VAN INVENTARISATIE NAAR DEBAT

VAN INVENTARISATIE NAAR DEBAT Het gebruik van de regioscreening als bestuurlijk evaluatie‐instrument Filip De Rynck, Ellen Wayenberg, An Decorte en Joris Voets Noot vooraf: Dit document (dd. 15 september 2011) is een tweede tussentijds rapport in het kader  van  het  SBOV  B‐project  ‘regioscreeningsmethodologie’.  Een  eerdere  versie  van  dit  document  werd  besproken op de klankbordgroep van 4 juli 2011 en hun opmerkingen zijn in dit document verwerkt.  

Stand van zaken Tussen  de  klankbordgroep  van  28  april  2011  en  de  klankbordgroep  van  4  juli  2011  zijn  een  aantal  initiatieven  genomen  op  het  niveau  van  de  inventarisatie  van  de  samenwerkingsverbanden.  De  onderzoekers werkten hun eerste tussentijdse rapport met de variabelen voor de inventarisatie af,  op basis van de opmerkingen van de klankbordgroep. Het kabinet van minister Bourgeois heeft dit  gebruikt  als  basis  voor  de  opmaak  van  een  Access–bestand  waarin  alle  bij  de  Vlaamse  overheid  bekende samenwerkingsverbanden werden geïnventariseerd. Het gaat om:     Door  Vlaanderen  territoriaal  afgebakende  en  in  regelgeving  opgelegde  structuren  (bv:  Logo’s; Resoc’s; zorgregio’s,…).   De intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, in hoofdzaak de opdrachthoudende en de  dienstverlenende  verenigingen.  Voor  projectverenigingen  en  voor  interlokale  verenigingen  zijn geen centrale registers ter beschikking.     Dit  heeft  geleid  tot  een  eerste  verwerking  waarbij  de  intensiteit  van  de  samenwerking  tussen  alle  Vlaamse  gemeenten  in  kaart  werd  gebracht.  Er  is  één  overzichtsmatrix  gemaakt  waarin  voor  elke  gemeente  het  aantal  gemeenschappelijke  samenwerkingsverbanden  met  een  andere  gemeente  wordt  weergegeven.  Dat  geeft  een  beeld  van  de  territoriale  verdichting  van  de  geïnventariseerde  samenwerkingsverbanden.  De  inventaris  is  evenwel  niet  volledig:  de  verwachting  is  dat  vooral  samenwerkingsverbanden op kleinere schalen het beeld nog zullen nuanceren (zie ook hieronder).     Vervolgens is dit materiaal ook omgezet in kaarten op basis van een geografisch informatiesysteem  van  het  Agentschap  voor  Binnenlands  Bestuur.  Dit  maakt  het  mogelijk  om  een  kaart  te  maken  per  gemeente  die  de  intensiteit  van  de  samenwerking  met  de  andere  307  Vlaamse  gemeenten  weergeeft.     We geven in deel 1 van deze nota enkele opmerkingen bij de inventarisatie in het Access – bestand;  in deel 2 geven we technische commentaar en suggesties voor gemeenten die de parameters in het  bestand willen invullen. In deel 3, het belangrijkste deel van dit rapport, geven we aanbevelingen en  suggesties  aan  gemeenten  over  het  gebruik  van  deze  inventarisatie.  Wat  kunnen  gemeenten  daarmee doen?  

1

1

Bij de inventarisatie in de Access ‐ bestanden

In het Access – bestand met de bij de Vlaamse overheid bekende samenwerkingsverbanden zijn nu  opgenomen:     Bekkenbesturen   Bosgroepen   Dienstverlenende en opdrachthoudende verenigingen   Prezones (= actuele benaming van hulpverleningszones)   Logo’s   Meldpunt discriminatie   OCMW‐verenigingen  (voor  ziekenhuizen,  welzijnskoepels,  sociale  verhuurkantoren,  sociale  economie projecten, rusthuizen, kinderdagverblijf, huisvestingsdienst, centra voor algemeen  welzijnswerk,…)   Onderwijszones    Politiezones   Regionale Landschappen   Resoc’s en SERR’s   Sportregio’s   Zorggebieden    Zorgregio’s    Bij  de  samenwerkingsverbanden  die  zijn  opgenomen  in  deze  inventaris  passen  volgende  opmerkingen:     Prezones en zorgregio’s zijn door de federale overheid (prezones voor hulpverlening) en door  de  Vlaamse  overheid  (zorgregio’s)  opgelegde  gebieden  voor  de  coördinatie  van  hulpverlening of voor de planning van welzijnsvoorzieningen. Het zijn als zodanig geen echte  organisatorisch gestructureerde samenwerkingsverbanden met een eigen overleg of bestuur.    Onder  de  noemer  ‘OCMW‐verenigingen’  schuilt  een  ruime  waaier  van  soorten  samenwerkingsverbanden in de brede welzijnssfeer. Voor een lokaal debat is het nuttig dat  meer  te  detailleren:  voor  welke  thematiek  of  binnen  welk  beleidsdomein  wordt  er  tussen  OCMW’s  samengewerkt?  Daarvoor  kunnen  de  zeven  categorieën  gebruikt  worden  die  nu  voor de invulling van het luik welzijn zijn uitgewerkt.    Meldpunten  discriminatie  (zetel  in  de  centrumsteden)  zijn  geen  echte  formeel  gestructureerde samenwerkingsverbanden van meerdere organisaties.     De  inventaris  neemt  de  bij  de  Vlaamse  overheid  (Agentschap  Binnenlands  Bestuur)  bekende  samenwerkingsverbanden op. Die inventaris is niet volledig: er zijn nog samenwerkingsverbanden die  rechtstreeks  te  maken  hebben  met  regelgeving  vanuit  de  Vlaamse  overheid,  maar  waarvan  de  gegevens niet ter beschikking zijn van het Agentschap. Uit een vergelijking tussen de inventaris die  wij hebben gemaakt in de regio Midden‐West‐ Vlaanderen (arrondissementen Roeselare‐Tielt) halen  we nog de volgende verbanden die rechtstreeks te maken hebben met Vlaamse regelgeving:     Bovenlokaal overleg opvoedingsondersteuning (decreet 13 juli 2007)   Fora lokale werkgelegenheid (aansturing van lokale werkwinkels)   Regionaal overlegcomité voor Geestelijke Gezondheidszorg    Samenwerkingsinitiatieven eerstelijnszorg (SEL’s): samenwerking tussen zorgaanbieders 

2

 

Sociale  Huisvestingsmaatschappijen  (erkend  door  de  Vlaamse  Maatschappij  voor  Sociaal  Wonen)  Waterschappen (het initiatief tot oprichting ligt weliswaar bij de provinciebesturen maar de  waterschappen  als  bestuurlijke  figuur  zijn  opgenomen  in  het  decreet  integraal  waterbeleid  van 2003) 

  Advies  Het  is  wenselijk  dat  deze  gegevens  op  Vlaams  niveau  worden  aangevuld  en  mee  worden  opgenomen in de inventaris.     De  data  in  het  Access  –  bestand  met  de  Vlaams  geregelde  of  opgelegde  samenwerkingsverbanden  moeten  worden  aangevuld  met  de  lokale  gegevens:  daarmee  bedoelen  we  de  samenwerkingsverbanden  georganiseerd  op  initiatief  van  het  provinciebestuur;  op  initiatief  van  gemeenten en/of OCMW’s en op initiatief van semi ‐ private organisaties. Een vraag is ook of in de  inventaris projectorganisaties worden opgenomen. We bekijken deze aanvullingen punt per punt.    Op initiatief van het provinciebestuur    Uit  de  gegevens  van  de  proeftuinregio’s  blijkt  zeer  duidelijk  dat  de  provinciebesturen  bij  heel  wat  samenwerkingsverbanden initiatiefnemers zijn, al verschilt dat ook sterk van regio tot regio. Het gaat  dan  ten  eerste  over  initiatieven,  vooral  in  de  sfeer  van  zorg,  die  dekkend  zijn  uitgewerkt  voor  het  hele  Vlaamse  grondgebied  zoals  bijvoorbeeld  de  Regionale  Overlegnetwerken  Gehandicaptenzorg.  Het  gaat,  ten  tweede,  om  specifieke  samenwerkingsverbanden  die  per  provincie  verschillen  en  die  meestal verbonden zijn met het gebiedsgericht beleid vanuit het provinciebestuur, dat evenwel ook  per provincie sterk verschillend is ontwikkeld.     Advies  Via  de  gouverneurs  kan  de  inventaris  met  de  provinciaal  geïnitieerde  samenwerkingsverbanden  worden  aangevuld,  eerst  met  de  Vlaamsbrede  verbanden,  vervolgens  met  de  specifieke  gebiedsgerichte  initiatieven  waarbij  een  of  meerdere  gemeenten betrokken zijn.     Op initiatief van gemeenten en/of OCMW’s    De  opdrachthoudende  en  dienstverlenende  intergemeentelijke  samenwerkingsverbanden  zitten  in  het  Access  –  bestand.  De  OCMW  –  verenigingen  zijn  ook  opgenomen.  Slechts  enkele  projectverenigingen  en  interlokale  verenigingen  zijn  in  de  inventaris  opgenomen.  Omwille  van  de  gevoelige  toename  van  deze  vormen  en  het  belang  daarvan  voor  de  lokale  discussie  (steeds  verdergaande  uitbouw  in  aparte  organisaties  met  een  eigen  bestuur?),  is  het  zeker  nodig  dit  bij  prioriteit per gemeente aan te vullen.     Advies  De  gemeentebesturen  moeten  op  de  eerste  plaats  de  inventaris  volledig  maken  door  alle  interlokale verenigingen en projectverenigingen op te nemen.    Een moeilijker punt ivm het al dan niet opnemen in de inventarisatie, zijn de overlegvormen zonder  enig juridisch statuut, die volgens de hierboven gebruikte typologie vooral als informatienetwerken  kunnen  worden  omschreven.  Het  gaat  bijvoorbeeld  om  overleg  van  burgemeesters;  om  overleg  tussen  secretarissen  van  gemeenten  en/of  OCMW’s;  om  overleg  tussen  de  ambtenaren  van  burgerlijke stand; om overleg tussen de milieu‐ambtenaren of cultuurprofessionelen. De nadruk ligt  op  informatie‐uitwisseling  tussen  professionelen;  deze  overlegverbanden  hebben  zelden  eigen  personeel en nemen formeel geen beslissingen. In de proeftuinregio’s zijn deze verbanden meestal 

3

wel  opgenomen  vanuit  de  redenering  (1)  dat  daar  door  gemeenten  en/of  OCMW’s  in  wordt  geïnvesteerd  (tijd,  personeel);  (2)  dat  het  bestaan  van  dergelijke  verbanden  een  indicatie  is  van  vertrouwen  tussen  gemeenten  en/of  OCMW’s  en  voor  het  debat  over  toekomstige  samenwerking  daarom  nuttig  kan  zijn;  (3)  dat  het  informele  karakter  van  dit  overleg  nog  niet  veel  zegt  over  de  mogelijke impact ervan. Dat laatste element geldt bijvoorbeeld voor overleg tussen burgemeesters.  In  de  proeftuinregio’s  was  duidelijk  dat  dit  voor  de  regio  belangrijk  kan  zijn  en  dat  dit  overleg  kan  wegen op de agenda van gemeenten.      Advies  Onze  aanbeveling  is  om  deze  overlegverbanden  mee  te  nemen  in  de  inventarisatie.  Onder  andere  voor  een  mogelijk  debat  over  versterkte  intergemeentelijke  samenwerking  kunnen  deze  eerder  informele  overlegvormen  zowel  een  indicator  zijn  van  mogelijkheden  als  een  eerste stap voor versterking van de samenwerking.   Een eenvoudige rondvraag bij de leidende ambtenaren en bij schepenen moet snel tot een  overzicht kunnen leiden, toch van de belangrijkste informele overlegverbanden.     Op initiatief van semi‐private organisaties    Met semi‐private organisaties bedoelen we organisaties die worden beheerd door particulieren maar  die voor het overgrote deel van hun middelen afhankelijk zijn van de overheid (Vlaams/Federaal), die  worden erkend en gecontroleerd door de overheid. Vandaar de toevoeging ‘semi’. Deze organisaties  zijn uiteraard vooral actief in de sferen van zorg, welzijn, cultuur en sociale economie. In de meeste  gevallen  participeren,  in  min  of  meerdere  mate,  gemeenten  en/of  OCMW’s.  Dat  is  al  het  eerste  criterium:  nemen  lokale  besturen  deel  of  niet?  In  de  breedst  mogelijke  inventaris  (zie  hieronder)  nemen  we  dan  ook  samenwerkingsverbanden  op  waarin  geen  lokale  besturen  participeren,  vanuit  een beperktere focus is het criterium dat er minstens een participatie van lokale besturen moet zijn.    Ook projectorganisaties?   

