Van idee tot wereldstandaard!

Maart 2008

Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

Van idee tot wereldstandaard! Verhoogde beursactiviteit PIM

7

“Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”. Een van de uitdrukkingen in de Nederlandse taal die mensen gebruiken om toch vooral niet te veel op te vallen of een “te grote broek aan te trekken”!

UAV ­achterhaald?

12 Asfalt slaat nieuwe weg in

15

De Stichting STABU heeft ruim tien jaar geleden het initiatief genomen om voor Nederland een oplossing te bedenken voor het probleem dat met de computer vastgelegde, getekende informatie van bijvoorbeeld een deur niet gekoppeld kon worden met de informatie van dezelfde deur in de STABU-besteksdatabase of met de kosteninformatie van dezelfde deur van Reed Elsevier. Deze oplossing door één objectenbibliotheek te bouwen, toen nog LexiCon geheten, moest in de Nederlandse markt nog bevochten worden want er waren partijen die vonden dat de bouwprocessen gestandaardiseerd moesten worden in plaats van de definities van de zaken die we in de bouw gebruiken. Om alle partijen, volgens het Nederlandse poldermodel, op één lijn te krijgen is de vereniging Bouw Afspraken Stelsel (BAS) opgericht, waarvoor alle partijen die een “standaard” op dit gebied beheren zijn uitgenodigd. Binnen BAS is overeenstemming bereikt over de

voorgestelde oplossing van één objectenbibliotheek voor de bouwnijverheid. Tegelijkertijd is door STABU met enkele andere besteksorganisaties uit het buitenland de procedure opgestart om de uitgangspunten voor zo’n standaard objectenbibliotheek vast te leggen in een ISO-standaard waarmee het principe wereldwijd is vastgelegd. Ook ontstond de behoefte om een instructie te schrijven hoe objectenbibliotheken daadwerkelijk opgebouwd moesten worden om ook goed onderling uitwisselbaar te kunnen zijn want in Nederland wilde CROW de objectenbibliotheek voor de weg- en waterbouw opstellen, STABU was bezig met de ob-

lees verder op pagina 4

jectenbibliotheek voor de gebouwen en UNETO-VNI had al veel geld geïnvesteerd in de ontwikkeling van een zeer groot artikelbestand (ETIM). Deze uitdagingen zijn opgepakt en uitgewerkt met de volgende resultaten. Er is nu een ISO Standaard 12006-3 waarin de uitgangspunten voor objectenbibliotheken in de bouw wereldwijd zijn vastgelegd. Er is een NTA 8611 gepubliceerd die een groot deel van de spelregels voor de verdere invulling van een objectenbibliotheek vastlegt. Bovendien zijn, op aandringen van de Adviesraad Technologiebeleid Bouwnijverheid (ARTB), de initiatieven in de drie bovengenoemde objectenbibliotheken samen met de STABU bulletin | 1

Een goed bestek begint bij BUVA

Binnen uitgebr kort eid BUVA V met Air Syst ital em &

Gratis digitale bestekservice Als eerste fabrikant en leverancier introduceert BUVA rationele bouwprodukten een digitale bestekservice voor hang- en sluitwerk in woningbouw. Met deze gratis bestekservice bespaart u veel tijd en energie bij het samenstellen van een volledige en juiste specificatie hang- en sluitwerk. Het programma genereert STABU bestek omschrijvingen die u eenvoudig in uw digitale projectbestek kunt integreren. Bremen 5 Na een eenmalige registratie kunt u het programma direct gebruiken.

2993 LJ Barendrecht

Voor een nadere toelichting of een presentatie bij u op kantoor kunt u

Telefoon: 0180 697500

bellen met een van onze verkoopadviseurs op nummer 0180 697500.

Email: [email protected]

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Van de redactie In de maart uitgave van STABU-bulletin gaan we in op de

9

Vraag het Stabu

internationale ontwikkelingen die de afgelopen maanden in een stroomversnelling zijn gekomen, maar waarvan het lastig is om door de bomen het bos nog te zien.

Voor de licentiehouders van STABU ligt de verschijning van de

12

Onder ede

STABU-catalogus 2008-1 in het verschiet. Een van de wijzigingen is op het gebied van Asfaltverharding, waar we in een van de artikelen dieper op in gaan.

