Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer

1


Van verstoppen naar verschijnen Het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten Mei 2015

Dankwoord “Graag wil in de eerste plaats mijn ouders bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun. Zij hebben mij tijdens mijn onderzoek veel werk uit handen genomen. Hierdoor heb ik met mijn volledige aandacht aan mijn scriptie kunnen werken. Verder ben ik heel dankbaar voor de betrokkenheid, kundigheid en beschikbaarheid van mijn scriptiebegeleider Jacqueline Vergeer. Ten slotte wil ik al mijn docenten en studiegenoten bedanken voor een onvergetelijke en onbetaalbare reis.”

2


Inhoudsopgave Inhoudsopgave ................................................................................................................................................ 3 1. Inleiding ....................................................................................................................................................... 4 1.1 Onderzoeksvraag .................................................................................................................................. 4 1.2 Subvragen ............................................................................................................................................. 4 1.3 Hypothese ............................................................................................................................................. 4 1.4 Werkwijze theoretisch gedeelte ........................................................................................................... 4 1.5 Werkwijze praktisch gedeelte............................................................................................................... 5 2. Theoretisch gedeelte ................................................................................................................................... 6 2.1 Adolescentiea ........................................................................................................................................ 6 2.1.1 Hormonale en fysieke veranderingen ........................................................................................... 6 2.1.2 Sociale ontwikkeling ...................................................................................................................... 6 2.1.3 Cognitieve ontwikkeling ................................................................................................................ 6 2.1.4 Gedrag verklaard ........................................................................................................................... 7 2.1.5 Zelfbeeld en identiteit ................................................................................................................... 7 2.1.6 Adolescentieproblematiek ............................................................................................................ 8 2.1.7 Buitensluiting ................................................................................................................................ 8 2.1.8 Kwaliteiten van de adolescent ...................................................................................................... 9 2.1.9 Overzicht adolescentspecifieke interventies ................................................................................ 9 2.2 Homoseksualiteit ................................................................................................................................ 10 2.2.1 De drie fasen van Alan Downs..................................................................................................... 10 2.2.2 Therapeutische Interventies van Alan Downs............................................................................. 14 2.2.3 Diagnostiek .................................................................................................................................. 16 2.2.4 Homospecifieke therapeutische werkwijze ................................................................................ 20 2.2.5 Jan Schippers over adolescentie ................................................................................................. 22 2.2.6 Psychodynamische interventies .................................................................................................. 22 3. Praktisch gedeelte ..................................................................................................................................... 23 3.1 Therapeutische sessies met cliënt ...................................................................................................... 23 3.1.1 Nulmeting .................................................................................................................................... 23 3.1.2 Contract....................................................................................................................................... 23 3.1.3 Inzichten ...................................................................................................................................... 24 3.1.5 Kenmerken adolescentie en zelfacceptatie ................................................................................ 27 3.2 Enquête hulpverleners........................................................................................................................ 27 3.3 Enquête adolescente en volwassen mannelijke homoseksuelen....................................................... 30 4. Conclusie ................................................................................................................................................... 36 4.1 Onderzoeksvraag ................................................................................................................................ 36 4.2 Hypothese ........................................................................................................................................... 36 4.3 Werkwijze ........................................................................................................................................... 36 4.4 Bevindingen en conclusies .................................................................................................................. 36 4.5 Aanbevelingen .................................................................................................................................... 37 5. Samenvatting en eigen mening ................................................................................................................. 38 5.1 Samenvatting ...................................................................................................................................... 38 5.2 Eigen mening ...................................................................................................................................... 39 Notenlijst ....................................................................................................................................................... 40 Begrippenlijst ................................................................................................................................................ 41 Bibliografie .................................................................................................................................................... 44 Bijlage 1. Vaardigheden voor het bereiken van authenticiteit en tevredenheid .......................................... 45 Bijlage 2. Nul- en eindmeting ........................................................................................................................ 48 Bijlage 3. Enquete hulpverleners................................................................................................................... 56 Bijlage 4. Enquete doelgroep ........................................................................................................................ 59

3


1. Inleiding De adolescentie is voor iedereen een periode van verandering en onzekerheid. Erbij horen lijkt van levensbelang en wat anderen vinden ervaar je vaak als belangrijker dan je eigen mening. Maar wat als je in die kwetsbare periode ook nog een zwaar beladen geheim als homoseksualiteit met je meedraagt? Mijn ervaring is dat dit kan leiden tot ontwikkeling van een ‘sociaal gewenste’ versie van jezelf, die zijn keuzes baseert op de geanticipeerde wensen en verwachtingen van anderen. Eigen talenten, passies en zingeving van het leven kunnen hiermee compleet verloren gaan. Met als gevolg een onbevredigend en ongelukkig leven. Dit doemscenario kan natuurlijk het gevolg zijn van veel meer zaken, dan alleen homoseksualiteit. Dit maakte het voor mij moeilijk om mijzelf te beperken tot alleen dit onderwerp. Na een lange worsteling om mijn onderwerp af te bakenen, ben ik uiteindelijk toch tot een onderzoeksvraag gekomen, gericht op de doelgroep homoseksuele mannelijke adolescenten. Gedurende mijn eigen acceptatieen waarderingsproces heb ik een fascinatie ontwikkeld voor de invloed van de homoseksuele geaardheid op het levensgeluk van de homo. Mijn aanname dat dit levensgeluk met name te maken heeft met zelfacceptatie, is de aanleiding geweest voor mijn onderzoeksvraag. Ik weet dat kinderen van hun ouders over het algemeen niet expliciet meekrijgen dat het prima is om homoseksueel te zijn. Dit is naar mijn mening echter wel nodig. We spiegelen onszelf immers aan de samenleving en hierin heerst overduidelijk een heteronorm. Aangezien de bewustwording van de homoseksuele geaardheid meestal tijdens de adolescentie plaats vindt, is dit wat mij betreft hét moment waarop goedkeuring en identificatie het meest noodzakelijk zijn voor de adolescent. Ik ben ervan overtuigd dat dit mij enorm had kunnen helpen mijn geaardheid eerder te accepteren. Maar vooral ook om passende keuzes te kunnen maken op het gebied van studie, werk en leefstijl. Vooral hierin zie ik ook het maatschappelijke belang. Mijn overtuiging is dat adolescenten die door onderdrukking van hun geaardheid een pad bewandelen dat niet bij hen past, eerder zullen afglijden in zelfdestructief gedrag. Verder is het algemeen bekend dat mannen en vrouwen in vele opzichten van elkaar verschillen. Mijn verwachting was daarom dat homo’s en lesbiennes in het kader van zelfacceptatie niet onder dezelfde doelgroep kunnen worden geschaard. Vandaar dat ik ervoor heb gekozen mijn onderzoek toe te spitsen op het geslacht waarmee ik zelf de meeste affiniteit heb. Mijn vraagstelling had niet persoonlijker gekund. Het verrichte onderzoek was voor mij dan ook zowel verhelderend als confronterend. Echter, de passie en zingeving, die ik zelf ook lang heb ontbeerd, heb ik gedurende het hele proces gevoeld. En dat is voor mij onbetaalbaar. 1.1 Onderzoeksvraag (Hoe) kan psychodynamische therapie bijdragen aan het zelfacceptatieproces van homoseksuele mannelijke adolescenten? 1.2 Subvragen - Welke oorzaken liggen ten grondslag aan een geringe mate van zelfacceptatie bij homoseksuele mannelijke adolescenten? - Welke kenmerken van de adolescentiefase kunnen gelinkt worden aan de problemen met het zelfacceptatieproces van homoseksuele mannelijke adolescenten? 1.3 Hypothese Psychodynamische therapie kan bijdragen aan het zelfacceptatieproces van homoseksuele adolescente mannen door interventies uit onder andere hypnotherapie en emotioneel lichaamswerk. Deze interventies zijn krachtige hulpmiddelen bij het oplossen van schuld en schaamte met betrekking tot identiteitsbeleving. Dit laatste is essentieel voor een succesvol zelfacceptatieproces. 1.4 Werkwijze theoretisch gedeelte De vraagstelling van mijn onderzoek omvat verschillende onderwerpen: adolescentie, homoseksualiteit en zelfacceptatie. Voor het therapeutisch werken met adolescenten is het naar mijn mening belangrijk om te weten wat hun behoeften en vermogens zijn. Vandaar dat ik heb gekozen voor de begrijpelijke en beknopte boeken van Eveline Crone die hierin inzicht verschaffen. Voor het onderwerp homoseksualiteit

4

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer heb ik gekozen voor het boek dat vandaag de dag wereldwijd bekend staat als hét niet te missen boek voor homoseksuelen: ‘The velvet rage’ van Alan Downs. Ik heb meerdere collega-therapeuten gesproken die het boek aan hun cliënten aanbevelen. Voor mijzelf was het lezen van het boek een feest der herkenning. Voor meer informatie over de therapeutische benadering van homoseksuelen heb ik het boek ‘Liever Mannen’ van Jan Schippers gebruikt. Dit boek geeft talloze bruikbare tips en handvatten voor de therapeut. Ook een lezing van de schrijver en therapeut Alan Downs, die online te zien is, heeft me veel praktische informatie opgeleverd. Andere boeken over homoseksualiteit, zelfacceptatie en adolescentie, bleken met betrekking tot mijn onderzoek niets toe te voegen aan de hierboven beschreven boeken. Zo heb ik in de beschikbare literatuur over Hypnotherapie en Bio-energetica geen specifieke informatie kunnen vinden met betrekking tot adolescentie en homoseksualiteit. 1.5 Werkwijze praktisch gedeelte Het praktijkonderzoek wilde ik vanuit meerdere invalshoeken uitvoeren. Daarom heb ik therapeutisch gewerkt met een cliënt uit de doelgroep en een enquête gehouden onder hulpverleners met ervaring met de doelgroep. Tevens heb ik een enquête gehouden onder de doelgroep zelf, en deze afgezet tegen een enquête die ik onder volwassenen heb afgenomen. Meer informatie over de mate van betrouwbaarheid van mijn informatie en de wijze waarop ik deze heb verkregen, is te vinden in het praktisch gedeelte. 1.6 Begrippen en referenties Begrippen en therapeutische technieken worden aangeduid met cijfers. Referenties worden aangeduid met letters. De notenlijst en begrippenlijst zijn te vinden in de bijlage.

5


2. Theoretisch gedeelte 2.1 Adolescentiea 2.1.1 Hormonale en fysieke veranderingen Het is algemeen bekend dat er in de puberteitb vele hormonale en fysieke veranderingen plaatsvinden. Maar wat zijn eigenlijk de belangrijkste invloeden van deze veranderingen? In de puberteit verandert het uiterlijk van jongeren, waardoor hun omgeving anders op hen gaat reageren. Daarnaast zorgen hormonale veranderingen ervoor dat emoties vaker en heftiger opspelen. Het zijn tevens de puberteitshormonen die een direct effect hebben op de mate waarin jongeren op zoek gaan naar uitdagingen en risico’s. Ten slotte vinden er tevens veranderingen plaats in de hersenen. Voornamelijk de hersengebieden die belangrijk zijn voor emotieregulatie, motivatie en sociale interesses, worden beïnvloed door puberteitshormonen. Hersengebieden die belangrijk zijn voor sociale emoties, zoals angst en boosheid, nemen toe in grootte en dichtheid. Hierdoor spelen deze emoties een steeds grotere rol tijdens de adolescentie. 2.1.2 Sociale ontwikkeling Adolescenten maken zich in toenemende mate los van hun ouders en bevinden zich steeds meer in een sociale omgeving. Volgens de ontwikkelingspsycholoog Michiel Westenberg1 doorlopen adolescenten de volgende stadia van sociale ontwikkeling: - Het impulsieve stadium (van 8 tot 11 jaar) kenmerkt zich door impulsief gedrag, afhankelijkheid en volgzaamheid. De verwachting is dat anderen direct tegemoetkomen aan verlangens en behoeften. Adolescenten verwachten van ouders en leraren dat zij hen duidelijk maken hoe zij dienen te handelen. Daarom kunnen opvoeders en autoriteiten het impulsieve gedrag nog makkelijk corrigeren. - Het zelfbeschermende stadium (tevens van 8 tot 11 jaar) kenmerkt zich door zelfredzaamheid en opportunistische relaties. De positie verandert van afhankelijk naar beschermend. Dit houdt in dat de adolescent emoties en impulsen onderdrukt. Gevoelens als gevolg van gekwetst worden en angst worden bijvoorbeeld vaak ontkend ten behoeve van zelfbescherming. Hedonisme staat steeds hoger in het vaandel en vriendschap sluit de adolescent uit eigenbelang. - Het conformistische stadium (tussen 12 tot 14 en 16 tot 17 jaar) kenmerkt zich door aanpassing, gelijkheid, wederkerigheid, en sociaal gedrag. Er is in toenemende mate sprake van angst voor kritiek en afwijzing. Elkaar leuk vinden en eensgezindheid zijn belangrijk. - Het zelfbewuste stadium (vanaf circa 16 jaar) kenmerkt zich door nadruk op eigenheid, persoonlijke relaties, tolerantie en flexibiliteit. Oprechtheid en eigen gevoelens en wensen worden belangrijker. Er is besef dat dit kan leiden tot afwijzing door anderen. Het oordeel goed of fout wordt afgemeten aan personen en omstandigheden en minder bepaald door groepsdruk. Er ontstaat dus meer ruimte voor de eigen mening. 2.1.3 Cognitieve ontwikkeling De hersenen zijn tijdens de adolescentie nog volop in ontwikkeling. Hierdoor beheerst de adolescent een aantal cognitieve vaardigheden nog niet zoals een volwassene: - een goede planning maken; prioriteiten afwegen en afleidingen weerstaan; - opdrachten onthouden; er is sprake van een beperkt werkgeheugen; - impulsen afremmen; bijvoorbeeld bij het filteren van informatie in een drukke klas. Het is moeilijk om de neiging om te reageren op de opmerkingen van klasgenoten te onderdrukken. - flexibiliteit; het aanpassen van een planning is moeilijk, vooral als de adolescent zich verheugt op de geplande activiteit; - doelgericht gedrag; door gevoeligheid voor afleiding werkt de adolescent minder doelgericht; - nadenken over de toekomst; het systeem in de hersenen dat gevoelens koppelt aan korte- en lange termijn opbrengsten is nog in ontwikkeling; - abstract/hypothetisch denken; uit alternatieven een juiste keuze maken;

6

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer -

metacognitie; nadenken over eigen denken en handelen (zelfreflectie); verschillende dimensies zien; meerdere perspectieven laten meewegen bij het nemen van besluiten; relativeren; een situatie niet als zwart of wit zien; perspectief nemen; begrip hebben voor de situatie waarin iemand anders verkeert; complexe kennis opnemen; ook deze vaardigheid is nog in ontwikkeling.

Het is logisch dat al deze veranderingen niet zonder slag of stoot gaan. Volgens de beroemde psycholoog Stanley Hall2 kenmerkt de adolescentiefase zich dan ook door de volgende zaken: - conflicten met ouders; - stemmingswisselingen; - risicovol gedrag. 2.1.4 Gedrag verklaard Te laat thuis komen, skateboarden over een brugleuning, experimenteren met drugs... het zijn allemaal voorbeelden van risicovol gedrag van de adolescent. Wat maakt toch dat zij steeds de grens opzoeken? Adolescenten weten rationeel misschien prima te benoemen welke situaties gevaarlijk zijn en welke niet, maar zij voelen het niet. Het fijne gevoel van de (mogelijke) beloning, vaak de ‘kick’, is sterker dan het vervelende gevoel gekoppeld aan het (mogelijke) negatieve gevolg. Dit komt doordat het ‘plezier- of beloningsgebied’ in de hersenen bij adolescenten actief wordt bij het nemen van risico’s. Het deel van de hersenen dat zorgt voor afkeer en remming is nog minder ontwikkeld. Het emotionele hersengebied speelt dus een dominante rol ten opzichte van het rationele hersengebied. Wellicht is dit een noodzakelijke disbalans. Adolescenten zijn hierdoor namelijk veel beter in staat om te exploreren en te experimenteren, zonder zich druk te maken over risico’s en lange termijn gevolgen. Dit laatste is ook belangrijk voor het ontwikkelen van een stabiel en complex zelfbeeld. Het onderwerp ‘zelfbeeld’ wordt toegelicht in de volgende paragraaf. 2.1.5 Zelfbeeld en identiteit Bij volwassenen kan een nieuw kapsel of nieuwe outfit al een heel ander gevoel geven. Het is daarom logisch dat het zelfbeeld van adolescenten onderhevig moet zijn aan grote wisselingen en veranderingen. Zij maken in korte tijd immers vele (fysieke) veranderingen door. Daarnaast zijn zij ook nog eens op zoek naar het effect dat dit heeft op anderen. De ontwikkeling van een complex en divers zelfbeeld wordt voornamelijk gevormd door sociale interacties. Hiervoor is ruimte nodig om te experimenteren en fouten te maken, zonder dat dit direct gevolgen heeft voor lange termijn keuzes. Het zelfbeeld bestaat uit: - zelfconcept; wat zijn mijn eigenschappen? Hoe beschrijf ik mezelf?; - zelfvertrouwen; welke waarde hecht ik hieraan? Hoe goed denk ik over mezelf? Vragen als “wie zal ik later worden?” en “wie ben ik nu echt?” spelen een belangrijke rol omdat adolescenten zich bewust worden van de verschillende identiteiten die ze kunnen aannemen. In elke levensfase moeten we door een soort psychologische crisis, voordat we verder kunnen naar de volgende fase. De crisis in de adolescentie is volgens Erikson3 die van identiteit versus identiteitsdiversiteit. Hoe meer keuzes er zijn, hoe langer het duurt om een stabiele identiteit te ontwikkelen. Adolescenten zijn veel meer met hun zelfbeeld bezig dan volwassenen. Ze zijn zich erg bewust van bijvoorbeeld hun kleding en hoe ze op anderen overkomen. De irrationele overtuiging bestaat dat ze constant door anderen worden bekeken. Dit fenomeen wordt ‘imaginary audience’ genoemd (Elkind 1967). Daarnaast gelooft de adolescent in zijn uniekheid en de uniekheid van zijn eigen ervaringen. Als een adolescent bijvoorbeeld voor de eerste keer liefdesverdriet heeft, dan ervaart hij of zij dit als erger dan iemand ooit gehad kan hebben. Hiervoor introduceerde Elkind4 in 1978 de term ‘personal fable’.

7

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer De adolescentie bestaat uit drie fasen. De vroege adolescentie (van 12 tot 14 jaar), de middenperiode (van 14 tot 17 jaar) en de late adolescentie (vanaf 17 jaar). Het gebied in de hersenen dat belangrijk is voor het zelfbeeld is bij jonge adolescenten veel actiever op het moment dat zij een beslissing moeten nemen over vertrouwen beschamen of teruggeven, dan bij oudere adolescenten en volwassenen. Hieruit blijkt dat het ‘ik-gebied’ veel dominanter is bij jonge adolescenten. Het ‘ander-gebied’, dat actief wordt bij bijvoorbeeld perspectief nemen is nog niet goed ontwikkeld. Dit verklaart waarom adolescenten vaker met zichzelf bezig zijn (periode van egocentrisme). Gedurende de adolescentie zien we dus een geleidelijke overgang van dominantie van het ‘ik-gebied’ naar dominantie naar het ‘ander-gebied’ (perspectief van de ander innemen). Waar jongeren in de vroege adolescentie nog erg op zichzelf gericht zijn, krijgen zij in de latere adolescentie steeds meer begrip voor het perspectief van ouders, leraren en vrienden. Dit is een natuurlijk proces dat jongeren in staat stelt eerst een stabiel zelfbeeld te vormen en zich daarna te richten op de belangen van anderen. Eveline Crone stelt dat een studie bij delinquente jongeren aantoonde dat deze jongeren5 wel een ‘gevreesd zelf’ hebben (niet willen terugvallen in het criminele circuit), maar geen duidelijk ‘ideaal zelf’ (waar ze naar willen streven). Zij missen hiermee de voordelen van een complexer zelfbeeld. Eén van de uitdagingen voor jongeren is daarom het ontwikkelen van een stabiel en complex zelfbeeld, waardoor ze inzien dat hun gedrag afhankelijk is van de situatie, maar waarbij ze ook de mogelijkheid hebben om te streven naar een realistisch ideaal zelf. Crone licht het begrip ‘complex zelfbeeld’ en de samenhang met inzicht in het feit dat gedrag afhankelijk is van de situatie niet verder toe. Mijn eigen interpretatie is dat dit te maken heeft met verschillende cognitieve functies die in ontwikkeling zijn, zoals: metacognitie en abstract en hypothetisch denken. 2.1.6 Adolescentieproblematiek Doordat het vermogen tot zelfreflectie zich ontwikkelt, wordt het mogelijk het verschil te zien tussen de perceptie van het werkelijke en ideale zelf. Het actuele hier en nu kan los gelaten worden en de mogelijkheid ontwikkelt zich om abstracte mogelijkheden te bedenken en in de tijd te projecteren. De adolescent denkt bijvoorbeeld meer na over zaken in de toekomst, zoals studie, werk en relaties. Dit biedt ongekend nieuwe mogelijkheden maar kan ook de basis vormen van gevoelens van minderwaardigheid en uitzichtloosheid. De adolescent kan zich in vergelijking met leeftijdgenootjes op sommige vlakken bijvoorbeeld incompetent voelen. Dit kan zich uiten in de volgende symptomen op het gebied van typische adolescentieproblematiek: - onzekerheid/ontevredenheid over uiterlijk; - de hele of een groot gedeelte van de dag een gedeprimeerde en prikkelbare stemming. Dergelijke uitingen zijn vaak verzoeken om validatie. De adolescent wil weten of hij het waard is om van te houden; - duidelijk verlies van belangstelling in vrijwel alle activiteiten; - veranderingen in eetlust en gewicht (meestal afname van eetlust die leidt tot vermagering, soms toename van eetlust; - ’s nachts moeilijkheden met slapen of overmatig slapen overdag; - iedere dag moe zijn en gebrek aan energie hebben; - voortdurend het gevoel hebben waardeloos te zijn en een voortdurend schuldgevoel; - vrijwel dagelijks last van besluiteloosheid en gebrek aan concentratievermogen; - herhaaldelijk denken aan dood of zelfmoord. Wanneer er sprake is van veel van de bovengenoemde symptomen kan het zijn dat de adolescent aan een depressie lijdt. Het is belangrijk dit na te gaan, daar zelfmoord naar aanleiding van depressie een belangrijke doodsoorzaak is onder adolescenten. 2.1.7 Buitensluiting ‘Erbij horen’ is van groot belang tijdens de adolescentie. Jongeren maken zich los van hun ouders en zoeken onder leeftijdgenoten naar vrienden en een (toekomstige) partner. Buiten de boot vallen kan een enorme impact hebben. Crone stelt dat onderzoek uitwijst dat buitengesloten worden eenzelfde reactie oproept in de hersenen als de ervaring van fysieke pijn.

