Van raakbaarheid naar veerkracht: Reflecties vanuit het verpleegkundig onderwijs Workshop ICURO 16-10-15
Joke Lemiengre Nancy Cannaerts Lectoren Ethiek UC Leuven-Limburg
1. Emotionele geraaktheid morele geraaktheid 2. Morele geraaktheid professionele verantwoordelijkheid 3. Professionele verantwoordelijkheid veerkracht
Wat raakt je? Fragment: Verdwaald in het geheugenpaleis
Wat raakt je?
Uit: Verdwaald in het geheugenpaleis
Een eerste beweging: van emotionele geraaktheid naar morele sensitiviteit
Emoties zijn all around …
www.eonline.com
Emoties “weten” iets “ Emoties vertroebelen ons denken, maken je partijdig en onredelijk.” (Kant, Descartes)
“ Wat je met je beredenerende verstand niet kan achterhalen, wordt door de emotie aan je getoond” (Martha Nussbaum, 1998)
Morele geraaktheid
Uit: Werckmeister Hármoniák Béla Tarr 2000
“Er is een verschil tussen stoom afblazen en het reflecteren over de betekenis van emoties”
Gillam L et al. The role of emotions in health care professional ethics teaching. Journal of Medical Ethics 2013; 0: 1-5
Wat vertelt onderzoek ons hierover? • Vormen we studenten tot raakbare zorgverleners We proberen het wel af en toe, maar… • …we weten niet of we het op de juiste wijze doen en daar voelen we ons onzeker bij • …er zijn hindernissen die dit in de weg staan
Hoe doen we dat als opleider? • “En soms vraag ik dan echt: hoe zou jij reageren moesten
ze uw grootmoeder zo behandelen? Ja ik zeg, uw meest geliefde, of als het niet komt, dan zeg ik, nu moet ge u inbeelden dat ge in dat bed ligt. En echt inbeelden en we gaan u zo behandelen.”
• “Ik vraag dat ze vertellen over positieve en negatieve
ervaringen, of over de dingen die ze mee naar huis nemen, waar ze s ’nachts van wakker liggen. Kunt ge daar iets meer over vertellen? Ik probeer het op die manier wat open te trekken.”
Hindernissen • “ want ge hebt veel studenten die niet over gevoelens
kunnen praten, he, laat staan bij mij, die ze twee, drie keer gezien hebben.”
• “ ja, en dan ook als ge een beetje krap in tijd zit, ja, als ik
de pot ga opengooien, ja, ge kunt dat ook niet zomaar, en sommige gesprekken kunt ge ook niet zomaar…als ik denk van, ja sorry, maar ik moet nu eigenlijk verder…”
Voorwaarden
Hindernissen • “dat is niet voor iedereen zo een evidentie om dat aan te
raken, voor elke lector. Ik denk dat sommigen daar toch wel bang voor hebben, omdat ge u op glad ijs begeeft. Daarmee bedoel ik, dat ge soms nooit weet wat er bij die student soms los wordt gemaakt. Ik kan me voorstellen dat niet elke lector dan zo happig is om daar diep op in te gaan.”
Voorwaarden
Hindernissen Thaught curriculum
(Gallagher, 2006, Monteverdi, 2014)
Voorwaarden
Hoe ervaren studenten dit? • Studenten voelen zich aangesproken in hun morele sensitiviteit. Hierdoor Worden studenten bewust van de complexiteit van de situatie Maar ervaren ze onzekerheid en twijfel En kunnen ze er geen weg mee Gevolg: moreel residu, morele eeltvorming, sentimentaliteit, geen veerkracht (Nolan, 2002; Durgahee, 1997, Monteverdi, 2014)
Een tweede beweging: van morele geraaktheid naar professionele verantwoordelijkheid
Vanuit morele geraaktheid worden we geroepen om “verantwoordelijkheid” in de zorg op te nemen
Verantwoordelijkheid … • Professionele verantwoordelijkheid Beroepsmatige verantwoordelijkheid Functionele verantwoordelijkheid Persoonlijke verantwoordelijkheid (Van Dartel & de Witte, 2014)
Kern van professionaliteit In een individuele situatie tot een afgewogen oordeel komen over de vraag hoe je die verschillende verantwoordelijkheden die in deze situatie op je af komen kan verenigen Dat vraagt dat we als lector die verschillende verantwoordelijkheden aanspreken en vormen…ook de persoonlijke verantwoordelijkheid
Taakgericht Oplossingsgericht Sturend Beheersen Controle Reflectie achteraf
Geen verantwoordelijkheid voelen Onzekerheid en moreel residu Geen kans om betekenis te geven aan emoties
• “Ja, dat was een situatie met een verpleegkundige en dat was een
buitenlandse. En die had de student laten verstaan dat ze racistisch was terwijl dat eigenlijk helemaal niet zo was. Het was die avond heel hectisch. • Ik heb die student dan eerst haar verhaal laten doen en dan ben ik de volgende dag eens gaan kijken. Een mailtje naar de hoofdverpleegkundige gestuurd en die had direct geantwoord en die verpleegkundige, die vroeg ik dan: hoe vond gij dat? En die zei dan, ja dat is uit de hand gelopen. Dat was zo geëxplodeerd. Uiteindelijk is dan afgesproken met de hoofdverpleegkundige dat ze niet meer moesten samenwerken. • Maar ja, de student die heeft daar een slecht gevoel aan overgehouden, dat is niet 100% uitgeklaard geweest, en die vond dat geen fijne stage.”
Een derde beweging: Van professionele verantwoordelijkheid naar veerkracht
Wat is veerkracht?
Nood aan zorg voor veerkracht!
Stelling Regels bieden veiligheid om onze verantwoordelijkheid op te nemen
Project Regelarme Zorg – NL
Eindrapport Regelarme Zorg – Stichting Philadelphia Zorg - 2014
Inzet project • Doorbreken bureaucratie • Inzetten op professionele verantwoordelijkheid • Verbeteren relatie tussen zorgvrager en zorgverlener
Outcome project • Medewerkers & leidinggevenden ervaren méér vrijheid, verantwoordelijkheid en vertrouwen • Cliënten ervaren meer aandacht, tijd en inspraak • Verwanten ervaren meer levensgeluk bij de cliënt • Medewerkers voelen zich meer verantwoordelijk voor de gang van zaken binnen de organisatie
• Van lantaarnpalen naar kampvuren
Ervaringen van studenten Kaders zijn verhelderend…. ? Kaders zijn volgens hen wegwijzers zijn in deze complexiteit een lexicon zijn om de complexiteit te benoemen hun stress reduceren een hulp zijn om niet louter vanuit persoonlijke waarden te handelen
Maar ook verblindend…? hoorcolleges over ethische theorieën zijn saai, geen betrokkenheid tot de abstract conceptuele kaders (Nasrabadi, 2009; Numminen, van der Arend & Leino-Kilpi, 2009) discrepantie tussen de aangeboden kaders en dat wat ze in de praktijk zien (Numminen, van der Arend & Leino-Kilpi, 2009) ze ervaren dat ze eerder als ‘formule’ gebruikt worden en als verantwoording achteraf (Parsons, 2001)
Tot slot … Hoe zou je als opleider Raakbaarheid Professionaliteit
Veerkracht aan elkaar verbinden?
• Ervaringsgericht leren LIC light sTimul supervisie
Ervaringen verbinden met kaders: Vb. Joan Tronto Vb. Korthagen 5 vragen
Dankjewel!
[email protected] [email protected]
