegt.. Ik I herhaal uitdrukkelyk dut dit geenszins die niet weet wat-i het geval is.. W We spraken - en spreken nog -- over zeker soort " . Om O m'n ' bedoeling hieromtrent duidelyk te van "staatkunde". , maken., was 't ' noodig my optehouden by de verbastering der begrippen over ''t woord kritiek.. IIs dit misschien kritiek,, dat men'n ' misvormd uittreksel levert van 't - zegge : op die wyze niet behandeld -- werk ?? ' behandeld , Een uittreksel dat,op die nauwkeurigheid en ''t volledige na,, op E 'n gelykt.. ' proces·verbaal IIs dat litteratuur.? .? W . . . . nieuw-roUerdumsche , ." "staatkunde." \Vel neen,, dat is .... Meent men inhoud en strekking van 'n M ' werk toetelichten,, meent men zoo'n ' werk de plaats aantewyzen die het als kunstgewrocht behoort intenemen,, meent men toeschouwer of lezer opteleiden ' werk,, door iets als ''n vervalscht tot juiste waardeering van zoo'n ,,"deurwaarders.relaas" " zoo-als ' dezer dagen noemde ?? ROORDA 't D ' jongensachtig vertellen" " van wat "die toen zei" " en wat Door 't ,, "die toen deed"" en "hoe ''t eindelyk uitschei ?"
IDlllEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
219 21 9
IIs dat kritiek ?! WeI neen,, dat is.... .". nieuw rotterdamsche "staatkunde." , ." W Heb ik teveel gezegd in 831, 832, waar ik de verhouding kenschets.H te van den artist tegenover zeker soort van publiek.. *) *) Bestaat B er eene in redelykheid te vorderen harmonie - helaas,, m'n ' arm IDEE 30! 30! - tusschen zulke "boekbeoordeelingen" , " en de stem·IDEE VOTstenschool geschreven worden?? ming W&&rin stukken als V 8 , .' WeI neen,, daar bestaat..... . . . nieuw rotterdamsche "staatkunde.' W rang tUBBchen de toonsoort 8 IIs er evenredigheid van litterarischen van myn arbeid,, en den sleutel waarin zulke kritiekjes gezet zyn?? , ." WeI neen,, daar is ..... . . . nieuw rotterdamsche "staatkunde." W Onze arme recensent weet dit alIes zoo goed als ik.. O Een bewys?? E We zagen immers dat hy - ten·onrechte, , doch dat doet er nu niet W HANSJE met KLAARTJEN KLAARTJEN uit den E Egmont vergelykt.... toe -- myn HANSJE .... De E Egmont is van G}GOTHE. THE . D ISE naast den misbakken Hy plaatst - even onhandig -- LLOUISE H Carlos .. ... markies POSA uit den Don D C . . . De D Don C Carlos is van SCHILLER. D En - terloops en voor E HANSJEN, HANSJEN, en LOUISE L ISE en ik protesteeren van stulc·memorie slechts -- maar eilieve,, zeer vereerde "schryver ,8 ken over 't' H Hollandsch T Tooneel"" indien gy de modellen ter toet·, 6 der lit·sing van m'n ' arbeid uit de werken haalt van de "heroen G THE en SCHILLER HILLER by teratuur"" - dezen rang hebben immers GOTHE ' recht datzelfde 't dat ge voorlicht ?? - - wie gee£t u dan 't ' Publiek P werk te behandelen also£ ge te doen hadt met de kopie van 'n ' krantenredacteur !? ." Wie? "staatkunde." W , de .... . . . . nieuw·rotterdamsche , W ? WeI, In·weerwil van de zeer verlichtende omstandigheid dat ge iets I , " by·wyze van leveren moest in den geest van uw blad -- "geest" 'Bpreken,, natuurlyk -- is uw insubordinatie jegens my te grooter,, omdat ze zoo gemakkelyk had kunnen vermeden worden.. Eenmaal E beginselsworden ver·aannemende dat 'nstukwaarinstaatkundige ' verkondigd,, die niet precies overeenkomen met dien "geest"" .... .. . . PUTTE'S gebiedend aannemende dat het belang der VAN DE DE PUTTE'S vordert zulke beginsels geen wortel te laten schieten in de harten de ? -- kiezers .... .... der -- Spaansche? S ' stuk aannemende alzoo dat de gevreesde invloed van zoo'n zooveel mogelyk -- d.i. . . byv.. door tegenstelIenden 10£ over on·st&&tkundige byzaken -- zooveel mogelylc dus,, moet worden tegen-gewerkt en krachteloos gemaakt .... .... *) *) N Noot van 1874. 1874. Ik I blyf den schryver van de bier bedoelde al Ie po'litische kWllltkritiek uitnoodigen,, zich te bezwaren over deze verwyzing K . naar 682. verdiend is. . Komaan. 682. Dan D zal ik bewyzen dat ze ten·volle
220 2 20
IDEEN VAN MULTATULI.
Uw H is zoo,, indien LOUISE'S U lastgevers hebben groot gelyk.. Het L I E' beginselen ingang vonden -- betel' nog,, indien er werd gehoor ge-geven aan de slotbladzyden uit m'n over Pruisen ' "Een ,E en-ander P en Nederland" N " waar ik zoo ernstig aandring op rendre george -waarlyk,, die heeren zouden weldra ophouden lastgevers te zyn,, van wien ook ! ·. ... . dit alles aannemende,, hoot ge myn HANSJE en myn LOUISE L UISE niet .*behooren te vergelyken met scheppingen van vermeende autoriteiten,, maar die figuren "mooi" mooi"" moeten vin-, " of "niet , den naar den maatstaf uwer herinneringen van de poppenkast.. Ziet Z ge niet hoe dat byhalen van OOTHE GOTHS en SCHILLER SCHILLEE 't ' beoogd effekt del' "staatkunde"" van uw blad bederft ? H Hoe zulke onhan-digheden den indruk uitwisschen,, dien gy -- of uw zeer homogeene kollega -- zoo aardig te-weeg bracht met het "dol doorslaan"" , dat u in M Millioenen-Studien zoo verrukte ?? -S Het pryzen van HANSJEN op-zichzelf, , zou -- mits zonder GOTHE H G TIE er by te halen -- zoo heel onbekwaam niet geweest zyn..Wanneer W ge betuigd had haar byna even lief te vinden als de een of andere ' kinderbookjen,, hadt ge den lezer als deugdzame M Maria uit 'n L UI E krankzinnig is,, vanzelf voorbereid tot de opmerking dat LOUISE en dat alzoo - want hlerom is het te doen !!- - die FRANSEN VAN VAN DE DE .... PUTTE en konsorten .... , !" Nieuw-rotterdamsche "staatkunde!" N . . . aan 't ' ·. ... - S Spaansche?? - - bewind moeten blyven.. De goede HANNA staat niemand in den weg.. Waren de aan-W D deelliouders in uw nieuw-rotterdamsche kunstbeschouwing naai-... stertjes geweest ..... , !" Nieuw·rotterdamsche "staatkunde !" N ' ontgolden hebben,, en misschien ware er met ..... . . . dan zou zy 't eenige inspanning .... . .. . "Staatkunde"" dan van de jaloorsche naaischool !! ,,S . . . iets goeds gevonden in LOUISE. L UISE . ·. ... Naar de moeite die men zich van zekere zyde geeft om m'n N ' konin-ginnetje van de baan te dringen,, begin ik te twyfelen of m'n ' stuk weI zoo heel zeker in.. .. .. . S Spanje speelt ?? Aile N Nieuw-rotterdammers, VAN DE A , met den "staatsman" , " VAN DE PUTTE PUTTE inkluis,, kunnen gerust zyn:: in ons gezegend H Holland speelt Vorstenschool gewis niet ! H Het is immel's van algemeene bekendheid V 8 ,, dat de lieden die ten-onzent "omhoog vollen door gebrek aanzwaarte"" deze verheffing te danken hebben aan nog heel andere eigenschap-. LOUISE pen dan de door L UISE zoo geminachte middel'fTlQJigheid aileen!
IDEEN IDE$N VAN MTITATULI. M LTATULI.
221 22 1
Ook wordt er in H Holland geen honger geleden.. Ook leven er O O in dat land geen S Schukenscheuers.. En E geen dronken amba.chts·lui.. E En ..•. . . . . en .•.. . . . . en ...• . . . . niets van 0.1 wat eenigszins,, 0.1 ware 't ' dan maar heel uit de verte,, mocht doen denken aan de mogelyk-heid dat wezens als m'nheer FRANSEN VAN DE DE PUTTS PUTTE .•.. ' FEANSEN VAN . . . . Staatkunde !! S .... . . . . eigenlyk geen minister wezen moost in .... . . . . Spanje! S ! 995. 995 . IIk gebruikte in ''t vorig nummer,, ''t woord : iMubordifUUie.. Ziehier wat me da.a.rtoe a.a.nleiding gaf.. Het H is ''n klein voorval Z dat me door den betrokken persoon zelf werd meegedeeld.. Gedurende den JJ ava.a.nschen oorlog hadden we by de dusgena.a.m.G de expeditionaire troopen,, een roomsch katholiek veldprediker.. Dit SCHOLTEN.. H Het D wa.s de algemeen gea.chte en beminde pa.stoor SCHOLTEN getal myner lezers die den prettigen fideelen man kunnen gekend hebben,, begint gaande weg aftenemen,, doch sommigen hunner zullen zich den gooden SCHOLTEN SCHOLTEN nog herinneren,, uit den tyd toen-i Apoatolic'U8 te B Batavia wa.s.. - Praeject'U8 P A Onder de Nederlandsche heIden in den J Javaa.nschen oorlog,, be·O N vonden zich velen die van Nederland nooit iets gezien hadden N dan Harderwyk, H , en dns in beschaving,, wellevendheid en krygs.tucht,, wel-eens wat te wenschen overlieten.. Het H regende dagor-ders ter handhaving van de discipline die,, als gewoonlyk onder ' wilde troop.. 0.1 dat handhaven bezweek.. ''t Wa.s W 'n Door de gedurig noodige sa.menwerking van militaire en civiele D personen,, grooiden de ellendige kwestien over preseance als pad-destoelen uit den grond,, en men had niet zoo anal aan eenige dozynen autoriteiten a.a.ngewezen waar ze staan en Jiggen moos-ten,, of er waren terstond weer even zooveel anderen die in zeer letterlyken zin op hun plaats moesten worden gezet.. Ook O onze gooie SCHOLTE:S SCHOLTEN zweefde tUSBchen de kommandanten der kolonnes en de fuzeliers in,, zonder by voorkomende gelegen.heid te weten wat hem officieel toekwam of verboden wa.s.. Dat D men hem in geestelyke funktien onbeperkt heer van z'n ' daden liet,, spreekt vanzelf.. De meldt niet,, dat-i- ooit D Historie H werd bemooilykt in 't ' beschikken ovp,r heilige ouwels en de daaruit voortspruitende za.ligheid,, noch in de kens der teksten wa.a.rover·ipreekte,, noch in 't ' voorschryven van penitentie en dergelyke zaken die zeer speciaal tot z'n ' yak behoorden.. Maar er is op zoo'n M ' veldtocht meer te doen dan boeten op·leggen,, preeken en zaligmaken.. AI A is men pa.stoor,, veldprediker,, , elaapt,, eet,, drinkt,, heeft geestelyke,, men reist,, rydt te.paard, behoefte a.a.n kwartier .... . . . . precies als 'n ' krygsman of andere H . wereldling.. SCHOLTEN SCHOLTEN moest omgaan met de officieren.
2222 22
IDEEN VAN 14ULTATULI. MULTATULI.
En - op 'n E dit deed-i ' wys waarover de minst slechten onder die onnederlanders zich niet te beklagen hadden.. Ze Z hielden zooveel van hem dat onze pastoor,, om in den dagelykschen omgang z'n ' hen eigenlyk Bgeen rang ala fatsoenlyk man optehouden,, tegen-over andere bescherming noodig had dan z'n ' persoonlykheid hem ver-schafte.. Dit D is my door den ouden generaal CLEERENS, CLEE$ENS, 'n ' vieux de la vieille,, meermalen verzekerd.. Doch onder de officieren waarmee onze SCHOLTEN H LTEN genoodzaakt D was te verkeeren,, waren er ook van andere soort.. Gelyk G ''t meer gaat,, wreekten zy zich over ''t eerbetoon dat zy hun meerderen in rang bewyzen moesten,, door grofheden tegen den armen die geen militairen graad had.. Er E rezen gedurig konflikten over fourage.. plaats aan tafel,, voorkeur in kwartier,, ja misschien zelfs over 'n ' vuurtje by ''t bivouak.. Na N ''t by zulke gelegenheden onmisbaar ge-die kibbel,, gerapporteer en geschryf,, verscheen er 'n ' leger-orde D veldprediker werd be-''n eindmaken zou aan de moeielykheid.. De noemd tot kapitein,, of althans z'n ' pozitie werd met den rang van kapitein geassimileerd.. Lastige luitenants konden nu weten waar-L aan ze zich te houden hadden.. Op O zekeren avond na ''n langen marsch,, kwam 'n ' detachement waarby SCHOLTEN zich had aangesloten,, ergens in de buurt van zocht ''n plaatsjen om zoo Kedong-Kebo, I K -K , in ''n de8sah aan.. Ieder goed mogelyk den nacht door te brengen.. Onze pastoor had in 'n O ' klein inlandsch huisje zich wat ryst weten te verschaffen en maakte vuur aan,, zette ''n pot met water daarop,, wikkelde z'n ' ryst in ' te laten gaar nipa-bladen, , en legde ''t pakjen op den pot,, om 't stoomen.. Intusschen zocht-i- ergens in den omtrek,, ''n put of I pentjoeran waarby-d-i - - zich baden kon.. Terugkeerend vond hy 'n T ' paar luitenants in de hut.. De D een Hy had van de door SCHOLTEN uitgetrokken lag op de baleh-baleh. . H en daarop neergelegde bovenkleeren ''n bundeltje gemaakt en gebruikte dat als hoofdkussen.. De D ander zat op z'n ' hurken by den pot met ryst.. Het vertrekje werd zeer onregelmatig verlicht door spaanders H bemerkte onze pastoor ter·. die de indringer op 't ' vuur wierp.. Toch T stond dat men zich had meester gemaakt van z'n ' keuken.. Niet N was' even spoedig ontwaarde hy dat ook zyn rustplaats ingenomen Dit naderde.. D bleek hem eerst,, toen·i - half op den tast de baleh-baleh Uit U eenige woorden die z'n ' ongeroepen gasten met elkaar wissel-had.. den bleek hem dat-i - met ''n paar halfbeschonkenen te·doen ' oorlogs-huisrecht Na eenige vergeefsche pogingen om z'n te doen N gelden,, gaf hy dit op,, en zette zich op ''n blok hout by z'n ' vuurtje.. - Waar kyk jy na ? vraagde hem de kok 1? W m'n - Naar N ' ryst,, met je welnemen,, antwoorde SCHOLTEN. S LTEN.
IDEEN VAN MULTATIILI. MULTATUU. IDEEN VAN
2233 22
-- Dat D is jou ryst niet,, snauwde de ander,, met ''n paar scheId.woordden.. -- J Ja,, dat is weI myn ryst.. Maar ik heb er niet tegen dat jelui M mee-eet. - . -- Ben B je mooi be .... .. .. Deze vraag R liep uit in drie zonderlinge byvoeglyke naam-D woorden,, die de strekking schenen te hebben naar den welstand der lichameIyke en zedelyke en verstandelyke vermogens van onzen pastoor te informeeren.. - Komaan, met je tweeen K , wees niet lastig.. Je J kunt mee-eten zeg ik je,, maar 't ' is myn ryst.. En E jy ook,, vriendje,, daar op de baleh-baleh, , straks wi! ik daar liggen.. IIk had me daar kwartier gemaakt,, weetje ! - Nou . . . enz.. zwartrok !! N dat kan je begrypen,, jou ..... De D zeer eigenaardige hoedanigheid van dit tot persoon ver-heven kleedingstuk,, was in dezen uitroep nader toegelicht door zekere in den hier bedoelden kring niet ongebruikelyke verge-Iyking met ''n elektrisch natuurverschynsel.. -- Zoo, Z , vrindjes,, jelui kent me?? Komaan, K , geen twist dan?? We A la guerre W zuBen ons zoo goed mogelyk samen behelpen.. A ... comme la guerre,, niet waar ?? E En daar je my kent ..... - W WeI wis en .... .. .. Elektriciteit ! E ..... . . . kennen we je.. Je J bent die ..... ... Electriciteit ! E . . . . pastoor met kapiteinsrang.. .... Dan ache dagen rrrOVoo8t,, heeren!! ik had gehoopt dat je niet D wi8t wat me toekwam,, en in dat geval gaarne met je gedeeld wat ik had.. Maar nu je 't M ' weet .... . . . . mar8ch!! Die luitenants hadden niet moeten zeggen dat zy de legerorder D " kunstbe-kenden.. En E ook de nieuwe-rotterdams-"staatkundige" -,, schouwer zou geen provoost-arrest hebben opgeloopen,, als-i in's GOETHE.. ' hemelsnaam maar gezwegen had van SCHILLER en GOETHE Alzoo: A : mar8ch!!
a
998. W Waarschynlyk verrichtte SCHOLTEN, die de zachtaardig-996. heid zelf was,, zulke exekutien niet voor z'n ' genoegen.. Ret H is te hopen,, dat deze ontmoeting hem niet,, door 't ' bederven van z'n ' stemming,, ongeschikt hebbe gemaakt,, voor 't ' ambt dat-i- zoo lief-devol waarnam voor wie er van gediend waren.. Want W .... . . . . zooiets gebeurt soms!! En E dit is niet een der minst treurige gevol-gen van zulke kwajongensstreken.. Mannen van rang behooren M zich te wapenen tegen dien - begrypelyken !! - - invloed van on-hebbelyke bejegening.. Ik I zal m'n ' best doen..
224 224
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULl. IDEEN
Ik 8tudiosorum"" ''n ,V S I ontvang daar 'n ' overdrukjen uit de "Vox stuuenten-tydschrift te Leiden. L . Het H is een aan my gerichte brief.. Zonder me in ''t minst te verbinden tot antwoorden op dergelyke Z aanvallen -- 'n ' aanval is het?? - - acht ik ''t nuttig dat stuk hier te behandelen.. Hiertoe bestaan vele redenen,, waaronder ook deze'' H ' groote verwondering dat de schryver van dien brief my - tot z'n misschien - aanleiding geeft,, straka nog-eens terugtekomen op zeker soort van "staatkunde" " dat ik wou begraven zien.. Num· N . , mer 985 985 is nog altyd niet afgehandeld.. Maar 't D. POST POST begraaf ik niet.. Integendeel. I . M ' stuk van den heer D. Om de opmerkingen begrypelyk te maken,, die ''t my in de pen O geeft,' kleine studie wezen,, iets ala ''n essay,, ,- ze zullen meer 'n dan weI 'n ' eigenlyk gezegde beantwoording -- ben ik genoodzaakt het ''n z'n is het : ' geheel overtenemen.. Hier H AAN MULTATULI. MULTATULI. Meester! genoeg reeds was ik uw leer-L M ! sta mij toe iets te zeggen.. Lang ling om dat voorrecht van u te mogen erlangen.. Gij ge mij nu?? G kent mij niet.. Ik I ben student en "modem"" theoloog.. Kent K M V rye arb e i d"" waar Moet ik uw antwoord lezen aan het slot van "V ge zegt:: "Op, ,,O , jongelieden,, die nog uw harl "oelt kloppen lIoor het goede.. . . . . fJY die nog niet hebt verleerd te gloeien van tlerontwaardi "Op. ,,O . .. .. . . op.... ging by 't ' aanzien van het booze!" !"
of in 938 *) 938 *) "het ,, geknoei dier modernen is 8chelmery ?" 1"
Ik Mu II tat u I i.. I ken u uit uwe werken.. Gij G hebt veel geleden:: Gij G zijt M U is onrecht aangedaan:: gij hebt uwe tegenstanders te vergeefs aange-U Have1aar. klaagd,, uwe zaak vruehteloos bepleit:: gij zijt Max M H 1 . Gij G hebt Ed u a r d Do onderdrukten gesteund en geho1pen:: gij zijt E D u w e s De D k k e r.. Drievoudige reden om mij tot u getrokken te gevoe1en.. Ik D I bemin en G vaster bodem voor vriendschap acht u,, en beklaag en bewonder u.. Geen dan zu1k een.. Gij G tracht de waarheid te helpen op haar moeielijken tocht,, baan te breken voor haar zegewagen,, en zijt voor Nederland banierdrager.. Gij N G moogt wie achter u gaan aanprikke1en door spot,, hen straffen met sar-- dat casme,, maar niet hen be1eedigen.. Dit D is verkeerd en onbillijk,, en hebt gij gedaan I1 Tot (In1eidingMinnebr.) T het publiek dat gij met groote innigheid veracht,, (I M .) reken ik mij niet;; maar ik behoor tot het Neder1andsche volk.. Gij N G tast N ' dierbaarst is;; in h a arb esc h u 1de Nederlandsche natie in wat haar 't digt ge ook mij van 1uiheid en valschheid t)) (963) (003) Het vo1k kent u met,, kent uwe werken niet,, spreekt H Nederlandsche N volstrekt niet.. van Java slechts alB van "de Oost," J O ," en van de Javanen J G Geheel onschu1dig staan daar duizenden,, allen menschen,, men s c hen even als gij,, en onder hen honderde braven,, die uw zaak niet kennen..Gij G ' bart met woorden,, die spuwt hen allen in ''t gezicht,, steekt hen naar 't *) oon 1874. 1874. IIk breng de aanhalingen van den heer POST in de *) Noot N Bladzyden zoeke men in 100tste uitgaven.. nieuwe nummering over.. B I verband met voorgaande is pub1iekhierindentiekmet 1 t)) In gansch Ned Noot oon den heer POST POST.) N e ria n d.. N .)
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
225 225
treffen moesten als bliksemschichten,, als ze hen konden bereiken..Milli M oenen:: mannen,, vrouwen,, grijsaards,, kinderen -- gij klaagt hen allen aan van luiheid en valschheid -- Dat is lastcren. D . Dat D is in miniatuur het bulderen van den ontevreden dwaas,, die in te-en Chinezen genspoed de wereld beschuldigt en vervloekt,, alsof Japanners J C meegewerkt hadden tot zyn ongeluk.. G verwijt aan Nederland N Gij wat hare regeering doet,, en rekent uit dat N die regeering Nederland niet is.. (119-121) (119-121) Uwe beschuldiging is onbillijk en valsch.. U Scheldwoorden werpt gij naar het hoofd der moderne predikanten:: gij S noemt hen hansworsten,, huichelaars,, schelmen en erger nog.. (938, (938, 9<10, 940, 94,2) 942) Toen The 0 d 0 0 rHo wiskundige,, bij 't T T H 0 k,, Engelsch E ' koopen van visch door de verkoopster met een bui van allerzonderlingste en nietswaardige scheldwoorden overladen werd,, nam hij de gelegenheid waar,, toen zij adem schepte,, om zijn tegenparty met gelijke wapenen te bestrijden.. Een E stroom van vroomdklinkende wiskundige termen (in met de Grieksche ( Engeland E G namen gebruikelijk)) van quadraat en trapezium tot parellelopipedum,, vloeide van zijne lippen.. Na herhaalden aanval volgde op nieuweene der-N gelijke,, nog krassere verwering,, totdat de terminologie was uitgeput.. TraT nen van spijt biggelden langs het vrouwelijk gelaat,, en een rog vloog M. M. H Hook langs de ooren.. T Toch was de vrouw werkelijk Bgeen gelijkbeenige driehoek,, maar zij vreesde kwade bedoeling.. Ik MUI.TATULI, maar de misken-I schrik met voor uw forsche woorden.. M1LTATULU, ning die daar achter schuilt,, is onbillijk.. M Mij komen geen tranen van spijt in de oogen,, maar mij gloeien de wan-gen van verontwaardiging,, als ik die brave mannen door u hoor belasteren.. E Er zullen weI slechtaards onder de moderne predikanten zjjn:: zij zijn menschen!! Er E zijn ook schrijvers die slecht en eerloos zijn:: mag ik u met hen gelijkstellen?? Ge Nederlanders kent.. G kent niet aIle predikanten,, evenmin als gij aIle N Z zijn niet allen dom,, lui en valsch,, niet allen H Zy Hansworsten,, huichelaars,, J . schelmen,, Japansche-theehuis-bezoekers. Gij spreekt leugen en laster.. G ,,N "Niemand bestreed my.. Waarom nietl! W N Niemand durfde.. N W Niemand antwoordde.. Waarom niet?? N Niemand durfde.. N Niemand vertoonde zich.. M ." (963) Men durfde niet." (963) IIk spreek u tegen,, en honderden met mij durven dat:: maar eene open-baarheid als van uwe beleedigingen,, eischt openbare logenstraffing geen .anderhandsch schrijven.. W zal het drukloon betalen?? Wie V (Vrye Vind ik mogelijkheid om openlijk,, in uw strijdperk:: het licht (V A .A rbeU)) u te weerstaan,, dan wil en durf en zal ik mij verweren.. Uw U zwaard is het woo r d en gij zijt een man om het te dragen "un terrible orateur , al!ec une eloquence toute de flamm~'" (534) (1)34,):: tegenover u staat een jongen,, een stamelaar,, nog met door Iced tot spreken gedwongen,, die nog slechts tegenspreken kan - maar in dien strijd vertrouwend op zijn schild even A (VryeArbeid p.. 103). als ''t uwe:: de waarheid (V O Op uwe beschuldiging der N Nederlandsche natie kom ik niet terug:: ik B heb geen volmacht om uit aller naam,, uit naam van duizenden bij dui--
zenden te protesteeren tegen uwe mooning dat wij zwijgen uit vrees voor MEW IDIi&.'i IV..
15 15
226 226
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
een 66 man (OSS, (533, slot)) een man die de waarheid zoekt en reeht eiseht.. Wij W zijn gebonden en k & II nne n u niet bijstaan.. Onedel is het van u,, den ge-O gij nog 16 jaren wachten op reeht? bondene daarom te kwetsen.. Wilt W ? Ga! krijgszangen in de gemoederen van de mar-G ! slinger klewang-wettende MULTATULI (M (Max HafJelaar, telaren,, wien gij hulpe hebt toegezegd,, gij,, MULTATULI H , slot). ). SSterker dan uwe besehulding des volks treft mij uwe geeseling der mo-lien hunner te zijn.. Maar als gij mij een derne predikanten.. Eenmaal hoop ik 66 E M type voorhoudt als in 938, 938, 94,0 940 en 94,2, 942, dan zou mij de moed ontzinken;; mijn levensdoel zou ik moeten opgeven.. Moet ik dan geemployeerde wor-M den aan een departement van bestuur,, of kruidenier,, om braaf te kunnen zijn?? Of Dan zou ik mij ten minste nog O wei sehoenpoetsen in uw dienst?? D (94,2) M Mag ik niet onderwijzer,, leeraar,, prediker kunnen eompromiteeren.. (942) worden als ik eerlijk man wil blijven?? Man van groote gaven en ruimen blik,, gij zijt in deze quaestie eenzij-M dig:: willens en weten werpt gij een smet op vele brave mensehen;; gij hebt hier de waarheid niet gesproken.. Misschien zyn er onder de "modernen -- wat 'n woord!! die ter goeder M ' trouw hun weg gaan,, in de meening dat die toeg leidt tot toaarheid." ." (4,1)4,) (454) Uwe onjuiste meening omtrent de leer der modernen,, MULTATULI U MULTATULI (938) (938) reehtvaardigt uwe onzekerheid!! Tegenover uw "missehien" T , " evenwel stel ik - arme Nederlandsehe taal!! "zeker." z eke r stellen de "modernen" ." Zeer Z "N , waarheid zoekende:: (modernen zyn als gy,, Multatuli, - maar ook ( M "streven naar waarheid,, is toaarheid." ,, ." (4,1)4,).... 11 e n (454) . . . . z e e r z eke r s tell de modernen moraal NIET NIET TEGENOVEB TEGENOVEE godsdienst.. (938). (938) . Moraal is:: de mensehheid te dienen.. M G G is:: God te dienen.. Godsdienst Wie W kinderen,, mensehen,, dieren of vruehten braadt voor zyn God, G , die n t hem.. Wie God,, W braaf,, eerlijk,, mild,, orthodox of heterrodox zijn v 00 r hun G dienen hem.. D Goddienerij G Die uit vrees of loonzueht hebt gij recht te hekelen.. niet stel buiten de mensehheid;; omdat IIk heet modern,, omdat ik God G ik de mensehheid dienen wil en hierin mijn godsdienst vind;; omdat mijn godsdienst moraal,, mijn moraal godsdienst is.. M leer zal zijn!! leven.. Mijn Mijn doel is:: van anderen te leeren leven,, en M die groote kunst op mijne beurt aan anderen te leeren.. Dat D program wordt mij door mijne leeraars voorgehouden als gids B in's ' levens doolhof.. Z Zijn er onder de modernen valsehe broeders,, huichelaars of lasteraars,, dat geeft u geen reeht de moderne predikanten in 't ' aangezieht te slaan.. Ik I zoek en aeht den man,, den vriend,, die mij mijne zwakheden en feilen toont.. Is en beter,, dan wacht ik van hem bij die tereehtwijzing I hij sterker 6 hulp en raad;; maar een ervaren strijder heeft geen reeht recruten te kwetsen en te beleedigen.. Zijt Z gij vrij van gebreken?? A1 had de letterkundige (94,2) Al (942) u nog gevoeliger getroffen,,''t zou u geen recht geven and ere n daarvoor met slijk te werpen.. Gij G toont uw over-, dat het "liederlijke ven-macht door een gemeen sarcasme,, z66liederlijk, 66 , " niet in uw schaduw kan staan.. Moet M MULTATULI! veranttje" een dame,, MULTATULl! woordelijk zijn voor haren bloedverwant?? Moet de onschuldige boeten voor M ?? Welk W man,, broer,, neef of vader?? rneisje,, man van 52 jaar!! zal u komen ??? smeeken om de eer van wat oneer??? Z gij MULTATULI? J , gij zijt die.. Gij G zoudtniet groot zijn,, als ge klein Zijt MULTATULI? Ja, waart in uwe verkeerdheden;; gij zoudt beneden den liederlijken lasteraar staan als ge niet liederlijker waart dan hij.. D Daardoor geeft ge mij volstrekt het reeht niet,, u telkens weer te komen
IDEER IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATUU .
227 227
vertellen:: "MULTATULI, man,, gij zijt gemeen !" MULTATULI, ge doet verkeerd!! Groote G !" Zijn ook de moderne leeraars gebonden aan den bijbel,, zij doen met Z LTATQLI ! Z anders dan gij MULTATULI! Zij kiezen ware en sehoone teksten uit dat oude M boek (al ( houden zij het evemnin als gij voor heilig),), en houden eene preek Qver die woorden.. Wrye Arbeid). men hen v66rden strijd eene (V A ) . Bindt B 66 66 hand op den rug,, dan blijft hun nog een tweede over om te strijden voor de waarheid met de hun verleende kraehten.. Zoo Z hoop ikzelf eenmaal te doen.. Ook O mijn motto zal zijn:: een zaaier gi'1l{/ uit om te zaaien." ." Gij G zaaier!! wilt het 0 n r ij p e graan dorsehen en klopt er wat te harder Qp.. Het H onkruid wilt gij uitroeien,, en gij rukt de jonge vrucht te gelijk uit de aarde.. De het heden.. WederD toekomst behoort U,, zaaier!! Niet N W keerig behoort gij aan de toekomst:: het heden kent wie de zijnen zijn,, luisteren wei naar de waarheid (Vrye Arbeid) maar miskent ze met.. Wij W (V A ) al bemerkt gij ous luisteren met.. Gij, meester! grijpt met beide handen in het kwade en ziet het goede ! G , niet.. Ik I weusch vurig kracht te zullen vinden,, het goede te kweeken waar het zich toont,, ook al is het vreinig,, tot het machtig zal zijn zelf den drang Bedriegt FANCY mij?? (zij van het kwade te weerstaan.. Is I dat verkeerd?? B FAN ( kent mij even goed als u.).) Is I het dweepen te pogen het goede te steunen,, de rede te ontwikkelen tot een bo!werk tegen het kwade?? ,,I 't ' dweepen,, "Is Wanneer ik wil,, dat allen die als gy,, W E ik geschapen zyn,, die zich als wy,, En Bewegen, B , aadmen,, minnen,, en als wy Hun blikken riehten op ousterfelykheid ..... H . .. I ''t dweepen. meester,, als ik wi! dat zy Is Niet lager staan dan 't N L ' stomme dier des velds,, D ' redelooze vee?" Dan 't ?" T M ! met bijtenden spot of met vlijmend Toon ons de verkeerdheden,, Meester! sareasme - maar belaster,, beleedig,, bespuw niet wie met sterk genoeg zijn om de gebonden handen los te wringen.. 00 n t ken he t go e den i e t ! Geen G beter leer dan een goed leven.. Venel V ons uw leven,, gij die veel gedragen hebt!! dan roert gij de reehte snaar aan.. Wij, W , uwe jongeren,, wij luisteren:: wij beminnen u en willen u volgen.. "Na Lebak zwierf ik,, wachtende op recht,, jaren lang als ''n misdadiger ,,N L Ttmd,, der"end,, hongerend,, ZOndCT dak soms,, maar altyd tmZeker of ik den "01-genden dag 'n dien tyd -- ikzelf ben "erbaasd ' dak hebben ZGU.. Gedurende G o"er de mogelykheid -- arbeidde ik.. Dit D mogen myn werken getuigen.. Ik I bracht wel niet zooveel "oort,, ala in andere omstandigheden het geml zou ge-I trachtte nuttig Ie zyn Waar t7c ktm,, zoo-weest zyn,, maar toeh:: ik wCTkte.. Ik ." (942) "eel ik ken." (9~2)
T Twijfel er niet aan,, MULTATULI, voor velen zullen die woorden het motto B u I we r stelt in zijn roman "Night N " tot and morni'1l{/" huns levens zijn.. B levensmotto:: "Time-Fa T -F i th-En -E e rgy." ." De A Amerikanen geven hun:: "go ahead,, never mind,, help your-D , s e I f." ." Die D woorden zijn doDd,, de uwe )leven.. A moest ik een leven ingaan als het uwe,, vol van rechtsweigering en Al miskenning,, dan zal uw voorbeeld mij stennen.. En E niet mij aIleen,, maar velen.. M Maar noem ons hansworsten,, huiehelaars,, schelmen;; wij zwijgen -- maar W zuBen blijven werken,, en de tQekomst zal oordeelen met uit vrees!! Wij en uw oordeel wraken.. Leiden,, NO'IIember 1872. D.. POST. L N 1872. D POST .
228
IDEEN MULTATULI. IDEEN VAN VAN MULTATULI.
Ik I begin met de opmerking dat ook in dit stuk de verhouding uit het oog verloren is,, tusschen den rang dien de schryver me toe-kent,, en den toon waarop-i doet het me genoe-- my bestraft.. Toch T gen dat hy in deze fout verviel,, omdat ze my de gelegenheid aan-biedt haar oogenblikkelyk te vergeven.. AlB A aanleiding tot het leveren van 'n ' tegenstelling met het "mar8ch!" , !" waarmee ik m'n ' vorig nummer sloot,, is de vergissing van den heer POST me zeer ' ontevredenheid over dien ander.. kostbaar.. Ze Z wettigt m'n De heer POST spreekt me ruw toe,, en meent dit te moeten doen D om-den-wille van de zaak die hy -- naar myn inzien ten·onrechte, , doch dit blyke straks -- verdedigt.. Ry H doet dit openlyk,, zich bloot·stellende aan de scherpte van m'n ' antwoord.. Al A draagt-i - nog geen kennie van den kindermoord dien ik beging in 992, hy geeft blyk te weten wat hem zou te wachten staan indien ik z'n ' opmerkin.L gen onheusch opnam.. Liever nog hoop ik dat hy zich overtuigd hield dat ik ze,, in-weerwil van z'n ' toon,, niet onheusch opnemen zon.. Ry kan het Diet.. H zendt me z'n ' brief toe.. Loyaler L Dezelfde loyauteit blykt dan ook uit het door hem uitdrukke-D lyk gekozen standpunt van "leerling." daarin volBtrekt ." Zie Z geen "bescheidenheid" , " lezer.. ''t Is I iets beters.. Ret H is hoogmoed.. .) De D heer POST durft zich beroepen op (108, 220, (108, 220, 246, en elders.) z'n ' achtenswaardige begeerte om iets te leeren.. In I dezen zin ver-zoek ik om de eer der inlyving onder z'n ' wmmilitonen.. VolBtrekt V Diet in-stryd met deze betuiging neem ik,, in de byzondere verhon·ding die er door z'n ' schryven tusschen ons ontstaan is,, den titel van "meester" aan.. En , " dien·i - me geeft,, van-harte E gy,, lezer,, zie ook hierin geenszins het tegendeel van wat u "bescheiden" , " voorkwam in den jongeling.. Ook ik ben hoogmoedig:: de ad O hoc aangenomen titel is onereUB.. H Ret zoo gemakkelyk afwyzen -zekere uitdrukkingen in den brief zouden me hiertoe ''n voor-wendsel kunnen leveren,, en misschien volgens sommigen ''t recht - dat afwyzen zou gelyk staan met een -- dan juist in - fin de non recevoir.. S6ngunstigen zin : meesterachtig M'n M' berusten in de door den heer POST afgebakende verhouding,, verbindt me tot ernstige waarheidlievende behandeling van de M verzettende tegen ''t bedenkingen die de leerling voortbrengt.. My verder uitstrekken der gelykheid dan stipt noodig is,, moet ik be-' oproeping my in de ooren klinkt alB ''n plechtig: tuigen dat z'n ,,R ?" E "Rabbi,, hoe iB dit?" En ik meen de stem te herkennen van den vurigen driftigen specifiek.menslyken PETRUS, den eenigen discipel wiens fouten de moeite van 't ' opschryven schynen ver-diend te hebben,, den eenigen van wiens karakter iets blykt..
IDEEN VAN MULTATULI.
229 22 9
POST gaat verder dan deze.. De sparend,, hakt-i- myzelf D Malchen M POST naar de ooren.. Tach, , en juist hierom,, geloof ik dat er op hem T iets degelyks zal kunnen gebouwd worden.. Wie W den gedachten-loop die my tot deze slotsom voert,, volgen wil,, vergelyke deze verwachting met m'n ' oordeel over zeker soort van "mooivinders." , ." Wie W op dezulken iets bouwen wilde!! En andere verschillen!! Is I ''t nog noodig,, het onderscheid te E ontwikkelen waarop de bruske "leerling " rekenschap vraagt'' omdat zyn zoeken naar waarheid hem hiertoe dringt,, en 't ' "staat, kundig"" streven van dien onbekenden:: Wy, W , in dennieuw-rotterdammer?? POST POST zegt:: "generaal, , , of je boos wordt of niet,, ik zeg u:: je doet verkeerd!" kunstbeschouwer evenwel,, houdt !" Die D zich alsof-i - meende de plunje van 'n ' flankeur te inspecteeren,, - van de epauletten.. en niet dan by domme vergissing spreekt-i POST scheIdt my uit,, of nagenoeg.. Hy H schynt er op te rekenen D ander nadert me dat ik raad weet met afgehouwen ooren.. De vriendelyk,, en tracht me ongemerkt ''n narrekap optezetten.. - Hy van me te pryzen -- in H is zeUs weI zoo goed een-en-ander dingen van zeer ondergeschikt belang,, natuurlyk 1! - - om met 'n ' ricochet-schot m'n ' "staatkunde" , " te treffen,, die zyn heeren en meesters in den weg staat.. De D een is ruw uit bestwil.. .. . de ander tracht me zooveel rrwgelyk te benadeelen met ''n bestudeerd ver-, de een heeft ''n naam.. Hy toon van gematigdheid.. Bovendien, B H ' geweer,, loopt gevaar ''n gek figuur te stelt zich vierkant voor m'n maken in z'n ' kring -- god-bewaarme, , brave kerel!!- - de ander is 'n ontastbaar brok:: men,, dat des·verkiezende handenwryvend ' kan meepraten over de "fIinke oorvegen die MULTATULI uitdeelde , . . . de ander dilettant q.. q.. in't aan prins DENDERAH, en ..• ' sluip-moorden.. En 6 niet alles.. De D eerlyke waarheidzoeker die my E dit is n6g "meester" " noemt,, laadt onmisbaar den toorn van dezulken op ,, zieh,, die in geheel anderen zin z'n ' meesters zyn,, van hen name-Iyk,, die me Hever geignoreerd zagen ... . . . De 66neerlyke aanvaller wordt door zyn meesters beloond!! D ''t IIs waar dat de heer FRANSEN VAN DE PUTTE goedgunstig ' leven houd door het toestaat dat ik me nog eenigen tyd in 't levereD van verteIlinkjes,, Hy H is weI zoo vriendelyk van te laten zyn,, en onderhoudend .. .... 0 dol!! verzekeren dat ze "geestig , Maar ik moet hem in 't ' bezit laten van z'n invloed op de pu-M blieke zaak,, en wie hem in dat doel te-hulp komt,, is ... . . I'n kunst-' loon waard is.. beschouwer die z'n De D leidsehe student spreekt niet eens over schryvery als zoo-danig.. Hy H erkent dat ik waarheid zoek,, en tegensprekend,, plaatst-i ' taak op zich te nemen.. zieh aan m'n zy,, om 'n ' ' deel van m'n
230 230
VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN VAN
T Toch is ook hier weer alles in alles!! In-weerwil van deze ver-I verschillen namelyk,, bestaat er tusschen den vereerenden aanval van den heer POST, en den smorenden lof van ... . . . dat andere ding,, ''n eigenaardig punt van overeenkomst,, waarvan ik de de lezer kunnen gissen wat aantooning voor 't ' slot bewaar.. Zou Z Staatkunde?? W Wie weet!! ik bedoel?? lets van S 997. Voor ik verder ga,, hier eenige opmerkingen over anony·997 . V miteit.. lk I betwyfel of men zonder uitzondering vorderen kan dat alles geteekend zy wat de pers oplevert.. Misscmen zyn er M gevallen denkbaar,, waarin dit geen nut aanbrengt of zelfs schade veroorzaakt.. Als A wetgever zou ik gewis alle bepalingen die de pers belemmeren,, afschaffen,, Even als 't E ' ieder vry staat zich te verminken,, wenschte ik aan ieder 't ' onbeperkt recht gelaten te zien,, zich tentoon te stellen door 't ' uitkramen van zotterny.. IIk zou meenen hierin een der middelen gevonden te hebben om Publiek te dwingen tot oefening in lezen.. P En E ik ga verder nog.. Ik I beweer dat ook laster den liefhebbers in dit yak behoorde vry te staan,, omdat hierin naar m'n ' inzien 't ' eenig practisch wapen ligt tegen ... . . . laster.. H is evenwel nu niet uit 'n ' wettelyk oogpunt,, dat ik de ano-Het D vraag is hoe ze te schatten nymiteit wensch te beschouwen.. De Ey uit ''n polemisch en zedelyk oogpunt.. Wie zich leent tot naamloos geschryf,, doet in de eerste plaats W afstand van aIle aanspraak op heusheid in de repliek.. Niemand is N ' spook,, ''n schim,, ''n schaduw,, ''n fiktie courtoisie schuldig aan 'n .... . . . . niet eenmaal ''n zaak.!.!Wie W zich zelven tot niets maakt kan niet vorderen voor iets te worden aangezien door ''n ander... ... D Deze stelling wordt naar ik meen bevestigd door 'n ' analoge W . Men M zou ''n naamloos schryver geheel eigenaardigheid in de Wet. hyzelf belet te wezen wie hy is,, ongestraft kunnen lasteren.. Daar D ' recht hem te houden voor wat of wien men wil.. geeft hy anderen 't D -- onbekende -- "schryver van zeker stuk"" is geen rechts·De H kan alzoo,, op-grond van een door hemzelf gekozen persoon.. Hy standpunt,, de bescherming van de W Wet niet inroepen,, en is dus juridisch en feitelyk even vogelvry door z'n ' onbekendheid,, als tengevolge van het tegendeel.. (696, 697) 697) N W haal ik goddank m'n Nu,, uit die Wet ' begrippen niet.. Zonder Z me dus op haar te beroepen,, maakte ik hiervan slechts melding ' oog vallen dat de anonymus zich schynbaar op om te doen in 't ''n zeer ongunstig standpunt plaatst.. S !,W ' gelyke straffeloosheid als die van z'n 'n Schynbaar !JWant ' aan-valler,, maakt ook hemzelf onkwetsbaar,, al spruitte dan ook deze
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI.
231 23 1
W staat de Wet straffeloosheid uit 'n ' andere bron..WeI W genadiglyk toe 'n ' metier van lasteren ' onbekende te vervolgen,, indien hy in 't ' een of ander onbekwaam genoeg bleek om zich te stooten aan 't artikel,, maar de aangevallene heeft niet altyd lust z'n ' heul te zoeken by 'n ' paar onbekende heeren die aIs rechters uitspraak W dan ook zelden doel treft.. zouden te doen hebben..Wat Van vervolging "in V , rechten"" -- gelyk dit heet -- spreek ik dus nu niet,, en evenmin van 't ' betere niet-vervolgen. . De D straffeloos-heid van den anonymus heeft 'n ' anderen grond.. Hy H schiet z'n ' pylen in aIle gerustheid af,, en wie er door getroffen werd,, weet niet waar-i- z'n ' vyand vinden zal.. By B eerlyke polemiek zou dit niets aan de zaak veranderen.. Daar immers had men met stelIingen,, bewys-D gronden en sluitredenen,, niet met personen te doen.. Doch .... D .... die naamloosheid werkt juist de c'meerlykheid in de hand..Wie W zich schamen zou over 'n ' flagrant miskennen van recht en rede,, in-dien ieder weten kon wie de man was die zich daaraan schuldig maakt,, durft hiertoe weI overgaan onder den dekmantel der on·bekendheid.. ' geoorloofde eigenliefde,, En,, ook zonder schaamte,, er bestaat 'n E die den man van letteren,, indien hy z'n ' naam moest zetten onder 't ' geleverde werk,, van itl te brutale verwringing der waarheid zou ' fabrieksmerk bederven,, en hierdoor terughouden.. *) *) Hy H zou z'n ' letterkundige loopbaan.. Dit D gevaar ont-tevens al zeer licht z'n loopt men door anonymiteit.. Prins P DENDERAH mag morgen heel gerust 'n ' plaatsje vragen by elke litterarische inrichting.. Niemand N kan hem z'n ' recent misbruik van hedendaagsche subjektiviteite-D anonymus heeft geen dienst-lykhedens voor de voeten werpen.. De staat.. Nieuwe Rotterdamsche gekocht werd door ..... Stel eens dat de N S R ... - nog niet op ''t kussen!! - - eenigs-''n anderen rykworder,, die te zins ontevreden was met den toestand .... . . . . in Spanje. S . Zonder Z blikken of te blozen,, kon dan de tegenwoordige kunstbeschou-LOUISE'S denkbeelden hemeIhoog verheffen.. wer in 't ' nieuwe blad LOUISE' *) Noot N B : welk litterator durft met :'n IUUlm er *) van 1874. 1874. By-worbeeld,' L" beneden de aandaeht is van ''n be-onder verklaren dat "VORSTENSCHOOL" sehaafd publiek gelyk ''n anonyrnus in rlen A Arnhemmer beweerde?? Wie W durft met z'n ' naam er onder verzekeren dat ik onwaarheid sehreef,, toen
ik beweerde dat de eenmaal afgesehafte infame wyze van werving voor ' indiseh Ileger . . . dansmeiden!! weder 't - d.. i.. met behuJp Van dobbelspel en .. ... is ingevoerd geworden door den aJlergodzaligsten VAN TWIST, en weI «Jr-wyl er bleek dat de modus quo van die afschuwelyke zielverkoopery hem bekend was?? Enz. E . Enz. E . Enz. E . *) van 1876 1876.. U Uit het nootje op biz.. 147 *) Noot N 147 zal men ontwaren dat ik by sommigen de kracht van de sehaamte wat te hoog geschat heb.. Hoe H men zieh vergissen kan!!