Uit de ervaringen van de proeftuinregio’s blijkt het al dan niet opnemen van projectorganisaties een  lastig  punt  te  zijn.  Met  projectorganisaties  bedoelen  we  per  definitie  tijdelijke  samenwerkingsverbanden die gericht zijn op het realiseren van een bepaald specifiek project en die  daarna in principe ophouden te bestaan. In het Access‐bestand zijn alleen samenwerkingsverbanden  opgenomen  met  een  permanent  karakter.  We  geven  een  voorbeeld  van  een  lijst  van  projectorganisaties in de inventaris Midwest:   

 

Voorbeeld: projectenlijst huidige projecten Midden‐West‐Vlaanderen  ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Agro‐Alimentair Platform (2010 ‐ Provincie)  Begeleiding voor starters (Provincie)  Commissie Diversiteit (RESOC)  DM@Work:  Managing  disability  at  work  (Streekpact)  Europees project Functioneel Groen (RESOC)  Europees Project Tielts Plateau (Provincie)  Gebiedsprogramma  Kanaalzone  Roeselare‐ Leie (Provincie)  Huis van de voeding (Provincie)  IOED (TERF)  Landinrichtingsproject Veld Brugge (VLM)  Landschappelijke  integratie  van  solitaire  bedrijven (Provincie)  Logistiek platform Westpoort (Provincie)  Lokale Diensteneconomie (RESOC) 

‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Nebus (Leader)  Netwerk  van  doorgangsgebouwen  en  ondernemerscentrum (Provincie)  Omgevingszorg (Leader)  Project Energiesnoeiers  PZT Tielt   Ready (RESOC)  Sefik (RESOC)  Stad‐land‐schap (Provincie, gemeenten)  Stationsomgevingsproject  Roeselare‐Izegem‐ Ingelmunster  TERF  Tijdelijk  ondersteuningstraject  Moment  (RWR)  Voisins‐buren  Woon‐zorg‐net‐werk (RWR) 

4

  In  de  praktijk  gaat  het  over  projecten  vanuit  een  Resoc;  vanuit  een  intercommunale  voor  streekontwikkeling; vanuit het provinciebestuur; een Regionale  Welzijnsraad. In  nogal wat gevallen  gaat  het  om  projecten  met  Europese  steun.  Soms  evolueren  deze  als  tijdelijk  opgevatte  projectorganisaties  naar  autonome  en  permanente  verbanden  zonder  dat  nog  duidelijk  is  dat  ze  eertijds  zijn  gestart  vanuit  een  bestaand  samenwerkingsverband.  Soms  is  de  tijdelijkheid  van  een  projectorganisatie relatief.     Het  hangt  van  de  doelstellingen  van  de  inventarisatie  af  of  lokale  besturen  deze  projectverbanden  willen  inventariseren.  Vanuit  het  oogpunt  van  de  controle  en  verantwoording  kan  het  zeker  nuttig  zijn.  Vaak  immers  zullen  precies  in  deze  projectnetwerken  vormen  van  beleid  tot  uiting  komen  die  impact  hebben  op  de  lokale  besturen.  Ambtenaren  en/of  politici  participeren  meestal  actief  in  dit  soort  projectorganisaties:  er  gaan  dus  middelen  naartoe  (financies,  personeel,  tijd).  In  onze  uitwerking van het gebruik van de inventarisatie komen we daar nog op terug.    

Inventarisaties: van ‘small’ tot ‘large’    Bij het begin van de inventarisatie is het zeker nodig af te spreken hoe beperkt of hoe breed  de inventarisatie moet gaan. De insteek via het Access – bestand van de Vlaamse overheid  tendeert al naar een inventarisatie met een bredere focus. We maken volgend onderscheid,  wellicht beter uitgewerkt dan in het eerste rapport voor de stuurgroep:    Regioscreening ‘large’  Alle  samenwerkingsverbanden  in  een  bepaalde  ‘focusregio’:  formele  en  informele;  interbestuurlijke  en  publiek  –  semi‐private;  ook  samenwerkingsverbanden  met  alleen  maar  semi‐private organisaties; alle projectorganisaties. In deze regioscreening gaan discussies niet  alleen  over  samenwerking  tussen  lokale  besturen  en  tussen  besturen  maar  ook  over  regionaal beleid, regionale projecten, regionale strategie of over regionale beheersmateries  en  de  samenwerking  tussen  lokale  en  Vlaamse  overheden  in  functie  van  die  regionale  ontwikkeling. In dit perspectief kan het bijvoorbeeld gaan over stadsregionale samenwerking:  daarvoor is een breed beeld nodig op de samenwerkingspatronen in een bepaald gebied (bvb  zeker ook op projectorganisaties).     Regioscreening ‘medium’  Alle samenwerkingsverbanden waarbij gemeenten betrokken zijn en dus vertegenwoordigd.  Het  gaat  dan  zowel  om  intergemeentelijke  samenwerking  als  om  interbestuurlijke  vormen  waarbij  een  lokaal  bestuur  betrokken  is.  Het  gaat  niet  om  samenwerkingsverbanden  met  alleen  maar  semi‐private  organisaties.  In  deze  vorm  wordt  ook  de  keuze  gemaakt  om  projectorganisaties  met  een  regionale  focus  niet  op  te  nemen,  maar  om  te  focussen  op  de  permanente samenwerkingsverbanden.   In deze vorm van regioscreening domineert meer het perspectief van de lokale besturen dan  in de ‘large’ versie: waar zetelen we in; wat doen we daar; hoe werkt dat in op ons beleid en  beheer?  In  deze  vorm  van  regioscreening  nemen  lokale  besturen  dus  ook  samenwerkingsverbanden  op  die  zijn  opgelegd  vanuit  de  Vlaamse  overheid  en  waarbij  eventuele vraagstukken daarover ook niet door de gemeenten zelf kunnen worden opgelost.  Deze regioscreening leunt het meest aan bij de filosofie van het Witboek.     Regioscreening ‘small’  De  regioscreening  van  dit  type  focust  alleen  op  de  formele  en  informele  interlokale  samenwerkingsvormen  waarbij  gemeenten  en/of  OCMW’s  de  meerderheid  in  de  bestuursorganen  of  in  de  overlegorganisatie  hebben.  In  dit  type  van  regioscreening  staan 

5

onder  de  noemer  ‘interlokaal’  dan  die  intergemeentelijke  en/of  interOCMW‐samenwerking  centraal (en de samenwerking tussen gemeenten en OCMW’s): waarvoor werken we nu als  lokale  besturen  samen,  inzake  beleid  en  beheer  en  met  wie  (op  verschillende  schalen  eventueel); hoe moet dat verder met die samenwerking; moet dat eventueel organisatorisch  en op het vlak van aansturing worden herzien? Welke behoeften tekenen zich af en hoe gaan  we daar als groep van gemeenten mee om?     Hieronder  komen  we  nog  op  dat  onderscheid  terug:  het  moet  cumulatief  worden  gelezen.  Alle vragen die bij ‘small’ horen, gaan mee in de ‘medium’ en in de ‘large’ versie komen ook  de vraagstukken uit ‘small’ en ‘medium’ terug.     Er  is  sprake  van  twee  perspectieven  in  bovenstaande  versies.  Enerzijds  gaat  het  om  informatie  bruikbaar  vanuit  het  louter  gemeentelijke  perspectief:  wat  doen  we  als  gemeenten met anderen en wat leren we hieruit voor onszelf als gemeente? Anderzijds gaat  het om informatie die ook vanuit een streek‐ of regionaal perspectief nuttig is: wat betekent  onze bovenlokale samenwerking en zijn er vanuit streek‐ of regionaal oogpunt verbeteringen  mogelijk/wenselijk?     Voorts  is  het  ook  denkbaar  dat  er  varianten  bestaan:  voor  sommige  gemeenten  of  voor  sommige beleidsvelden wordt de inventaris bijvoorbeeld ‘small’ gehouden, voor andere dan  weer  ‘medium’  of  ‘large’.  ‘Small’  is  met  andere  woorden  het  minimum  van  informatie  die  best voor alle beleidsvelden en alle gemeenten verzameld moet worden.    

2

Opmaak en verwerking van de inventarisatie: technisch advies

2.1

De parameters technisch bekeken

In  ons  rapport  en  in  het  ontwerp  van  Access  –  bestand  zijn  een  aantal  parameters  of  criteria  opgenomen die per samenwerkingsverband zouden kunnen worden ingevuld. We nemen de indeling  in het Access – bestand over en voegen er onze technische commentaren aan toe. In algemene zin  pleiten  we  ervoor  om  de  gevraagde  informatie  zoveel  mogelijk  op  voorhand  in  te  vullen  vooraleer  naar  gemeenten  te  stappen  en  om  informatie  die  voor  meerdere  gemeenten  geldig  is  slechts  één  keer op te vragen (zoals bv. een oprichtingsdatum of zetel).    In het huidige access‐bestand werden volgende criteria opgenomen:  ‐ Naam  samenwerkingsverband:  informele  overlegverbanden  hebben  niet  altijd  een  officiële  naam. Dan kan een korte vermelding worden gegeven die de essentie van de betrokkenheid  weergeeft: bijvoorbeeld ‘overleg van de burgemeesters’.    ‐ Beleidsdomein:  Voor  de  indeling  in  beleidsdomeinen  werd  het  voorstel  van  de  nota  van  27/04  grotendeels  gevolgd,  deels  gebaseerd  op  de  screeningspraktijk  in  de  vijf  regio’s  en  deels  gebaseerd  op  de  COFOG‐classificatie  (Classification  of  the  Functions  of  Government).  Voor  sommige  samenwerkingsverbanden  (bvb:  een  intercommunale  voor  streekontwikkeling)  zullen  meerdere  beleidsdomeinen  vermeld  moeten  worden  (bijvoorbeeld: economische infrastructuur, wonen, milieuzorg,…)   

6

‐

Kernopdracht:  hiermee  wordt  ‘de  inhoudelijke  missie’  van  het  samenwerkingsverband  bedoeld;  waarvoor  is  het  in  essentie  opgericht?  Dit  kan  moeiijk  anders  dan  door  een  kwalitatieve omschrijving, wat de verwerking nadien wel moeilijker maakt.  

‐

Functie:  gebruik  makend  van  classificatie  van  Agranoff:  informatie‐,  ontwikkelings‐,  dienstverlenend en actienetwerk. Dit is zeker de meest voor interpretatie vatbare variabele  in  het  hele  overzicht.  Hieronder  geven  we  nog  een  meer  uitvoerige  omschrijving.  De  bedoeling in de proeftuinregio’s was om op die manier een ruw overzicht te krijgen van de  zwaartepunten in de samenwerkingsverbanden. Informatienetwerken zijn op overleg gericht  en  op  informatie‐uitwisseling  tussen  professionelen,  actienetwerken  zijn  beleidsvormend.  Het  maakt  voor  de  inhoudelijke  discussie  (zie  hieronder)  veel  verschil  of  alle  samenwerkingsverbanden,  ideaaltypisch  voorgesteld,  informatienetwerken  zijn,  dan  wel  allemaal  actienetwerken.  Er  zijn  daar  echter  problemen  aan  verbonden:  (1)  wie  vult  deze  kwalificatie in? We hebben ondervonden dat direct betrokkenen nogal snel aangeven dat er  van  ‘beleidsvorming’  sprake  is;  (2)  meerdere  samenwerkingsverbanden  kunnen  meerdere  functies vervullen: in de schoot van een intercommunale kan er een informatienetwerk zijn  tussen  professionelen  op  een  bepaald  terrein  en  kan  er  sprake  zijn  van  actienetwerken  op  andere  domeinen.  De  meest  nuttige  strategie  lijkt  ons  te  zijn  om  deze  functie  wel  te  behouden  maar  ze  niet  op  voorhand  in  te  vullen  en  dit  eerder  te  doen  door  discussie.  Het  invullen  hiervan  werkt  beter  als  dat  gebeurt  door  woord  en  wederwoord  via  meerdere  sleutelfiguren.  

‐

Omschrijving  partners:  wij  stellen  een  gesloten  lijst  voor  van  mogelijke  partners  om  de  verwerking nadien gemakkelijker te maken. In de opsomming van deelnemende gemeenten  en OCMW’s is het belangrijk om hier de namen te vermelden.  

‐

Juridische vorm: hier wordt met een gesloten lijst gewerkt in een ‘pull‐down’ menu. 

‐

Bestuur:  er  wordt  gevraagd  naar  omschrijving  van  de  bestuursorganen  (welke  bestuursorganen en hoe deze zijn samengesteld). Niet elk samenwerkingsverband heeft een  bestuur in de formele betekenis. Dat geldt zeker voor alle informele verbanden. Hier wordt  dan  best  ingevuld  bvb  ‘het  overlegverband  van  de  burgemeesters’.  Vervolgens  is  de  vraag  wat met samenstelling exact wordt bedoeld? De vraag naar het hoe kan gaan over de wijze  waarop  bestuurders  worden  verkozen  of  aangesteld;  het  kan  ook  gaan  om de  vraag  wie  in  het bestuur zetelt. Vanuit gemeentelijk perspectief is het meest belangrijke aan te geven wie  namens  de  gemeente  waar  zetelt.  Bvb:  ambtenaar  X  zetelt  in  de  algemene  vergadering  en  schepen  Y  in  de  raad  van  bestuur.  Dat  overzicht  is  voor  de  interne  opvolging  en  discussie  belangrijk (zie hieronder). 

‐

Kader: het wettelijke of reglementaire kader. Dat is voor de Vlaamse vormen meegegeven in  het overzicht vanuit de Vlaamse overheid. Voor de intergemeentelijke samenwerking is dat  het decreet van 2001. Voor andere vormen zijn dat beslissingen van het provinciebestuur of  van het gemeentebestuur. 

‐

Startdatum:  de  oprichtingsdatum  is  interessant  om  een  tijdslijn  te  reconstrueren.  Het  probleem  is  dat  dit  voorzichtig  moet  worden  geïnterpreteerd  omdat  samenwerkingsverbanden  kunnen  zijn  stopgezet  en  dan  niet  meer  in  de  inventaris  worden  opgenomen. De sterk stijgende lijnen van aantallen samenwerkingsverbanden die we in onze  inventarissen hebben vastgesteld, moeten daarom gerelativeerd worden. 