8

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Tevens is gebleken dat de delen van de hersenen die actief worden bij fysieke pijn, ook actief worden bij jaloezie, slecht presteren en situaties waarin oneerlijkheid een rol speelt. Volwassenen hebben mechanismen ontwikkeld om dit te relativeren, maar bij adolescenten werkt dit hersennetwerk nog niet op dezelfde manier. Hieraan gerelateerd speelt ook het punt van sociale beïnvloeding. Jongeren die afgewezen worden willen niet meer naar school, voelen zich eenzaam en ontwikkelen soms dezelfde symptomen als bij depressie. De ‘fysieke’ pijn die gepaard gaat met het vervelende gevoel van buitengesloten worden is veel minder bij adolescenten die veel vrienden hebben. Het is dus niet zo dat jongeren met weinig vrienden ‘wennen’ aan het gevoel van buitensluiting. Het deel van de hersenen dat actief wordt bij plezier en beloning, is ook actief bij het belonende gevoel van sociale acceptatie, samenwerking en ‘eerlijke’ situaties. 2.1.8 Kwaliteiten van de adolescent Zeker in het kader van therapie en coaching is het nuttig om te weten welke eigenschappen van de adolescent ten goede ingezet kunnen worden in het kader van bijvoorbeeld een succesvol veranderingsproces. Adolescenten zijn vaak creatief, idealistisch, sportief, muzikaal, vindingrijk en maatschappelijk betrokken. Door ontwikkelingen in de hersenen is hiervan bij volwassenen minder sprake. De veranderingen in structuur en werking van de hersenen van adolescenten zorgen blijkbaar voor een unieke flexibiliteit die ze in staat stelt om uit te blinken, ‘out of the box’ the denken, uitvindingen te doen, talenten te ontplooien, sportprestaties te leveren en een veerkracht te tonen die volwassenen met moeite kunnen opbrengen. Handelingen en gedachten worden nog niet zo goed geremd en planningen lopen nog niet gestructureerd. Hierdoor is de adolescent in staat om buiten de geijkte banen te denken. Mede door weinig angst voor risico’s en focus op beloning blinken adolescenten vaak ook uit in (het aanleren van) een sport. Ook zijn hun spiegelneuronenc zeer actief waardoor zij al kijkend de sport ook al beter oppikken. Het gebied in de hersenen dat belangrijk is voor motoriek, is tijdens de adolescentiefase extra plastisch en daardoor nog goed vormbaar. Dit maakt deze fase bij uitstek geschikt om de motoriek extra goed vorm te geven. Zo zijn bijvoorbeeld de hersengebieden die belangrijk zijn voor representatie van muzikale handelingen nog extra vormbaar. Door creativiteit en een steeds grotere compassie voor sociale omstandigheden blinken adolescenten uit in debatteren en discussiëren. Zij kunnen hierdoor bijvoorbeeld prima bijdragen aan het oplossen van politieke problemen. Ideeën van adolescenten dienen serieus genomen te worden. Hun hersenen laten immers een explorerend vermogen toe dat kan leiden tot nieuwe creatieve inzichten, die in volwassen hersenen soms al zijn geëindigd in een beperkende tunnelvisie. 2.1.9 Overzicht adolescentspecifieke interventies De bovenstaande informatie over adolescentie bevat geen tips voor concrete therapeutische interventies. Toch ben ik van mening dat de therapeut met deze informatie op de volgende wijzen wel degelijk zijn voordeel kan doen: -

adviseren; de wetenschap dat samenwerken het ‘beloningsgebied’ in de hersenen stimuleert; inzicht geven; de therapeut kan de adolescent wijzen op de fenomenen ‘imaginary audience’ en ‘personal fable’. Dit geeft (h)erkenning en begrip; motiveren; werken met het ‘ideaal zelf’ kan de adolescent in beweging zetten; als gelijke behandelen; Crone stelt dat adolescenten eerder het perspectief van de ander innemen als er sprake is van het krijgen van vertrouwen6 erkennen; de adolescent voelt zich vaak onbegrepen; kwaliteiten benutten; de adolescent bezit vaak specifieke kwaliteiten, deze kan de therapeut erkennen en inzetten; rekening houden; een aantal vaardigheden is nog in ontwikkeling, zoals afleidingen onderdrukken en het opnemen van complexe informatie.

9

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer In aanvulling op het bovenstaande stelt Crone het volgende: het is onmogelijk om adolescenten helemaal te weerhouden domme dingen te doen. Het is een kwestie van een balans vinden tussen jongeren de vrijheid geven om vriendschappen te vormen en dingen uit te proberen, en ze de stabiliteit bieden van de achterban van ouders en leerkrachten, die jongeren helpen om de mogelijke gevaren daarvan in te zien. Deze wisselwerking is essentieel. 2.2 Homoseksualiteit 2.2.1 De drie fasen van Alan Downs Psychodynamische interventies met betrekking tot zelfacceptatie, adolescentie én homoseksualiteit zijn een zeer specifiek onderwerp, waarover weinig tot geen literatuur te vinden is. Vandaar dat het nu volgende stuk over homoseksualiteit grotendeels gebaseerd is op slechts enkele boeken, geschreven door therapeuten met ruime ervaring met de doelgroep. Zij hebben door ervaring een eigen visie ontwikkeld en voorzien in algemene therapeutische aandachtspunten en handvatten. Alan Downs beschrijft in zijn boek ‘The velvet rage’ het pad dat de homoseksuele man bewandelt op weg naar geluk. Hij beschrijft dit pad als een proces van een leven dat beheerst wordt door schaamte tot een leven in authenticiteit. Downs werkt als psychotherapeut al tientallen jaren met homoseksuele cliënten en baseert zijn visie op deze ervaring. De informatie in zijn boek is dus gebaseerd op ervaringen van homoseksuelen in therapie. Niet iedere homo ervaart zodanige problematiek bij zijn zelfacceptatieproces dat hij zich wendt tot een hulpverlener. Er moet dus rekening gehouden worden met het feit dat er ook homoseksuelen zijn die zich in mindere mate kunnen identificeren met de drie fasen van Alan Downs. 2.2.1.1 Wortels van woede Jan Schippers spreekt in zijn boek ‘Liever mannen’ over de drie basisbehoeften bij de opbouw van een positief zelfbeeld als man. Deze informatie sluit aan bij de nu volgende uitleg van Downs over de ontstaansgeschiedenis van homospecifieke problematiek. Vandaar dat ik deze informatie aan elkaar koppel. We worden allemaal geboren als hulpeloze wezentjes, compleet afhankelijk van de liefde en zorg van onze ouders. Lang voordat we de leeftijd bereiken waarop we in staat zijn verbaal te denken, weten wij dat we onze ouders nodig hebben om te overleven. Verlaten worden door onze ouders, betekent letterlijk onze dood. Acceptatie door onze ouders is dus van levensbelang. Vanaf de leeftijd van vier tot zes jaar realiseert de homoseksuele jongen zich dat hij anders is. Dit uit zich meestal in een zachtaardiger karakter en atypisch gendergedrag, zoals een desinteresse in ruwe spelletjes. Het gebeurt vaak dat ouders hem anders behandelen dan broertjes, zusjes en leeftijdgenootjes. In veel gevallen trekt de vader zich onbewust terug, uit angst het atypische gendergedrag nog meer aan te wakkeren. De moeder neemt ter compensatie een extra beschermende rol op zich. De homoseksuele jongen loopt door zijn ‘anders zijn’ een groot risico op afwijzing door zijn vader en andere belangrijke mannen uit zijn omgeving. De ‘vrouwelijkheid’ van de jonge homoseksueel wordt niet gevalideerd door zijn omgeving, maar eerder afgekeurd. Dit kan ertoe leiden dat aan de drie basisbehoeften bij de opbouw van een positief zelfbeeld als man, tekort wordt gedaan7. Omdat homo’s hun vaders vaak niet ervaren als steun en toeverlaat, maar eerder als bedreigend, krijgen zij onvoldoende kans om hem te idealiseren. Daarnaast geeft vader hen het gevoel dat ze anders zijn, waardoor zij zich ook minder dan andere zoons aan hem kunnen spiegelen. Ten slotte ervaren deze jongens dat zij er, wat hun vader en andere jongens betreft, niet echt bij horen en wordt hun behoefte aan een ‘tweelinggevoel’ (bij elkaar horen) gefrustreerd. De frustratie van de behoefte aan idealisering, spiegeling en tweelingschap is een krenking van de eigenwaarde, die later nog versterkt kan worden door de antihomoseksuele opstelling van de maatschappij. Omdat de moeder ter compensatie vaak onbewust een extra beschermende rol op zich neemt, voelt de kleine jongen zich meer comfortabel en aangetrokken tot het vrouwelijke, hetgeen resulteert in een beter ontwikkelde zachte kant. Homo’s ontwikkelen hierdoor vaak creatieve, empathische en verzorgende talenten en voelen zich beter op hun gemak in gezelschap van vrouwen. De mens heeft een fundamentele behoefte aan identificatie met en

10

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer goedkeuring van ouders. Het gevoel anders te zijn dan de ouders zorgt voor een diep gevoel van schaamte. Schaamte is ons interne kompas dat ons vertelt of we in een bepaalde situatie of omgeving wel of niet worden geaccepteerd. We voelen schaamte als we ons niet geliefd, niet geaccepteerd of niet competent voelen. Door afwijzing door en gebrek aan identificatie met leeftijdgenoten en de angst voor afwijzing door ouders ontwikkelt de homo de overtuiging dat iets aan hem walgelijk, afwijkend en fundamenteel mis is. Hij besluit dat het noodzakelijk is om zijn ware zelf te verbergen om liefde en acceptatie van zijn ouders en sociale omgeving te krijgen. Downs stelt dat het verstrekkende gevolg hiervan is dat de homo weinig tot geen passie in zijn leven ervaart. Door een chronisch gebrek aan externe validatie bouwt hij een zeer gering vermogen tot zelfvalidatie op, hetgeen resulteert in een diepgaande woede, zo concludeert Downs. Woede is een emotie die altijd een doelwit heeft: de ander of de persoon in kwestie zelf. Het feit dat de homo zijn ware zelf niet kan laten zien, maakt dat de woede niet geuit kan worden, waardoor hij de woede alleen nog op zichzelf kan richten. Downs beschrijft het grote geheim van de homo dan ook niet als zijn seksuele belangstelling voor mannen. Hij stelt dat de kern van het geheim een dieper liggende zelfhaat is. De zaden van dit geheim worden geplant door een wereld die de homo niet begrijpt, hem wil veranderen en daarnaast vaak zeer vijandig is. 2.2.1.2 Fase 1: Overweldigd door schaamte Deze eerste fase bestrijkt de periode voor de ‘coming out’. De homo houdt zich in deze fase staande door op wat voor manier dan ook de vaak ondraaglijke gevoelens van schaamte te verlichten. Hij ontwijkt situaties, mensen en gevoelens die de schaamte aanwakkeren. De meest extreme vorm van dit vermijdende gedrag is suïcide. Downs stelt dat uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de jongeren die een zelfmoorpoging onderneemt, homoseksueel is. Andere uitingen van vermijdend gedrag zijn bijvoorbeeld intieme relaties aangaan met vrouwen of aansluiting zoeken bij een anti-homo beweging. Het verbergen van het ware zelf leidt tot de overtuiging dat je zelf niet te vertrouwen bent, en daarom logischerwijs anderen ook niet. Het verbergen van het ware zelf is met afstand het meest problematische en volhardende gedrag dat wordt gegenereerd in fase 1. Dit kan levenslang aanhouden. Naast het vermijden van schaamte zoekt de homo naar validatie; bevestiging dat hij de moeite waard is. Hij doet dit vaak op ongezonde en destructieve wijze. Zo zorgen bijvoorbeeld anonieme seks en middelengebruik voor een golf van passie en creëren een tijdelijke maar fragiele vorm van externe validatie. Omdat het fijne gevoel van de zogenaamde validatie snel wegebt, en het gedrag op zich ook weer schaamte veroorzaakt, bevindt de homo zich in een vicieuze cirkel. Door de eerste kennismaking met romantische liefde en erotiek, laten relaties gevormd in fase 1 meestal een onuitwisbare indruk achter op de homo. Een gezonde intieme relatie vormen is echter nog niet mogelijk. Door interne conflicten is er geen sprake van emotionele helderheid. Toch zijn deze relaties door de enorme impact vaak de blauwdruk waarop de homo zijn toekomstige relaties bouwt. Na de grote opluchting van de coming out begint een nieuwe strijd. De homo ‘moet’ aan de wereld bewijzen dat hij niet langer schaamtevol is. Hij besluit daarom de beste, meest succesvolle, mooiste en meest creatieve man te worden die hij kan zijn. Dit is het begin van fase 2. Ook hiervoor geldt dat Downs deze redenering baseert op zijn eigen praktijkervaring. 2.2.1.3 Fase 2: Compenseren voor schaamte Homoseksuelen staan bekend om hun trendy kleding, stijlvolle interieurs, hoge inkomens, dure huizen, en exquise diners. De levensstijl heeft vaak iets ‘buitensporigs’. Maar zijn homo’s ook gelukkiger dan hetero’s? De vele gevallen van depressie, eenzaamheid, verslaving en suïcide onder homoseksuelen en het feit dat relaties en seksuele contacten vaak kort en vluchtig zijn, lijken het tegendeel te bewijzen. De schaamte over het feit dat de homo zichzelf als ‘gebrekkig’ ervaart, ligt dieper dan de schaamte dat hij op mannen valt. Het ontvangen van validatie voelt daarom zo lonend dat de homo er als het ware aan verslaafd raakt. Hoe meer hij ervan krijgt, hoe meer hij ernaar verlangt. Maar ook hoe moeilijker het wordt om invalidatie te ondergaan. Het vele reizen, het perfecte lichaam, de droombaan, het hoge niveau van ontwikkeling… het zijn allemaal manieren om adoratie, acceptatie en dus validatie te genereren.

11

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Deze vorm van validatie heeft vaak echter geen blijvend effect omdat deze extern is en niet authentiek. Alleen authentieke validatie zorgt voor tevredenheid en dus blijft dit effect buiten handbereik. Als het ware is er sprake van ‘dweilen met de kraan open’. De negatieve gevolgen van dit gedrag, zoals depressie en eenzaamheid, kunnen opgelost worden door naar fase 3 te gaan. Hier begint de zoektocht naar authentieke validatie. De realiteit is echter dat de homo vaak doorgaat met het genereren van inauthentieke validatie omdat hij zijn ware zelf heeft verstoten, en daarom niet kent. Om het ware zelf te ontdekken, dient de kern van de schaamte (h)erkend te worden. De blootstelling aan schaamte zorgt dat deze kan slijten en uiteindelijk verdwijnt. Net als exposure therapied bij angst bijvoorbeeld. Van alle negatieve emoties staat eenzaamheid waarschijnlijk bovenaan de lijst. Hoe meer iemand eenzaamheid vermijdt, door bijvoorbeeld seksuele avontuurtjes, hoe meer controle dit gevoel juist krijgt over zijn leven. De angst voor eenzaamheid groeit en daarmee ook de geanticipeerde negatieve emoties. Downs stelt dat het vermogen je negatieve emoties effectief te managen en kunnen voorkomen dat je door de emoties wordt overweldigd, de sleutel is tot voldoening en succes. Hij legt uit dat dit komt doordat overweldigende (negatieve) emoties het vermogen om te denken in opties enorm beperken. Pas als de homo een gezonde manier heeft gevonden om zijn emoties te managen, kan hij zijn overlevingsstrategieëne en verslavingen achter zich laten. Als hij op authentieke wijze contact leert maken met zijn eigen ‘wereld’ en daardoor de tevredenheid ervaart waarnaar hij verlangt, kan hij breken met zijn oude slechte gewoonten. Hier ligt de grens tussen fase 2 en 3: de ‘crisis van betekenis’. De ‘crisis van betekenis’ houdt in dat homo’s vaak een leven hebben opgebouwd gebaseerd op hun compensatiegedrag. ‘Beter, rijker, mooier, meer’. Op een zeker moment komt het besef dat dit niet de tevredenheid brengt waarop was gehoopt. Het oplossen van deze crisis houdt in dat de homo eerlijke en wezenlijke authenticiteit bereikt en het niet langer nodig heeft de schaamte te compenseren met het buitengewone. De enige oplossing voor deze crisis is acceptatie. De enige echte betekenis in het leven is zijn wie je echt bent in het hier en nu, zonder excuses. Alleen dit maakt ruimte voor blijvende tevredenheid. De reis naar authenticiteit en acceptatie is het begin van fase 3. Het is de laatste fase in het leven, hoe oud iemand ook is. Het is de definitieve afrekening met vernietigende schaamte en het begin van een leven dat het echt waard is geleefd te worden, zo stelt Downs. Het einde van de tweede fase is onvermijdelijk de ‘donkere nacht’ van de ziel van de homo. Niet zelden worden relaties met partners en vrienden verbroken en vindt er een ommezwaai plaats op het gebied van carrière. Het is een lastig en grimmig intern proces met als resultaat: eliminatie van schaamte en de geboorte van authenticiteit. 2.2.1.4 Fase 3: Het ontwikkelen van authenticiteit Het afbreken van de effecten van een leven gebouwd op het vermijden van en overcompenseren voor schaamte is het centrale proces van fase 3. Het is een periode die vaak begint met een vaag gevoel van vrijheid en bewustwording van verwarring. Alles wat eerst bekend leek, lijkt nu vreemd en de bewustwording groeit dat alle aspecten in het leven geherdefinieerd dienen te worden. Het is een periode van aanhoudende dubbelzinnigheid. Downs omschrijft deze dubbelzinnigheid als een ‘gebrek aan helderheid’ waarin onduidelijkheid en onzekerheid heerst, mede over de eindbestemming van de reis. Wat de homo echter wel weet, is dat de manieren om schaamte te vermijden hem niet langer dienen. Het gevaar van deze fase is dat de homo door dubbelzinnigheid en onduidelijkheid ‘afhaakt’. De onduidelijkheid wordt teveel en de neiging ontstaat om terug te vallen in een eerdere fase of zelf een radicale omwenteling in gang te zetten. Voorbeelden hiervan is helemaal opgaan in spiritualiteit of verhuizen naar een andere stad. Een dergelijke omwenteling vertraagt juist het proces naar het vinden van geluk van binnenuit. De oplossing is om de dubbelzinnigheid en onduidelijkheid lang genoeg te verdragen. Vanuit deze rust kan er dan geleidelijk helderheid ontstaan.