232
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATUU.
Zou niet deze ommekeer moeielyker gaan,, ja byna onmogelyk Z zyn,, indien hy 'n ' iemand was ?? ' naam had,, 'n "Men ,,M verneemt dat de heer A, die vroeger zoo dacke,, na den over-gang van 't ' bZad dat de beschikking had over z'n ' denkbeelden,, nu op-eenmaal zoo denkt .. ... . .. Dit D zou voorzeker 'n ' kwade noot zyn in den litterarischen curriculum vitae van dien heer A !! M Maar by naamloosheid is van zoo-iets geen spraak.. Hoogstens zegt de al te naIve lezer : H ' anderen "kunst"men 8chynt zich by den overgang van het bZad 'n ,, , beschouwer"" aangeschaft te hebben.. Hoe H toch de meeningen kunnen uiteenloopen.. Beste naive lezer,, ''t is dezelfde man van onlangs.. De B D eenige verandering is dat-i - verwisselde van betaalsheer.. 998. , , 998 . We W vinden telkens in onze courant dat de "onbekende, die zich niet ontzien heeft .... . . . . dit of dat uittestrooien,, vriendelyk verzocht wordt zich te noemen,, zullende hy ander8 worden ge-houden voor 'n ' lasteraar en eerroover.. Ik I ga nu de andere omschry-?" ving -- vuig en laaghartig altyd - voorby,, maar .... . ,ander8?" Eilieve wat zou dan de eerroover zyn indien hy eens niet voort-E ging zich te verbergen ? Gesteld dat de schryvers van zUlke op-G roepingen,, wat de behandelde zaak zelve aangaat,, in hun recht zyn,, zien ze niet in dat de naamlooze aanklager zich in hun "ander8"" heel gemakkelyk schikt?? W WeIken indruk maakt de exekutie in effigie .... . . . . neen,, minder dan dit,, geeselen van ''n schim,, op 't ' origineel?? Geene, G , dan dat het zich verheugt z'n ' slachtoffer ge-troffen tehebben.. A verzekert naamloos - we stellen nu:: ten-onrechte, , en tegen beter weten aan - dat BB ''n dief is.. Wat W zou nu de natuurlyke straf van A zyn?? Deze dat hy zichzelf verlaagd voelde in de D achting van z'n ' omgeving.. Wie W meenen kan dat de eerroover ter-goeder-trouw dwaalde,, moet voortaan,, minstens diens oordeel wantrouwen.. Wie W de kwade trouw van z'n ' handelwys inziet,, mydt hem als 'n ' boosaardige.. Doch men weet niet wie de schuldige is,, en alzoo kan de natuur-D H geweten ?? M . . . ''t ge-Maar ..... lyke straf niet worden toegepast.. Het weten van 'n anders 'n ' lasteraar is sinecuur.. Zoudi Z ' lasteraar zyn ?? Ik van 't Zeger"" by wien ik in de I hield den "Oud-Officier ,O -O / ' Indi8che I noot op bZz.. 200 aandrong op rektifikatie,, aanvankelyk niet voor H dwaalde,, en ikzelf zou kunnen aantoonen hoe hy in 'n ' lasteraar.. Hy I laat nu daar dat-i- 301 te onbesuisd toegaf dwaling verviel.. Ik ' genoegen my op 'n ' vermeende onwaarheid te betrappen,, in 't en tevens dat hem die ontdekking ''n genoegen was.. - W Waar--
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATU L
233
om toch ?? - - Maar eilieve,, wat weerhield hem,, nadat ik hem M te-recht wees schuld te bekennen en vergeving te vragen?? D Dit niet doende,, is hy bezig 'n ' lasteraar te warden.. Waarom hy 't W ' niet deed?? WeI, W , hy had z'n ' aanklacht niet getee-kend.. Hy H kan straks ongestoord over z'n ' eer spreken,, zonder dat iemand aanleiding geeft hem aan de tydelyke suspensie van dat meubel te herinneren.. Zou Z hier m'n ' IDEE 368 van toepassing zyn ?? Of O heb ik ook me daarin alweer niet juist uitgedrukt,, en zou misschien 't ' geweten slechts kunnen worden wakker gehouden door 't ' ondergaan van eigen leed als gevolg van 'n ' begane ver-keerdheid ?? IIs 't ' besef van de smart of de nadeelen die men aan anderen berokkende,, hiertoe niet in-staat? slotsom zou treu-? Deze D rig wezen,, maar m'n ' ondervinding leidt er toe.. Een - ditmaal rechtstreeks - is ze-E ander soort van lasteraar kere Q Q die in de A Arnhem8che Courant wist te vertellen dat ik 'n C ' be·schonken genie was.. Die D man -- is ''t ''n man?? - - kent me persoon-lyk,, of hy kent me niet.. In I 't ' eerste geval moet hy weten dat ik zonder eenigen twyfel behoor tot de matigste en ingetogenste mensen van de wereld.. En E wanneer hy me niet persoonlyk kent,, zou hy dit kunnen vernemen van allen die me weI kennen.. Het H is onrrwgdyk dat ooit iemand hunner hem het tegendeel kan ge-zegd hebben..IIk raad hem aan eens te onderzoeken hoe ik sedert ''n kleine dertig jaar gewoon ben m'n ' tyd door te brengen,, indien hy ten-minste op waarheid gesteld is,, en niet in-staat dit optema-ken uit m'n ' arbeid.. Dat stuk van Q Q was laster,, en met het oog op de omstandigheden D waarin hy daarmee voor den dag kwam,, laster van de meest prak-H ver-tische soort,, waarop de zaak dan ook was aangelegd.. Het scheen namelyk kart na,, en zelfs uitdrukkelyk naar aanleiding van,, ,,O V " om my in m'n ' toen de "Oproepingen aan het Nederlandsche Volk" N zeer moeielyke omstandigheden tehulp te komen.. Den D tekst van dit stuk zal ik later meedeelen.. Ik I kan den braven Q Q en de velen die hem trouw hielpen ..... ... de Zaanlandsche Courant, Z C , byv.. die my de eigenaardigheid toe-schreef,, te byten in de hand die me brood reikt .... .... IIk meen ''t weinige brood dat ik eet,, verdiend te hebben,, 0 Z C , en iets meer dan dat ! Zaanlandsche Courant, .... . . . . Ik I kan dien Q Q en de zynen verzekeren dat z'n ' doel volkomen bereikt is,, o.. a.. zeer ten·nadeele van onze letterkunde.. VeelonderV werpen welker behandeling buitengewone studie en tyd vorderen zou,, moet ik nu gedeeltelyk door de schuld van dezulken,, on-afgedaan laten liggen.. Want het was gedeeltelyk met het oog W op zoodanigen arbeid dat ik meende de aangeboden hulp,, waar--
2234 34
VAN MULTATULT MULTATULI.. IDEEN VAN
van de bekende M Multatuli-k(}mmissie 't ' zonderling uitvloeisel was,, te mogen aannemen.. leder die me kent kan weten dat ik werkzaam ben,, en eigenlyk ben ik nieta dan dit.. Ret H heele genie dat men my,, uit valsheid en als voorwendsel tot rechtsweigering aanwryft,, zit in onafgebroken inspanning.. Zonder me ooit eenige verpoozing te gunnen,, let ik Z op den aard der dingen:: m'n Tot in m'n ' godsdienst! ' droomen 8 ! T speeH deze gewoonte haar afmattende roI.. Als A afspiegeling vau m'n ' dagwerk,, houdt me ook in den slaap nooit ieta anders bezig,, dan 't ' vermoeiend streven naar begrypen,, dan de behandeling van den oneindig ryken tekst:: hoe is dit ?? Een wiskunstig bewys hiervan is zeker niet te geven.. Toch is E T niet alle bewys onmogelyk ook behalve de gemoedelyke over-tuiging dergenen die me van naby konden gadeslaan,, en de ana-logische die te halen ware uit het gedeelte van m'n ' arbeid dat pu-bliek wordt.. lndien zoo'n I ' QQ''n adres had,, zond ik hem eenige blaad-jes van m'n ' kopie.. Ry H zou daaruit kunnen zien hoe moeilyk ik arbeid.. Er E wordt geen bladzy van me gedrukt,, die niet tien-ja ik durf zeggen:: twintig-roaal is overgewerkt.. Ten-gevolge van de T myzelf opgelegde voorwaarde van nauwkeurigheid in uitdruk-D ik inweer-king (13) besteed ik vaak uren aan een zinsnede.. Dat - wi! hiervan niet slaag,, en slechta nu-en-dan by benadering tot eenige juistheid geraak - dit erken ik,, helaas !! - - doet hier niet ter-zake. . De D vraag is hier:: hoe ik m'n ' tyd doorbreng?? Men M begrypt dat het eigenlyke 8chryven altyd slechta byzaak blyft.. Of O begrypt men dit niet eens ? E En zie,, daar komt 'n ' onbekende verzekeren dat ik me bezig houd met: ,,"bittertjes drinken.. ;,;;billard spelen,, "geborgde sigaren rooken.. ,, ' weinig eer te ,,'t ,,' naloopen in achterbuurten van meisies die 'n '1)erkoopen hebben voor 'n ' weinig voedsel ..... ...
Deze laatste zinsnede heeft men -- en met verkrachting van den D zin nogal!!- - durven naschryven uit den Havelaar . ... H . . . doch op 'n ' weinig infamie roeer of minder komt het hier niet aan.. Wanneer nu die Q W Q ''n persoon was,, een iemand,, zouden allen,. wien 't ' bekend is,, dat ik m'n ' tyd geheel anders doorbreng dan hy verzekert,, hem voor ''n oneerlyk mensch houden en als zoo-danig myden.. Maar omdat-i- niemand is,, kan alweer de natuur-M H lyke straf van laster niet op hem worden toegepast.. Roogstens zou men uit dit alles leeren zich in acht te nemen tegen anony-miteit in 't ' algemeen.. Deze onschendbaarheid levert aan zulke Q's D Q' 'n ' groot gemak
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
235 235
op.. Ze Z mogen na zich aan 't ' edelste vergrepen te hebben,, onbe-schaamd zich kandidaat stellen voor 'n ' regentsplaats in best-jeshuizen,, of voor 'n ' lidmaatschap van andere grondwettige in-stellingen.. Ook zyn ze beroepbaar als predikant,, voorlichter,, O censor,, verdediger van de publieke moraliteit in 'n ' dagblad.. Ala A 'n ' boeremeid zich veroorlooft 'n ' vaderloos kindie voor den dag te brengen,, kunnen zy zich heel bravelyk aanstellen als tot in de nieren verontwaardigd over z66'n ' verregaande onzedelykheid.. Enz. E . enz.. Maar .... M . . . . ook hiertegen staat weer iets over.. Dat D voorzichtig ontwyken van de schande berooft tevens van aIle aanspraak op ear.. Ik I zeg dit nu uit 'n ' ....• . . . industrieel oogpunt.. Wie W zich meas-ter maakt van een deel der onedele prerogatieven die "men" " stempelen tot 'n ' monster,, deelt vanzelf in 't ' servituut van winst-derving waarin die "men"" zich schikken moet.. ''t IIs weI waar,, dat niemand dien Q met den yinger nawyst : "ziedaar nu ''t vuile ding,, dat zoo boosaardig loog!" ,, !" maar even waar is het,, dat hy nooit lof inoogst van z'n ' werk.. N ' telganger,, om 't Niemand zet hem op 'n ' beast door de straten te , leiden,, onder den uitroep:: "ziehier den man in wien de K Koning 'n ' welbehagen heeft omdat-i - zoo'n ' mooi stuk schreef!" !" W We kunnen ons voorstellen dat zoo'n ' Q broodsgebrek heeft,, en gelegenheid zoekt door schryven in z'n ' behoeften te voorzien ...• .. . . N Neen,, deze veronderstelling is ongerymd.. Lieden van zyn soort L komen niet in zulke omstandigheden.. We W nemen dus liever aan,, dat-i - lust heaft in wat onderscheiding.. H Hy willid worden van'n ' bestjeshuis,, of regent van de een of an-K dere Kamer, vraagt men hem naar , en meldt zich aan.. Natuurlyk N de blyken van z'n ' savoir-faire. . Wy W weten hoe nauwkeurig men by verkiezing en aanstellingen in Nederland gewoon is,, bekwaam-N heid te toetsen en aanspraak te wegen.. Is I ''t nu voor den armen Q niet zeer onvoordeelig dat-i - zich niet beroepen mag op z'n ' anoniem werk?? Hyzelf immers moet meenen dat-i H - wat goads voor den dag bracht,, iets waardoor z'n ' recht op de beoogde onderschei-. . . . als·i ding zou worden gewettigd •..• - slechts z'n ' vaderschap er-kennen mocht!! W Wie weet of niet ''n ander --''n onbescheiden schanderoover dan ! - -- zich hier-en.daar voor den verdienstelyken Q uitgegeven,, en de lauweren geplukt heeft die zyn hoofd moesten omkransen!! Het H Z ''t niet aangroeien tot in het onein-getal V Vespucien is groot.. Zal C , hun naam verbergend uit te ver dige,, wanneer de Columbussen, gedreven zedigheid,, uitlokken tot overweldiging van roem en .... .. . . honorarium ?? W WeI zeker!! Al - dank zy velerlei in-A behoeven nu juist de Q's Q' -
2236 36
IDEEN VAN VAN MIILTATULL MULTATULI. IDEEN
dustrien waarvoor ze door de eigenaardigheid van hun gaven gesehikt zyn - niet rechtstreeks hun denkbeelden te verkoopen voor brood,, er is toeh in zekeren zin aan letter-- en staatkunde,, aan wysbegeerte,, wetensehap en moraal,, steeds ''n eenigszins industrieele zyde.. Zonder van winst te spreken,, de mogelyk-Z heid bestaat dat ''n onbekende nog geldelyke offers brengen moet,, voor·i ver-- z'n D ' denkbeelden door de pers kan verspreid zien.. Deze drietige noodzakelykheid wordt vermeden,, indien men ''n naam draagt die in dit opzieht geldswaarde heeft.. Zoodra nn iemand Z z'n ' naam verwisselt voor 'n ' ..... . . . Q, Q, voor ''n stempel dus,, dat geen waarde heeft hoegenaamd,, mogen wy -- op zeer weinig uitzon·deringen no. -veronderstellen dat hyzelf z'n ' persoorUykheid ''11, plaatB beneden 't ' nulpunt aanwyst.. Dit alles heeft niets te maken met de onomstootelyke waarheid D dat men ter beoordeeling van 't ' gelezene voor zoover dit uit redeneering bestaat,, niet behoort te vragen:: wie iets zegt,, doeh : wat er gezegd wordt.. Zoodra eehter ''n schryver,, in-stee van re-Z deneeringen,, feiten verkondigt,, komt het weI degelyk aan op de maat van ''t vertrouwen dat·i- verdient.. Dat 'n - wanneer zoo iets bestaan kan,, wat D ' liederlyk genie ' ik nu in ''t midden laat -- behoort te worden overgelaten aan z'n lot is 'n ' meening die haar waarde niet behoeft te ontleenen aan autoriteiten.. Het H is 'n ' waarheid,, en blyft dit 0.1 wordt ze betoogd . . . . man my door ''n leugenaar als die Q Q.. Zoodra evenwel deze .... Z sehandelyke hoedanigheden aanwryft,, behoorde hy z'n ' woorden H moest z'n ' -- dan geen redeneering meer -- te onderteekenen.. Hy B ' ontdek·omgeving in-staat stellen hem hulde te bewyzen voor z'n - waar-king,, en voor de openbaring daarvan,, in-geval, , er bleek dat-i heid gesproken,, of .... . . . . hem naar behooren te verachten,, als·i- loog.. Door D ''t verbergen van z'n ' persoonlykheid toont hy meer vrees te koesteren voor de tweede mogelykheid,, dan hoop op de eerste.. By B de vry aigemeene klacht over laster,, verwondert het my I ver-dat de gewonden zich niet wreken.. Ze Z zouden dit kunnen.. Ik zeker dien Q,dat ik 'n ' middel weet om hem zeer gevoelig te straffen.. Q, Z'n Z' boosaardigheid verdiende dat ik het toepaste,, maar ik heb er geen lust in,, juist omdat 'n ' anoniem schryver zieh niet kan beroepen op de Wet, W , en dus weerloos is.. ... - . ... Wie W belet my te zeggen dat ik Q zeer goed ken,, en dat-i. ' blyven.. Wees gemst,, edele Q, Ik W I ken u niet,, en hierby zal 't Doeh anonieme aanvallers moesten bedenken dat niet al hun D D slaehtoffers zooveel eerbied voor zich zelf hebben,, als ik.. De zwakste fantazie,, aangevuurd door begrypelyke wraakzucht., zou hen in·staat stellen den anonymus te doen aanspuwen door de zetters die z'n .... ' kopie in druk brachten ....
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
237 237
Wat Courant aangaat,, zy die haar W overigens de Arnhemsche A C kolommen openstelde voor zulk geschryf .... . . . . het is dezelfde krant die Vorstenschool "beneden de waardigheid achtte van 'n V , ' beschaafd Publiek" P " en die Een E allerliberaalst blad,, natuurlyk !! .... principes"" doet.. (936) . . . . nebenbei in "staatkunige , (936) 999. Suum cuique!! In-plaats van den niet door de Wet S I W be-schermden Q Q uittemaken voor iets nog leelykers dan waartoe ' schryven my 't ' recht geeft,, wil ik 'n z'n ' gloeiende kool op z'n ' hoofd leggen.. Het H moet hem 'n ' aangename tyding zyn,, te ver-nemen dat-i- z'n ' doel bereikt heeft.. Hy H wilde kwaad doen,, en hy heMt kwaad gedaan,, groot kwaad!! E ook de Arnhemsche A En Courant -- het is treffend de homoge-C niteit optemerken tusschen de redactie van zoo'n ' blad,, en de on-bekende schryvers van ingezonden stukken ! -- ook die courant ' "beschaafd , Publiek" zelf heeft niet vruchteloos 't P " tegen VorstenV 8school gewaarschuwd.. Het H intrekken van deze meening -- we zullen zien,, hoe ?? - - kostte haar weinig:: de slag was geslagen.. Suum cuique!! D Die Arnhemmer heeft iets van my te-goed, S A , en hy zal 't ' hebben.. Om O oprecht te zyn,, moet ik verzoeken deze uitbetaling niet toe-teschryven aan gewone eerlykheid.. Ik I heb daartoe andere rede-Cou-nen,, o.. a.. den lust om 'n ' paar opmerkingen te plaatsen over C ' , ranten in 't.algemeen, , en tevens als bydragen tot de beantwoor·L ding van den Leirlschen brief.. Men bedenke echter weI dat ik M daarby niet elke courant in 't ' byzonder bedoel.. Men M kan immers N weI zeggen:: de Nederlanders gebruiken veel jenever,, zonder N uittemaken voor ''n dronkaard ? daardoor elken Nederlander De Arnhemmer dan noemt me naar aanieiding van 'n D A ' paar uitdrukkingen in de bladzyden die Vorstenschool voorafgaan,, ,,"on·V heusch"" en persoonlyk"" De D beschuldiging van onheuschheid jegens iemand dien men zooeven ''n dolkstoot gaf,, is zonderling.. Van V , " waaraan ik me zou hebben te buiten gegaan,, de "persoonlykheid" D ik de A Arnhemsche laag stelde als courant,, of begryp ik niets.. Dat - want lager dan de meeste an-liever omdat ze maar ''n krant is dere bladen staat ze gewis niet -- heeft,, meen ik,, met personen E niets te maken.. Een krant - sluiphol,, broeinest en leerschool by-uitnemendheid van anonymiteit!! -- is voor lezers ''n plaag,, voor P Publiek ''n bederf,, voor my ''n ding,, voor aandeelhouders ''n zaak,, voor allen - op de laatsten na - ''n noodzakelyk kwaad,, voor niemand ''n persoon.. D Dagbladen zyn ''t bezinksel,, de gronrlstof der minst vluchtige
238 238
IDEEN VAN VAN MULTATULI, MULTATULI. IDEEN
bestanddeelen van ,,"men" " en staan tot deze onreinheid nagenoog die ''t zintuig in verhouding ala duiveladrek tot z'n ' geur.. Schilders S van den reuk willen voorstellen,, moeten hun toevlucht nemen tot bloemen.. Wie W ''t ongeluk had veroordeeld te zyn tot het in beeld brengen van PPUBLIEK, M den RIEK, zou ''n krant mooten uitteekenen.. Met kwaadsten wil zag ik geen kana me tegen zoo'n ' afschuwelyk symboolschuldig te maken aan "persoonlykheid." , ." Zyn Z er wezens,, W y dan?? -- die zoo'n mannen,, personen - heeren.. W ' ding maken en alzoo met hun allen zich uitsloven om gezamenlyk niemendal te zyn,, ik ken ze niet,, en kan ze dus niet per80QrUyk aanvallen.. 8 Een krant is van dien "ieder" "Ieder" , " ''n brokstuk,, I " is niemand.. E en dus ''n fragment niemendal,, dat in rang nog ver beneden de wolk staat waarover HAMLET ''n paar meeningen opdrong aan den karaktervasten PPOLONIUS. We lezen niet dat deze beide heeren L N . W voor ''t gerecht zyn gedaagd wegens "persoonlykheid." ." En E toch,, , die wolk was iets.. Behalve de twee fouten van onheusheid en personaliteit ver-B Arnhemmer myn "hooge ingenomenheid"" met het-wyt my de A , geen ikzelf voortbreng..
"Bet doet ona 88lecht88 Tleed dat dit zeer vereerende yetuigeni88 om-,,H trent den heer DOUWES DOUWES DEKKER DEKXER in die voorrede,, door den heer DOUD WES DEKKER zelven afyelegd i8. 8. Staat het woordeke "slechts" mis-, " hier op z'n ' plaats ?? Meent M S Arnhemmer,, dat 8lecht8 ikzelf/ ''n vereerend getuigenis schien de A Neen,, want het wordt ook weI eena door afleg van m'n ' werk?? N Arnhem-anderen geprezen.. En E dit doot nu,, by nader inzien,, de A mer zel£.. "Slechts" Arnhemmer ,,S " behoort dus by "leed". " . Het H doot den A 8lecht88 Tleed == niets dan leed.. N$'l N ni8i 8 leed.. Dit D is vreeselyk! Of O doelt dat "slechts" , " op 't ' woordjen:: 0nB, 8, dat onmiddellyk voorafgaat?? Zou de bedoeling zyn:: wy alleen hebben er leed Z van?? Wy W zyn de eenige die te lyden hebben onder MULTATULI'S ingenomenheid met z'n ' eigen werk ?? Ook O dit zou verstokt onge-voolig zyn ?? Kan K ik de arnhemsche smart wat verzachten door meetetreuren ?? Het H genoegen..Ala A ik maar zeker was de bedoeling good begrepen te hebben.. Of O eindelyk zou er moeten staan:: slechts dit doet ons leed,, Z de klacht be-dat het zeer vereerend getuigenis ...• . . . . enz.. ?? Zou ' duiden dat niet D ik gunstige meening behoorde te hebben over m'n werk,, maar 'n ' ander ?? , ala nu zoo'n Maar, M , Arnhemmer, A ' ander dat werk uitmaakt Z ik dan voor onbeschaafd,, mag ik dan niet tegenspreken ?? Zou
lDEEN VAN VAN MULTATULI. IDEEN
2239 39
den hofman moeten spelen met 'n ' :: indeed,, my prince .. ... . . . you are quite right .... Gyzelf erkent nu . . . . it is a whale .... . . . . indeed?? G dat er geen whale te zien is,, en dat ge verkeerd deedt die fabel grondt zich optedringen aan de poloniussen die u lezen.. Waarop W nu de eisch dat ik Of 'n ' meening zou hebben aangenomen die gyzelf by nader inzien voor ongegrond verklaart,, of daarover en alzoo over de waarde van m'n ' werk zou gezwegen hebben !? Zoudt Z gy zwygen als men u beschuldigde onbeschaafdheid in de hand te werken ? IIk zou daarin 'n ' zonderling staal zien van uw begrip-pen over beschaafdheid.. Op O veel plaatsen in m'n ' werken meen ik over 't ' salondeugdje bescheidenheid genoeg gezegd te hebben,, om te mogen hopen dat men my van de beoefening dezer zeer onwysgeerige fout verschoo-nen zal.. Wie W ernstig waarheid zoekt,, heeft geen smaak in zulke valsche naiiapsels van ''t goede.. En E wil men ''t woord verwringen tot eenigszins hoogeren zin,, tot de eerlykheid namelyk,, die zich niet tracht aantematigen wat haar niet toekomt,, dan zyt gy on-Arnhemmer,, zeer onbescheiden,, gy zyt oneerlyk!! bescheiden,, 0 A naamt ge my af wat my toekwam.. Straks zal ik aantoonen Eerst E S in welke omstandigheden,, en met welke strekking!! En E nu ge genoodzaakt zyt het gestolene terugtegeven .... .... Het H moest weI!! IIk had weI eens willen zien dat ge uw oordeel Vorstenschool durfde staande houden!! *) over V E inplaats .... . . . . nu doet ge ''t schoorvoetend,, onvolledig,, valsch.. En van u te schamen over uwen roof -- juist uit schaamte misschien,, en dan de ware niet !! - - tracht ge uw misdaad te bemantelen door my 'n ' eigenschap toe tedichten,, die aIleen voor laakbaar kon door-gaan in de oogen der velen die niet lezen kunnen..
Gesteld echter dat de beschuldiging van "onbescheidenheid" G , " gegrond ware,, gesteld dat we ons hier te regelen hadden naar de nooit zichzelf moraal van de kinderkamer,, waar 't ' zoetje Pietje P 't ' eerst noemt,, dan vraag ik of 't ' U voegde my te berispen over 'n waarde heeft 'n ' fout?? Welke W ' schuldbekentenis,, wanneer ze blykbaar slechts voertuig is van nieuwe aanklacht?? D Dat uw amende niet honorable wezen kon voor u - we zullen zien,, waarom!! U het nootjen op biz.. 147 147 *) Noot van 1876. *) N 1876 . Zoo Z meende ik in 1873. 1873 . Uit kan blyken dat de Arnhemmer zich wat te veel gehaast heeft met het A De redaktie van dat blad schynt met intrekken van z'n beschuldiging. ' . D H voorzien te hebben dat er hulptroepen zouden komen opdagen.. Hiernit ' onrechtvaardige zaak moet opgeven.. Het H valt tc leeren dat men nooit 'n booze en domme is te aanlokkelyk,, dan dat de verkondigers en voorstan-D ders daarvan met zouden kunnen rekenen op bondgenooten.. ''t Doet me - te vroeg bakzeil gehaald heeft.. Arnhemmer TIced dat-i nu waarlyk voor dien A
240 240
IDEEN VAN IDEEN VAN MULTATULI. MULTAT LI.
-- was geen reden ze niet eervol te maken voor my.. t)) Helaas,, ik had ''n vergelyking gereed.. Maar ze past niet,, omdat H M ze te vereerend is.. Om O ''n krant te kenschetsen,, die maar 'n ' ding is,, mag ik niet wyzen op den ondeugenden knaap -- ''n persoon toch altyd!! - - die,, gedwongen tot teruggave van 't ' gestolene,, zich wreekt door dat eerst te bevuilen.. , M'n V Vorstensclwol was "onbeschaafd" M' " hebt gy gezegd.. Dit D is weI niet waar,, erkent ge nu,, maar:: "de schryver is onbeschei·den." nieuwe ondeugd zou my aankleven,, indien ik be-." Welke W zulke artikeltjes-wees dat ook deze aanklacht valsch is?? Zien Z Rech-makers niet in,, dat ze vry precies gelyken op den dwazen R ter in ''t motto van den H Havelaar?? Ook LOTHARIO was ,, "onbe-O scheiden"" omdat-i. - . ... . . . nu ja,, de lezer mag 't ' naslaan.. Ik ingenomen met m'n werk ? Ik wenschte dat ge waarheid ' ? I 1 spraakt!! Ik I wenschte dat ik ingenomen wezen kon met 0.1 m'n ' arbeid!! Naar de vruchten te oordeelen die ik tot-nog-toe daar-N 't van inoogst,, heb ik er waarachtig geen reden toe.. Over O ' alge-' doel.. V Vanhier dan meen kan ik slechts ingenomen zyn met m'n ook dat het me zoo smartelyk aandoet,, m'n van ' arbeid ten·koste dat doel te zien pryzen,, gelyk de gewoonte en de taktiek is van de velen die ''n onvruchtbaar "mooivinden" , " voorwenden om aan ' redeneeringen te ontslippen.. Met de konkluzien van m'n M behulp van zoo'n ' trouwelooze mooivindery is de strekking van den HaH velaar -- tot nog toe !! - - verydeld.. Het is onwaar dat ik hoog loop met m'n weI H ' eigen werk.. Doch D eisch ik wat eerbied voor de offers die ik bracht,, en voor m'n ' streven.. 1000. I de 1000 . IIk leg me toe op duidelykheid van uitdrukking.. In 5 uitgave der beide eerste bundels,, zal men by 268 noten op de 5e ''n antwoord vinden op de my jaren geleden gedane vraag,, wat ik bedoelde met de drie letters:: "enz" , " waarmee ik in dat IDEE ten-onrechte een zin sloot.. D onbekende die me deze vraag deed -- ik wensoh me veel De zulke lezers toe !! - - zal waarschynlyk aanmerking maken op ze-kere uitdrukkingen in 't ' vorig nummer.. Ik I gebruik daar de woorden:: ,, " en "misdaad". , " . Ik I spreek van bestelen 1" !" "dolkstoot" Het H zou me aangenaam zyn,, indien men my rekenschap vroeg van de wyze waarop ik me bezig houd met dien Arnhemmer. A . tl) Noot 1lan 1874. 't vanzelf dat ik hier ''twoordhonorableneem N ' Spreekt S in letterlyken zin,, en met in de zeer onteerende beteekenis die daaraan volgens rniddeleeuwsche rechtsbegrippen gehecht werd:: jaire amende hono-rable,, la torche au poing et la corde au COl'..
IDEEN VAN MULTATULI.. VAN MULTATIILI IDEEN
2411 24
M'n verantwoording is tevens van toepassing op veel andere MID nummers.. Immers, I , me dunkt ik hoor ''t : "hoe kinderachtig zich zoo boos te maken!" !" Daarop zal ik antwoorden!! D Het H spreekwoord qui se fache a tort,, wordt gemeenlyk verkeerd gebruikt.. Indien boos·worden I ''n blyk ware van ongelyk,, zou zeker soort van limphatici er goed aan toe wezen.. Zy Z zyn ''t dan ook die dezen deun ten-behoeve van hun niet altyd edele bedoeIin-gen verdraaid hebben,, en de velen die tevreden zyn met klank in·plaats van redeneering,, praten gedachteloos zulke "vloeken"" no... Zie over deze soort van vloeken,, zekere passage in de Specialiteiten. Z S . JEZUS werd dikwyIs boos.. RODIN in den J Juif errant nooit·JE TARTUFFE maar eenmaal,, en weI op 't TARTUFFE ' oogenbIik toen hy inzag dat het tegendeel hem geen voordeel aanbrengen zou.. By dit alles zou men nog eerst moeten vragen wat de betee-B Beduidt dit woord in de zoo vaak mis-kenis is van:: se facher?? B ' verstoordheid bruikte spreekwys:: "zich boos maken"" of:: z'n toonen,, uiten ? IIn ''t laatste geval zou het qui se fache a tort,, aldus moeten ve·." zyt geen huichelaar,, dUB hebt ge ongelyk." taald worden:: "gy , Een E gek dusje ! Zou men,, om den oorsprong en alzoo de beteekenis van dit Z gezegde te verklaren,, misschien z'n ' toevlucht moeten nemen tot ''n andere spreekwys,, waarin datzelfde tort in geheel verschillenden lea absents namelyk,, ont toujours tort,, zin gebruikt wordt?Y Ook O d.i. zal beweren . . ze kunnen hun recht niet doen gelden.. Niemand N dat dit tort van afwezenden in 't ' minste verband staat met hun vermoedelyke schuld of onschuld,, noch ook dat die afwezigheid,, op zichzelf beschouwd,, ''n bezwarende omstandigheid is.. Gelyk de meeste spree1cwyzen - waarover ik alweer verzoek G Specialiteiten natelezen -- is ook de eerste hoofdstukken in m'n ' S het hier behandelde 'n ' gebrekkig surrogaat voor denlcen,, 'n ' ezeIsbrug voor trage geesten en slordige gewetens.. Wie W in eenig geschil uitspraak te doen heeft,, behoOl't zich de moeite te geven de gronden te beoordeelen,, die van weerszy worden ingebracht.. De D mogelykheid bestaat dat ook het "boosworden" , " zelf ''n grond oplevert,, doch dan minstens even dikwyIs v66r 66 aIs tegen de stel-ling die verdedigd wordt door den sanguino-cholerikus. . In I zoo'n ' geval moeten rechters,, critici en ieder dien ''t om waarheid teodoen is,, er acht op slaan.. Zy,, die ''t toegeven in verstoordheid aannemen als blyk van Z schuld,, zullen erkennen dat hun theorie faalt zoodra ze deze zeer specifiek-menschelylce zwakheid ontdekken aan twee zyden - nooit in gelyke tegelyk,, iets dat natuurlyker wyze dikwyIs IDEEN IDEEN IV. IV.
16
242 242
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
maat evenwel (258) (258) -- voorkomt.. Of O ook,, wanneer men van beide zyden z'n dan?? ' verstoordheid weet te verbergen.. Hoe H waar zyn.. - IIn een beteekenis kan ''t spreekwoord nu·en·dan Qui se tache a tort ..•de se tacher,, wanneer·i Q ... - hierdoor z'n ' pole.misch standpunt bederft,, en door z'n ' drift zich overlevert aan een - dan dikwyls onedel·bedaarden - tegenstander.. Hier tegen-over staat evenwel,, dat somtyds iemand die zich H gekrenkt voelt,, juist aan z'n ' drift ''n kracht van uitdrukking ontleenen kan,, die 'n op de vlucht ' tal van niet·boosworders jaagt.. Wat W alweer niet bewyst dat hy gelyk heeft.. Dat overigens by zuiver wetenschappelyke debatten geen D drift te-pas komt,, spreekt van zelf.. Maar M ..•. . . de meeste debatten zyn van anderen aard!! Voyons!! V 1001.. Niet waar,, ge vondt het kinderachtig in my,, kleingees·N 1001 tig en bekrompen,, dat ik me boos maakte over dat kleine stuk-jen in dat kleine krantjen ?? G Ge meent dat ik me door niet vol·doend gewettigde drift vervoeren Het tot het gebruiken van te scherpe uitdrukkingen ?? T Tot 'n ' onbesuisd se tacker alzoo,, dat 'n ' polemisch standpunt bederft?? Inderdaad? I ? Welnu, W , ik ben tevreden met dat standpunt!! Ik I Het me niet vervoeren door wat men gewoon is -- dikwyls ten-onrechte te Zyn m'n ,,"drift"" te noemen.. Ik I meen in-staat ' uitdrukkingen te rechtvaardigen,, en neem deze gelegenheid waar,, om de in 257 op-gesomde aandoeningen aantevuilen met:: verontwaardiging,, met de rechtmatige verstoordheid van iemand die in z'n ' dierbaarste be-langen gekrenkt wordt.. Want van zulke belangen is hier spraak.. W Ik I klaag de mannen die met hun allen dat arnhemsche ding samenknoeien,, dien kollektieven niemand,, van laaghartigheid aan.. En E ik geef hun,, hem,, het -- hoe heet het vod ?? - - aile mogelyke voordeelige standpunten voor,, die sommigen zich weten te ver·schafIen door "bedaardheid." , ." Zy, Z , hy,, het,, mag vechten in drie dubbele schaduw.. In I de schaduw der naamloosheid.. In I de schaduw der kollektiviteit.. IIn de schaduw van 't ' "niet-boosworden." , ." Ik I ben bekend.. Ik I ben een.. Ik I ben verontwaardigd.. Gemakshalve zulien wy ''t ding,, dat ik aantast,, XX noemen,, en G er van spreken alsof 't eer wil ik Q bewy·' 'n ' man was.. Dezelfde D Z . moge de naam zyn van zen,, die zich voordeed als 'n ' letter.. En E Z. het derde voorwerp dat in hoedanigheid van "kunstbeschouwer , ' in de nieuwe rotterdamscke z'n ' kameraden te hulp kwam in 't garotten.. D lezer heeft vergeten -- maar ik niet -- dat we nog aityd De ,S ." te doen hebben met zeker soort van "Staatkunde."
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
2243 43
"En ik?? vraagt de schryver van den brief uit L Leiden ?? IIk?? ,,E Waar blyft de toegezegde behandeling van myn stuk ?" W Beste jongen,, straks zult gy inzien dat ik met die behandeliug B reeds lang bezig was.. Reeds v66r 66 ik uw brief ontving,, heb ik R op ''n deel uwer beschuldigingen geantwoord.. Ge G zegt: /" ,,"gy grypt met beide 1uLnden ''t kwade,, en ziet het goede niet !' Meendet gy dat ik op deze aanmerking niet verdacht was?? M aIle nummers IIk wachtte niet tot ze werd uitgesproken.. Byna B nit V Vorstenschool,, zyn geschreven met het doel my te rechtvaar·WeI echter dwingt digen over den toon waarop ik spreken moet.. W my uw schryven tot het verder uitbreiden van m'n ' verantwoor·ding,, dan aanvankelyk m'n ' voornemen was.. Ik I wenschte haar te bepalen tot het strikt noodige,, om niet den enkele die -- als gy,, by.voorbeeld, - waarheid zoekt tot in m'n ,' grafschriften toe,, moeten afteschrikken door wantrouwen op m'n ' hart.. Dezulken D weten waarom m'n ' gemoed bitter is.. Wie hieronder 't W ' meest Iydt?? IIkzelf.. Dit D juist neem ik hun die me kwelIen,, zoo euveI,, dat ze my beletten oak in uiting geheel.en·al - - myzelf te zyn,, d.. i.. zachtaardig en goed.. Ik I ben moe van verontwaardiging,, en draag de eigenaardigheid waarmee ' pynlyken last.. ik gewoon ben uiting te geven aan smart,, aIa 'n Waarom smoort men de zucht naar iets liefelyks?? W Waarom (324) W bevrucht men aanhoudend m'n ' ziel met bitterheid ?? Ze Z noemen ''t subjectief tegenwoordig,, niet waar,, aIa iemand zichzelf is ?? Nu, N , ik ben dit,, naar 't ' schynt,, en dus in dien zin geen artist.. (616-620) M'n er M' uitgever zag dit liever anders..Maar M is niets aan te doen.. (112) Intusschen zit ik te wachten op de pro·I dukten van de objectieve lui.. Wat W my betreft,, ik zou geen hand·boekjen over de vier hoofdregeIa der lagere rekenkunde kunnen schryven sans y mettre du mien.. ' fout?? Ja . . . . neen .•.• . . . . misschien .... .... IIs dit 'n J .... o W ge hoe men -- de "men"" die altyd 'n ' 0 god,, ik schrik !! Weet woord gereed heeft om de moeite van ''t analyzeeren te sparen -Z betichten haar weet ge hoe "men"" deze hebbelykheid noemt ?? Ze ' genie! van iets onfatsoenlyks,, en noemen 't 1002. I ben geen genie!! 't ' Is I me onmogelyk my te vereen·1002 . Ik Ge-zelvigen met de personen die daarvoor worden gehouden in G schiedenis en Maatschappy. M . Het vernemen wy da.t er genien op-H Iaatste 't ' eerst.. Dagelyks D stonden,, in vakken waarin naar myn inzien geen genie kan wor-den te-pas gebracht,, tenzy we dit woord opvatten in den hoogst.Dat het ook eenvoudigen zin van meer of min uitstekendheid.. D dan nog dikwyIs slordig wordt,, spreekt vanzelf..
244 244
IDEEN MULTATULI.. IDEEN VAN VAN MULTATULI
Voorloopig ben ik met deze beteekenis met tevreden,, en zoek V er meer achter,, of althans wat anders.. Wat W is,, byv.. 'n ' genie op de viool?? Volgens myn methode van analyzeeren (30) zouden er om zoo'n V ' wezen voorttebrengen,, noodig zyn:: F 331 II, 33I deel Pingerferligkrit. . Ideen I II, ((biz.. 273). 273) . 33I " maatvastigheid.. 331 ___3_3=-1_" 33J
zenuwachtigheid..
summa 100 100 deeIen,, die de gevraagde eenheid:: genie schynen op-televeren.. Ik I sla hier 't ' geduld over,, omdat deze hoedanigheid - tot het bereiken van alIe eena·voor-al 1 uitatekendheid,, en zelfs zal men zien dat ik van minder dan dit,, onmisbaar is.. Straks S LABORE, juist aan dit ingredient zeer hooge waarde hecht : nil sine LAB RE, en zelfs:: 8ine DOWRE beroep ik my op 30 7.. DOLORE nihil!! Alweer A 30 en &7 K men ''n genie zyn in koken,, bakken,, braden,, stoven,, roos·Kan teren?? Zoo neen,, waarom weI in sterrenkunde,, in anatomie,, in Z mathesis,, in fyzica,, in filologie,, en zelfs -- ik meen zoo,, en 't ' klinkf zoo gek niet!! - - in godskennis ? Wie W hierop 'n ' antwoord zoekt,, wordt vanzelf gedrongen op het terrein van bepalen.. Natuurlyk. N . Hy H moet in ''t begrip:: genie,, eigenschappen vinden die weI van toepassing zyn op al die weten·schappen,, en niet op 't ' beoefenen van kookkunst,, kleermaken,, enz.. H zou dus mooten volgen,, wat i8 'n Hier ' genie? Misschien zelfs had ik met deze vraag moeten beginnen.. Maar M M ik vermeed dit omdat ik hoopte onder ''t schryven ''n voldoend ant-woord te vinden.. Want, W , lezer,, ik weet het niet!! B , ik was slechts van voornemen aantetoonen dat ik Bovendien, geen genie ben,, en te verzekeren dat ik niet verkies daarvoor gehouden te worden.. Deze tegenzin spruit gedeeltelyk voort uit D angst voor de broederschap die ik me op den hals halen zou,, gedeeltelyk uit geoorloofde zorg voor m'n ' belang,, gelyk ik straks zal aantoonen.. Intusschen zoek ik in 'tspraakgebruik naar ophel-I ' dering van de ware beteekenis dier uitdrukking.. IIk bemerk dat er trappen of graden worden aangenomen.. Er E schynt,, byv.. ver·schil te zyn tusschen een genie,, en iemand dien men toetakelt met het praedikaat :: geniaal.. D Deze twee dingen staan,, naar ik meen te bemerken,, zoo ongeveer tot elkander als leeuwen tot eikenkronen.. E ook bestaan er in genialiteit graden die ik nooit heb opgemerkt En by genien kort·a£. van - . De D laatsten schynen zich als Grandes G S Spanje met nieta dan eerste klasse optehouden,, terwyl de eiken-kronen verdeeld zyn in ridder:: geniaal,, officier:: zeer geniaal en grootkruis :: hODg8t geniaal.. D Dit alIes bewyst ..... . . . och neen,, ik heb nieta bewezen.. Ik I zoek nog altyd.. Ik I zal nu dezen of genen belas--
lDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
245 24 5
ten met het opmaken van 'n ' lyst van personen die sedert 'n ' twin-tigtal jaren door de publieke opinie tot genie geslagen of van geni.aliteit beticht zyn,, om zoo mogelyk daaruit wat licht te ontvangen.. Intusschen wend ik 't daar ver-I ' oog op de Geschiedenis. G . Ook O lies ik my in dezelfde onzekerheid.. Was NAPOLEON 'n W byv.. NAPOLEON ' genie?? Zoo ja,, wat had-i- gemeen met .... KLOPSTOCK, met ALCIBIADES, Z . . . . XLOPSTOCK, ALCIBIADES, TYL IIILENSPIEGEL UILENSPIEGEL en COLUMBUS? COLUMBUS? Of TYL O waren deze personen geen genien ?? Is I er tot voldragenheid van ''t genie,, ''n element van smart en miskenning noodig ?? SALOMON DE CAUS CAUS ?? GALILEI HUSS ?? Ook SALOMON DE GALILEI ? ? BUSS O dit kan 't ' onderscheidend kenmerk niet zyn.. NAPOLEON NAPOLEON werd ''n genie genoemd,, lang v66r -- en later byna ondanks -S - St.. H Helena.. En alweer verzoek ik dezen of genen die meer tyd heeft dan ik E tot genien ge-''n lyst te maken van de velen die door de Historie H stempeld werden.. De D voornaamste eigenschap die ze allen ge·meen hebben,, zal ''t kriterium zyn waarnaar we ons richten moeten.. Maar,, helaas,, ook die Historie is geschreven door mensen.. M H Amsterdamsche courant,, dat zeker indus-IIk las onlangs in 'n ' A trieel z'n in de gunst van ''t P Publiek aan·' ververschings-inrichting beval met de verzekering:: dat men daar 'n ' "mollig" ,, " glas bier kry-gen kon.. Ik I geloof ''t weI maar,, eilieve,, in dezelfde bladen lees ik telkens van allerlei genialiteit.. En E de deftige Geschiedenis G met dien molligen bierverkooper en heeft veel familie.gelykheid die genialige couranten.. Wat W zy me trachten te verkoopen voor deugd,, moed,, vaderlandsliefde,, eer,, staatkunde,, enz.. komt me dikwyla even onbegrypelyk voor,, ala de zeer byzondere eigenschap van dat bier.. Men in verzoeking komen zich daar-M zou wel-is-waar - uit 'n ' paar kuiten te laten vervaardigen,, maar overigens vind ik ''t niet zeer geschikt om iemand die onze taal niet kende,, begry-pelyk te maken wat wy onder 't ' woord "mollig" , " verstaan.. D . . . . licentie vinden wy overal,, zeer ten-nadeele van Dergelyke .... den arme die er belang in stelt met eenige juistheid te weten wat men eigenlyk bedoelt.. De D bierman levert maar ''n flauw afschyn-sel van de woordenruitery die we dagelyks in A Arnhemmers en an·dere kranten te zien krygen,, byv.. over zedelykheid,, kunst,, let-. .. . terkunde,, schilderyen en muziek .... Ook van genien in deze vakken,, bestel ik ''n lystje.. O E .... . . . . al die gegevens by elkander leggende,, zal men waar·En schynlyk ontwaren dat de Geschiedenis even weinig licht geeft G over den zin die zy aan zekere woorden wi! gehecht zien,, ala ze·kere kunstbeschouwers.. dus!! A Al voortgaande met niet weten,, zal ik einde-' A d'autre lyk ieta te weten komen.. Zouden we 't Z ' woord etymologisch behoo·ren te verklaren ?? Neen, N , zeker niet!1
24 6 246
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATDLI.