‐

Initiatiefnemer:  hier  zou  een  pull‐down  menu  met  aan  te  turven  mogelijkheden  evenzeer  nuttig zijn. 

 

 

   

 

 

 

7

  ‐

Frequentie  van  samenkomst:  het  gaat  hier  over  de  frequentie  van  samenkomst  van  het  belangrijkste bestuursorgaan of overleg. 

‐

Eigen  budget:  ja/neen  +  grootte  budget.  Beide  vragen  zijn  uit  te  splitsen.  Is  er  een  eigen  budget (ja of nee) en hoe omvangrijk is dat budget voor het meest recente jaar?  

‐

Financierende partners + aandeel: wie zijn de partners die tot financiering bijdragen en welk  is het aandeel van elk van deze partners in het meest recent goedgekeurde budget? 

‐

Aantal eigen VTE’s: heeft het samenwerkingsverband eigen personeel of niet? Vervolgens is  de vraag over hoeveel VTE’s dat gaat. Informele verbanden zonder juridisch statuut kunnen  geen eigen personeel hebben wat niet belet dat mensen van de gemeente daar werk en tijd  kunnen in steken. Dat is niet door deze vraag gevat.  

‐

Zetel samenwerkingsverband: waar is het samenwerkingsverband gehuisvest? In de mate er  verschil zou zijn tussen de juridische zetel en de feitelijke zetel, domineert hier de feitelijke  zetel.  

 

 

 

 

  In de variabelen van het Access – bestand zijn een aantal mogelijke variabelen niet opgenomen. Het  is aan de gemeenten om te beslissen of ze dat eventueel willen doen. We vermelden:    ‐ Politieke of ambtelijke vertegenwoordiging inhoudelijke partners: dit kan een nuttig gegeven  zijn in het kader van de discussie over controle en verantwoording – we stellen voor dit mee  te nemen in de variabele bestuur?    ‐ Type  van  financiering:  vast  bedrag,  jaarlijkse  bijdrage,  bijdrage  per  inwoner…  (dat  is  een  verdere detaillering van de financiële gegevens).    ‐ Percentage personeelskosten in geheel van de uitgaven (meer detail)    ‐ Aantal  stafmedewerkers  op  totaal  aantal  personeelsleden  (meer  detail).  In  sommige  samenwerkingsverbanden kunnen veel mensen werken maar dat vertekent het beeld in de  mate  het  gaat  over  veel  uitvoerend  personeel  (bvb:  in  kringloopwinkel;  in  een  intercommunale voor afvalverwerking,…).     ‐ Deelwerking:  sommige  verbanden  zijn  een  deel  van  een  ruimer  verband  omdat  ze  op  één  specifiek  project  focussen.  Het  kan  nuttig  zijn  die  referentie  te  maken  of  eventueel  onder  vermelding van bijvoorbeeld Resoc of intercommunale alle deelwerkingen op te nemen.     ‐ Interorganisatorische  vorm:  gaat  het  om  een  publiek  –  publiek  verband  om  een  publiek  –  privaat  samenwerkingsverband;  eventueel  om  een  verband  tussen  alleen  gemeenten  of  tussen  verschillende  bestuursniveaus.  Dit  kan  uiteraard  ook  nadien  verwerkt  worden  op  basis van de deelnemende partners.    

2.2

Verwerking en presentatie

De  gegevens  van  de  inventarisatie  kunnen  op  verschillende  manieren  worden  verwerkt  en  gepresenteerd.  Deze  mogelijkheden  zijn  ruim  en  worden  bepaald  door  de  mogelijkheden  van  het  access‐bestand  enerzijds  en  de  koppeling  ervan  met  andere  tools/bronnen  (bv.  GIS‐software) 

8

anderzijds. We beperken ons hier tot een aantal mogelijkheden die relatief eenvoudig te realiseren  zijn en die in de proeftuinen hun waarde al bewezen hebben.     De  basiselementen  kunnen  in  eenvoudige  taartdiagrammen  worden  voorgesteld.  We  geven  enkele  voorbeelden (uit de inventaris Midwest):   

De deelname aan samenwerkingsverbanden per partner wordt via een tabel verduidelijkt.      Partner 

In % aantal netwerken 

Gemeenten 

72% 

OCMW 

15% 

Provincie 

26% 

Vlaanderen 

11% 

Federaal 

1% 

wvi 

2% 

Regionale welzijnsraad 

30% 

RESOC 

11% 

Semi‐private partners 

71% 

9

Dit materiaal levert een basis voor vergelijking tussen verschillende regio’s: Initiatiefnemer 

M‐W‐Vl 

Z‐W‐Vl 

Gemeenten 

15% 

12% 

OCMW 

6% 

6% 

(Gebiedswerking) provincie 

35% 

18% 

Vlaanderen 

4% 

7% 

Federale OH 

7% 

5% 

Intercommunale (wvi, Leiedal) 

0% 

25% 

RESOC | SERR 

6% 

7% 

Regionale Welzijnsraad/ WZC 

5% 

7% 

Semi‐privaat initiatief 

21% 

13% 

    De ordening per beleidsdomein geeft volgend grafisch voorgesteld resultaat, bij wijze van voorbeeld  (uit de inventaris Midwest en Zuid‐West‐Vlaanderen):   

    De  ordening  per  beleidsdomein  gekoppeld  aan  de  aard  van  het  samenwerkingsverband  geeft  volgend grafisch voorgesteld resultaat (uit inventaris Midwest):    

 

10

  De  lijsten  van  de  soorten  samenwerkingsverbanden  leiden  tot  volgend  alfabetisch  geordend  overzicht:    PUBLIEK-PUBLIEK

PUBLIEK – (SEMI-)PRIVAAT

Arr. Vergadering  gemeentesecretarissen  Atrium  Bibliotheeknetwerken (2)  Brandweerzones (2)  Eurometropool  IOED (forthcoming)  Kunstacademies (2)  Meldpunt discriminatie  Midwestoverleg van de burgemeesters  MIROM  NME‐overleg De6  Open regionaal overleg etnisch‐ culturele minderheden  Overleg diensten bevolking  Overleg diensten burgerlijke stand  Overleg jeugdconsulenten  Overleg milieudiensten, schepenen  van milieu M‐W‐Vl.  Overleg OCMW‐diensthoofden  Overleg OCMW‐voorzitters  Overleg ontvangers  Overleg parlementairen regio M‐W‐Vl.  Overleg Schepenen Welzijn regio M‐ W‐Vl. (forthcoming)  Politiezones (5)  PRT Tielt (erfgoed)  Psilon  Regionale arbeidsdienst OCMW’s  Regionale dienst schuldbemiddeling  Regionale samenwerking i.v.m. nood‐  en veiligheidsplannen  Samenwerking rond het fuifbeleid  Sportwerkingsdiensten (4)  Stedenband  Wonen Regio Tielt  wvi  Erfgoed regio Tielt (forthcoming)  Overlegtafel OCMW‐trajectbegeleiders  VVV ’t Tieltse  Waterschappen (5) 

Actie voor starters (2)  Afstemmingsteam regio  Babbeloe (vakantiewerking)  Bosgroepen (2)  Commissie Diversiteit  Crisisnetwerk Roeselare‐Izegem‐Tielt  DM@Work  Energie‐intercommunales  Europees project Tielts Plateau  Fora lokale werkgelegenheid (3)  Forum scheidingsbemiddeling  Functioneel Groen  Gebiedsprogramma Kanaalzone Roeselare‐ Leie  Halte R  Huis van de voeding  Huisvestingsdienst regio Izegem  IVIO (afvalbeheer)  Landinrichtingsproject Veld Brugge  Landschappelijke integratie van solitaire  bedrijven  Logistiek Platform westpoort  LoGO Midden‐West‐Vlaanderen  Lokaal Educatief Netwerk  Volwassenenonderwijs  Lokaal Samenwerkingsverband  Opvoedingsondersteuning  Nebus  NT2‐overleg  Omgevingszorg  Overleg gidsen M‐W‐Vl. (forthcoming)  Overlegplatform ruimtelijke kwaliteit  Palliatief netwerk De Mantel vzw  Project Digitravel  Project Energiesnoeiers  PSH‐netwerken (2)  Psychiatrische Zorg in de Thuissituatie  Ready  Regionaal Jeugdwelzijnsoverleg Roeselare  Regionale Plangroep ROG  RESOC/SERR  ROP Deeltijds leren en werken  Sefik  Site Noord  Sociale huisvestingsmaatschappijen (5)  Sociale verhuurkantoren (3)  Stads‐land‐schap  Stationsomgevingsproject  STeR‐platform  Streekhuis Midden‐West‐Vlaanderen  Stuurgroep intrafamiliaal geweld  TERF 

(SEMI-)PRIVAAT – (SEMI)PRIVAAT COMENES  Europees project Groeikans  Huisartsenkringen (3)  Samenwerkingsverbanden tussen  verschillende ziekenhuizen  Overleg m.b.t. ouderenzorg  (forthcoming)  Netwerkstuurgroep rechtstreeks  toegankelijke jeugdhulp  Regionaal overlegplatform dementie  Palliatief netwerk de Mantel vzw  Regionaal overlegcomité voor  Geestelijke Gezondheidszorg  Wachtdienst voor apothekers  Regionale Toekomststraat Familiehulp  Tijdelijk ondersteuningstraject Moment   

11

Toeristische en recreatieve ontsluiting  Tielts Plateau  Toeristische organisaties (3)  Vzw de Dienstenwinkel  Vzw Kringwinkel Midwest  Vzw Lochting  Vzw Regionaal landschap Houtland  Vzw SEL (2)  Werkgroepen Regionale welzijnsraad (7)  Werkwinkels (3)  Woondienst regio Roeselare  Woon‐zorg‐Net‐Werk 

 

    De bundeling van gegevens per beleidsdomein resulteert uiteindelijk in een fiche per beleidsdomein,  waarvan we een viertal voorbeelden geven:  Beleidsdomein “Cultuur en Vrije Tijd”    Aantal netwerken 13   Cultuur Subdomeinen Jeugd     Sport   Interlokale vereniging Juridische vorm (9) Projectvereniging   Samenwerkingsverband zonder rechtspersoon   Andere   (Gebiedswerking) provincie Initiatiefnemer (11) (Semi-)privaat initiatief   Gemeenten   Regionale welzijnsraad RESOC/SERR    

Personeelsinzet (gemiddelde) Inter-organisatorische vorm (13)

   

Financierende (12)

partners

7 1 5 44% 33% 11% 11% 27% 9% 45% 9% 9%

2,3 VTE

Publiekprivaat publiekpubliek Publiek – semiprivaat semiprivaat – semiprivaat Gemeenten Vlaanderen Provincie

8% 69% 15% 8% 67% 25% 8%

Werkgebied (11)

12

Beleidsdomein “Zorg en opvang”  Aantal netwerken Subdomeinen

Juridische vorm (13)

Initiatiefnemer (15)

Personeelsinzet (gemiddelde) Inter-organisatorische vorm (22)

Financierende partners (16)

38 Algemene sociale dienstverlening Armoede en kansarmoede Bijzondere jeugdbijstand Geestelijke gezondheidszorg Gezondheidszorg Ouderen Personen met een handicap Thuiszorg Feitelijke vereniging Vzw Samenwerkingsverband zonder rechtspersoon (Gebiedswerking) provincie (Semi-)privaat initiatief Gemeenten OCMW Regionale welzijnsraad Vlaanderen 2,1 VTE

12 4 6 4 6 3 1 2 38% 38% 23% 13% 13% 7% 13% 33% 20%

Publiekprivaat publiekpubliek Publiek – semiprivaat semiprivaat – semiprivaat Gemeenten Vlaanderen Provincie semipublieke partner Federaal OCMW GEEN

9% 23% 45% 23% 6% 31% 19% 13% 6% 13% 13%

21 Feitelijke vereniging Vzw Samenwerkingsverband zonder rechtspersoon CV + CVBA (Semi-)privaat initiatief Gemeenten RESOC/SERR Publiekprivaat initiatief OCMW 3 VTE

50% 28% 17% 5% 67% 9% 8% 8% 8%

Publiekprivaat publiekpubliek Publiek – semiprivaat semiprivaat – semiprivaat Gemeenten Vlaanderen Provincie

29% 6% 41% 24% 21% 12% 5%

Werkgebied (22)

Beleidsdomein “Werk”  Aantal netwerken Juridische vorm (18)

Initiatiefnemer

Personeelsinzet (gemiddelde) Inter-organisatorische vorm (17)

Financierende partners (42)

13

semipublieke partner Europa Private partner Federaal OCMW GEEN Andere

24% 7% 7% 2% 10% 7% 5%

Werkgebied (16)

Beleidsdomein “Milieu en Natuurbeheer”  Aantal netwerken Juridische vorm (10)

Initiatiefnemer (8)

Personeelsinzet (gemiddelde) Inter-organisatorische vorm

Financierende partners (30)

17 Feitelijke vereniging Opdrachthoudende vereniging Vzw Samenwerkingsverband zonder rechtspersoon (Gebiedswerking) provincie (Semi-)privaat initiatief Gemeenten Vlaanderen 5,8 VTE Publiekprivaat publiekpubliek Publiek – semiprivaat semiprivaat – semiprivaat Gemeenten Vlaanderen Provincie semipublieke partner Europa Private partner RESOC

10% 20% 30% 40% 50% 13% 25% 13%

53% 20% 27% 17% 10% 13% 17% 17% 20% 7%

Werkgebied (15)

    De  weergave  op  kaart  kan  per  beleidsdomein,  zoals  hierboven  geïllustreerd,  en  het  kan  ook  per  gemeente, waarvan we hieronder een paar voorbeelden geven. De verdichting van de samenwerking 

14

komt goed tot uiting. Hoe donkerder de zone, hoe meer verdicht de samenwerking zich tussen deze  gemeenten en/of op de schaal van deze gemeenten voordoet.    