12

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Wat een homo tevreden maakt is hetzelfde als wat ieder ander tevreden maakt: het implementeren van passie, liefde en integriteit. Het enige verschil is dat een homo zich niet vrij voelt deze dingen ook te implementeren totdat hij fase 3 bereikt. Passie wordt alleen beschikbaar voor de homo als de schaamte is overwonnen. Passie is de herhalende ervaring van vreugde bij het uitvoeren van een activiteit. Om ervaringen van vreugde te genereren is het belangrijk om de condities hiervoor zo optimaal mogelijk te maken. Voldoende rust, goede voeding en een veilige omgeving zijn essentieel. Het helpt om alert te zijn op momenten van vreugde, om deze vervolgens te definiëren en hiervan meer te genereren. Een belangrijk aandachtspunt is dat vreugde niet verward dient te worden met het bevredigende gevoel van externe validatie. Dit is niet authentiek. Liefde is de tweede essentiële component die nodig is om tevredenheid te ervaren. Net als passie wordt dit pas gevoeld na het beleven van een aanhoudende ervaring van vreugde. Liefde gaat over het ervaren van vreugde in de aanwezigheid van een andere persoon. Het waarderen van iemands gezelschap, een emotionele connectie en gemeenschappelijke normen en waarden zijn pijlers van waaruit vreugde kan ontstaan. Als een homoseksuele man echt liefde begint te ervaren komt dat omdat hij de subtiele dingen opmerkt die hem plezier geven. Een glimlach, zijn manier van lopen, een aanraking enzovoorts. De laatste component is ‘integriteit’. Dit betekent het integreren van al je eigen persoonlijkheidsdelenf of een ‘staat van onverdeeldheid’. Effectief werken aan integriteit betekent het monitoren van alle manieren waarop de homo zichzelf verstopt, hoe subtiel deze ook zijn. Vervolgens dient hij stappen te zetten om dit te corrigeren. Duidelijk zijn in wie we zijn, in wat we willen van anderen en in onze intenties is de hoeksteen van integriteit. In principe is het genereren van integriteit de bekronende prestatie voor de homo, aangezien dit de reis van schaamte naar authenticiteit vertegenwoordigt. Downs beschrijft in zijn boek een concreet stappenplan met daarin vaardigheden die de homo zichzelf kan aanleren om authenticiteit en dus tevredenheid te bereiken. Zie hiervoor bijlage 1. 2.2.1.5 Mannenrelaties Liefde is een essentieel ingrediënt is voor het ervaren van tevredenheid. De homo is echter juist getraumatiseerd in mannenrelaties. Het is daarom begrijpelijk dat het vinden van een partner en het onderhouden van een gezonde relatie vaak een uitdaging is. De wortels van homospecifieke trauma’s met betrekking tot relaties met mannen komen van twee bronnen: ‘man zijn in een hypermannelijke cultuur’ en ‘homo zijn in een hetero-wereld’. In de meeste gevallen ontvangen homo’s niet voldoende liefde, tederheid en affectie van hun vaders. Vaders hebben zelf meestal geleerd om flink, stabiel en emotioneel afstandelijk te zijn. Daarnaast hebben vaders in de meeste westerse culturen in veel gevallen geleerd dat je macht kan verkrijgen, vaak in de vorm van aanzien, door stoïcisme en het begraven van emotie. Het feit dat vader, de eerste man in het leven van de homo en de man waar hij het meest van houdt, niet in staat is om hem te bekrachtigen in de periode waarin hij dit het meeste nodig heeft, is de ergste vorm van invalidatie die de homo in zijn leven meemaakt. Daarnaast trekken vaak ook mannelijke leeftijdgenootjes zich terug, omdat ze de homo als ‘anders en vreemd’ ervaren. Hierdoor leren homo’s vaak niet hoe je een eerlijke, liefdevolle en veilige relatie opbouwt met een man. Daarnaast ontbreekt in de meeste gevallen een identificatiemodel voor het onderhouden van een duurzame relatie tussen mannen, zonder interventie van een vrouw (de moeder). Verder is het zo dat vrouwen in onze cultuur leren om de verzorgers te zijn in een relatie. Dus naast een rolmodel missen homo’s in een relatie vaak ook iemand die de emotionele verantwoordelijkheid op zich neemt. Twee op emotioneel niveau diep gewonde mensen kunnen geen gezonde relatie vormen volgens Downs. Ze worstelen en sluiten compromissen. Ze blijven misschien wel bij elkaar, maar de relatie zal altijd een worsteling zijn. Downs stelt dat er in toenemende mate bewijs is dat relatie-trauma een diepgaand effect heeft en dat emotionele herinneringen zelden vervagen. Daarnaast heeft emotioneel trauma een dramatisch effect op de manier waarop we soortgelijke stimuli verwerken, na het trauma. Dit maakt dat relatieproblematiek zich steeds herhaalt.

13

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer 2.2.2 Therapeutische Interventies van Alan Downs In een lezing aan therapeuten8 benadrukt Downs de waarde van een aantal therapeutische interventies. Over het algemeen is hij van mening dat er in therapie met homoseksuelen te weinig aandacht wordt besteed aan de emotie schaamte. Verder vindt hij dat er naast de pathologie, meer aandacht moet zijn voor de kwaliteiten en de passies van de cliënt. Downs stelt namelijk dat het implementeren van nieuw gewenst gedrag de sleutel is tot een succesvol veranderingsproces. De volgende paragrafen bevatten een aantal relevante therapeutische interventies die Downs aanbeveelt. 2.2.2.1 Schaamte Opgroeien als homoseksueel kan net zo traumatisch ervaren worden als opgroeien met seksueel misbruik. In beide gevallen is er sprake van een groot geheim dat iemand bij zich draagt dat een diep gevoel van schaamte veroorzaakt. Downs heeft tijdens zijn jarenlange ervaring als therapeut opgemerkt dat veel homo’s dezelfde kenmerkende klachten hebben als cliënten met een persoonlijkheidsstoornis, bijvoorbeeld als gevolg van seksueel misbruik: - chronisch gevoel van onbevredigdheid; - gebrek aan betekenisvol doel en richting; - hypergevoeligheid voor invalidatie; - onvermogen om langdurige bevredigende relaties te onderhouden. Kenmerkend aan traumatherapie is het identificeren van de traumatische gebeurtenis. Dit is bij trauma gebaseerd op schaamte over de geaardheid echter erg moeilijk omdat deze vorm van trauma het resultaat is van invalidatie gedurende vele jaren. Het is een trauma waar niet de basisemotie angst, maar schaamte aan ten grondslag ligt. Uitgaan van angst als basisemotie bij op schaamte gebaseerd trauma kan zelfs schade berokkenen. Het steeds weer opnieuw laten herbeleven van de traumatische gebeurtenis versterkt het gevoel van geen controle hebben. Het beschadigt het vermogen tot zelfredzaamheid. In de eerste plaats is het in therapie dus belangrijk om de emotie schaamte als uitgangspunt te nemen. Daarnaast is het belangrijk aanvullend te werken met technieken die de zelfredzaamheid vergroten, zoals cognitieve gedragstherapieee. De gevolgen van schaamte belemmeren de homo het meest in zijn leven, ook nog lang nadat hij uit de kast is gekomen. In therapie is het belangrijk om op zoek te gaan naar waarvoor de cliënt zich geschaamd heeft of nog schaamt. Op dit vlak dient validatie plaats te vinden. 2.2.2.2 (In)validatie Validatie is weten dat wat je denkt, voelt en droomt acceptabel en legitiem is. Het is het tegenovergestelde van schaamte. Validatie kan plaatsvinden op verschillende niveaus: - laag: iemand zien; - gemiddeld: iemands gevoelens erkennen; - hoog: iemand behandelen als gelijke en niet als minderwaardig, achtergesteld, incompetent en breekbaar; - zeer hoog: het erkennen en aanmoedigen van iemands meest gekoesterde dromen. Het delen van je eigen kwetsbaarheid met iemand. Niveaus van invalidatie zijn: - laag: iemand is te druk om je op te merken; - gemiddeld: anderen beoordelen je gevoelens als onbeduidend, dwaas of fout. Je krijgt nooit het voordeel van de twijfel; - hoog: anderen behandelen je als incompetent, achtergesteld, minderwaardig of fragiel. Anderen beoordelen jouw ervaring als niet normaal; - zeer hoog: je meest gekoesterde dromen worden uitgelachen. Anderen benadrukken je zwakheden, kwetsbaarheden. Anderen bedreigen je fysieke veiligheid.

14

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Om erachter te komen in hoeverre een cliënt beschikt over het vermogen tot zelfvalidatie, kan de therapeut de ‘principes van zelfvalidatie’ uitvragen. In veel gevallen is er sprake van gekrenkte eigenwaarde en zullen de volgende principes niet van toepassing zijn op de cliënt: - mijn gedachten en gevoelens zijn net zo legitiem als die van anderen, wat hun positie, leeftijd, ervaring of zelfbewustzijn ook is; - ik hoef mijn gedrag niet te categoriseren als goed of fout. Het mag er gewoon zijn; - ik verdien net zoveel respect als ieder ander persoon; - mijn dromen en wat ik hoop zijn valide, simpelweg omdat ik ze heb. Ik verdien het niet om door mezelf of anderen te worden uitgelachen; - het is te allen tijde legitiem om mijn gevoelens, gedachten en gedrag te herzien; - mijn zelfrespect is niet afhankelijk van mijn prestaties, status of relaties. 2.2.2.3 Emotieregulatie Downs beweert dat een hoofdkenmerk van cliënten in zijn praktijk is dat zij moeite hebben met het identificeren van een gevoel en niet het vermogen hebben hun belemmerende impulsen te negeren. Het is belangrijk om een moment van bezinning in te bouwen tussen een negatieve emotie en een handeling zodat de mogelijkheid ontstaat om de emotie kwijt te raken. Vervolgens kan de persoon in kwestie de emotie identificeren en vanuit de ratio een weloverwogen beslissing maken. Afleiding zoeken en focussen op de zintuigen zijn de beste manieren om een emotie kwijt te raken. Dit kan bijvoorbeeld door een blokje om te gaan of door te knijpen in een ijsklontje. De therapeut kan met de cliënt de afspraak maken om minimaal 24 uur te moeten wachten tussen de emotie en de actie, en achteraf het resultaat bespreken. Het kan zijn dat de cliënt na 24 uur alsnog vindt dat hij bijvoorbeeld van zich af moet slaan maar dan is er in ieder geval over nagedacht. Dit werkt validerend omdat de cliënt uiteindelijk zelf het besluit neemt over zijn actie. Door het afnemen van de emotie krijgt de cliënt meer contact met de ratio. Zo verandert de perceptie en kan de cliënt weer verbinding maken met het denken in opties. 2.2.2.4 Zelf gegenereerd meesterschap Voor homo’s is het door afhankelijkheid van validatie als gevolg van schaamte vaak lastig om hun eigen ideeën, dromen en passies te volgen. De beste manier om zelfvalidatie te genereren is om door de schaamte heen te gaan. De primaire reactie op schaamte is ‘verstoppen’. Het tegenovergestelde daarvan is ‘jezelf laten zien’. Dit kan stapje voor stapje. Zo worden geleidelijk positieve referentie ervaringen opgedaan die validerend zijn. Het principe is hetzelfde als ‘exposure therapie’ bij angststoornissen. Dit gaat uiteraard gepaard met weerstand. Mocht hiervan sprake zijn, dan kan de therapeut de volgende interventie toepassen bij de cliënt: - stel jezelf de volgende vraag: voel ik schaamte omdat ik mijn eigen waarden overschrijd of omdat ik vrees voor afwijzing van anderen? - is de tweede optie van toepassing? Voel de schaamte en doe het toch! 2.2.2.5 Vreugde In het kader van het genereren van zelfvalidatie is het belangrijk om erachter te komen waaraan een cliënt vreugde beleeft. De volgende vraag kan hierbij goed helpen: stel je voor dat je na je dood aankomt bij de poorten van de hemel en Petrus vraagt je het volgende: “Je mag hier één gebeurtenis die tijdens je leven heeft plaatsgevonden tot in eeuwigheid opnieuw meemaken. Welke gebeurtenis kies je?” Het kan lastig zijn om zo’n gebeurtenis überhaupt te identificeren. Daarom is het belangrijk in therapie deze vaardigheid aan te leren. Vooral bij trauma’s als gevolg van schaamte. Daarnaast kan de therapeut vragen: “Wat brengt je vreugde?” En wat doe je in je leven waardoor je meer momenten van vreugde genereert voor jezelf?” Met deze vragen worden de eigen verantwoordelijkheid en motivatie van de cliënt aangesproken. De emotie vreugde ontstaat vanuit een authentieke ervaring van diepe validatie waarin de betreffende persoon volledig en bewust aanwezig is in het moment.

15

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer 2.2.3 Diagnostiek Aangezien adolescenten de doelgroep zijn van dit onderzoek, is het nuttig om ook wat dieper in te gaan op de beginfase van het zelfacceptatieproces. Een homoseksueel die in de adolescentiefase een staat van volledige authenticiteit bereikt is tenslotte een unicum. Waar Alan Downs zich met name richt op schaamte, (in)validatie en het genereren van momenten van vreugde, richt de schrijver Jan Schippers zich in zijn boek ‘Liever Mannen’ vooral op diagnostiek, pathologie en homospecifieke interventies. Ook spreekt hij van een acceptatie- én waarderingsproces. Hij geeft concrete handvatten om therapeutisch te werken met homoseksuelen. Een homoseksuele adolescent die hulpverlening inschakelt wil vaak gewoon antwoord op de vraag ‘wie of wat ben ik en wat kan ik verwachten?’ De hulpvraag is dan meer gericht op zelfbenoeming. Zelfverwerkelijking is dan helemaal nog niet aan de orde. 2.2.3.1 Homospecifieke intake Schippers adviseert als therapeut tijdens de intake vragen te stellen die inzicht geven in de ontstaansgeschiedenis en ernst van problematiek. Een idee zou kunnen zijn om een homospecifiek intakeformulier samen te stellen waarop de onderstaande onderwerpen en bijbehorende vragen (deels) aan bod komen: Psychosociale ontwikkelingsgeschiedenis Hierin is een aantal gebieden te onderscheiden dat van belang is voor de latere beleving van de homoseksuele voorkeur: - welke boodschappen heeft de cliënt meegekregen over seks en man zijn? - wie heeft hem seksueel voorgelicht en hoe is dat gebeurd? - werd er ooit over homoseksualiteit gesproken en zo nee waarom niet? Ontstaan homoseksuele gevoelens Veel mannen zeggen dat de eerste tekenen van hun voorkeur al op jonge leeftijd aanwezig waren. De aard van die tekenen kan echter verschillen en zegt meestal veel over de manier waarop de cliënt zelf denkt homoseksueel ‘geworden’ te zijn. De volgende overtuigingen kunnen van toepassing zijn: - de cliënt gelooft dat zijn homoseksualiteit is aangeboren; - hij legt een verband tussen meisjesachtig gedrag en homoseksualiteit; - de cliënt gelooft in de klassieke Freudiaanse theorie over het ontstaan van homoseksualiteit (dominante moeder, afwezige vader); - De cliënt gelooft in de ‘verleidingstheorie’. Dit houdt in dat de cliënt ooit gedwongen of verleid is tot homoseksualiteit. Persoonlijke reconstructies De therapeut laat de cliënt herinneringen beschrijven met betrekking tot de ontstaansgeschiedenis van zijn homoseksualiteit. Op deze wijze genereert de therapeut informatie over de huidige beleving hiervan en over de achtergrond van de cliënt. Om meer inzicht te krijgen in de overtuigingen van de cliënt met betrekking tot het ontstaan van zijn geaardheid, stelt de therapeut de volgende vragen: - wat waren de eerste concrete ervaringen met erotische gevoelens en fascinaties en met name de beleving daarvan? - wat waren de masturbatiefantasieën en welke gevoelens riepen deze op? - hoe waren de relaties met de (mannelijke) leeftijdsgenoten tijdens de lagere schoolperiode en puberteit of adolescentie? - is er sprake geweest van pesterijen en waarom denkt de cliënt dat juist hij gepest werd? - heeft de cliënt ervaring opgedaan met seksuele spelletjes met leeftijdgenoten of ouderen en hoe werden die geïnterpreteerd? - zijn er ervaringen met incest of seksueel misbruik of andere ongewenste seksuele contacten? - hoe verliepen eventuele contacten met vrouwen en meisjes? - hoe is de eigen lichaamsbeleving? Veel homo’s ervaren (onderdelen van) hun lichaam als onaantrekkelijk.

16

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Kwaliteit acceptatie en waardering In hoeverre accepteert de cliënt zijn seksuele voorkeur en waardeert hij deze positief? De therapeut is bedacht op het feit dat het antwoord dat de cliënt geeft op deze vraag niet altijd in overeenstemming is met de werkelijkheid. Tevens let de therapeut op eventuele vooroordelen ten aanzien van homoseksualiteit bij de cliënt en op de eigenschappen die hij aan zichzelf als homoseksuele man toekent of die hij aan andere homoseksuele mannen toekent. Verder zijn de volgende vragen relevant: - hoe denkt de cliënt dat zijn leven was verlopen als hij hetero was geweest? - als hij had kunnen kiezen, zou hij dan voor homoseksualiteit hebben gekozen? - wat zijn voor hem de voor- en nadelen van homoseksueel zijn? - hoe ziet hij zijn eigen toekomst als homoseksuele man? Schippers besteedt verder nog aandacht aan bijvoorbeeld vragen met betrekking tot leefstijl, hiv, antihomoseksueel geweld en symptomen die verward kunnen worden met psychopathologische symptomen. Deze zaken schaar ik echter onder gevolgen en randverschijnselen van homoseksualiteit en acht ik daarom niet relevant voor mijn onderzoek. De volgende paragrafen bevatten overige zaken die van belang zijn in het kader van diagnostiek. 2.2.3.2 Verwarring rondom seksuele identiteit Het kan zinvol zijn om een aantal dimensies te exploreren dat van belang is voor de seksuele oriëntatie. Schippers benadrukt dat de cliënt soms niet zeker weet of hij homo-, bi-, hetero- of transseksueel is. In het kader van afbakening benoem ik echter alleen de homospecifieke interventies in het kader van verwarring rondom seksuele identiteit. De therapeut kan de volgende zaken uitvragen bij de cliënt: - de seksuele identiteit zoals de cliënt die nu ziet. Hoe benoemt hij zichzelf op dit moment en welke twijfels of onzekerheden heeft hij daarbij? - de toekomstige of ideale seksuele identiteit zoals de cliënt deze zou wensen. Wat zou hij willen, wanneer hij zelf zou kunnen kiezen? - de mate van acceptatie van en waardering voor de huidige seksuele identiteit. Wat zijn de voor- en nadelen van zijn huidige seksuele gedrag en waar heeft hij precies moeite mee? - de seksuele oriëntatie, zoals die tot uiting komt in seksueel gedrag, fantasieën en gevoelens van affectie. Ook hier kijkt de therapeut naar de huidige situatie en naar de wensen van de cliënt voor de toekomst. 2.2.3.3 Vijf fasen van ontwikkeling van de homoseksuele identiteit Waar Alan Downs de ontwikkeling van de homoseksuele identiteit in drie fasen verdeelt, beschrijft Jan Schippers dit proces in vijf fasen. Zijn visie is wat objectiever weergegeven. Elke fase gaat gepaard met verschillende behoeften. Vandaar dat het nuttig is dat de therapeut goed bepaalt in welke fase de cliënt zich bevindt. De kenmerken per fase vormen een richtlijn. Het is dus niet per definitie zo dat alle kenmerken altijd in één specifieke fase voorkomen. Fase 1: Een vaag gevoel Deze fase wordt gekenmerkt door het gevoel ‘anders te zijn’. De meeste homoseksuele mannen dateren dit vage gevoel van anders zijn rond het twaalfde jaar. Het uit zich vaak in non-conformistisch gendergedrag, zoals het vermijden van ruwe spelletjes. Fase 2: De Zelfbenoeming Vage, kennelijk afwijkende, gevoelens en verlangens lijken iets met homoseksualiteit van doen te hebben. Meestal door ontkenning probeert de betreffende jongen gevreesde sociale afwijzing en innerlijke vervreemding te voorkomen. Naast ontkenning kunnen onderhandelen, depressie, agressie en ageren voorkomen. Deze symptomen komen vaak overeen met die van een rouwproces. De persoon in kwestie moet immers afscheid nemen van een ideaal zelfbeeld, omdat deze niet blijkt te kloppen. De zelfbenoeming markeert het werkelijke begin van het acceptatieproces. Er valt immers niets te accepteren, wanneer niet duidelijk is wat er geaccepteerd moet worden. Deze innerlijke strijd tegen de eigen homoseksuele verlangens wordt, net als de eerste fase, in een isolement gevoerd.

17

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Fase 3: De’ coming out’ Het bekendmaken van de homoseksualiteit kan door het doorbreken van het isolement een enorm gevoel van opluchting geven. Er kunnen echter ook vernederende aspecten aan kleven omdat de openheid ook kan voelen als een bekentenis of biecht dat er ‘iets mis is’. Dit kan versterkt worden wanneer de aangesproken persoon negatief, neerbuigend of met medelijden reageert. Het biedt de mogelijkheid om eerdere opvattingen, gevoelens, normen en waarden over homoseksualiteit bewust te maken, ‘af te leren’ en te vervangen door andere, meer realistische en positieve opvattingen. Fase 4: Experimenteren of ‘coming in’ De eerste seksuele contacten met andere mannen en de eerste verkenningen van de voorzieningen en ontmoetingsplaatsen voor homoseksuele mannen vinden plaats. Dit leidt in de meeste gevallen tot consolidatie van de homoseksuele identiteit. Wanneer de ‘coming in’ gepaard gaat met teleurstellingen op seksueel of relationeel vlak, kan dit leiden tot een ‘terugval’ naar één van de vorige fasen. Fase 5: Het vinden van een nieuw evenwicht Het herstellen van het contact met het eigen gevoelsleven staat in deze fase centraal. In de vorige fasen kan een zekere overafhankelijkheid van de reacties van de omgeving zijn ontstaan. Ook kunnen allerlei emoties, analoog aan de onderdrukte homoseksuele verlangens, afgevlakt of juist verscherpt zijn. Vaak is er nog sprake van een negatieve algemene zelfwaardering. De doorgemaakte spanningen van het acceptatieproces kunnen zich ontladen in een aantal conflicten, waarbij het evenwicht tussen eigen en andermans verantwoordelijkheden tijdelijk zoek kan raken. Dit is bijvoorbeeld het geval bij mannen die gedurende een beperkte periode, al hun persoonlijke problemen toeschrijven aan of herleiden tot discriminatie van homoseksuelen. Ook kan iemand allerlei emoties herontdekken of intensiever dan voorheen beleven. De belangrijkste taak in deze fase is dat de persoon moet leren om vanuit een periode van minderwaardigheidsgevoelens te komen tot een assertieve houding en een positief zelfbeeld, waardoor de ontwikkeling van een passende homoseksuele leefstijl mogelijk wordt. 2.2.3.4 Identificatiepatronen van homoseksuele acceptatieen waarderingsproblemen Er bestaan volgens Schippers vier verschillende patronen van homoseksuele acceptatieen waarderingsproblemen. Deze patronen komen naar voren als de therapeut informeert naar de personen met wie de cliënt zich identificeert, en naar de personen die hij al dan niet bewondert. Ze zeggen iets over de ontstaansgeschiedenis van problematiek. Sommige cliënten beleven heteroseksuele mannen positiever dan homoseksuele mannen. Zij zouden willen zijn zoals zij menen dat heteromannen zijn en voelen zich niet in positieve zin verwant met andere homo’s. We spreken in dit verband van geïdealiseerde heteroseksuele identificatie. Bij geïdealiseerde homoseksuele identificatie hebben mannen de neiging om homo’s over het algemeen hoger te waarderen dan heteroseksuele mannen. Negatieve boodschappen over homoseksualiteit uit opvoeding en omgeving worden als het ware omgekeerd, terwijl positieve boodschappen, bijvoorbeeld afkomstig uit de homo subcultuur, gemakkelijk worden overgenomen. Dit kan een werkzame aanpassingsstrategie zijn voor mannen die daadwerkelijk geconfronteerd worden met afwijzing, discriminatie en stigmatisering en die daarom baat hebben bij een strijdbare opstelling. Alleen wanneer er sprake is van een sterk defensieve reactie, is dit patroon ook echt problematisch.