In I de eerste plaats blykt er,, juist door 't ' heterogeen gebruik,, dat men zich noch in maatschappelyken,, noch in geschiedkundi.gen zin,, aan de etymologie gehouden heeft.. En: E : verba valent UBU.. Waar de oorspronkelyke beteekenis slechts een is,, en de toe·W passing oneindig verschiIIend,, blykt er dat die beteekenis niet meer mag geraadpleegd worden.. ''t Zou Z zyn alsof we iemand die ' oudlatynsche jari verwezen weten wilde wat infanterie was,, naar't D meening alzoo dat het eigenaardige der soort van uitstekend-De heid die men genie noemt,, hierin zou bestaan dat ze aangeboren is,, en niet door inspanning verkregen werd,, helpt ons in dit onder-zoek alweer niet op den goeden weg.. En E de etymologische afleiding baat ons vervolgens ook hierom niet,, wyl ze iets dat voor zeer uitstekend zou moeten doorgaan,, verlaagt tot beneden 't' allergewoonste. 8 . Wie W 't ' woord genie stipt etymologisch opvat,, stelt de Napoleons, N , de .... . . . . Klopstocks, K , Ho· H merussen en C Columben beneden 'n ' zwaluw niet alleen,, maar beneden alle zwaluwen,, beneden alle dieren,, beneden den pollep.. W zouden dan,, wy mensen,, ons verhoovaardigen op aange-We boren gaven,, op iets alzoo dat onder mosselen en oesters geen, onderscheiding wordt waardig gekeurd.. Z Ziedaar de reden waarom ik spoediger gereed was met m'n ' pro-' definitie.. Ik I zei dat er belang in 't test dan met m'n ' spel was..WeI W I arbeid sedert lange jaren zoo hard ik kan.. Met zeker ! Ik M groote inspanning maak ik my 'n ' klein deel eigen van de bekwaamheid die ik om veel redenen volstrekt noodig heb.. Mag men nu my, M den prys voor ''t - zeer onvolledige !!- - slagen onthouden,, op-grond ' werk me niets kost ?? D van de beschuldiging dat m'n Dat ik gebo-Ten ben met het weinige waarvan ik me meester maakte door moeielyken stryd ? D Dat ik dus Bgeen ander loon verdien dan ''t ' gaven ten-geschenke dier dat z'n kreeg van de Natuur ?? Merci N M /I I heb zwaar gewerkt en bedank er hartelyk voor aIle aanspraak Ik op erkenning daarvan op te geven,, omdat men zich nu eenmaal' hoofd heeft gezet my uittemaken voor zuinigheidshaIve?? - - in 't ''n tweebeenig instinkt..
1003 . W ' genie is,, weet ik nog altyd niet.. En 1003. Wat 'n E evenmin De afwykingen in opvatting zyn weet ik wat men ''n genie rwew.. D te groot,, dan dat we daarop ''n redeIyk besluit zouden kunnen gronden.. IIk geef het op ! M Maar weI meen ik iets te weten van zeker soort van uitstekend.heid die door eenigen voor genie wordt aangezien.. Ze Z is ''n uit-vloeisel van werkzaamheid en geduld,, d.. i.. van aanhoudende in-O spanning.. Ook hierop weder is 67 &7 van volle toepassing.. De D ouden
WEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
24 2477
hadden ongelyk hun PROMETHEUS PROMETHEUS voortesteilen als ''n huisdief.. Ret was Wat-i - deed was geen handgreep,, geen welgelukte coup.. H W ''n moeitevoile afmattende gevaarlyke expeditie die hem z'n ' lever *) of naar onze uitdrukkingswyze:: z'n kostte,, d.. i.. hatinja *) ' hart !1 Na al ''t niet weten in m'n N ' vorig nummer,, na al dat vrucht-100s zoeken naar wat opheldering door ''t spraakgebruik te raad-plegen,, is het niet onaardig eenig licht te ontdekken waar we ''t niet zoeken zouden.. De D misschien ailerlaagste opvatting van ''t hier behandelde woord,, vindt men in de volks-uitdrukking van PROMETHEUS PROMETHEUS!! - - "die jongen ach,, hoever zyn we op-eenmaal heeft geen genie in leeren !" !" Ry is lui.. JJuist?? H - hy weet iets meer van me dan IIk zie dat m'n ' vriend ROORDA Publiek! koraaldiertje"" noemt.. Op P ! - - my 'n ' "koppig , O ''t instinkt na,, dat ik niet mee ter wereld bracht,, neem ik deze vergelyking dankbaar aan.. Ze W moet zoo'n ' beestje ver-Z is zeer vereerend.. Wat moeid zyn ! Z Zou ''t 66k last hebben van wangunstige kameraadjes die z'n - door buitenge-' arbeid bederven onder voorwendsel dat·i wone geboorte aile aanspraak verloor op Recht R ?? *) Oosten worden de psychische aandoeningen *) NN oat van 1876. IIn ''t O waarvan naar ans taaleigen - en de meening?? -- het hart de zetel is,, toegeschreven aan de lever.. D De bcdoeling der mythe is,, PROMETHEUS' PROMETHEUS' lot te beschryven als "hartverscheurend." , ."
beter leer,, dan een goed leven.. Vertel OM UW leven !" I" 1004. "Geen ,G V
Zoo spreekt de schryver van den brief uit Leiden. Z L . Zou - had kunnen voorzien Z hy dezen wensch geuit hebben,, als-i dat ik -- na Lebak althans,, waar ik m'n ' plicht deed .... . . . . spreek me L tegen,, luie VAN vAN TWIST! TWIST !- - weinig andere ervaring opdeed,, dan van de soort als die ik bezig was te beschryven toen ik z'n ' brief ontving ?? , Ik - m'n I zal voortgaan.. Q, Q, XX en Z ' tekst is nog altyd:: "laster en staatkunde"" -- wachten op afdoening.. Door 'n D ' samenloop van omstandigheden was ik verwyderd van L , zeer dikwyls 't ' m'n ' gezin.. Dit D was,, na m'n ' vertrek van Lebak, . Een E der geval geweest.. De D kinderen kenden my ter-nauwernood. middelen die ik aangreep om 'n ' eind te maken aan dezen treurigen toestand -- grootendeels voortgevloeid uit geldgebrek,, dat my en m'n ' vrouw dwong ieder voor zich 'n ' goed heenkomen te zoe-ken -- bestond in 't ' houden van publieke voordrachten.. Hoe H zwaar me dit viel,, kan men weten uit den vorigen bundel.. ~Maar ik meende dat het m'n M ' plicht was,, en deed het.. ' reeds lang versche-DICKENS en Amerika z'n DICKENS las in Engeland E A nen werken voor.. Dit durfde ik niet doen,, omdat ik Nederlander ben.. N ,D
248 24 8
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
M'n zouden me verweten hebben M' zeer edele Landgenooten L dat ik hen besta!.. DICKENS, die vermogend was,, werd ryk.. Ik, I , Nederlander, N , droeg op verschillende plaatsen de toen nog Studie voor,, of drie bedry-liet gedrukte verhandeling over Vrye . S V V . ven van Vorstemchool. Zonder in 't Z ' minst aanspraak te maken -- ik,, Nederlander N E D DICslechts -- op denzeIfden uitslag aIs waarin de EngeIschman KENS KENS zich mocht verheugen,, had ik toch gehoopt in zooverre althans te slagen,, dat ik eindelyk na zooveel jaren zwervens met m'n ' huisgezin zou kunnen vereenigd worden,, en indien ik de kinderen niet voor altoos van my wilde vervreemd zien,, leed dit plan niet het minste uitstel.. ,,V "Vrienden" " -- de mensen noemden zich "bewonderaars" , " of zoo·iets -- dien 'k ' de pynlyke oorzaak van m'n ' omwandeling meedeelde,, zeiden my hun hulp toe.. Het H spreekt vanzelf dat ze,, toen ik na groote inspanning er in geslaagd was m'n ' gezin te doen overkomen,, zich van 't ' afgesprokene niets herinnerden.. Ja J toch,, maar.... -- staatkunde !! - - zulke ongun-. . . . men had uit den Haag H seige berichten over my ontvangen!! N de zeer ongunstige berichten over den Haag, Na H , die ik zoo dikwyIs publiceerde,, hadden ze dit kunnen voorzien,, dunkt me.. E ik ook.. En Maar wat ik niet voorzien mocht,, was,, dat de mannen die zoo M kort geleden zich om my schaarden als discipelen om den MeesM , ter - "bewonderaars" " noemden zy zich alweer -- mannen die 't ' zoo betreurden dat ze geen plaats in de K Kamer te begeven hadden,, B· of C, /fame de mieux afvaardigden omdat ze onlangs dien A, BC-district te vertegenwoordigen ..... om hun A-, B- of C... N Nu,, dit was weI!! W Waar zou men met z'n ' invaliden heen aIs er -K geen T Tweede·Kamer was,, waarin ook de minst bruikbare letters ' alphabet 'n ' plaatsje kunnen vinden ?? van 'n Z , dit mocht ik niet voorzien,, dat zulke mannen zoo op·een. Zie, maal den moed zouden hebben der onbeschaamdheid van ''t woord-breken onder voorwendsel dat de "staatkunde" , " van hun onderdak ik ooit iets gebrachten invalide niet strookte met de myne.. Had H anders beweerd,, toen ik in hun kring zes,, acht uren achtereen myn beginselen predikte. . . . "staatkundige"" en andere ?? O Of had ik weI verdacht moeten wezen op zooveel kwade trouw,, gewaarschuwd als ik was door ''n reeks teleurstellingen van de-zelfde soort ?? IIk kan de keeren niet tellen dat ik den mynen berichtte,, er zou eindelyk ''n eind komen aan hun zwerven ..... . . . nu inderdaad ..... ... D kinderen zouden geregeld onderwys ontvangen,, nu heusch!1 De
IDEEN VAN VAN MULTATULI.
249 249
ze zouden by me zyn,, een home hebben,, en 'n a11es ' vader!! Byna B dna wat de maaatschappy gunt aan andere kinderen •... . . . . iets althans van wat door vaders die niet hun plicht deden,, kan worden gegeven aan de hunnen ! "En - neen,, ik telegrafeerde!! - - en ,,E nog eens schreef ik dan nog-eens verzeker ik u,, dat het dezen keer eens eindelyk waar zal zyn!! M Men heeft me nu zulke vaste beloften gedaan,, z66 66 uitdruk·kelyk,, z66 ' woord niet breken !" 66 .... . . . . kortom,, men kan ditmaal z'n En altyd bedroog men my.. Ten-Iaatste kreeg 't T ' den schyn dat E ik het was,, die m'n ' kinderen bedroog.. M'n zoontje -- een knaap van 12, 13 .... . . . . tot 17 M' 17 jaren,, geduren-- geloofde me niet meer ! O Of althans hy hechtte geen de dien tyd waarde aan m'n ' hoop,, en verwonderde zich over de naive kinder-op ''t lykheid waarmee ik -- ''n volwassen man die gaande-weg punt stond 'n - me zoo telkens weer schuldig ' oud man te worden maakte aan ''n vertrouwen dat hy voor domheid begon aantezien.. En E onder hen die my bedrogen,, waren er die zyn opvatting van ''t Z prezen de scherpzinnigheid van leven "intelligent"" vonden.. Ze ''t kind dat hen voor scheImen aanzag.. Nu, N , dit was billyk ! En E waarop zau de hulp neergekomen zyn,, de gewoonlyk met achyn van groote hartelykheid opgedronqen hulp,, die ik by zulke gelegenheden beloofde aantenemen ?? lk I zou in-staat gesteld worden geregeld te werken gedurende den korten tyd dien ik nog leven kon.. lets L anders zocht ik dan ook niet !! Had ik maar te doen gehad met woekeraars die hun belang H begrepen!! T Te rekenen naar 't ' geen ik zwervend doorbracht,, komt het me voor dat er goede zaken met my waren te maken geweest,, indien men my tot onafgebroken arbeid had in.staatgesteld.Zou .Z Ekonomi8t eens willen uitrekenen,, hoeveel kapitaal er verloren de E ging gedurende een winter dien ik uit gebrek aan vuur en licht,, ! Gedurende vele mallon-doorbracht op wegen en straten,, of te-bed G den ook,, dat ik geen andere spys gebruikte dan afgeva11en ooft ?? B arA den tyd dien ik na Lebak, Qs Gedurende G L , overgeleverd aan de Q en de X' X'a en de Z' Z's,, rondzwierf aIs 'n ' dier ? N Nog altyd zyn er,, die me myn bitterheid verwyten?? M Men be.hoorde zich eerder te verwonderen dat ik ooit iets anders gaf dan D viel me dan ook zwaar genoeg.. Ter·nauwer-nood T bitterheid.. Dit - kon ik nu·en·dan de my aangedane bejegening ver genoeg weg.. . . m'n denken om toetegeven in den lust tot stipte redeneering ..... ' hulpmiddel om staande te blyven.. *) *) N 1874. Wie W ''t verband wenscht te weten tusschen denken *) Noot van 1874. Het Tableau in M M jJ-en smartdragen,, wordt verwezen naar 't ' hoof
250 250
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
Woekeraars waren de "vrienden" W , " die me telkens bedrogen., gewis niet!! Eer E zon men ze verkwisters kunnen noemen..Ze Z gin-' arbeidsvermogen niet ekono-gen met de geldswaarde van m'n mischer om dan met hun eigen eer,, en dus zoo slordig mogelyk.. W ? Die D zyn er niet in Nederland. N Woekeraars? . Ik I kon er geen enkele vinden die me tweehonderd gulden voorschoot op drie bedryven van Vorstenschool -- d.. .i. een honderdste dee! van wat V opbracht!! - - toen ik daarom smeekte aan SARDOU ARDO z'n ' Rabagas R ten·einde m'n ' gezin dat op 't ' punt stond voor de tweede maal uit armoede Nederland te verlaten,, in-staat te stellen te wachten N tot ik raad zou geschaft hebben.. Begint men eenigszins m'n B ' afkeer van 't ' hollandsche "mooi, vinden"" te begrypen ? Tot T ik raad zou geschaft hebOOn!! Raad, R , hulp,, uitkomst ...• .. . . door die lezingen ! N Nog-eens verwys ik,, wat die publieke voordrachten aangaat., naar den vorigen bundel ;: ze vielen me zeer zwaar !! Hoe H afgemat,, ik hield vol en kweet me zoo goed mogelyk van ' taak.. Voor V ,P " in gewonen zin,, sprak ik twee,, drie m'n "PubIiek" ' weeks 'n ' uur of drie.. Dit D was byzaak.. Hoofdzaak was,, malen 's H dat ik op zeer weinige uitzonderingen na,, dagelyks twaalf tot zestien uren doorbracht in gezelschap van "bewonderaars"" die m'n ' opinie wilden weten over ..... . . . alles.. En E m'n ' keel is zeer ge·voelig.. De D honderden en honderden die ''t wetell kunnen,, roep ' grens stelde aan m'n ik op,, om te getuigell of ik 'n ' welwillend-heid?? Of O ik spaarzaam omging met de krachten van lichaam en O ik niet gaf,, wat 'n ' mens die ''t zoeken naar waarheid ziel ? Of ' levenstaak koos,, aan gelykgezinden geven kan ?? tot z'n Maar niet daarvan heb ik nu te spreken.. Ik M I moet spreken van de betaalde publieke lezingen die ik hield met het doel om nu eindelyk vrouw en kinderen by my te houden.. Byna overa! had ik te stryden met een -- naar me bleek,, op-B zette!yk levendig gehouden - vooroordeel:: "dat , het zeer onfat-soenlyk was,, my te gaan hooren." ." Op O een 6 plaats ging dit zoover,, dat 66 de lazing ''n bezoek bracht de K Kommissaris van politie me v66r - in-dieMt om my te waarschuwen dat-i zou tegenwoordig zyn,, - my het woord ontnemen zou indien ik de "publieke , en dat-i zede-lykheid"" aanrandde.. "Liever echter", ,L ", zoo zei de welmeenende man,, "zou hy om-mynentwille zien dat ik,, om onaangenaam-." heden te voorkomen,, de lezing opga.f." D Dit deed ik niet.. Maar dat ik in zulke omstandigheden,, op M ' moeilyk doel niet veel nader kwam .... die plaats m'n . . ., zou weI DICKENS DICKENS bevreemden,, maar kan E!begrepen worden door elken N Ne-derlander die verstand heeft van N Nederlandsche fatsoenlykhedens..
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
251 25 1
En vrouw en kinderen wachtten !! E 1005. POST, ik vertel m'n verwyt 1005 . Neen, N , POST, ' leven niet.. Misschien M me reeds nu de lezer dat de zoo-even opengelaten regels -- ik slikte daar den inhoud van veel boekdeelen in!! - - niet "mooi" , " genoeg en 't niet waard zyn.. WeI ' schryvers-honorarium W moge-lyk,, maar .... . . . . ik heb ze duurder betaald !! nu X afgedaan ! D De stryd met het kwaadaardig ver-Spoedig S oordeel dat geen jatsoenlyk man vrouw en dochters mocht binnen-leiden in de zaal waar ik spreken ZOU,, was zwaar.. Doch zoolang men de betichting slechts mompelend uitbracht,, D zoolang de laster zich beschroomd toonde,, was ''t nog ''n stryd.. . . . . hoopte,, te overwinnen.. Eenmaal, IIk poogde.... . . . . beproefde .... E , meende ik,, zou de waarheid doorbreken,, vooral daar de velen die my tegenwerkten,, nog altyd niet openlykmet hun voorgewende grief durfden voor den dag komen.. IIk streed zoo goed ik kon.. Helaas, H , ik had het recht niet my terug-tetrekken:: m'n ' gezin wachtte!! Gedurig poogde ik my de hoop optedringen dat ik in 't G ' eind slagen zou.. Het schetsen van die worsteling zou misschien 't H ' aanzyn geven :aan de bekende "mooie" sla ik 't , " bladzyden.. Hierom H ' over.. Ik I mag geen premie zetten op ''t martelen.. M'n gezin wachtte op den uitslag,, en te angstiger nu,, omdat M' ' ,,"vrienden"" me zeer drukkend belastte het laatste bedrog van m'n met de gevolgen van veel maatregelen die ik in m'n ' goedig ver-trouwen genomen had.. Deze gevolgen waren ditmaal nadeeliger D dan ooit te·voren, , en weI zoo dat zy ''n beslissend-noodlottigen invloed dreigden uitteoefenen op de geheele toekomst der mynen,, en op ''t weinigje toekomst dat mezelf nog restte.. Een E bedreiging die dan ook volkomen verwezenlykt is.. klonk my de ' kinderen.. Gedurig G IIk was beschaamd voor m'n nooit gedane vraag in de ooren - 0,, veel smartelyker dan wan-, hebt ge OilS hier geroe·neer ze uitgesproken ware!! - - "waarom pen?? Hier, Hier,, waar niemand OilS H , in dit land zonder zon?? H schynt te kennen ? Hier, H , waar ''t leven zoo moeilyk is ?" Ik I moest deze vragen weI verstaan uit de mededeeling hoe ze in den vreemde geacht waren als edele ballingen,, zy die met hunne moeder op de straten van Amsterdam A waren uitgejouwd !! *) *) 1lan 1872. Een *) Noot N E kleine tegenstelling,, nederlandsche lezer!! Onlangs O ' cour ant waarin by zekere statis-Padua 'n zond me m'n ' dochtertje,, uit P NONNI's ver·tieke beschouwing der B Bevolking,, met inge nomenheid van NONNI' blyf daar ter·plaatse werd melding gemaakt.. IIs ''t wonder,, dat het kind -
252 252
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
Die D lezingen moesten slagen !! Men M meent zeer veel gezegd te hebben als men spreekt van 'n ' stryd op "leven en dood." ." De D stryd dien ik te voeren had,, was angstiger!! Dood? D ? Wat W is dat?? Er E dreigde my iets zwaarders!! Ik I moest aan m'n ' kinderen het bewys leveren dat ik recht had op hun vertrouwen,, ik die hun nooit iets zeide,, dan wat ik voor waar hield ! Die D lezingen moesten slagen.. Eensklaps werd ik genoodzaakt den stryd op te geven.. E Wat ' verborgene,, ver-`V tot nog toe slechts gefluisterd werd in 't scheen in de Arnhemsche Courant ... ..gedrukt!! A C Er E was ''n soort van lichaam gegeven aan het spook van den laster.. De was ingevaren,, had 'n D leugen-demon ' domicilie,, en KAPPELMAN KAPPELMAN kon met zoo'n ' vod in de hand zegevierend tot vrouw en dochters zeggen: Z je weI!! -- Zie M'n M' voordrachten -- hier zeer in 't ' byzonder die van VOTstenV school - waren: "beneden ,, de aandacht van 'n ' beschaafd P Publiek". ".
Had ik onrecht eenige bladzyden geleden deze handelwyze H te vergelyken by 'n ' dolkstoot ?? By B diefstal ? Z Zoo ja,, dan ligt de fout hierin,, dat ik 't ' niet "moord" , " noemde !! K Kan men op laaghartiger wys iemand meer afnemen,, dieper wonden.. 1006 ' blad zich tot medeplichtige maakt,, en wel-1008.. D Dat zoo'n dra tot voorganger van de velen die er belang by hebben -- StaatS kunde!! - - m'n ' stem te smoren,, en zelfs van anderen die dit pogen zonder eenig doel hoegenaamd,, en aIleen uit baldadig-.) schynt de kranten-eer heid (610, vlgg.) niet te schaden.. Vindt de lezer nil. deze opheldering m'n V ' voorberichtje by VOTstenV school "onheusch , ?" G Gaf ik niet veeleer daarin blyken van gema-E voegt het aan lieden die zich verlagen tot zulken sluip-tigdheid ?? En , moord,, hun slachtoffer te beschuldigen van "onbescheidenheid ?" E En zelfs nu nog zou ik de strekking en de gevolgen van dien coup de J Jarnac verzwegen hebben,, indien de aanklacht loyaal M ware ingetrokken.. Maar dit doet het ellendig ding niet.. Behalve B de poging om my opnieuw in staat van beschuldiging te stellen,, ver-wikkelt het de schuldbekentenis met ''n zaak die oorspronkelyk zich vreemd voelde in haar zoogenaamd V Vaderland,, waar ze behandeld werd aIs ''n outlaw ?7
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
2253 53
daarmee niets gemeens had.. De D brave X zegt:: dat hy,, na m'n ' ver-klaring,, thans in V Vor8tensclwol geen parodie meer ziet op "een vorst" - staat er - "dit was het lOOt ona ''n afkeurend oordeel " en deed uit8preken." Leugen!! E Er stond dat m'n ." L ' voordracht:: beneden de aandacht was van ''n beschaafd puhliek.. N Nog-eens sommeer ik X, om te herhalen wat hy gezegd heeft.. Dan D zal er blyken dat z'n ' X, teedere zorg voor de eer van onzen K Koning,, van zeer recente vin-ding is.. Gesteld dat m'n van de wyze waarop zekere lwogge-' ,,8chet8 8 G plaatste per80nen hun roeping opvatten" " hinderlyk wezen kon voor WILLEM III,, sedert wanneer is de radikale X beeldhouwer geworden WILLEM van ''twapenschild der O Oranje's. ' . En E sedert wanneer openbaartzich zich de legitimiteits-religie -- die van den A Arnhemmer nogal!! - in ''t afkeuren van ''n letterkundig produkt al8 zoodanig?? , " die ik IIs ook dit alweer een der vele soorten van "staatkunden" te brandmerken heb,, dat men litterarische blunders en zedelyke laagheid,, tracht wegtestoppen onder ..... . . . SStaatkunde?? Neemt nog altyd het krantenlezend publiek zoo-iets voor goede N munt aan ?? Ik I niet !! En ik hoop te bewerken dat ten-laatste ook het P Publiek zich E iets minder gewillig late bedriegen van ..... . . . SStaatkunde!! vanzelf dat zoo'n ''t Spreekt S ' X by voorkomende gelegenheid in Verkiezingen doet.. Hy V H praat dan mee over eer,, land8belang,, deugd,, goede trouw,, loyaliteit,, enz.. enz.. alsof-i - nooit had te pronk gestaan in gezelschap van z'n Q.. ' vriend Q Ook deze -let op de homogeniteit !! - - ook deze,, die by'n ' andere O gelegenheid 'n ' gelyk schelmstuk bedreef,, zal zich niet ontzien meetespreken over Staatkunde !! Men S M kan verzekerd zyn dat er van E hieruit wordt zoo'n waait.. En ' deel naar den Haag H ' pneuma altyd 'n ' BinnenB voor den staatkundigen metereoloog,, de atmosfeer van 't hof verklaarbaar.. Deze soort van opmerkingen vloeien voort uit D myn staatkundige studien,, uit myn staatkundige ondervinding.. De D M Multatulie--kommi88ie .. •.. . .. Ik E be-I sla nu over wat ik daarvan zou te zeggen hebben.. *)*) Er staan treurige redenen voor dit zwygen,, die ik niet dan in de uiter·D .... . . . . pogingen van die kommis-ste noodzakelykheid zal noemen.. De ' oogenblik niet sie -- ik druk me hier onjuist uit,, maar kan op 't anders!! - - die .... . . . . pogingen dan,, moesten verydeld,, zoowel als 't ' lezingen trachtte dienstbaar te maken.. ' oogmerk waaraan ik m'n Q ''t zyne by.. En E ik verzeker hem dat·i- beter ge-Daartoe bracht Q D slaagd is dan hyzelf weten kan.. Hy H veroorzaakte meer kwaad A ! , wallrmee *) zal ik straka de stukken publiceeren, *) Noot N "an 1872. 1872 . Aileen die zaak begon,, en.. . .. . . eindigde..
VAN MULTATULI. MULTATULI. 2254 IDEEN VAN 54 dan-i waard is. Ook weer met behulp van andere invloeden ..... . . . dit .O is waar-'tsuumcuique wordt hier zeer moeielyk!! -maar toch .... -' Neen, POST, die zoo ruiterlyk party trekt voor wien ge , edele POST, N ' aan my lag!! - - dat ik : miskend waant,, zeg niet -- alsof 't "het kwade gryp met beide handen,, en 't' goede niet zien wil." ." Juist andersom!! ik smacht naar ''t goede.. Nog N altyd verheug J ik my innig,, primitief-kinderlyk, , zoodra ik zedelyke schoonheid ontwaar,, of 801 ware ''t slechts iets dat daarop uit de verte gelykt.. De . . en de smart!! - - van 't ' hekelen,, maakt my D vermoeienis .• 't ' pryzen en liefhebben tot genotryke rust,, niet zonder zekere daaruit verklaarbare neiging tot overdryving van lof.. En E zeg niet: "V Vertel ons uw Leven !" Beste jongen met uw PET PETRus-natuur, , ik mag de tallooze Mal. M B chen niet blootstellen aan uw driftige verontwaardiging,, schoon 't ' nog altyd de vraag blyft of gy u onbesuisd toonen zoudt v66r my,, als thans in uwen brief tegen my .... . . . . doch hiervan later!! Bovendien het verhaal van m'n ' geheelleven,, zou -- 801 bestond B het dan uit bladzyden als waarvan ik zoo-even sprak - geen stof Jeveren tot wat de hoorders van CHRESOS E "mooi"" noemen.. Na N Lebak vooral,, is het daartoe te eentonig.. Het H tragisch effect L wordt bedorven door de byna onafgebroken aaneenschakeling van 't-zelfde. dat het leveren van 'n ' . Bedenk B ' werk dat niet "mooi"" I moet ,,"mooie"" dingen is, . , voor my gelyk staat met ''n doodvonnis.. Ik vertellen of sterven.. I klaag aan.. IIk klaag niet.. Ik En nu begin ik heusch aan uw brief in de Vox! er uit V ! lets L E deed ik reeds af,, niet waar ?? 1007.. Het 1007 H doet my innig genoegen dat de heer POST POST blyk geeft,, niet beducht te zyn geweest voor "uitkleeden". , ". Integendeel, I , hy valt my aan op 'n ' manier die menigeen in myn geval nopen zou dat te beproeven,, en speelt den G Gallier.. "Spelen" ,S " is onjuist gezegd.. Wanneer ik goed lees,, is hier geen spraak van 'n W ' rol.. Hy te zyn,, en geeft H treedt £link op,, voor wat hem toeschynt Recht R door z'n ' toon ..•. . . .. ' captatio Honderd tegen een,, dat de meeste lezers daarin 'n H malevolentiae ontdekken ! ..... . . . door z'n ' toon geeft.i - bewys van lief vertrouwen op 't ' goede in my.. Ik I zeg hem vriendelyk dank,, MANLIUS groet hem.. IIk zeide dat ik niet zoozeer het stuk van den heer POST POST wilde beantwoorden,, als weI naar.aanleiding daarvan eenige opmer-kingen maken,, iets als 'n Studie.. Ik ' S I hoop dat hy,, en anderen daar·in vinden mogen wat als antwoord zal kunnen gebruikt worden..
IDEEN VAN IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI. 255 25 5 Eerst iets over die schynbare malevolentie. Hierin ligt 'n beE . H ' kwaamheid die haar bestaan te danken heeft aan oppervlakkig-heid en diepte te-gelyk. diplomaat -- in 't .Geen G ' een of ander "ver, grysd"" -- zou 't ' handiger kunnen aanleggen om m'n ' satire te ontwapenen,, dan dit hier onze Gallier doet met z'n G ' barre woor-den,, en -- let weI!! zonder overleg !! 't ' Is I waarlyk jammer dat hy ,, " of althans dat-i. - . ... . . . student is.. En "studeert" E weI jammer ook dat-i- later,, meer dan nu bedorven door "school"" nog D meer wys-heid zal verliezen door 't ' luisteren naar die brutale leermeesteresse del' dwaasheid:: ondervinding ! 0, 0, hoe men hem straffen zal voor 't ' involgen del' grandes pensees qui viennent du coeur!! Zal Z er niet 'n ' tyd komen,, waarin hy 't ' niet verbranden van z'n ' schepen tot artikel een maakt van polemische krygskunde ? ,Hm ,H .... . . . . 'n ' paar galeitjes heeft-i- nu reeds aangehouden t" !" zullen sommigen meenen ? O Omdat-i - my "meester"" noemt?? Omdat O er in z'n ' stuk zinsneden voorkomen,, die op m'n ' streven naar waarheid doelen.. Maar eilieve,, den meester"" verwyt hy fouten.. Hy M H beticht den waarheidzoeker van leugen en laster.. Van waar moest de welwillendheid komen,, die hy zich dan V mynen zou door het toekennen van dien rang,, door ''t erkennen van dat streven ?? Ik I zeide reeds dat m'n ' meesterschap onereWl8 was.. Slechts in deze hoedanigheid draagt POST het me op.. En S E H erkent het slechts voorwaardelyk,, en in-zoodat streven ?? Hy verre ik hem behoorlyk te-woord sta.. Gesteld dat ik hem afwees met 'n G ' makkelyk beroep op 995 . ... . .. of-i - me spoedig degradeeren zou!! M Me dunkt dat dit den brutalen Gallier is aantezien !! G En hy zou Bgeen ongelyk hebben.. E D De zaak is dat hy zich evenmin heeft toegelegd op ''t capteeren van welwillendheid,, als in-acht genomen tegen 't ' opwekken van H verlangt opheldering van wat hem duister voor-wrevel.. Hy D is alles.. kwam,, herstel van onrecht.. Dit E En juist omdat dit by hem alles is,, heeft hy op zeer groote welwi;. N 't ' zoo dikwyls afwyzen van valschen lof... lendheid aanspraak.. Na ... D , " maar:: .... FRANSEN De H Havelaar was heel "mooi" FRANSEN VAN DE DR PIITTE PUTTE is - ten tweede-male nu - minister!! Z Ziedaar ''n mooi-vindery die ik evenmin begryp als ik er mee gediend ben.. ...•. . . . na ''t wraken van verraderlyke toejuiching,, meen ik my ''t genoegen te mogen gunnen,, zonder verstoordheid te antwoor-den op welmeenende berisping.. V Volgens den heel' POST POST dan,, maak ik me schuldig: in de eerste - hy gebruikt' 8 plaats,, aan ...•• . . . onrechtvaardigheid -
256 256
IDEEN VAN MULTATULI.
andere termen,, maar dit is niet noodig.. De D beschuldiging van onrechtvaardigheid is ruim voldoende!! -- aan onrechtvaardig-VOLK my niet kent." heid jegens 't ' Nederlandsche N L "dat , ." Ik I klaag en val8heid." de Natie aan van:: "luiheid N , ." De D schryver citeert hierby 983 963 't ' geen me verwondert.. Op O veel andere plaatsen namelyk,, stel ik en m'n en de Ne. ' Publiek P N N derlandsche Natie in staat van beschuldiging,, en juist ik zou me op diezelfde bladzyde beroepen hebben om me te verdedigen tegen zoo'n immers staat ' verwyt van onrechtvaardigheid.. Daar D duidelyk: " Wil van "Natie" W men nu,, in-plaat8 ,N " hie:r lezen:: de weinigen die in elk deze:r N vakken de N Nede:rlandache 8 Natie ve:rtegenwoordigen,, my wel.. Doch ook dan nag blyjt me imme:r8 'n D ' be:roep op 't' woord van kette:rjage:r ove:r:: de geuzen hebben de ke:rken geplunde:rd,, de katho-lieken hebben 't' niet belet . ... . . . zy allen zyn even 8chuldig." ." Godbewaarme dat ik m'n ' beginselen zou ontleenen aan DE G DE VARVA GAS! "de N atie my niet kent"" zooals de heer POST beweert ..•• GAS ! Indien I ,, N . . .. Hy is te goed 'n H ' leerling om zich te vergenoegen met zoo'n ' onbekenden meester!! . . . . Indien I N .... de Natie my niet kent,, dan wi! ik ''n oogenblik lang ongelyk hebben,, juist lang genoeg om in 't ' voorbygaan de A Atheners onschuldig te verklaren aan den dood van SOKRATES. SOBRATES. De D in aUe schoolboekjes geleeraarde voorstelling van die misdaad,, eischt dringend revizie.. E veel meer nog.. Niet En Zwitsers verzetten zich tegen de heer-N de Z O . Het H waren niet de Spartanen die Messenie schappy van Oostenryk. S M N N , die tegen Spanje de Nederlanders, op-ten-onder brachten.. Niet S N de F Franschen die hun koning onthoofden in '93. stonden.. Niet '93 . N E . Joden die JEZUS kruizigden.. Enz. Niet de J D schande en de eer die deze en dergelyke handelingen met De zich voerden,, mag dus niet worden geweten o£ toegekend aan B al die gelegenheden zouden duizenden geheele volkeren.. By Z Zwitsers,, Spartanen, S , Joden J enz.. even goed als nu de heer POST POST het recht hebben te zwygen:: ik deed niet mee aan die verkeerd-heid,, of ik mag geen aanspraak maken op ''n deel van die eer.. D Dus:: de natie is onschuldig,, o£:: verdient dien 10£ niet.. am O de ongegrondheid van de beschuldiging intezien,, dat ik ten-onrechte een totum pro parte aanneem,, behoe£t men slechts te schryven,, en daarby telkens eenige bladzyden Geschiedenis G in-plaats van ''n volksnaam een byzonder gedeelte van zoo'n ' yolk aanteduiden,, dat in elk voorkomend geval bedoeld wordt.. E N . . .''n onuitvoerbaar werk.. Het .•• Een lastig werk!! Neen H geschied-' onmogelykheid worden.. schryven zou daardoor 'n
IDEEN VAN VAN MBLTATIILL MULTATULI. IDEEN
2577 25
Hebben de D Duitschers in 1870 1870 al dan niet oorlog gevoerd met H de F Franschen ?? JJa,, immers?? W Wordt deze waarheid te-niet gedaan door de opmerking dat aan beide zyden millioenen individuen geen deel namen aan den oorlog?? Dit D zal niemand beweren.. Men zegt,, en ik geloof ''t weI,, dat de D Duitschers op dit oogen-M blik in F Frankryk gehaat zyn.. Wordt deze stelling bestreden door W enkele huwelyken tusschen D Duitschers en F Frangaise8.. D Dit geloof ik niet.. De vraag is:: wanneer mag men in dezen zin ''t door my tel-D kens onderhaald lidwoord de gebruiken?? W Wanneer mag men Natie?? spreken van de N Een oneerlyke kibbelaar zou hierop kunnen ontwoorden: E nooit!! E Er is geen hoedanigheid te bedenken,, die aan alle leden van ''n V Volk eigen is,, geen handeling of passie,, -- op ''t ouder worden na - waaraan aile gelykelyk deelnemen,, of waardoor ailen op dezelfde wyze worden geaffekteerd.. Zoo'n Z ' debater zou,, om konsekwent te zyn., nog verder moeten gaan., en ''t bepalend lidwoord ongerymd verklaren by nagenoeg aile nomina van kol-lektieve beteekenis.. Men leger streed dapper." M zegge dan niet : "het , ." Er E B weinig menskunde noodig om te berekenen dat er in elk le-leger lafhartigen zyn.. De D uitdrukking : "de familie leefde gelukkig"" zou inkorrekt wezen,, omdat ieder begrypen kan dat de kinderen weI eens last hadden van tandwisselen,, de volwasBenen van de da-gelyksche tegenspoedjes die ook in 't ' ailergelukkigst leven onver-mydelyk zyn,, en de oudjes van hnn ... . . . ouderdom..Het H zou dan ook verboden wezen,, de stad A, of het land B B welvarend te noemen,, want ...in E . . . . die stad en dat land zyn armen.. Enz. Zulke redeneeringen nu,, valsch door overmaat van onbruik-Z bare juistheid,, verwacht ik van den heer POST niet.. Hy H zal er-' spraakgebruik -- en kennen dat men in zekere gevaHen,, naar 't dUB in waarheid,, want:: verba valent usu -- mag spreken van het Volk, N . V , van de Natie. Waar en wanneer mag men dat doen ? Waar en wanneer mag W W men 't ' niet doen ? Ikzelf ergerde my te dikwyls aan 't ' slordig generalizeeren van I <mbekookte opmerkingen., dan dat ik niet gaarne zou meezoeken naar iets als norm waaraan wy de verantwoordelykheid of de aan·spraken van 'n ' natie kunnen toetsen.. Wie W in zoodanig onder-zoek niet dan met volstrekte juistheid tevreden is,, doet denken ' "sommen aan den onwilligen knaap die z'n niet maken wil,, , onder voorwendsel dat-i- met decimalen toch niet aHe breuken kan uitdrukken.. Ik I geloof dat er mogelykheid is de zaak helder genoeg te maken voor ons doe!.. ' stuk van den heer POST. POST. Als A leiddraad houd ik me nu aan 't IDEEN IV. IDEEN IV.
17
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. 2588 25 Hy beweert niet dat myn klaehten ongegrond zyn als zoodanig H -- 'n ' thesis die door ouderen stilzwygend sehynt gesteld te wor-den -- doeh dat ik verkeerdelyk allen in plaats van enkelen besehuldig.. Is ik dit bedoeld hebben by 't I dit zoo?? Kan K ' her-Volk,, Natie, haald gebruik van de woorden:: V N , Publiek? P ? Zou Z 't ' noodig geweest zyn,, telkens die woorden te omsehryven,, aan-tevullen,, nader te bepalen,, met 'n ' vervelend : het gedeelte des Nederlandsehen Yolks, Met:: de personen,, die in dit V , dat .. . . . enz.? . ? M N byzonder geval zouden kunnen beschouwd worden de Natie te N vertegenwoordigen.. .. .. Pu. . enz.? .? Met: M : de zoodanigen onder m'n ' P bliek,, die ik,, na telling,, zijting en schatting misschien zou moyen aannemen als bruikbare monsterstalen van 't ' gehed . .. . . enz.? .? Dit kan geen weldenkende vorderen.. En E dit vordert dan D ook m'n ' opponent niet.. Ik I ben overtuigd dat hy in 't ' algemeen de dialektisehe oorbaarheid van 'n ' totum pro parte erkent.. HyH - spreekt van:: de zelf maakt er gebruik van,, waar-i - ik onder-streep - van de modernen,, van:: de A Amerikanen.. Alzoo aannemende dat niet aUe leden van ''n yolk behoeven A aanwezig te zyn ad collegium constituendum,, en tevens dat daar-toe toeh meer personen worden vereiseht,, dan de door de be-N bekende spreuk gevorderde drie,, dobberen wy,, wat Nederland aangaat,, tusehen die tres en drie millioen,, Tussehen deze bei-T de uitersten in moet alzoo zeker eyfer liggen,, dat volgens sommigen hoog genoeg wezen zou om,, naar de gebruikelyke manier van spreken die ik als oorbaar aannaam,, voor ''t geheel genomen te wor-' loyalen opponent den.. De D bepaling van dit cyfer laat ik aan m'n over,, mits hy daarby gelieve te letten op ''t getal der van m'n ' werken verspreide exemplaren,, vermenigvuldigd met het gemid-' zelfde exemplaar deld aantal lezers dat zieh vermoedelyk van 't bedient.. Hoe H hoog deze eyfers zyn,, is my onbekend,, en ik troost me te gemakkelyker in deze onkunde omdat hier ook alweer geen behoefte is aan mathematische juistheid.. Ik I geloof te mogen bewe-ren dat 'n Nederlanders m'n ' zeer groot getal N ' werken gelezen heeft.. V dan!! - - wat ik 'n ' Vraagt iemand - ''n debating-subtiliteitje zeer groot getal noem ? Een zoodanig dat de norm van daarby E uit den aard der zaak vergelykbare hoeveelheden,, evenveel of meer te-boven gaat,, dan 't ' grootst verschil van die hoeveelheden onderling bedraagt.. Dat D ook deze proef van ''n definitie aanlei-ding zou kunnen geven tot leuterend gekibbel,, spreekt vanzelf.. Voor ons tegenwoordig doel is ze korrekt genoeg,, dunkt me.. V V Een zeer groot deel van 't Yolk hooft alzoo m'n E ' Nederlandsche N ' werken gelezen.. Er E kan niet worden verondersteld dat ze gekocht zyn voor scheurpapier -- dat goedkooper te krygen is -- of voor K , waar men geen H uitvoer naar Kamschatka, Hollandseh loost..