Otto Sluizer gaat in op de toenemende juridisering in de bouwpraktijk als antwoord om de risico’s en faalkosten de baas te blijven en zijn ideeën daarbij.

18

Uit de praktijk inhoud maart

De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen biedt, in de persoon van Sietze Wierda, een kijkje in de installatiewereld en

1 3 6

de misverstanden die blijken te bestaan over het schrijven van bestekken. In deze uitgave het eerste deel, in de volgende editie zullen de Administratieve bepalingen nader belicht worden.

Veel leesplezier toegewenst! Uw reacties, suggesties voor onderwerpen e.d., ontvangen we graag via [email protected]

7 15 16 21 22 25 26 28

Van idee tot wereldstandaard Van de redactie STABU uitgave 2008-1 Stabu mail Stabu licensed Mail van PIM Verhoogde beursactiviteit PIM Asfalt slaat een nieuwe weg in Material Xperience Cursusaanbod Beroepservaring jonge architecten In kort bestek STABU & fabrikanten Duurzaam duurt het langst Colofon Prijsoverzicht STABU-producten

STABU bulletin | 3

(vervolg van pagina 1)

We zijn er nog lang niet! Je zou zeggen dat met het voorgaande alle hobbels wel genomen zouden zijn maar helaas is dat niet zo! De gepleegde inspanningen kunnen pas gebruikt worden als de software-applicaties van dezelfde standaarddefinities gebruik gaan maken. Immers, het is de bedoeling dat een bepaald object in een CADprogramma dezelfde definitie heeft als in de STABU-systematiek of CROW-systematiek en dezelfde definitie ook voorkomt in calculatie-, planning-, bestel-, en beheerprogramma’s. Dan is uitwisseling van informatie tussen alle betrokken partners in de bouw gewaarborgd en kunnen we met elkaar voor de aanvang van de bouw het project compleet ontwikkelen in een model (BIM). Dit model maakt het mogelijk alle ontwerpdelen voor 100% op elkaar af te stemmen en te optimaliseren om bijvoorbeeld het energiegebruik tevoren te minimaliseren (CO2-uitstoot te verminderen), de planning van de uitvoering te optimaliseren, de informatie automatisch voor beheer en onderhoud te gebruiken. Kortom BIM heeft de toekomst, maar eerst de standaarden uit-ontwikkelen en implementeren in de bestaande software en data. De Nederlandse systeemhuizen hebben tot voor kort een afwachtende houding aangenomen of hebben geprobeerd om zelf een “eigen standaard” in de markt te zetten (Kraan, De Twee Snoeken). Gelukkig is in de CAD-wereld ­ internationaal wel een beweging op gang gekomen. De grote CAD-­leveranciers (Autodesk, Bentley, Intergraph, Nemetschek e.d.) werken samen in de Internationale Alliance for Interoperability en zij hebben de CAD-uitwisselingsstandaard voor de bouw ontwikkeld; de zogenaamde Industry Foundation Classes (IFC’s). Deze afkortingen IAI en IFC’s zijn nu samengevat onder de nieuwe naam “buildingSMART”.

4 | STABU bulletin

De Stichting STABU heeft eerst zelf, later ondersteund door de Regieraad en Cadvisual via de oprichting van het Beneluxchapter buildingSMART, met deze internationale organisatie contacten gelegd om een relatie tussen hun standaard IFC (property-sets) en de LexiCon (veel completere definities) tot stand te krijgen want dit is de enige manier om de standaardobjectdefinities in de Nederlandse bouw gebruikte CAD-applicaties opgenomen te krijgen. In principe is de internationale buildingSMART zeer geïnteresseerd om deze zaken te koppelen zodat binnen de IFC alle objectgegevens ook uitgewisseld kunnen worden maar dan alleen als het LexiCon ook een internationale invulling heeft. Dit standpunt was duidelijk maar het antwoord moest nog gevonden worden. Eerst heeft de Stichting STABU internationaal onderzoek gedaan met de vraag of er ergens in de wereld anderen