18

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Bij een geïdealiseerd identificatie-isolement worden noch homo-, noch heteroseksuele mannen geïdealiseerd. Dit is meestal niet problematisch, tenzij het ontbreken van geïdealiseerde identificaties met mannen een gevolg is van problemen rond de genderidentiteit als man. Bij het huidige homoseksuele isolement ervaren mannen weinig tot geen verwantschap met homoseksuele mannen. Door het gemis aan overeenkomsten in eigenschappen worden sociale, seksuele en/of intieme contacten met andere homo’s bemoeilijkt. Het gaat hier vaak om cliënten waarbij de ‘coming in’ niet voltooid is of beperkt is gebleven tot een bepaalde ‘scene’ of bepaald soort ontmoetingsplaatsen. Van huidige homoseksuele identificatie spreek je wanneer er wel veel overeenkomsten bestaan tussen het huidige zelf en andere homoseksuelen. Dit patroon is alleen problematisch wanneer de ervaren overeenkomsten vooral negatief zijn of juist een sterk defensief karakter hebben. Het komt vooral voor bij de laatste fase van het acceptatieen waarderingsproces. 2.2.3.5 Drie soorten acceptatieen waarderingsprocessen Omdat in onze samenleving hetero zijn de norm is, is het logisch dat het ontwikkelen van een homoseksuele identiteit en levensstijl nagenoeg altijd wel minimaal met wat uitdagingen gepaard gaat. Soms ervaart de persoon in kwestie geen ernstige problematiek, maar heeft hij wel behoefte aan herkenning, ondersteuning en advies. In dergelijke gevallen spreken we van een ‘ongecompliceerd acceptatieen waarderingsproces’. De volgende factoren zijn kenmerkend voor dit type proces: Leeftijd De leeftijd van de cliënt is over het algemeen jonger dan 25 jaar. De hersenen en de identiteit zijn op jonge leeftijd nog in ontwikkeling en daardoor meer vormbaar. Duur van het proces De periode tussen bewustwording van de seksuele geaardheid en aanmelding voor begeleiding is niet langer dan vijf jaar. Sociale relaties en vaardigheden Het sociale netwerk is redelijk en sociale vaardigheden zijn conform de leeftijd van de cliënt. Erkenning De cliënt is duidelijk over zijn voorkeur maar zoekt hulp omdat hij bijvoorbeeld bang is voor de toekomst, niet met ouders over zijn geaardheid durft te praten of niet weet hoe hij met homoseksuele mannen in contact moet komen. Als cliënten wel degelijk meer ernstige vormen van problematiek ervaren als gevolg van hun homoseksualiteit, spreken we van een ‘gecompliceerd acceptatieen waarderingsproces’. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer iemand zijn geaardheid negatief waardeert of wanneer de cliënt zijn homoseksuele voorkeur niet of gebrekkig heeft geïntegreerd in zijn persoonlijke en sociale leven. De volgende factoren zijn van invloed op het al dan niet optreden van complicaties bij het doorlopen van het acceptatieen waarderingsproces: Leeftijd Over het algemeen geldt: hoe hoger de leeftijd hoe meer kans op complicaties. Dit komt omdat op oudere leeftijd de identiteit al meer is gevormd en het hierdoor lastiger is om een ommezwaai te maken. Duur van het proces De periode tussen bewustwording van de seksuele geaardheid en aanmelding voor begeleiding is langer dan vijf jaar.

19

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Sociale relaties en vaardigheden Een jongetje dat weinig vriendjes heeft en veel gepest wordt, zal sneller een negatief zelfbeeld ontwikkelen. Het evenwicht tussen de beschikbare ondersteunende systemeng en de aanwezige onderdrukkende systemen is de belangrijkste factor bij de bepaling van de ernst van een identiteitscrisis. Moeilijk contacten leggen zorgt er op latere leeftijd voor dat de betreffende persoon makkelijk in een isolement terecht komt. Ontkenning Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een op afwijzing van de eigen homoseksuele gevoelens gebaseerd huwelijk. Algemene zelfwaardering Er kan naast een negatief zelfbeeld door geaardheid, ook (al) een negatief zelfbeeld zijn ontstaan met betrekking tot uiterlijk, intelligentie en creatieve en sociale vermogens. De homoseksuele geaardheid is dan als het ware een extra ‘bewijs’ van het eigen onvermogen. Sociale klasse Binnen de verschillende sociaal-economische lagen wordt soms op verschillende wijzen naar homoseksualiteit gekeken. Jongens uit de arbeidersklasse kunnen bijvoorbeeld geconfronteerd worden met een groot aantal vooroordelen en een sterke sociale druk in de richting van heteroseksualiteit. Elders kan de druk minder direct zijn maar daardoor soms nog lastiger om mee om te gaan. Gezinsachtergrond en persoonlijkheidsstructuur Mannen die zijn opgegroeid in een gezin waar seksualiteit sterk beladen is met schuld en schaamtegevoelens, ondervinden daar later vaak grote moeilijkheden van. Allerlei gebeurtenissen en communicatiepatronen kunnen binnen het gezin ook een optimale persoonlijkheidsontwikkeling en ontplooiing als homoseksuele man in de weg staan. Extreme situaties Extreme situaties zoals incest, kindermishandeling, ernstige psychiatrische stoornissen, extreme religieuze opvattingen of alcoholisme kunnen ook grote problemen opleveren. Religieuze of etnisch-culturele achtergrond De meeste homoseksuele mannen met een protestantse, katholieke, joodse of islamitische opvoeding moeten op de een of andere manier met gevoelens van schuld verder leven. Dat een zoon ‘van het geloof afstapt’ vormt voor veel ouders een nog groter probleem dan zijn homoseksualiteit. Antihomoseksualiteit (homofobie) en vooroordelen De belangrijkste ontstaansbasis van acceptatieproblemen is de internalisering van antihomoseksuele uitingen van de omgeving. Deze negatieve boodschappen en vooroordelen gaan deel uitmaken van het cognitieve systeem en de emotionele ‘gestalt’ h, die samen de homoseksuele identiteit vormen. Ook het doodzwijgen van homoseksualiteit kan opgevat worden als een negatieve boodschap. Positieve vooroordelen over homo’s kunnen tevens een obstakel vormen als de betreffende persoon zichzelf niet herkent in deze eigenschappen. Wanneer er sprake is van andere zeer ernstige moeilijkheden, die niet direct gerelateerd zijn aan homoseksualiteit, spreken we over secundaire acceptatieen waarderingsproblemen Voorbeelden zijn depressie, suïcidepogingen, fobische klachten enzovoorts. 2.2.4 Homospecifieke therapeutische werkwijze Na de diagnose kan de hulpverlener overgaan tot het therapeutische gedeelte van de begeleiding. Onderstaand een overzicht van de relevante interventies bij de verschillende acceptatieen waarderingsprocessen die Schippers adviseert. De interventies zijn gesplitst in ongecompliceerde, gecompliceerde en secundaire processen.

20

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Ongecompliceerde processen Informeren De therapeut informeert de cliënt over homoseksualiteit en de mogelijke voorzieningen binnen de homogemeenschap. Hij besteedt aandacht aan de kwaliteit en omvang van het netwerk van de cliënt. Als de cliënt beschikt over een klein homoseksueel sociaal netwerk kan doorverwijzen naar een zelfhulpgroep zinvol zijn. De homoseksuele therapeut kan ervoor kiezen om zijn eigen seksualiteit te bespreken, om zo een signaal van goedkeuring af te geven en te dienen als identificatiemodel. Ondersteunen De therapeut bepaalt in welke fase van ontwikkeling de cliënt zich bevindt. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de cliënt de zelfbenoeming reeds achter de rug heeft maar dat de strijd ertegen nog gaande is. In dit geval voert de therapeut ondersteunende gesprekken met de cliënt. De therapeut respecteert de beslissing van de cliënt om al dan niet open te zijn over zijn geaardheid. Indien afwijzing op een ‘coming out’ waarschijnlijk is, remt de therapeut de openheid van de cliënt af en zet hij eerst de te verwachten consequenties op een rij. Zo kan hij bijvoorbeeld eerst aandacht schenken aan de weerbaarheid van de cliënt. Als het gezin van herkomst van de cliënt zijn geaardheid niet accepteert kan de therapeut wederzijds begrip stimuleren door met het gezin in gesprek te gaan. In de fase van ‘het vinden van een nieuw evenwicht’ leert de cliënt zich minder afhankelijk op te stellen en genereert zelfvertrouwen en assertiviteit. De therapeut stimuleert in deze fase initiatieven en gevoelsuitingen en erkent zowel positieve als negatieve emoties. Indien de cliënt moeite heeft met het vormgeven van zijn homoseksuele leefstijl dan stimuleert de therapeut contact met andere homoseksuelen. Aandacht voor identificatiepatronen Als de cliënt hetero’s idealiseert stimuleert de therapeut versoepeling van de beeldvorming over homo’s en hetero’s en verkleining van de afstand tussen het ‘reële ik’ en het ‘ideale ik’. Het analyseren van de relatie met de vader en mannelijke leeftijdgenoten uit de jeugd kunnen hierbij verhelderend werken. Als de cliënt homo’s idealiseert is dit alleen problematisch als de cliënt zich sterkt defensief opstelt. Dit soort defensieve idealisering komt ook voor bij cliënten met een narcistische persoonlijkheidsstructuur. In dit geval is meestal sprake van secundaire acceptatie en waarderingsproblematiek. Schippers noemt geen passende interventie bij dit patroon. Als de cliënt zich noch met homo’s, noch met hetero’s identificeert is dit alleen problematisch als dit samenhangt met problemen rond de genderidentiteit. In dit geval is er ook meestal sprake van secundaire problematiek. Als de cliënt andere homo’s als sterk verschillend van zichzelf ervaart is er meestal sprake van een onvoltooide ‘coming in’. De therapeut bespreekt in dit geval de negatieve zelfwaardering en beeldvorming over homo’s en besteedt aandacht aan de kwaliteit en kwantiteit van sociale contacten met andere homo’s. Een gewone kroeg, culturele activiteit of gespreksgroep zijn ook opties voor iemand die bijvoorbeeld alleen naar de homosauna gaat. Schippers noemt geen relevante interventies die toepasbaar zijn wanneer de cliënt vooral negatieve overeenkomsten met andere homo’s ervaart. Gecompliceerde processen In geval van gecompliceerde acceptatieen waarderingsproblematiek onderscheidt Malyon9 vier fasen: 1. Bevorderen van een effectieve therapeutische werkrelatie De therapeut verzamelt informatie over de voorgeschiedenis en schept een vertrouwensband. Hij definieert de verschillende rollen van cliënt en therapeut en bespreekt normen en waarden die hij hanteert. De therapeut bespreekt, indien van toepassing, zijn eigen homoseksualiteit en laat merken

21

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer welke houding hij aanneemt tegenover homoseksualiteit in het algemeen. Hij bespreekt de reactie van zijn cliënt hierop. 2. Conflictoplossing en cognitieve herstructurering De geïnternaliseerde antihomoseksualiteit staat centraal in deze fase. De therapeut past inzichtgevende interventies toe en beoogt hiermee cognitieve en emotionele veranderingen. Tevens onderzoekt de therapeut de samenhang tussen negatieve opvattingen over homoseksualiteit en andere symptomen, zoals een negatief zelfbeeld, problemen met intimiteit en depressie. 3. Consolidatie van de homoseksuele identiteit en vergroting van het vermogen tot intimiteit De ontwikkeling van een geïntegreerde, congruente en positieve identiteit als homoseksueel staat centraal in deze fase. Eventuele problemen bij het ervaren van intimiteit met andere mannen komen tevens aan de orde. Dit gebeurt regelmatig door interpretatie van therapeutische overdrachti. 4. Persoonlijke zingeving en doelgerichtheid De nadruk ligt in deze fase op wezenlijke onderwerpen als het valideren van eigen normen en waarden, zelfwaardering en zingeving van het leven. Ook vallen onder deze noemer zaken als arbeid en productiviteit, creativiteit en sociale verantwoordelijkheid. Waar nodig stimuleert de therapeut de cliënt zijn netwerk aan te passen. Schippers beschrijft vooral wat er door de therapeut gedaan moet worden maar niet zozeer hoe de therapeut dit kan aanpakken. Wel geeft hij een aantal suggesties voor passende interventies: - de cliënt stimuleren een sociale vaardigheidstraining te volgen; - Rationeel Emotieve Therapiej kan helpen geïnternaliseerde vooroordelen over homoseksualiteit te ontkrachten; - Gedragstherapie kan ingezet worden om angsten voor bijvoorbeeld het bezoeken van homoontmoetingsplaatsen te verminderen. Concrete interventies zijn bijvoorbeeld desensitisatiek of floodingl. Secundaire processen Als acceptatieen waarderingsproblemen duidelijk secundair zijn, zal de cliënt eerst moeten werken aan het opheffen van of het leren leven met de primaire symptomen. Er is in dit geval vaak sprake van andere ernstige problematiek die op de voorgrond staat. Voorzichtigheid is geboden bij het leggen van een oorzakelijk verband tussen acceptatieen waarderingsproblemen en andere problematiek, zoals verslaving. Meestal zijn oorzaken van primaire symptomen veel gecompliceerder. 2.2.5 Jan Schippers over adolescentie Jan Schippers stelt dat uit de meeste onderzoeken blijkt dat het acceptatieen waarderingsproces zich bij jongens en mannen gemiddeld afspeelt tussen het twaalfde en twintigste jaar. In deze periode moet elke adolescent een aantal ontwikkelingstaken volbrengen, zoals het ontwikkelen en consolideren van een eigen identiteit, het ontwikkelen van zelfwaardering en het leren van sociale vaardigheden10. De meest belangrijke ontwikkelingstaak is misschien wel de consolidatie van een stabiele en onomkeerbare seksuele identiteit. 2.2.6 Psychodynamische interventies Naast het boek van Jan Schippers is er weinig literatuur te vinden over specifieke therapie op het gebied van homoproblematiek. En al helemaal niet op het door mij onderzochte gebied van homoseksuele adolescenten. Het eventuele nut van psychodynamische therapie in dit kader heb ik daarom niet middels wetenschappelijke onderzoeksresultaten kunnen aantonen. Daarom heb ik de psychodynamische interventies die mijns inziens kunnen bijdragen aan het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten, bewaart tot de conclusie.

22


3. Praktisch gedeelte 3.1 Therapeutische sessies met cliënt De beste manier om erachter te komen of psychodynamische therapie al dan niet een waardevolle bijdrage kan leveren aan het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten, is door daadwerkelijk psychodynamisch met deze doelgroep te werken. Als onderdeel van het praktisch onderzoek heb ik daarom met een cliënt uit de doelgroep een vijftiental therapeutische sessies gedaan waarin ik verschillende psychodynamische interventies heb toegepast. Ik heb vooral gewerkt met interventies die ik heb geleerd aan de Academie voor Psychodynamica. Daarnaast heb ik materiaal ingezet dat ik in het kader van mijn theoretisch onderzoek heb bekeken of gelezen. Zo heb ik bijvoorbeeld specifieke therapeutische vragen gesteld met betrekking tot homoseksualiteit en heb ik samen met mijn cliënt informatieve online filmpjes bekeken over dit onderwerp Mijn oorspronkelijke plan van aanpak was om de oorzaken met betrekking tot zelfacceptatieproblematiek te onderzoeken, en hierop psychodynamische interventies toe te passen. Vervolgens zou ik het effect van deze interventies met betrekking tot zelfacceptatie meten op een schaal van 1 tot 10. Het voelde echter niet goed om de sessies steeds af te sluiten met het verzoek aan de cliënt om een cijfer toe te kennen aan de sessie met betrekking tot zijn zelfacceptatie. Enerzijds omdat de cliënt dan vanuit zijn gevoel gelijk weer in zijn ratio terecht zou komen en anderzijds omdat het grootste deel van het effect van een therapeutische sessie plaatsvindt na de sessie. Inzichten hebben tijd nodig om te kunnen beklijven. Dit effect zou dan niet kunnen worden meegenomen in de beoordeling. Omdat het waarderen van een gevoel altijd subjectief is, kan hier alleen maar sprake zijn van een kwalitatief onderzoek. Ook is dit deel van het praktisch onderzoek een zogenaamde ‘n=1 studie’ ofwel ‘gevalstudie’. Uiteindelijk heb ik gekozen voor de volgende manieren om dit deel van mijn onderzoek meetbaar te maken: 3.1.1 Nulmeting Het laten invullen van een uitgebreide ‘nulmeting’ (meting aan het begin van het traject) met hierin aandacht voor een breed scala aan (psycho)somatische klachten, angstgedachten, het fysieke en sociale functioneren, de mentale en emotionele gezondheid en de vitaliteit. Door de antwoorden uit te drukken in een cijfer ontstaat inzicht in hoeverre een klacht al dan niet van toepassing is: 1 (nooit), 2 (soms), 3 (regelmatig), 4 (vaak), 5 (heel vaak of voortdurend). Uit de ‘nulmeting’ komt naar voren dat er sprake is van een groot aantal (psychische) klachten. Zo is er bijvoorbeeld ‘heel vaak tot voortdurend’ sprake van duizeligheid, neerslachtigheid, piekeren, onrustig slapen, lusteloosheid en overweldigende gevoelens van woede. Tevens is er ‘vaak’ sprake van hartkloppingen, wazig zien, benauwdheid en een drukkend gevoel op de borst. Verder valt op dat de cliënt de zijn gevoel over de verschillende facetten van zijn leven, zoals vriendenrelaties en zingeving, met een voldoende of hoger beoordeelt. De enige onvoldoende in deze categorie is voor ‘het gevoel als ik alleen ben’. Voor de volledige ‘nulmeting’ verwijs ik naar de bijlage 2. 3.1.2 Contract Het zogenaamde ‘contract’ oftewel de afspraak over het doel van het traject laat ik de cliënt uitdrukken in een cijfer op een schaal van 1 tot 10. Welk cijfert kent de cliënt toe aan de mate waarin hij zichzelf accepteert aan het begin en aan het einde van het traject? Om zo efficiënt mogelijk te werken heb ik aan het begin van het traject in overleg met de cliënt een afspraak gemaakt over het doel van het traject. Het ‘contract’ luidt: ‘ik accepteer mezelf en mijn situatie en laat het oordeel van de ander bij de ander’. Tijdens de sessies heb ik deze afspraak steeds als rode draad gebruikt om te controleren of we doelgericht bezig waren.