3

Werken met de inventaris

Inleiding   De inventarisatie vormt het kwantitatieve luik van de regioscreening. Die levert vanzelfsprekend het  noodzakelijke basismateriaal: waarover hebben we het; wie werkt met wie samen; in welke gebieden  is  de  samenwerking  verdicht;  waarvoor  wordt  samengewerkt?  De  echte  meerwaarde  van  het  materiaal ontstaat echter pas als hierover, zowel binnen de gemeente als tussen gemeenten, wordt  gediscussieerd. We bespreken in dit onderdeel vooral de inhoudelijke kant van de oefening: waartoe  kan  zo’n  inventarisatie  dienen?  Het  proces  dat  kan  worden  opgezet  (bv.  ‘hoe  voeren  we  dergelijk  debat?’),  behandelen  we  in  een  volgend  rapport  waarbij  we  vooral  zullen  gebruik  maken  van  de  bevindingen  in  de  proeftuinregio’s.  Hier  en  daar  komen  in  dit  rapport  wel  al  suggesties  voor  methodes aan bod, maar dat werken we later nog grondiger uit. In ons eerste rapport gaven we al  een eerste overzicht van de proceskant in de proeftuinregio’s.     In  het  Witboek  wordt  de  bestuurlijke  drukte  als  ‘verrommeling’  omschreven.  De  term  suggereert  chaos  en  onoverzichtelijkheid.  Dat  is  evenwel  moeilijk  hanteerbaar  als  criterium  voor  evaluatieve    uitspraken.  We gaan er  dus niet vanuit dat  de veelheid van samenwerkingsverbanden  per definitie 

15

problemen  geeft,  gewoon  omdat  er  veel  zijn  en  omdat  er  verschillende  soorten  zijn.  Er  zijn  veel  verschillende samenwerkingsverbanden maar die zijn ook bezig met heel veel thema’s en vervullen  meerdere functies. De hoeveelheid op zich is dus geen voldoende argument om van een probleem te  spreken.  Er  is  wel  sprake  van  een  toegenomen  ‘bestuurlijke  drukte’:  het  aantal  en  de  soorten  samenwerkingsverbanden  zijn  in  de  laatste  vijftien  jaar  duidelijk  toegenomen.  De  hieronder  vermelde elementen en vragen zijn dan ook bedoeld als hulpmiddelen of suggesties om beter om te  gaan  met  samenwerking  als  onderdeel  van  het  gemeentelijk  instrumentarium  om  beleids‐  en  beheersdoelstellingen te realiseren. Daarbij idealiseren we de huidige gemeentelijke praktijk niet en  demoniseren we evenmin de huidige samenwerkingspraktijk, of vice versa.    Concreet  zijn  er  alvast  twee  soorten  gebruik  van  het  geïnventariseerde  materiaal  belangrijk.  Het  eerste  soort  gebruik  is  het  objectiveren  en  visualiseren  van  de  netwerkrelaties  van  de  gemeenten.  Deze  informatie  levert  met  andere  woorden  foto’s  op  die  duidelijk  maken  hoe,  waar  en  met  wie  gemeenten in meer of mindere mate samenwerken. Het tweede soort gebruik is meer evaluatief van  aard.  Daarbij  worden  evaluatieve  vragen  gesteld  met  betrekking  tot  het  functioneren  van  de  gemeente  zelf  (bv.  hoe  gaan  we  in  onze  gemeente  om  met  mandatering  in  samenwerkingsverbanden?)  en  van  de  samenwerkingsverbanden  vanuit  het  perspectief  van  één  of  meerdere  gemeenten  (bv.  hoe  draagt  een  bepaald  samenwerkingsverband  bij  tot  onze  gemeentelijke  doelstellingen?).  De  inventaris  levert  daarbij  basisinformatie  waaraan  dergelijke  vragen gekoppeld kunnen worden, maar waarbij die informatie verrijkt moet worden door debat (bv.  we weten nu als gemeente dat we X euro in Y samenwerkingsverbanden investeren, maar vinden we  dat  nu  te  weinig/voldoende/  teveel  in  verhouding  tot  wat  het  samenwerkingsverband  realiseert?).  We zullen voor het tweede soort gebruik hieronder een aantal kapstokken aanreiken.     Naargelang de omvang van de regioscreening (small, medium, large) kunnen andere vragen gesteld  worden  of  kunnen  sommige  vragen  beter  of  anders  ingevuld  worden.  Naast  deze  twee  soorten  gebruiken  zijn  nog  andere  denkbaar  (bv.  naar  benchmarking  en  regiovergelijking),  maar  de  twee  bovenstaande zijn vanuit gemeentelijk perspectief volgens ons de meest belangrijke en aansluitend  bij de finaliteit van de regioscreening zoals die momenteel is gedefinieerd.    



3.1 Het begrip regio verbeelden: verdichting en differentiatie zichtbaar maken   De inventarisatie laat vooreerst toe het begrip regio of schaal van samenwerking zichtbaar te maken,  zowel  via  oplijstingen  als  visualisaties  (zie  2.2.).  Met  name  de  grafische  voorstelling  toont  de  verdichting  en  de  differentiatie  van  de  samenwerkingsverbanden.  We  hebben  uit  ervaring  geleerd  dat dit voor veel gemeenten relevant en interessant is. Voor het eerst ziet men de schalen waarop  men als gemeente actief is. Dat alleen activeert al de zin tot zelfreflectie en om een debat te voeren.  Tot  welke  vaststellingen  dit  kan  leiden,  illustreren  we  met  het  voorbeeld  van  de  regio  Roeselare  –  Tielt en de regio Kortrijk.     We  merken  dat  de  zetel  van  de  helft  (51%)  van  de  samenwerkingsverbanden  in  de  centrumstad  Roeselare gelegen is. 10 verbanden zetelen in Tielt en nog eens 10 in Izegem. In de Kortrijkse regio  inventariseerden we 81% van de netwerken met zetel in Kortrijk zelf. Hieruit alleen al blijkt dat het  begrip regio in de beide regio’s niet dezelfde betekenis heeft. We inventariseerden de werkgebieden  van  120  verbanden  waarbij  een  of  meer  gemeenten  van  de  arrondissementen  Roeselare  en  Tielt  betrokken zijn. We zien drie groepen, die voor drie verschillende schaaltypes staan. Opvallend voor  deze regio is dat de drie groepen, kwantitatief bekeken, even groot zijn.    

16

32  %  van  de  verbanden  treedt  buiten  de  grenzen  van  de  beide  arrondissementen.  Gemeenten  werken  dus  samen  met  gemeenten  van  andere  arrondissementen  dan  de  arrondissementen  Roeselare en/of Tielt. Er zijn verbanden met Westhoekgemeenten, met gemeenten in het zuiden, het  oosten en het noorden. 32,5% van de samenwerkingsverbanden wordt georganiseerd op de schaal  van  de  hele  regio  Midden‐West‐Vlaanderen.  In  Zuid  –  West  –  Vlaanderen  was  dat  voor  de  grote  meerderheid het geval. De andere 33,5 % van de verbanden ontwikkelt zich op een kleinere schaal  dan de regio en omvat dus telkens een beperktere groep van gemeenten.   De analyse toont dat er wel degelijk sprake is van een open en flexibele regio vanuit het standpunt  van  de  gemeenten  bekeken  maar  er  is  ook  een  duidelijke  verdichting  binnen  de  beide  arrondissementen.    

 

 

 

De kaarten voor de grotere centrumstad Roeselare en voor de kleinere centrumstad Tielt tonen dat  de  arrondissementele  grenzen  doorwerken:  we  zien  een  verdichting  in  de  beide  arrondissementen  rond  die  twee  centra.  Een  kwart  van  alle  samenwerkingsverbanden  beperkt  zich  exclusief  tot  het  stedelijk gebied Roeselare (Roeselare en onmiddellijk aansluitende gemeenten), een achtste van alle  samenwerkingsverbanden beperkt zich exclusief tot het stedelijk gebied Tielt. We zien op die manier  ook duidelijk de verschillende verhoudingen tussen de grote en de kleinere centrumstad.   In  het  arrondissement  Roeselare  zien  we  een  verdichte  kern  van  samenwerking  tussen  de  gemeenten  Roeselare,  Staden,  Hooglede,  Lichtervelde,  Moorslede,  Izegem  en  Ingelmunster.  De  gemeente  Ledegem  heeft  een  aparte  positie  omdat  ze  meer  samenwerkt  met  de  regio  Zuid‐West‐ Vlaanderen, zoals Staden zich eerder oriënteert op gemeenten uit de Westhoek.  

17

 

 

In  het  arrondissement  Tielt  kunnen  we  de  kern  omschrijven  als  Wingene,  Pittem,  Ruiselede,  Tielt,  Meulebeke  en  Dentergem.  De  gemeenten  Ardooie,  Oostrozebeke  en  Wielsbeke  vallen  buiten  deze  cluster. Wielsbeke trekt vaak op met gemeenten van de regio Kortrijk. Uit de kaart blijkt dat Ardooie  vaker met de gemeenten uit het arrondissement Roeselare samenwerkt dan met de gemeenten uit  het  eigen  arrondissement  Tielt.  Er  gaan  relatief  weinig  samenwerkingsverbanden  uit  van  de  gemeente  Oostrozebeke  en van de  gemeente Wingene.  Wingene zoekt wel samenwerking over de  regiogrenzen. Over het algemeen zien we een grotere samenwerking met gemeenten als Beernem,  Oostkamp, Zedelgem en Torhout aan de ene kant, en een iets intensere samenwerking met enkele  gemeenten uit het zuiden (bvb. Waregem). 

 

 

18

  We maakten dezelfde oefening ook voor de beleidsdomeinen.  We merken dat samenwerking rond  ondernemen en werken zich exclusief beperkt tot de afgebakende regio; bij vrijetijd is er één breder  verband en bij welzijn zijn dat er een viertal wat voornamelijk is ingegeven door de indeling van de  zorgregio’s – die een groter gebied bestrijken dan de regio Midden‐West‐Vlaanderen. Al bij al is de  samenwerking  vrij  sterk  geconcentreerd  en  is  de  differentiatie  van  schalen  relatief  beperkt,  zij  het  met enige variatie tussen de beleidsdomeinen.        

  

F IGUUR  1:   GIS:  SAMENWERKING OP VLAK VAN CULTUUR EN VRIJE TIJD  (1),   O NDERNEMEN EN WERKEN  (2)     EN WELZIJN  (3)    

  Al het bovenstaande levert met andere woorden interessante informatie op en levert stukken van de  regiopuzzel aan, maar is in de eerste plaats beschrijvend van aard. Dergelijke presentaties geven met  andere  woorden  een  bestaande  situatie  weer,  maar  zijn  geen  evaluatieve  of  wenselijke  beelden.  Daarom  is  het  zinvol  om  dit  gebruik  te  koppelen  aan  het  volgende  soort  gebruik,  waarin  het  materiaal inhoudelijke discussies over democratie en doelmatigheid mee helpt voeden. 

3.2. (Gemeenten in) samenwerkingsverbanden evalueren: insteken voor reflectie Waar  het  zichtbaar  maken  van  de  netwerkrelaties  van  gemeenten  op  zich  al  waardevol  is,  geeft  dergelijke  informatie  idealiter  ook  aanleiding  tot  een  evaluatiedebat.  Dergelijk  evaluatiedebat  is  echter  geen  eenvoudige  zaak  en  te  stellen  vragen  zullen  steeds  genuanceerde  antwoorden  en  oplossingen moeten krijgen.     Hoewel  tal  van  perspectieven  mogelijk  zijn,  kunnen  we  op  basis  van  het  bovenstaande  en  eigen  ervaring  twee  hoofdperspectieven  onderscheiden.  Het  eerste  perspectief  richt  zich  op  doelmatigheid: hoe zuinig, efficiënt en effectief opereren gemeenten in relatie tot de samenwerking  en  hoe  scoren  de  samenwerkingsverbanden  zelf  op  dit  vlak?  Het  tweede  perspectief  is  dat  van  de  democratische  kwaliteit:  hoe  verlopen  sturing  en  mandatering,  verantwoording  en  controle  en  informatie en communicatie?    Beide  perspectieven  kunnen  op  twee  niveaus  bekeken  worden.  Het  eerste  niveau  is  dat  van  de  gemeente  zelf.  Hoe  zuinig,  efficiënt  en  effectief  is  de  gemeente  zelf  met  betrekking  tot  de  samenwerkingsverbanden?  Hoe  goed  heeft  de  gemeente  intern  sturing  en  mandatering, 

19

verantwoording  en  controle,  informatie  en  communicatie  met  betrekking  tot  de  samenwerking  georganiseerd?    Het  tweede  niveau  is  dat  van  de  afzonderlijke  samenwerkingsverbanden:  hoe  zuinig,  efficiënt  en  effectief zijn ze? Hoe verloopt de sturing en mandatering, verantwoording en controle, informatie en  communicatie in en vanuit het samenwerkingsverband?    Een  derde  niveau  overstijgt  dat  van  de  relatie  van  gemeenten  en  individuele  samenwerkingsverbanden  en  omvat  het  ruimere  samenwerkingslandschap:  individuele  samenwerkingsverbanden  kunnen  doelmatig  of  democratisch  zijn,  maar  is  dit  ook  het  geval  vanuit  een  meer  integrale  benadering?  Hoe  functioneert  met  andere  woorden  het  gehele  complex  van  samenwerkingsverbanden in een bepaald gebied?     Perspectief/  Democratisch perspectief  Doelmatigheidsperspectief  Niveau  Gemeente      Samenwerkingsverband      Samenwerkingslandschap        De verschillende perspectieven kunnen in de praktijk gecombineerd worden, al dan niet in de vorm  van  zelfevaluatie.  Hieronder  presenteren  we  een  aantal  insteken  voor  dergelijke  evaluatie‐ oefeningen.  