IDEEN VAN MULTATIILL MULTATULI. IDEEN VAN
259
In-weerwil hiervan -- ik hoor 't ' den heer POST POST zeggen,, en hy I zou gelyk hebben -- ben ik niet populair .. ... .. . Dit Dr.. FERINGA PEBINGA eenigszins toe-D laatste woord is onlangs door D gelicht.. Hy Vrye gedachte : populair is de H zegt o.. a.. in z'n ' Tydschrift T V brief van L Levi Mozes Zadok uit de Krim. zyn de meeste M Z K . Populair P aardigheden van Uilenspiegel, U , hoe flauwer hoe populairder." ." Inderdaad, lezers I , ik ben niet populair.. Ik I vlei my,, weinig of geen B , waaraan die M te hebben onder 't Mozes Z Zadok z'n ' deel van Publiek, P ' lauwren te danken heeft.. 1J[ M yn lezers behooren tot het gezelschap van den heer POST. E juist hieruit betoog ik dat het cyfer waar-POST . En van ik zoo-even de bepaling aan hem overliet,, veel grooter be·teekenis heeft,, dan wanneer ik populair ware in lageren zin.. Juist immers omdat ik dit niet ben,, heeft het gedrag van de ver-J spreide exemplaren 'n ' geheel andere bewyskracht,, dan wanneer 't ' veld dat de door my gestrooide zaadkorrels in zich opneemt,, uit-gestrekter ware,, d.. i.. in dit geval:: van minder goede hoedanig-heid.. Alweer vraag ik nu m'n A ' opponent,, of naar zyn oordeel de personen die my lezen,, aI dan niet behooren tot het meer ontwik·A keld deel der Natie ? Aan hem vraag ik,, of men alzoo - na on-N volkomen telling overgaande tot meer exakte weging en schatting -- zeggen mag:: dat de N Natie my niet kent?? Juist zy immers die me niet kennen,, behooren tot dat deel J des Yolks, niet zou kunnen toe-V , waarop men 't ' woord:: de Natie N passen,, zonder ''t beter deel daarvan te beleedigen ?? 1008. W Wat waar is,, moet aan aIle kanten waar zyn.. IIk wil 1008. de voorafgaande redeneering herhalen in anderen vorm.. Waar ik spreek van de N Natie,, bedoel ik natuurlyk:: ''t gedeelte W H behoeft immers geen betoog,, dat ik der Natie dat my kent.. Het N m'n ' aanklacht niet uitstrek tot blinden,, idioten,, personen die in gewonen zin nu - niet lezen kunnen ? N Niet tot armen,, werk-lieden,, en 'n ' zeer groot gedeelte van den middelstand?? Niet N tot de ongelukkigen wien:: "dat alles8 niets mag zyn"" volgens , E ? Niet , .. LOUISE? poging tot verzet .. .... L N tot dezulken alzoo in wie:: "elke Hier: H : verzet tegen onwetendheid en onrecht !! .. .. . .. door de barre werkelykheid zou worden bestraft met .. .... ." hanger." .' W ook ten-behoeve Wei van dezulken,, maar immers niet voor de-' werken geschreven ?? zulken,, zyn m'n Ik I schryf immers voor hen die,, als de heer POST, POST, het onschatbaar ' levenstaak te mogen kiezen?? Voor V geluk hebben,, zich 'n hen "die -- zyn woorden : : - - "ook al bindt men hun een hand op den rug,, nog altyd een tweede overhouden om te stryden voor de waarheid?" ?" POST, en ook myn motto "Zoo ,,Z hoop ik eenmaal te doen,, zegt POST,
260 260
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATUIJ. MULTATULI .
zal zyn :: een zaaier ging uit om te zaaien." ." Hy H begint good,, waarachtig! V Voor zulke zaaiers sebreef ik.. Voor hen die betuigen z66 V 66 te willen arbeiden.. Zy Z behooren relatief tot de besten des Yolks, V , en stellig tot de goeden.. Juist zy zyn het die m'n J ' werken lezen.. Zy Z immers vormen 't ' pars dat ik voor 't ' geheel nam,. lk I knipte dus m'n ' staal van den besten kant.. "laster"" -lees: De D beschuldiging alzoo,, dat ik de Natie N : on-rechtvaardig beschuldig -- door haar de fouten te verwyten die ik opmerk in myn Publiek, P , zou nederkomen op iets aIs: "Ge G hiht onrecht dit stuk laken slecht te noemen.. Het H is zeer onge-." lyk,, en ge zaagt er slechts 't' beste eind van." 1009. 1009 . Wat W waar is.. moet aan aile kanten waar zyn.. Dus: D nogeens,, en:: "anders" , " in grafscbrift-manier. . D ' goed werk door 't Deed de heer POST al of niet 'n ' schryven van dien brief?? M dunkt ja.. Me E hemzelf sehryf ik teveel hoogmoed toe,, om dit te ontkennen.. En H oordeelt hy dan over de duizenden die niet deden wat hy Hoe doet,, en die daartoe minstens evenzeer geroopen waren.. 1010. lk I verzoek verschoond te blyven van ''t beroep op "ge·brek aan talent." ." Ilndien dit gebrek de oorzaak ware,, zou ''t op zichzelf 'n ' grond Natie - dan inderdaad "de"" in allerbepaaldst-lidwoorzyn om de N delyken zin!! - - de Natie, N , die zoo algemeen uitstak in talente-loosheid te minachten.. Waarlyk,, dit voorwendsel ter verontschu1diging levert ''D grief W Want.... te meer!! W . . . . ''n voorwendse1 is het!! Geen taleDt ?? M Maar zyn ze dan Aallen bedriegers,, zy die toch dage.G lyks voorgeveD wysheid te verkondigeD op kansel of katheder,, , in tydschriften,, brochures of lyvige Kamer.speeches, in krant·- of K Genootschappen of p1eit-boekdeelen,, in K Kieskollegien,, ge1eerde G zaa1 ?? ZZouden dan a1 die honderden en duizenden personen dieven zyn van ''t honorarium dat men hun uitbetaalt in levensonderhoud,, eerbied en gehoorzaamheid ?? N Nooit bleven er aan de akademien leerstoelen onbezet:: omdat het vereischte talent ontbrak." ging eenig geleerd genoot-." Nooit N schap te·gronde: : uit gebrek &an talentvolle kandidaten voor ''t lidmaatschap." ." Nooit N vinden wy in onze booken of andere voor·lichtings·organen, dagen" , wat de verwers "heilige , " Doomen,, met ''D nootje van den uitgever:: "hier Was ''t auteurlyk talent Opt. ,
VAN MULTATULI. IDEEN VAN
261 261
De D lezer wordt vriendelyk verzocht,, ''n paar kolommen of blOO-zyden lang,, zichzelf te onderwyzen." ook - na de meest ." Nooit N verkwistende konsumtie van ministers - bleef de groene tafel onbezet:: "omdat het talent van de Natie was uitgeput"" tot en N , met het grondsop toe.. IIn onze V Volksvertegenwoordiging - zie byblad - loopt het talent golvend over den rand der zetbak·ken van's Lands Drukkery, Natie .•.. ' L D , en bedreigt de N ... . De N Natie !! D De,, de,, de . .... Natie ditmaal!! D . . gehede N .... . . . . met ''n vreeselyken zondvloed ! Las men ooit dat de V Voorzitter de Heeren uttnoodigde,, de zit-H L ting zwygend te houden,, omdat er,, weI gewogen,, wat weinig talent in de zaal was ? Waarlyk,, voor elke nationale-wysheidsbehoefte is 't ' vermoede·W lyk noodige talent steeds in zeer ruime mate voorradig geweest.. Tot in een der moeielykste vakken toe,, tot in Kritiek namelyk,, K T schynt altyd over ''n onafzienbaren voorraad van dat artikel te kunnen beschikt worden.. . .. .. en er zou penurie aan talent zyn ? Allons done!! A Door wie of wat werd of wordt dan zoolang reeds 't D ' Land L geregeerd ?? W Wie of wat oreerden,, kodificeerden,, preekten,, dog-matizeerden,, hoofdartikelden,, doceerden en professeerden ?? Geschiedde dit alles door mannen zonder talent?? G 0, voorwaar,, wie 't zwygen"" op rekening stelt van ' "visschig , gebrek aan talent,, spreekt 'n Natie uit"" dan ik ' kwaadaardiger:: "de N ' ooren passen,, als POST me ooit verloofd heb!! H Hy moge op z'n zich eens den tyd Bgunt hem ''n brief te schryven in de Vox! V ! 1011.. De D reden van bestaan van 't ' voorgaand nummer wordt 1011 verklaard door 'n ' opstel dat dezer dagen (1872) in ''t Huf/WH ristisch A Album verscheen.. De D schryver vergeve my,, dat ik z'n ' I erken dat z'n klacht schynbaar spottend afdoe.. Ik ' woorden een . . . . welnu,, ik jok er mee om niet ernstige behandeling verdienen .... te schreien!! Z Ziehier dat stukje: TALENT. TALENT . Talent, T , talent -- daaroon ontbreekt 't, ' , talent,, styl,, smook,, phan-tazie!! N Neen,, ROUSSEAU -- gy waart niet waved moediger dan an-C ' Licht gooft.. Duizenden D deren toen gy uw Oonlession8 in 't zouden ten biecht durven goon als gy -- maar .. ... . . . ''t talent /! gy moet Publiek niet zoo verachten.. PuN een,, MULTATULI M P P P bliek is zoo slecht niet.. Publiek is meer onmondig en onmachJ,ig dan onwillig.. Duizenden in Holland gevoden met U, 8ympatizeeren D H met U, zouden met U willen spreken,, donderen,, 8poteen,, 8chreien,, P bliksemschichten 8lingeren tl!iJen al wat er lal8 en loog8 i8 in PoliB . . . ''t talent !" tiele en Burgerlyle leven,, maar ..... /"
IDEEN 262 IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI . 262 --------------------
Den D onbekenden schryver m'n ' groet.. Ik I hoop eenmaal z'n ' stuk op andere wyze dan nu te behandelen.. Voorloopig verwys ik V naar 460. 460 . 1012. de tekst:: "de Natie kent u niet." E nog·eens N 1012 . En ." Beste POST, B POST, zeg me wat men dan moet verricht hebben,, om zich te houden voor wei bekend ? Begryp deze vraag weI.. Meen niet dat het bekend worden op·. B M zichzelf m'n ' doel is.. Ik I kan bewyzen dat ik zoolang mogelyk vermeed "aan den weg te timmeren." ." Toen 'k T ' -- op veertigjarigen ouderdom,, en vier jaren na Lebak! L ! -- voor 't ' eerst optrad in 't ' publiek,, had ik 'n ' sterken tegenzin te overwinnen,, die thans nog niet geheel geweken is,, en meetelt ' verblyf in Holland H onaangenaam onder de redenen die my 't maken.. Ik lust in populariteit,, van welke soort I had en heb geen B dan!! M Maar- .. . . nu er eenmaal geschiedde wat geschied i8,, nu ik deed wiLt ik deed .... .... Nu vraag ik,, wat behoort er door 'n ver·N ' burger van den Staat S richt te zyn,, om hem recht te geven tot de meening dat-i- by z'n ' medeburgers -- hier:: by het be8te deel zyner medeburger8!! - - be·kend is ? Gy zegt my te kennen,, gy.. D Dit doet me genoegen ! G En ge zegt het niet om me pleizier te doen.. Uw E U brief zelf bewyst dat gy waarheid spreekt.. W Welke hoedanigheid in uzelf,, is oorzaak van deze bekendheid ?? Leerdet gy my kennen in de verwaarloosde of in de welbesteede L uren van uw leven ? Me M dunkt dat gy my kent omdat ge iemand zyt die stryden wi! voor 't spreekt ge my aan.. Daarom veroorlooft ' goede Daarom D D ge u -- zeer goed !! - - my te behandelen als iemand,, u nil. genoeg staande om zonder bitterheid verwyten aantehooren uit uwen mond.. I Indien ge een dom traag verliederlykt wezen waart,, zouden uw fouten en neigingen u verhinderd hebben,, u met my bezig te E als ge lafhartig waart,, hadt ge my dien brief niet houden.. En geschreven.. D Daar ge dit alles niet zyt en omdat ge moedig 't ' goede zoekt,, leerdet gy my kennen.. E En ge zegt:: dat de N Natie my niet kent?? B POST, ben ik ''t nu die ons V , Beste POST, Yolk "onheusch" " bejegent?? PETRUS zelf in hoogsteigen driftige persoon ?? IIk,, of ..... . . . PET SStraks zal ik nag aan ''t genezen moeten gaan van de ooren die . . . beschermd hebt!! ge ..... 1013 8. D 1013.. A Ander8. De N Natie kent my niet,, meent ge,, en ge zegt
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
263 263
dit in-verband met uw aanklacht dat ik die Natie ten-onrechte N beschuldig van luiheid en va.Isheid !! Maar M .... . . . . zou niet m'n ' aandacht juist d66r 66 uw meening gestaafd eens dat het Yolk worden,, als die meening gegrond is ? GeJJte1d G V verplichting aan my had,, geJJte1d dat er aan deze verplichting niet werd voldaan,, ligt er dan vermindering van schuld in de omstandigheid dat de schuldenaar z'n ' eischer niet "kennen"" zou ? Maar eilieve,, juist in dit niet kennen van iemand dien men M behoorde weI te kennen,, ligt dan de fout.. Het H ignoreeren is in zoo'n ' geval noch grond tot rechtsweigering,, noch ook zelfs 'n ' hiertoe bruikbaar voorwendsel.. ... . . . het is de rechtsweigering zelf.. Juist daarover immers zou ik dan te klagen hebben ! J N eens,, geJJte1d dat ik aanspraak had op dankbaarheid ..•• Nag .... M Moet ik U zeggen dat dit geenszins het standpunt is,, waarop ik me plaats ?? Ik I dring slechts aan op 't ' belang van m'n ' krediteur,, en vraag van myzelf niets dan wat daaruit ware afteleiden.. G GeJJte1d dat ik te vergelyken ware met dezen of genen .... .. . . held,, aan wien 't ' vaderland verplichting heeft,, met .... . . . . BEUKELS van B Biervliet,, als ge wilt.. Zou Z men dan 't ' onthouden van de bur-gerkroon verontschuldigen door de verzekering:: "dat men hem , M dunkt dat BEUKELS BEUKELS juist daarover recht van niet kende ?" Me . . . . a/.s 't' hem ten-minste klagen hebben zou .... om dat haringkroontje te doen was.. M ' grief liggen.. Hy :Maar niet hierin mag z'n H is bedroefd omdat ' persoon overgaat in miskenning van de het niet-kennen van z'n H ziet in,, dat het kaken even gebrekkig zaak,, die hy voorstond.. Hy wordt toegepast als de dankbaarheid,, en dat alzoo de industrie ' leven wydde,, op weg is naar Schotland waaraan-i- z'n of.. ... S ... nititr B Berlyn.. Daarover klaagt hy!! D O Om aftestappen van deze vergelyking - in ''n bui van be-' held wiens verdiensten scheidenheid koos ik met voordacht 'n ik nooit begrepen heb.. -- ik vorder geen dank.. Ik ReJ:,ht.. I eisch R E En dit eisch ik niet om mynentwil,, maar om-der wille van hen-zelf die me dat recht onthouden.. E En de oorzaak hiervan zou wezen : dat de N N atie my niet kent ?? M . . . wien kent ze dan weI?? O Maar ..... Of kent ze niemand?? K Kent ze weI iemand,, wat heeft de zoodanige verricht om tot die moeielyke bekendheid te geraken ?? K Kent de N Natie - nu dring ik aan op de beteekenis van 't ' lid.woord - kent zy de tweehonderd ministers,, die wy zonder nut versleten gedurende twintig jaren tyds?? K Kent zy den zwerm ,,"geachte leden" " die haar vertegenwoordigden sedert de herzie-Ding der grondwet?? IIk geloof het niet.. W Wil de heer POST ''n proof nemen om de hier bedoelde aanspra.-
264 264
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
ken op bekendheid te schatten ?1 Hy H stelle zich voor,, veertig jaren ouder te zyn,, en in 1912 1912 de geschiedenis te schryven van het tyd-perk,, dat ik,, hy en z'n ' aanstaande kinderen,, zullen beleefd heb-ben.. Hoeveel portretten van de hedendaagsche persoonlykheden H zouden een niet al te gek figuur maken in klassieke lyst ?1 Wanneer ik dus by de N Natie niet bekend ben,, wat valt er dan W te zeggen van al de anderen ?1 Doch niet in deze opmerking ligt de kracht van m'n ' betoog.. D Met de roemlooze onbekendheid van al die anderen hebben we M hier niet te maken.. De POST, in weten-D vraag is of de historikus POST, schappelyke konscientie,, my zou mogen overslaan in z'n Ge-' G schiedboek 1 En zoo neen,, of-i - by ''t noemen,, van m'n ' naam,, ? E de verzekering zou kunnen te pas brengen:: "deze bekende per-soonlykheid was by de N Natie onbekend 1" ?" Zou hy niet met zoo'n ' geruchtmakende verborgenheid aan-Z landen in de buurt der ongerymdheid van SCHUKENSCHEUER' SCHUKENSCHEUER'S "stille faam"" die,, volgens LOUISE, LOUISE, de rechte niet was 1 Daar 't ? D ' nu van den ge8chied8chryver POST niet te verwachten is dat-i - zich zou schuldig maken aan zulke absurditeit,, zal hy moeten omzien ' naar ''n anderen term van de uitdrukking:: "niet kennen"" in z'n , D brief.. Ik deze verandering krygt de , " voor.. Door I sla "miskennen" ' redelyk gezond aanzien,, en ongerymde zinsnede van zoo-even 'n de gegrondhcid myner aanklacht zou volkomen bewezen zyn! 1014. De N Natie kent me niet 1? . D 1014 . Ander8. A Door welk V Yolk dan,, door welken stam,, door welke horde,, D N werden alle my betreffende stukken gelezen,, die in Nederland verschenen na en over den Have1aar? H ? Is I 't ' val8ch of niet,, dat men voorgaf my en de 8trekking van dat boek vergeten te heboon,, zoodra er bleek dat ik walgde van den lof over mooischryvery 1? Toen er bleek dat ik beter was dan men my T ' politieken maken wilde .... . . . . tot 'n ' partyman namelyk,, en tot 'n vechthaan 1? Tot T 'n ' sprookjesverteller 1? ' Lag er val8heid of niet,, in 't ' gekunsteld ignoreeren van m'n L latere werken,, byna allen van hooger letterkundige waarde dan de Havelaar? H ? Doch ook deze werd op-zy D - gedrongen,, en mag zich in dit op-zicht vereerd gevoelen door 't ' lotgenootschap met al die anderen.. Van V letterkundery spreek ik dus niet.. Ik nu op·eens N I vraag den heer POST, op welken grond de Natie zou mogen voorgeven my niet te kennen,, nadat ze op alle ma-, 8taan om zich te doen hooren,OOwys nieren die '11, ' YOLK ten·dienste gaf my weI te kennen ?? Op O alle manieren : ' overdrukken van de Door de per8.. Moet ik dit staven door 't D M
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
265 265
oneindige vertoogen over de zedelyke noodzakelykheid om den Havilaar"" recht te doen ? ,,"edilen H
De pers kent me dus.. D Door de V Vertegenwoordiging.. IIn de Kamers weet men nog D K , ." altyd niet beter,, of ''t N Nederlandsche V Yolk is bezig met "rillen." Twaalf jaren lang!! E En in diezelfde V Vergadering veroorloofde T men DUYMAER DUYMAER VAN VAN TWIST, TWIST, die over myn zaak geinterpelleerd " en zyn "vrees , was,, zich te verschuilen achter myn "talent" om voor partydig doortegaan." "onpartydigheid" ." Deze D , " dat "talent" " en die heele interpellatie zyn sprekend,, naar ik meen.. Volksvertegenwoordiging kent men my alzoo.. IIn de V Door de regeering.. Z Ze heeft erkend dat er te L Lebak .... D . . . . overal,, heeren!! *)*)- - nu ja:: dat er te L Lebak .. .... . . onbehoorlykheden plaats 8 Wat ze daarop gedaan en nagelaten heeft ..... hadden gehad." ." W ... We hadden toen in Indie een der vele G Gouverneurs-Generaal W I -G die de heer POST zonder scha zal kunnen overslaan in z'n Ge-' G schiedboek van 1912. z'n Landvoogd 1912 . Maar M ' traktement heeft die L genoten als de anderen.. . Ik I Regeering gedaan heeft,, doet hier niet ter-zake. .. .. . . wat de R heb slechts te konstateeren dat zy,, tot dat onderzoek overgaande naar aanleiding van den Havilaar, H , blyk gaf my te kennen.. En nu verneem ik op-eens dat de Natie my in-weerwil van dat E N alles,, niet kennen zou.. Dit D komt me onmogelyk voor.. 1015. Pers,, Volksvertegenwoordiging en R Regeering A V 1015 . Anders. . P gaven alzoo door woord en daad blyk my weI te "kennen." ." Welnu, W , ze bewezen dit tevens op 'n ' geheel andere manier,, en weI door zwygen en onthouding.. Door D ''n zwygen dat luider sprak dan ''t schelste woord.. Door 'n D ' onthouding die aile daden te-boven ging in werking.. Een-en E - ander bestond in de wanhopige poging,, my voor owe--
kend te doen doorgaan !! Het verwondert me van den heer POST, dat-i H - niet juist hier·uit de slotsom trok dat ik weI -- en zeer 66 !! - - bekend was by de Natie, N , z66 bekend zelfs dat het noemen van m'n ' naam ang-stig vermeden werd.. Mocht ik er eenmaal toe komen,, de ge-M schiedenis van m'n ' klein stukje litterarische loopbaan te scbry-' byzaak in m'n ' leven!! dan zou men misschien verbaasd ven -- 'n ' schetBen van de kracht der schynbaar onnoozele staan by 't middelen waarmede "men"" - mag ik hier alweer niet zeggen : N ! - - my trachtte te smoren.. Niemand N de Natie! is minder geschikt Z "Feiten *) NfJot "an 1872. Zie van Brata Yoeda" gedrukt doch N ,F B Y " in lndie I H . onlangs almede verluygbaar gesteld by de boekh.. SScheltema en Holkema. lk I zal straks op dit belangryk werk terugkomen.. Men M kan eruit zien welke inspannin~ er Doodig was,, om te doen wat ik te Lebak gedaan heb.. L
2266 66
WEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
' tegenwoordige opponent,, om hiervan iets te begrypen.. dan m'n Hy geeft - in en door z'n ' brief zelf !!- - het bewys dat-i H - die midde-Z zynldan len niet kent.. Ze ook beneden den dommen jongen die " nog geen anderen wegl:schynt te kennen dan den rechten!! En E hier ben ik genaderd tot eenige verklaring der zinsnede waar-in ik hem prees over gebrek aan "school"" en aan "ondervinding." , ." POST valt my aan,, niet waar?? Ik I heb vyanden,, tegenstanders,, niet waar ? H Het moet dien vyand aangenaam zyn niet waar,, dat iemand my aanvalt,, en nogal bar?? Mis!! Glad mis!! M G Onder byna allen aan wien POST z'n O ' stuk zou kunnen vertoond hebben om raad te vragen over 't ' al of niet uitgeven,, zou ik mis-schien de eenige geweest zyn die gezegd had:: weI zeker,, laat dat drukken!! Die D anderen ze zouden hem gevraagd hebben,, of hy dan de eenige vreemdeling was in J Jernzalem ?? D De eenige die 't ' consigne niet kende ?? E En dan zou hem,, uit den prys die er gesteld werd op ' voortdurende onbekendheid,, gebleken zyn hoe bekend ik was!! m'n POST is ''n enfant terrible.. H Hyzelf wist dit natuurlyk niet.. Maar M ik ontdekte het terstond,, en gedeeltelyk hiernit sproot m'n ' inge-nomenheid voort.. H - fouten begaan ?? A Heeft-i Ach,, daarvoor zal hy weI gestraft wor-' den door de velen die 't ' niet gaarne zagen dat-i - juist d66r z'n aanval my de gelegenheid gaf tot verantwoording.. En E dit is dan ook de reden dat ik zoo uitvoerig ben.. Het H schryven van den vuri-gen discipel dient me tot tekst voor ''n soort van afrekening met ..... . . . de Natie! N ! De voorbeelden van dat stelmatig ignoreeren zyn talloos,, D en loopen in ''t koddige.. Ik I ken schryvers die by 't ' leveren van stuk-ken in tydschriften of couranten,, geen vryheid hebben myn naam te 'noemen.. Men M mag,, om ''n dOITe fraze wat optesmukken,, zich be·, roepen op den beroemden A, op den uitstekenden B, op den "ge· vierden"" C - hoe onberoemder,, hoe onuitstekender,, hoe ongevier-Cder,, hoe liever !! - - maar .. . . ". . ''t woord MULTATULI, is in den ban Otaheiti,, afschrikwekkend-heilig als de naam van den als taboe op O ' goU-sei.bei-uns, - - , of geschuwd joodschen JEHOVAH, gevreesd als 'n als vuiligheid.. Al deze vergelykingen gaan mank,, en ik haalde ze dan ook A maar aan,, om dit te doen in 't ' oog vallen.. De D oorzaak ligt een-voudig hierin,, dat velen er belang by hebben my niet op den voor-grond te zien.. IIk ;:kan dit party trekken voor achtergronden ;:. nu juist zoo heel vreemd niet vinden,, maar vraag of deze algemeene zucht om my te verdringen,, te rymen is met onbekendheid ?? Sprekend zwygen!! V Verbeeld u ''n verhandeling te lezen over S
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULL
267 267
den gesehiktsten afvoer en ''t best gebruik van meststoffen - en van de meest belangryke onderwerpen der volkshuishoudkunde II - welken indruk zou het op u maken daarin den naam van den heer LIERNUR niet te treffen ?? Z Zou zoodanig zwygen toevallig kunnen zyn ?? Immers neen ? ? Wie Au-I W de reiniging der stallen van A gias besehryft,, zou weI verplieht wezen HERCULES, te noemen,, in de eerste plaats:: HERCULES, telkens HERCULES! dit nu HERCULES ! Waar W gedurig wordt vermeden .... . . . . een keer ..... . . . drie keer ..... . . . honderd keer ..... - neen,, we zyn . . . mtyd,, heben wy ''t reeht tot de meening logiseh verplieht te meenen -- niet dat LIERNUR en HERKULES onbekend zyn,, maar:: dat er redenen bestaan om deze beide schoon-vegers te beknibbelen in de bekendheid die juist door dat opzettelyk zwygen erkend wordt.. By.wyze van spreken noem ik geen dagblad op,, geen tyd-B sehrift,, geen verslag van publieke voordraehten,, geen compte-rendu van 'n Kamerzitting,, waarin niet myn naam uitdrukkelyk ' K wordt ..... . . . verzwegen.. Ik I geef geen voorbeelden,, omdat er te veel zyn.. Moeht de heer POST zelf dit niet hebben opgemerkt,, hy zegge M 't ' my,, dan zitI ik ze geven.. Dit D wringen en draaien om zieh aantestellen alsof men my niet kende,, loopt vaak in 't ' koddige,, en geeft aanleiding tot zonder.lingen lapsU8 in de polemiek .... .... G vergunt me weI,, myzelf eens in de rede vallen,, niet waar ?? Ge Ge-IIk heb 'n ' kleine gesehiedenis te verhalen .... . . . . ''n bydrage tot G sehiedenis missehien.. --1016. Oeh,, m'n IOI6 . O ' gesehiedenisjen is zoo moeilyk te vertellen ! IIn heel N Nederland vindt men waarsehynlyk geen talent genoeg .... .... lieve god,, dit zeg ik niet ! Ret N eder·H wordt ons verweten door 'n ' N landscl! orgaan..Wie W er boos om wordt,, moet dat orgaan berispen.. L Laar me dan liever zeggen dat ik ditmaal -- by.uitzondering natuurlyk ! ! - - talent te·kort komen zal.. -
beklaag me! O dit van harte te doen moet ge u het kinderspelletje her-Om inneren,, waarin ''t verboden is zeker woord -- ja of neen,, byv.. -W ''t over z'n ' lippen laat komen,, wordt beboet.. uittespreken.. Wie W Z zyn Weet ge waarom kinderen zulke spelletjes uitdenken ?? Ze , " en zelfs geen onnoozel,, hebben weinig kennis,, nog geen "geest" andere geestigheid dan de zoodanige,, die om ''t naive slechts kan genoten worden door wie niet naif zyn,, door grooteren of geheel volwassenen.. Z ook yond de M Zoo Maatsehappy om gelyksoortige redenen van penurie eenige moeielykheden uit,, waarvan het overwinnen ie-mand zou worden toegerekend als deugd .... . . . . by gebrek aan Z verklaarde zekere woorden,, welker gebruik nog-al beter.. Zy POST,
268 26 8
IDBEN VAN MULTATULI. VAN MULTATULI,
eens te-pas komt,, voor onbehoorlyk.. Wie W ze weet te vermyden,, speelt het spelletje goed,, en wordt toegejuicht of althans niet berispt.. Wie W ze uitBpreekt moet pand geven.. beboet omdat LLOUISE Zoo,, byv.. ben ik onlangs in den Spectator Z S UISE in Vorstenschool den schakel die 801 wat bestaat tot een geheel V - m'n maakt,, met ''n verboden naam aanduidde.. Dat D pand ' vrien-delyke berisper eischte maar 'n ' half:: de uitdrukking was weI niet plat,, zeide hy,, maar zondigde tegen den goeden smaak -- dat halve pand dan werd me afgevorderd door .... De weI· . . . . 'n ' artist!! D Iedele heer KAPPELMAN appelleert a minima,, en eischt tien-twintig-honderdvoudige boete.. L Lieve god,, kinderen,, bedenkt toch dat LLOUISE E niet "meedoet" , " in uw spelletje !" Maar M .... . . . . ik ben LOUISE Zy had gemakkelyk spreken,, en L E niet !! Z verbond,, ongestraft verheven kon met de Zieners van 't Z ' Oude O zyn naar hartelust.. I Ik moet weI "meedoen." , ." Ala A de kinderen my beboeten -- m'n ' IDEEN taboe verklaren!! -- zou ik omkomen van honger.. Cet C age est sans pitie!! D Daarom zou ik 't ' in 'n ' artist wat .... . . . . artistieker gevonden hebben:: as·i - den kinderen geen aanleiding gegeven had hun spelregeltjes toetepassen op denkbeelden van personen die nu juist niet thuishooren in de kinderkamer.. Men moet.... M . . . . deugdzaam zyn.. En E de gemakkelykste manier om zich voortedoen alaof men aan dezen eisch voldeed,, bestaat ' beoefenen van zulke kunstjes.. Ik in 't I erken dat ik ze wat ont-M' fout is misschien dat ik te spoedig ''n gelyke vol.groeid ben.. M'n wassenheid in anderen veronderstel.. IIn 't ' geschiedenisjen dat ik verhalen wil om op myne wyze toe-telichten waarom we zulke zonderlinge wendingen ontwaren in zeker soort van polemiek,, komt zoo'n ' verboden woord voor,, en overslaan kan ik ''t niet,, omdat het ''n hoofdrol speelt in ''n voor·val dat geschiedkundig behoorde te zyn.. Ook O uit 'n ' ethnologisch redenen,, dunkt me,, die oogpunt is het van eenig belang.. Twee T - ala LOUISE me zouden verontBchuldigen,, 801 mag ik dan niet my beroepen op de verhevenheid van ''n standpunt,, dat me ontoheffen zou van bedacht.zyn op kinderachtigheid van opvatting.. Geschiedenis en ethnologie ook hare rechten,, niet Toch hebben G T waar?? 0 0 zeker,, ala ik voor volwassenen schreef! IIk zal m'n ' geschiedenisjen vertellen,, en me van dat moeielyke woord afmaken zoo goed ik kan.. Batoe-Gadjah *) te praten met den goeden gene-IIk zat dan op B -G *) Noot tlan 1873. = heet,, naar den N 1873 . Batot-Gadjah B -G = olifantssteen.. Aldus A vorm van een in de nabyheid gelegen rotsklomp,, het verblyf van den E A . Gouverneur der Moluksche Eilanden,, te Amboina. G M
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
269 269
raal CLEEBENS CLEERENS die me,, zonder dat·i - 't ' wist,, les ga£ in de krygs.kunde van z'n ' tyd.. Hy H verhaalde my van SUCHET en JUNOT. En van WELLINGTON. Den worstelstryd op ''t S Schiereiland leerde E WELLINGTON . D ik geheel anders kennen dan uit m'n ' geschiedenisboekjes.. Ik I zeg niet beter,, maar ze werd me voorgesteld in 'n ' geheel ander licht.. Minder boekerig ten-minate, M , en dit maakte my 't ' beoor.deelen iets gemakkelyker.. ' kameraden niet door.. Ik I wist zeer goed dat CLEERENS CLEEBENS onder z'n dapper ging voor ''n £eniks in de kunstjes van ''t metier.. Maar M was-i. - . Dit D ontkende niemand.. Het H eigenaardig vuur van den 8sabreur bezielde hem nog toen byna alie andere gloed in hem gedoofd werd,, ja toen hy overigens nagenoeg kindsch was.. Z'n opmerkingen over "krygskunde" Z' , " droegen overal meer blyken van karakter en hart dan van studie.. In I z'n ' laatste levensjaren nog,, zou hy op eIken vyand dapper hebOOn ingeslagen en waar-Bchynlyk zich van menigen krygskundigen tegenstander het ver·wyt op den hals gehaald hebben,, dat-i - hem op den kop had getikt zonder de voorgeschreven regels in-acht te nemen.. Nu,, zoo dom was NAPOLEON ook,, vooral toen-i N - nog BONAPARTE heette.. Ik I zag den goeden ouwerwetschen CLEERENS CLEEBENS eenige malen in omstandigheden die me de mogelyke krygskundige waarde van ' infaam gebrek aan krygskunde deden inzien,, en ik geloof zoo'n hy wist D niet dat ik een·en·ander van hem geleerd te hebben.. Doch - D leB nam.. Hy H verhaalde,, praatte,, teekende my de positien voor ..... ... En E ik luisterde!! De D tiendaagsche veldtocht was hem 'n ' doom in het vleesch.. Dat leger op kommando van S Sir D terugtrekken van 't ' Holiandsche H ROBERT ROBERT ADAIR en van BELLIARD ••.• .. . . -- B Begut,, joenge,, ''t was zoe hard veur me.. lek I begont juust wat order ien m'n ' troep te kragen .... . . . . en ze wulden weI vooreut.. Die dertigduzend Franschen onder GERARD zoden una gien kiend D F gemoakt hebben,, mient ge wei?? Zoo CLEERENS.. M Misschien vinden sommigen dat hy zich Z sprak CLEEBENS gee£ den anders had behooren uittedrukken.. Ik I oordeel niet, D , en B nagalm uit ''n verleden en byna vergeten tydvak,, zooals ik dien niet,, z'n opving.. De D historieschryver heeft het recht D ' poppen aan-tekleeden naar de mode van den dag.. Toch zit ik nog altyd in groote moeielykheid over het verboden T woord dat weifelendinm'npenhangt. ' . Om O watmoedoptedoen .... .... De D naive oude generaal zou zeggen:: begut joenge,, sloa d'r ' op ien I" !" H .... ". . dit zou hy in m'n ' geval niet gezegd hebben.. Civiele C Hm cou·' zaak niet 1De ! D man die gedurende de eerste helft van rage was z'n
270 270
IDEEN VAN MULTATULI.
z'n ' leven,, aile voorkomende moeielykheden slechts had leeren kennen van de eenvoudigste zy,, en niet OOgreep dat er ingewik-kelder vraagstukken te behandelen zyn,, dan ''t kiezen tusschen "terug" ,, " en "vooruit" , " .... . . . . hy die zelis de spanning van deze keus niet kende,, omdat-i het laatste tot z'n - eens-vooral ' wachtwoord maakte .... . .. . Och, O , diezelfde man zat zoo bitter in angst voor .... . . . . papier !! Ik I heb hem byna krankzinnig gezien by ''t staren op ''n bundel be-sluiten van de Algemeene Rekenkamer :: den Gouverneur der M M 0-A R G luk8che eilanden,, gewezen R Resident der Preanger Regent8chappen,, 8 P R ten-fine, , van beantwoording en opheldering." ." - K Koent ga me seggen,, joenge,, wat ze toch mienen met hoen ten-fine? Doar en ies niks faains ien,, gedeumi,, mient ge weI?? ? D IIk heb hem zien 8idderen by ''t openen van officieele stukken die hem begroeven onder administratieve subtiliteitjes ..... ... -- G Ga koent doch nie oal dien pinneIikkers oep den soabel roepen,, mient ge weI?? D - graag gedaan,, waarachtig!! Dit had-i Maar men zou hem geantwoord hebOOn met de vraag,, op welk M staatsblad-artikel zoodanig voorstel tot afdoening eener admi-nistratief-financieele kwestie berustte ?? O , ''t is zoo'n Och, gesteld te zien ' treurig gezicht ''n held te-werk als kommies!! WILLEM WILLEMII, II, die zooveel van CLEERENS CLEERENS hield -- ze waren uit een deeg!! - - had hem anders moeten beloonen voor z'n ' trouw in '30 en 31, dan door hem de keus te laten tusschen CLEERENS had anders ''n suikerkontrakt en 'n ' residentsplaats ?? En E CLEERENS Want ook voor moeten kiezen.. Of O beiden verwerpen misschien!! W rykworder deugde hy niet.. A Ach,, hy wist niet wat het, inhad:: pe'kin te zyn.. (402) Z Zou den Kazer oek zooviel laast gehad hebben van dat ver-K doemelaken geschraaf?? jammerde hy.. Zeker zou hy in de eerste helft van zyn loopbaan evenmin Z begrepen hebOOn hoe moeielyk 't ' soms 'n ' schryver vaIlen kan .. . . _. 'n ' geschiedenisjen te verhalen aan zekere hoorders die niet gewoon zyn de snykamer te bezoeken,, of die althans aan menskundige studien nauwer terrein aanwyzen,, dan ze durven vorderen voor anatomie.. Z Zou ook misschien de oorzaak van deze zwarigheid hierin Iiggen,, dat we verder in anatomie zyn dan in menskunde ?? Om wat moed op te doen,, laat ik m'n O ' braven generaal even los,, en ga in de leer by andere Geschiedschryvers. G . H Hoe maakten zy 't, ' , wanneer ze geschiedenisjes te verhalen had-den,, die.. .. . . waarin .... .... M Mischien vind ik in TACITUS TACITUS iets dat me dienen kan..
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL
2711 27
't -- hoeden af voor-' IIs nu maar te hopen dat deze Meester M hem!! -- den Iezer fatsoenlyk genoeg zy.. 1017. me dat ik TACITUS 1017 . 't ' Spyt S TACITUS reeds genoemd heb.. Door D ''t verzwygen van dezen naam had ik kans gehad'n ' weddingschap te winnen.. Ik (}eschied-I zou den lezer gevraagd hebben welke G schryver wettig eigenaar is van den bekenden aanioop waarmee ,,N Historien" zekere "Nederlandsche H " beginnen ? Misschien had ik wch verloren,, daar ik reeds in 731 M 731 voor·barig genoeg was tegen misraden te waarschuwen.. am dat nummer in 't O ' voorbygaan te rechtvaardigen,, volge hier 'n ' kleine konkordantie,, waaruit men leeren kan hoe vreemd er soms is omgegaan met het begrip:: oorspronkelykheid,, en hoe er ten allen-tyde kopien zyn verkocht voor origineeltjes.. De D zeer deugdzame HOOFT HOOFT was niet meer of min dan 'n ' litterarische zakkeroller.. Dat-i D - niet averal zoo letterIyk ala in dien aanhef TACITUS TACITUS naachreef,, spreekt vanzelf.. By B ''t verhalen van speci.- weI genoodzaakt zich nu-en- fiek hollandsche gebeurtenissen,, was-i dan te bedienen van iets ala hollandsche taal en uitdrukkings-wyze.. Toch stal hy overal zooveel ala hem maar eenigszins moge.T lyk voorkwam,, en by-voorkeur de manicr die hy voor styl uitgaf .... geen gebrek heeft aan beoefe-. . . . 'n ' kunstje dat ook thana nog B naars.. Dit D is dan ook de reden waarom ik het de moeite waard vind by deze gelegenheid eens :: houd den dief!! te roepen .... .. . . Overal worden de Ioonen van ''t arbeidsvolk verhoogd.. Ook O O van de metselaars immers?? W Welnu:: faites vous ma90n,, si c'' est ld votre talent!! D Dat is ''n eerlyk beroep,, heeren ! ((51)) Ziehier de beloofde konkordantie: Z P. c. C . HOOFT, schryver van de "NEDEllLANDSCHE mSTOllIEN." NEDERLANDSCHE HISTORTEN ."
P. C. C . HOOT, "ertaler van TACITUS. "Historien sede~t N Neroos aflyvigheit,, H
Ik I gaa een werk aan,, dat opge-leid (?) is van lotwissel en meeni-gerlei geval.. · ... . . bitter van twist;; warrigh van muitery;; bekladt van moorddaad buiten de baan des kryghs;; wrang van wreedheip,, zeUs in pais.. . . voorspoed t,, teghens,, thans ·. .... vreede met uytheemschen.. .· ... . . . strax inwendige partydigheit,, en oorlogh daaruit ontfonkt..
Ik I gaa een werk Mn,, vol allerlei genl..
· . voorts verstooren van steden,, Bchemen van kerken,, verwoest"n van landschappen,, zeeden en gods-dienst..
.... . . . . bitter van stryden;; twistig van oproer:: wreed in de vre~e zelve..
. . . . voorspoedt in ''tOost O .... . . . .BritB .... tanje voltcmt.. . . drie burgeroorlooghen,en , meer .... uitheemsohen,, en doorgaands ver·mengd.. verzonken oft over-. . . .sf;t>eden . D overvruchtbaare oordt stelpt.. De van CCompanie,, en de stadt zelve ' verwoest door den brandt,, d'overouwde tempelen verteert.... . . . de tern-pelzeeden bezoedelt..
2272 72
VAN MULTATULI MULTATULJ.. IDEEN VAN
· ... Europa ver-. . aUe oorden van E vult met ballingen ..... . . . feller woeden ten hoove..
·. .... . . de zoo vol ballingen .... . . . . ysly-ker in stadt gewoedt..
· ... . . afkoomst en middelen voor rnisdaaden ~ereekent,, en geen ge-vaarlyker ding dan de deught..
.· ... . . . adel,, rykdom.•.. . . . . voar halsza-ken gereekent,, en goon bederflyker dingh dan de deught..
.· ... . . . ook van schudden (?) en schal-ken ''t verheffen immers zoo haate-Iyk als hunne schelmeryen:: terwyl zommige,, aan bisdoomen en pries-terlyke hoogheit,, andere aan we-reldlyke ambten en eeren,, als in roofgoedt geraakt,, aUes dreeven en droeghen..
· ... ..immers zoo haatelyk waaren ook de vergeldingen der aanbrenge-ren,, ala hunne schelmstukken:: de·Priester-wyl dat eenigen hunner aan P ampten en Burgemeesterschappen B ala aan roafgoedt geraakt,, anderen Ran Steedehouderschappen en in-S wendige moogenheit,, alles dreeven en droegen..
·. ... . . . burgher tegens burgher,maagh , tegens maagh,, opgehitst,, en dien 't ' aan vyant gebrak,, van zyne vrien-den verraaden..
· ... . . door haat en vrees werden de slaaven teegens hunne heeren,, de vryelinghen teegens hunne meerters opgemaakt;; en dien ''t aan vyano.en gebrak.. door hunne vrunden ver-delght.. V 001' deze passage !>ind
· ... . . . sehelmerye verzelschapt van schamelheyt.. vinniger gewraakt dan 't By moogcnheyt ' stuk eischte.. B weyniger onoorbaar gerekent.. Den D V maghtigsten toegeleit als eer.. Vernuft buyten de wet gedronghen,, met zonder vernuft in 't ' uitdenken B van rniddelen ter smooringhe.. Kunst met kunstige treecken gedoodt,, en mangel aan vroed beleydt door Jinx vertoon van deftigheyt geboet.. ''t Boekschryven garstigh vermenig-B vuldight,, ten-koste der hebbelykheid ' verstaan.. Daadwerk van 't uyt den D weeghe geperst door klank,, en aape-rye gauwlyx tot oorspronkelykheid overstempelt.. Zaamelingh van ryk-Z doom lofwaart gekeurdt,, der open-baare zeede ten brokkelighen stut.. Armoed van ziel 't A ' gemeene peil,, en uitzonderinghe als heillooze breuke van gewoonheid gelastert.. · .... niet zoo onvruchtbaar een tydt is ''t nogtans van deughden ge-weest oft zy heeft ook stichtelyke exempelen voortgebraght..
ik n itts konkordeerends TAC . Oek O by TACITUS. lean ik de bltUkyde niet opget>en,, F te !>in-"'aar ze by HOOFT des is.. MMisschien is ze Van 'n ' anderen schryver en !>an later datum..
H et laatste nummer dezer konkordantien eIlen-, is ",eder ontleend aan de N Nederlandsche R en Romeinsche GesckieG denissen..
"'el,
· ... . . nogthans is d'' eeuwe zoo on-vruchtbaax van deughden met ge-weest,, of zy heeft ook stichtelyken exempelen voortgebraght..
D zal weI genoeg zyn.. Die Dit D Hoon ^ was geeerd.. En E de arme de man die ter-goedertrouw z'n ' eigen ziel gebruikte ' geschriften,, werd -- godbetert!! - - by de en wegschonk in z'n H B , te-werk gratie van Heeren Burgemeesteren. gesteld ala suppooat by de Bank van Leening te Amsterdam. B L A . DEL, VONDEL,
MULTATULI. IDEEN VAN MULTATULL
273 273
Zoo ging ''to. ... Z . . . in die dagen.. IIk behoef immers niet te zeggen dat dit ailes geheel veranderd is?? W WeI zou me ook thans nog 'n ' kunstenmaker als dien HOOFT HO OFT , Ridder R vereeren,, als-i was,, Baljuw van G Gooi-Iand, - maar Drost D B van St. STOTTER, heel in 't ' fatsoenlyke ! S .MichielM - en dus,, met baker STOTTER, -- maar men zou Bgeen ambt geven aan ''n dichter.. Waarlyk, W , er is vooruitgang.. 1018.. TACITUS dan verhaalt,, onder vermelding van veel by-1018 omstandigheden die ik nu oversla,, het volgende.. OCTAVIA was de dochter van keizer CLAUDIUS en MESSALINA. Ze Z werd zeer jong uitgehuwelykt aan LUCIUS SILANUS 'n ' senator.. AGRIPPINA, de moeder van NERO, was met dit huwelyk niet tevreden.. Ze Z wenschte OCTAVIA met NERO te verbinden,, mis-schien weI om door den invloed dien ze meende op de jonge vrouw tezullenuitoefenen,haar zoon op-den-duur te kunnen beheerschen.. , Het H huwelyk met SILANUS ILANUS moest dus verbroken worden,, en ''n voorwendsel was spoedig gevonden.. Men beschuldigde den M ' zuster,, en durf-senator van ongeoorloofde verhouding met z'n de zich -- in die omgeving!! - - aansteilen afsof men zoo-iets heel afschuwelyk yond.. Hy H werd van z'n ' rang ontzet en van kon z'n ' vrouw gescheiden,, zoodat er over OCTAVIA op-nieuw beschikt worden naar bevind van vermeend belang.. NERO zelf pas zestien jaren oud,, kreeg haar tot vrouw.. terstond De arme OCTAVIA D B OCTAVIA trof het ailerongelukkigst.. Byna na ''t huwelyk -- en zelfs in zekeren zin reeds v66r SB 't ' huwe-NERO zoo afkeerig van z'n lyk - was NERD ' jonge vrouw,, dat-i - haar ver-van twee voorwendsels,, waarvan 't stootte en weI op-grond ' een het ander scheen te vernietigen.. Voor de radikale POPPAEA echter,, NERO'S V NERO' nieuwe gemalin,, was deze echtscheiding niet genoeg.. OCTAVIA moest sterven.. D men aan zoo'n ' voorwendsel,, Dat ' braaf hof niet verlegen was om 'n spreekt vanzelf.. Ik I vind het vreemd dat men nog de moeite nam,, ware weelde!! E Er werd beeloten dat daarnaar te zoeken.. Een E OCTAVIA zou schuldig zyn aan intiemen omgang met haar sla-ven,, en weI bepaald met zekeren fluitsspeler die EUCAERUS heette.. NERO zelf was met deze beschuldiging maar half inge-H had nog niet gebroken met allen eerbied voor ..• nomen.. Hy ... den echyn van recht -- wat kan men van ''n zestienjarig jongetje meer verlangen?? -- en vreesde dat het yolk de ongelukkige jonge vrouw boven zoo'n ' aanklacht zou verheven achten.. D Deze zucht om den 8chyn van recht te bewaren,, blykt dan ook uit de heele ... . . . proceduur.. Want W ''n proceduur werd er van ge-maakt,, waarachtig !! Reeds hieruit ziet men hoe onbedreven NERO R IDEEN IIV.. 18 IDEEN
274
IDEEN VAN MULTATULI.. VAN MULTATULI
------nog was.. Weinig jaren later immers maakte hy zooveel omslag W niet met z'n ' moeder!! Ik I laat in 't ' midden wat beter is ... ... 1019. onrecht is zoo gruwelyk,, als wanneer 't 1019 . Neen! N ! Geen G ' gekleed is in vormen die ''t doen gelyken op iets als rechtsple.. ging.. De D moord op AGRIPPINA doodde slechts 'n ' persoon.. Een E rechterlyk opgesmukte moord doodt de justitie.. Wat W heeft men in ona land met den armen JACOB DE DE VLETTER VLETTER gedaan?? -1020. Nu N dan,, men wilde OCTAVIA niet zonder vormen naar de eeuwigheid zenden.. Er E zouden getuigen gehoord worden.. Op O 't ' verschil in vermoedelyke schuld nu,, had het proces weI iets van de befaamde zaak der koningin CAROLINE van Engeland. E . Zekere TIGELLINUS wist zonder veel moeite uit OCTAVIA'S OCTAvIA'S slaven Z en slavinnen alles te persen wat tot 'n ' fatsoenlyke veroordeeling noodig was.. Byna allen ... B ... Men verwondert zich immers niet,, dat er geen zielenadel be-M stond by de lageren,, wanneer de hooger geplaatsten alle gevoel zoo geheel-en-al - - hadden uitgeschud ?? . . . byna alle slaven dan erkenden,, bekenden,, bevestigden wat ... M men verkoos.. Misschien zelfs was voor de meesten geen pyn-bank noodig.. Die D TIGELLINUS verstond z'n ' vak.. We W willen hopen dat NERO hem eerlyk beloond hebbe.. Met of zonder marteling getuigden allen ... M ... Neen,, niet allen ... N . . . goddank !! daar btinkt ons uit dien poel van Een slavin ... vuil,, ''n juweel van den eersten rang tegen!! E ... E En nu Mch 6 ''n weddingschap,, lezer!! E En weI in-plaats van de andere die ik zoo-even niet kon voorstellen,, omdat ik me ver-klapt had.. Ik I durf wedden dat ge niet,, zonder ''n boek opteslaan (870) den naam weet van 't ' arme schepsel dat geheel alleen te midden van z66'n 66' omgeving,, blyk gaf van adel der ziel.. De D trawant van NERO, die met het verzamelen der noodige getuigenissen belast was,, de eerlooze TIGELLINUS, had een van OCTAVIA'S OCTAVIA'S slavinnen doen vastbinden aan denmartelstoel.. Sterk S Z toegehaalde koorden omklemden haar polsen en enkels.. Ze werd gerekt,, gebrand,, gekneusd,, genepen,, maar geen woord teogen OCTAVIA' OCTAVIA'S eer kwam over hare tippen.. De D pyniger ging voort met pogingen om door de uitgezochtste martelingen haar E tot schennis der waarheid te dwingen.. Een woord slechts ten-nadeele van OCTAVIA, verzekerde hy,, en aan haar lyden zou 'n ' eind zyn ... ... Dit woord sprak ze niet!! In-plaats daarvan spuwde zy TIGELTIGEL· D I LINUS in 't ' gezicht,, en zeide ... ... N Niet waar,, lezer,, de naam van zoo'n ' heldenmoedig meisje ver·diende op aller lippen te zweven,, als er spraak is van de weinigen
IDEEN IDEEN
V AN MULTATULI. VAN MULTATULI .