23

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Terugkomend op het contract Het contract bestaat als het ware uit drie elementen. Per element heb ik gevraagd in hoeverre het van toepassing was aan het begin van het traject en in hoeverre het van toepassing was aan het einde van het traject. De cliënt geeft een waardering op een schaal van 1 tot 10. - ik accepteer mezelf (homoseksualiteit); van 3 naar 8. - ik accepteer mijn situatie (werken privé); van 3 naar 5. - ik laat het oordeel van de ander bij de ander; van 1 naar 8,5. Gemiddeld genomen is de progressie uitgedrukt in cijfers: van 2,3 naar 7,2. De relatief kleine vooruitgang op het gebied van acceptatie over de werken privésituatie heeft te maken met het feit dat deze elementen over het algemeen niet heel snel beïnvloedbaar zijn. De cliënt zegt echter wel zichzelf meer tijd te gunnen en dat het inzicht dat een radicale verandering niet de enige optie is, veel rust geeft. Stapje voor stapje exploreren en zichzelf toestemming geven om fouten te maken, zijn ook vaardigheden die de cliënt zichzelf meer eigen heeft gemaakt. 3.1.3 Inzichten Tijdens de laatste sessie bespreek ik met de cliënt aan de hand van de verslagen per sessie en per therapeutische techniek of interventie welke inzichten hem het meeste zijn bijgebleven en hoe deze hem kunnen helpen in het dagelijks leven. Ik stel de vraag open en vul aan met wat ik verder uit het verslag nog opnieuw kan meegeven. Ik vraag de cliënt of hij de sessie wel of niet waardevol vond met betrekking tot zijn doelstelling. Hieronder volgt een overzicht van de inzichten die de cliënt het meeste zijn bijgebleven en hoe deze inzichten hem kunnen helpen in het dagelijks leven. De cliënt geeft aan dat hij alle sessies zinvol vond in het kader van zijn zelfacceptatieproces, met uitzondering van de sessie waarin ik systemisch heb gewerkt met poppetjes. De redenen voor het al dan niet als waardevol ervaren van de verschillende sessies, staan hieronder vermeld. 28 november 2014: Intake, dynamisch contractv uitvragen De cliënt gaf aan dat hij zich nu meer onderdeel van de familie voelt dan aan het begin van het traject. Hij wordt meer betrokken bij activiteiten. 3 december 2014: Angerworkp en navoelen in stilte Om woede te uiten heeft de cliënt geslagen met een knuppel op een juten zak met daarin een kussen. Vervolgens confronteerde ik hem in stilte met zijn eigen belemmerende gedachten door deze uit te spreken. De opdracht was om niet te reageren maar alleen maar te voelen. Als het ondraaglijk werd mocht de cliënt opnieuw slaan. De cliënt vertelt dat hij de impuls om ‘dingen recht te zetten’ of om gedachten te bekrachtigen moest onderdrukken. Hij geeft aan dat hij dit nu beter zou kunnen door contact te maken met zijn persoonlijkheidsdeel ‘mildheid’. Hij kwam tot rust en bezinning. Doordat de meeste lading van zijn boosheid af is kan hij zichzelf de vraag stellen ‘waarom ben ik nou eigenlijk boos?’ Dit zet hem aan tot bezinning. De ontlading zorgt voor het vermogen een moment van bezinning in te bouwen. De cliënt kan dus efficiënter handelen bij woede. Hij heeft minder gedachten in zijn hoofd. 10 december 2014: praten bewust maken De cliënt had aangegeven zich toeschouwer van zichzelf te voelen als hij intiem is met man. Nu hij meer inzicht heeft in kernkwaliteiten van mensen waaraan hij zich ergert, en daardoor minder op hen let, is hij ook minder toeschouwer van zichzelf en dit werkt door bij intieme momenten met mannen. Hij neemt nu meer de tijd voor de ander. ‘Quality time’ is belangrijk, en de persoon waarmee hij intiem is moet ook leuk zijn, en niet alleen maar fysiek aantrekkelijk. De cliënt kan zich hierin nu meer ontspannen. Het idee met een man te vrijen werd voorheen als ‘verschrikkelijk’ ervaren en nu is er meer verlangen ontstaan naar intimiteit door positieve referentie ervaringen.

24

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer 17 december 2014: Genogramw, klein zelfonderzoekjex De cliënt noemt dat hij angst heeft gehad voor ooms omdat ze een beetje ‘anti-homo’ waren. Dit is achteraf niet nodig gebleken. Hij heeft meer begrip voor het feit dat oma zijn homoseksualiteit niet kan accepteren en denkt er nu milder over. Vooral omdat hij inziet dat er veel kinderloosheid is in de familie. De boodschap die hij meeneemt is: ‘Laat de boel de boel. Het is belangrijk dat we het nu met z’n allen leuk hebben’. 7 januari 2015: Systemische opstellingr met poppetjes De cliënt ervaart verwarring en begrijpt het nut van deze techniek niet. Achteraf bespreken we dat hij toch wel inzicht heeft gekregen in het feit dat hij vooral angst had voor de reactie van zijn vader met betrekking tot zijn ‘coming out’. Ik heb getracht het inzicht mee te geven dat de cliënt erkenning van zijn vader kan krijgen door het eerst zelf te geven. 14 januari 2015: Bio-energetische oefeningenq In deze sessie heb ik de cliënt verschillende oefeningen laten uitvoeren, zoals het losschudden van het lichaam en onder weerstand vanuit een gebogen houding omhoog komen en daarbij geluid maken. Ik besloot de sessie met ontspannende oefeningen zoals ‘passief bewegen’. De cliënt ervoer dit als heerlijk ontspannend. Het losschudden heeft de cliënt later zelf op effectieve wijze ingezet om ‘momenten van bezinning’ in te bouwen als dat nodig was. 21 januari 2015: Kernkwadranteny De cliënt ervaart dat hij meer nuttige kwaliteiten bezit dan hij daarvoor dacht. Hij blinkt uit in verkoop, gastvrijheid, netheid, presentatie, verzorgen en communicatie. Ook beleeft hij hier plezier aan. Hij brengt zijn kwaliteiten in verband met zijn homoseksualiteit waardoor zijn waardering voor zijn ‘homo-zijn’ groeit. De cliënt neemt zijn verantwoordelijkheid en ontvangt in ruil daarvoor veel vertrouwen van anderen. 28 januari 2015: Prettige plek en krachtdier visualisatiez De cliënt beleeft een moment van serene rust. Hij krijgt het inzicht dat het gevoel van intens genieten van rust in hem zit en dat hij hiertoe toegang heeft. Hij ervaart een zeer prettig gevoel van zorgeloosheid. Hierdoor heeft hij ook meer rust in zijn eigen leven ingebouwd, door bijvoorbeeld minder te sporten. Hij is minder aan het ‘rennen’, omdat hij het inzicht heeft dat dit een averechts effect heeft. 11 februari 2015: Assen van Veranderingu Door weerstand te overwinnen heeft de cliënt meer positieve referentie ervaringen opgedaan. Hij heeft inzicht in negatieve gedachten en in het feit dat deze belemmerend zijn (angst en schaamte). Belemmerende gedachten kan hij doorbreken door weerstand te overwinnen en ondanks angst en/of schaamtegevoelens toch zijn hart te volgen. De cliënt exploreert in een rustig tempo het gebied van zingeving en passie. Hij heeft in toenemende mate vertrouwen in een positieve uitkomst. Ook ziet hij meer de voordelen in van een homoseksuele levensstijl en heeft hij meer begrip voor de mensen om hem heen, die een gevoel van irritatie bij hem oproepen. Zijn woedegevoelens zijn afgenomen van 1-2 keer per dag naar 1-2 keer per week. 25 februari 2015: Tijdlijnaa De cliënt ziet in dat hij zich gedurende zijn leven veel te veel heeft aangetrokken van anderen. Hij ziet in dat hij zichzelf hiermee erg tekort doet. Hij krijgt inzicht in de oorzaak van zijn problematiek: gevoelens van waardeloosheid, er niet bij horen en angst voor het oordeel van de ander. De boodschap die hij meeneemt is: ‘ga met anderen in gesprek, denk wat positiever en vooral doen!’ Hij geeft aan dat hij gelooft dat het negatieve gevoel dat hij ervaart als anderen over hem praten, met de tijd verder zal slijten. 4 maart 2015: Gesprek met moeder Omdat de cliënt erg ziek is belt zijn moeder op om de afspraak te annuleren. Ik maak van de gelegenheid gebruik om te inventariseren of moeder verandering waarneemt in de thuissituatie met betrekking tot haar zoon. Zij meldt dat de rustige periodes tussen de woede aanvallen langer worden en dat haar zoon

25

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer beter in omgang is, minder agressief is, beter luistert en moeder vaker laat uitpraten. Ze is een stuk minder wanhopig over het welzijn van haar zoon. Het is nog niet zo rustig als ze zou willen, maar er is duidelijk vooruitgang merkbaar. 11 maart 2015: Homospecifieke therapeutische vragen uit literatuurstudie De cliënt heeft meer inzicht gekregen in de oorzaken van zijn perfectionisme door het uitvragen van familiebanden. De cliënt neemt hieruit mee dat dit gedrag hem niet meer dient en dat hij zijn energie nuttiger kan besteden. 18 maart 2015: Voice Dialogueff De cliënt geeft aan dat hij beter in staat is om vanuit een emotionele toestand een ‘moment van bezinning’ in te bouwen. Hij kan hierdoor analyseren waarom hij bijvoorbeeld boos is en is hierdoor beter in staat te relativeren en niet in woede uit te barsten. Hij kan hierdoor ook het gedrag van de ander bij de ander laten. Hij kan denken in opties in plaats van in problemen. Hij kan zich beter verplaatsen in de ander. Hij ziet in wat de positieve intenties zijn van zijn ‘perfectionistische deel’ en welke waarde zijn ‘milde deel’ heeft in het kader van rust. 1 en 8 april 2015: Informatieve filmpjes van Alan Downs (schrijver van het boek ‘The Velvet Rage) De cliënt ervaart veel erkenning en herkenning en begrip over zijn gevoelens van woede en ontevredenheid. Hij heeft dit met zijn moeder besproken. Dit zorgde ook voor een stukje erkenning. 3.1.4 Eindmeting Het laten invullen van een ‘eindmeting’ (meting aan het einde van het traject) met hierin dezelfde vragen als in de nulmeting. Zo ontstaat naast inzicht in de mate waarin de cliënt zijn doel heeft bereikt, tevens inzicht in andere vormen van behaalde winst, zoals het verdwijnen van hyperventilatie. Uit de ‘eindmeting’ komt een significante afname van de klachten naar voren. Zo nemen op een schaal van 1 tot 5 lusteloosheid en het gevoel dat er geen uitweg is uit de situatie af van 5 naar 1. Uit dit laatste feit maak ik op dat de cliënt meer in opties heeft leren denken. Hij ziet immers meer mogelijkheden. Duizeligheid, onrustig slapen, eenzaamheid en snel emotioneel zijn nemen af van 5 naar 2. Hieruit maak ik op dat de zelfredzaamheid van de cliënt vergroot is. Hij wordt immers in mindere mate overweldigd door woede aanvallen, die hem in een beperkende tunnelvisie doen belanden. Dit is het gevolg van verbeterde emotieregulatie en inzicht. Opvallende vooruitgang is ook geboekt op het gebied van gevoelens over zelfvertrouwen, de thuissituatie en eenzaamheid. Voor de volledige eindmeting verwijs ik naar de bijlage 2. Ik ging dit onderzoekstraject in met de vraag of psychodynamische therapie kan bijdragen aan het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten. Hiertoe is in deze casus met psychodynamische technieken gewerkt. De resultaten hiervan zijn als volgt: de cliënt verkrijgt inzicht in de oorzaak van de problematiek waardoor meer begrip en hierdoor weer acceptatie ontstaat voor de situatie zoals die nu is. Vanuit dit begrip ontstaat er mildheid en dit zorgt voor ontspanning er rust. Vanuit ontspanning kan het vermogen om te denken en handelen vanuit vertrouwen en opties groeien. Het ontladen van emoties gekoppeld aan de problematiek is effectief omdat dit het vermogen tot emotieregulatie bevordert. Erkenning en herkenning zorgen voor begrip waardoor de cliënt zichzelf makkelijker kan accepteren. Omdat adviezen niet door de therapeut worden ‘opgedrongen’ maar geheel vanuit de cliënt zelf komen, bijvoorbeeld op de tijdlijnaa en tijdens de prettige plek visualisatie, kan de cliënt deze boodschappen na maanden nog steeds makkelijk reproduceren, zijn ze zeer betekenisvol en zetten ze de cliënt ook echt in beweging. Doordat de cliënt ‘het werk zelf doet’ legt hij ook zelf verbanden en dit heeft zijn doorwerking in verschillende facetten van zijn leven. Door de inzichtgevende technieken te combineren met technieken die de motivatie, positiviteit en zelfredzaamheid vergroten wordt voorkomen dat de cliënt eindeloos blijft zwelgen in zijn probleem, maar worden er werkelijk concrete stappen gezet. Het vertragen van de cliënt en hem laten voelen wat hij op dit moment voelt helpen hem om meer in het ‘hier en nu’ te zijn en meer rust in zijn hoofd te ervaren. Met alle positieve gevolgen van dien.

26

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Naar mijn mening blijkt uit deze casus dat psychodynamische therapie inderdaad kan bijdragen aan het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten. 3.1.5 Kenmerken adolescentie en zelfacceptatie Hieronder benoem ik, in het kader van één van de subvragen, de kenmerken van de adolescentiefase die bij deze cliënt voorkomen. Om te voorkomen dat ik deze kenmerken in de uiteindelijke conclusie opnieuw moet benoemen, verbind ik in dit deel al een conclusie aan mijn waarnemingen met betrekking tot de kenmerken van de adolescentiefase. Per fase maak ik een koppeling met de in het theoretisch gedeelte besproken moeilijkheden die kunnen voorkomen tijdens het acceptatieen waarderingsproces. De volgende kenmerken van de adolescentiefase zijn van toepassing bij deze casus: - Stemmingswisselingen Stemmingswisselingen zorgen voor onrust. Bij deze cliënt is er zelfs sprake van woede aanvallen. Vanuit onrust is acceptatie een stuk lastiger. - Zich erg bewust zijn van andere personen, ook denkbeeldige Deze cliënt gaf aan het begin van het traject aan erg veel last te hebben van het idee dat er over hem gepraat werd achter zijn rug om. Als je continu bezig bent met wat anderen van je denken is het erg moeilijk om sociaal minder gewenste eigenschappen van jezelf te accepteren. Er is immers altijd wel iemand die bepaalde zaken afkeurt. - Een heroriëntatie wat betreft scholing, relaties en werkkring Deze cliënt was vooral heel erg bezig met de vraag of zijn huidige werk wel de juiste keuze is geweest en wat hij hierin zou kunnen veranderen. Iets willen veranderen is het tegenovergestelde van accepteren. Dit kan het acceptatieproces dus zeker bemoeilijken. - Een groeiende belangstelling voor het andere geslacht (afspraakjes) In dit geval geldt natuurlijk ‘een groeiende belangstelling voor hetzelfde geslacht’. Hiervan is overduidelijk sprake, aangezien de cliënt het verlangen naar meer intimiteit uitspreekt. Dit verlangen kan in strijd zijn met bijvoorbeeld ‘de regels van het systeemg of eigen oordelen. Dit kan het acceptatieproces negatief beïnvloeden. - Een verandering van de referentiegroep (van ouders meer naar leeftijdsgenoten) en de cultuur (jongere past zich aan aan zijn leeftijdsgenoten wat betreft: taal, muziek, kleding, gedragsregels, vormen van groepen) De cliënt gaf aan een periode bezig te zijn geweest met het imponeren van leeftijdgenoten door middel van het kopen van dure merkkleding, telefoons enzovoorts. Dit kenmerk van de adolescentiefase kan het acceptatieproces vertragen omdat zelfacceptatie gaat over leven in authenticiteit. Jezelf aanpassen aan een groep uit angst voor afwijzing is het tegenovergestelde hiervan. - Experimenteren met drugs, alcohol, uitdagingen en overdrijvingen in gedrag; Deze fase heeft de cliënt net achter zich gelaten. Vluchten in drugs en andere afleidingen zijn natuurlijk ook het tegenovergestelde van accepteren wat er is, aangezien de gebruiker ermee tracht de huidige gemoedstoestand te verbeteren. 3.2 Enquête hulpverleners Welke specifieke vormen van hulpverlening worden er zoal toegepast op de doelgroep ‘mannelijke homoseksuele adolescenten met zelfacceptatieproblematiek’? Vinden deze jonge mannen überhaupt hun weg naar de hulpverlener? Om de toegevoegde waarde van psychodynamische therapie ten opzichte van het reeds bestaande aanbod aan hulpverlening te onderzoeken, en antwoorden op deze vragen helder te krijgen, maakte ik een separate enquête voor hulpverleners met ervaring met de doelgroep. Omdat ik wilde voorkomen dat ik waardevolle informatie zou mislopen, heb ik gekozen voor een open vraagstelling. Hierdoor is het kwalitatief onderzoek. De uitkomsten zijn alleen tekstueel, namelijk de verschillende overwegingen, motieven, enzovoorts (afhankelijk per vraag). Er is geen kwantitatieve vertaalslag gemaakt van de antwoorden. Om zoveel mogelijk respondenten te verkrijgen, heb ik hulpverleners benaderd uit zowel het reguliere als het alternatieve circuit. Deze heb ik benaderd per telefoon, per e-mail en persoonlijk. Ik heb gesproken met artsen, psychologen, psychotherapeuten, (homospecifieke) coaches, psychodynamisch therapeuten,

27

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer jongerenwerkers, homobelangenverenigingen en een counselor op een middelbare school. Gaandeweg dit onderzoek kwam ik erachter dat er veel hulpverleners te vinden zijn die met homoseksuele cliënten werken. Echter, homoseksuele adolescenten komen hulpverleners nagenoeg niet tegen in hun praktijk. Met een aantal hulpverleners heb ik besproken waaraan dit zou kunnen liggen. De volgende mogelijke oorzaken werden genoemd: - adolescenten hebben geen geld voor therapeutische behandelingen; - adolescenten zijn vaak nog niet uit de kast en zijn bang dat hun omgeving hun geheim ontdekt als zij hulpverlening inschakelen; - adolescenten hebben wellicht vooroordelen over therapie of nemen deze over van anderen, aangezien ze veel bezig zijn met het oordeel van de ander; - adolescenten die uit de kast zijn halen nog genoeg voldoening uit uitgaan en ander oppervlakkig vermaak en hebben in mindere mate behoefte aan zelfverwerkelijking. De enquête is uiteindelijk slechts vijf keer ingevuld. En van deze vijf respondenten is er maar één die uitgebreid ervaring heeft met de doelgroep. Van de overige respondenten is de ervaring ‘zeer gering’. Ik kies er daarom voor de vragen en antwoorden te beschrijven en niet in grafieken weer te geven. In vraag 1 vraag ik naar de naam van de respondent. Daarom begin ik hier met vraag 2. 2 Welke klachten komt u het meeste tegen bij mannelijke homoseksuele adolescenten? De respondenten benoemen de volgende klachten: somberheid, angst voor afwijzing door de omgeving, onheilsangsten en bijgaand obsessief gedrag, onzekerheid, schaamte, boosheid omdat ze als vrouwelijk worden bestempeld en over de tong gaan, woede(aanvallen) en zich onbegrepen voelen. 3 Welke fasen spelen volgens u een rol bij het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten? Eén respondent beschrijft dit proces als overeenkomstig met ieder ander acceptatieproces, namelijk het loslaten van de mening van anderen en ‘jezelf ok voelen met alles erop en eraan’. Een andere respondent geeft aan de theorie van Alan Downs aan te hangen. Verder noemen de hulpverleners de volgende specifieke fasen: - twijfel over eigen seksuele geaardheid; - ontkenning van eigen seksuele geaardheid; - erkenning van eigen seksuele geaardheid; - voelen van noodzaak tot authenticiteit; - informeren van vertrouwenspersoon; - informeren gezin van herkomst; - naar buiten treden met de geaardheid naar de sociale omgeving; - integreren van de geaardheid in het dagelijks leven; - losmaken van de mening van anderen; - waarderen van de seksuele geaardheid. 4 Welke therapeutische interventies gebruikt u het meest bij mannelijke homoseksuele adolescenten? En waarom juist deze interventies? De respondenten onderbouwen de antwoorden niet in alle gevallen. Zij benoemen echter wel bruikbare interventies: - exploreren van onderliggende beleving en emoties; - seksuele ontwikkelingsanamnesebb; - angstgevoelens exploreren; - accepterende en normaliserende houding; - delenwerkt om helder te krijgen hoe de cliënt zichzelf ziet; - doorverwijzen naar groepsgesprekken met andere homoseksuele adolescenten. Dit geeft herkenning. - systemische opstellingr om de dynamiek in het gezin helder te krijgen; - inzicht verschaffen in weerstand, herinneringen en emoties; - oefeningen rond status en contact (deze worden niet nader toegelicht door de respondent);

28

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer 5 Welke van de onderstaande kenmerken van de adolescentiefase kunnen wat u betreft gelinkt worden aan problematiek met betrekking tot het zelfacceptatieproces van homoseksuele mannelijke adolescenten (wellicht zijn er wat u betreft nog andere kenmerken van belang)? Geef a.u.b. een toelichting bij uw antwoord (Zie bijlage 3 vraag 5 voor de lijst met kenmerken). Drie van de vijf respondenten zeggen dat alle kenmerken van de adolescentiefase min of meer kunnen worden gelinkt aan het zelfacceptatieproces van de doelgroep. Eén respondent zegt dat vooral het ‘zich erg bewust zijn van andere personen, ook denkbeeldige’ de grootste rol speelt. Ten slotte geeft één respondent een uitgebreide toelichting: - lichamelijke en seksuele veranderingen (puberteit); deze benadrukken het verschil met leeftijdgenoten in een periode waarin ‘erbij horen’ heel belangrijk is; - zich erg bewust zijn van andere personen, ook denkbeeldige; adolescenten zien anderen als voorbeeldfiguren en hechten waarde aan hun oordeel. ‘Anders zijn’ is dan heel lastig te integreren; - een heroriëntatie wat betreft scholing, relaties en werkkring; vaak vluchten adolescenten van een bedreigende naar een veilige omgeving, waarin ze zichzelf kunnen zijn; - een groeiende belangstelling voor het ‘andere geslacht’ (afspraakjes); de wijze waarom dit kenmerk wordt geformuleerd zegt al iets over de heersende ‘heteronorm’, deze norm zorgt vaak voor ontkenning of onderdrukking van de geaardheid; - een verandering van de referentiegroep (van ouders meer naar leeftijdsgenoten) en de cultuur (jongere past zich aan aan zijn leeftijdsgenoten wat betreft: taal, muziek, kleding, gedragsregels, vormen van groepen); dit kenmerk is van toepassing om bovengenoemde redenen; - experimenteren met drugs, alcohol, uitdagingen en overdrijvingen in gedrag; hierin schuilt een gemakkelijke manier tot onderdrukking van de geaardheid; - losmaken ('uitdagen') van ouders, gezin, de kindertijd en de vertrouwde huiselijke omgeving; in de beleving van deze respondent doen homoseksuele adolescenten dit juist veel minder. 6 Denkt u dat homoseksuele adolescenten andere begeleiding nodig hebben bij het zelfacceptatieproces dan volwassen mannelijke homoseksuele cliënten? Motiveer uw antwoord a.u.b. Op deze vraag antwoorden drie respondenten met ‘ja’ en twee respondenten met ‘niet per definitie’. Toch noemen alle respondenten wel specifieke aandachtspunten voor de therapeut: - goed aansluiten bij de fase van ontwikkeling van de seksuele identiteit waarin de cliënt zich bevindt; - aandacht hebben voor ego sterktecc, deze kan wankel zijn; - adolescent heeft moeite met verbanden leggen tussen oorzaak en gevolg; - ‘naast’ de cliënt gaan staan (steunen) en zo stimuleren een eigen mening te ontwikkelen; - als de adolescent nog in de kast zit, werk je aan acceptatie. Bij openheid over de geaardheid werk je aan waardering; - de adolescent beschikt in mindere mate over relativeringsvermogen; - benoemen van gevoelens; - verbanden leggen tussen seksualiteit en andere problematiek. 7 Heeft u specifieke methoden die u inzet bij homoseksuele mannelijke adolescenten en de hulpvragen waar zij mee komen? Op deze vraag antwoorden alle respondenten met ‘nee’. Eén respondent voegt daaraan toe dat het net als bij iedere cliënt belangrijk is om goed af te stemmen en de interventies daarop aan te passen. 8 Verwijst u adolescenten wel eens door naar ontmoetingsplaatsen of praatgroepen enzovoorts? Zo ja, kunt u hiervan enkele voorbeelden noemen? Voor één respondent is deze vraag niet van toepassing. Een andere zegt dit nog nooit te hebben gedaan maar het een prima optie te vinden bij deze problematiek. De overige drie respondenten geven de volgende tips: - sportverenigingen voor homo’s; - leesclubs voor homo’s; - studentenverenigingen voor homo’s; - praatgroepen (COC, De Kringen, Shout); - homokroegen;

29

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer -

boekenwinkel voor homo’s; internet (expreszo); literatuur over coming out en ‘coming of age’ (informatie over de overgang van adolescentie naar volwassenheid).