3.2.1. Gemeente in samenwerkingsverbanden   Elke  gemeente  kan,  los  van  wat  andere  gemeenten  al  dan  niet  doen,  werk  maken  van  een  zelfevaluatie.  De  gemeente  steekt  middelen  in  deze  samenwerkingsverbanden:  tijd  van  medewerkers en tijd van politici; financiële middelen. Deze samenwerkingsverbanden geven, op heel  uiteenlopende wijzen, informatie en verantwoording over wat zij doen. De vraag is wat de gemeente  zelf  daarmee  doet  en  hoe  ze  daarop  intern  is  georganiseerd.  De  gemeente  kan  zich  dus  zowel  doelmatigheids‐  als  democratische  vragen  stellen  in  relatie  tot  haar  samenwerkingsverbanden.  We  ontwikkelen  hier  ter  illustratie  de  democratische  problematiek:  gemeenten  klagen  over  het  gebrek  aan overzicht en aan democratische controle maar de eerste vraag is dan wel hoe de gemeenten zich  daarop dan zelf organiseren en hoe ze zelf werk maken van opvolging, mandatering, verantwoording  en  politieke  controle.  Dat  is  voor  ons  het  eerste  niveau  waarop  iets  met  deze  inventarisatie  kan  gebeuren.     Deze zelfevaluatie geldt voor de drie types van regioscreening: in elke versie heeft het zin om met  deze vragen als gemeentelijke organisatie aan de slag te gaan. Vanzelfsprekend zal dat in een versie  ‘large’  tot  een  veel  meer  uitgebreide  discussie  leiden  dan  wanneer  men  zich  beperkt  tot  een  regioscreening van het ‘small’ type. Bij een regio ‘small’ komen we al meer op bekend terrein omdat  in ander SBOV – onderzoek al een evaluatie is gemaakt van de instrumenten die in het decreet 2001  waren opgenomen voor de controle, mandatering en verantwoording (Verhoest en De Meu, 2008).  Lokale  besturen  kunnen  deze  vaststellingen  en  voorstellen  in  het  onderzoek  als  basis  voor  de  discussie gebruiken.     In  dat  onderzoek  werd  onder  meer  vastgesteld  dat  de  manier  waarop  gemeenten  omgaan  met  mogelijkheden  voor  controle,  mandatering  en  verantwoording  varieert  en  dat  er  nog  verbetering  mogelijk is op het vlak van democratische controle. Daarvoor kan inspiratie gehaald worden uit het 

20

huidige  decreet  intergemeentelijke  samenwerking  en  kunnen  bestaande  instrumenten  nog  sterker  geactiveerd worden, “zoals zesjaarlijkse evaluatie en ondernemingsplanning; door de jaarlijkse cyclus  van begroting en rekening; door  de betere organisatie van  de  twee infomomenten van  bestuurders  van  het  intergemeentelijk  samenwerkingsverband  aan  de  gemeente;  door  een  ambtelijke  ondersteuning van de opvolging door de gemeente van het IGS‐verband, enz.” (Verhoest en De Meu,  2008:77).  Daarbij  kunnen  deze  instrumenten  nog  beter  gekoppeld  worden  met  de  beleids‐en  beheerscyclus  in  de  gemeente.  Concrete  aanbevelingen/ideeën  van  de  onderzoekers  omvatten  onder meer:  - expliciete  bespreking  van  ondernemingsplan  van  een  intergemeentelijk  samenwerkingsverband  door  de  gemeenteraad  in  het  kader  van  de  mandaatbepaling  voor  leden van de algemene vergadering  - de  koppeling  van  het  ondernemingsplan  aan/verwijzing  in  meerjarenplan  op  gemeentelijk  niveau  - het  bijhouden  van  geactualiseerd  overzicht  van  samenwerkingsverbanden  waarin  de  gemeenten  betrokken  is  (een  instrument  dat  door  de  regioscreening  feitelijk  aangereikt  wordt)  - het  discussiëren  in  de  gemeenteraad  over  de  inhoud  van  de  mandatering  in  samenwerkingsverbanden  - opvolging  van  de  vertegenwoordiging  in  samenwerkingsverbanden  door  het  managementteamgemeentelijke afvaardiging naar beheersorganen in de eerste plaats door  mandatarissen van het uitvoerend niveau of gemeenteraadsleden met bijzondere expertise  - vorming voor gemeentelijk afgevaardigden in samenwerkingsverbanden  - versterken van de infokanalen naar gemeenteraadsleden (vergemakkelijken van toegang tot  informatie )  - opvolging en bespreking in thematische commissies gemeenteraad.     Omdat  bovenstaande  ideeën  voortspruiten  uit  een  evaluatie  van  de  verschillende  samenwerkingsvormen  in  het  decreet  intergemeentelijke  samenwerking,  maar  de  samenwerkingspraktijk nog veel meer omvat dan dat, geven we hieronder het ruimere beeld dat uit  de proeftuinen af te leiden is. 

3.2.1.1. Ervaringen uit de proeftuinen  In de proeftuinregio’s leiden de inventarissen tot discussies en ervaringsuitwisseling over de manier  waarop  gemeenten  intern  met  deze  samenwerkingsverbanden  omgaan.  We  baseren  ons  op  individuele  interviews  en  collectieve  gesprekken  met  secretarissen;  discussies  met  politici;  de  reacties op een presentatieronde die we ondertussen hebben verzorgd in 12 sessies in gemeenten  van de regio Roeselare – Tielt en waarbij de inventaris telkens de kern van de presentatie was. Dit  materiaal  kan  nuttig  zijn  om  gemeenten  aan  de  hand  van  uitspraken  en  praktijken  van  collega’s  te  overtuigen van het nut.   In  het  onderstaande  clusteren  we  ervaringen  uit  de  proeftuinen  in  een  select  aantal  probleem‐ velden.  Gemeenten  kunnen  immers  intern,  als  gevolg  van  hun  betrokkenheid  in  regionale  samenwerkingsverbanden, problemen  ervaren van sturing en mandatering, van verantwoording en  controle en van informatie en communicatie.     Sturing en mandatering   Herhaaldelijk  werd  vanuit  gemeenten  de  sturing  van  en  mandatering  naar  samenwerkings‐ verbanden als problematisch ervaren: “Er wordt niet beslist op gemeentelijk niveau, maar je  moet er in meegaan en een stuk in investeren. Er is daar altijd wel iemand bij betrokken van  de eigen gemeente op het moment dat er beslist wordt, maar dat is een beetje het probleem 

21

met  veel  van  die  samenwerkingsverbanden:  daar  gaat  dan  één  iemand  naartoe  naar  een  eerste  verkennende  vergadering.  En  wie  stuur  je  daar  dan  naartoe,  dat  is  een  groot  vraagteken. De ene keer gaat er iemand die een bredere blik heeft dan alleen maar het zijne,  de andere keer is dat iemand die enkel maar zicht heeft op zijn domein. Soms kan dat iemand  zijn  die  op  zich  niet  zoveel  te  zeggen  heeft,  een  andere  keer  is  dat  iemand  die  wel  veel  te  zeggen heeft. Dat is een trein die begint te rollen en op het moment dat die rolt kan je daar  niet  meer  af.  Dat  is  voor  een  stuk  veroorzaakt  door  die  veelheid  aan  intergemeentelijke  samenwerkingsverbanden. Dat wordt verdeeld, want mijn burgemeester en schepenen staan  niet te springen om naar alles te gaan; dus de ene gaat naar dit en de andere gaat naar daar,  waardoor de visie of eenheid verdwijnt.”    In  de  verschillende  gesprekrondes  werd  bevestigd  dat  er  al  te  veel  beslissingen  worden  genomen in de verschillende netwerken, ‘in naam van de gemeente’, zonder dat men er een  expliciet mandaat voor kreeg van de gemeente.     “Je  kan  een  goed  onderscheid  maken  tussen  wat  zinvol  is  en  wat  niet,  door  te  kijken  waar  men  naartoe  blijft  gaan  waar  men  niet  voor  betaald  is.  En  diegenen  waarvoor  je  betaald  wordt,  bij  ons  sturen  we  dan  al  eens  iemand  ‘omdat  hij  niets  anders  heeft’.  Maar  dat  is  faliekant voor de eenheid  van visie: als je een raadslid, of zelfs iemand die geen raadslid is,  afgevaardigde maakt in één of andere organisatie, dan kan je even goed zeggen “doe maar,  het  interesseert  ons  eigenlijk  niet.”  Want  er  komt  daar  niets  van  terug.”  Dit  brengt  ons  meteen bij een tweede probleemveld.     Verantwoording en controle   Secretarissen geven aan dat ze in hun job verondersteld worden om alles in hun organisatie  te  kunnen  positioneren  en  structureren,  dus  ook  hetgeen  dat  terugkomt  vanuit  het  groot  aantal  samenwerkingsverbanden.  Ze  moeten  het  overzicht  bewaren,  maar  dat  is  moeilijk.  Het legt een bepaalde vorm van waakzaamheid op, het zoeken naar een manier van briefing  en  communicatie  in  de  gemeentelijke  structuur.  Komt  alles  wel  op  het  juiste  ambtelijke  of  politieke  beslissingsniveau?  De  managementteams  vandaag  lijken  daar  nog  niet  op  georganiseerd. Vele dossiers komen niet in het College aan bod, of slechts pas wanneer de  beslissing  reeds  genomen  is.  Informatie  blijft  bij  degenen  die  de  gemeenten  vertegenwoordigen  vooreerst  en  vervolgens  blijft  de  informatie  sterk  binnen  de  beleidsdomeinen (schepen en betrokken ambtenaren).    De  vaststelling  dat  er  problemen  zijn  met  verantwoording  en  controle  werd  herhaaldelijk  bevestigd en staat niet los van ervaren problemen van informatie en communicatie.     Informatie en communicatie     De  verslaggeving  en  communicatie  gebeurt  volgens  sommigen  nog  al  te  veel  via  papier  en  het opdrijven van het papieren volume zal de kwaliteit van de terugkoppeling niet ten goede  komen.  De  gemeente  Ledegem  haalde  aan  dat  het  onmogelijk  is  om  het  debat  te  openen  over elk van de netwerken waarin ze is vertegenwoordigd, maar ziet wel in dat er meer dan  nu  openlijk  moet  worden  gesproken  in  de  Colleges  en  in  de  gemeenteraad  over  de  grote  thema’s, op hoofdlijnen, gericht op beleidsmatige discussies.  De  kleinere  gemeenten  merken  op  dat  de  vertegenwoordiging  altijd  bij  dezelfde  personeelsleden terecht komt, die daardoor overvraagd worden en waardoor het eigen werk  in het gedrang komt.    “Alles  is  natuurlijk  wel  zodanig  gespecialiseerd  en  gedifferentieerd  zodat  die  verschillende  domeinen elk hun eigen parcours hebben. Er wordt veel meer gesteund op vertrouwen: elke 

22

schepen  zit  wel  in  een  verband,  maar  ze  weten  vaak  niet  van  elkaar  waar  de  andere  mee  bezig is, of wat er in een ander domein gebeurt”.  Tot  slot  hebben  zeer  weinig  gemeenten  een  volledige  inventaris  van  deze  samenwerkingsverbanden. Er zijn ook niet direct gemeenten bekend met een geactualiseerd  databestand hierover.  