en LexiCon te bundelen in één systeem: “IFD Library for buildingSMART”. Met deze nieuwe naam werd uitdrukking gegeven aan de intentie om deel uit te maken van de internationale organisatie buildingSMART. Maar daarmee was er nog geen internationale vulling. Door in Portugal een workshop te organiseren over dit onderwerp bleek dat de autoriteiten op dit gebied in de Verenigde Staten (CSI) en Canada (CSC) direct wilden participeren en andere landen ook zeer geïnteresseerd waren. De Noorse, Amerikaanse, Canadese en Nederlandse partners vormden de IFD Library Group en zijn druk bezig met de verdere uitbouw van de wereldstandaard.

In het onderstaande schema is de recent aangepaste organisatie van buildingSMART aangegeven waarbij de IFD Library Group een duidelijke plaats heeft gekregen.

Organisation chart International Council (IC) Executive Committee (ExCom) ( ExCom liaison ) CEO (Bjørn K Stangeland) MD (Lars C Christensen)

Adminstration & Marketing Business Director (Chris Groome) Marketing Director (Astrid Severin)

Technical Advisory Group (TAG)

International User Group Chaired by user representative

Implementors Support Group (ISG)

ook met de bouw van een objectenbibliotheek bezig waren en warempel in Noorwegen had men al veel geïnvesteerd in hun objectenbibliotheek BARBi geheten. Na onderhandelingen bleek het mogelijk de resultaten van BARBi

International Technical Management Committee (ITM) Chairman (Francois Grobler)

Model Support Group (MSG)

IFD Library Group Business Management Group (BMG)

IFD Technical Group (TG)

In januari 2008 heeft de IFD Library Group enkele belangrijke beslissingen genomen inzake het toekomstig gebruik van haar standaard door derden. Deze “open standaard” moet onderhouden en beheerd worden waarmee kosten

Education Group Peter Scuderi ?

© International buildingSMART Alliance. Bjørn K Stangeland and Larc C Christensen. www.buildingsmart.com

­projecten VISI/COINS, EAN en de Objectenboom van ProRail samengebracht in PAIS waardoor er één sterke infrastructuur voor de informatietechnologie in de Nederlandse bouw gevormd kan worden. De Regieraad Bouw, PSIBouw en nu sinds kort de Bouw Informatie Raad staan nog steeds achter deze ontwikkeling (hoezo Nederland Polderland?).

gemoeid zijn. Dat betekent spelregels voor commerciële exploitatie inzake een redelijke vergoeding voor beheer en onderhoud. De eerste internationale samenwerkingspartners (Sintef Byggforsk en EPM systems) willen al op korte termijn zo’n overeenkomst voor proefprojecten afsluiten. Andere geïnteresseerde landen zullen als “observers” toegelaten worden en afspraken over hun “nationale” invulling kunnen worden gemaakt. Samen met buildingSMART International zal op 7-9 april 2008 een workshop over de IFD Library in Washington voor alle geïnteresseerden wereldwijd worden georganiseerd, gevolgd door presentaties op de internationale buildingSMART bijeenkomst in Stockholm van 14-18 september 2008.

(die natuurlijk desgewenst afgedrukt kan worden) hetgeen weliswaar de toekomst is maar nu nog ongebruikelijk is. Deze elektronische informatie-uitwisseling over een project vraagt aanpassingen binnen de organisatie van de betrokken partners maar levert zeer grote voordelen op die in termen van behoorlijke kosten- en risicoreductie kan worden uitgedrukt. Meer informatie op de website www.werkenmetpim.nl

Nederlandse softwarehuizen Door de oprichting van de afdeling Benelux in buildingSMART en het gezamenlijk investeren in een modelserver wordt naar verwachting de IFC-achterstand snel ingelopen zodat de Nederlandse bouwpartners ook kunnen gaan werken aan BIM. De recent door Bouwend Nederland georganiseerde BIM caseweek heeft aangetoond dat er grote voordelen bij het gebruik van het BIM te behalen zijn maar dat de weg ernaartoe nog vele goede “standaards” mist. Ook de nieuwe initiatiefgroep “Open Standaarden” geeft aan de IFC als onderlegger voor onderlinge uitwisseling te willen gebruiken.