9 (Hoe) kan wat u betreft psychodynamische therapie bijdragen aan het zelfacceptatieproces van homoseksuele mannelijke adolescenten? Alle respondenten zijn het erover eens dat psychodynamische therapie kan bijdragen aan het zelfacceptatieproces van de doelgroep. Zij benoemen de volgende zaken: - door te zoeken naar het intrapsychische conflict; niet iedere jongere ervaart het zelfacceptatieproces als problematisch; - bij een problematisch acceptatieproces dient de therapeut te onderzoeken wat de oorzaak is. Mogelijkheden zijn: een te strenge gewetensfunctie bij bijvoorbeeld religie, schaamtevolle fantasieën over seks met partners van hetzelfde geslacht, angst voor verlating en afwijzing enzovoorts; - de combinatie van hulp op mentaal en emotioneel gebied maakt dat de interventies uit de psychodynamica voorzien in een integraal aanbod. Dit maakt het zeer goed inzetbaar; - het bevat een scala aan technieken die ingang kunnen hebben bij de cliënt. Het probleem is echter dat de doelgroep vaak de geaardheid nog ontkent, waardoor ze pas op latere leeftijd met hulpverlening in contact komen; - Uit ervaring blijkt dat technieken uit het systemisch werkr (twee keer genoemd), neuro linguïstisch programmeren (NLP) dd en transactionele analysegg zeker inzetbaar zijn. - Oefeningen rond status, deze worden niet verder toegelicht door de respondent. 10 Welk advies geeft u mij mee als het gaat om werken met homoseksuele mannelijke adolescenten en zelfacceptatieproblematiek? De adviezen voor de therapeut luiden als volgt: - een veilige sfeer scheppen; - een open houding, accepterend en uitnodigend; - goed luisteren naar wat wel en niet verteld wordt; - aanvoelen en duiden van de emotionele onderstroom; - afstemmen op de cliënt; - wees nieuwsgierig naar wat hem onzeker maakt; - sta ‘naast’ je cliënt en ga samen aan de slag; - werk vanuit je gevoel en gebruik je ervaring; - werk rustig aan de innerlijke acceptatie; - werk met het zelfvertrouwen van de cliënt; - leer de cliënt te gaan staan voor zijn eigen ‘anders zijn’; - angsten verminderen door deze te vergelijken met de realiteit. 3.3 Enquête adolescente en volwassen mannelijke homoseksuelen Waaraan heeft de doelgroep behoefte met betrekking tot het zelfacceptatieproces? En verschilt deze behoefte met die van volwassen homoseksuele mannen? Het inventariseren van de behoefte van de doelgroep, en in hoeverre deze specifiek is, is de leidraad geweest voor mijn onderzoek onder 149 mannelijke homoseksuele adolescenten en 37 mannelijke homoseksuele volwassenen. De enquête bevat alleen open vragen en de antwoorden hierop zijn door de respondenten actief gegeven, er zijn dus geen suggesties voor antwoorden gedaan in de vraagstelling. De volledige vragenlijst is opgenomen in bijlage 4. De reden voor deze keuze is dat ik zelf in principe niet beschik over een objectieve blik op de antwoorden van de vragen, omdat ik zelf tot de doelgroep heb behoord. Ik wilde dus voorkomen dat ik door meerkeuzevragen aan te bieden waardevolle informatie zou mislopen. Hierdoor is het onderzoek een combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. De uitkomsten zijn enerzijds kwalitatief, namelijk de verschillende overwegingen, motieven, enzovoorts (afhankelijk per vraag). Het kwantitatieve aspect bestaat uit het categoriseren en tellen van antwoorden, om zo een top 3 meest gekozen antwoorden te genereren.

30

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Achteraf gezien vermoed ik dat dit er wel toe heeft geleid dat ik op sommige vragen antwoorden heb gekregen als ‘niet van toepassing’ of ‘geen idee’, terwijl dit met gebruik van meerkeuzevragen of suggesties wellicht niet het geval was geweest. Om een zo groot mogelijke respons op mijn enquête te genereren heb ik het COC Amsterdam benaderd. Dit is een Nederlandse belangenorganisatie voor onder andere homoseksuele mannen. Zij hebben de enquête verspreid onder de doelgroep en ik vermoed dat ik daaraan de grote respons van adolescenten te danken heb. Verder heb ik oproepen geplaatst op relevante facebookpagina’s, genetwerkt op evenementen voor homo’s (zoals de roze filmdagen), homospecifieke media benaderd (zoals ‘expreszo’ en ‘winq magazine’) en al mijn mannelijke homoseksuele ‘facebookvrienden’ persoonlijk benaderd. Om de resultaten van de enquête inzichtelijk te maken heb ik de antwoorden achteraf gecategoriseerd. Gaandeweg dit proces kwam ik erachter dat ik in de enquêtevragen de begrippen ‘zelfacceptatie’ en ‘acceptatie van de homoseksualiteit’ door elkaar heb gebruikt. Homoseksualiteit is een deelidentiteit of geaardheid, maar niet het gehele zelf. Het zou kunnen dat ik door mijn eigen vraagstelling in verwarring ben geraakt. De vraagstelling van het onderzoek luidt: ‘(Hoe) kan psychodynamische therapie bijdragen aan het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten?’ Door ‘zelfacceptatie’ en ‘homoseksualiteit’ in één zin te noemen heb ik waarschijnlijk zelf onbewust hiertussen een koppeling gemaakt. Het zelfacceptatieproces kan echter volledig zijn, maar de acceptatie van de homoseksualiteit, met alle gevolgen van dien, kan als lastiger worden ervaren. Dit blijkt ook uit de antwoorden van de respondenten. De antwoorden bevatten uitzonderingen op de regel maar over het algemeen is er een duidelijke lijn in te ontdekken. Vandaar dat ik ervoor heb gekozen niet alle vragen en antwoorden te verwerken. Verder heb ik in eerste instantie de antwoorden op de vragen omgezet naar grafieken. Deze bleken echter eerder verwarrend dan inzichtgevend. Een reden hiervoor is dat op sommige vragen meerdere antwoorden, en dus meerdere categorieën, mogelijk waren. Hierdoor kwam het totale percentage respondenten steeds niet uit op 100%. Ik heb er daarom voor gekozen de meest gegeven antwoorden eerst in absolute aantallen te benoemen en vervolgens om te zetten naar een percentage. Per vraag benoem ik voor zowel adolescenten als voor volwassenen de top 3 van de meest gegeven antwoorden. Verder benoem ik wat (hieraan) opvalt. Hieronder spreek ik over ‘adolescenten’ en ‘volwassenen’. Ik bedoel hiermee: ‘mannelijke homoseksuele adolescenten’ en ‘mannelijke homoseksuele volwassenen’. De respondenten in de leeftijd tot en met 22 jaar heb ik geschaard onder ‘adolescenten. Vanaf de leeftijd van 23 jaar schaar ik de respondenten onder ‘volwassenen’. Er waren overigens geen respondenten van 22 jaar dus de oudste adolescent is 21 jaar. De percentages zijn afgerond op hele getallen. 1 Ben je volledig uit de kast en open over je seksuele geaardheid? De antwoorden op deze vraag geven inzicht in de mate waarin adolescenten en volwassenen al dan niet open zijn over hun geaardheid. Respons adolescenten 1 volledig open (71 resp/ 48%) 2 deels gesloten (70 resp/ 47%) 3 volledig gesloten (8 resp/ 5%)

Respons volwassenen 1 volledig open (29 resp/ 78%) 2 deels gesloten (8 resp/ 22%) 3 volledig gesloten (0 resp/ 0%)

Opvallend is vooral dat ongeveer de helft van de adolescenten en bijna een kwart van de volwassenen in sommige situaties zichzelf niet volledig durft ‘te laten zien’. 2 Tegen wie of wat ben je eventueel nog niet open over je seksuele geaardheid? Deze resultaten geven weer naar wie de respondenten (nog) niet open zijn over hun seksuele geaardheid. Op deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk waardoor het totaal van de percentages niet op 100% uitkomt. Om het aantal categorieën niet te talrijk te maken heb ik onder ‘vrienden’ ook ‘niet directe familie en kennissen’ geschaard. Vrienden worden echter veruit het meest genoemd. De ‘sociale

31

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer omgeving’ omvat ‘werk, school en sport’. In deze categorie is onder adolescenten ‘school’ de belangrijkste. Voor volwassenen is dit ‘werk’. Respons adolescenten 1 vrienden (47 resp/ 32%) 2 sociale omgeving (45 resp/ 30%) 3 gezin van herkomst (24 resp/ 16%)

Respons volwassenen 1 sociale omgeving (6 resp/ 16%) 2 vrienden (3 resp/ 8%) 3 gezin van herkomst (3 resp/ 8%)

Uit deze cijfers blijkt dat voor adolescenten vrienden en sociale omgeving ongeveer als net zo ‘onveilig’ worden ervaren. Het gezin van herkomst wordt veel minder vaak genoemd. Verder komt het voor dat adolescenten bewust hun grootouders niet inlichten omdat het vermoeden bestaat dat zij het niet zullen begrijpen. Ook worden in een aantal gevallen broers en vaders apart genoemd. Voor volwassenen vormt de sociale omgeving met afstand nog de grootste uitdaging met betrekking tot openheid over hun geaardheid. Hierbij merk ik wel op dat de geslotenheid niet altijd een kwestie is van onveiligheid. Enkele respondenten benoemen namelijk dat zij het niet nodig vinden om hun omgeving steeds weer op de hoogte te stellen van hun homoseksuele geaardheid. Hetero’s hoeven dit immers ook niet te doen, aldus deze respondenten. 3 Wat is of was ooit je grootste angst met betrekking tot homoseksueel zijn (indien van toepassing)? De antwoorden op deze vraag komen in grote lijnen overeen met de antwoorden op de vraag ‘wat belemmert je of heeft je belemmert om uit de kast te komen. Vandaar dat ik alleen deze vraag behandel. Respons adolescenten 1 afwijzing algemeen (54 resp/ 36%) 2 emotionele/fysieke mishandeling (27 resp/ 18%) 3 anders behandeld/gezien worden (21 resp/ 14%

Respons volwassenen 1 eenzaam/geen relatie/kinderen (10 resp/ 28%) 2 afwijzing algemeen (8 resp/ 22%) 3 emotionele/fysieke mishandeling (5 resp/ 14%)

Het valt op dat bij adolescenten angst voor afwijzing de grootste rol speelt. Dit ligt in de lijn der verwachting, aangezien een groot deel van hen (deels) nog gesloten is over zijn geaardheid. Daarbij komen nog de adolescenten die hun angst voor afwijzing specifiek hebben benoemd. Daarnaast benoemen de respondenten angst voor afwijzing ook nog specifiek: ‘gezin van herkomst’ (16 resp/ 11%), ‘vrienden, niet directe familie en kennissen’ (14 resp/ 9%) en ‘sociale omgeving’ (9 resp/ 6%). Hiermee komt het totale aantal respondenten waarvan kans op afwijzing de grootste angst is (geweest) op 93 (62%). Opmerkelijk is ook dat 19 respondenten (13%) niets hebben ingevuld bij deze vraag. De vraag blijft wel of zij daadwerkelijk geen enkele vorm van angst hebben ervaren. Bij de volwassenen is eenzaamheid en het hebben van geen relatie en/of kinderen de grootste angst. Toch speelt angst voor afwijzing ook nog een rol. De meeste volwassenen maken deze angst voor afwijzing niet specifiek. De angst voor seksueel overdraagbare aandoeningen, en met name hiv, staat met 5 respondenten (14%) op een gedeelde derde plaats. 4 Wat aan je homoseksualiteit accepteer je eventueel (nog) niet en waarom? Deze resultaten geven weer waarmee de respondenten nog moeite hebben met betrekking tot hun homoseksueel zijn: Respons adolescenten 1 eenzaam, geen relatie/kinderen (23 resp/ 15%) 2 angst voor afwijzing (13 resp/ 9%) 3 anders behandeld/gezien worden (11 resp/ 7%)

Respons volwassenen 1 eenzaam, geen relatie/kinderen (4 resp/ 11%) 2 anders behandeld/gezien worden (3 resp/ 8%) 3 stereotypen/niet thuis voelen in gayscene (3 resp/ 8%)

Eenzaamheid en het hebben van geen relatie en/of kinderen is voor zowel adolescenten als volwassenen het moeilijkste te accepteren. De angst voor afwijzing is onder adolescenten nog een groot thema terwijl dit bij volwassenen in het kader van acceptatie niet wordt genoemd. Anders behandeld en gezien worden blijft voor beide groepen lastig. Stereotypen staan bij volwassenen op een tweede en bij adolescenten op

32

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer een vierde plaats. Verder noemen adolescenten nog regelmatig de ‘eigen vrouwelijkheid’ en het eigen oordeel over ‘anders zijn’. 5 Wat heb je nodig of zou je kunnen helpen bij dit proces van accepteren? En als het proces al in het verleden ligt: wat was voor jou nodig of wat heeft jou geholpen? Deze vraag geeft inzicht in welke zaken de respondenten waardevol achten met betrekking tot acceptatie van hun homoseksualiteit. Respons adolescenten 1 steun/ acceptatie/ praten (66 resp/ 44%) 2 identificatie/ voorlichting (47 resp/ 32%) 3 positiviteit/ inzicht (11 resp/ 7%)

Respons volwassenen 1 steun/ acceptatie/ praten (19 resp/ 51%) 2 identificatie/ voorlichting (9 resp/ 24%) 3 zelfvertrouwen/ zelfbeeld (6 resp/ 16%)

Steun en acceptatie en praten over de homoseksualiteit is blijkbaar veruit het belangrijkste voor het accepteren van de homoseksualiteit. Identificatie en voorlichting worden daarna als meest helpend ervaren. Opvallend is dat adolescenten meer spreken in termen die neerkomen op inzicht en positiviteit en volwassen in termen als zelfvertrouwen en zelfbeeld. Dit zou in veel gevallen op hetzelfde neer kunnen komen. Verder zeiden 18 adolescenten (12%) en 2 volwassenen (5%) ‘niets’ nodig te hebben (gehad). 6 Wat heb je nog te wensen met betrekking tot je eigen zelfacceptatieproces? Op deze vraag verwachtte ik soortgelijke antwoorden als de antwoorden op vraag 4. Toch is de uitkomst wel degelijk verschillend. Wellicht omdat bij deze vraag wordt gesproken over het ‘zelfacceptatieproces’, waar bij vraag 4 wordt gesproken van het accepteren van de homoseksualiteit. Respons adolescenten 1 steun/ acceptatie/ praten (17 resp/ 11%) 2 zelfvertrouwen/ zelfbeeld (16 resp/ 11%) 3 positiviteit/ inzicht (12 resp/ 8%)

Respons volwassenen 1 zelfvertrouwen/ zelfbeeld (8 resp/ 22%) 2 positiviteit/ inzicht (4 resp/ 11%) 3 steun/ acceptatie/ praten 2 resp/ (5%)

Wat opvalt is dat de top 3 aan beide kanten ongeveer gelijk is. Echter, de percentages zijn erg laag. Dit komt omdat 92 adolescenten (62%) en 19 volwassenen (51%) het antwoord ‘niets’ hebben gegeven of niets hebben ingevuld. 7 Heb je begeleiding, hulpverlening of therapie (gehad) bij je zelfacceptatieproces? Gelukkig waren de respondenten zo attent om tevens te vertellen welke vorm van hulpverlening ze hebben gehad, indien dit van toepassing was. Respons adolescenten 1 professionele hulpverlening (15 resp/10%) 2 acceptatie omgeving (8 resp/ 5%) 3 leraar/ school (5 resp/ 3%)

Respons volwassenen 1 professionele hulpverlening (7 resp/ 19%) 2 acceptatie omgeving (1 resp/ 3%) 3 niet specifiek (1 resp/ 3%)

Ook hier valt op dat de top 3 aan beide kanten veel overeenkomsten vertoont en dat de percentages erg laag zijn. Van de adolescenten antwoordden 112 respondenten (75%) met ‘nee’ en bij de volwassen waren dit er 28 (76%). Tevens valt dus op dat relatief gezien ongeveer evenveel adolescenten als volwassenen begeleiding hebben gehad. En dat de school tegenwoordig een belangrijke rol vervult, waar dit vroeger niet het geval was. Ook zoeken volwassenen vaker professionele hulpverlening op.