3.2.1.2. Zelfevaluatie: aanzet tot systematiek  De inventarisatie kan leiden tot een traject van verbetering in elke gemeente. In het onderstaande  geven  we  een  aantal  voorzetten  van  oplossingen  voor  intern  ervaren  problemen  van  sturing  en  mandatering,  van  verantwoording  en  controle  en  van  informatie  en  communicatie  door  de  gemeenten.       Sturing en mandatering   Het kan voor de gemeente nuttig zijn de inventaris voor de parameter ‘bestuur’ nog met één  element  aan  te  vullen  (zoals  hierboven  gesuggereerd):  wie  vertegenwoordigt  de  gemeente  waar? Dat kunnen politici zijn (één of meerdere politici), ambtenaren of een mengvorm van  beide (zowel politici als ambtenaren).     Naast het objectieve overzicht (wie zit waar?) is vervolgens de vraag hoe het mandaat van de  gemeentelijke vertegenwoordigers wordt ingevuld. Het decreet van 2001 voorziet daarvoor  een  regeling;  die  geldt  niet  voor  alle  andere  vormen  en  dat  zou  ook  onwerkbaar  zijn.  Het  begrip mandaat betekent in verschillende vormen  van samenwerking ook niet hetzelfde. In  het SBOV – project over de evaluatie van de intergemeentelijke samenwerking (Verhoest en  De  Meu,  2008)  werd  deze  regeling  ook  beoordeeld.  We  hernemen  deze  vaststellingen  en  voorstellen  hier  niet.  Ze  kunnen  voor  een  definitieve  ‘handleiding’  voor  gemeenten  hier  worden ingevoegd.     We  overlopen  onze  vier  types  van  samenwerking  uit  de  inventaris  en  koppelen  daar  nu  discussies over mandatering aan.     Een eerste type van verband zijn de ‘informatienetwerken’. Zij doen aan informatiespreiding  over  de  deelnemers,  beperken  zich  tot  beroepsgericht  overleg  tussen  professionelen.  Het  begrip  ‘mandaat’  heeft  hier  relatief  weinig  betekenis.  Het  gemeentebestuur  staat  toe  dat  medewerkers deelnemen aan overleg maar dat overleg heeft een technische focus en geen  beleidsmatige  repercussies.  Het  past  binnen  de  eigen  beroepskwalificaties  van  de  medewerkers  dat  zij  zelf  beslissen,  in  overleg  met  hun  hiërarchische  oversten  en/of  schepenen, overleggen of dit hen en voor de dienst relevant is.     Een  tweede  type  is  het  ‘ontwikkelingsnetwerk’  waarbij  afstemming  van  handelen  tot  stand  komt  dat  impact  heeft  op  het  gedrag  van  de  deelnemende  organisaties:  er  wordt  bijvoorbeeld  afgesproken  om  elkaar  niet  te  beconcurreren  met  culturele  activiteiten  of  er  wordt  afgestemd  over  de  hoogte  van  woonpremies.  De  producten  van  deze  vormen  van  overleg  komen  dus  ook  op  het  niveau  van  het  college,  eventueel  zelfs  de  gemeenteraad  omdat  ze  impact  hebben  op  eigen  beslissingen.  Dat  betekent  dat  wie  de  gemeente  vertegenwoordigt, vooraf moet terugkoppelen naar schepenen of verantwoordelijken om af  te tasten of de gemeente in dit soort traject wil meegaan. Op die manier is er sprake van de  opbouw van een mandaat en lijkt de terugkoppeling op die manier verzekerd.    

23

Het  derde  type  is  het  ‘dienstverleningsnetwerk’:  deze  netwerken  zijn  uitvoeringsgericht  en  de  partners  werken  samen  om  een  bepaalde  dienstverlening  te  realiseren.  Men  werkt  bijvoorbeeld samen voor trajecten in de sociale economie waarbij elke partner iets bijdraagt.  Of  men  werkt  samen  voor  betere  dienstverlening  in  de  thuiszorg.  Hier  is  sprake  van  een  ketenbenadering  gericht  op  het  realiseren  van  prestaties.  Voor  deze  samenwerkingsverbanden zal er ongetwijfeld bij de start een mandaat worden gegeven door  het college of de gemeenteraad om hieraan deel te nemen. De opvolging en invulling van dat  mandaat kan dan eventueel wel problemen geven.     Het  vierde  type  is  het  ‘actienetwerk’  waarbij  tussen  de  partners  aan  beleidsvorming  wordt  gedaan  met  impact  op  de  keuzes  van  gemeenten:  dat  is  bijvoorbeeld  zo  voor  toeristische  projecten; voor de uitbouw van verbindingsassen rond een kanaal; voor Europese projecten  geldt  dat  evenzeer.  Er  zijn  in  en  door  het  samenwerkingsverband  gemeenschappelijk  gegroeide beleidsdoelstellingen waarbij elke partner dan vervolgens bijdraagt, ook financieel.  In  het  geval  van  de  intergemeentelijke  samenwerkingsvormen  met  eigen  rechtspersoonlijkheid  (dienstverlenend  en  opdrachthoudende  verenigingen)  is  er  een  regeling voor de mandatering. Voor de andere vormen is dat niet zo maar is er dan ook geen  sprake  van  een  overdracht  van  bevoegdheden.  Dat  betekent  dat  voor  verbanden  met  een  beleidsmatige  impact  de  gemeente  altijd  op  gezette  tijden  zal  moeten  beslissen  over  deelname, over financiële inbreng, over materiële medewerking of nog andere vormen van  inbreng.  Dat  maakt  de  problematiek  van  mandatering  ook  weer  verschillend:  er  is  geen  overdracht en dus is er meer feitelijke mandatering door de tussentijdse beslissingen die de  gemeente  moet  nemen.  Dat  kan  echter  ook  mislopen,  als  de  gemandateerde  niet  terugkoppelt naar het college. Dan kan het college voor voldongen feiten staan en er is soms  geen andere weg dan goedkeuren wat ondertussen door het samenwerkingsverband wordt  voorgesteld. Dat is een veelgehoorde klacht in het veld.     De twee laatste vormen van samenwerking  (ontwikkelingsnetwerk en actienetwerk)  zijn de  meest relevante voor de koppeling aan de gemeentelijke beleids‐ en beheerscyclus omdat ze  een  beleidsmatige  of  beheersmatige  connotatie  hebben.  De  relevantie  van  de  eerste  twee  vormen voor de beleids‐ en beheerscyclus is veel beperkter of nagenoeg afwezig.     We  pleiten  er  voor  om  de  externe  netwerking  veel  meer  en  veel  meer  structureel  op  te  nemen  in  de  beleids‐  en  beheerscyclus  van  de  gemeenten.  Dat  kan  van  bij  de  strategische  planning (wat gaan we zelf doen; wat doen we in samenwerking); vervolgens bij het budget  (welke doelstellingen streven we na; wat gebeurt eventueel in samenwerking met anderen);  tot  slot  bij  de  auditing  en  bij  de  rekening  (wat  zijn  de  prestaties  van  de  samenwerkingsverbanden;  hoe  goed  werken  ze)?  Dit  zou  dus  op  het  niveau  van  het  managementteam,  het  college  en  de  gemeenteraad  integraal  deel  moeten  zijn  van  de  nieuwe beleids‐ en beheerscyclus.     Vermeldenswaardig  is  ook  dat  politieke  partijen  een  belangrijke  maar  onderschatte  rol  spelen  in  deze  problematiek.  Over  de  grenzen  van  de  gemeenten  heen  kunnen  zij  op  een  regionaal  niveau  bijdragen  tot  betere  afspraken  en  kunnen  ze  hier  meer  aandacht  aan  besteden. Deze ontwikkeling zou tot de agenda van de politieke partijen op regionaal niveau  moeten  horen.  Binnen  de  partijen  kunnen  afspraken  worden  gemaakt  over  de  manier  waarop  naar  de  lokale  besturen  wordt  teruggekoppeld  en  kan  het  belang  van  deze  problematiek in elk geval ook worden belicht.      

 

24

Verantwoording en controle     Samenwerkingsverbanden  van  het  type  van  de  ontwikkelingsnetwerken  en  de  dienstverleningsnetwerken zijn in principe vrij gemakkelijk object van verantwoording. Als de  bedoeling is om te coördineren dan kan er per jaar worden gerapporteerd op welke vlakken  het samenwerkingsverband tot betere coördinatie heeft geleid: dat kan door een eenvoudig  overzicht  van  de  bereikte  resultaten.  Ook  voor  ontwikkelingsnetwerken  die  gericht  zijn  op  ketensamenwerking en output in de vorm van dienstverlenende activiteiten en prestaties is  de verantwoording vrij eenvoudig te organiseren: een jaarlijks overzicht van de gerealiseerde  activiteiten  en  outputs  kan  zonder  al  te  veel  formaliteiten  en  uitvoerige  bundels  worden  gemaakt. Gemeenten kunnen er zelf op aandringen dat dit dan ook gebeurt en ze kunnen dit  in de statuten of de reglementen van de samenwerkingsverbanden laten opnemen.     Met problemen van verantwoording en controle proberen diverse besturen uit de proeftuin‐ regio’s  op  een  actieve  manier  om  te  gaan.  In  Roeselare  bijvoorbeeld  komt  de  opvolging/controle  van  de  ‘buitengemeentelijke’  samenwerking  wel  aan  bod  op  het  Directiecomité.  Ze  gingen  ook  over  tot  de  aanwerving  van  een  A‐niveau  “externe  relaties”,  een generalistische staffunctie die verschillende netwerken kan opvolgen en structureren, en  zodoende zorgt voor een organisationele inbedding.  Overige  gemeenten  hebben  daar  de  middelen  niet  voor.  In  Izegem  maakt  de  secretaris  er  werk van om ‘de belangrijkste’ samenwerkingsverbanden op te volgen, maar hij zou eigenlijk  nog meer netwerken persoonlijk willen opvolgen in plaats van een afgevaardigde te sturen.  Het  managementteam  bespreekt  samenwerkingsverbanden  indien  ze  “een  impact  hebben  op de eigen interne organisatie”, vooral als het gaat over evenementen e.d.m.  De secretaris van Wingene probeert om “al die initiatieven op te volgen en te maken dat er  iemand vanuit het College bij betrokken is”. Hij wil zelf telkens doorgronden waar het over  gaat en daarna eventueel de opvolging delegeren. “Ik heb eigenlijk nog de mogelijkheid om  zelf het overzicht te bewaren”.    

 

Ook de samenwerkingsverbanden zelf hebben een verantwoordelijkheid op het vlak van het  behoorlijk bestuur (‘corporate governance’) en inzake de terugkoppeling en het informeren  van  hun  bestuursleden  op  de  eerste  plaats  en  vervolgens  van  de  lokale  besturen.  In  protocollen  of  overeenkomsten  kunnen  bepalingen  hierover  worden  opgenomen.  Lokale  besturen kunnen gezamenlijk afspreken dat zij met dergelijke protocollen werken.     Informatie en communicatie    

  Artikel 195 GD  Het  college  van  burgemeester  en  schepenen  houdt  een  volledig  en  geactualiseerd  overzicht  bij  van  de  verenigingen,  stichtingen  en  vennootschappen  waarin  de  gemeente  deelneemt.  Minstens éénmaal per jaar wordt de gemeenteraad in kennis gesteld van dit geactualiseerd  overzicht  met  een  toelichting  over  alle  wijzigingen  dewelke  zich  sinds  de  vorige  toelichting  aan de overzichtlijst hebben voorgedaan.     Strikt genomen heeft dit artikel alleen te maken met juridische vormen waarin één gemeente  participeert  voor  het  realiseren  van  doelstellingen  van  gemeentelijk  belang,  zonder  dat  dit  met  een  overdracht  van  bevoegdheden  gepaard  gaat  (zoals  dat  wel  het  geval  is  in  het  decreet  van  2001).  In  een  ruimere  interpretatie,  waarvoor  we  hier  pleiten,  kan  deze  inventaris breder worden opgevat, inclusief dus ook de vormen volgens het decreet van 2001  en de vormen zonder juridisch statuut waarin de gemeente deelneemt. Op die manier kan de  inventaris die in het kader van dit project wordt opgemaakt, elk jaar worden geactualiseerd  en krijgt de gemeente en de gemeenteraad in het bijzonder dan een volledig overzicht, met 

25

de  veranderingen  die  per  jaar  zijn  opgetreden.  Dit  kan  dan  eventueel  in  een  bijzondere  gemeenteraadscommissie  worden  besproken  (zie  voorstel  in  het  Witboek  Interne  Staatshervorming, 2011).     

3.2.2. Samenwerkingsverbanden vanuit doelmatigheidsperspectief   Een tweede soort reflectie betreft doelmatigheidsvragen (zoals het functioneren en de meerwaarde)  van de samenwerkingsverbanden vanuit gemeentelijk perspectief. Hierbij worden de netwerkrelaties  zelf  voorwerp  van  debat:  hoe  ‘goed’  zijn  of  werken  de  samenwerkingsverbanden,  vanuit  het  gemeentebelang gezien?    3.2.2.1. Vanuit een breed evaluatieperspectief  Onderstaand  schema  geeft  een  overzicht  van  veelgebruikte  evaluatiecriteria.  Een  aantal  van  dergelijke criteria kunnen vertaald worden naar deze oefening. Daarbij kunnen vragen zowel gesteld  worden  vanuit  het  perspectief  van  de  gemeente  als  vanuit  het  perspectief  van  het  samenwerkingsverband, waarbij beide soms samenvallen.      Relevantie:  In  welke  mate  draagt  het  samenwerkingsverband  bij  tot  het  oplossen  van  gestelde noden en problemen?   Coherentie: In welke mate sluit het samenwerkingsverband aan bij andere beleidsinitiatieven  om bepaalde problemen en noden aan te pakken?   Zuinigheid:  In  welke  mate  zijn  de  middelen  van  het  samenwerkingsverband  voldoende  of  teveel?   Doelbereiking: in welke mate bereikt de samenwerking de afgesproken doelstellingen?   Effectiviteit: In welke mate is het samenwerkingsverband de beste manier om het gewenste  doel te bereiken?   Efficiëntie: In welke mate staan de resultaten van het samenwerkingsverband in verhouding  tot de geïnvesteerde middelen?   Duurzaamheid: In welke mate zijn de resultaten van het samenwerkingsverband duurzaam?   Adequaatheid:  In  welke  mate  zijn  de  resultaten  van  het  samenwerkingsverband  hetgeen  initieel beoogd werd?   Consistentie:  In  welke  mate  wordt  de  positieve  of  negatieve  doorwerking  naar  andere  beleidsinitiatieven beheerst?   Aanvaardbaarheid: In welke mate vinden stakeholders het samenwerkingsverband de juiste  oplossingsstrategie en maken ze er actief gebruik van?   