275 27 5
M die van-tyd tot-tyd de zwaar gekrenkte eer der Mensheid wisten E ''t doet u leed,, niet te bewarenlvoor algeheelen ondergang?? En waar,, dien eerbiedwaardigen naam vergeten te hebben - of nooit gekend misschien!! - - en my alzoo de "diskretie" , " schul·dig te zyn,, voor 't . . . aIs ge die ' verliezen van de weddenschap ... aangingt?? En E wilt ge nu weten waarom ge dien naam niet kendet ?? PYTHIAS zoo heette zy -- was slechts verheven,, en ver·PYTHIAS gat "jatsoenlyk"" te zyn op haar pynbank!! Haar deugd was den H geschiedschryvers van 't geslacht niet fyn genoeg,, ' Menselyk M omdat ze ... ... Ziehier wat ze zeide: Z TACITUS TACITUS verhaalt het in 't ' latyn,, HOOFT in 't ' HoIlandsch. H . En ik ... E ... Och, O , ''t zou jammer zyn,, aIs men hier m'n ' IDEEN toesloeg,, omdat ik den moed had ''n uitdrukking te herhalen,, die op zoo forsche wyze getuigenis gaf van 'n ' edel hart.. Maar ... M . . . fatsoenlyk was ze niet,, heerlyke PYTHIAS !! HOOFT HOOFT veroorlooft zich ''t woord te noemen dat ze sprak,, en ik.. .. . . ik durf niet.. We TACITUS .... W zuIlen dus in de taal van TACITUS . . weI zeker:: le grec et le latin bravent l'honnetete 1! ' Maar. M . .. . . is ook die taal weI klassiek genoeg,, d.. i.. naar de hedendaagsche mode weI voldoend onverstaanbaar ?? ' Is 't I voorzichtiger TACITUS TACITUS te laten varen,, en onze deftigheid te zoeken in 't Grieksch.. ' G Ziehier dan!! M Maar ik waarschuw den lezer:: haal.er geen knappe Z kinderen by.. Liever L ''n volwassen dominee.. (83) - , xu[ne(! nlx(,'ot:am ],I,JvlJ'l ovec n 'avudlhVlJUW a/mis, V -' IIvola~ I P ' , (JulJaV;C;OellJU, wS 06 T'IeAAlvos iVEY.elTO aiJ~ti,, n(!tn(3 , 'ad -ciAoS EA WS T - 22 Q ,
Of de grootmoedige martelares ook beboet zou moeten worden O wegens vergryp tegen den goeden smaak ? .,Ik I had haar graag aan 't ' hart gesloten I" !" (TOLLENS) (TOLLENS) M ' G 1021.. Maar men kan toch niet aIles in 't Grieksch of L Latyn 1021 zeggen?? H , die wi! aanduiden hoe Mlle M Hoe maakt het de Geschiedschryver, G DEJAZET haar afkeuring uitte over het tweede huwelyk van MARIELOUIZE ?? Ook O die uitdrukking mag en moet bewaard blyven,, om-Z schetst 'n ' volksgeest,, ''n dat ze van vierdubbele beteekenis is.. Ze tydperk,, ''n groot man en de fisionomie van aile restauratien.. DEJAZET heeft niet gezegd:: Nom de dieu,, si le grand homme m'' DEJAZET N
276 276
IDEEN VAN MULTATULI. VAN MULTATULIL
avait fait l'honneur de me . . . . de prendre Ie the avec rrwi,, je ne me ' serais plus jamais permise de . . . . rincer ma ta8se! Neen, N , dat heeft DEJAZET niet gezegd!! Wat W ze zeide,, was flinker.. impudiek flinker!! Maar emeve,, de grisette,, de vaudet'illiste,, de boke-IImpudiek?? M mienne,, trok juist party v66r 66 pudeur,, voor de ware,, die volgens haar - en my -- zoe schandelyk in 't ' aangezicht werd geslagen door Hare Keizerlyke Hoogheid Mevrouwde Hertogin van Parma, H K H M H P , geboren Allerfatsoenlykste Aartshertogin van Oostenryk! A A O ! DEJAZET noemde,, als PYTHIAS, PYTHlAS, ''n lichaamsdeel by z'n DEJAZET ' naam.. MARIE-LOUISE MARIE-LOUISE ontzag zich niet op haar eigen ziel te spuwen.. IIk stem voor DEJAZET! DEJAZET E En we zouden een grooten stap verder zyn,, als m'n ' lezers dit ook deden.. 1022. ook zy schreef geen IDEEN, en Hep dus geen ge-M 1022 . Maar R vaal' uitgefloten te worden omdat ze ''n forsche gedachte durfde uiten op 'n ' manier die daarby past,, iets dat in kunstenaars zoo vreemd niet is.. - Joengen, J , iek zou oe roaden d'z ' moar flienk op ien te sloan,, hoor ik onzen CLEERENS LEERENS zeggen,, tot wien ik nu terugkeer.. D Dit zal ik beproeven.. H ' kolonne gemanoe-Hy zat me voorteteekenen hoe hy met z'n vreerd had,, en hoe DIEPO NEGORO, NEGORO,''t hoofd del' opstandelingen,hem , teIkens wist te ontsnappen.. ''t K Kwam goed uit,, dat ik in de streken waar de stryd hoofdzakelyk gevoerd was,, twee jaren had doorge·bracht,, en dus betel' was voorbereid om de verhalen van den ouden krygsman te begrypen,, dan misschien andel'S het geval zou ge-M genoegen merkte CLEERENS J weest zyn.. Met hy had CLEERENS dit op.. Juist -K , het het eerst vasten voet gekregen in de stelling K Kedong-Kebo, tegenwoordig kampement by P Poerworedjo,, de hoofdplaats van B Ea-galen,, waar ik in '47 '47 en '48 '48 ''n paar jaren heb doorgebracht.. - G Ga koent oe gien begriep moaken van de zoenderlienge be·wegiengen van dien DIEPO DIEPO NEGORO. als we mienden hum NEGO . TeIkens T ... te vangen,, of althans euver den rivier te driengen ..... - N Neen,, generaal dat kon niet.. - W Wat?? vroeg hy.. Koen·i K - niet euver den rivier gaon ?? D mocht-i - Neen, N , generaal,, hy kon niet over die rivier gaan..Dat niet.. E hier vertelde ik iets aan CLEERENS, dat nu bekend is aan En eIken D Delftschen student voor den IIndischen dienst,, maar hem nieuw was.. ''t S Spreekt vanzelf dat z'n ' bedryvig leven hem niet de gelegenheid had gelaten,, zich te wyden aan ethnologische of geschiedkundige studien.. De arme DIEPO NEGORO D NEGOR dan,, was in z'.n ' strategische bewegingen
IDEEN VAN MULTATULI. IDEEN VAN MULTATULL
27 7 277
altyd jammerlyk belemmerd geworden door 'n ' .... . . . . bui van pudeur,, waaraan eenmaal een zyner voorouders zich had schuldig gemaakt.. AGOENG, aldus luidt de legende,, beyond zich eens Zekere S Soeltan AGOENG, Z met groot gevolg op-reis in centraal J Java.. De D stoat naderde eens een rivier die,, volgens de vastgestelde richting van den tocht,, be-hoorde overgetrokken te worden.. AGOENG AGOENG vroeg z'n ' volgelingen naar den naam van dien stroom.. Het B . H was de Bogowonto. De D beteekenis van dit woord -- naar ik meen,, gegrond op den vorm van 'n ' rots waaruit oon der hoofdbronnen van de rivier ontspringt - is .... .. . . IIk zei 't ' den generaal in 't ' hollandsch.. We W waren beiden meer·derjarig,, en ik ben dit nog,, maar .... . . .. 't dan heet naar die rots.. En ' Water W E die rots hoot zoo,, omdat ze in vorm .... . Sakkerloot, S , ik wou dat al m'n ' lezers oude generaaIs waren,, of meerderjarig althans !! - zich Soeltan AGOENG S AGOENG yond dien naam onbehoorlyk,, en zei dat-i te deftig achtte ''n water over te steken,, dat naar zyn inzien niet geschapen was om door 'n ' fatsoenlyken prins van keizerlyken huize bevaren te worden.. Hy H deed ''n eed zich daarvan levenslang te onthouden,, en strekte dien tot al z'n ' nakomelingen uit.. DIEPO NEG R die er een van was .... . . .. NEGORO -- G Gedeumi,, ga heb gelaak!! riep CLEERENS CLEERENS.. Hy zocht al z'n H ' notaas en teekeningen van dien tyd by-el- kaar,, verzamelde z'n ' herinnerings.vermogen, , krabde zich pein.: zend het voorhoofd,, en nog-eens DIEPO DIEPO NEGORO ies - G Gedeumi,, joenge,, ga heb gelaak!! Den D getrokken ! nooit euver den Bogowonto B Op.eenmaal scheen 't O ' of den ouden krygsman veel werd opge·helderd dat hem vroeger duister voorkwam.. Hy H erkende nu dat - aI-de vyandelyke aanvoerder hem dikwyIs ontsnapt was,, omdat-i tyd geheel anders manoeuvroorde dan men verwachtte.. MeermaM len was men van drie zyden op hem ingedrongen,, ten-einda ham te dwingan de provincie B Bagalen te verlaten.. Doch telkens aIs D men meende dat·i - nu weI genoodzaakt wezen zou,, ''n 8chuilplaata te zoeken aan gene zy van den B Bogowonto,, had hy zich onver·wachts rechts of links gewend,, en zich doorgeslagen op punten die hem,, naar ''t onzen beve!hebbers toescheen,, nu juist niet de ook scheidde hy zich beste kansen aanboden om te ontkomen.. Soms S in benarde oogenblikken van z'n ' troep af,, en liever dan met haar de vervloekte rivier overtesteken,, doolde hy byna onverzeld in de wildernis rond,, tot-i - ''n plek wist te bereiken,, waar die stroom ''n anderen naam aanneemt.. DaM liet hy zich dan overzetten.. D DIEPO NEGORO DIEPO NEGORO eerbiedigde in de meest gevaarlyke omstandig--
2788 27
VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN VAN
heden,, den door een van z'n ' voorouders uitgesproken eed.. Was die eed kinderachtig?? W Wie zal ''t ontkennen.. Lag er in L W de pieteit waarmee ze werd in-acht genomen,, iets bekrompens? De vraag is of er velen zyn die door hooger opvatting ZZeker!! D van eer en plicht,, het recht hebben laag neertezien op den armen dweeper?? M Men behoeft niet ver te zoeken om tegenhangers te vinden,, zoo niet van DIEPO DIEPO NEGORO'S NEGORO'S trouw,, dan toch van z'n ' onnoozelheid.. Die D trouw is en blyft aandoenlyk.. Dit yond CLEERENS CLEERENS ook weI,, maar de strategische gevolgen van D H besteedde ''t zonderling vooroordeel hielden hem langer bezig.. Ry een ganschen avend aan ''t opdiepen van gebeurtenissen die hem T vroeger duister waren,, en nu konden worden opgehelderd.. Telkens yond hy de waarheid myner vertelling op-nieuw bevestigd door de toetsing aan zyn herinneringen,, en nog altyd klinkt my de trouwhartig-vlaamsche tongval in de ooren,, waarmee hy my den volgenden dag goeden-morgen wenschte: - G Ga heb gelaak,, ga heb gedeumi gelaak ..... . . . den hoofdmeu-telieng,, ''n mucht den B Bogowonto nie euver !! D Doar heb iek noe van-nacht alwieder ''n dwoazen sprong van hum eutgevonden .... . . . . kaak!! Altaad rechts of lienksch eut de flank,, zoodroa hum dien kurieuzen A rivier noaderde ! Dat D moet hum zwoar gevallen zaan,, mient ga nie?? -- Zeker, dit kon de B Bogowonto niet helpen.. Z , generaal.. Maar M Die zotte sprongen .... D . .. . Ei zie,, daar ben ik aangeland by 1015, ' be-E 1015, dat nog altyd op 'n hoorlyk slot wachtte.. De heer POST wordt vriendelyk uitgenoodigd ''n voorbeeld aan D dien ouden generaal te nemen,, en uit de polemische kramptrek-kingen van zekere "hoofdmuitelingen" Bo-, " optemaken,, of hun de B gowonto dien ze zoo halsstarrig weigeren overtetrekken,, inderdaad niet zou bekend zyn ? 1023. 1023 . Ik I blyf er by,, dat het onnoodig is den heer POST, of wien ook,, in deze kleine studie den weg te wyzen.. Een E voorbeeld echter,, dat me juist onder 't ' schryveR van 't ' vorig nummer in 't ' oog viel,, wil ik noemen.. Ret H komt voor in 't ' verslag van de Kamerzitting, is K , waarin THORBECKE'S THORBECHE'S kappelmanisme:: Kunst K WINTGENS viel geen Regeeringszaak, R 8 , werd behandeld.. *)*) De D heer WINTGENS dit barbaarsch dogma hevig aan,, en eindigde met het slagwoord : ,, K "als Kunst geen Regeeringszaak is,, zouden we tot het besluit komen R R K dat Regeeren geen Kunst is." ." I verzoek den lezer m'n Ik ' IDEE IDEE 459 450 opteslaan,, Heist in den
*) N1VDOt Van 1873. *) 1873. In I die zitting werden zes of zeven muzen mir nichts dir nichts doodgezwegen.. De D heeren schenen in zake:: KUNST, KVNST, niet vee! andere te kennen dan schilderen en muziek..
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. 279 27 9 I laataten druk met noten,, en durf vragen of er nieta.. .. .. .. BogoB wontisch ligt -- op de pieteit na!!- - in dat verzwygen van m'n ' ' letterlyk aanhalen van myn woorden?? De naam by 't D Franschen F noemen dit dernarquer le li1l{/e d'autrui. ' . t)) W , gierig ben ik niet.. M'n M' middelen veroorloven my,, als BOWelnu, B AZ, 'n ' oog te sluiten voor 't ' sprokkelen op myn akker.. Doch AZ, ik D vraag of 't ' RUTH mooi staat zich aantestellen of ze den eigenaar niet kende?? Daarop komt hier de zaak neer.. En D E gedeeltelyk om-haarzelf-wille maak ik deze opmerking.. ''t Zou Z me smarten als ze -- overigens 'n ' goed werk doende -- 'n ' gek figuur maakte by haar gespelen en de omstanders,, die tach weten op welk veld de halmen werden gegaard,, waarmee ze NAOMI in 't ' leven hield.. DerD gelyke voorbeelden nu komen my elken dag onder de oogen.. Zelden slechta -- gelyk nu-en-dan byv.. in de noten op de laatate Z - uitgave -- maak ik daarop uitdrukkelyk opmerkzaam.. Zyn Z ze den heer POST niet in 't ' oog gevallen ?? Dit D kan ik niet gelooven:: Qa ( 8aute aux yeux!! Hoe H is 't ' dan mogelyk -- tenzy men aanneme dat niet eenige Natie iemand gekend heeft - te beweren dat de Natie my niet N N kennen zou??
1024. Indien de Natie my niet kent,, zooveel te erger voor haar !! I N
''t Z Zou dan,, dunkt me,, tyd worden,, dat ze my leerde kennen.. A Als hulpmiddel raad ik haar de lezing aan van 't ' boek dat ik 1 . 264: 264 : "Feiten reeds noemde in de noot op biz. van B Brata Yoeda." ,F Y ." IIn dit werk wordt myn naam weinig of niet genoemd.. De D schryver verklaart zelfs ((op bIz.. 488, 488, en dus byna op 't ' eind van z'n ' boek)) dat het hem eerst toen gelukt was: ,, "de treffende geschiedeni8 ,, welke eene eeuwigdurende vlek op N Regeeri1l{/ werpt,, ter lezi1l{/ te bekomen." Neerlands R ." E Eenigen tyd te-voren op biz.. 301 301 namelyk,, had hy gezegd: I S -C 11 Augustus A "In de Soerabaia-Courant van 11 1869, N No.. 186, 1869, -B , eene vergelyki1l{/ tusschen 8 staat in de S Sumatra-Brieven, myne "FEl,FEITEN" en de werken van MULTATULI. I Ik heb nimmer die werken mach-tig kun·nen worden,, hoeveel moeite ik in der tyd doorvoor ook gedaan heb,, en ze nooit gelezen,, hetge n my te meer spyt,, dewyl ik voorzie alsdan denzel/den weg op te moeten goon.. Mocht een myner lezers8 / M ' bezit zyn der compleete werken van MULTATULI, in 't MULTATULI, en bela1l{/8tel-,FEITEN", dan zou hy dezen een grooten len in den schryver dezer "FElTEN", dienst bewyzen door hem die werken voor eene maand te willen leenen,, en per post toetezenden onder adres:: BRATA BRATA YOEDA, B Blitar,, residen-." tie K K edirie." D Z taonen Deze beide noten in dat boek zyn niet zonder belang.. Ze t)) N Noot Van 1874. ZZie hierover de toelichting in IIdee 1050 lO!)()a..
80 2280
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
" geen volgeling dunkt me dat de schryver geen "bewonderaar" , van my is,, geen gepredestineerde mooivinder,, geen naprater.. Welnu,, juist hierom is zyn werk een des te kostbaarder bydrage W tot den arbeid dien ik aangreep van ''n geheel anderen kant.. Wie W de beteekenis en strekking van den H Have1aar begrypen wil,, moet BRA.TA YOEDA'S YOEDA'S "Feiten" BRATA ,F " Iezen.. De schryver van de SSumatra-Brieven in de SSoerabaia-couran'l -B D die verband meende te ontdekken tusschen myn streven en de ' onthullingen van den heer COIIRIER COURIER DIT DIT DUBEKART DIIBEKART -- dit is z'n geenszins verborgen naam -- heeft juist gezien.. De D overeenstem-ming schemert door ''t onderscheid heen,, en er zal 'n ' tyd komen,, dat men ''t onderscheid niet meer bemerkt.. DUBEKART Om de waarheid te zeggen,, geloof ik dat de heer DUBEKART O niet zoo mooi schryft als ik.. Reden te meer om met eenige hoop R op goed gevolg,, z'n ' werk aantebevelen in de aandacht van de Nederlandsche Natie. hoop zou sterker zyn indien hy zich N N . Deze D had weten te onthouden van alle jacht op Ietterkundery.. In-weerI wil van zekere Ieemten - en vooral van overbodighedens " zullen sommigen nu toch beproeven hem voor ''n "schryver" , uittemaken,, om hem onder dit niet ongebruikelyk voorwendsel dood te verklaren.. In BRATA YOEDA'S schryvery hekeIen,, I dat geval zal ik optreden,, BRATA verscheuren,, vernietigen .... .... Nu,, vernietigen,, eigenIyk niet.. Dit N D zou jammer zyn!! IIk wil maar zeggen dat ik 't ' boek,, als zoodanig,, zou opofferen ter-wille van de "FEITEN" ,FEITEN" die ''t openbaart.. De D aanmerkingen die er zouden te maken zyn op ''t litterarisch gehaIte .... . . .. De schryver verhaalt in z'n D ' voorbericht:: "ik , ben geen 8schryver,, noch van beroep,, noch van aanleg,, noch uit ambitie.. Ik I heb ze1js de pretentie niet,, am ''t ooit te worden." ." Naar myn inzien zou z n boek beter zyn,, indien hy zich stip-N ' -- jam-ter aan deze verklaring gehouden had.. Hier-en-daar is 't H - mer genoeg !!- - schryverachtig.. De D aanmerkingen nu,, die ik zou te maken hebben op de inkIee-' litterarische overgaat,, houd ik nu voor me.. ding waar ze in 't , " boe-Gesteld dat ze juist waren,, en dat BRATA G BRATA YOEDA YOEDA "mooie" ken ging schryven .... is-i- dan toch waarachtig te . . . . hu!! Daartoe D goed!! Lezer, L , voor 't ' z66 66 ver komt,, om-godswil koop z'n ' werk!! I verzeker u dat ge er veel uit Ieeren kunt.. Het H is geen gewoon Ik Ieesboek,, al zy 't ' dan dat vooral de tot uw vermaak noodige smart daarin niet ontbreekt.. Het H is 'n ' Leerboek! L ! E , Een Ieerboek voor ieder die "belang stelt in onze kostbare
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULI.
281 2811
overzeesche Bezittingen" B " en dus,, volgens de couranten,, voor ieder N Nederlander,, d.. i.. voor de N Natie.. 1025.. Men M gelieve optemerken,, waarom ik de aankondiging 1025 der "FElTEN" BEATA YOEDA ,FEITEN" van BRATA YOEDA 'n ' plaatsje geef in de beantwoor·ding van den Leidschen brief.. ''t Is L I me om dat bepaald lidwoord by N Natie te doen.. Nil. N di1t boek heeft ze ''t recht niet,, te zeggen dat ze HAVELAAR niet kent!! En mocht men myn aanbeveling wat zwak vinden om haar E algemeenheid,, dan zeg ik dat het ''n leerboek is : voor chefs en ondergeschikten by 't ' binnenlandsch bestuur op Java, J , voor aanstaande ambtenaren die op eenige akademie indische Land-en Volkenkunde studeeren,, en 't ' adminiBtratieve of juridieke .... L V Recht,, B voor L Leden der Tweede·Kamer, T -K , voor ~Ministers van Kolonien, M K , en: voor den K Koning .... . . . . ja!! Yan V de zotte fiktie die den eersten burger van den S Staat -- l'individu de distinction,, qui peut avoir ' bea~£coup d'influence tot ''n pop maakt,, wi! ik niets weten.. ''t Stuk ' S papier waarop dat geschreven staat,, is ''n vod.. YOEDA'S werk,, ''n onmisbaar Voor hen allen noem ik BRATA V BRATA YOEDA'S leerboek.. W Wat speciaal-kennis van inlandsche toestanden in den Javaschen Oosthoek aangaat,, zullen weinig Europeanen zich met J O E den schryver kunnen meten,, waardoor dan ook blykbaar de nyd werd opgewekt van de velen die er·voor betaald werden daar-van evenveel of meer te weten dan hy.. De D heer DUBEKART DUBEKART namelyk is ''n kostbare specialiteit.. Al A leer·den de velen die nu in een krant of Kamer meespreken,, slechts dit K van hem,, dat het met hun specialiteit bitter slecht geschapen staat .... . . . . reeds hierom aIleen zou BRATA YOEDA YOEDA 'n ' nuttig werk hebben verricht.. Maar M ''t is niet te voorzien dat men dit van hem zal willen leeren.. Ieder die zonder hakkelen kassi api zeggen kan -- en wie kan dit nil. m'n eenige H Hoofdstukken ' Duizend-en D niet?? -- zal voortgaan met oreeren,, demonstreeren,, interpel·leeren,, debatteeren,, parlementeeren .... .... G ! Of O liever,, niet goed,, maar hieraan is in onzen babbel·Goed! tyd niets te doen.. I F Indien dan slechts de leek zich door BRATA YOEDA'S YOEDA'S Feiten opgewekt voelde,, de velen die zich voor specialieiten uitgeven,, te toetsen aan de maat van kennis die hy ten·beste geeft,, en die -- hiervan houd ik me overtuigd - zoomin door den kundigen VETH ETH zal versmaad worden als door my.. 't Spreekt vanzelf,, dat ik m'n ' S ' aanpryzing bepaal binnen de gren-zen die uit den aard van de door den heer D DUBEKART BEKART behandelde
282 282
IDEEN VAN VAN MULTATULI, MULTATULI,
zaken voortvloeien.. Ik I beweer,, byv.. geenszins,, dat hy zou kunnen eigenaardig-gebruikt worden als vraagbaak omtrent Soendahsche S 8 neden.. Veel minder nog omtrent kwestien van algemeen politi.V maakt hierop dan ook geen 8chen of ethnologi8chen aard.. Hyzelf H aanspraak,, en 't ' zal hem misschien verwonderen dat ik op deze betrekkelyke onbevoegdheid zoo uitdrukkelyk wys.. M'n M' waarschuwing is aan 't ' adres der N Nede:rlandBche lezers van BRATA BRATA YOEDA'S werk.. Ik I wil trachten hen opmerzaam te maken op 't specialiteiten die ' groot verschil tuschen de lOOO.en.eenige 1000- zy in de-n·Oo8t over aIles durven meespreken:: "omdat , - -O zyn gewee8t" " en den enkele die inderdaad specialiteit werd,, door -- onder gunstigen samenloop van andere eigenschappen en lotgevaIlenz'n ' opmerkzaamheid te koncentreeren op zeer beperkt terrein.. Reeds hierom aIleen behoort het boek velen welkom te zyn.. R Wie op al 't W acht-slaat ' vreemde dat daarin behandeld wordt,, wie zich rekenschap geeft van de moeite die 't ' kost,, zich in de ge·schetste toestanden te verplaatsen,, wie hierby let op de nauwte van den kring waartoe de schryver zich bepaalde .... . . . . zal kunnen geleerd hebben voorzichtiger te zyn met de velen die,, na geringe -of geene !!- - inspanning,, voorgeven 'n ' oneindig grooter terrein,, ja,, het geheel te overzien.. IIk houd het voor nuttig eens eindelyk 'n ' model voor oogen te hebben,, waarop we wyzen kunnen,, indien er gevraagd wordt : wie dan toch eens inderdaad 'n Wordt tyd.. Hoorden ' specialiteit is ?? ''t W H nog niet onlangs,, hoe zeker minister voorgaf kracht bytezetten aan z'n ' opinie over de havenwerken te Batavia, B , door de verzeke.ring:: dat·i - eenige jaren achtereen ''n paar weken op de reede van I erken dat men van een ter-reede die plaats had doorgebracht ? Ik ' kyke:r iets van de plek kan te zien krygen,, liggend schip door 'n waar misschien zulke havenwerken zouden kunnen worden aan.gelegd.. Of O dat evenwel oogenblikkelyk de noodige hydrostatische bevoegdheid zou verleenen,, om over zulke zaken 'n ' oordeel uitte-D minister evenwel schynt dit niet spreken,, is ''n andere vraag.. Die te betwyfelen.. Ik I ben dus zoo vry,, onder verwyzing naar biz.. 35 35 D en eenige H Hoo/d.(in ( den tweeden druk,, biz. 1 . 63) 63) van m'n ' Duizend stukken"" hem voortesteIlen,, tevens de adviezen intewinnen van ' koIlega's ' die ooit op de reede van B al z'n Batavia schotels wasch-ten,, of ''n touwtje splitsten.. ''t Z Zal hun ''n aangename verrassing te vernemen dat ze zonder zelf hiervan ietB wezen,, op·eenmaal bemerkt te hebben,, gedurende die zielverheffende verrichtingen bezig waren met specialiteit.worden in zeewaterstaatswerken.. I neem deze gelegenheid waar,, ''n plaatsing ala hoogleeraar in Ik de astronomie te verzoeken voor ''t haantje op den W Westertoren te A Amsterdam,, dat nu al zoo lang - en weI zOnder D Dollond of Frau. F -
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
283 283
enhofer -- 't' firmament heeft aangekeken.. V Onze Volksvertegenwoordiging .... O . . . . POST, mag ik hier niet zeggen:: de Natie POST, ?? N . . . . onze Vertegenwoordiging .... slikt zulke praatjes. . V D BEKART' boek,, doortrokken van javanismus,, is ja-1026. 1026 . DUBEKART'S vaasch,, byna javaansch.. Het H riekt naar rampeh,, kenangan,, tjem-paka,, melatie,, passer,, landraden,, waroeng,, klapper-olie, , pasehlJan,, amfioenkit en baleh-baleh :: het is 'n ' walir boek !! Deze laatste uitdrukking behoort gerechtvaardigd te worden..De D D schryver tast veel personen uit het officieel wereldje waarin-i- zich hewoog,, zeer forsch aan.. Hy H legt hun 'n ' reeks van kwade prak-tyken te last,, die de gamme van 't ' booze vry volledig doorloopen,, van dagelyksche laagheidjes af,, tot moord toe.. We W mogen dit alles niet zoo voetstoots voor waar aannemen..Wie W verzekertons - dat hy zich niet nu-en-dan vergiste ? In-allen-geval zou men de al-I tera pars moeten hooren,, die weI hoogstwaarschynlyk zwygen zal .. . . D N ' dulden!! De Natie zou 't . . . . maar die toch dat zwygen eenigen tyd kan volhouden,, .... voor 't ' zou mogen gelden ala konfessie.. Dat onze BRATA YOEDA Raad van J Justitie en ''t HoogD YOEDA door 'n ' R H gerechtshof is veroordeeld tot gevangenisstraf wegens LASTER, LASTER, geeft ons almede nog geen voldoend recht om hem voor 'n ' ge-E zyn weI eens mensen gekon-loofwaardig persoon te houden.. Er demneerd,, die inderdaad niet veel deugden.. ''t Z Zou dus getuigen van verregaande lichtzinnigheid,, al de door den schryver geopenbaarde feiten zonder nader bewys voor waar . . . z'n ' "Feiten" ,F " zyn waar,, z'n te houden,, maar ..... ' boek is waar !1 IIndien er wat de hoofdzaken aangaat,, in dat hoek gelogen wordt,, is de heer AGATHON AGATHON MARIUS MARIUS COURIER COURIER DIT DlT DUBEKART DUBEKART de eerste schryver van ons land.. Te T verdienstelyker dan als zoodanig,, - juist genoeg schryversfouten maakt om z'n omdat-i infernaal ' talent te verbergen.. E - niet loog is hy ''n belangwekkend slachtoffer van ''n En ala-i kollisie tusschen zekere eigenaardigheden in z'n ' karakter en de misdaden van anderen.. IIk voorspel dat de wereld hem deze eigenaardigheden zwaar-der zal toerekenen,, dan aan die anderen hun misdaad,. O Of ik ze in allen opzichte goedkeur,, is nu de vraag niet.. M Misschien ook is de arme BRATA BRATA YOEDA YOEDA zelf er niet mee inge-M ' karakter en temperament,, jazelfs z'n nomen.. Men heeft z'n ' lief-hebberyen,, niet altyd voor ''t kiezen.. O DUBEKART is Om ' 't dan maar ronduit te zeggen lezer,, de heer DIIBEKART ''n misbruikzoeker,, ''n onrechtwreker,, ''n onbezoldigd publiek mi-
284 2 84
IDEEN VAN MULTATULI.. IDEEN VAN MULTATULI
nisterie tot tydverdryf.. M Myn smaak zou 't ' niet zyn!! En E waar-schynlyk was 't voorstel-' ook de zyne niet.. IIk kan me bvendig 3 len hoe hy,, geplaagd,, gesard,, gemeden,, uitgesloten,, vervolgd,, zwart gemaakt,, voor "onfatsoenlyk"" verklaard .... .... We W zyn er ! De COURIER DIT DIT DUBEKART DUBEKART is onfatsoenlyk ? Dit D zal weI D heer COURIER waar zyn,, want het wordt getuigd door de mannen die hy met open vizier aanklaagde van misbruik van gezag,, rechtsverdrajing,, konkussie,, simonie en moord.. Met M het oog op de aanstaande behandeling der B Brata-Yoedasche zaak,, in Nederland *) is 't -Y N ' systeem van verdediging der beschuldigden niet zonder de be-kende taktische handigheid gekozen.. DUBEKART Holland het DUBEKART zal in H pleit verliezen.. Nu N voor alsdan noteer ik hier dat hy veroordeeld is hy zyn beschuldigingen niet kon staven met wegens laster:: "omdat , autentieke bewyzen." ." Het H hangt nu van 'n ' letterzettersleerling af,, 't ' woord "autentiek" , " kursief te drukken,, en dan zou er duidelyk te lezen staRn dat de veroordeelde lasteraar .... . . . . weI beschouwd,, de waarheid had geproken.. De D overwinning die z'n ' tegenstanders op hem behaalden,, is van erger soort dan die van PYRRHUS PYRRHUS.. Deze D scheen nog ''n volgende te kunnen afwachten voor·i - 't ' spel opgaf.. DUBEKART, 'n ' jong mensch zonder Het COURIER DIT DIT DUBEKART, H is den heer COURIER titel,, zonder rang,, zonder middelen,, zonder andere relatien met de Maatschappy dan vyandelyke,, iemand die in den ban was by amboM tenaren en ambtenaarsgenooten,, juist by dezulken alzoo tot wie hy zich wenden moest om de autentieke stukken te verkrygen,, die hy meende in z'n ' proces noodig te hebben ..... . . . het is hem in zul,ke onstandigheden niet gelukt,, die autentiekestukken te pro-8 duceeren.. Dit D alleen blykt,, wat zyn strafwaardigheid betreft,, uit het geslagen vonnis.. De D booswicht heeft zich schuldig gemaakt aan 't ' niet overleggen van bescheiden die "men"" hem belet had in-handen te krygen.. Hoe H is 't ' mogelyk dat "men"" hem slechts tot zes maanden gevangeniB veroordeelde!! Z Zulke gruwelen,, enz.. De hardnekkigheid waarmee "men" D " weigerde hem de herhaal-delyk gevraagde stukken aftegeven,, zou byna op 't ' denkbeeld brengen dat ze van grooter bewyskracht waren,, dan overigens uit des schryvers verhaal schynt te blyken.. Ze Z geeft aanleiding tot het vermoeden dat de letterzettersjongen van zoo·even Diet - ''t woord "autentieke" , zoo heel verkeerd zou hebben gedaan,, als·i " onderstreept had.. En, E , ook zonder de weigering !! Er E blykt uit de geheele behande.ling der zaak,, voor iede:r die lezen kan,, dat het ook hier alweer *) N Noot Mil 1876. 1876. Hoe H men zich vergis.,en kan!! Slechta S ''n paar dag-bladen bebben ter-loops 't Volk8ver~' boek besproken,, en onze edele V W woordiging in ''t geheel niet.. ''t Was geen geldzaak !
VAN MULTATULI. lIfULTATULI. IDEEN VAN
2285 85
oudergewoonte meer te·doen was,, om op wette1y1ce wyze ''n 1cwe.stie te beeindigen,, dan om recht te 8pre1cen.. DUBEKART'S DUBESART' tegenstan.man van eer zal dera hebben meer recht tot kalmte dan hy.. Geen G hem op grond van dat vonnis --''n auJentie1c stuk toch !! - - v66r 66 'n zal men hem verwyten dat-i ' lasteraar houden.. Hoogstens H - zich inliet met zaken die hem - en nog niet eens naar idler opvatting van mensenplicht - niet schenen aantegaan.. Die D anderen even-weI zulien moeite hebben zich te reinigen van de smetten .... . .. . Gch neen!!Ze O Z zulien weI zoo wys zyn zich die moeite niet te geven.. Hoofdzaak is,, dat ze in 't ' genot bleven van traktement,, pensioen,, H dit het geval is,, zullen ze by ''t officieele konsideratie.. Zoolang Z Nederlandsch publiek goed ontvangen worden.. En N E de arme BRATA YOEDA .•.•• . . . hm! Nu N ja,, ''n lasteraar is-i - niet -- of ''n auJentie1ce slechta -- maar wat baat hem dit alB-i - geen geld heeft Y? Ik te blyven..WeI I raad hem ernstig aan,, op Java J W zal-i - ook daar veel vinden van de bitterheid die hem in Nederland wachten zouN op verre na niet alies!! - - doch in dat verre gezegende land is ' eigen be1ang hem de kans grooter,, dat deze of gene industrieel in z'n ryst biedt voor de zeldzame speciaalkennis waarvan·i- bewys geeft.. ' vyanden althans een bondgenoot minder En E .... . . . . daar hebben z'n den winter!!
I dank hem 1027.. Aan 1027 A BRATA YOEDA YOEDA m'n ' hartelyken groet ! Ik zeer voor z'n . . . . dat-i - de pen wegwerpe.. ' boek,, en hoop .... Geloof me,, beste jongen,, het is den moriaan geschuurd,, aante·G dringen op RECHT, ECHT, zoolang men niet door achterladers en bajonet.D zyn de eenige af·ten kracht kan byzetten aan dezen eisch.. Dat . . . . och,, dan ge u die verschaffen .... doende rechtsmotieven.. Kunt K Z hebt ge geen recht meer noodig.!.! Zoolang dit echter niet het geval J er6me P Paturot -- een der best geschreven boeken is,, koop u 'n ' J die onze eeuw oplevert !! - - en tracht terugtekeeren tot uw punt van uitgang ..... . . . tot houtkappen,, omringd van tygera,, aan de oevers van den BrantaB B /I ''t Zal Z u bevreemden,, doch waar is het,, dat my in uw geheel boek geen passage zoo getroffen heeft,, alB die waarin ge met no-belen hoogmoed verzekert dat de door u gemaakte vlotten zoo Daar good hestand wa.ren tegen de hindernissen in den stroom.. D H was ik jaloersch op u !! Gch O hoe gaarne had ik meegewerkt!! Hoe driftig zou,ik de pen wegsmyten,, ondankbare pen,, die me ''t merg ' schamel on-uit de ziel zuigt,, en hiervoor niets teruglevert dan 'n derhoud,, gesausd met ondank en smaad !! O Gndervondt ge ''t ooit,, dat uw balken,, met zorg gekozen,, weI geplaatst,, stevig verbon·gingen om U te ear·den,, zich van elka.a.r scheidden en te.gronde -
2866 28
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI.
ren ?? SSloegen ze ooit de logiek in ''t aangezicht,, door op.eenmaal te veranderen van dikte,, lengte of getal,, om U U hartzeer aantedoen ?? Om uwen arbeid te schande te maken!! Verkrachtten ze ooit ''n V O natuurwet,, door indryven tegen den stroom,, om U te doen door·gaan voor traag,, onbekwaam,, voor oneerlyk misschien ?? 0, die lieve balken !! 0, Arme domme naive BRATA BRATA YOEDA, YOEDA, welke booze geest blies A u de zotheid in de bemoeienis met die onschuldige dingen te ver-ruilen voor .... . . . . ''n handel in denkbeelden?? IIn denkbeelden nog·aI,, die niet kunnen aanlanden op de plek waar ze wezen moeten,, zonder aanhoudend worstelen tegen den stroom der belangzuch-tige vooroordeelen die ze te·keer gaan?? Zegepraal van ''t RECHT RECHT? ? Z Dit is ''n droom van goede kinderen,, BRATA YOEDA Een her-D YOEDA !! E innering uit de leesboekjes onzer jeugd,, waarin op de laatste bladzy ''t braafste jongetje altyd het best afspeelt.. Hoogstens H is 't , " voor-' 'n ' kunstenaarstheorie die ''t leveren van "bevrediging" schryft,, in ''t vyfde bedryf van ''n drama.. Maar .... M . . . . ook in tragedie moet aan 'n ' gelyksoortigen eisch van ' wyze "bevrediging" ,, " voldaan worden.. En E ''t geschiedt daarin op 'n die beter overeenstemt met de werkelykheid:: de held gaat -- als slechts twee van uw vlotten,, geluksvogel!! - - te gronde.. Lees en bestudeer J &ame Paturot, P , en koor tot uwen houtkap L en die tygers terug.. Het zal er geen scha by lyden.. InH Recht R I , dan zou tegendeel!! Waart ge voortgegaan met vlotten-maken, W er ''n onrechtvaardig vonnis minder op de wereld zyn.. 1028. Indien de Gouverneur-generaal ex plenitudine potestatis I G den heer DUBEKART uit Indie had gebannen,, zou hy daarin I zyn nu eenmaal treurigen N Nederlandschen plicht gedaan hebben waarvoor hy betaald wordt.. De D omweg om den patient te doen veroordeelen door 'n J , is Nederlandscher N dan ' mad van Justitie, noodig en nuttig was.. Een arbitraire administratieve maatregelop 't E ' oorlogsschip - "NEDERLANDSCH-INDIE" ,,NEDERLANDSCH-INDIE" kan nu.en-dan, , met beroep op zeker eigenaardig standpunt,, politisch eenigszins gerechtvaardigd wor-' Rechtbank, R , nooit.. (1019) den.. Het H iniek vonnis van 'n (1019) Juist de onbeperktheid van de administratieve autokratie J eischt en vergunt,, dat men de Rechterlyke Macht buiten aile R M bemoeienis houde met maatregelen die niet op Wet W en Recht R gegrond zyn,, maar voortvloeien uit 'n ' ahnormiteit als 't ' NederN landsch gezag in Indie. Regooring hooft meer behoefte aan I . Geen G R 't ' handhaven der integriteit van Rechtspleging, R , dan 'n ' zoodanige die op Onrecht gegrond is.. Het O H is hiermee als met zeker soort van
IDEEN VAN MULTATULI MULTATULI..
287 287
uiterlyk fatsoen,, dat het minst kan ontbeerd worden door deug-nieten.. Een gouverneur-Generaal behoort de uit z'n E -G ' Nederlandsch N standpunt voortvloeiende Nederlandsche misdryven voor z'n N ' N N ederlandsche rekening te nemen,, en mag met de uitvoering hiervan geen kollegie belasten .... . . .. Ret H achterhouden van de door den armen BRADA BRADA YOEDA YOEDA ge-vraagde stukken,, was 'n ' lastgeving!! ... . . . een kollegie dat in 't ' algemeen belang,, en vooral in dat van de regeering zelt,, zeker prestige moet bewaren.. Het H uitzetten zonder vorm van proces,, van den predikant VAN VAN HOEVELL, van den bisschop GROOF RO F en van den heer ROORDA EYSINGA, was - nederlandsch-indisch gesproken - kor-VAN VAN EYSINGA, relet.. Ret H toelaten en bewerken der veroordeeling van BRATA YOEDA -- van recht of onrecht spreek ik nu niet -- is 'n ' lout, / , waarby niemand iets won dan BRATA BRATA YOEDA YOEDA zelf.. 10° Geen G der door hem aangevallen personen is in de oogen ' publiek gerechtvaardigd.. IIntegendeel!! Zy van 't Z zyn aIle ge.' autentieke bewys na.. Nu N onderstreep ik ...• schandvlekt.. .. . . op 't .. tot nader orde,, want straks blykt er dat ook de autenticiteit voor-taan niet meer ontbreken zal.. 2° vonnis ter-2° De D eerbied voor ''t RECHT RECRT is gekrenkt.. Geen G wereld kan BRATA YOEDA'S YOEDA'S boek maken tot 'n ' onwaar boek,, ' schryven van dat boek,, tot ''n "lasteraar." of hem,, om 't ." Dit D heeft dan ook de Raad van Justitie in den konsiderans niet dur-R J ven beweren.. Die wacht zich weI te zeggen : "de door D Rechtbank R u besehuldigde personen zyn rein,, ge hebt gelogen." ." En E wat het I 'n dispozitief aangaat,, de opgelegde straf ?? 't ' Is ' aanmoediging en handleiding voor werkelyke lasteraars.. Eigenlyk is 't E ' alsof daar stond:: "wilt ge iemand zwart maken,, doe ''t dan niet zoo onvoor-zichtig als BRATA YOEDA, die zonder amentiek gedekt te zyn,, ronduit de waarheid zei.. Zorg dat ge - desnoods,, in-pllUlts Z van waarheid,, want deze is byzaak -- autentieke stukken kunt overleggen of.. .. . . kies bedekte termen voor uw aanklacht." ." D De europeesche en indische hoofdambtenaren in de binnenlan-den mogen toezien hoe ze na dit lesjen in de kunst van gevaarloos onteeren,, hun gezag bewaren,, d.. i.. het gezag van de R Regeering.. Er E liggen dozynen pennen gereed om,, BBATA YOEDA'S onbesuisd·BRATA YORDA'S heid vermydende,, met minder talent of zaakkennis dan hy,, en vooral zonder zyn hardnekkige inspanning,, dieper wonden te T het op8poren van de waarheden die hy aan 't ' licht slaan.. Tot brengt,, zyn zeldzame gaven noodig -- specialiteit!1 -- terwyl geen 800rt van scbryvery zoo weinig bekwaamheid vereischt,, als M uit de lueht gegrepen of eenigszins gearrangeerde laster.. (244), (244),
2288 88
VAN MULTATULI. M"ULTAT"ULI. IDEEN VAN
Om iemand met grond aanteklagen van misdryf,, behoort men O te weten wat men zegt.. Hiertoe is noodig : onderzoek,, opmerkings-H geest,, oefening in juistheid van uitdrukking - en in dit byzonder geval -- de zeer nauwkeurige kennis van Javaansche toestanden.. J Daarby moeten de punten op de i's D ' gezet worden"" gelyk BBATA BRATA van andere soort echter,, dien YOEDA dan ook doet.. Aanklagers A 't ' aIleen te doen is om te hoonen,, om zwart te maken,, hebben al deze hoedanigheden niet noodig.. JJ uist de algemeenheid der termen waarvan zy zich bedienen,, ontslaat hen van aIle inspan.ning tot onderzoek en oordeel.. Tegen een BBATA T BRATA YOEDA Y EDA die zich aftobde om waarheid aan den dag te brengen,, zulIen honderden opstaan om zonde:r moeite hun leugens optedisschen,, die juist omdat het leugens zyn,, en dus geen B bepaalde feiten omschryven,, niet onder 't ' bereik vaIlen van de Strafwet. . AIle A wetten tegen TJaster nopen tot studie in 't ' laaghartig S insinueeren,, een kunstje dat BRATA Zou RRATA YOEDA Y EDA met verstond.. ''t Z ' lasteraar ge·-moeielyk wezen iemand te vinden die minder op 'n lykt dan hy.. Ik durf aan z'n ' rechters te vragen:: ala ge in een rooman of drama 'n BBATA ' lasteraar te schetsen hadt,, zoudt ge dan BRATA YOEDA Y EDA kunnen gebruiken ala model?? Ik I niet!! En E dit zou niemand kunnen.. DewYI nu toch die Rechtbank hem wegens "laster" D R T " Macht ge-kondemneerde,, heeft zy de eer van de Rechterlyke R M schonden door 'n ' ongerymdheid,, en alzoo een der werktuigen bedorven,, waaraan elke R Regeering,, maar vooral ''n autokrati-S sche,, de grootste behoefte heeft.. Men wint noch behoudt SileM ziens,, zonder "Rechters te B Berlyn." en moraal"" ,R ." (Zie (Z "Vieux-delft ,V in de M Millioenen-Studien.) -S .) 3°. D De door den heer DUBEKABT DUBESART aan den dag gebrachte mis-dryven .... . . ik vergis my: ' aan den dag ..• . . . de moeite die men zich heeft gegeven om 't brengen van die misdryven te beletten,, doet veronderstellen ' beschuldigingen dat men de algemeenheid der strekking van z'n R inzag en vreesde.. Niemand toch zal beweren dat de Regeering N A , den er byzonde:r belang by had,, den R Resident VAN DER DEB KAA, R Adsistent Resident GEY of den Regent van B Blitar A R EY VAN PITTWS ITTI H in bescherming te nemen.. Hiertoe bestond met de minste reden.. Z meende Zy - ala de raadslieden van VAN VAN TWIST TWIST *) *) - in de T., in de Havelaarszaak. H . va" 1872. *) Noot N 1872. Als A de raadslieden van v.. '1'., H ' onwetendheid,, zoo ver niet,, en meende BlIzelf namelyk ging., juist door z'n ten·onrechte beschuldigde.. Men inderdaad dat 'k ' den Regent R M had hem in dezen waan gebracht,, en daarom sprak ik hem in den bekenden brief van JJanuari 1858 nog aIs "eerlyk , Z' handelwys na ''t ontvangen man"" allii.. Z'n der inlichtingen die ik hem gal,, bewees dat ik me bierin vergist heb.. Wat W ' getIJeten heeft.. Maar.... ' er by de Natie N zoo'n ' wezen voor 'n M . . . . hy kan 't POST! - - en dil.arom.. . .. . . 368, inee doen,, -- by d9 N Natie,, POST! 368, nader toegelicht in 998.
lDEEN VAN IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULL
289 28 9
bres te moeten springen voor de overal heerschende ongerech.tigheid,, zonder welke zy voorgeeft niet D te kunnen bestaan.. Dit D nu eena aannemende als N Nederlandsch IIndische plicht,, moot men er-kennen dat ze zich zeer dam gedragen heeft.. Wat W gedempt kon worden met 'n ' coup d'' autarite,, met de bekende soort van ge-weld,, die dan toch ll.ltyd ''n ontzag sui generis inboezemt,, werd nu juist d66r genomen vormen,, in helder licht gesteld.. 66 de in-acht Onrecht moet forsch optreden,, om D niet bespottelyk te zyn,, d.. i.. O -- ook in den alledaagschen zin van ''t woord:: - - onstaatkun-? BRATA autentieke bewysstuk.dig.. *) ''t Bewys B BRATA YOEDA Y UDA had geen B Daarom aileen werd-i ken,, niet waar?? D . - als lasteraar gestraft,, Welnu,, thana heeft hy ze!! Ze niet D waa.r ?? W Z zyn hem geleverd door vonni8 woorin zyn de Regeering. R . Hy H bezit:: het SoerabaiaBche S beweringen worden gestootd voor ieder die lezen kan.. Dit D heeft nu de Zy heeft bewezen -Regeering gewonnen met haar halfheid!! Z R allerautentiekst ditmaal !! - - wat de delinkwent zelf Dniet bewyzen BRATA YOEDA YOEDA mag haar dankbaar zyn.. De kon.. BRATA. D door hem "ge, laBterde"" personen hebben minder reden tot erkentelykheid.. Om O hen te troosten is het te hopen dat er spoedig ''n paar vakatures K in de Kamer komen,, om hun gelegenheid te geven naast VAN VAN TWIST TWIST en VAN DEPuTTEdienattedoen als IIndi8che Specialiteiten.. WaarVAN DE PUTTE 8 S W om niet?? Dan dien schryver en z'n D konden ze daar verteilen dat ze "over , ' . . . zwygen zuUen om den 8chyn JJoek . ... van partydigheid te ontgoon." 8 ." De D Natie N zou 't ' slikken.,
1029. 1029 . Wat W my betreft,, ik veroordeel ue supra onzen vreemd-JirfYme Paturot. soortigen "lasteraar"" tot .... .. . . J S P . Hy H moest pen,, inkt,, frazen en rechtzoekery verlaten,, en terugkeeren tot z'n ' B eerate liefde aan de oevers van den Brantas. . -- En E waarom schryft gy dan,, vraagt ge ?? Helaas, H , men heeft me geen ander plekje overgelaten waar iets te kappen viel.. Ge sprekend : G zegt,, over uw djati.hout balkenvlot des heeren LOUDON "Menig M LOUDON zag ik voor m'n ' oogen verbryzelen of uit elkander sloon .. ... . .. E ' IIdeen dan,, 0 BRATA BRATA YOEDA, En m'n YOEDA, die me wat meer 66 kosten,, dan ''t door vreemde handen voor dien heer LOUDON LO DON gekapte hout ?? ..... . . . terwyl de vlotters zich zwemmende moesten redden,, De D min-ste afwyking van juistheid in richting,, was voldoende om zoo'n ' dot . . .. .. Dverdwar8 te dorn goon .. E m'n ' IIdeln dan,, 00 BRA-TA BRATA YOEDA! YOEDA ? En . . . . en dan was er geen redding meer:·mogelyk. . . De D (Jeweldige .... *) Nool N D waarheid van deze stelling bleak nooit helderder Nn 1876. 1876. De dan uit den zotten A Atjineschen oorlog.. IDE IDEB.'f IV..