33

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer 8 Wat heeft deze begeleiding, hulpverlening of therapie je opgeleverd? Belangrijk is ook om te weten wat de respondenten meenemen uit de begeleiding: Respons adolescenten 1 zelfvertrouwen/ acceptatie (20 resp/ 13%) 2 ondersteuning/ opluchting (5 resp/ 3%) 3 inzicht/ positiviteit (3 resp/ 2%)

Respons volwassenen 1 inzicht/ positiviteit (7 resp/ 19%) 2 zelfvertrouwen/ acceptatie (6 resp/ 16%) 3 ondersteuning/ opluchting (1 resp/ 3%)

Bij de vorige vraag is al aan bod gekomen waarom de percentages zo laag zijn. Verder springt bij adolescenten vooral ‘zelfvertrouwen en acceptatie’ eruit. Bij de volwassenen wordt dit ook vaak genoemd maar wordt inzicht en positiviteit nog net iets vaker genoemd. Wellicht omdat zij vaker de professionele hulpverlening opzoeken. 9 Welke therapeutische technieken of interventies waren met name helpend voor het succesvol accepteren van je eigen homoseksualiteit? Denk bijvoorbeeld aan cognitieve (gedrags)therapieee, hypnotherapieo, rationeel emotieve therapie (RET) j, NLPdd enzovoorts. Het kan zijn dat je geen idee hebt wat deze termen inhouden. Dat is geen probleem. Beschrijf in dat geval zo goed mogelijk de inhoud van de begeleiding. Bijvoorbeeld: gesprekken voeren, bepaalde (lichamelijke)oefeningen uitvoeren, gebruiksvoorwerpen of technieken die ingezet werden enzovoorts. Omdat deze en de vorige vraag voortborduren op de begeleiding zijn ook bij deze antwoorden de percentages weer laag. Respons adolescenten 1 praten/ veiligheid (16 resp/ 11%) 2 cognitieve (gedrags)therapie (4 resp/ 3%) 3 boek/internet (4 resp/ 3%)

Respons volwassenen 1 praten/ veiligheid (7 resp/ 19%) 2 NLP (2 resp/ 5%) 3 intuïtieve oefeningen (2 resp/ 5%)

Hieruit blijkt dat praten en veiligheid met name als helpend worden ervaren. Waarschijnlijk is dit ook zo omdat dit het meeste wordt toegepast. Bij volwassenen is iets meer belangstelling te zien voor het alternatieve circuit, zij het minimaal. 10 Wat mis(te) je in deze begeleiding, hulpverlening of therapie (indien van toepassing)? Om te weten waar begeleiding tekort schiet, en waarop hulpverleners dus alert moeten zijn, vind ik dit een interessante vraag. Respons adolescenten 1 gehoord worden/ ondersteuning (5 resp/ 3%) 2 identificatie (2 resp/ 1%) 3 begeleiding/ advies (1 resp/ 1%)

Respons volwassenen 1 gehoord worden/ ondersteuning (3 resp/ 8%) 2 homospecifieke hulpverlening (2 resp/ 5%) 3 identificatie (1 resp/ 3%)

Gehoord worden, ondersteuning krijgen en identificatie zijn belangrijk. Verder wordt door adolescenten nog begeleiding op school genoemd en staat bij de volwassenen ‘identificatie’ samen met ‘advies’ en ‘praten’ op een gedeelde derde plaats. 11 Welk advies zou jij andere homoseksuele jongens en mannen geven die nog worstelen met hun geaardheid (en nog in de kast zitten)? Ook deze vraag zegt mijns inziens veel over wat de respondenten van belang achten voor het accepteren van homoseksualiteit. Respons adolescenten 1 praten, ervoor uitkomen (67 resp/ 45%) 2 luister naar je gevoel/ gun jezelf tijd/ maak je geen zorgen (66 resp/ 44%) 3 praat met identificatiemodel (22 resp/ 15%)

Respons volwassenen 1 praten, ervoor uitkomen (18 resp/ 47%) 2 positieve benadering/ richten op voordelen (16 resp/ 43%) 3 luister naar je gevoel/ gun jezelf tijd/ maak je geen zorgen (14 resp/ 37%)

34

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Erover praten en mild zijn voor jezelf blijken de belangrijkste adviezen van zowel adolescenten als volwassenen. Verder lijkt het alsof volwassenen in de loop der tijd hebben geleerd zich meer te richten op de voordelen van hun geaardheid en dat adolescenten hiervan nog minder bewust zijn. Dit sluit aan bij de theorie over de adolescentie, waarin wordt benoemd dat adolescenten in mindere mate beschikken over een ‘ideaal zelf’. Verder benoemen adolescenten specifiek de identificatie. Echter, volwassenen die adviseren om erover te praten kunnen uiteraard ook bedoelen ‘het praten met een identificatiemodel’.

35


4. Conclusie Gedurende mijn eigen acceptatieen waarderingsproces heb ik een fascinatie ontwikkeld voor de invloed van de homoseksuele geaardheid op het levensgeluk van de homo. Mijn aanname dat dit levensgeluk met name te maken heeft met zelfacceptatie, is de aanleiding geweest voor mijn onderzoeksvraag. 4.1 Onderzoeksvraag (Hoe) kan psychodynamische therapie bijdragen aan het zelfacceptatieproces van mannelijke homoseksuele adolescenten? Omdat in het reguliere therapeutische circuit vooral wordt gewerkt met cognitieve therapievormen, vond ik het met name interessant om te onderzoeken welke andere interventies uit de psychodynamische therapie helpend zouden kunnen zijn. Eigen ervaringen, als therapeut én cliënt, hebben mij overtuigd van het effect van interventies op onbewust niveau. Dit is de aanleiding geweest voor mijn hypothese. 4.2 Hypothese Psychodynamische therapie kan bijdragen aan het zelfacceptatieproces van homoseksuele adolescente mannen door interventies uit onder andere hypnotherapie en emotioneel lichaamswerk. Deze interventies zijn krachtige hulpmiddelen bij het oplossen van schuld en schaamte met betrekking tot identiteitsbeleving. Dit laatste is essentieel voor een succesvol zelfacceptatieproces. 4.3 Werkwijze Teneinde de vraagstelling te beantwoorden en de validiteit van mijn hypothese te onderzoeken ben ik op zoek gegaan naar literatuur over de verschillende deelonderwerpen van mijn vraagstelling, te weten: adolescentie, homoseksualiteit, zelfacceptatie en therapeutische interventies. Er bleek geen specifieke informatie beschikbaar met betrekking tot de vraagstelling. Dit maakt dat ik de deelonderwerpen separaat heb onderzocht en daarna aan elkaar heb gekoppeld. Het praktijkonderzoek wilde ik vanuit meerdere invalshoeken uitvoeren. Daarom heb ik therapeutisch gewerkt met een cliënt uit de doelgroep en een enquête gehouden onder hulpverleners met ervaring met de doelgroep. Tevens heb ik een enquête gehouden onder de doelgroep zelf en deze afgezet tegen een enquête die ik onder volwassenen heb afgenomen. 4.4 Bevindingen en conclusies Uit het literatuuronderzoek zijn verschillende oorzaken naar voren gekomen die ten grondslag liggen aan de geringe mate van zelfacceptatie, zoals het niet hebben van identificatiemodellen, het niet gevalideerd worden in de eigen identiteit, het gevoel er niet bij te horen onder leeftijdsgenoten of teleurstelling over het niet hebben en moeilijk kunnen krijgen van een stabiele relatie en eigen kinderen. Dit wordt bevestigd in de gevalstudie. Uit de enquêtes komen soortgelijke bevindingen naar voren. Schippers maakt een waardevol punt door waardering toe te voegen aan het proces. De uitkomsten van het praktijkonderzoek hebben namelijk geleid tot een verandering in inzicht, dat niet de zelfacceptatie het grootste probleem is van de doelgroep, maar de acceptatie en waardering van de gevolgen en randverschijnselen van het homoseksualiteit. Op basis van de gevalstudie, is een aantal kenmerken van de adolescentiefase geïdentificeerd, die kunnen worden gelinkt aan het zelfacceptatieproces. Dit inzicht is van belang teneinde de juiste (psychodynamische) interventies toe te passen. De bestudeerde literatuur voorziet verder niet in adolescentspecifieke interventies, Echter omdat een aantal interventies met name is gericht op het genereren van inzichten in eigen kwaliteiten, en bijbehorend nieuw gewenst gedrag, kan psychodynamisch werken wel degelijk bijdragen aan het zelfacceptatieproces. Vooral het werken met kwaliteiten en de Assen van verandering kunnen hierbij helpen.

36

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Uit het literatuuronderzoek is gebleken dat het definiëren van momenten van schaamte, het valideren van de cliënt en het stimuleren van gedragsverandering, van belang zijn voor de doelgroep. Uit zowel de theorie van Downs als van Schippers komt naar voren dat de homoseksuele mannelijke adolescent authentieke validatie op chronische wijze ontbeert. Crone merkt op dat validatie, naast essentieel voor homo’s, ook essentieel is voor adolescenten. Hieruit kan geconcludeerd worden dat validatie het meest essentiële is dat de doelgroep nodig heeft. De psychodynamische interventies die hierbij het beste aansluiten zijn: -

Regressietherapie: hiermee kunnen de momenten van schaamte worden gedefinieerd en verwerkt; Hypnotherapie: hiermee kan inzicht ontstaan in eigen wensen en behoeftes. Deze kan de therapeut vervolgens valideren. Assen van verandering: deze methode motiveert de cliënt nieuwe gewenst gedrag te implementeren en de successen te vieren. Het feit dat de cliënt zijn gedrag ziet veranderen is voor hem het ultieme validerende bewijs dat hij nodig heeft voor een succesvol veranderingsproces, zo stelt Downs.

Deze bevindingen en de resultaten uit de gevalstudie, waarin de cliënt zelf een verband legt tussen bioenergetica en emotieregulatie, ondersteunen mijn hypothese. Emotioneel lichaamswerk en hypnotherapie blijken effectief te kunnen werken. Dat deze interventies per definitie de meest effectieve zijn, kan echter niet worden vastgesteld. Uit het literatuuronderzoek is gebleken dat het acceptatieen waarderingsproces plaatsvindt tussen het twaalfde en twintigste levensjaar. De identiteit wordt in deze jaren gevormd. Dit gegeven bevestigt wat mij betreft de noodzaak tot interventie op zo jong mogelijke leeftijd. Hoe jonger de leeftijd, hoe ongecompliceerder het proces. Als de adolescent op jonge leeftijd al de steun, acceptatie en herkenning ervaart die hij nodig heeft, is de kans groot dat zijn acceptatieen waarderingsproces ongecompliceerd zal zijn. En dat de therapeut kan volstaan met ondersteuning en advies Over het algemeen ben ik erg tevreden met de manier waarop ik mijn onderzoek heb aangepakt. Achteraf gezien had ik in de enquêtes echter liever met meerkeuzevragen of suggesties gewerkt, omdat ik vermoed dat ik niet van alle respondenten op alle vragen een representatief antwoord heb gekregen. Daarnaast heb ik in mijn enquêtevragen de termen ‘zelfacceptatie’ en ‘acceptatie van de homoseksualiteit’ door elkaar gebruikt.

4.5 Aanbevelingen Zowel uit de theorie- als uit de praktijkstudie komt naar voren dat de homo vooral problemen ervaart met de randverschijnselen en gevolgen van homoseksualiteit, zoals eenzaamheid en het niet hebben van een relatie en/of kinderen. Zelfacceptatie blijkt niet het grootste probleem. Mijn aanbeveling is dan ook om vooral dit stuk verder uit te diepen. Daarnaast zou het zinnig zijn te onderzoeken hoe hulpverleners de doelgroep kunnen bereiken. Uit beide enquêtes blijkt immers dat de doelgroep nog niet zijn weg vindt naar de therapeut. Uit mijn onderzoek komt naar voren dat hoe eerder je als therapeut deze doelgroep bereikt en effectief kunt begeleiden, hoe meer problemen je op oudere leeftijd, wanneer het acceptatieen waarderingsproces complexer wordt, kunt voorkomen.

37


5. Samenvatting en eigen mening 5.1 Samenvatting Door kennis te nemen van de kenmerken van de adolescentie en de daarmee samenhangende vermogens en behoeften van de adolescent, kan de therapeut die met adolescenten werkt zeker zijn voordeel doen. De therapeut kan letten op zijn of haar houding en communicatie en interventies hierop aanpassen. Zo kan de therapeut de afstemming met de adolescent optimaliseren. Het is zowel zinvol om te weten wat een adolescent niet kan, als wat de adolescent wel kan. De therapeut voorkomt hiermee dat hij of zij irreële verwachtingen heeft van de adolescent, die voor beide partijen op teleurstellingen kunnen uitlopen. Om deze reden dient de therapeut te letten op het stadium van sociale en cognitieve ontwikkeling waarin de adolescent zich bevindt. Fouten maken is essentieel voor het vormen van een positief zelfbeeld. De therapeut kan hierin bijstaan door gedrag te stimuleren, veiligheid te bieden en de adolescent te valideren. Deze bewering van Crone stroken met de theorie van Downs die stelt dat validatie en gedrag de sleutel zijn tot een succesvol veranderingsproces. Ook Schippers spreekt in de laatste fase van een gecompliceerd acceptatieproces ‘persoonlijke zingeving en doelgerichtheid’ over het valideren van de eigen normen en waarden. Crone stelt dat door de adolescent bewust te maken van en te erkennen in zijn of haar talenten de adolescent in beweging gezet kan worden. Dit werkt voor adolescenten extra krachtig omdat zij zich in mindere mate bewust zijn van hun ‘ideale zelf’. Adolescenten reageren in verhouding tot volwassenen in veel hogere mate op beloning dan op straf. De therapeut doet er dus goed aan om de adolescent bewust te maken van zijn of haar successen en hier uitgebreid bij stil te staan. Dit strookt met de theorie van Downs die stelt dat het focussen op kwaliteiten en vreugde vanuit authenticiteit van groot belang zijn in therapie. Downs beschrijft de ontwikkeling van de homoseksuele identiteit als een proces van een leven dat beheerst wordt door schaamte tot een leven in authenticiteit. Hij stelt dat de homo door het gevoel ‘anders te zijn’ een diepgaande schaamte ontwikkelt. Een chronisch gebrek aan authentieke validatie door zijn omgeving resulteert in een enorme woede, die de homo tegen zichzelf richt. Het vermogen tot zelfvalidatie is hierdoor tevens gering. De homo wordt een meester in het vermijden van personen en situaties die de schaamte over zijn gebrekkigheid kunnen blootleggen. Tevens gaat hij op zoek naar externe validatie. Deze externe validatie is echter niet authentiek, waardoor een gevoel van geluk en tevredenheid buiten bereik blijft. Downs stelt dan ook dat de homo authentieke validatie nodig heeft om zijn trauma’s, die op schaamte zijn gebaseerd, te boven te komen. De therapeut dient daarom op zoek te gaan naar de zaken waarvoor de cliënt zich geschaamd heeft of nog schaamt. Op dit vlak dient validatie plaats te vinden. Verder stelt Downs dat de cliënt zelfvalidatie kan genereren door zichzelf bloot te stellen aan schaamte en meer momenten van vreugde te genereren. Het veranderen van het gedrag is wat Downs betreft de sleutel tot een succesvol veranderingsproces. Schippers beschrijft de ontwikkeling van de homoseksuele identiteit als een proces van ‘een vaag gevoel van anders zijn’ tot ‘het ontwikkelen van een assertieve houding, een positief zelfbeeld en een homoseksuele leefstijl’. Hij richt zich vooral op diagnostiek, pathologie en homospecifieke interventies en spreekt over een acceptatie én waarderingsproces. Schippers stelt dat dit proces naast gecompliceerd ook ongecompliceerd kan verlopen. Het is dus niet altijd nodig om allerlei therapeutische technieken toe te passen bij een homoseksuele cliënt. Ondersteuning en gericht advies kunnen al wonderen doen. Hij bevestigt het nut van psychodynamische interventies vooral in het geval van gecompliceerde processen. Downs en Schippers beschrijven de ontwikkeling van de homoseksuele identiteit ieder op hun eigen manier. Een opvallend verschil is dat Downs stelt dat de homoseksuele jongen meestal rond zijn vierde tot zesde levensjaar merkt dat hij anders is. Waar Schippers de eerste fase van ontwikkeling beschrijft als een ‘vaag gevoel van anders zijn’ dat de meeste cliënten definiëren rond het twaalfde levensjaar. Mijn interpretatie is dat Downs doelt op het hebben van andere interesses en Schippers meer insteekt op het seksuele aspect van de geaardheid. Indien Downs’ beweringen in dit kader juist zijn, betekent dit dat in de behoefte (aan validatie) van de homoseksuele jongen al heel vroeg in de jeugd niet voldoende wordt voorzien.

38

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer De gevalstudie bevestigt op n=1 basis dat psychodynamische therapie een waardevolle bijdrage kan leveren aan het zelfacceptatieproces. Het is zeer nuttig gebleken om naast een concrete afspraak over de doelstelling, tevens een uitgebreide nul- en eindmeting toe te passen. Na de eindmeting bleek namelijk dat er naast grote stappen met betrekking tot de doelstelling, bijvoorbeeld ook fysieke klachten waren verdwenen of verminderd. Zowel uit de gevalstudie als uit de enquête onder hulpverleners blijkt dat (nagenoeg) alle kenmerken van de adolescentiefase gelinkt kunnen worden aan problemen met het zelfacceptatieproces bij de doelgroep. Mijn conclusie hieruit is dat adolescenten, ongeacht hun geaardheid, sowieso in meer of mindere mate een zelfacceptatieproces doormaken. Het stuk zelfacceptatie dat uniek is voor homoseksuele adolescenten, is waarschijnlijk dus alleen het accepteren van de homoseksuele identiteit. De ondervraagde hulpverleners zijn het er unaniem over eens dat psychodynamische therapie kan bijdragen aan het zelfacceptatieproces van de doelgroep, mits de therapeut goed aansluit bij de fase van ontwikkeling van de adolescent. Ook zijn de hulpverleners het er over eens dat (nagenoeg) alle kenmerken van de adolescentiefase gelinkt kunnen worden aan de problemen met het zelfacceptatieproces. De hulpverleners benadrukken dat naast het toepassen van specifieke interventies, het vooral belangrijk is dat de doelgroep behandeld wordt net zoals iedere cliënt behandeld wil en dient te worden. Zoals verwacht blijkt uit een enquête onder de doelgroep dat angst voor afwijzing de grootste angst is onder adolescenten met betrekking tot hun homoseksualiteit. Daarnaast vrezen zij vooral voor emotionele en fysieke mishandeling en om anders behandeld en gezien te worden. Eenzaamheid en het hebben van geen relatie en/of kinderen zijn het moeilijkste om te accepteren. Gevolgd door angst voor afwijzing en ‘anders gezien worden’. Steun ervaren vanuit de omgeving en praten over de geaardheid blijken de meest waardevolle middelen in het kader van zelfacceptatie. Verder worden in dit kader identificatie, voorlichting en inzicht veel genoemd. Veel adolescenten vinden tegenwoordig identificatie online door het bekijken van zogenaamde ‘coming out’ video’s op youtube. Veel van de ondervraagden zeggen geen begeleiding te hebben gehad bij het acceptatieen waarderingsproces. Echter, de respons is tot stand gekomen via het COC Amsterdam. Het feit dat de respondenten hierbij zijn aangesloten betekent eigenlijk al dat zij begeleiding hebben (gekregen). Verder maak ik uit de vele oprechte, grappige en ontroerende reacties op de enquête onder de doelgroep op dat iedereen gewoon gezien wil worden voor wie hij is. Zonder angst voor afwijzing te voelen. En dat de basale behoeften van de homo hetzelfde zijn als van ieder ander mens: geliefd, gewaardeerd en geaccepteerd worden. Ook dit strookt met de theorie van Downs en Schippers, die stellen dat het ervaren van liefde het meest validerende is dat er bestaat.

5.2 Eigen mening Ondanks dat het lezen van ‘The velvet rage’ voor mij een feest der herkenning was, kan ik me voorstellen dat sommige homo’s het als minder herkenbaar ervaren. Daar Downs een uiterst somber beeld schetst van het leven als homoseksueel. Ik ken zelf homoseksuele mannen die hun zelfacceptatieproces helemaal niet als gecompliceerd hebben ervaren. Dit zijn echter wel mannen die van huis uit en vanuit hun sociale omgeving hebben meegekregen dat het prima is om homoseksueel te zijn, doordat zij bijvoorbeeld een homoseksuele oom hebben. Deze goedkeuring en identificatie is naar mening wat het belangrijkste verschil maakt tussen een gecompliceerd en een ongecompliceerd acceptatieen waarderingsproces. Ik ben er dan ook van overtuigd dat ik tijdens mijn eigen adolescentie heel veel baat had kunnen hebben bij de steun en advies van een identificatiemodel.