26

Ex post Ex ante Tussentijds Relevantie

De mate waarin de beleidsdoelstellingen tegemoet komen aan de gestelde noden en problemen

Coherentie

De mater waarin het onderzochte beleid contradictorisch werkt ten aanzien van gelijkaardige initiatieven

Zuinigheid

De mate waarin de bronnen beschikbaar zijn in de tijd, met voldoende kwaliteit en kwantiteit

Doelbereiking

Effectiviteit Efficiëntie

De mate waarin de doelstellingen zijn bereikt

De mate waarin de geobserveerde effecten toe te schrijven zijn aan het beleid De mate waarin de output is gerealiseerd aan een aanvaardbare kostprijs

Duurzaamheid

De mate waarin de positieve effecten na het beëindigen van het beleid aanwezig blijven

Adequaatheid

De mate waarin de bereikte effecten overeenstemmen met de initiële noden en problemen

Consistentie

Aanvaardbaarheid

De mate waarin positieve of negatieve spillovers naar andere beleidsdomeinen zijn gemaximaliseerd of geminimaliseerd De mate waarin de stakeholders he beleid en de voorgestelde instrumenten aanvaarden en gebruiken

  Bron: De Peuter, De Smedt & Bouckaert, 2007. Handleiding beleidsevaluatie: deel 1: evaluatiedesign  en –management. Leuven: SBOV, p. 72    Dergelijke  criteria  wijzen  ook  op  de  complexiteit  van  evaluatieoefeningen  zoals  deze.  Betrokken  actoren  zullen  immers  niet  noodzakelijk  dezelfde  criteria  even  belangrijk  vinden,  dezelfde  invulling  aan de criteria geven, dezelfde standaarden, normen of argumenten hanteren om te oordelen hoe  een samenwerkingsverband scoort, enz.     Een positieve evaluatie op het ene criterium kan betekenen dat er een minder gunstige evaluatie zal  zijn op een ander criterium. Het is ook niet zo dat elk criterium noodzakelijkerwijze even belangrijk is  in de ogen van alle actoren: sommigen zullen zuinigheid veel sterker beklemtonen (bv. wegens een  eigen,  slechte  budgettaire  toestand),  anderen  zullen  wellicht  de  relevantie  of  duurzaamheid  (bv.  vanuit een langetermijnvisie) belangrijk vinden. De gebruikte argumenten om iets gunstig of minder  gunstig te evalueren, zijn ook afhankelijk van de normen of verwachtingen die betrokken gemeenten  hebben. Voor de ene gemeente is een samenwerkingsverband effectief omdat het bv. een bepaalde  extra  dienstverlening  aanbiedt,  voor  de  andere  gemeente  kan  de  perceptie  zijn  dat  het  samenwerkingsverband eerder overlap creëert met het werk van eigen diensten.      Dergelijke evaluaties zijn dan ook complexe processen waarvoor geen blauwdruk bestaat. Het wezen  van de evaluatie krijgt met andere woorden best vorm in het proces zelf, eerder dan van een vooraf  gemaakt generiek evaluatiekader te vertrekken.    De criteria zijn ook belangrijk in hetgeen gebeurt na het evaluatiedebat: eens er (idealiter) evaluatie‐ uitspraken zijn gedaan, hoe wordt hier dan gevolg aan gegeven? Welke oplossingen of veranderingen 

27

zijn dan wenselijk en welke afwegingen worden daarbij gemaakt? Er kan een consensus zijn dat een  samenwerkingsverband de beste manier is om een probleem aan te pakken maar dat het tot nu toe  onvoldoende  resultaten  boekt:  wordt  er  dan  een  groter  budget  voorzien,  moet  het  samenwerkingsverband  gaan  samenwerken  met  andere  verbanden  of  met  andere  stakeholders,  enz.?     We werken nu een meer toegepast doelmatigheidsperspectief uit, maar benadrukken dat dit enkel  een kapstok en geen strikt evaluatiekader is.    3.2.2.1. Vier criteria voor een toegepast evaluatieperspectief  Er  is  sprake  van  een  toegenomen  ‘bestuurlijke  drukte’:  het  aantal  en  de  soorten  samenwerkingsverbanden  zijn  in  de  laatste  vijftien  jaar  duidelijk  toegenomen.  In  meer  toetsbare  termen omschrijven wij ‘bestuurlijke drukte’ als een bestuurlijke constellatie, die een aantal vragen  oproept:    die als geheel ingewikkeld en onoverzichtelijk is waardoor niet meer helder is (voor burgers  en  bedrijven)  bij  wie  je  voor  wat  terecht  kunt  en  wie  verantwoordelijk  is  (gebrek  aan  eenvoud en impact op dienstverlening aan de burger);    met  een  versnippering  van  taken,  verantwoordelijkheden,  bevoegdheden  en  middelen  en  aanwezigheid  van  meerdere  besturingsfilosofieën,  met  als  gevolg  een  tekort  aan  beleidsmatige  samenhang,  een  moeizame  (publieke)  verantwoording  en  een  overheid  die  onsamenhangend stuurt (gebrek aan eenheid);    die  daarmee  een  hoge  bestuurlijke  inspanning  en  afstemming  kent  die  niet  leidt  tot  evenredig  hoge  resultaten  (gebrek  aan  efficiëntie  en  effectiviteit)  (Gemengde  Commissie  Bestuurlijke Coördinatie; 2005, p16).    We  zeggen,  voor  alle  duidelijkheid,  niet  dat  alle  samenwerkingsverbanden  automatisch  of  steeds  dergelijke problemen kennen. We leiden hieruit wel vier criteria uit af die we in een schema plaatsen  als  opstap  naar  het  formuleren  van  vragen  waarover  tijdens  de  regioscreening  kan  worden  gedebatteerd.    

    Dit  schema  moet  dienen  ter  inspiratie,  eerder  dan  als  een  technisch  instrument.  Het  hanteren  van  deze  criteria  als  insteek  voor  het  regio‐debat  is  immers  vaak  heel  lastig,  technisch,  methodisch  en 

28

inhoudelijk.  De  efficiëntie  meten  en  beoordelen  van  samenwerkingsverbanden  bijvoorbeeld  (de  verhouding  kosten  /  baten)  stuit  op  heel  wat  moeilijkheden,  zoals  dat  ook  het  geval  is  voor  het  meten en beoordelen van de efficiëntie van gemeentelijke dienstverlening. In de bijlage vertrekken  we  vanuit  deze  vier  criteria  (eenvoud,  eenheid,  efficiëntie  en  effectiviteit)  ter  formulering  van  mogelijk  te  stellen  vragen  tijdens  de  regioscreening.  We  zijn  er  ons  goed  van  bewust  dat  dit  toepassen op alle samenwerkingsverbanden trouwens ondoenbaar is: het zou niet alleen bijzonder  veel tijd vergen maar de op te lossen problemen inzake datavergaring en meting zijn onoverzienbaar.  Het schema heeft vooral tot doel om mogelijke thema’s en velden voor evaluatie te inspireren en te  omschrijven.      

3.2.3. Evaluatievraagstukken per soort regioscreening De  evaluatievraagstukken  kunnen  ook  aangepast  worden  aan  het  soort  regioscreening.  Naargelang  het  niveau  van  de  soort  regioscreening  (small,  medium,  large)  neemt  ook  het  object  van  evaluatie  toe en wordt de evaluatie dus lastiger maar wellicht ook voor een aantal vraagstukken interessanter  en noodzakelijk.   De  insteken  voor  evaluatie  zijn  cumulatief  te  bekijken:  alle  vragen  die  in  de  regioscreening  ‘small’  zitten  gaan  ook  mee  in  de  regioscreening  ‘medium’  en  ‘large’.  Alle  vragen  bij  ‘small’  en  ‘medium’  gaan mee in de regioscreening ‘large’.   Vanzelfsprekend  is  het  aan  gemeenten  om  te  kiezen  op  welke  vragen  ze  eventueel  meer  willen  ingaan dan op andere. In die evaluatie kan er ook een opbouw worden gestoken: we beginnen met  thema X en verruimen dan geleidelijk naar een ander thema.      

A

Regioscreening ‘small’: de interlokale samenwerking

  In de regioscreening ‘small’ staat de interlokale samenwerking centraal: de vrijwillige samenwerking  voor lokale taken en bevoegdheden. De vrijheid van handelen voor lokale besturen is hier vrij groot,  zij het binnen de regelgeving en het toezicht. In eerdere studies is al gewezen op het probleem van  het verbod van de participatie van private actoren in interlokale samenwerkingsverbanden. Ook de  interpretatie van ‘samenhangende taken’ die tot bundeling van samenwerking kunnen leiden, is een  punt van discussie in relatie tot de toezichthoudende overheid.     De  evaluatie  van  de  intergemeentelijke  samenwerking  gaat  zowel  over  beleidsmatige  vragen  (voor  welke  beleidsthema’s  wordt  samengewerkt;  voor  welke  niet;  hoe  wordt  die  samenwerking  dan  beoordeeld)  als  over  beheersmatige  vragen  (samenwerking  voor  het  doelmatiger  beheer  van  hulpbronnen  om  beleid  mogelijk  te  maken:  personeel,  facility,  ICT,  financieel  beheer,…).  Het  onderscheid tussen beide is niet altijd gemakkelijk te maken en ook bij beheersvraagstukken komen  keuzes en dus beleid kijken. Een onderscheid dat kan helpen is dat beheersmatige vraagstukken voor  het publiek niet zichtbaar zijn en dat dit voor beleidsvraagstukken meestal wel het geval is.  

Vanuit beleidsperspectief   Interlokale  samenwerking  is  in  principe  een  uitvoeringsinstrument  voor  het  beleid  van  gemeenten  waarbij samenwerking wordt gebruikt om tot schaalvoordelen te komen. De vaststelling is vooral dat  er een sterke groei is van aparte samenwerkingsvormen, op verschillende schalen (zie inventaris en  kaarten) en dat op meerdere terreinen nog meer samenwerking zal nodig zijn. Alle evaluatievragen  in  het  schema  gaan  dan  over  deze  vormen  van  interlokale  samenwerking.  De  vragen  richten  zich  allemaal tot de lokale besturen: waarvoor werken we nu samen en hoe bekijken we de vier criteria?  Waarvoor willen we in de toekomst beleidsmatig meer samenwerking, met wie en wat betekent dat 

29

voor  deze  vier  criteria?  Het  geheel  leidt  tot  discussies  over  de  organisatie  van  de  interlokale  samenwerking. In het rapport over de proeftuinen  komen we hier uitvoerig  op terug want dit is in  alle proeftuinen een belangrijk thema.   

Vanuit beheersperspectief: de ‘shared services’ tussen lokale besturen   Een  andere  mogelijke  invalshoek  voor  evaluatie  is  de  focus  te  leggen  op  de  samenwerkingsverbanden  die  voor  de  burger  niet  zichtbaar  zijn  en  die  zich  bezig  houden  met  het  realiseren  van  schaalvoordelen  voor  de  ‘shared  services’.  Dit  gaat  om  de  beheersmatige  aspecten  waarvoor  interlokaal  wordt  samengewerkt:  inzake  personeel,  financiën,  ICT,  infrastructuur,…  Dat  verbetert de dienstverlening naar de burger ook wel, maar dan op een indirecte wijze. Het gaat hier  steeds  alleen  om  de  samenwerking  tussen  lokale  besturen  onderling,  in  vormen  van  interlokale  samenwerking.     Deze beheersmatige samenwerking ontwikkelt zich potentieel op verschillende niveaus:     Tussen gemeente, OCMW en andere lokale instellingen   Tussen gemeenten (intergemeentelijke samenwerking)   Tussen OCMW’s (inter – OCMW samenwerking)   Tussen gemeenten en OCMW’s (plus eventueel nog andere lokale instellingen)   In  een  verbreed  perspectief  komt  daar  dan  nog  de  vraag  bij  naar  beheersmatige  samenwerking  tussen  gemeenten  /  OCMW’s  en  andere  organisaties  in  de  regio  (door  de  Vlaamse overheid geïnitieerde overlegverbanden; publiek – private samenwerking). Dat past  dan bij de regioscreenings ‘medium’ en ‘large’.     Voor  het  inventariseren  van  de  samenwerking  tussen  gemeente  en  OCMW’s  werd  een  matrix  gebruikt in een paar proefprojecten. Hetzelfde geldt voor de samenwerking tussen de gemeenten. In  beide  gevallen  dient  de  inventarisatie  niet  alleen  om  te  evalueren  maar  ook  om  mogelijkheden  te  verkennen  en  de  discussie  daarover  te  voeren.  Hoe  kunnen  we  inzake  ‘shared  services’  evolueren  naar  versterkte  samenwerkingsvormen  en  in  welke  organisatorische  varianten  kan  dat  (van  eenvoudige overeenkomsten tot maximale fusie)?  