19
IDEEN 2 90 IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTAT LIL 290 8troom zou dan de vereenigde pogingen van vyftig roeiers hebben . ... 1crach/,eloos gemaakt .••. KrachtelooB gemaakt?? 00 neen,, Verydeld? K V ? Misschien. M . Maar M vyftig rooierB zegt ge ?? Vyftig? V P En E ik dan,, die geheel aIleen roei tegen zoo'n ' Btroom ? •..• . . . . als 'n ' pyl werd dan 't' dot meegesteurd tot het optornde tegen een of ander rotsblok ...• . . .. J ! Tegen T Juist! onwil uit redelooB eigenbelang,, en dit nog niet eenB good begrepen !! .•.. . . . . tegen 'n ' verraderlyken boom8tam•. . . .• .. JUiBt, verraderlyken laster,, Burrogaat van J , juist,, juiBt!! Tegen T 't ' eerBte beproefd even verraderlyk doodzwygen ! .... van honderd voet lengte . . . . met zulk 'n ' krach/" , dat djati.balken en vier voeten vierkant,, ombogen en knapten als zwavelstokken.. En E m'n ' IIdeen dan,, O'BRATA O' BRATA YOEDA YOEDA ? ? Dat en geknapte"" hout -- good geBchetBt,, waar-D "omgebogen , ' verlieB.. Daar achtig!! *) -- was te vervangen na 't ging slechta D - . . . . wat in Indie I eenige handen·arbeid·te-Ioor .••. meer gebeurt,, en ook elders.. Wie W of wat vervangt ''n uitgeputte menBenziel,, alB ze knakte en brak door 't ' optomen tegen de logge masBa dom-' Btompzinnig vermaak schept in zoo'n heid die 'n ' vlotbreuk ?? Tegen T werkdadige schelmery ook,, wier belang meebrengt die hinder-niBsen in haar belemmerende werking te handhaven ?? Zeg BRATA YOEDA, wanneer bestreedt gy minder onede-Z me,, 0 BRATA len vyand,, toen ge te worstelen hadt met den stroom van den eerlyken B BrantaB,, of toen ge den zondvloed van vuH woudt te-M keer gaan,, die zich MaatBchappy noomt ?? K E .... . . . . ge zegt dat de Keer terug tot uw vlotten,, beste jongen ! En tygers,, schoon niet geheel nog uitgerooid door boschvelling en , aanbouw,, toch afnamen in getal "tU8schen Borow en D Djimbeh B juist op de plek waar zich thans de dessah Goelongan bevindt ?" I" 8 G
Noot Mil 1872. ''t Zlou me leed doen,, het N Nederlaudsche publiek ''n *) N wapen tegen BRATA BEATA YOEDA YOEDA in de hand te geven,, door ''t lev.ran van voor·' stem te smoren.. Het H spyt me dUB dat ik ''t zeggen moet,, wendsels om z'n . . . ., waarheid hovenal:: er zyn mear goode passages in z'n maar... ' boek,, en O zeUs schoone!! Ook de stukken die uit ''n letterkulldig oogpunt als W mis-lukt mooten beschouwd worden,, zouden aanleiding kunnen geven tot iels D komieke vermenging van boekerigheid en kanselary-;argollioopt als lot.. De op ''n verdlenste nit,, in de oogen van ieder die l~en ka.... D Daze Pfout na·melyk is ''n bewys te-meer voor de naiveteit des schryvers,, en voor de ' werk,, dat minder good zou zyn als ''t beter was.. ZOG waarheid van z'n Z zouden teervlekken soms kunnen pleiten voor de autenticiteit van ''n aan·gespoeld logbook.. IIk zeide op bIz.. 282: 282 : ''t riekt naar.... . . . . enz.. Welnu, W , ''t levert aimede de zeer scherpe otleKr locale van de AMBTSNASY AlIIBTENAllY die,, om den den indruk d~l' waarheid volled.ig te maken,, niet ontbreken mocht.. ''t SSchynt dat ik in 61'Z niet ten onrechte op ''t nut van sohryverstouten gewazen heb.. 517
WEEN MULTATULI. IDEEN VAN MULTATDLI.
291 29 1
WeI. W . ... . . . zoek dan een nieuwe buurt op,, waar ze iets minder te lyden hadden van nieuwe dl!8sah's' en "OOschaving." ,, ." Uw U uitstapjen in de "Maatschappy" ,M " zal u geleerd hebOOn die tygers te OOjegenen met iets als .... . . . . achting.. Wat W my OOtreft,, groet ze van me,, en zeg dat ik heimwee voel naar hunne wouden,, en naar de eerlykheid van hun vyandschap..
D Natie 1030. De kent my niet,, OOweert de heer POST? N POST Y Eilieve E ik hoop .... .... Hopen is wat veel gezegd.. Wie H W zooveel afgevlotte balken zag te gronde gallon,, heeft tot hopen 't ' recht niet.. Laat me dan zeggen:: ik We'Mchte dat de Natie my leerde ken.L N YOEDA'S boek.. Wie nen uit BRATA BRATA YOEDA' W 't ' lezen verstaat,, zou daaruit kunnen leeren van welk soort de moeielykheden waren,, die ik te Lebak te overwinnen had,, toen ik daar binnen den lcring myner L
1Jevoegdheid,, en naar den letterlyken eisch U 8 van m'n ' ambtelyke in-.struktie -- niet uit dilettanten.liefhebOOry, , waarlyk!! - - my ver·ONRECHT.. zette tegen ONRECHT Misschien ook zal men hieruit dan eens eindelyk leeren OOgry-. M pen waarom de lof over mooischryvery me in de ooren klinkt als 'n ' OOspotting!! Na N 801 de vergeefsche pogingen die ik aanwendde om dit begrypelyk te maken -- zie,, byv.. de parabels over den gaud-maker,, over CHRESOS, HRE , over den Imprl!8ario, I , over DON JUAN -zal 't ' waarschynlyk ook nu weer te veel gehoopt zyn.. ? InderTwee vlotten slechts vergaan van de zeven-en-twintig? T - I V m'n ' IDEEN komt BRA-TA YOEDA daad,, BRATA YOEDA mag van geluk spreken.. Van 'Elr niet een van de duizend terecht.. En E .... . . . . hy had maar met on-gelukken te doen !! M Myn werk wordt met opzet OOdorven,, en men schaamt zich niet me nog te plunderen bovendien.. Men M steelt ' wyze van uitdrukking.. Men M steelt tot m'n m'n ' denkOOelden,, m'n ' fouten toe,, ja .... (16) . . . . m'n ' fouten het liefst!! (15) BRATAo YOEDA, treurig waar!! En Uw U boek is waar, AA , BRATA E toch,, of juist , hierom,, wilde ik u gaarne voor zoo'n ' "OOvredigend" " vyfde treur·. RECHT, spelbedryf bewaard zien.. Vergeet uw zotten droom van BECHT, V arme jongen!! K Keer tot uw djatie-vlotten en tygers terug ...• . . . . ge-loof me,, ''t zal u ''n verademing zyn !! Och,, ''t zou zoo jammer wezen,, als ge meer schreeft!! Wie O W op uw "Feiten" ,F " geen a.cht slaat,, zal zich evenmin laten opwekken tot iets goeds door wat ge daarop zoudt kunnen doen volgen.. IIntegendeel.. De D schaamte over 't ' niet luisteren naar uw eerste woord,, zou zich openbaren in mishandeling,, zoodra er bleek dat ge u verstoutte aantedringen op afdoening.. ' Tleed dat Maar ik dank u hartelyk voor uw hoek,, en voor 801 't M ge doorstondt,, eer ''t schryven daarvan u mogelyk was (30!)
292 292
IDEEN IDEEN VAN MULTATUIJ. MULTATULI.
G hebt de Natie N Ge -- die menniet kent,, naarikhoor-in-staatge. - . steId my te leeren kennen,, en .... . . . . wat in dat geval van gelyke beteekenis is:: zichzelf. /. Uit in een U uw boek,, BRATA YOEDA, kunnen de Nederlanders N camera obscura te aanschouwen krygen:: welke poel van wil ze in bescherming namen,, roan ze voor DUYMAER VAN TWIST en z'n DUYMAER VAN ' vuile konsorten party kozen tegen MAX MAX HAVELAAR HAVELAAB !!
1031. De Natie kent my niet,, zegt de heer POST? 1031 . D N POST ? Ze schynt het toch de moeite waard te vinden,, my door haar Z woordvoerders te doen lasteren.. D Die woordvoerders zyn alweer niet de Natie, N , hoor ik zeggen.. M Good.. Maarwie of wat is dan de Natie ?Of ?? G N ? O bestaater geen Natie N Onze verzenmakers en gelegenheids-enthouziasten spreken ge-O Z toch weten die zoo moeilyk te vinden Natie woonlyk anders!! Zy N weI optesmukken met 11.1 de deugden die den volmaaktsten-gedachten hemel vervelend kunnen maken.. Ik I heb altyd gehoord dat de Natie was:: weldadig,, rechtvaardig,, eerlyk,, dapper,, vly-N tig,, edelmoedig,, enz.. Hoe H toch heeft ze ''t aangelegd,, om 11.1 die volkomenheden te openbaren als ''t zoo vreeselyk moeielyk is natesporen wie haar dan toch eigenlyk vertegenwoordigt ?? En is de boekhouding zuiver,, wanneer,, men weI 't E ' in de lucht ' held aanneemt als bate van eer., maar terstond springen van 'n alle solidariteit van de hand wyst,, zoodra er scM,, zou te boeken vallen van tegenovergestelde schande?? O Op zoo'n ' manier kan de ellendigste horde Vuurlanders 11.1 heel gemakkelyk aan ''n V voordeelig saldo van nationale voortreffelykheid geraken.. De D eischen der WAARHEID luiden anders!! IIndien 't ' niet de N Natie is,, die my miskent,, lastert en martelt,, N , dan heeft ook niet de Natie "karen bodem ontwoekerd aan de baren.."" D , S 8 Dan heeft ook zy niet "het Spaansch geweld getemd in 'n ' worstel8 8 ." Dan D heeft ook niet de Natie "den Btryd van tachtig jaren lang." N E O ontboeid." trotschen Engelschman vernederd,, en den Oceaan ." dan . . .. heeft ook zy niet .••. G Genoeg,, niet waar?? D De voorbeelden van Nederlandsche voortreffelykhedens Jiggen N voor ''t grypen.. Het H mistasten zou mooielyk vallen aan den on-handigsten blindeman.. Waarom dan my hard gevallen over ''t W gebruik van dat bepalend lidwoord ?? I vertrouw dat de heer POST my de wetenschappelyke kon-Ik 8cientie toekent- in dit geval:: in hoedanigheid van auteur slechta 61 en 62 ((in de tweede 'Uitg.. blz.. 71) - die ik even aanroerde op blzz.. 61 71) ' S van m'n Specialiteiten .... ....
IDEEN VAN VAN MULTATULI.
293 293
Aiweer te veel vertrouwd,, na.ar ik weI veronderstellen moot A ' inkorrekt ge-uit het toepassen op my,, van de vertelling over 't bruik van mathematische scheldwoorden,, waarmee THEODOR HOOK 'n ' onbeleefde vischvrouw.... . . . . begroette.. Ik I wil even de juistheid der strekking van dit aardig citaat onderzoeken.. Doch v66r D 66 alIes 'n ' proove van definitie : Scheldwoorden zyn zoodanig imerjektiet-gebruikte nomina die S all~en ten-doel 8chynen te hebben,, den daarmee gebeneficeerde op onaangename WY8 te kennen te geven dat men hem niet genegen i8,, en tevens het gemoed des8 8preker88 te omlasten van wrevel,, zonder dat er in de keuze der gebe::igde benamingen wardt acht geslagen op over·eenstemming daarvan,, noch met de eigenschappen van de toegespro-ken per8oon,, noch met de naastliggende oorzaken die den wrevel des spreker8 hebben opgewekt.. Is het tegenwoordig doel goed ge.I dit nagenoeg goad !? Voor V noeg,, niet D waar ?Y Wanneer men iemand "dief' W , ' noomt,, en hiermee wil te kennen geven dat-i- gestolen heeft,, heeft men hem niet gescholden,, maar beschuldigd.. Er E zou namelyk harmonie bestaan tusschen de beoogde kwalifikatie van daad of karakter,, en 't ' daartoe gekozen woord.. De echter,, waren -D wiskunstige termen van THEODOR THEODOR HOOK H tenzyd-i- in z'n ' vischvrouw inderdaad driehoekige of paralello-pipedische eigenschappen meende ontdekt te hebben,, en haar , hiervan wilde kennis geven;; "ten·fine van naricht"" -- ze waren inderdaad 8cheldwoorden.. Het H doet er nu niet toe,, dat-i - hiermede niets anders bedoelde dan 't ' parodieeren der,, waarschynlyk even ' partner.. baroque,, interjektien van z'n Die D partner was 'n ' onbeschaafd persoon.. En E dit spyt me.. Ik I wenschte dat we ons haar konden voorstellen als iemand dien men geleerd had zinsneden te ronden,, of nagenoeg,, en die dus heden-ten.dage had kunnen optreden als auteur.. Doe D eens uw verbeel·ding ''t hiertoe noodige geweld aan -- zoo heel veel geweld is er niet toe noodig - en stel u voor,, dat die vrouw bundels IDEEN IDEEN in 't ' licht gaf.. Ik I vraag u ,, of ze haar auteurstalent zou gebruiken om zeer in den beginne van den kursus dien ze opende,, aante·in ''t bepalen gelyk dringen op juistheid van uitdrukking en oetening 8 / ik deed op een der eerste bladzyden van myn IDEE IDEE~~ ?? IIk gis dat niemand dit van haar verwachten zOU.. V Vindt ge nu dat ik ''t my gemakkelyk maak,, door me te verge·lyken by zoo'n - we stelden dat ze,, zonder ' onbeschaafd wezen verhooging van zielsrang, 8 , ware afgericht tot auteurschap -welnu,, dan noodig ik u uit,, myn konscientie der wetenschap D als schryver te toetsen &an andere modellen.. Doch let hierby op de laagte van de nummers 10 en 13, en vergeet by de studie van
294 4 29
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
den oorsprong dezer nummers.. vooral den wenk niet dien ik trachtte 30 !! te geven in 30 van uw grappigen zysprong op de londensche visch-IIn-weerwil ' onderzoek geen ver-markt,, kan ik niet gelooven dat ge no. zoo'n trouwen zoudt stellen in m'n (Z ook ' wetenschappelyk geweten.. (Zie 799.. 88eqq.. en eigenlyk 0.1 m'n Komt me onmogelyk voor,, .) ''t K ' werk.) 799 dat ge my zoudt aanzien voor iemand "die maar zoo losweg wat neerschryft." - lynrecht tegen de bedoelde ." Dit D blykt dan ook strekking der vischmarkt-epizode in - uit uw geheelen brief,, die achterwege zou gebleven zyn indien gy gemeend hadt dat ik ' rog met het overbrengen van m'n ''n kogelbaan-beschryvende argumenten belastte of weI dat ik ooit zoo'n ' projcctiel zelf voor ''n argument wilde doen doorgaan.. IIk van myn kant vertrouw U te veel konscientie toe,, om te vreezen dat ge hier de vooropgestelde bepaling uit het oog zoudt verliezen,, en my tegenwerpen dat ik my in ''n gebezigde kwali-onjuistheid immers zou haar fikatie kan vergi88en.. Zoodanige Z daarom niet doon overgaan in de klasse der scheldwoorden Y! IIn-dien ik ten-onrec1Ue iemand "dief" , " noemde met de bedoeling hem dief8tal te verwyten,, heb ik met meer of min strafwaardige licht-M ge8cholden heb zinnigheid my vergist of ik heb gelasterd.. Maar ik niet.. Van zoodanige vergiBBing zal ik straka ''n voorbeeld geven.. Ik I V heb ''n mea culpa afteleggen,, dat in de oogen van sommigen kracht zal byzetten aan dat gedeelte van den leidschen brief,, waarin ik word beschuldigd van.. . .. . . onrechtvaardigheid jegens ' door den heer POST de "modernen." namelyk vertaal ik 't ." Aldus A , , ." (Alweer (A 10 !) ten-onrechte gebruikte woord "laster." 10!) ' program van streven naar 1032. 1032 . Om O trouw te zyn aan m'n ' aanklacht dat nauwkeurigheid,, moot ik nn terugkeeren tot m'n de Natie my doet belasteren door haar woordvoerders.l. N Had H ik hier moeten schryven:: ze laat me lasteren !? ,, " staan,, omdat het myn Misschien! laat ik't M ! Toch T ' woord "doet" bedoeling eenigszins juister uitdrukt.. Ieder ziet in,, dat nalaten I 'n ' handeling wezen kan.. N , toen ze den laaghartigen VAN VAN Het H was 'n ' daad van de Natie, TWIST I kwalificeer den man -TWIST -- geen scheldwoord,, hoort ge!! Ik 't ' was 'n ' daad,, toen ze hem ongestraft veroorloofde het sein te geven,, hoe men op de goedkoopste wys 't zou ' boek Bavelaar H kunnen smoren.. ' hart overleggende hoe hy By H was 't' die,, in den angst van z'n ... . zich verantwoorden zou,, indien men hem vroeg om opheldering ..•. Ze Z werd gevraagd..
VAN HULTATULI. IDEEN VAN 295 MULTATULI. .... ky was het die 't helsche middel bedacht dat aan aile ver· . . .. ' antwoording 'n kwam hem gewenschter.' eind maakte.. ''t Zwygen Z voor,, zeide hy,, "want hy was bevreesd voor den schyn van party.. anders:: "zou hy over dot, boek en over dien sckryver digkeid." ." Doch P , 8 veel kunnen zeggen." ." Is I 't ' 'n ' daad of niet van de Natie: N dat ze genoegen nam met dat voorwendsel om te zwygen over de hoofdzaak ? dat ze die IasterIyke aantyging duldde in den mond van ''n beschYldigde ?? IIn den mond van denzelfden man die genoodzaakt was officieel te verklaren:: dot, ik by de Indische Regeering gunstig R I 8 8 genoteerd stand ?? 8 dat zyzelf den door hem uitgedachten schurkenstreek -- goon scheldwoord:: ik kwalificeer!! - - nog altyd blyft toepassen,, om zich te onttrekken aan rechtdoen in de H Havelaarszaak ?? In I waarheid,, waar zulke kemels van ongerechtigheid geslikt worden,, begryp ik niet hoe OOn lid van de Natie durft spreken van N eerlykheid en goode trouw!! Wat den heer POST aangaat en zyn optreden voor wat hem W Recht toeschynt zal ik dan ook op deze inkonsekwentie terug.. R komen,, en weI by den terugsiag op veleriei soorOOn van "staat. , kunde"" waarmee ik de reeks IDEEN sluiOOn wil,, die no. Vor8ten· V . T school 'n genomen vormen ze iets ala ' aanvang namen.. Tezaam ! Want W 'n ik sIll. veel over,, ' gedeeitelyke afrekening.. GedeeIteIyk! G ' ergste !! en 't Die VAN TWIST kende de Natie, D VAN N , naar my gebleken is.. Hy H schynt geweoon 00 hebben wat ze slikken kon ! En E ik--''n soort van BRATA B ATA YOEDA ! - - ik kende de N Natie niet,, toen Y EDA nog,, minus de liefhebbery ! L ' onbedorven kind,, dat nog ik me tot haar wendde,, Letterlyk als 'n -vertrouwen sOOit op de moraal der laatste bladzyden van z'n ' school. S boekjes,, zou ik 't ' onmogelyk geacht hebben dat ''n edele zaak als de myne,, door een wanhopig brutale lasterlyke insinuatie kon worden vermoord onder de oogen van 'n Volk,, van de Natie ! ' geheel V N Kan de heer POST beweren dat de N Natie den H Havelaar niet kende?? K Ze "rilde" Z , " immers ?? Kan K hy beweren dat men niet nieuwsgierig Landvoogd,, die door was naar 't ' antwoord van den plichtvergeten L my was aangeklaagd voor 't ' forum van 't ' geheele Volk? V ?K Kan hy beweren dat men z'n ' antwoord niet verstaan heeft ? Ze Z heeft toch met gretigheid het onedel wapen aangegrepen dat kg haar in de hand drukte.. En E nog altyd verweert ze zich met het.zelfde moordtuig.. In I de vorige nummers gaf ik daarvan eenige voorbeelden ..••• . . . weinigen uit velen!! IIk kan getuigen dat er -by.wyze van spreken,, en op zOOr weinig uitzonderingen nil. -uit N Nederland niets tot my kwam dan zulke weerklank.. Het H ,,"mooi""
296 29 6
IDEEN VAN MULTATULI. MULTATULIL
vinden"" van den IHavelaar -- als boelc godbetert!! was ''n vals-heid te meer.. Ook hierin volgde men ''t door VAN TWIST gegeven O VAN TWIST lesje.. In I de weinige woorden waarmee hy zich van de zaak wist aftemaken,, kwam de wenk voor,, dat men zich van het "talent des schryvers"" kon bedienen als middel ter rechtsweigering.. En !? E na dit alies zou ik me niet mogen beklagen over de Natie N 1033.. M Men scheIdt me uit.. Want schelden i8 het wanneer 1033 S W men iemand van wien bleek dat-i, - , levenslang eenigszins,, en sedert vele jaren byna uitsluitend,, een bespiegelend arbeidzaam leven leidde,, tracht voortestellen als 'n ' beschonkene,, als 'n ' liederlyke nachtlooper.. En E .... . . . . dit duldt de Natie. N . Moet ik me anders uitdrukken ?? M Welnu dan:: uit de N Natie,, uit dezelfde Natie die m'n W N ' werken verslindt,, gaat geen enkele stem op,, om te protesteeren tegen zulke imfamie!! M Men duldt het,, dat ik m'n ' pen moet gebruiken tot het bestryden van zulke vyanden!! Men belastert my.. Want "laster"" i8 het,, wanneer men iemand M W die beweea 'n tot het alga-' goei1 mens te zyn,, en in.verhouding meene peil,, 'n ' uitBtelcend good mens .... . .. . Of Komaan,, mooivinders!! O heb ik gelogen in den Havelaar? H ? K Of heb ik gelogen in den brief aan den gewezen L Landvoogd ? O M dunkt dat de termyn van antwoord als Komaan,, VAN V AN TWIST! K TWIST ! Me verstreken zou kunnen beschouwd worden.. Die D brief wordt over weinige weken (Januari 1874) vyftien jaren oud!! Maar nog roep ik / M u toe:: antwoord!! Nog wil ik u te·woord staan,, als ge meent N . dat ik in iets,, hoe gering ook,, de waarheid te-kort deed.. *) *) Gedurende de vyftien jaren heht ge rustig geleefd.. Ge G G hadt tyd en loi8ir,, dunkt me,, om u gereed te maken tot het geven Natie zoo goed be-van eenig ander antwoord,, dan den door de N grepen wenk,, my aftemartelen door laster!! lie I bracht dien tyd Anders door,, dat verzeker ik u!! Ik I zwierf,,
""11
*) 1873. Bedoelde brief komt voor in de "Indrukken van den *) NtHlt N 1873 . B I het tweede deeZ der Yerz. in den duur van den dag." ." (In (I P . Werk.) W .) Slechta S ' doodstryd myns vermoorden voorgangers,, heb ik me vergist.. K Kert na 't verschynen van den H Hal)eZaar,, verklaarde de geneesheer die hem behan-deld had,, dat hy Ianger geleeid heeft,, dan ik van de weduw meende ver-- de eenige waaraan men zich ooit staan te hebben.. By B deze reiutatie gekomen :ryn,, gewaagd heeit!! - - zou ''t ontkennen der flergiftiging te-pas als er ontkenning mogelyk ware!! D De door dien dokter gemaakte opmer·' bgzaak,, Jevert alzoo 'n king op 'n ' bewys te meer voor de door my mede-' plicht Myn vocrganger,, die slechta gedreigd had z'n gedeelde hoofdzaak.. M te zullen doen,, was vermoord.. IIk wist dit,, deed m'n ' plicht in die om-standigheden,, en word door de N Natie uitgemaakt voor 'n ' slecht mens of bespot met den naam van mooischryver.. H oordee\t. hierover de heer POST, voor BBC BECHT? Hoe P ST, die party-trekt T?
IDEEN VAN VAN MIILTATULI MULTATULI.. IDEEN
2977 29
en leed gebrek,, en werd gesmaad,, en .... . . . . arbeidde.. MiBschien M zou ik me,, aIs ge nu eindelyk eens spraakt,, mogen beroepen op de afmatting die 't ' doel van uw taktiek schynt geweest te zyn.. Al waren de zaken waarover WeInu,, ik beroop me hierop niet!! A W '58 schreef,, eerst gister gebeurd -- ik heb nooit ik u in Januari J gelogen en dus geen byzonder geheugen!! - - ik zal u te·woord TWIST!! staan.. Komaan, K , m'n ' heer van TWIST Nu ja,, hy zal met zwygen voortgaan.. N En waarom ook niet ? H Hy weet immers dat de Natie het duldt ?? E N Hy weet dat niemand hem in 't H ' aangezicht spuwt.... . . .. En over die N Natie zou ik me niet mogen beklagen,, omdat ze my E "niet kennen"" zou?? Wat W is openbaar,, indien niet myn grieven openbaar zyn,, en de taktiek waarmee men ze tracht te smoren ? Herhaaldelyk beweerde ik dat zy die ik aantastte,, niet "durfden" H ,, " spreken.. De D heer POST antkent dit,, en schynt myn bewering te willen ontzenuwen door 't ' feit dat hy me antwoordt.. Dit D geloof ik Gy POST, heb niets op uw geweten,, en daarom doet juiBt gaarne ! G uw schryven de beteekenis uitkomen van 't ' zwygen der anderen,, die ik aantastte.. Om O konsekwent te zyn met den indruk die U aan-spoorde tot het opvatten van de pen,, behoort gy even aIs ik ver·ontwaardigd te wezen over de dryfveeren,, waardoor al die anderen -- hen die ik noem en uitdaag - zich hiervan Heten terughouden.. E En welke dryfveeren zouden dit dan zyn,, indien ik ongelyk bad ze te zoeken in gebrek aan moed ?? Moet ik U berinneren dat er in m'n M ' uitdrukking : "niet durven'' geen zelfverheffing ligt,, aIsof er vrees zou bestaan voor myn per-soon?? IIndien ik beweer - om nu by dien VAN VAN TWIST TWIST te blyven,, aIs 't - dat hy ' beste exempel van de laaghartigheid die ik brandmerk "niet durft" " dan zal dit toch weI beduiden,, niet waar,, dat by naar myn inzien geen kans ziet de door my geopperde stellingen met goeden uitslag te bestryden ?? IIs 't ' verkeerd gezegd,, aIs ik dit "niet , durven"" noem ? En E is dit niet evenzeer van toepassing op anderen ? Herinner u de vertelling over den verwunschenen Bogowonto. H B . Ge hebt toch m'n Niet durven!! Wat N W anders ?? G ' werken gelezen,, ' leerllngen noemt ? Z gy die u m'n Zonder nu te spreken van stryd,, aanval,, vyandschap.... . . . . is 't ' niet,, ook reeds uit'nliUerarischoog. ' oogpunt aIleen,, ''n vreemd verschynsel dat ze nooit -- of zoo good als nooit - besproken werden in dagblad of tydschrift ?? Kunt ge ook da8.rop de vraag toepa.ssen:: wie zal 't K ' drukloon betalen?? Zeer weI weet 1ik,, dat de poging om op dit terrein m'n Z ' arbeid doodtezwygen,, ''n anderen grond heeft dan,, byv.. het zwygen van TWIST.. Zonder de zich overal openbarende schuwheid dien VAN VAN TWIST Z voor.. .. .... den Bogowonto, B , zou ik in beraad staRn het niet eens voor
298
IDEO LDEEN VAN MULTATULI. MULTATUL .
'n ' poging aan te zien,, en misschien de heele zaak toeschryven aan de eigenaardige traagheid die zich in byna aIle voortbrengselen NMchrift B Bruw der hedendaagsche letterkunde openbaart.. (Zie (Z N d.. b.) .) 't ' Een E helet het ander niet.. Het H door VAN VAN TWIST gegeven wachtwoord is nu eenmaal,, m'n ' persoon te helasteren,, en myn handelingen zoowel alB m'n ' werken te ignoreeren.. Dit D laatste doel meent men te kunnen bereiken door onthouding,, en daar nu de afkeer van de inspanning die tot het ontleden myner denk·beelden zou noodig zyn,, dezelfden weg uit wyst,, werken luiheid en valBheid elkander in de hand.. (Blz. (B . 151) Drukloon ? Wie niet,, D W betaalt het drukloon van myn werken P? Ik I dit verzeker ik u ! IIntegendeel,, men betaalt honorarium aan my.. Waarom dan zou 't W ' bestryden van die werken,, mits 't ' met eenigen schyn van grond geschiedde,, onkosten veroorzaken ?? De heer POST wordt verzocht zich by de overdenking dezer vraag.. D niet te bepalen tot z'n ' onmiddelIyke omgeving.De .D meest bekwame jongelieden - ik begryp dit - zouden niet terstond slagen in't ' ' uitgever voor 'n ' eerst werk.. Maar.... vinden van 'n M . . . . ouderen,, hooger geplaatsten,, zy die ''n naam kunnen aanbieden alB borg voor ''t welgelukken der onderneming ? Meent de heer POST POST dat de M zwerm doctoren en hoogdoctoren in alIerlei vakken - of weI hun uitgevers -- slechte rekening zouden maken door 't ' weerleggen van myn stellingen?? Zouden ook VAN Z VAN TWIST en dezulken zwygen uit angst voor de reokening van 't ' drukloon ? Me M dunkt dat een tegen my gedrukt werk goed ontvangen,, of althans gekoche worden zou.. En E te geruster kan ' schryven hiervan wagen,, omdat men by.gebrek men 't aan eigen taolent,, opgang maken zou door ''t uitgestooid praatjen over het myne.. IIk laat nu in 't ' midden in hoeverre sommigen behoefte hebben zouden aan dit laatste bemoedigings-motief, , en durf niet beslis·sen of hier de treurige verzuchting te·pas komt,, die ik meedeelde T het voorstaan van Waarheid in 1011. is geen talent noodig.. 1011 . Tot W G Geen ander talent althans,, dan ook den eenvoudigste gegeven wordt door 't ' besef zelf van die Waarheid. W . Ik I behoef van den heer POST niet te gissen,, dat-i- hiervan overtuigd is.. Hy H zegt het ' brief,, die niet zou geschreven zyn,, indien deze uitdrukkelyk in z'n betuiging niet oprecht was.. W Weer noodig ik hem uit zich rekenschap te geven van de oorzaak die aIle anderen helet te handelen als ky P? Hen H vooral die daartoe meer dan hy geroepen schynen ?? H Het is me ondenkbaar dat-i- daarna niet zou instemmen met ' oordeel over de N m'n Natie.. W Wat hem in dit geval zou weerhouden hebhen reeds vroeger ' eenvoudig middel ter beoordeeling van "Publiek" zoo'n ,,P " aante·-
IDEO IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
299 299
wenden, , zullen we straka onderzoeken by 't ' weerzien van de N Nieuwe Rotterdam8che R 8 Courant, C , en haa.r Staatkurule. S . 1034. dan de Natie my niet kent,, vraag ik tot wie dan de 1054 .Indien I N OPROEPINGEN EPINGEN gericht waren,, die voor twee jaren in de couranten verschenen,, en die ik plaats geef in m'n ' IDEEN, IDEEN, ook vooral om te 8 konatateeren wat er van die "Oproepingen" ,O " geworden is.. M moeite houd ik nu m'n ' opmerkingen over die stukken terug.. Met 't te ' Is I me hier aIleen te doen om m'n ' verhouding tot de Natie N kenschet8en..Hier H zyn ze : ,,M "MOOeburgers !! E Eene zware verantwoordelijkheid rustte op u.. Een E rninderjarig volk van 15 rnillioen zielen was aan uwe voogdij toevertrouwd.. Zijne 15 bezittingen D werden door u Ban wanbeheer overgelaten,, zijne inkomsten verduisterd,, zijne opvoeding verwaarloosd,, zijn personen mishandeld en tot slavenarbeid gOOoemd.. Groote en kleine profeten waren onder u opgestaan,, doch gij G H hoordet hen niet.. Hunne waarschuwende en bestraffende stem werd verdoofd onder het getrommel en gefluit der aanbidders van het gouden kalf,, dllt uit den behaalden roof voor uw aanscbijn was opgericht.. Koffie K ( en suiker waren het paatste woord van aile Indische regeeringswysheid ;; I batige sloten,, nimmer toereikend geacht,, sloten den mond der gerechtig-heid.. Het H was stikdonkere nacht,, rustige rust in uwe harten.. Dat D zOOelijk van lonrecht over recht,, van onzOOelijkheid over zOOelijkheid,, van kort-zichtige baatzucht over welbegrepen eigenbelang eene gOOuchte wraak en stoffelijk bOOerf daaronder voortwoelden en aan de scbijnba.re ze2epraal voorbereidden,, was U niet tot bewustzijn gekomen.. D Dat in uw S Staats-- en uw volksleven,, in moOOerland en kolonien er zich reeds de plaatselyke ver-scbijnselen van openbaarden,, werd door U niet opgemerkt of aan andere E was periculum in mora.. Als oorzaken toegeschreven.. Er A een slaapwandelaar aan den rand van een afgrond,, dreigdet gij naar beneden te storten.. Dll.ar WAX ging opeens een rilling door den lande.. Gij G werd plotseling wakker ge-schud en van den afgrond teruggetrokken.. Uw U geest werd opgeklaard en het beeld van den eenigen waren GGod,, den G God van liefde en rechtvaar-digheid,, werd u wooer duidelijk.. H Het gezicht van het gouden kalf ver-vulde u met schaamte en weerzin,, - - en een kreet van verruiming ont-snapte aan uw borst,, toen de W Wawelaars en D Droogstoppels,, die u tot nu toe in zijn dienst waren voorgegaan,, stikten in koffie en verdwenen.. Van V dien tijd af dagteekent eene betere politiek voor IIndie,, *) niet meer de zinnelijkheid en kansberekening van partyhoofden en specialiteiten,, maar eene nationale politiek,, de vaste wil van het N NOOerIandsche volk,, dat niet langer verkiest de bloedzuiger te zijn van den trouwhartigen JJavaan,, maar *) *) N Nool "an 1874. 1874. H Hier vergist zich de heer VAN GENNE GBNNBP.. N Na ''t ver-Ha"Jaar,, is er in IIndie niets,, "olltrekt f1ittl verbeterd,, 8chynen van den H wat dan ook blykt het zoeken niet geweest z:,.n.. M Men begon met iemand aan ''t hoofd der zaken te zetten,, die geen andere verdienste bezat,, dan dat-i nog sneller dan de meeste anderen,, op JJava rijk had weten te wor-EN VAN DE den.. DDe benoerning van den millionair FRANSEN DE PUTTE $ is ''n zon--N - repliek op ''t H Have-derlinge - doch leer karakteruliek-Ntderlandlche laarspleidooi.. DDe man had in IIndie geld weten te maken,, en dus..... ... NNooit openbaarde zich de aanbidding van den mammon op waIgelyker wys.. EEn dan nog te spreken van "erbeteringen die ''t gevolg van myn . . . . de onbeschaamdheid gaat ver ! !M boek zouden geweest zyn.... Men zie bier-over de IInleiding tot den brief aan den heer GG.. GG.. in ruste,, in de ,,1nI ." drukkeft "an den dag."
300 300
IDEEN lIWLTATULI. IDEEN TAN VAN M LTATULIL
strenge rekenschap vraagt van het beheer der goederen en de behandeling der persoonlijkheid van zijn pupil.. Dat D er in die richting nog veel te doen ik constateer slechts den geest ; overblijft,, wie zal het ontkennen?? Doch D en die geest,, welke nog dagelijll:s veld wint,, gast reeds dagelijk! voort , hij, de man,, die dien geest heeft wakker nieuwe vruchten af te werpen.. En E geschud,, wiens persoonlijkheid dus in zoovele opzichten de onze is ge-worden?? G Goud,, eer en aanzien vallen den veldheer toe,, die het meest hij,, de veld-heeft uitgemunt in bet slachten zijner nevenmenschen.. Masr M heer der gedachte,, die toenadering en liefde heeft gekweekt tusschen mil-lioenen?? D Die man,, medeburgers,, is arm ais JJob op den mesthoop,, nog strak! in bet bezit van eenige nietige inkornsten,, door zijn tot brood-scbryven gedoemd talent vermeesterd,, doch thans door een samenloop van ornstandigheden ook van die geringe hulpmiddelen verstoken.. Die D man zwerft rond in het buitenland,, ziek van geest en lichaam,, met wde woorden aangesproken om de schamele huishuur,, die hij niet in staat is te voldoen,, en met of zOnder eenige geschonken kreutzers in den zak,, om het zwarte brood te koopen dat hem voor hongerdood moat behoeden.. Dat te vememen hinderde,, schokte mij;; dllt te vernemen moest,, meende D ill:,, ook u hinderen en schokken.. Zal Z dlit dan,, vroeg ik mijzelven af onze dankbaarheid zijn jegens dien man;; en zal in hem de veroordeeling onzer nakomelingschap gewettigd worden,, zoo dikwijis tegen het voorgeslacht in ons binnenste opgerezen,, dat een burger,, die zich zoozeer verdienstelijk jegens het vaderland heeft gemaakt,, in honger is moeten omkomen ? Het H D de schit-is waar:: er kunnen tegenbedenkingen worden voortgebracht.. Dat terendste vlam sorns in walm overslaat,, wordt te dikwijis waargenomen.. Dat ook die man niet onfeilbaar is,, wie zal het tegenspreken?? D Doch het D feit,, het ontegenzeggelijk feit van zijne groote verdienste jegens N Neder-land,, beheerscht m.. i.. alle ware en onware nevenfeiten,, en moet de maat-staf wezen voor onze belangstelling.. De ovenge zijn van ondergeschikt D belang en kunnen slechts in aanmerking komen,, waar het geldt de beste Samaritaan,, het wijze om onze belangstelling te toonen.. De D barmhartige S K Roode Kruis vraagt niet naar den landaard of den conduitestaat der ge-R meer kwetsten.. Hij H brengt hulp in nood,, zeUs aan vyanden.. Hoeveel H moeten wij het dan doen aan een medeburger,, jegens wien wy door ban-den van nationale dankbaarheid zijn verbonden?? E En nu,, de practische slotsom dezer oproeping!! Niets ware gemakkelijker dan zich door eene N individueele bijdrage aan zijn deel in de aigemeene verantwoordelijkheid te onttrekken.. Dat D dergelijke bijdrage,, daargelaten het onaangename van den vorm,, doel zoude treHen,, mag worden betwijfeld.. IIk wenscht~ dus,, dat door het bovenstaande eenige edele,, invloedrijke mannen onder u worden opgewekt,, om bet initiatief te nemen tot bijeenbrengen van een fonds,, waarvun de inkomsten konden strekken om,, op zoodanige wijze,, ais geschikt gcoordeeld wordt,, asn den betrokkene eene onbe-zorgde toekomst te verzekeren.. WeI W is waar scbijnt het oogenblik daartoe slecht gekozen,, nll,, onder de noodlottige tijdsomstandigheden,, het Roode R Kruis alle harten in bewelling zet.. Doch is die opgewektheid geene bloote K D G modezucht,, is zij werke1ijk de heerlijke vrucht van het kruis van Golgotha,, dan moet zy,, weI verre van een beletsel,, veeleer een aanmoediging zijn om den geest der liefde ook in andere richtingen te doen werkzaam zijn.. En E dun vrang ik in gemoede,, of,, waar de toekomst van oude dienst-boden in hofjes,, van oude mannen en vrouwen in daartoe bestemde gods-huizen,, van oudgedienden in invalidenhuizen wordt verzekerd;; waar dui-zenden en honderdduizenden worden toegewijd aan zoovelen,, die geene andere aanbeveling hebben dan hunne armoede,, -- of duar de hand vaIl het Nederlandsche volk Ie kort mag schieten om voor ellende en broods-N gebrek te bewaren een man,, die in de ml'eSt versteende harten heeft bres geschoten en ons,, ten aanzien van een gewichtig deel onzer verantwoor·-
IDBEN VAN VAN MULTATUU. MULTATULI. IDEEN
3011 30
delijkheid,, tot een nieuw leven,, tot heil van millioenen heeft opgewekt.. Dat die man mij niet tot deze oproeping heeft gemachtigd;; dat bij mij D persoonlijk onbekend is,, dat ik slechta door mededeeling van een mend,, v..rgezeld van een roerend schrijven van den betrokkene,, tot die oproe-ping ben overgegaan;; maar bovenal,, dat de naam diens mans,, zonder dat hij g..noemd wordt,, op uw aller lippen zweeft,, zal,, hoop ik,, voor u een bewijs te meer zijn,, dat het hier,, zoo voor u als voor mij,, slechta de ver-vulling geldt van een nationalen pHcbt.. Eenmaal die plicbt voor oogen E hehbende,, heeft bet NNederlandsche volk drruner geaarzeld en zal bet dat ook thans niet doen.. Rotterdam.. 11 O October 1870 1870.. GENNEP." JJ.. VAN A GEN ." R
Het tweede A stuk luidde aldus : H Landgenooten!! IIn de N. N. R. R . C. C . van 3 Oct. O . jl., is een beroep gedaan op L het N Nederlandsche V Volk,, om den schrijver van den M Max H HafJel(J(J~ in zijne ongelukkige omstandigheden tegcmoet te komen.. Wij W hebben gemeend,, voor zooveel onze zwakke krachten vermochten,, aan die roepstem gehoor te moeten geven,, door ons met de inzameling van bijdragen en het be-heer van een daaruit te scheppen fonds te belasten.. Ook onzes inziens O toch geldt het bier een man,, aan wien N Nederland groote verplichtingen in den begaafden schrijver,, met heeft.. Niet aileen dat onze Letterkunde L N zijne rijke vcrbeelding,, verassenden betoogtrant,, eenvoud en kracht van uitdrukking,, eene ster van de eerste grootte!:'ewondert,, -- zijne aanspra-ken reiken verder.. Er Nederlandsche scepter 1000-E was een tijd,, toen de N zwaar op Indie drukte.. Millioenen werden jaarlijks in de N Nederlandsche I M Schatkist overgestort. Van de wyze, hoe die millioenen verkregen werden,, S . V , gaf men zich geen rekenschap.. Wei Wet-W waren reeds sedert 1848 in het W gevend Lichaam wel8prekende stemmen opgegaan,, die tot ernstig nadenken L moesten IIciden.. Doch er was meer nood~ dan de lezil1ll van verminkte D Kamerverslagen of een weinig verspreid T Tijdschrift,, om den geast van be-K langstelling in het N Ned..r1andsche V Volk,, tot in de harten ouzer vrouwen en kinderen te doen doordringen.. Daar verscheen de Max !! O Onder D M HafJelaafo H het pseudoniem "YUL'1'ATUU" TAT " ((die veel lleleden heeft),), een naam,, waarop de schrijver aanspraak had,, die zijne betrekking in IIndia aan zijne vurige (volgens zijne superieuren,, te vurige)) zucht tot hemtel van onrecht had ( J opgeofferd,, deed zijne geniale pen ons eenlge oogenblikken met den Javaan leven en voelen.. Die D oogenblikken waren voldoende om een indruk te ves-tigen,, die niet meer kon worden uitgewiseht.. Wij W gelooven dan ook niet te veel te zeggen,, door te beweren,, dat van af de versehijniIli van den Max HafJelaa~, dagteekent,, dat Indie M H , de volksovertuiging in Nederland N I naar recht en billijkheid behoort te wOlden geregeerd,, en dat geen kolo-niale politiek met de eer en het welzijn van N Nederland vereenigbaar is,, M K op harmonische wijze die niet de belangen van Moederland en Kolonie weet te doen samentreffen.. Conservatieven en liberalen kunnen dit oordeel C onderschrijven,, welke ook hun verschil van meeningen zij omtrent de mid-H delen tot verbetering.. De mist dan ook D schrijver van den Ma:z: M HafJelaa~ L aile eigenschappen van een partijrnan.. Liberalen noeh eonservatieven kun-nen hem de hunne noemen,, waar het er op aankomt hunne uiteenloopende zienswijze in praktischen vorm toetepassen.. Het H is dan ook niet tot deze of gene partij,, dat wij het woord riehten,, maar tot U allen,, van wat gods-2 , die dienst,, politieke beginselen,, kunne,, leeftijd,, rang of stand gij ook 2ijt, door de lezing van den Max tot billijker gevoelcns jegens IIndil M Ha'Delaar H D en zijn millioenen goedaardige elL nijvere bewoner~ zijt opgewekt.. Den man,, die onze harten verzacht heeft,, zijne vrouw en kinderen,, den strijd des levens te verzachten,, is ons doel.. Moge de geniale schrijver in Uwe M U belangstellende medewerki~ eene vergoeding voor gedragen leed en cene I hulde der dankbaarheid voor zijnen schoonen en vruehtbaren arbeid vinden!!
300 302
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
DDe vorming van plaatselijke CCommissien,, om ons in onze werkzaamhOOen te steunen,, zal op hoogen prijs gesteld worden.. Mr.. J. I. VAN GENNEP, R Rotterdam,, AAdvocaat te BBatafJia.. M VAN OENNEP, KERN, H Hoogleeraar te LLeiden.. DDr.. lL KEEN, Mr. H. P. G. QUACK, Hoogleeraar te U Utrecht.. M . H . P. G. QUACK, H -G . T. JI.. STIELT1ES, Delft,, lid van de T Tweede K Kamer der SStaten-Generaal. T. STIELTJES, D A. CC.. WEBTHEDl, Directeur der N NOOerl.. CredietC - en DDeposit<>bank te A. WEETKEIM, D A11I$terdam.. A
Ziehier het derde stuk dat ''n eind aan de zaak maakte : Z "De ondergeteekende,, vernornen hebbende dat velen in de mooning ver-,,D keeren,, dat hy iets zou ontvangen hebben van de gelden die In der tyd 14ULTATULI-COlllMISSm, door de dusgenaamde MULTATULISIE, ten zynen behoove verzameld zyn,, acht zich verplicht tot de uitdrukkelyke verklaring:: dat dit nie! ge-Behied is en nie! gesellieden zal.. Hy meent alzoo gerechtigd te zyn,, den welwillenden die bydragen tot H het MULTATULI-FONDS HULTATULI-FOliDS hebbeo aangeboden,, te verzoeken over hun by debedoelde CCommissie gestorte gelden wei te willen beschikken.. *) *) MULTATULI." Wiesbaden,, 11 September 1872. llULTATULI." W 1872 . 11 S
Nog-eens: N : met moeite weerhoud ik my van opmerkingen over deze stukken.. Ik I vraag nu alleen:: of er mag beweerd worden dat de daarin behandelde persoon by de N Natie onbekend is?? 1035. Neen,, alle opmerkingen over die beide oproepingen kim 1035 . N ik niet terughouden.. De D lezer zou zich zeer vergissen,, indien hy m'n ' tegenzin in de behandeling van de zaak,, toeschreef aan vroos dezen of genen te krenken.. Ik I vrees niemand.. De D oorzaak ligt in m'n tot getuige te roepen by de wonden die ' onwil om Publiek P me geslagen zyn,, nadat me bleek dat men zich met zulke tooneelen H vermaakt.. (Zie te-beurt viel,, in (Z de ontvangst die den Havelaar M ). veroond met de parabel over CHRESOS CHBESOS in de Minnebrieven). M Wat ik my veroorloof thans over die Multatuli-commi8,ne te W zeggen,, komt op deze punten neer : AN GENNEP GENNEP van m'n ' toenma-1° 1 ° De D beschryving die de heer VAN N ligen toestand geeft,, is juist.. Ik by boekerige I leed honger.. Niet manier van spreken,, maar inderdaad letterly1c honger! Een E kleine toelichting van de oorzaa1c ware,, dunkt me,, daarby te-pas gekomen.. Er . E is verschil,, niet waar,, tusschen iemand die ' buitengewo-normaal arm is,, en den schipbreukeling die door 'n nen samenloop van omstandigheden,, behoefte heeft aan hulp f? D M. M. C. C. verkoos het niet in-Of O begrypt men dit verschil niet ?? De tezien.. Ze Z scheen zich te willen tooien met zekere kleur van weI-dadigheid die by de heele zaak,, indien ze juist ware voorge-M had beter gedaan steId,, niet zou te-pas gekomen zyn.. Men *) fJa.. 1&76. niet allen aan deze uitnoodiging hebben voldaan *) Noot N 1 76. Daar D B is er over 't bedrag trouwens -- ten-behoeve ' resteerende -- een gering van 'n ' weldadig doel beschikt..