39


Notenlijst 1. Crone, Eveline, Het Puberende brein, Amsterdam, Bakker, 2008, pag. 28, 29 2. Crone, Eveline, Het Puberende brein, Amsterdam, Bakker, 2008, pag. 15 3. Crone, Eveline, Het sociale brein van een puber, Amsterdam, Bakker, 2012, pag. 105 4. (www.zelfvertrouwen.nl. 2015. Veranderingen in de adolescentie. Opgehaald 28 april 2015, van http://zelfvertrouwen.nl/page.php?page=336) 5. Crone, Eveline, Het Puberende brein, Amsterdam, Bakker, 2008, pag. 120) 6. Crone, Eveline, Het sociale brein van een puber, Amsterdam, Bakker, 2012, pag. 144 7. Schippers, Jan (Cornett 1993), Liever mannen; Theorie en praktijk van de hulpverlening aan homoseksuele mannen, Amsterdam, Thesis, 1997, pag. 32, 33) 8. (http://velvetwarriors.com/videos-2/) 9. Schippers, Jan (Maylon), Liever mannen; Theorie en praktijk van de hulpverlening aan homoseksuele mannen, Amsterdam, Thesis, 1997, pag. 87, 88 10. Schippers, Jan, Liever mannen; Theorie en praktijk van de hulpverlening aan homoseksuele mannen, Amsterdam, Thesis, 1997, pag. 66

40


Begrippenlijst a) Adolescentie Adolescentie is de overgang in de ontwikkeling tussen de jeugd en volledige volwassenheid, hetgeen een periode representeert waarin een persoon biologisch, maar niet emotioneel volgroeid is. De leeftijden die beschouwd worden als onderdeel van de adolescentie verschillen per cultuur. Grofweg kan gesproken worden van de leeftijd van 10 tot 24 jaar. b) Puberteit De puberteit (of pubescentie) is de periode waarin meisjes en jongens zich tot volwassene ontwikkelen. Ze worden geslachtsrijp en ontwikkelen zich mentaal tot volwassenen. Over het algemeen valt de puberteit tussen het tiende en achttiende levensjaar. c) Spiegelneuronen Zenuwcellen die actief wordt als we andermans bewegingen zien of ‘spiegelen’. d) Exposure therapie Exposure therapie is een specifiek type cognitieve gedragstherapie, die vaak toegepast wordt bij het behandelen van het post traumatisch stress syndroom en fobieën. e) Overlevingsstrategieën Strategieën die men toepast om de kans op overleven zo groot mogelijk te maken. In therapie wordt hiermee over het algemeen contra-productief gedrag bedoeld dat voortkomt uit belemmerende overtuigingen. f) Uitleg persoonlijkheidsdelen Beïnvloed door opvoeding en ervaringen in ons leven ontwikkelen wij persoonlijkheidsdelen welke ons in bepaald situaties en interacties met anderen, op een bepaalde manier doen handelen. g) Uitleg systemen Een omgeving waar specifieke normen en waarden heersen, zoals een gezin, familie, organisatie, cultuur of land. h) Gestalt Het begrip staat voor "een totaalbeeld", waarbij het geheel méér is dan de som van de samenstellende delen. Zo is een tafel méér dan vier balken en een plank, en is de menselijke persoonlijkheid méér dan de som van de afzonderlijke beschrijfbare en meetbare eigenschappen. De waarnemingspsychologie gaat ervan uit dat de mens méér ervaart dan de som van de afzonderlijke zintuiglijke prikkels. i) Therapeutische (tegen)overdracht Het begrip overdracht is in de psychologie het verschijnsel dat mensen gevoelens, wensen en ervaringen uit het verleden projecteren op een ander persoon, vaak hun therapeut. De overdracht van de therapeut wordt tegenoverdracht genoemd. j) Rationeel Emotieve Therapie Rationeel Emotieve Therapie is een vorm van psychotherapie waarbij zowel het verstand als het gevoel een belangrijke rol spelen. RET is een vorm van cognitieve gedragstherapie. k) Desensitisatie Systematische desensitisatie (systematisch ongevoelig maken) is een vorm van gedragstherapie die wordt toegepast bij angststoornissen zoals een fobie; als onderdeel van behavioristische therapieën gebaseerd op klassieke conditionering. l) Flooding Onder flooding of implosion verstaat men de psychotherapie die tracht angsten uit te laten doven door de cliënt aanhoudend bloot te stellen aan waar hij angstig voor is. m) Regressietherapie Regressietherapie voert een persoon via trance terug in de tijd. Bij regressietherapie wordt ervan uitgegaan dat een trauma of onverwerkte en belemmerende emotie in de vroege jeugd of al voor de geboorte kan zijn ontstaan. Bijvoorbeeld door psychische problemen van de moeder tijdens de zwangerschap. Deze externe, vroege emoties kunnen van invloed zijn op de verdere ontwikkeling van een persoon. n) EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing, kortweg EMDR, is een vorm van therapie die

41


o)

p)

q)

r)

s)

t)

u)

v) w) x)

y) z)

gericht is op het concreet laten uitdoven van angst ontstaan ten gevolge van traumatische ervaringen. Hypnotherapie Bij hypnotherapie brengt de therapeut de cliënt doelbewust onder hypnose om hem dichter bij zijn onbewuste gevoelens en overtuigingen te laten komen. De cliënt blijft gedurende de trance over de eigen wil beschikken. Het idee is dat je door de hypnose tot een beter inzicht komt over onbewuste reacties en er meer controle over krijgt. Angerwork Therapeutische techniek waarbij de therapeut de cliënt stimuleert zijn of haar woede te uiten door middel van het slaan met bijvoorbeeld een knuppel op een kussen. Bio-Energetica Bio-energetica heeft als uitgangspunt dat negatieve ervaringen en stress in het lichaam worden opgeslagen in de vorm van spierspanning. Bio-energetica is een aspect van emotioneel lichaamswerk. Door speciale lichaamsoefeningen worden het gevoelsbewustzijn en het lichaamsbewustzijn gestimuleerd. De bedoeling is om in het onderbewuste weggestopte emoties te bevrijden door het opheffen van blokkades. Systemisch werk De bedenker van systemisch werk, Bert Hellinger, ontdekte dat het mogelijk is om oude pijn en onbegrepen reactiepatronen te ontrafelen zonder alle betrokkenen zelf erbij te halen. Door willekeurige mensen als ‘representant’ voor familieleden (door generaties heen) op te stellen in een ruimte, wordt duidelijk voelbaar hoe men zich tot elkaar en de vrager (degene wiens familie wordt opgesteld) verhoudt en hoe men elkaar beïnvloedt. Bovendien is het mogelijk om helend te werken door bewust te schuiven met de opstelling en daardoor tot verwerking van oude pijn te komen. Innerlijk kind werk Een innerlijk kind is een deel van het zelf uit de kindertijd. Ervaringen uit de kindertijd die onprettig zijn geweest kunnen in het heden zodanig doorwerken dat je geen contact meer hebt met bijvoorbeeld je spontaniteit, humor, speelsheid, creativiteit of genieten. Om weer toegang te krijgen tot deze kwaliteiten in het leven is het vaak nodig om de oorzaak van de pijn, het "gewonde kinddeel", te ontdekken en te verwerken. Delenwerk Bij Delenwerk wordt voor de behandeling gebruik gemaakt van persoonlijkheidsdelen. Als kind zijn wij puur, onbevangen en volledig authentiek. Beïnvloedt door opvoeding en ervaringen in ons verdere leven, ontwikkelen wij persoonlijkheidsdelen welke ons in bepaalde situaties en interacties met anderen, op een bepaalde manier doen handelen. Vaak zijn wij ons niet eens bewust van deze verschillende delen. Met delenwerk verplaatst de cliënt zich in zijn of haar eigen persoonlijkheidsdelen, waardoor deze bewust wordt van eigen handelingen en denkwijzen. Assen van verandering De Assen van Verandering is een praktisch model dat is ontwikkeld voor professionals die veranderingsprocessen begeleiden. Het is van oorsprong bedoeld voor coaches maar is ook zeer goed bruikbaar voor therapeuten en trainers. Het model maakt een belangrijk deel uit van een van de meest vooraanstaande coachopleidingen ter wereld (the Meta-Coach Training System ®) en is nu voor het eerst toegankelijk in Nederland. Contract De afspraak die de therapeut maakt met de cliënt over de doelstelling van het traject. Genogram Een genogram is een grafisch overzicht van het familiesysteem. Zelfonderzoek Therapeutische interventie uit het emotioneel lichaamswerk waarbij de therapeut door lichamelijke sensaties uit te vragen bij de cliënt verbanden te leggen met emoties en gedachten. Kernkwadranten Therapeutische interventie waarbij de therapeut de cliënt inzicht verschaft in zijn of haar kwaliteiten. Prettige plek en krachtdier visualisatie Therapeutische interventie uit de hypnotherapie waarbij de therapeut de cliënt een prettige plek laat visualiseren waar een dier verschijnt die een belangrijke boodschap heeft voor de cliënt.

42

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer aa) Tijdlijn Therapeutische interventie uit de regressietherapie waarbij de cliënt in trance wordt teruggebracht naar vroege herinneringen met behulp van een denkbeeldige levenslijn. bb) Seksuele ontwikkelingsanamnese Verslag van een cliënt over de voorgeschiedenis van zijn seksuele ontwikkeling. cc) Uitleg ego sterkte Deze term wordt vaak gebruikt in intakeverslagen om het wel of niet geschikt zijn van een kandidaat voor een psychoanalyse of meer in het algemeen voor een ontdekkende psychotherapie uit te drukken. Ik-sterkte heeft te maken met het vermogen om angst te verdragen, om te fantaseren zonder de greep op de werkelijkheid te verliezen, en met het kunnen omgaan met eisen en impulsen. Er hoort frustratietolerantie bij, een zekere controle over impulsen, het kunnen omgaan met stress, kortom, het kunnen werken en liefhebben. dd) NLP Neuro linguïstisch programmeren is de studie van interne en externe communicatie, subjectieve ervaringen en de ontwikkeling van methodes en technieken om dit te veranderen. Deze leer is samengesteld uit diverse wetenschappelijke velden zoals neurolinguïstiek en hypnotherapie. ee) Cognitieve (gedrags)therapie Gedragstherapie is er op gericht om emotionele problemen op te lossen door te leren om anders te reageren. ff) Voice Dialogue Bij Voice Dialogue wordt voor de behandeling gebruik gemaakt van persoonlijkheidsdelen. Als kind zijn wij puur, onbevangen en volledig authentiek. Beïnvloedt door opvoeding en ervaringen in ons verdere leven, ontwikkelen wij persoonlijkheidsdelen welke ons in bepaalde situaties en interacties met anderen, op een bepaalde manier doen handelen. Vaak zijn wij ons niet eens bewust van deze verschillende delen. Met Voice Dialogue verplaatst de cliënt zich in zijn of haar eigen persoonlijkheidsdelen, waardoor deze bewust wordt van eigen handelingen en denkwijzen. gg) Transactionele analyse Transactionele Analyse is een gestructureerde, heldere vorm van psychotherapie die vooral gericht is op praktisch gerichte persoonlijke groei en verandering, en daarbij de interactie tussen mensen als eerste aangrijpingspunt neemt.

43


Bibliografie Boeken - Crone, Eveline, Het sociale brein van een puber, Amsterdam, Bakker 2012, ISBN: 978-90-351-3666-3 - Crone, Eveline, Het puberende brein, Amsterdam, Bakker 2008, ISBN: 978-90-351-3269-6 - Downs, Alan, The velvet rage, Da Capo Press, 2012, ISBN: 978-0-7382-1567-9 - Perez, Ruperto, DeBord, Kurt, Bieschke, Kathleen, Handbook of counseling and psychotherapy with lesbian, gay and bisexual clients, Washington 2000, ISBN 1-55798-610-X - Postma, Annemarie, Leven in acceptatie; Antwoorden, inzichten en inspiratie voor elke dag, Houten (Mana), 2012, ISBN 978-90-00-31559-8 - Richard A. Isay, M.D., Becoming Gay, The journey to self acceptance, Vintage Books New, 2009, ISBN: 978-0-307-38977-0 - Schippers, Jan, Liever mannen; Theorie en praktijk van de hulpverlening aan homoseksuele mannen, Amsterdam, Thesis, 1997 - Verhulst, F.C. en F. Verheij, F, Adolescenten psychiatrie, Van Gorkum, 2000, ISBN: 90-232-3440-5 Websites www.encyclo.nl www.zelfvertrouwen.nl http://www.menselijk-lichaam.com/geestelijke-gezondheid/problemen-tijden-de-adolescentie http://nl.wikipedia.org/wiki/Schorer_%28stichting%29 http://velvetwarriors.com/ http://velvetwarriors.com/videos-2/ http://www.rotterdamverkeert.nl/publicaties/methodiek-homo-en-lesbisch-specifieke-hulpverlening/ http://psychcentral.com/lib/what-is-exposure-therapy/0001640 http://www.spiritueel-woordenboek.nl/woordenboek/H/hypnotherapie_322/ http://www.encyclo.nl/begrip/gestalt http://www.encyclo.nl/begrip/overdracht http://www.encyclo.nl/begrip/Rationeel-Emotieve%20Therapie http://www.encyclo.nl/begrip/desensitisatie http://www.encyclo.nl/begrip/flooding http://www.encyclo.nl/begrip/regressietherapie http://www.encyclo.nl/begrip/EMDR http://www.encyclo.nl/begrip/bio-energetica http://www.encyclo.nl/begrip/Systemisch%20werk http://www.psychodynamica.nl/therapievormen/innerlijk-kindwerk http://www.psychodynamica.nl/therapievormen/voice-dialogue http://www.psychodynamica.nl/therapievormen/assen-van-verandering http://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/ik-sterkte-zwakte/ http://www.psychodynamica.nl/therapievormen/nlp-neuro-linguistisch-programmeren http://www.encyclo.nl/begrip/Gedragstherapie http://www.encyclo.nl/begrip/Spiegelneuron http://www.encyclo.nl/begrip/adolescentie http://www.encyclo.nl/begrip/Puberteit http://www.encyclo.nl/begrip/Overlevingsstrategie%C3%ABn http://www.idee-pmc.nl/psychotherapie/ta_therapie.html

44


Bijlage 1. Vaardigheden voor het bereiken van authenticiteit en tevredenheid De opvatting bestaat dat de ‘grote’ levenskeuzes (andere baan, relatie) het grootste verschil maken in het leven. Dit komt echter vaak neer op het opnieuw creëren van dezelfde toestand die daarvoor ook al aan de orde was. Het zorgt voor afleiding van wat er eigenlijk aan de hand is. Belangrijk is om tevredenheid te verkiezen boven de goedkeuring van anderen. De homo dient het waarderen van innerlijke rust en leven naar zijn waarden in plaats van zijn impulsen als prioriteit te stellen. Alleen dan kan hij een succesvolle verandering doormaken. De vaardigheden zijn onderverdeeld in de categorieën ‘levenskeuzes’, ‘doen toenemen van positieve emoties’ en ‘relaties’. LEVENSKEUZES De man die ik zou willen worden Stel jezelf Bij een belangrijke levenskeuze de vraag: ‘wat zou de man die ik zou willen worden doen in deze situatie?’ Neem een moment om goed te luisteren naar wat je hart zegt en volg dit. Leven naar je meest gekoesterde waarden is de sleutel tot het creëren van een leven van tevredenheid en voldoening. Door jezelf je ‘ideale zelf’ voor te stellen krijg je toegang tot deze waarden. Innerlijke rust boven alles Stel jezelf de vraag: draagt deze keuze bij aan mijn innerlijke rust op de lange termijn? Deze vraag is zeer relevant bij de keuze van een levenspartner. Reageer nooit terwijl je een hevige emotie voelt Stel reactie altijd uit tot nadat de emotie voorbij is. Definieer het gevoel en onderneem onmiddellijk de actie die nodig is om niet te reageren. Ga bijvoorbeeld een blokje om. Het creëren van een ‘moment van bezinning’ tussen gevoel en actie is een belangrijke oefening voor het genereren van authenticiteit. Gevoelens op een specifiek moment vertegenwoordigen meestal niet onze gevoelen over het algemeen. Door tijdens een hevige emotie gelijk te handelen kun je dus inaccurate informatie over jezelf communiceren. Tevredenheid boven goedkeuring Kies voor de investering die bijdraagt aan je gevoel van tevredenheid en niet aan je gevoel van goedkeuring en acceptatie van anderen. Om schaamte achter je te laten en op het pad richting authenticiteit te blijven is het nodig om al je emotionele investeringen te monitoren op hun intrinsieke waarde om je tevredenheid te brengen versus extrinsieke waarde die je acceptatie en goedkeuring brengt van anderen. Tevredenheid wordt gecreëerd als je gedrag strookt met je normen en waarden. DOEN TOENEMEN VAN POSITIEVE EMOTIES Het leren reguleren van negatieve emoties, en dit ook implementeren, is het geheim voor een gelukkig leven. Accepteer de realiteit op de voorwaarden van de realiteit Als het leven niet gaat zoals je wilt, stop dan met vinden dat dit niet zo zou moeten zijn. Verander de dingen die je kan maar accepteer hetgene waar je geen invloed op hebt. Als iets ‘ondraaglijk wordt’ dan is er meestal een situatie waarin iets geaccepteerd dient te worden. Zo ook bij het gevoel van ‘het is niet eerlijk/onrechtvaardig’. Eén ding, één persoon, één conversatie tegelijk Stel jezelf het doel om één ding tegelijk te doen per moment. Door niet aanwezig te zijn in het moment kun je geen vreugde ervaren. Als alles even te veel wordt, maak dan een lijst van dingen die je moet doen, doe absoluut één ding tegelijk, en stel haalbare doelen.

45

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Neem een niet-oordelende houding aan wanneer mogelijk Evalueer je ervaringen niet op basis van je verwachtingen maar op basis van ‘wat is’. Het onvermogen anderen te accepteren voor wie ze zijn creëert alleen meer stress. Niet oordelen geeft de ander ruimte menselijk en niet perfect te zijn. Obsessief zijn over pijn creëert meer pijn Als je een negatieve emotie ervaart, probeer bewust de pijn tot bedaren te brengen. Dit houdt in niet erover blijven praten of situaties opzoeken die de pijn aanwakkeren, maar afleiding zoeken die een net zo sterke tegengestelde emotie opwekt. Loop uit de negatieve emotie Zoek een andere bezigheid die een andere emotie uitlokt. Zodra de emotie is afgezwakt krijg je toegang tot je ratio en kun je een meer weloverwogen keuze maken die je verder helpt. Respecteer je lichaam Eer je lichaam alsof het een kostbaar bezit is. Het accepteren van je lichaam in het hier en nu gaat niet over het niet hebben van fitness doelstellingen. Het gaat over liefhebben wie je bent en hoe je er nu uit ziet, welke veranderingen je in de toekomst ook nog van plan bent te bewerkstelligen. Het perfectioneren van je lichaam zal je niet meer beminnenswaardig maken. Geen enkel gevoel duurt eeuwig Als het leven niet loopt zoals we hoopten maken we onszelf vaak wijs dat het negatieve gevoel nooit over gaat. Alle gevoelens komen en gaan, dus dat is niet waar. Gevoelens veranderen altijd. RELATIES Laat niet je seksuele smaak de filter zijn waardoor je mensen toelaat in je leven. Bevecht actief de drang om alleen contact te maken met mensen die je fysiek aantrekkelijk vindt. Vele van de betere vriendschappen tijdens je leven zullen zijn met mensen die je helemaal niet fysiek aantrekkelijk vindt. Krijg gelijk of wees gelukkig Het uiten van je eigen ideeën is belangrijk. Maar als dit ten koste gaat van relaties dan doe je jezelf er geen goed mee. Als je de neiging voelt je gelijk te halen, stel jezelf de vraag: hoe belangrijk is het dat ik gelijk krijg en wat is de prijs? Jezelf inhouden om iemands ego te sparen is vaak effectiever in het kader van de relatie dan gelijk hebben. Als je alleen maar perfectie laat zien, dan creëer je angst bij anderen en speel je op hun eigen onzekerheden. Zoek altijd eerst naar de onschuld in de ander Kijk voorbij het verraad, de boosheid en de onoprechtheid in anderen om hun kern van onschuld te vinden. Anderen doen je pijn omdat ze zelf pijn hebben. Minacht niet voordat je hebt onderzocht. Ga uit van de positieve intentie van de ander en kijk door die bril. Vergeef de ander zoals je zelf ook vergeven zou willen worden. Je vermindert hiermee je eigen stressniveau en vergroot je ervaringen van vreugde. Erken in conflict eerst je eigen verantwoordelijkheid Uit verbaal eerst je eigen aandeel in een conflict voordat je je focust op het aandeel van de ander. Stel jezelf de vraag: wat heb ik gedaan om dit probleem te creëren? Houd je kring van intimi heilig en veilig Laat alleen mensen toe in je kring van intimi die betrouwbaar zijn. Te snel iemand toelaten die nog niet heeft bewezen dat hij betrouwbaar is, is risicovol. Wees hiermee langzaam en selectief. We zijn allemaal vatbaar voor een besmettelijk effect als het andere mensen aangaat. Hoe sterk we ook zijn, we zijn vatbaar voor de ideeën en oordelen van mensen waarmee we intieme relaties onderhouden. Omring je daarom met mensen die jouw waarden delen en die jou inspireren te groeien in het leven en verder te reiken dan je anders zou doen.

46

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer Bekrachtig alleen dat wat ook echt valide is (nooit het invalide) Laat anderen weten wat je respecteert in hun gedrag. Geef nooit complimenten die je niet meent. We hebben allemaal een ‘radar’ waarmee we kunnen aanvoelen of iemand ons aan het paaien is of niet. Eigen jezelf je eigen aandeel toe Je bent zelf verantwoordelijk voor je gevoel en niet iemand anders. Zeg dus niet: ‘door jou voel ik me zo’. Leren om voor je eigen gevoel op te komen en het jezelf toe te eigenen, ook als je vermoedt dat anderen je gevoel niet zullen goedkeuren, is een belangrijk keerpunt in het overwinnen van de effecten van vernietigende schaamte. Weet wat je voelt, uit dit op een eerlijke manier en neem er zelf verantwoordelijkheid voor. Spreek eerst tegen degene waarmee je het conflict hebt (en niet met alle anderen) Vele homo’s hebben de gewoonte om te praten met iedereen behalve met degene met wie ze een conflict hebben. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat we onze eigen ervaring niet vertrouwen en gaan daardoor wederom op zoek naar externe validatie. Leef in integriteit Wees altijd zo eerlijk mogelijk, ook als dit erg moeilijk is. Oneerlijk zijn vernietigt uiteindelijk het vertrouwen in jezelf en de ander. Als je zelf liegt ga je anderen ook van liegen verdenken en dat is funest voor relaties. Vergeef en houd niet vast aan wraak Sta anderen toe om niet perfect te hoeven zijn. Als anderen je teleurstellen, weersta dan de verleiding ze dit te laten weten. Als je teleurgesteld in iemand bent, heeft dat meestal te maken met het feit dat je een bepaalde verwachting van iemand hebt. Om te vergeven moeten we onze meest gekoesterde fantasieën kunnen loslaten en de realiteit accepteren zoals die is. Omarm de feiten zonder oordeel. Omarm tegenstrijdigheid Zelden hebben wij louter eenzijdige gevoelens over iets. We hebben tegenstrijdige gevoelens. Geef jezelf toestemming deze gevoelens te hebben zonder gevoelens die onhandig of onplezierig zijn te forceren of te ontkennen. Zo kan uiteindelijk helderheid ontstaan. Affirmaties over zelfwaardering veranderen vaak niet hoe we ons voelen omdat we instinctief weten dat de meest belangrijke dingen in het leven ambivalentie oproepen in ons.

47


Bijlage 2. Nul- en eindmeting

48


49


50


51


52


53


54


55


Bijlage 3. Enquete hulpverleners

56


57


58


Bijlage 4. Enquete doelgroep

59


60


61


62

Van verstoppen naar verschijnen Henk Klouwer

Recommend Documents