B

Regioscreening ‘medium’: interbestuurlijke samenwerking

 

Bij  een  regioscreening  ‘medium’  komt  er  een  laag  van  evaluatievragen  bij  omdat  ook  de  Vlaamse  overlegstructuren in het vizier komen.     De vraagstelling verruimt dan naar de wijze waarop de openbare sector zich organiseert, samen met  andere organisaties. Gaat het bijvoorbeeld over milieuzorg dan is de vraag wat lokale besturen doen;  wat Vlaams geïnstalleerde overlegorganen doen. Hoe overzichtelijk is dat nog; hoe efficiënt en hoe  effectief zijn de verzamelde effecten van die verschillende soorten samenwerkingsverbanden?     Op  dit  niveau  heeft  het  zeker  zin  om  een  evaluatie  te  maken  per  beleidsdomein  (zie  de  fiches  per  beleidsdomein  hierboven).  Men  clustert  dan  bijvoorbeeld  alle  samenwerkingen  inzake  milieu  en  brengt  daarrond  een  groep  van  relevante  betrokkenen  samen.  Dat  is  een  werkbare  manier  van  evalueren. Aan de orde komen dan de vier criteria, ook weer zowel toegepast op beleidskwesties als  op  beheerskwesties.  Men  kan  kiezen  om  eerst  de  beleidsdomeinen  te  nemen  met  de  meeste  verbanden, zoals zorg en welzijn, sociale economie, milieuzorg,…    

30

C

Regioscreening ‘large’: regionale ontwikkeling staat centraal

  In de regioscreening ‘large’ komt alles in beeld en  staat de focus vooral op regionale ontwikkeling.  Dat is dus niet in elke regio even relevant en hangt van een aantal factoren af. In de proeftuinen is de  regio  Zuid  wellicht  degene  waarin  deze  focus  het  meest  prominent  aan  de  orde  was.  De  evaluatie  neemt de vorige vraagstukken mee maar verschuift wel naar de regionale component: de vier criteria  gaan  over  de  mate  waarin  regionaal  beleid  tot  stand  komt,  hoe  regionale  projecten  worden  aangepakt;  hoe  aan  een  regionale  strategie  wordt  gewerkt;  hoe  er  coalities  tot  stand  komen  voor  strategische projecten?    

Het gebruikersperspectief centraal plaatsen   We  komen  in  een  volgend  rapport  nog  terug  op  de  procesmatige  aspecten  maar  we  willen  alvast  aangeven dat betrokkenheid van gebruikers bij de organisatie van dit debat voor de drie niveaus van  regioscreening erg nuttig kan zijn. Gebruikers kunnen zowel diensten zijn, verenigingen, individuele  burgers als lokale besturen zelf. Op sommige domeinen is dat meer het geval dan bij andere.     In  de  regioscreenings  Midwest  en  Zuid  –  West  –  Vlaanderen  pasten  we  dat  toe  op  belangrijke  samenwerkingsvormen.     In  de  regio  Zuid  gebruikten  we  de  methodiek  van  een  visitatie  door  een  externe  commissie  en  werden  bij  elke  visitatie  van  elk  van  de  vier  samenwerkingsvormen  (intercommunale  Leiedal,  gebiedswerking  provincie,  Resoc  en  Regionaal  Welzijnsoverleg)  gebruikers  betrokken.  Dat  gaf  een  duidelijke meerwaarde naar de kwaliteit van de verkregen informatie en voor het draagvlak van de  resultaten. In het project  Midden  – West – Vlaanderen werd dat op een minder intensieve manier  ook  gedaan  door  een  sterkte  –  zwakte  analyse  te  maken  van  de  belangrijkste  samenwerkingsverbanden. In beide gevallen droeg dit zeker bij tot een meer geactiveerd debat.     In de regio Midwest werd voor drie regionale verbanden (Gebiedswerking van de Provincie, RESOC,  Regionale Welzijnsraad) een SWOT‐analyse gemaakt (strenghts, weaknesses, opportunities, threats).  Deze  sterkte‐zwakte  analyses  werden  geformuleerd  op  basis  van  de  gevoerde  gesprekken  met  regiopartners: zowel het beeld dat men heeft van de eigen organisatie, als de perceptie die anderen  hebben op de organisatie werden hierbij in rekening gebracht.  Sterktes        

Aanwezigheid in regio, erkend als  aanspreekpunt  Ondersteuning/activeren Europese  projectmiddelen, multiplicator‐effect   Grote inzet van mensen, snelle werking,  bundeling knowhow en terreinkennis  Verbeterde koppeling met reguliere diensten  van de Provincie  Trekkersrol binnen Streekhuis  Strategische programma’s  Geïntegreerde benadering 

Zwaktes      

Genereren middelen: geen structuur/bundeling,  afhankelijk van projectwerking  EU‐middelen: gebonden aan kader, veel  administratie  Thematisch: “gerommel in de marge” (hoe  zwaar wegen of hoe afhankelijk zijn de  netwerken?)  Perceptie: 2 provinciale productielijnen,  voornamelijk problematisch in domein  Ruimtelijke Ordening  Ontwikkelen eigen initiatieven zonder  voldoende terugkoppeling naar Colleges, raden  en het ambtelijk apparaat van de gemeenten 

 

31

Kansen  Openheid t.o.v. andere organisaties,  netwerk, werkbare verhouding met RESOC  Streekhuiswerking: mogelijkheden  afstemming & ontwikkelen gezamenlijke  streekagenda  Interne staatshervorming kan aandacht voor  gebiedsgerichte werking doen toenemen (?) 

Bedreigingen   Profileringsdrang en overactie   Afhankelijkheid Europese middelen   Is er voldoende kritische massa aanwezig in de  regio?   Perspectief op lange termijn naar middelen en  personen?   Sterk persoonsgebonden, afhankelijk van  individuen   Beperkte homogeniteit in de regio   Verkokering ingebakken in besturen 

3.3.3 Tot slot: een rationele kijk op regioscreening   Ongeacht  het  precieze  niveau  (small,  medium,  large)  onderscheiden  we  twee  te  zetten  stappen  in  elke vorm van regioscreening. Deze vloeien voort uit de typisch rationele manier van probleem‐ en  oplossingsanalyse  die  het  beoordelen  –  als  kernactiviteit  tijdens  de  regio‐debatten  –  poogt  te  systematiseren en objectiveren. (Akkerman en De Vries, 2008; Bardach, 2005)   Stap 1: Evaluatie van de probleemsituatie   Hierbij zijn de volgende drie deelstappen te onderscheiden:   a) Breng de huidige ‘as is’ –situatie in kaart, o.a. met data uit de inventaris. Welke situatie stelt  zich dus m.b.t. het voorwerp van de regioscreening?   b) Breng de wenselijke of ‘to be’ –situatie in kaart. Welke situatie is m.a.w. gewenst m.b.t. dat  voorwerp van de regioscreening? Wat is de gehanteerde norm die men wenst te bereiken?   c) Beoordeel of er zich een probleemsituatie voordoet door de ‘as is’ en ‘to be’ –situaties met  elkaar  te  confronteren.  Stelt  er  zich  een  probleemsituatie  m.b.t.  het  voorwerp  van  de  regioscreening? En zo ja, welke?     Stap 2: Evaluatie van mogelijke oplossingen   Hierbij zijn de volgende vier deelstappen te onderscheiden:   a) Bepaal  mogelijke  alternatieven  ter  oplossing  van  de  probleemsituatie.  Welke  alternatieven  ziet men zelf? Welke alternatieven zijn er elders voor deze probleemsituatie gesuggereerd of  uitgeprobeerd? Welke alternatieven zijn er voor een analoog probleem? … Bij een veelheid  aan  alternatieven  is  het  aangewezen  deze  te  beperken  tot  de  basisalternatieven.  Daartoe  wordt  best  ook  het  0‐alternatief  gerekend  dat  insluit  dat  er  niets  aan  de  probleemsituatie  wordt gedaan.   b) Selecteer criteria ter beoordeling van de basisalternatieven. Voormelde criteria van eenvoud,  eenheid, efficiëntie en effectiviteit zijn bruikbaar in dit verband.   c) Toets de basisalternatieven af aan het geselecteerde criterium  d) Vergelijk de toetsingsresultaten onderling en oordeel welk alternatief het best is aangewezen  ter oplossing van de probleemsituatie

32

B IJLAGE :  EEN VOORBEELD VAN MOGELIJKE EVALUATIEVELDEN   CRITERIUM ALS INGANG TOT  REGIOSCREENING    1) EENVOUD 

  2) EENHEID   

PRIMAIRE FOCUS VAN  REGIOSCREENING    Beleid van regionale  verbanden   

  Beleid van regionale  verbanden 

KERNVRAGEN 

AF TE LEIDEN DEELVRAGEN  (exemplarisch, niet exclusief)    Is er een overzicht van de diverse  samenwerkings‐/organisatieverbanden uit de  regio?    Is de kernopdracht van de samenwerkings‐ /organisatieverbanden uit de regio voldoende  helder en duidelijk geformuleerd?    Is die informatie voldoende toegankelijk,  inzonderheid voor burgers en bedrijven?      Zitten er overlappingen in het beleid van  samenwerkings‐/ organisatieverbanden uit de  regio?    Kan het beleid van samenwerkings‐/ organisatie‐ verbanden uit de regio (meer) geharmoniseerd  worden?    Zitten er tegenstrijdigheden /  onverenigbaarheden in het beleid van  samenwerkings‐/ organisatieverbanden uit de  regio? 

  Is het voldoende duidelijk (voor gemeenten,  burgers en bedrijven…) bij wie je voor wat  terecht kunt in de regio en wie verantwoordelijk  is voor wat?     

  Welke uniformiteit in en samenhang van het  gevoerde beleid door de samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio, is wenselijk?    Hoeveel uniformiteit in en samenhang van het  gevoerde beleid door de samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio is aanwezig?     

 

33

 

  Sturing van en controle op het  regionale beleid 

  Welke uniformiteit in en samenhang van de  sturing en controle door gemeenten en andere  actoren van het beleid dat samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio voeren, is  wenselijk?    Is er voldoende uniformiteit in en samenhang  van de sturing en controle door gemeenten en  andere actoren van het beleid dat  samenwerkings‐/ organisatieverbanden uit de  regio voeren?     

  Beheer van de regionale  verbanden 

  Welke uniformiteit in en samenhang van het  gevoerde beheer door de samenwerkings‐ /organisatieverbanden uit de regio is wenselijk?    Is er voldoende uniformiteit in en samenhang  van het gevoerde beheer door de  samenwerkings‐/organisatieverbanden uit de  regio?       

  Sturing en controle van het  regionale beheer 

  Welke uniformiteit in en samenhang van de  sturing en controle door gemeenten en andere  actoren van het beheer van samenwerkings‐/ 

  Zitten er overlappingen in de aansturing en  controle door gemeenten en andere actoren van  het beleid van samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio?    Kan de aansturing en controle van het beleid van  samenwerkings‐ / organisatieverbanden uit de  regio meer geharmoniseerd worden?    Zitten er tegenstrijdigheden/  onverenigbaarheden in de aansturing en controle  van het beleid van samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio?      Zitten er overlappingen in het beheer van  samenwerkings‐/ organisatieverbanden uit de  regio?    Kan het beheer van samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio (meer)  geharmoniseerd worden?    Zitten er tegenstrijdigheden /  onverenigbaarheden in het beheer van  samenwerkings‐ / organisatieverbanden uit de  regio?   

  Zitten er overlappingen in de aansturing en  controle door gemeenten en andere actoren van  het beheer van samenwerkings‐/ 

34

organisatieverbanden uit de regio, is wenselijk?    Is er voldoende uniformiteit in en samenhang  van de sturing en controle door gemeenten en  andere actoren van het beheer van  samenwerkings‐/ organisatieverbanden uit de  regio?     

  3) EFFICIENTIE 

 

organisatieverbanden uit de regio?    Kan de aansturing en controle van het beheer van  samenwerkings‐ / organisatieverbanden uit de  regio meer geharmoniseerd worden?    Zitten er tegenstrijdigheden/  onverenigbaarheden in de aansturing en controle  van het beheer van samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio?          Beleid en beheer van regionale  Welke efficiëntie wordt verwacht van de  Wat is de wenselijke balans tussen input en  verbanden   regionale verbanden?  output van de regionale verbanden?      Zijn de regionale verbanden voldoende efficiënt?  Kunnen de samenwerkings‐/    organisatieverbanden uit de regio met minder    (beheers‐)middelen dezelfde (beleids‐)resultaten  teweegbrengen?      Kunnen de samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio met evenveel  (beheers‐)middelen meer (beleids‐)resultaten  teweegbrengen?          Sturing en controle van  Is de sturing en controle van de regionale  Kunnen de sturende en controlerende actoren  regionale beleid en beheer   verbanden door de gemeenten en andere  met minder middelen dezelfde resultaten op vlak  actoren voldoende efficiënt?   van sturing/controle realiseren?    Kunnen de sturende en controlerende actoren  met evenveel middelen meer resultaten op vlak  van sturing/ controle realiseren? (meer resultaten  kan meer maar ook andere sturing/controle zijn)         

35

4) EFFECTIVITEIT   

Beleid en beheer van regionale  verbanden  

Welke effectiviteit wordt verwacht van de  regionale verbanden?    Zijn de regionale verbanden voldoende  effectief?    

  Sturing en controle van  regionale beleid en beheer  

  Welke sturing en controle van de regionale  verbanden door de gemeenten en andere  actoren is voldoende effectief?    Is de sturing en controle van de regionale  verbanden door de gemeenten en andere  actoren voldoende effectief? 

Hoe kunnen we de effectiviteit van de regionale  verbanden beoordelen?    Kunnen de samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio met minder  (beleids‐)resultaten dezelfde effecten  teweegbrengen?    Kunnen de samenwerkings‐/  organisatieverbanden uit de regio met evenveel  (beleids‐)resultaten meer effecten  teweegbrengen?      Kunnen de sturende en controlerende actoren  met minder resultaten op vlak van sturing en  controle dezelfde effecten teweegbrengen?    Kunnen de sturende en controlerende actoren  met evenveel resultaten op vlak van  sturing/controle meer effecten teweegbrengen?   

36

37