IDEEN VAN MULTATULI. DrlULTATULI.
303
zich te wenden tot den 8peculatie-geest dan tot den rechtvaardig.heidszin of 't Russische Spoorweg. ' medelyden van de Natie. N . Geen G R S Maatschappy, asfalt.compagnie, M , geen Egyptische E , geen Crediet· C en Deposito.bank kan zulke renten en dividenden betalen,, ala D ik zou kunnen doen,, wanneer men 't had ' industrieel bon·8en8 gehad my tot geregeld arbeiden in·staat te stellen,, en my de fl·nancieele vruchten daarvan te verzekeren.. I was in 1870 Ik 1870 in den bedoelden moeielyken toestand geraakt door onverwachte geldelyke ongelegenheden van m'n ' toenmaligen nit-gever..Wie W good leest,, zal van de daaruit ontstane geestesstemming sporen vinden in m'n Bundel,, en tot m'n ' Illn III B ' groote spyt ontbre.ken dergelyke sporen waarlyk ook in m'n ' andere werken niet!! Een eerste fout van de M. E M . C. C. was alzoo,, my voortestellen ala 'n ' bedelaar die gealimenteerd moest worden.. Ik was integendeel ' werkman die z'n 'n ' gereedschap miste,, namelyk:: betrekkelyke rust,, zekerheid van te kunnen voortgaan,, opheffing van eenige gemoeds servituten die my stoorden -- en storten ! in m'n ' arbeid.. D M. M. C. C . heeft zich niet verwaardigd my te vragen wat ik be·Die hoefde,, en zelfs ruimschoots het hare toegebracht om m'n ' toestand W ondragelyker te maken.. Want -- en hierop komt de hoofdzaak neer -- haar verkeerde handelwyze vloeide niet voort nit on·vermengde domheid.. Er E was boosaardigheid in 't ' spe!.. Dit D 8ckeen my te blyken uit eenige handelingen.. Niet N gewoon my te over·ylen in oordeel,, vooral niet in veroordeelen,, schortte ik m'n ' opinie op.. IIk durfde zelfs nog niet overgaan tot ''n beslissing,, toen ik ''t zonderling stuk van den heer VAN GENNEP GENNEP had gelezen,, waarin hy aan ''n provinciaal blaadje z'n ' excuses maakte over ,O de gepubliceerde "Oproepingen". nog viel me ''t uit·". Moeielyker M stellen van die veroordeeling,, toen ik in datzelfde vodje de ver·Kern: goelykende verzekering las van den jongen K "dat ,, ket vol8trekt de bedoeling niet was my ''n werkelooze toekom8l Ie verzekeren." ." Hy H en de zynen alzoo zouden my op m'n ' ouden dag aan ''t werk zetten ! IIk werkte reeds zeer hard,, toen KERN en z'n ' kollega QUACK in de wieg lagen,, en meen inderdaad aanspraak te hebben op wat D ' aanvanke·rust.. Doch al zy ''t nu dat niet op deze bewering m'n ,O " gegrond was lyk berusten in die "Oproepingen" - juist immers om tot werken te worden in 8taat gesteld,, had ik die zaak haar loop gelaten -- dit gaf,, ook aan de meestbelovende jongelui,, ''t recht niet ,zich aantestellen tot opzichters over m'n ' arbeid,, ''n funktie,, waartoe zekere graad van kunde,, bekwaamheid en ervaring ver·eischt wordt,, dien ze nog altyd niet bereikten,, en waarschynlyk nooit bereiken zullen.. T Toch dacht ik by dat alles slechts aan domheid,, en ik bepaal.-
VAN MULTATULT. MULTATULI. IDEEN VAN 304 de me tot het schryven van ''n annonce,, waarin ik de kracht had alie toespelingen op dien jongenswaan te vermyden,, en slechts te waarschuwen :: tegen ''t waarde hechten aan stukken die niet van myzelf/ waren uitgegaan." ." Deze annonce werd na by 't aangenomen te zyn D ' BandeIsblad H - waarvan ik ''t bewys heb -- onderschept,, en niet geplaatst.. Toen ik dit later te weten kwam,, had ik de middelen niet,, haar T andermaal -- en dan aan 'n ' ander blad natuurlyk ! ter plaatsing aantebieden,, want ik was inderdaad zeer arm.. Bovendien, B , de ver-houding was op dit tydstip alweer veranderd.. Er E bleek me namelyk dat ik heel iets anders zou te publiceeren hebben,, dan die met voordracht kleurlooze waarschuwing!! M Myn zoolang bestreden vermoedens bevestigden zich.. IIk had niet te-doen met domheid aIleen.. Door D ''n zonderling toeval kwam ik M. C. ''t bezit l"an een,, door ''n lid der M. C . aan ''n medelid geschreven briefje ..•.. ... Schryver en geadresseerde zullen vreemd opzien.. Ik S I gis dat ze van 't Nu ' verzeilen van dat documentje geen kennis droegen.. N eerst zullen ze dan ook begrypen,, waarom ik,, met dat stuk in handen 8 geen dupe was van hun voorgewende welwillendheid!! ...• . . . . een briefje dan dat het beWYS leverde van wat ik,, opmerk.zaam gemaakt door velerlei ..•.. . . . zonderlinge handelingen,, reeds lang giste:: het BELAYS BEWYS dat ik te doen had met vyanden ! Ziedaar, Z , zeer in 't ' ruwe,, m'n ' ondervinding van de welwillend-, en de hoofdzakelyke aanleiding tot heid der M M ultatuli·commissie, S het publiceeren myner verklaring van 11 September 1872, die ik heb doen plaatsen in vyf verschillende dagbladen.. 2°.. IIk protesteer no. de lezing van de Oproeping O des heeren 2° , VAN GENNEP tegen het daarin voorkomend woord:: "walm." VAN ." Dat D D stuk was geheel en-al - buiten m'n ' voorkennis gepubliceerd.. De opmerking die ik te maken heb omtrent de hardnekkige zucht om my te doen doorgaan voor 'n ' slecht mens,, of voor iemand o.lthans die behoefte hebben zou aan iets aIs vergiffenis -- ver·N , god·giffenis van de tot in ''t merg bedorven N Nederlandsche Natie, betert !!- - mag ik nu voorbygaan,, omdat ik straks iets dergelyks H dus aIleen de mededeeling van m'n ' zal te behandelen hebben.. Bier uitdrukkelyk protest tegen dien in VAN VAN QENNEP'S GENNEP'S stuk aange·brachten "walm" Multatuli·commissie gestel., " en van m'n ' aan de M de voorwaarde :: "van ''n waardige behandeling der zaak". " . Dit D be·ding is de heeren wat zwaar gevallen.. En E toen hun bleek dat ik nu juist niet verkoos overtegaan in de maatschappelyke pozitie van ''n kandidaat voor O Ommerschans,, wreekten zy zich door my te benadeelen zooveel in hun vermogen was.. Z ' byzonder slecht Zeker zullen nu ook zy vertellen dat ik 'n
JDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN
3305 05
mens ben.. IInderdaad?? Welnu, Dan zal ik W , dat ze ''t 8schryven!! D me verantwoorden,, zoowel over ''t aanvankelyk aannemen van de aangeboden hulp,, als over ''t afwyzen !! Een woord tot slot.. Niet ik kan aan elk lid in ''t byzonder het E N aandeel toewyzen,, dat van de jegens my gepleegde infamie,, voor zyn byzondere rekening komt.. Dit D moeten de heeren onder el-MuUatuli.commissie. kander uitmaken.. Ik I kende slechts de M . De heer VAN VAN GENNEP D OENNEP trouwens is kort na z'n ' ..... . . . zonderling stuk in de Zaanlandsehe Courant,, naar IIndie vertrokken,, en heeft geen Z C deel aan wat er later gemachineerd is.. IIk ben overtuigd dat hy ter-goeder-trouw was,, toen·i Oproeping sehreef.. Daarin ' eerste O D - z'n was ''n elan waaraan,, om edel te zyn,, niets ontbrak dan de zedelyke Natie moed om d66rtezetten. 66 . Er E zal weI weer ''n fragment van de N tussehen-beide gekomen zyn: Ergste by zulke gelegenheden is,, dat er later behoefte wordt ''t E gevoeld aan voorwendsels,, waarnaar dan moet gezoeht worden.. Eerst werden ik en de mynen bedrogen met valsehe hoop,, en ten-E slotte werd ik dan nog bovendien - gedeeltelyk buiten m'n ' we-ten - belast met het leveren der my bezwarende oorzaken van zulke teleurstellingen.. Ik I moest doorgaan voor ''n onverlaat,, om-dat anderen 'n ' dekmantel noodig hadden voor hun karakterloos-heid.'tVerloop van zulke dingen was altyd hetzelfde.. (948,1004. .' V (848,1004 . ) Een E ding moet ik dankbaar erkennen.. No. N de door VAN GENNEP en KERN afgelegde verklaringen en beloften,, heeft de redaktie van Zaarilarulsche C Oourant,, het voortzetten der nu eenmaal buiten de Z haar voorkennis en goedkeuring aangevangen zaak,, heel goed-gunstig veroorloofd.. Het H moeht,, toen men haar verzekerd en beloofd had dat ik aan ''t werk zou worden gezet.. Dit D was toeh deze zaehtzinnigheid eens zeer edelmoedig,, niet waar?? Vergelyk V by den arbeid van Q Q in 't ' arnhemsehe vod ! Noot van 1875. De onhandigheid van de ZaanlandBche Courant van N Z C 1875. D 1872, is meer dan goedgemaakt door 'n ' hartelyk Btuk dat dezer dagen W A (Juli) ook miBschien de Arnhemmer op (J ) in dat blad verscheen.. Wacht 'n , om te herstellen wat-i- bedierf ?? ' redaktie·verandering, -
1036. sehreef ik in de vorige nummers de poging 1036 . Herhaaldelyk H N ? me niet kent T om my doodtezwygen -- waarom toeh,, als de Natie -- &an twee oorzaken toe,, of liever ik beweerde dat traagheid de valsheid in de hand werkte..Dit D blykt o.. a.. hieruit,, dat er over myn handelingen te Lebak nooit 'n L ' woord gesproken wordt,, en zelden M H Havelaar gevolgd zyn ...• . . .. 'n ' woord over de werken die op den Max Toen de Havelaar zelf verscheen,, was natuurlyk 't ' wachtwoord T H nog niet gegeven ! .... . . . . en dat velen de voorgesehreven onthouding eenigszins uit " het oog verliezen,, zoodra ik iets publiceer dat me met een "mooi" , IDBBN IDEEN IIV..
20 20
306 30 6
IDEEN VAN MULTATULIL MULTATULI.
, of "niet mooi"" meent te kunnen afdoen.. Van hier de uitzonde-V Vorstenscoool gemaakt werd door zekere politieke ring die voor V kunstbeschouwers.. We hebben gezien hoe lief HANNA was,, en hoe dom overigens W de schryver.. Zoo'n Z ' reagens solliciteert om vergiffenis voor ''t bre-ken van 't ' konsigne.. "Van dat ,,V , stuk moeten we weI iets zeggen .... . . . . ''t zal zeker ge-speeld worden,, en dan helpt ons zwygen niet..WeInu, W , dan zulien wat foutjes sprokkelen,, we op ouderwetsche recensenten·manier en hier-en-daar iets "mooi"" vinden,, alies ingekleed op de beste wys - om ''t geheel,, en vooral den schryver zelf,, te doen doorgaan voor niet veel byzonders.. Nu N eenmaal niet kunnnende voortgaan met zwygen,, is zulk spreken het minst schadelyk." ." Ik Natie m'n I blyf vragen waarom de pers van de N ' Minnwrieven M niet behandeld heeft?? M'n Arbeid? M' twee stukken over Vryen V A ? M' M'n M'n Een-en-ander over Pruisen en Nederland? M' Ideen? I ? M' E - P N ? M'n S Studie over Specialiteiten? ? De D in een bundeltje verzamelde VerV S apreide Stukken, VAN TWIST, TWIST, die beter S , waaronder de brief van VAN dan de Havelaar m'n H ' punt van uitgang beschryft?? By 't B ' antwoorden op deze vragen,, is 't ' zeer moeielyk het aan-deel der beide factoren valaheid en luiheid te bepalen.. Als A hulp-middel diene dat het oppervlakkig en innocent tooneelspel de Bruid daarboven weI besproken is.. B En nu:: Voratenschool? E V ? Zooals men 't de gemak-Z ' nemen wil.. Tot T nog toe by-voorkeur kelykst te behandelen gedeelten daaruit,, en de eigenIyke strek-king niet?? M Men houdt zich alsof men ... .. . Luiheid of valsheid ?? L ... . . . men houdt zich alsof men de byzaken,, de parerlJa,, de in-W als de kleeding van dat stuk,, aanzag voor de hoofdzaak.. Wie ,S " niet onbekwame recensent in de N N.. RoUerdammer -- "Staatkunde" R -- die hoofdzaak aanroert,, doet het zoo herabaetzend mogelyk.. W hiertoe niet oneerlyk genoeg is ..• ... Wie IIs ''t oneerlyk of niet,, de door LOUISE geschetste toestanden naar S te verwyzen ?? Spanje ... . . . wie hiertoe de noodige onbeschaamdheid mist,, gaat die hoofdzaak doodeenvoudig met stilzwygen voorby,, of nagenoeg.. Een kurieus voorbeeld daarvan Ieverde dezer dagen de heer E AER in den S VOSMAER Spectator .... .. IIk schryf met konscientie.. Sedert vele jaren ligt het stuk van S den heer V. voor me,, en ik vraag my af,, of ik het onbeantwoord Z neen,, op welken toon ik den schryver behoor laten mag?? Zoo toetespreken ?? Lang heb ik geweifeld,, en wanneer ik niet 'n L ' treu--
IDEEN VAN MULTATULI.. VAN MULTATULI
307 3(T7
rige ondervinding had opgedaan van de wys waarop men in ze-kere kringen gewoon is trouwhartige toenadering te beantwoor·opheldering gevraagd hebben van den,, zou ik hem ondersharulB 8 zekere uitdrukkingen die hy zich omtrent my veroorlooft.. ''t IIs me namelyk niet duidelyk,, of ik ook hier me zou moeten verdedigen tegen moedwillige vyandschap - dit ware gemakke-lyk !! - - dan of ik te doen heb met zeker soort van welwillendheid die me eenigszius .... . . vreemd voorkomt,, en op z'n ' zachtst gezegd,, zeer ongewenscht.. Straks zal de lezer de oorzaak dezer weifeling kunnen beoor-S deelen,, en tevens of ik gerechtigd ben in ''t openbaar te antwoor-den op eene my in 't ' openbaar -- door ''n orgaan alweer van een deel der N N Nederlandsche Natie! ! aangedane... . . . ik zoek naar 't ' juiste woord!! E En daaroe is 't ' hier de plaats,, omdat ik tevens een·en·ander te zeggen heb,, dat over dat stuk in den Spectator S - aan de bekende schuwheid voor den Bogowonto herinnert.. B VOSMAER dan,, is met Vorstenschool zeer ingenomen.. De D heer VOSMAEE V 't Indien I ' my te doen ware om lof over mooischryvery,, zou ik overvloedige reden hebben tot voldoening,, en zelfs tot dankbaar·heid.. Daarom echter is ''t me niet te doen.. En D E toch .... .. 'n IIk ben,, ook in deze soort van aandoening,, geheel.en.al - ' mens,, ''n gewoon mens,, 'n ' kompleet mens,, d.. i.. een mens die vatbaar is voor aile indrukken,, waarvoor we kunnen aan-van nemen dat de mens behoort ontvankelyk te zyn,, op-straffe degradatie tot 'n sum,, ' stuk steen of 'n ' mislukten filosoo£.. Homo H en ik voel niet de minste begeerte iets anders te zyn.. Nog N minder,, my als iets anders voortedoen.. Ik I erken dus dat de "bewondering" ,, " voor m'n ' laatste werk,, waar-zeer aangenaam stemde.. van de heer VOSMAER MAEE getuigeni'laflegde,me , De "recensie" D , " verscheen in twee fragmenten ... ... "Tusschen een T M en nogmaa13 een V Vlamt en klieft.... . . .. .. . . .het .
een·of-ander heen,, mis-- Natie,, die den heer VOSMAER schien weI een stuk van de N MAE schynt ' "beaan den arm gestooten te hebben,, om hem te storen in z'n ,, ." wondering." No. N de lezing van 't ' eerate stuk had ik voor den schryver 'n ' V vriendelyk gevoel,, en ik stond op het punt hem te bedanken.. Voor ' oordeel niet,, maar voor de uiting.. Ikzelf I z'n namelyk geloof dat V Vorstenschool ''n goed stuk is.. Maar... M . . . er zyn gebreken in,, en ik had tot onderlinge oefening den heer V. daarop willen opmerkzaam maken.. Ook had ik hem gaarne eenige bedenkingen medegedeeld,, O tegen de hedendaagsche wyze van kunstbeschouwen.. Nu, N , daarop zal ik later terugkomen.. Doch liever zag ik eens 'n D ' handleiding van
308 308
IDEEN VAN MULTATULI.
tot betere beoefening van ditverw3oarloosd vak.. Kortom, K , m'n ' stemming was allervriendelykst,, en ik verheugde my als 'n ' kind,, daarin eens eindelyk te kunnen toegeven.. WeI W had het m'n ' aandacht getrokken,, dat er in 't ' geleverd "verslag" , " Bed.'J'f -''n sprong werd gedaan van het tweede op het vierde B Akte III III -- B Bogowonto?? -- maar ik maakte juist hieruit op,, A dat het behandelen van L LOUISE'S I E' "sta.a.tkundige" , " beschouwingen bewaard werden voor het slot.. Ze Z zouden gewicht byzetten,, meende ik,, aan het zwaartepunt der beoordeeling.. M'n M' verzoek om 't ' stnk te beh30ndelen als drama,, kon toeh onmogelyk 'n ' wenk bedniden om geen aeht te sman op de hoofdzaak waarover dat drama loopt.. Ik I bedoelde daarmee,, o.. a.. dat men de uitdrukkings-wyze,, de manier van voorstellen,, niet toetsen zon aan hoofdartikel-styl of brochure-polemiek. . De D heer V. zelf immers verwierp den door my voorgeslagen ondertitel,, als overbodig ?T Nu N zal hy toch erkennen dat die wegwyzer niet kon gemist worden,, niet waar 1? Of,, indien hy nog meent wat hy seheen t,e denken,, voor er iets O ,, ' eerste stuk en het tweede: "vlamde en kliefde"" tusschen z'n "II eder beseft -- namelyk:: ook zonder dien ondertitel -- d4t Mer voor toeschouwers en hooggeplaatste personen iels te leeren valt."." .... . . . . indien de heer V. dit nog altyd meent,, waarom sloeg hyzelf dan,, in z'n ' "verslag" , " geheel.en-al - - en by z'n ' latere opmerkingen byna geheel,, die derde A Akte over T dat deel alzoo van 't ? Juist J ' stuk waarop zyn aangehaalde woorden moesten geacht worden in de eerste plaats toepasselyk te zyn T ? Hoe, H , m'nheer ' VOSMAER, gy besteedt anderhalve kolom aan ''t betoog,, dat het kuiperytje u niet helder is,, en aan ''n paar aanmer-kingen op enjambement en klemtoon,, terwyl ge over die geheele derde A Akte -- waaruit dan toeh naar uw meening:: voor toeschou-wers en hoogggeplaatsten er wel iels zou te leeren vallen"" -- slechta tien regels ten beste geeft ? T Tien regeIs,, waarvan ache gewyd zyn ALDE aan 't staatskunstknutselarytje tusschen SMIRALDE ' "vermakelyke , B en VAN VAN HUISDE, zoodat er voor de behandeling van de in dat Bedryf voorkomende hoofdzaak slechts twee regels overblyven?? D Datge 't ' recht hebt de punten te kiezen,, die ge uw aandacht waard keurt,, spreekt vanzelf.. Maar ik heb het recht uit die keus,, M - in verband met andere opmerkingen -- gevolgtrekkingen te B ' ligt in zoo'n maken,, en u te vragen of er niet iets Bogowontisch vreemde repartitie ?? I In·verband met andere opmerkingen!! H Hiertoe behoort o.. a.. zekere bevreemding over de ongelyksoortigheid der beide helften van uw "bewondering" , " en vooral over het slot van de tweede helft.. Ge G kent immers den regel ; desinit in piscem,, enz.. ? IIk arme,, die met verlangen uitzag naar iets als behandeling van BUSKEN HIIET, HUET,
IDEEN VAN MIILTATULL MULTATULI. IDEEN VAN
3309 09
denkbeelden over de ,,"staatkundige"" ziekten van den dag !! Ik, aanmerkingen - mite getui-I , die gereed stond aIle op-en gende van eerIykheid,, en die verwachtte ik hier!! - - dankba.a.r in overweging te nemen,, en daarmee ten.algemeenen·nutte m'n ' voordeel te doen by 'n ' volgende uitgaaf ! Wat W vind ik ? E Natie .... Een zoetzure uitnoodiging a.a.n de N .... Ik de heer I vraag den heer POST tot wien anders dan tot de Natie N Y(C SMAER Spectator ''t woord richt ?? 3MAEE in den S .... een christendomachtige uitnoodiging aan de N Natie,, om .. terwille schryf,, m'n .- van de aardige dingetjes die ik nu-en-dan - ' verdorvenheid door de vingers te zien !! Zoo immers ben ik weI genoodzaakt de woorden te vertaIen,, Z66 waarmee de heer VOSMAER MAE z'n ' stuk over V()T'stenschool besluit.. Hier zyn ze: H LOUISE'S L ISE'
"Met cen enkel woord weet de dichter de fijnste snaren van de ziel te ,,M doen trillen,, het geheele gemoed in beweging te brengen.. Hij H heeft van die accens de coeur,, omdat hij schrijft uit zijn eigen zieleleven.. MULTATULI M LTATULI heeft zijn naam ontleend aan den bekenden vereregel van HORATIUS:: HOBATIUS M Mulla lulit W ftcitqu.e l'uer enz.. CCitaten zijn de muntstukken wier beeld en schrift door 't ' onophoudelijk gebruik verslijten tot onkenbaar wordens toe.. Ja, J , sommigen vertoonen ge-H BATIUS gebruikt heel andere vormen dan die de munter er in sloeg.. HOBATIUS deze woorden als groote lofspraak:: hij heeft,, zegt hij,, veel gedragen en veel gedaan,, in het zweet zijns aanschijns,, in koude,, en bij velerlei ont-honding.. En de men4tte heeft van dien regel,, eeret spalend geparodieerd,, later E onkundig een sehimp gemaakt.. Niet andere is het met MULTATULI'S N 3ULTATULI' beeltenis gegaan.. Het H gebruik,, en mis..qchien menige vuile Yinger die 't ' muntstuk beduimelde,, heeft er den ." griIligsten,, soms leelijksten schijn aan gegeven.. Maar "schijn is geen blijk." M , Zal Z men bij zulk een smachten naar het hoogere en edelste,, bij zooveel grootsche gedachten,, bij zooveel kiesch en teeder gevoel,, bij zulk eene ver-hevene opvatting van het leven,, bij zooveel kreten uit het hart,, als in de regels van dit drama ons beurtelings roeren en verheffen,, beweren dat dit al1M maar door de verbeelding verzonnen is?? G Geloove wie het kan.. Een E groot dichterhart moge veel geleden en gedragen hebben,, het moge zells gedoold hebben en gefaald - het blijft toch een groot dichterhart.. En zijn scheppinll met Helde en bewondering te gemoet te komen,, moet E ons een waardiger lust zijn dan te veroordeelen,, waar toch de diepste roer-sel<m ons onbekend zijn..
Men ziet,, de heer VOSMAEB M VOSMAER pleit verlichtende omstandigheden.. D is duideIyk,, al weet ik niet waarvoor?? Dit M ' woorden moet kwali·Minder duideIyk is het me., hoe ik z'n N altyd ben ik in 't ' onzekere over de stemming waar-ficeeren ?? Nog Z uit ze voortkwamen.. ''t Zou me leed doen,, ''n welmeenende ruw te bejegenen.. Wanneer ik evenwel gelooven moest hier te-doen W ... te hebben met 'n Arnhemschen Q ..... ' verfynde uitgaaf van den A By twyfel is onthouding plicht.. Ik Mis-B I zal er over nadenken.. M
310 310
VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN VAN
8chien voolt de heer VOSMAER MAEE zich opgewekt,, my op den weg t:6 helpen.. Hyzelf immer8 zou't H ' jammer vinden,, niet waar,, indien 8om-migen z'n anderen tot bewon-' "bewondering" , " en z'n ' poging "om , Men is er toe in8taat.. dering optewekken"" aanzagen voor ''n perfidie?? M Wat my betreft,, ik herhaal voorloopig de betuiging dat ik ''n W goed men8 ben.. Eenvoudiger kan ik m'n ' protest niet inkleeden,, E tegen de zonderlinge schuldvergiffenis die eigenlyk -- zeker tegen de bedooling van den heer V V..- - my zeer onverwacht in staat van be-schuldiging stelt.. Ik I meen aanspraak te hebben op wat anders.. (310) En .... Natie tot my E . . . . ook dit laatste staaltje van wat er uit de N komt beveel ik zeer aan in de opmerkzaamheid van den heer POST POST.. (Noot ""n 1874 1874.) De goede bedoeling van den heer VOSMA$ VOSMAEB is later (N .) D zoo overtuigend gebleken dat alle onzekerheid hieromtrent heeft opge-Kapellui zich van zijn hartelyk houden.. Maar even zeker is het,, dat de K M gemeende woorden hebben meester gemaakt,, om by-voortduring den Schmoel te spelen. Daartegen blyf ik protesteeren.. Men S . DA M moet de ge-speelde rollen niet verwisselen.. Ik ' plicht.. IIk toonde ''n I deed en doe m'n goed mens te zyn.. De D nederIandsche natie deed en doet haar plicht ..itt,, en gedraagt zich by-voortduring sc1aelmachtig,, zoowel ten-mynen. der zaak waarvoor ik optrad.. Z66 Z66 staan de opzichte ala ten-aanzien zaken en niet ander~om,, n'm tliplaise aan de velen die ''t aangaat.. Dat W D een tot in ''t merg bedorven V Yolk nog vergiffenis aanbiedt aan den enkele die door daad en woord opwekte tot verbetering., is wel. ! . ... . . . on-Farizeen \lit JEZUS'' tyd waren beschaamd,, maar hoofdzakelijk koddig.. De D F zoo grappig niet! Den D heer VOSMAI!:R VOSMAYR vraag ik vergiffenis voor m'n ' weifelen omtrent de strekking van z'n ' woorden.. De D oprechte hartelykheid die hem bezielde,, ' "Zaaier" geen betoog. Ik laat dan ook in dezen her-behoeft na z'n ,Z " .I druk de laatste bladzyden slechts staan om de daarin voorkomende verdenking,, tloor zootleel hem aangaat,, onvoorwaardelyk intetrekken..
1037. 1037 . Het H doot me leed dat den heer POST in z'n ' brief 'n ' uitval ontsnapt is,, die de algemeene strekking van z'n ' 8chryven eenigszins verzwakt.. Ha,d-i H - my om raad gevraagd,, dan zou waar·8chynlyk de epizode over de manier waarop ik zekeren lasteraar op z'n ' plaats zet,, achterwege zyn gebleven.. Naar myn inzien begaat de heer POST daarin meer dan een N fout.. Hy H ontleedt de boutade,, alBof 't ' 'n ' redeneering was.. Niet N geheel.en.al, - - , maar eenig8zins toch,, is hier 134 » . 134 van toepa.'lsing. Niet N zonder terugzicht op datzelfde IDEE, IDES, vergelyk ik z'n ' afkeu-ring met ''n kwasi.wetenschappelyk onderzoek naar de kosmolo-gische beteekenis der verwensching:: loop naar.. de maan ! I bepaal me dan ook,, ter wederlegging,, tot het herhalen van Ik de in 842 942 gedane vraag,, of 'n ' kwajongensstreek alB die 't ' jaloorsch lettermannetje aan my en die dame beging,, anders moot beant-woord worden dan met zulk sarkasme ? Van V geheel anderen aard is m'n ' opmerking,, dat de 8chryver van den Leidschen brief party.trekt voor de eer van uit de lucht L -
IDEEN VAN MULTATULI. MIILTATULI .
311 31.1
gegrepen wezena - ik wist niet eens of m'n ' deloyale aanvaller vrouWBpersonen in z'n POST ' familie had -- terwyl diezelfde heer POST de my en 'n ' uitdrukke1yk genoemde dame aangedane avanie,, zon-der blaam voorbygaat.. IIk zou de aand.acht niet op deze ..... . . . on-evenredigheid gevestigd hebben,, indien my niet iets dergelyks in ''t oog viel by z'n ' verdediging der modernen en van de moderne richti1l{J.. E zelfs dit ware my byzaak gebleven,, als ik niet sedert lang En byna overal zekere hebbelykheid had opgemerkt,, om aanteleggen op ''n verkeerd wit.. D laatste woorden drukken niet geheel juist m'n De ' bedoeling uit.. I zook dus naar beter,, Eerst Ik had ik -- en voor de hooveelste E maa) dan 1? -- gebruik willen maken van JEZUS' E ' onovertroffen beeldspraak over muggen en kemels.. Maar ook hiermede had ik M m'n ' bedoeling ditmaal slechts onvolkomen aangeduid.. En E bo-vendien ze wordt te vaak gebruikt om al de aandacht tot zich te trekken die ze verdient.. Er heerscht overal zekere neiging tot scheef richten,, tot ver-E keerd toepa.ssen van opmerkzaamheid.. Goochelaars en 'n G ' bekend BOort van politici weten hiervan misbruik te maken,, en reeds jaren geleden brandmerkte ik deze zeer gewone en met den dag toenemende oneerlykheid met den naam van duitenplatery.. ,,D Javaan J ," zegt ge!? W "De wordt mishandeld," Welnu,, laat ons dan te-zamen overleggen,, hoeveel millimeters doorsnee we zullen vaststellen voor de nieuwe IIndische kopermunt!" !" En E de sta.atskunstenaars aan 't ' meten van die doorsnee.. O due soort van zoo dikwyls met good gevolg uitgevoerde Op kunststukjes doel ik thana niet,, vooral omdat ik daarop herhaal-M' waarschuwing betreft ditmaal de onge-delyk gewezen heb.. M'n rymdheid onzer keuze van onderwerpen,, waaraan we -- ook zonder ''op ''n dwaalspoor gevoerd te zyn door opzettelyke misleiding -sympathie of aandacht te-koste leggen.. ''t S Schynt weI dat we ook hier alweer te doon hebben met 'n ' uitvloeisel van ''t bekende mundus 'lJUlt decipi.. Waar geen minister of andere goochelaar by de W hand is om te bedriegen,, doon we 't ' zelf.. Noot van 1874. N 1874. Om O voorbeelden te geven van de manier waarop in de zoogenaamde politiek misbruik wordt gemaakt van bedoelde hebbe-B II blzz.. 214 lykheid,, haalde ik hier reeds in de vorige uitgaaf Bundel en 301 aan.. Ook O vindt men daarvoor iets in de noot onder biz.. 56 56 van Specialiteiten, waarnaar ik verwys. (Noot 30 in de tweede uitg.) S , . (N .) W , het aanlal duitenplateryen dat ik op die plaatsen aanstipte,, Welnu, is sedert grandiozelyk vermeerderd met ''n nieuwe,, die aile vorigen over-treft in brutaal-staatmaken op de stompzinnigheid van de N Natie..''n O On-L bekwaam minister wikkelt op z'n ' ei~en houtje en in 't' geheim,, ons Land in ''n afschuwelyken oorlog,, om zich onmisbaar te maken en de aandacht ' gebrek aan kennis en beleid.. En E de N Natie b81'U1t afteleiden van z'n
312 3 12
mEEN VAN VAN MULTATULI. JroLTATUU. IDED
daarin!! En E niemand vraagt hier,, wat toch eigenlyk de mi"uteri""k fJe,...aflt1J)()()f'delykheid beteekent?? B By tegeIlBpoed in de A Atjinscbe zaken,, treedt de al te dure goochelaar af,, draagt stilzwygend de verantwoordelykheid - die ''t even luchtig voor z'n ' misselyke bokkesprongen over op ''n ander mag opnemen - en zit ongedeerd toetekyken wat er van de zaak wordt.. Het is zear te betwyfelen of zy die den oorlog met A Atjin machineerden., H tot dien stap zouden overgegaan zyn,, indien hun eigen geld en hun eige. blood de inzet hadden moeten wezen van ''t gevaarlyk spe/.. Daarmee D de belangen der N Natie aangaat,, die zyn by-zyn ze zoo gul niet... Wat R Natie is er zaak voor de heeren.. EEn ze wagen hiarby niets,, want de N laat ze zich wys·maken dat er overwinningen be-tevreden mee!! Zelts Z haald zyn,, en ze juicht,, en ze maakt versjes op ''t innemen van ves-tingen die nooit bestaan hebben.. En E ze betaalt geduldig de millioenen die voor dat alles noodig zyn.. Oeh, O , al& mtn Ifzen kOfl!! BBGINT DB IIk herhaal hier,, wat ik reeds elders zeide:: VAN ATnN ATM; BEGIRT DR NBDl!llLAAG. zoo'n VAN DR DE PUTTS PUTTB W wat schelen!! NBD .A . 't ' Kan K ' VAN
1038.. Oppervlakkig zou men meenen dat de vermoedelyke 1038 O maat van belang8telling., in evenredigheid staat met het belang van de zaak die zich ter behandeling voordoet.. Toch is dit nooit T misbruiken van deze hebbelykheid is of zeer zelden het gevaI.. Ret H hun geenszins het uitvindsel van hen die daarmee ten-alle.tyde voordeel deden.. De D gemeente zelt drong dat gebrek in haar denk-vermogen zoo aanhoudend op den voorgrond,, dat er., om daarvan geen gebruik te maken,, grooter eerIykheid zou noodig zyn,, dan er in zeker soort van volksleiders kan verondersteld worden.. Dit D is de reden dat derivatieven van de soort als ik hier bedoel,, een . De D tabel zegt zoo groote rol spelen in de Wereldgeschiedenis. W dat iemand die aangevallen werd door wolven,, die roofdieren op klein voorwerp ' een-of-ander - ''n afstand hield,, door hun gedurig 't D toetegooien,, met welks onderzoek zy zich dan bezighielden.. Dit was dom van die wolven.. De behoeven zich R D meeste Regeerders zonder de minste vernufts-zooveel moeite niet te geven.. Ook O inspanning van hun kant,, kunnen zy zich verzekerd houden dat het Volk zich by-voorkeur bezig houdt met byzaken.. V De POST levert me hiervan in z'n D heer POST ' brief twee voorbeelden,, Eerste noemde ik reeds.. Ret andere zal ik tepas brengen ''t E H by de ontwikkeling der oorzaken van dat "aanleggen op ''0 verkeerd ,, later., Doch,lezer. wit." ." In I dezen bundel,, als er plaats i~., Anders A D , , ik heb reeds deze oorzaken genoemd!! Indien de heer POST I POST myn werken met aandacht leest,, en daar-van zekeren totaal-indruk heeft opgevangen,, zal hyzelf eenmaal verbaasd staan dat·i - my aanvallende,, die nietige epizode van den lasterenden letterman tot 'n ' wapen gekozen heeft,, of tot 'n ' punt althans waarover hy op toelichting aandringt.. De D tegenwerping ' eerst,, houdt geen B E dat ikzelf daarvan sprak,, en weI 't steck.. EenRolland byna algemeen maal bezig met het behandelen van de in H ' heerschende neiging om my van de baan te dringen,, moest ik 'n
IDEEN VAN VAN MULTATVLI MULTATULI.. IDEEN
3313 13
greep doen onder de talryke pogingen die hiertoe worden aange-ik daartoe,, o.. a.. ''t bakerpra.a.tje van dien litterator wend.. Dat D koos,, was omdat juist de persoon aan wien ik m'n ' brief richtte,, de gegrondheid myner klacht beoordeelen kon,, gelyk uit het ver-DE GEYTER wist dat ik de waarheid zei.. band blykt.. D E GEYTEE Maar by den heer POST POST bestond zoodanige reden niet.. Wat W be-M woog hem dat onnoozele zaakje aanteroeren?? EEr is in zoodanige .. .. .. .. vergissingen,, iets onklassieks,, vooral wanneer ze worden begaan door iemand die me overigens op ''n standpunt schynt te O 8 8 dit "mi8ta8ten in Sstellen,, dat daarmee niet overeenkomt.. Om keuze van belang8telling" " nog duidelyker te maken,, wys ik den 8 POST op ''n gelyksoortige afdwaling van ''n ander schryver.. heer POST FEBINGA, my en myn werken in z'n De heer FEEINGA, ' tydschrift "Vrye,V D Gedachte"" besprekende,, houdt - naar aanleiding zeker van ''n G paar regels uit den H Havelaar -' - 'n bespiegeling over duellen!! G Ge.steld dat alles wat hy over dit onderwerp in ''t midden brengt,, ge.grand ware - wat ik nu voorby gil. -- dan vraag ik,, of hy zich niet vergiste in de "keu8 van het onderwerp zyner belangatelling 1" ?" Dat den tekst leveren zou-D myn levensloop en werken by-voorkeur den tot ''n herhaling der sedert eeuwen tegen het duel ingebrachte bedenkingen,, is weI de laatste gissing die in my opkomen zou.. Toch was ''t me aangenaam dit laatste voorbeeld te kunnen onto. T leenen aan 'n D dient my om ' schryver die me hartelyk pryst.. Dit te doen in 't ' oog vallen,, hoe hier geen spraak is,, noch van cama-raderie noch van vyandschap,, en dat m'n ' zeer algemeene opmer.king zoomin afhankelyk is van dankbaarheid voor lof,, ala van wrevel over blaam.. Er E blykt., meen ik,, uit m'n ' werken niet hoe ik over duellen denk .... .. .. Dat D ik ze niet onvoorwaardelyk afkeur,, wil ik weI erkennen.. iets over duellen . . . . doch gesteld dat ik,, gelyk nu,, ter-Ioops D . FEBINGA FERINGA zich daarmee volkomen veree.gezegd had,, en dat Dr. ' verkeerd kiezen nigde,, dan zou daarom myn aanmerking op 't I van 'n ' punt van behandeling,, haar kracht niet verliezen.. Immers FEEINGA' keu8 wie er niet moor van wist,, zou in later dagen uit FEBINGA'S ' specialiteit "op de punt"" of "op"' de byna opmaken,, dat ik 'n D tyd heugt me nauwelyks dat ik zulke din-pistool was geweest.. De gen aanraakte,, en uitsluitende liefhebbery-artikelen waren ze my H ook nooit.. Ala A ik me wei herinner,, wordt er in den Havelaar ons nu daarom,, tot karakterizee.over zuurkool gesproken.. Staat S ' verhandeling over 't' inmaken te wa.chten 1? ring van m'n ' arbeid,, 'n Ik H ik moeten I noemde zulke.. .. .. .. vergissingen: : onklassiek.. Had zeggen: : onkatholi8ch?? Het H komt me namelyk voor dat er in dat alles gebrek is aan algemeenheid,, a.a.n breedte van opvatting.. Dit POST willen doen opmerken,, ala ik z'n ' stuk D had ik den heer POST
314 3 14
IDEEN VAN MIILTATULIL MULTATULI. IDEEN VAN
v66r 66 de uitgave gelezen had.. En E ik geloof dat·i - myn raad zou ge-volgd hebben.. Vooral omdat de begane tout -- ze is nietig op V zichzelf,, en in hem zeer vergeeflyk!!- - my aanleiding geeft tot 'n ' geheelen brief.. Ook ' aanmerking van meer gewicht op z'n O claar.in heeft hy zich,, naar ik bewoor "vergist , 8 in de keu8 van 't ' onder-werp zyner belangste1ling." ." En E dit is tevens de reden waarom ik dien brief gebruikte als leiddraad tot de beschouwingen,, waarmoo ik m'n ' grieven tegen de natie verbind aan m'n ' afkeer van zekere soorten van "Staatkunde." ,S ." 1039. 1038 . Ik I wenschte my op dit oogenblik 'n ' lezer te kunnen voor·stellen,, die niets van my wist,, en dien ik geheel onvoorbereid -66 of tegen my d.. i.. zonder ingenomenheid v66r - al m'n ' werken kon Z in·handen geven.. Zonder de minste andere toelichting,, dan hoog-stens 'n ' paar opmerkingen over de chronologische volgorde,, zon ik hem verzooken aanteekening te houden van z'n ' indrukken,, van de voomaamste althans,, en die daama zooveel mogelyk saamtevatten.. ' proof ligt voor de hand,, niet waar ? De D wenschelykheid van z'n Sedert vele jaren tob ik my af,, om zoo duidelyk mogelyk te S uiten wat me op 't ' gemoed ligt.. Het H kon dUB niemand vreemd schynen,, dat ik gaame zou willen weten of m'n ' uitdrukking niet al te zeer afwook van den indruk dien ik onderging en trachtte O mee te doolen.. Ook voor ieder ander schryver zou zoo'n ' toets·steen z'n ' nut hebben,, doch vooral voor my,, aan wien aIle weer-I ' werken niet wer·klank hardnekkig onthouden wordt.. Indien m'n den gekocht,, en als me niet uit den claaraan dagelyks gepleegden diefstal bleek dat ze gelezen worden ook,, zou ik in verzooking komen,, ze te houden beneden de waardigheid van de kritiek,, en zelfs beneden de hebzucht van letterpiraten.. Maar dit is nu een·M ' geval niet.. maal 't Zoolang ik nu de zoo gewenschte proof niet nemen kan,, be-Z help ik my door me in verbeelding zoo'n ' primitieven lezer voor-testellen,, en ik tracht me rekenschap te geven van den uitslag.. Z Zoor weI woot ik dat de kana op mistasten groot is.. (96, (95, 613). 523). By B gebrek aan andere middelen evenwel moot ik ''t weI wagen gissingen te maken,, die my voorkomen op algemoone mens-kunde gegrond te zyn.. Monsterachtige afwyking als van den M S Schager,, die niets zoozoor schynt in ''t oog gevallen te zyn als m'n ' ,, "onnauwkeurige kenniB8 van zalcen" " bieden geen grond tot het ves-tigen van ''n regel.. IIk begryp dan dat zoo'n ' lezer,, na 't ' toeslaan van den laatsten bundeJ,, de volgende opmerkingen maakt,, of oonige daarvan of - oon.en·ander van dien aard :
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI.
315 31.5
"Het irulerdaad 8charule dat er Moit i8 aangedrongen Op H i8 toch L 8 de Havelaar8zaak /" H 8 !" "Er ,,E blykt dat die 8chryver zich groote moeite geeft om duidelyk te zyn." ." "Daar hy zoovelen aantaBt, ,,D 8 , moet hy veel vyarulen hibben." ." Waarom warde hy Moit wederlegd 'I" ?" W Ik I erken dat aanvankelyk myn voornemen was,, dit lystje van lezers-indrukken, , die ik tracht te raden,, veellanger te maken.. By B 't ' bladeren in m'n ' werken,, kwamen my honderden mogelyke in-drukken voor den geest.. Ze Z waren veelkleurig -- bont,, als men wi! -- gelyk de N Natuur,, en als die werken zelf.. Maar ik durf niet door-M gaan.. Ik I voel dat ik me beweeg op geheel onbekend terrein.. GeG durig kwamen my de zonderlinge opvattingen voor den geest,, waarmee ik telkens verrast werd,, en die in anekdotische zotterny niets toegeven aan de farce in 9&. 05 . Werd niet de K Kruissprook in de Minnibrieven, W M , waarin ik ge-meend had het harteloos ordinarisme van zeker deeldesPublieks P te brandmerken,, opgevat als ''n beschimping van JEZUS ?? H Heette JE het niet,, dat ik in m'n ' IDEEN had party getrokken voor hY8terie'l? Moest niet nummer 427 beduiden,, dat ik alie C Christenen wilde M *) Reb ik niet de M Minnibrieven hooren uitma-vermoord zien ?? *) H voorkwam om ken voor onzedelyk:: omdat daarin 'n ' aansporing 8 harlogeB te atelen /" 1" En /! D Dit hoek werd het meest besproken,, en dus het E de Havelaar H Z meest mishandeld.. Zoodra de onnadenkende geestdrift -- wa.a.r-' byzaak,, door den vorm -- ver-8chynlyk slechts opgewekt door 'n vlogen was,, moest ik vernemen dat ik ''n pleidooi had geleverd voor Vryen-arbeid van de Javanen, V J , ik die by 't ' schryven van dat boek niet in't ' minst gedacht had aan de dusgenoemde-staatkundige partyen.. Zoodra ik tegen deze opvatting protesteerde,, wreekte Z men zich -- over geestdrift en vergissing beide !! - - door me voor-' onbruikbaar warhoofd,, als iemand die alie R testelien als 'n Recht . . . . my,, die me geheel alleen tegen allen en regel verkrachten wilde ...• <>p wettelyk terrein had geplaatst,, waar en juist omdat de wet overeenstemde met R Recht en menselykheid.. W ' werken over ''t algemoon a.a.ngaat.... Wat overigens m'n . . . . ik die daarin overal aandring op orde,, werkza.a.mheid,, plichtsver-vulling,, nauwkeurigheid,, matigheid,, gezond verstand,, ekonomisch behoor der krachten van den geest,, ontwikkeling van denkver-mogen,, streven naar waarheid.... . . . . ik werd voorgesteld als ''n verliederlykte looglooper.. RECHT BECHT in
*) N O Noot va" 1874. 1874. Om ook de minst ontwikkelde lezers te-gemoet te WEE in latere uitgaaf toe-teo komen,, ben ik weI genoodzaakt geweest dat IDEB - lichten..
316 316
IDEEN VAN VAN MULTATUIJ. MULTATULT.
Men moot dus weI aannemen,, Of dat ik niet de gaaf heb me M duidelyk uittedrukken,, Of dat het meerendeel van m'n Publiek ' P niet lezen kan.. zou 't IIn.allen.geval ' minder mooilyk zyn,, ''n lange lyst te leveren van zulke opvattingen,, dan van de rationeele indrukken die ik mocht te·weeg brengen.. Werden de zoodanige voor my W verborgen gehouden?? Waarom? W ? Ook is ''t niet gemakkelyk,, overal het juiste punt aantewyzen,, O waar domheid begon plaats te maken voor boosaardigheid.. Dat D niet overal kwade wil in 't ' spel is,, is me gebleken.. En E hiervan wil ik 'n ' paar voorbeelden geven.. Ze Z zyn zoodanig,, dat menigeen misschien de voorkeur geven zou aan .... . . . . vyandschap met wat meer imelligemie.. -1040. ' verschynen van de Minnebrieven, M , ontmoette ik 1040. Na N 't iemand die me veel blyken had gegeven van .... . . . . genegenheid.. Ik Eben-I mag ''t geen sympathie noomen,, omdat hiertoe zekere E burtigkeit zou noodig geweest zyn,, waarin ik me waarschynlyk niet M had kunnen schikken.. Maar dit wist ik niet in '61, waarschynlyk omdat m'n ' hoogmood nog niet ryp was,, en ik wat al te gul toogaf in de goedige neiging om deneersten den besten te·woord te srnan.. Eerst zeer laat leerde ik me wachten voor zeker soort van E ' zoo "aardig , "bewonderaar8" Havelaar,, die 't zouden ,, " van den H vinden,, als ik 'ns ' weer zoo'n ' hoek scbree£." ." Zeer dikwyls stond de beoefening van m'n Z ' lievelingsvak: menskunde,, m'n ' menskennis in den weg,, of juister misschien ze belette my de verkregen mensenkennis toetepassen.. Ikzelf I die uit 'n Ha-' algemeen fysiologisch oogpunt,, al wat me na den H velaar weervoar,, voorspeld heb - zie,, byv.. het motto,, en vooral de geheele figuur van DBOOOGSTOPPEL, Natie zoo geeD 0STOPPEL, die door de N lykend is nageteekend en waar gemaakt !! - - ik,, die in dezelfde Minnebrieven, verschenen,, den M , welke zoo kort na den Havelaar H harteloozen "impressario" , " schetste,, die 'n ' welgemeenden gil voor geld te koop waande .••• . . . . ik bedroog me herhaaldelyk in de per-sonen zelf,, die op m'n ' typen geleken,, en misschien gedeeltelyk hadden gepozeerd voor model.. Een E bykomende oorzaak van deze fout lag misschien in zekere overlading van gemoed,, die me geen loi8ir overliet om acht te saan op ''t gehalte der exemplaren in ''t byzonder,, omdat m'n ' aandacht geheel-en-al - - was ingenomen door ' algemeen.. Ook O werd ik vaak in 't ' nauw·de studie van ''t gen'U8 in 't keurig analyzeeren van de individuen waarmee ik in aanraking kwam,, gehinderd door zekere goedigheid.. Sedert lang leg ik me S ernstig toe op 't ' vermyden van deze fouten,, en misschien breng ik ''t nog eenmaal zoo ver,, dat zelfs 'n ' kind me niet bedriegen kan.. (810) Hoe H dit zy,, ik was er in '61 niet op bedacht dat de inderdaad
IDEEN VAN MULTATIJLI. IIIULTATULI. IDEEN VAN
317 317
welmeenende mooivinder van den Havelaar, H , nu juist niet de man was a.a.n wien ik denkbeelden slyten kon.. Ik I ontmoette hem kort ' verschynen van de Minnebrieven. M . Hy H gaf my te kennen dat·ina 't met dat boek niet was ingenomen,, en motiveerde z'n ' afkeuring ' was weI .... . . . . mooi,, heel mooi op de niet ongewone manier:: 't maar .... . . . . hy begreep er niets van.. Onnoozel genoeg bood ik hem a.a.n m'n O ' werk toetelichten,, bezoeken zou.. en er werd afgesproken dat ik hem te·dien·einde naar z'n Onder-weg O ' woning ma.a.kte ik my gereed tot den ver-eischten kommentaar,, en schreef in gedachte een stuk dat -zoo stelde ik me voor -- ook misschien anderen zou te-pas komen.. D meening dat ik te doen had met iemand die wenschte te be-De grypen,, was me alIeraangenaamst.. -- WeI W komaan,, zei ik,, toen de dissertatie 'n ' aanvang nemen zou,, we zulIen dat boekje grondig behandelen.. Zeg Z me eens,, wat u dan alzoo voornamelyk vreemd of duister voorkomt ?? IIs 't ' de algemeene strekking ? Zyn Z 't ' sommige onderdeelen ?? Laat L hooren !! IIk deed deze vraag niet zoozeer om daarop ''n bestemd antwoord te ontvangen,, als weI als 't van 't ' ware ter-inleiding ' gesprek.. Toch T verheugde ik me later haar gedaan te hebben.. Ze Z heeft me veel on-noodige moeite uitgewonnen,, daar 't ' antwoord me deed afzien van aIle pogingen om dat werk begrypelyk te maken a.a.n dien man.. J , zieje,, er is veel in,, dat me Wat me da.a.rin duister is ?? Ja, - W niet helder is.. Ik I heb er gister den ganschen avond met m'n ' vrouw over gesproken.. En E ook zy vraagt.. . . .. zie eens : M' M'n heilbegeerige lezer toonde me hier ''n exempla.a.r,, waarvan de marge met uitroepings-- en vraagteekens versierd was,, en ging - die arabesken raadplegend - aldus voort: - IIn de eerste plaats wat bedoeldt ge met dat bloempotje ?? En hy wees me de bladzyde die overeenstemt met pag.. 58 in E *) de uitgaaf van 1875. 1875 . *) Wat ik antwoordde weet ik niet meer.. Ik W I voelde schaamte dat ik onnadenkend genoeg geweest was,, me te laten verlokken tot geestelyke aanraking met iemand van zoo geringe ontwikkeling.. D Die man was geen zakdrager,, geen la.kei,, geen marskramer.. Hy H , " door,, en behoorde tot de zoo-ging integendeel voor zeer "deftig" Ma.a.tschappy.. E En,, nog·eens: genaamd hoogere kla.sse der M : hier was geen spraak van boosaardigheid.. Ter.goeder.trouw was z'n T ' denkvermogen en dat van z'n ' ega - die ook tot het best-opgevoede deel der N Natie behoorde - gestruikeld over dat geheim-zinnige bloempotje! IIk erken,, by ''t schryven van de eerste regels der vierde A Akte VorBten8chool aan die ontmoeting gedacht te hebben.. Wei· van V W . it) vat is pug.. 42 van deze uitgaaf.. M M.. D. D.-S.. *) D. D.-S
318 318
IDEEN MULTATULI. IDEEN VAN VAN MIILTATULL
' lezen van die eenvoudige woorden zich kunnen nigen zullen by 't voorstellen dat ik daarin 'n ' waarheid verkondig die,, naar me gehleken is,, voor sommigen te hoog staat! Wat W zegt de heer BUSKEN B SSEN HUET $TET hiervan,, hy die beweert dat ik over 't ' algemeen te weinig by m'n ' lezers veronderstel ? 1041. 1041. Het H tweede voorbeeld van .... . . . . slordigheid in opvattingik beweer niet dat deze kwalifioatie juist is,, doch ga dit nu voorby -- deelde ik reeds elders mede,, och 'n ' herhaling komt hier te-pas omdat ze me dient in de gedachtenwisseling met den heer POST. POST. Ik I wil hem aantoonen hoe moeielyk 't ' me valt den indruk te be-oordeeIen,, die myn werken te.weeg brengen,, en weI voornamelyk omdat zyn brief nieuwe bydragen levert tot deze onzekerheid.. 't ' Spreekt van zelf dat de beteekenis der aangevoerde voorbeeiden S met verder mag worden uitgestrekt dan de zaak eischt.. Van V vergelyking van den jongen flinken L Leidschen student met botte-rikken is geen spraak.. I verzoek den lezer 't ' stukjen intezien,, dat ik in '63 schreef Ik om de duitsche tooneelspeelster LAURA LAURA ERNST te doen kennen aan het publiek dat op haar uitstekende gaven geen acht scheen te hebben gesiagen.. Het H is later onder den titel "De D school des Stukken opgenomen.. Levens" L " in ''t bundeltje Verspreide V S Om 't O ' beoogd doel te bereiken,, had ik het in eenige dagbladen doen plaatsen,, en ook overigens voor ruime verspreiding zorg gedragen.. D Den avend nil. de verschyning van die ontboezeming,, beyond ill: my in gezelschap van eenige heeren,, die me verweten dat ik ' beoordeelen van PPUBLIEK. somwyIen wat te streng was in 't BLIEK. " niet lezen kon.. Ik I had namelyk alweer geklaagd:: dat "men" ,,N ja,, daarvan was weI iets waar,, maar.... . . . . z66 "Nu 66 erg als ik ''t voorstelde,, was ''t dan toch niet!" !" Het H gezelschap werd vergroot door 'n ' nieuwen Bgast.. Hy H be-hoorde tot de beschaafden .... . . . . meer nog:: tot den zoogenaamd.H was doctor in de geneeskunde.. geleerden stand.. Hy Na de andere heeren ''n wenk gegeven te hebben dat ze my N ' proef die ik nemen wilde en die -niet zouden hinderen in 'n . . . van sommigen ! ! -allertreurigst voor ''t peil der intelligentie ..... volkomen gelukt is,, begon ik te spreken over de onedele wys waarop men my bestreed: -- Daar hebben ze nu waarlyk ''n nieuwe manier uitgevonden D om my te krenken,, riep ik,, ''n manier die al ''t vorige in werking Z ' paar kolommen dron-.zal overtreffen.. Ziedaar in de courant 'n kenmanspraat,, onderteekend met myn naam ! E ik reikte den dokter de krant over.. Hy H las,, en.. En . . ". . erkende
V ? ZPOST --POST M -M ' -? N ? ' ' !" ' P(
'--?,SI '
KP D!) !?"-- '
D' ?P
IDEEN VAN MIILTATULI. MULTATULI. IDEEN VAN 3319 19 ' volmondig dat zoo'n wyze van handelen ignOble Wag ! M , zeid-i- er troostend by,, ge moat het u niet al te zeer -- Maar, aantrekken.. Geen verstandig man zal u houden voor den sehryver G van die zotterny.. ' schatting van PUBLIEK Moet M ik nu m'n LIEK gronden op zulke voor--
beelden ? Zyn ze uitzonderingen of regel ? In 't eerste geval gaan ze den regel - voorzoover ik moot oordeelen naar wat er uit de natie tot my komt - in frekwentie ver te-boven. .ALPHONSE ALPHONSE lURR RARE deed dezeIfde ondervinding op.. De D heer POST vergeve het my dat het voor sommigen den schyn zou kunnen hebben,, alsof ik naar aanleiding van zyn brief hem ver-en 't idiote echtpaar van de bloempot.. geleek by dien M ed.. Doctor D Ik I klaag over verkeerd lezen in 't algemeen,, en beweer dat de ver-gissing in keus van onderv'erpen ter behandeling hiervan 'n uit·vloeisel is.. ' bedoe-IIk moest voorbeelden geven van 't allerergste om m'n ling omtrent het erge - en 't zeer vergeeflyke zeIfs! - duide-Iyk te maken.. De D aanhaling overigens,, van de ook door Dr.. FERINGA in dit opzicht begane fout - of wat my voorkomt 'n ' bedoeling fout te zyn - bewyst ten-volle dat het geenszins m'n was den heer POST te krenken.. Een E vergelyking met dien uitste-kenden schryver immers kan hem niet stuitend voorkomen.. Ik I wys hierop uitdrukkelyk,, omdat ik nog-eens genoodzaakt ben,, hem in gezelschap te brengen dat hem niet past.. Ik I moet namelyk hier eenige schynbaar ongelyksoortige bestand-deelen samenvatten,, die in dezen bundel voorkomen.. Dat D ze in-derdaad wei by elkander behooren,, blykt uit de opmerking dat ' werken ik me overal beklaag over de behandeling die aan m'n ' persoon over 't geheel te beurt valt.. Ik en m'n I heb vele vragen te doon van deze soort:: ' mee.ste werken geen notitie genomen? Waarom heeft de pers van m'n W Woorom lastert men my? W Woorom waren de Millioenen studien - litterarisch tooh:: "gees-. W tig en onderhoudend .... . . 0,, dol !" (zoo staat er,, lezer!) - verwer·pelyk als 18 ernstige lektuur ? Woorom raadt my de Nieuw rotterdamsche Ku:nstbesc1wuwer W " 0011.,, "veel "aktie" aktie"" in-plaats van "Staatkunde ?" ,, , Woorom wagen zich sommigen 0011. de O1IIJerymde beweringen: W flat Vorstenschool geen dramatische verdiensten heeft f Dat de daarin ooorkomende fUJuren slechta geroomten zyn,, zonder tileesch en bloed r Dat de door my geschetBte toe.standen niet op 0fl08 land van toepcu-D Bing zyn,, en hoogBtens in .. .... kunnen be8taan ?f . . Spanje S - - dat-stuk W Waarom biedt my de enkele die tot-fW(l-toe Fees,, me
3 20 320
IDEEN VAN VAN MULTATULI. IDEEN MULTATULIL
myn loon aan in den Eonderlingen 7 vorm van 8chuldvergiffeni8?? W D . FERINQA Waarom liet Dr. FESINGA de voorgenomen behandeling van m'n ' ' uitweiding over duellen"" *) werken wachten op 'n *) M ziet dat ik de te doone vragen zonder de minste klassifikatie Men ' gewicht,, of naar de beteekenis da-arvan uit 'n naar 't ' zedelyk oogpunt,, door elkander plaata.. Men M zou er honderden van dien aard kunnen doen.. Ik I sill. ze over,, om te eindigen met deze: W POST m'n ' a/keer van MODERNE Waarom meende POST THEOLOGIE te MODERNS THEOLOOIE veldtocht?? moeten kiezen al8 aanleidinJ tot z'n ' eersten polemischen 8 is in aUes!! Hoe AUes A H uiteenloopend de antwoorden op 1'1 de bovenstaande vragen luiden mogen,, ze komen in enkele punten slechta in een punt,, dat is :: in de "verop 't ' zelfde neer..Misschien M , gi88ing in keuze van onderwerpen die de aandaclft verdienen," ," in , ' verkeerd wit." het "aanleggen op 'n ." Zeer weI weet ik dat de oorzaken,, die tot zulke vergissingenleiden Z veelsoortig zyn.. Ze Z verschillen als de karakters,, als de graden van letterkundige wetenschappelyke,, zedelyke en politische ont-wikkeling.. Maar de hoofdeigenschap van allen,, 't M ' kriterium,, is: NAUWTE VAN NAUWTE VAN GEZICHTSVELD GEZICHTSVELD.. Het H doet er nu niet toe,, of sommigen opzettelyk de wydte beperken,, die hun blik overziet,, terwyl an·deren uit ongemaakte onnoozelheid zich ergeren aan "dat bloem·, ." De D hierin te maken onderscheiding zou te·pas komen,, als potje." er vonnis moest geslagen worden,, waarby de zedelyke verantwoor-effect der bedoelde vergissingen delykheid gewogen werd.. Het H is nagenoeg ''tzelfde,, en hiermee hebben wy op dit oogenblik te E heerscht op dit veld doen.. Er - gelyk ovum in onzen arbeid ver-' schromelyke mangel aan algemeenheid.. W We deelenden tyd!! - - 'n lyden aan overdryving van een -- gemakshalve dikwyls -- ver·Specialismus,. D Doch dit is dan ook jUist de reden keerd begrepen S ' zeer kleine maakt !! die onzen tyd tot 'n De heer VOSMAER D MAEB gunde zich loiBir tot de opmerking dat ik in Vorstenschool den klemtoon op ''n verkeerde zekeren regel van V *) Prins P DENDE DENDERAH AII meende ieta verkondigd te sylbegelegd had.. *) hebben,, toen·i - met komieke plechtigheid beweerde dat m'n ' drama ' IDEEN was.. "Niet ,N meer,, niet minder'' slechta ''n nummer van m'n Maar zyn ''t nu zei ''t ventje.. ., ., .. de zuivere waarheid overigens !! M *) *) N NQQt van 1874 1874.. OOok de heer FE FERI:;OA. NGA heeft later door ''n uitvoerig en zeer welwiJIend bespreken myner werken il1 z'n ' zoo belangryk tydschrift V -G , doorslaand bewys geleverd dat by hem geen boos opzet in Vrye-Gedachte, ''t spel was.. }I Hieraan had ik dan ook by hem niet gedacht.. *) *) NN QQt "an 1874. 1874. EEn ik galoot dat-i - zich vergiste.. Er E zyn andere r~els,, waarin inderdaad toutjes van de door hem bedoelde soort voorkomen.. M Misschien verbeter ik die by ' 'n herdruk.... . . . . aLs ik tegen dien tyd eens ze€r weinig te doen heb.. W Want hoofdzaak zyn me zulke dingen niet.. TTach . erken ik volmondig dat korrektheid,, 0011: in ''t zaer kleine,, plicht is..
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI .
321 32 1
zulke opmerkingen die schryver,, lezers en Yolk 'n V ' haarbreed zullen vooruit-helpen op den weg van ontwikkeling?? De D lezer zelf zal,, hoop ik,, deze voorbeelden van verkee:rd be-grypen,, gevolg en oorzaak van verkeerd begrip!!- - met 'n ' zeer lange reeks kunnen vermeerderen.. 1042. ik party trek voor de modernen en voor de 1042. "Waarom ,V ?" vraagt de heer POST. moderne theologie 'I" POST. Me noemt daarvan expressis M dunkt dat
21 21
3 22 322
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULL ~----_.~-------
doen?? Beantwoordt de heel' POST B POST myn bedenkingen tegen 't ' mo-I H trekt party.. Zeer dernismus ?? Immel's neen !! Ry weI..Maar Z M .... . . . . op W ' ontleden del' beginse-we1ken grond?? Welke {outen maakte ik by 't W is de reden dat de stryd len van de "moderne theologie ?" "Vat niet wordt aangebonden op dat terrein ?? Er E blyken uit den brief van den heel' POST velerlei zaken,, byna allen aantoonende dat hy braaf is,, dapper,, moedig,, opreeht.. Maar M .... . . . . de rationeele houd-baarheid van 't ' stelsel der madernen -- waarom 't ' hier,, dunkt me,, te doen was -- gaat-i - voorby..Dit D is sprekend !! Ret H ware van de stemming waarin hy blykt te verkeeren,, te verwaehten geweest.. dat-i- my dozynen lapsus van redeneering voor de voeten had geworpen.. Daartoe noodig ik hem uit ! D En E als blyk van opreehtheid van m1jn kant,, volge bier 't ' mea culpa,, dat ik reeds op een del' vorige bladzyden erkende sehuldig te zyn.. Ret H betreft noeh de moderne theologie,, noeh zelfs de mo-dernen.. Ik I heb in 'n ' byzonder geval 'n ' modernen predikant ten-onreehte besehuldigcl.. In I de COUl'anten las ik dat zeker spreker in ''n , die denzelfden naam draagt als ''n bekend Javaannut-gezelschap, J ,, " godgeleerde,, zich had schuldig gemaakt aan de infamie "modern" D bracht me in 'n ' dwaling die die ik in 937 en 942 aanroerde.. Dit me hartelyk beronwt,, en waarvoor ik vergeving vraag.. De D man die - zeker om iets nuttigs te doen voor de J Javanen -- wist te vertellen dat "Ravebar" anaangename wys uit den dienst ,H " op 'n ' was geraakt,, en nu beneden alles stand"" was gecn predikant.. Ik had die font behooren te vcrmyden.. L: Ik vooral,, die over 't ' M gelieve optemerken hoe zeld-algemeen zeer omzichtig ben.. Men zaam ''n redeneering van my wordt te-niet gedaan.. En E nooit kan met eenigen schyn van gronel,, een {eit ontkend worden., dat ik als gesehied voorstelde.. By B 't ' ruim terrein waarop ik me beweeg,, en ''t gebrek aan rnst,, waarin ik gewoonlyk verplicht ben te werken,, moge dit tel' versehooning strekking voor die eene vergissing.. IIk vertrouw dat de heel' POST te eerlyk zal zyn,, om me die aan-terekenen in het debat over 't ' modernismus in het algemeen.. Wi! W . . . ik ben bereid.. by daaromtrent met my zoeken naar waarbeid ..... W Wat de door hem geopperde moeielykheid aangaat om'n ' uit-' beschouwingen in handschrift gever te vinden,, hy zal wei doen z'n ' party,, iemand aantebieden aan dezen of genen voorganger van z'n .... die ''n naam heeft .... IIk bedoelde hier waarlyk geen scherpte,, maar onwillekeurig komt de gedachl,c in my op,, of lliet juist dit verzoek van den heel' POST ''n aanklaeht zou beduiden ..... POST . . . niet tegen ''t stelsel nog., maar toch zeker tegen hen die geroepen zyn dat stelsel te verde-digen ?? ZZou ''t niet luiden als: ,,G "Gy,, oudere,, modern leeraar,, voorganger,, woordvoerder,, gy
WEEN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN VAN
323 32 3
zwygt waar wy allen zoo vinnig worden aangetast.. Ziehier my,, Z een der jongste adepten onzer richting,, die nog niet eenmaal voor vol zou worden aangezien door ''n uitgever ..... . . . ik laat den smaad niet rusten op my,, op u,, op ons!! Ik I zal den stryd openen met de wapenen die nutteloos blyken in uw hand.. I Ik wi! m'n ' moed leveren,, m'n ' geestdrift voor ''t goede,, m'n ' hartstocht voor WAARHElD.. I Ik zal me in uw plaats blootstellen aan de slagen der tegen-IIEID party .... - gy ridder!! - . . . . indien ge slechts de goedheid hebt my ''n oogenblik uw banier te leenen,, ''t veldteeken dat de onbe-kende schildknaap vertoonen moet om te worden toegelaten in ''t strydperk!" !" Ongetwyfeld zon deze taal den jongeling vereeren.. Maar moet M O ze niet aan de ouderen in de ooren klinken als verwyt,, als sar-kasme ?? H Hoe heeft de heer POST de beteekenis van hun zwygen kunnen over't niet leeken en discipelen sedert ' hoofd zien?? Hadden H lang ''t recht te vorderen dat voorgangers en meesters de leering verdedigen,, die ze hun hoorders hebben ingeprent?? *) Nog-eens wi! de heer POST myn bedenkingen tegen 't N ' zetten van nienwe lappen QP Q oude zakken,, wederleggen?? Ik I noodig hem hiertoe uit.. Mocht hy,, ook na den hem gegeven raad,, zwarig-M heid ontmoeten in ''t publiceeren,, hy wendde zich tot my.. Ik I zal hem bystaan zoo good ik kan.. V66r alles evenwel,, verzoek V ik hem myn werken aandachtig te lezen,, en niet by-uitsluiting te letten op 't ' onderwerp dat hem nu zoo na aan ''t hart ligt.. I druk op dit "nu". , " . ''t Zal Z veranderen ! A 1043. Alles is in alles.. 1043 . Ik WAARHEID aan ?? B Bestryd ik niet overal IIk dring immers overal op WAARREID 't ' vervloekte "schipperen" , " dat met genotzucht,, een der meest kenmerkende eigenschappen is van onze eeuw ?? W Wat toch bewoog den heer POST, zoo in 't ' byzonder party te trekken voor de zeer onklassische theologische richting van den dag?? Ik I meen eenig recht te hebben op den eischdatmenmyndenkbeeldengroepsge-M wys,, en op zekeren afstand beschouwe.. (122,123) Misschien zal dan 't ' een het ander verklaren of minder onvolledig maken.. Men zal inzien hoe ik geen christendom zonder wonderen kan aan·M nemen,, ik die geen N Nederlandsch gezag in IIndie bestaanbaar acht,, O de zonder 't ' stdsel van gezag,, dat men kultuursysteem noemt.. Op *) Noot N 1874. Zor.derIing Z ' strydperk treden,, *) van 1874. dat de M Meesters wei in 't , " zich door slordigbeid van redeneering wanneer deze of gene"vrydenker" aanbiedt als ~emakkelyke prooi.. Van V onbekende hand werd me dezer .,L en Vast" V " waarin clagen een nummer toegezonden van het T Tydscbrift "Los J STVS wordt uitgekleed.. De D met meer dan noodige bekwaamheid,, zekere JUSTUS . . . . niet geheel onverdiend.. Maar M exekutie is vermakelijk,, en .... ik had liever gezien dat de schryver my aantastte.. Ret H verslaan van ''n onbekende baat de zaak niet,, die hy voorstaat..
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULI.. IDEEN 3324 24 meeste zaken van dezen aard is ''n pauselyk sit ut est aut non sit van toepassing,, waarin dan ook ''t logisch rym ligt op m'n ' klacht van zooeven,, dat er ''n doorgaand gebrek bestaat aan katholi-Byna overal ontwaren wy mangel cismus,, d.i. . . aan algemeenheid.. B aan de noodige geestkracht om ''n keuze te doen tusschen rechts en links.Het .H zoeken naar bemiddelende tusschenwegjes,, waarlangs men meent "kool en geit"" beiden in veiligheid te brengen,, veroor·, zaakt noodlottige krachtsverspilling,, die by den een ''t verstand bederft - of tydelyk benevelt althans - by den ander 't ' karakter te-gronde richt.. En E hierom valt in zeker opzicht,, het schryven van den heer POST POST in dezelfde rubriek van "verkeerd aanleggen , als 't ' nieuw-rotterdamschen ' "Rtaatkundige"" knoeiwerk van zoo'n kunstbeschouwer.. De een roept:: "hoe,, zoudt ge ''t gild aanranden,, waarby ik D m'n ' leertyd houd,, en eerlang den meestergraad hoop te bekomen ?? Dit duld ik niet !" M Maar ..... D . . . in z'n ' geestdrift vergeet hy dat gild inderdaad te beschermen door't ' ontzenuwen van de grieven die daartegen werden ingebracht.. De ander insinueert dat ik niet veel meer dan ''n idioot ben,, D waar ik een-en-ander schyn gezegd te hebben,, dat wel-eens -- zeer juist gezien,, waarlyk !! - - zyn handwerk zou kunnen bena-deelen.. Maar .... POST ver-M . . . . hy vermydt met boos opzet,, wat POST zuimde ter-goeder-trouw: : het weerlegggen van de stellingen die ik opperde.. Van V dit verschil in moraliteit stap ik nu af.. We W hebben in con-clusie met iets anders te doen.. Met M de eigenaardigheid van onzen tyd,, die ik vroeger "luiheid en valsheid"" noemde,, doch nu wenschte saamtevatten in bewoordingen die niet zoo zeer persoonlyke eigen-schappen kenschetsen,, als weI 'n ' maatschappelyken toestand.. LOUISE? Moet ik de hiertoe noodige uitdrukking ter leen vragen aanLOUISE? M T We W zyn klein!! , In I aile tyden heeft egoismus 'n ' groote rol gespeeld.. Welnu, W we zyn klein tot in OM egoismus toe!! De D zelfzucht openbaart zich als die van 'n van ongezonde ' onnoozel kind,, dat om-den-wille versnapering of nietig speeltuig,, de kostbaarste zaken versmaadt.. Zoo'n Z ' speeltuig is den een:: de "godsdienstige" , " richting van den ... dag.. Den ander:: ,,'t D ' staatkundige"" partytje waartoe hy ..• meent te behooren.. "Meent te behooren." weinigen hangen uit weldoor-M ." Slechta S B dacht hunzelf toebehoorend grondbeginsel,, ''n party aan.. Byna overal is dit een zaak van toeval,, van persoonlyke symphatie,, B velen zelfs louter 'n ' van meegaan met omgeving.. By midde1 van bestaan.. Klinkt deze laatste beschuldiging te bar?? Ik K I geef ze voor
IDEEN MULTATULI. IDEEN VAN VAN MULTATULI.
325 325
beter,, mits men my voldoende aantoone wat 'n ' niet onbekwaam krikitus bewegen kan,, de in Vorstenschool geschetste toestanden V S Z dan ook de reden waarom naar Spanje te verplaatsen ? Ziehier ik van dien saut p&illeux zooveel notitie nam.. Hy H diende my ter karakterizeerinl}.. Noot van 1874. ik den nieuw-rotterdamN 1874 . Ter T karakterizeering,, ja.. Toen T schen schryver van "Stukken over het tooneel"" beschuldigde van"boos ,S ", had ik ltehoopt dat de mMl my ter-verantwoording zou geroepen opzet", hebben,, en - dit wensch ik nog.. Waarschynlyk zal hy -- als VA..'i W VAN TWrST TW ST en andere betrapte gauwdieven -- 't ' zwygen veiliger vinden.. En E hy heeft volkomen gelyk,, want de zeer achtenswaardige meerderheid zyner L Land-genooten vindt zoo'n ' gedrag volkomen goed.. Toch blyf ik hem nog altyd uitdagen,, z'n T ' goede trouw in de beoordeeling V te verdedigen,, en te ontkennen -- wat ik staande-houd !! van Vorstenschool -- dat-i- schreef in dicnst van 'n ' clique,, en met het boosaardig opzet om myn invloed op den ontwakenden volksgeest tegen te gaan.. Dat-i D - dat plannetje stun;perig uitvoerde,, doet nu niet-terzake. . . Ik I verbind my,, de arglistige bedoeling te bewyzen.. Komaan, ministerieele kunstbeschouwer! K , ! K , hoogpolitieke volksbeschaver!! K Komaan, Komaan,, vryarbeidende zeer par-! Komaan, K , ridder grootkruis van anonieme tikuliere letter·industrieel! eerloosheid !! H zal zich wei waehten voor ''t licht te komen!! M Ry Meent misschien de heer POST, POST, dat die man daartoe den moed heeft?? IIk zeg dat-i - niet durft. /. IIn-plaats daarvan .... . . . . eilieve,, wat blyft zoo'n ' wezen anders over,, dan ' ontvangen loon voor z'n 't ' eerloosheid,, en de verzuchting dat die RaH Z66 is in ons land de loop der velaar zoo'n ' byzonder slecht mens is?? ZG zaken,, en daartegen had de heer POST POST moeten optreden!! Dat DR is aan de orde,, en niet 'n ' efemere theologische richting,, al zy 't ' dan dat er nauw verband bestaat tusschen ''t schipperen met dogma,, en de verregaande instinkt voor W AARHEID werd algemeen heerschende zedeloosheid.. Ret H WAARHEID bedorven door al het geknoei.. W ten-slotte de poging aangaat om te voorkomen dat het Volk som-Wat V V zou toepassen op de staatsmannetjes mige uitdrukkingen in Vorstenschool dien kunstvoorlichter huurden tot ban-die in hun nieuwen-rotterdammer wei,, want lezen kan dietendienst,, ik weet niet of ze gelukt is.. Misschien M ROORDA VAN VAN EYSINGA EYSINGA heeft in 't Publiek nu eenmaal niet.. De P D heer ROORDA ' .,Va.,V derland"" het zyne gedaan om de zotternyen van m'n ' aanvallertjen in 't ' iicht te zetten,, doch van algemeene verontwaardiging is me niets geble-E zal de een of andere motie in de Kamer ken.. Er geweest zyn,, die de aan-.K dacht bezig hield -- wat dan ook de strekking is van zulke parlements-kunstjes - en de gewone fielteryen van den dag slopen als naar ge-woonte ongemerkt voorby..
1044. Dat D aanhoudend misvatten in de kens der te behandelen 1044. O in de middelen zaken,, strekt zich niet aileen tot het doel uit.. Ook kiest men by.voorkeur het kleine voor het groote.. De D diapason is gezakt,, of -- indien men beweren mocht dat zy in vroeger tyd niet hooger stond - hy is beneden de eischen van den zeer ge-vaarlyken toestand,, waarin ons landje verkeert.. Ons gekibbel O herinnert aan de B Byzantynsche twisten die zoo gunstig werJrten . . . annexatien uit het O
3266 32
IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. IDEEN
Ret YOlk lydt gebrek aan voedsel en levenslust...• H . . de verte.genwoordigers kibbelen over de traktementen der predikanten.. Er dreigt ''n vyand .... E . . men debatteert over de vragen: of N Nederland zich verdedigen kan?? E En zoo ja : welke provincien men den vyand reeds ter8tond,, zoodra hy zich behoort te geven?? vertoonen zal,, ten-ge8chenke Onderwyzers zyn genoodzaakt de hulp der publieke liefdadig.O heid interoepen,, en...• . . we worden onthaald op allerlei wysheid over de vraag:: of op de lagere schoolen de zondvloed geolo-gi8ch of bybel8Ch moet gedoceerd worden ?? Er is aangetoond dat we in IIndie allerschandelykst huishou·E den- men berust er in,, en drukt prenteboekjes om de mishan-delden wat optebeuren.. Sedert eeuwen verstompte met 't Yolks door ''n ' oordeel des V S godsdienst die op wonderen gegrond was .... . . men neemt de won-deren weg,, en bespreekt nieuwe theologie,, zender grond.. Ons voortbestaan als onafhankelyk V Yolk loopt gevaar ... ... O Nu ja,, hier Traken we weer aan de verschillende soortjes van N "Staatkunde" " die meer dan ooit noodige kennis van den staat ,,S zelf,, en tevens de ·studie der toestanden aan gene zyde van de BISMARCK, of een van z'n ' grens verdrongen hebben *) *) Zoodra Z opvolgers,, geperst werden door de logika der feiten ..• ... Men vergist zich namelyk in de meening dat P Pruisen de inly-M ving van N Nederland begeert.. H Ret zal de eisch der omstandigheden worden.. Duitschland moet zich uitbreiden op-straffe van ver-D D annexatie van nietiging,, omdat stilstand onmogelyk is.. De R geen gewenschte Nederland is waarschynlyk voor ''t Duitsche Ryk D N zaak,, maar zal weldra blyken -- uit 'n oogpunt beschouwd ' Duitsch D -- van twee kwaden 't ' beste te zyn.. Ais A BISMARCK den voet op onzen bodem zet,, zal de een roepen : Ik I ben modern!! De D ander: Ik I ben orthodox!! Een E derde: Ik I behoorde tot de zooveel8te onderkla88e van de zooveelste fami.lie der oude echte onverval8chte liberalen ? Maar weinigen zullen na het toegeven van die onzalige hebbe-M lykheid,, van verkeerd aanleggen,, genoeg ruimte van blik en vast-ATJIN ' verklaren van den oOl'log aan ATJIN *) er door 't *) Nooi V van 1874. 1874 . Toen T Nbleek dat ik maanden te-voren de waarheid had gezegd,, wist men in Ne' derland ter-nauwernood waar dat land lag,, jazelfs de meesten hadden 't ' Zyn Z nu by-voorkeur nooit hooren noemen !! 't dezulken die in de couranten 't ' hoogst.e woord voeren over de daar -- al of niet -- verrichte krygsbe-dryven,, en nu te volgen politiek..
IDEEN IDEEN VAN VAN MULTATUIJ. MULTATULI .
327 32 7
heid van karakter hebben overgehouden om uitteroepen:: ik ben Hollander! bodem!! H ! Halt, H , vreemdeling!! Weg W van Hollandscken H In Josse te I MOIJERE'S MOLI RE' tyd seheen 't ' nog noodig aan m'sieur ' J zeggen dat-i sehynt - blyk gaf 'n ' goudsmid te zyn.. Tegenwoordig T ieder die wat aan den man te brengen heeft,, er 'n ' eer in te stel-len om uit eigen beweging te verzekeren :: je suis or/evre !! Geen beginsel,, geen karakter,, geen talent,, geen handeling,, geen G B persoon wordt aandacht waardig gekeurd,, dan voor zoover men ' plaatsje zou inruimen in een der 1001 daaraan 'n 1001 benauwde ,, ' muzeum"" onzer eoterien.. 'Ve "vakjes van 't W deelen,, verdeelen., splitsen,, pluizen uit,, verbrokkelen,, verkleinen,, versplinteren ... ... en ieder ziet het atoompje dat-i- gemakshalve tot onderwerp koos van z'n ' liefhebbery of beroep -- "van z'n ' studie"" mag ik niet zeggen -- voor 't ' geheel aan.. Dat gehed gaat op deze manier te-gronde. D . Van V hen die met voordacht zieh bepalen tot het kleine,, om geen vat te geven op klaeht over de onevenredigheid tussehen'bevoegd.heid en doel,, spreek ik nu niet..
1045.. Ik 1045 I rieht het woord tot de sterkeren,, die dwalende aan.. leven op ''n verkeerd wit.. Waarsehynlyk zyn er velen die - als W POST meenen iets degelyks te hebben verrieht,, door zieh te verdiepen in bewondering voor de nieuwe verf waarmee men tegenwoordig de theologie traeht optekleuren.. Waarsehynlyk W , " gedaan te hebben,, als ze zyn er die meenen in "staatkunde" ''t een-of-ander - , " van de tegenparty betrapten op 'n "orgaan" ' fout., Voor zoover dit by vergissillg gesehiedt,, kan ''n waarsehuwing V haar nut hebben.. Ook moet de onnadenkellde gewezen worden O op de industrie dergenen die niet uit vergissing hun or/evre-doeltjen in de plaats sehoven van 't ' geheel.. B Betwyfelt men de juistheid van m'n ' slotsom ?? E bestaat ''n kriterium dat we kunnen raadplegen.. Het Er H is de norm der persoonlykheden die sedert vele tielltallen van jaren door de natie werden waardig gekeurd,, haar te vertegenwoordigen op allerlei terrein.. Men begrypt dat ik hiermee geenszins bedoel M al die personen zelf aan te vallen,, schoon velen hunner hiertoe lokkend genoeg uitnoodigen.. Doeh neen,, ik spreek nu van ''t D gemiddeld gehalte,, dat getoetst moet worden aan klassische modellen,, beoordeeld naar klassieken maatstaf.. D Durft iemand beweren dat dit gehalte op de hoogte is van de eisehen des tyds ?? IIk geloof het niet ?? 1046. Men besehuldigt me van mensenhaat,, of minstens van 1046. M
3328 28
IDEEN VAN VAN MULTATULL MULTATULI. IDEEN
bitterheid.. Dit D laatste is gegrond.. IIk ben bitter,, en zeer treurig.. Een groot deel van dezen bundel is geschreven om deze stemming E zoo niet te rechtvaardigen,, dan toch te verklaren.. Wie W ''t afkeurt,, bedenke dat ik me nooit heb toegelegd op vaisch.wysgeerige onmenselyke bovenmenselykheid.. SSmart is me smart,, en vreugd is me vreugd.. Wat daar bezyden heet te gaan,, houd ik voor W leugen,, en schikt me dus niet.. En smartelyk is het,, m'n ' arbeid bedorven,, m'n ' pogingen zoo E by-voortduring miskend te zien.. vooral omdat de oorzaken waar uit deze soort van bestryding voortspruit ..... ... "STAATKUNDE !" ,,STAATKUNDE!" ..... . . . nauw verwant zyn en samengaan met de verwaarloozing van kracht,, en de bekrompenheid van blik,, die eerlang ons arm land zullen overleveren aan den vreemdeling.. Er bestaat een geneesmiddel,, maar ''t behoort snel en ernstig E te worden toegepast.. Een wapen,, maar ''t moet met kracht ge-E voerd worden.. Dat middel,, dat wapen heet WAABHEID wAARHEID.. D Zoolang we haar niet in oprechtheid durven zoeken,, zoolang Z wy te beschroomd zyn om haar by elke gepaste gelegenheid on·verbloemd,, en zonder aanzien van persoon of vooroordeel uittespre-spreken,, is de toestand van ons landje hopeloos.. En -- vooral dunkt my -- we moeten niet den enkele die daaraan E z'n ' beste vermogen ''t zyne bybracht ter ' leven wydde,, en naar z'n genezing,, beschouwen en behandelen ais 'n zou't ' vyand.. Ook O ' wenschelyk zyn,, dat we hem niet onverdedigd overlieten aan de vyandschap van anderen..Want al kon de mogelykheid gedacht W worden dat hy geen behoefte had aan steun,, velenmoesten behoefte B gevoelen aan de eer:: naast hem te staan.. A Afschuw ten-minste van de schande waaraan hun zwygen hen blootstelt,, daar dit de verdenking wettigt dat ze leden zyn van de bende die hy bestrydt.. Moe M van verdriet,, ga ik me in den bundel wat verpoozen met de Geschiedenis van WOUTERTJE me dan al nooit UTERTJE PIETERSE. Mocht M G het geluk te beurt vallen,, te vernemen of ze den lezer beviel,, toch hoop ik zelf daarin wat rust te vinden,, ua 't ' vermoeiend staren op de al te droevige werkelykheid die m'n ' gemoed zoo bitter maakt.. Noot t'an 1874. N 1874 . Het H zal den lezer bekend zyn,, dat ik aan 't' hier uit-gedrukte voornemen in de vOlgende bundels werkelyk heb gevolg ge-geven.. Het H is overigens met overbodig hier aanteteekenen dat zoowel ' werken,, gedurende den de Wouter-epizode als andere stukken uit m'n W laatsten tyd herhaaldelyk bpsproken zyn,, waaromtrent ik meen te mogen N verwyzen naar 't' Naschrift by den tweeden druk vanden vorigen boodel..
NASCHRIFT BY BY DEZEN DEZEN DERDEN DERDEN DRUK. DRUK .
M eer TWg dan uit andere stukken zal den oplettenden lezer uit dezen bundel gebleken zyn dat ik verband meen te zien tusschen den toestand van ona landje,, en de wyze waarop men van machthebbende zyde voortgaat my te behandelen.. Dat D ik van velerlei kanten blyken van hartelyke sympathie voor die even domme als hardnekkige mis-kenning 8SChadeloo8 word gesteld,, doet hier niet ter-zake. . Ifk wya dan ook slechta op dat verband om de volgorde der stukken in dezen bundel te rechtvaardigen.. Er dui·E zal 'n ' tyd komen dat de aamenhang 8 (122) delyker in 't' 00(] valt dan nu door te groote nabyheid mogelyk is. 8.(12 2) Gedurende de korrektie had ik moeite my van uitvoerige noten G te onthouden,, omdat alechta weinig nummera daartoe geen aanlei-8 dagelyks leverde my de pers van 1876 bewyzen voor ding gaven.. Byna B de waarheid van wat ik in 1873 en 1874 1874 ((het jaar der tweede uit-gave)) geschreven had,, en vooral was dit het geval ten-opzichte van de thorbeckeritis waarover in dezen bundel gehandeld wardt.. Van myn V aanvankelyk voornemen om die bewyzen te kolligeeren,, en daarvan een aanhangsel te vormen,, zie ik af omdat ik begin te gelooven dat de misdadige zotterny waarmee de N Natie zich in 1848 door /frazenma-8 kende raddraaiers heeft laten inenten,, haar eigen dood sterven zal.. Onze ellendige K K ieswet en de daaruit voortgekomen VolksvertegenO V woordiging,, geraken meer en meer in verachting,, zetfs /8 by hen die,, aUe konsekwentie verwaarloozende,, TWg altyd op den !clank af/ den schepper van die ondingen met den titel van "Staatsman" ,S " bestempelen.. H Hoe dit zy,, in den aanvang van dit jaar had de krankzinnigheid haar toppunt bereikt:: het standbeeld van den grooten THORBECKE zou onthuld warden!! H Het regende jubelvlU(Jschriften en juichkranten-G dat ik alles zou gelezen hebben ! Ifk konsta·artikelen.. Godbewaarme teer slechts8 dat,, voor-zoo-ver ter myner kennis kwam,, niemand de -
330 330
IDEEN VAN VAN MULTATULI MULTATULl IDEEN
goedheid had ''n antwoord te leveren op de herhaaldelyk door my ge-dane vraag:: "wat er door THORBECKE THORBECKE verricht was,, dat hem aan·. , spraak gaf op de algemeene vereering?" ?" IIk van myn kant heb op onderscheidene plaatsen aangetoond hoe hy z'n ' 8staatsmansplicht verwaarloosde niet alleen,, maar dat hy door't ' invoeren van '1,'' n middel·matigheidsregime,, alle uitzicht op verbetering voor vele jaren heeft ' afgesneden.. Ook O hierin alzoo loopen m'n ' persoonlyke grieven en m'n droefheid over het te-gronde richten van ons land,, in een punt samen.. Maar nag-eens, M , ik onthoud me nu van bewyzen en dit geheele Naschriftje zou achterwege gebleven zyn,, indien ik niet in de N Noot by N 980 daarop gewezen had.. Dit M ei,, in de maand der D geschiedde in M 980 onthulling,, en ik was bezig met kolligeeren van de zotternyen die me dagelyks onder de oogen kwamen.. De D lezer kent den grappigen samen-980 beschreef.. Welnu, loop dien ik in dat nummer 980 W , daarvan werd ''n herhaling geleverd,, waaruit de beoefenaar van kansrekening zal kun-nen opmaken hoe frekwent de ongerymdheden zyn,, waaraan men zich wel schuldig maken moet,, om in dien THORBECKE iets uitstekends8 te blyven zien.. In ' N I 'n ' standbeeldbejubelend hoofdartikel van'tNieuws van den D Dag - ''n stuk waarin vorm en inhoud zich den voorrang in bespottelykheid betwisten - vond ik o.. a.. de verzekering dat THORBECKE zeer in 't THORBECKE ' byzonder "de man van de school !" was ge-weest.. Maar in ''t byvoegsel van datzelfde blad kwamen op denzelf-M den datum (18 (18 Mei) M ) de regels voor: "De h. h. MOENS, ,,D . . MOENS, KERDlJK KERDIJK en anderen die der natie de oogen open-. den over den toestand waarin ons lager onderwijs verkeert,, heb-ben feiten en cyfers genoemd,, welke ieder weldenkende moesten doen blozen van schaamte over de verwaarloozing van het belang-rijkst element van opvoeding." ." B Blozen van schaamte?? H Heel goed!! M Maar't ju-B ' jubelen dan.. Blozend belen?? Jubelend blazen?? H Hoe is 't J ' nu eigenlyk?? - Wel W goedig van de lieve natuur der dingen.. dat ze van-tyd-tot-tyd de korrektie-van epidemische verdwazing op zich neemt door 'n ' onge-rymdheid te doen uitloapen op tastbare zotterny.. Toch zau ik dezen T dat ik in 980 be-aardigen tegenhanger van 't ' gelyksoortig-sarkasme 8chreef,, nu niet aangeroerd hebben,, indien ik niet by dat nummer naar dit Naschrijtje verwezen had.. De N D DOgst van zotternyen was te groat om alles in de schuur te halen,, en liever had ik me geheel ont-houden,, dan gevaar te loopen den lezer in den waan te brengen dat T het hier aangehaald staaltje slechts uitzondering wezen zou.. Tegen deze meening teeken ik uitdrukkelyk verzet aan.. De D lezer kan zich overtuigd houden dat ik volop verzadigd ben,, niet alleen van THORBECKE TEORBECKE en z'n ' aanhang,, maar ook van 't ' schryven over die onsmakelyke onderwerpen.. Zeker zau ik ze dan ook niet vereerd Z hebben met zooveel opmerkzaamheid als ik daaraan meermalen te-koste legde,, wanneer ik niet gedurig door droevige persoonlyke er·varing genaodzaakt was my bezig te houden met de oorzaken der mis-I handeling waaraan ik sedert 'n ' twintigtal jaren ben blootgesteld.. Ik heb het goede gewild,, en de personen die onder beneficie van den thor·-
IDEEN 331 IDEEN VAN VAN MULTATULI. MULTATULI. 33 1 beckschen middelmatigheidskultus aanhoudend op den voorgrond treden,, zyn uit zucht tot zel/behoud wel gedwongen 't' kwade vaor te staan..De D natie die dit onverschillig aanziet,, zal van haar medeplich-tigheid bittere vruchten plukken.. 0/ O liever,, dit is reeds het geval.. Leger, L , vloot,, armwezen,, volksvoeding,, onderwys,, rechtspleging,, gezags-prestige, , de toestand van INSULINDE, INSULINDE, de stemming van 't' Buitenland, B , alle.~ roept even luid om verbetering.. Men M gelieve te erkennen dat ik,, vele jaren geleden reeds,, gewaarschuwd heb.. V den toekomstigen geschiedvorscher zal 't' opmerkelyk wezen hoe Voor 't' zoogenaamd modernismus op kerkelyk gebied,, 'n ' voortbrengsel was van denzel/den grond die de miasmen del' parlementery uitdampte.. / D hoo/dtrekken waardoor beide hvalen gekarakteriseerd worden,, zyn De dan ook tamelyk van gelyken aard,, en daarom doet het my genoegen dat ze in dezen bundel als 't' ware in een greep behandeld,, 0/ althans aangewezen zyn.. De D nazaat die me verwyt,, dat ilc me te veel met poli-tiekery en halveerdoxie bemoei,, !cent noch 't' aantal noch de soort van de vyanden die ik te bestryden heb.. Bovendien, B , die stryd behoort even V goed als byv.. Vorstenschool en Woutergeschiedenis tot het program W dat ik me by 't' aanvangen dezer Ideen voorschreej.. I
W Wiesbaden, , 1877. 1877 .
MULTATULI.