We zijn op het pad “van idee naar wereldstandaard” nu zover gevorderd dat er geen weg terug meer is maar de implementatie gaat nu de meeste energie vragen. Gelukkig staat de Stichting STABU met de toegezegde ondersteuning van de professionele opdrachtgevers en de softwarehuizen daarin niet meer alleen.

Zijn we er dan nog niet? Neen, het moeilijkste komt nog oftewel hoe zorgen we ervoor dat iedereen deze nuttige en zichzelf snel terugverdienende instrumenten gaat gebruiken. De Regieraad Bouw heeft de moeilijke taak om de verhoudingen tussen de bouwpartners te veranderen van “wantrouwen” naar “vertrouwen”. De Stichting STABU heeft een product ontwikkeld PIM genaamd (Project Informatie Management systeem) dat het vandaag al mogelijk maakt om de gegevens over een project te koppelen en via het Internet elektronisch uit te wisselen. Deze operatie heet “PIM sala BIM” en is erop gericht alle partijen nu al vertrouwd te maken met uitsluitend elektronische informatie-uitwisseling

Leden van IFD • STABU, Nederland. • buildingSMART Norway, Noorwegen. • Construction Specifications Institute (CSI), Verenigde Staten. • Construction Specifications Canada (CSC), Canada.

Voor meer informatie over IFD Library kunt u contact opnemen met ir. R.H. (Radboud) Baayen, projectleider Research & Development STABU. Ook op de volgende website is meer informatie te vinden: www.stabu.org www.werkenmetpim.nl www.ifd-library.org www.paisbouw.nl

Meer informatie over het IFD Library for buildingSMART project kunt u vinden op www.ifd-library.org.

STABU bulletin | 5

Nieuwe STABU-uitgave 2008-1 In april 2008 ontvangen alle STABU-­li­centiehouders hun nieuwste uitgave van de STABU-database, inclusief de daarop aangepaste bestekservices in dvd-vorm of zij kunnen rechtstreeks vanaf de STABU-website de bestanden ophalen. Belangrijke wijzigingen zitten in de asfaltverhardingen waarover elders in dit bulletin een toelichtend artikel is opgenomen. Tevens zijn relevante aanpassingen opgenomen ten aanzien van dakbedekkingen, plafond- en wandelementen en luchtverdelers/verzamelaars. Uiteraard is het gehele bestand nagelopen op de meest recente Normen, Beoordelingsrichtlijnen en overheidspublicaties.

De door STABU ontwikkelde “helpteksten” zijn allemaal gecontroleerd en aangepast aan de bestaande situatie. Ook de relevante tabellen uit de STABU-Standaard 2007 zijn in de helpteksten opgenomen. Doordat deze aanpassingen en wijzigingen geen ingrijpend karakter hebben, is overleg met de Klankbordgroep STABUgebruikers deze keer achterwege gebleven.

Bij de uitgave 2008-1 wordt ook een nieuwe Handleiding STABU-systematiek toegevoegd. Uiteraard zal een gedetailleerde verantwoording van de wijzigingen niet ontbreken. Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met de uitgever van STABU, G.C.M. (Bert) van de Goot, tel. (0318) 633026.

Licensed by STABU Regelmatig krijgt STABU het verzoek van licentiehouders om het logo van STABU aan te leveren zodat dit kan worden geplaatst op briefpapier, websites en folders. Hiermee willen zij uitdrukking geven aan de kwaliteit die bij hun werk wordt nagestreefd. STABU wil hieraan uiteraard graag meewerken en heeft het bestaande logo voor dit doel enigszins laten aanpassen.

Meer informatie Ook het logo ‘licensed by STABU’ ontvangen? Stuur dan een e-mail met uw licentienummer aan: [email protected]

Mail van PIM Interesse om op de hoogte te worden gehouden van allerlei informatie, specifiek rondom PIM? Voor dit doel is een PIM-nieuwsbrief opgezet met achtergronden bij nieuwe releases, evenementen, uitgebreide functionaliteit en dergelijke. Stuur een e-mail aan [email protected] met als onderwerp “nieuwsbrief PIM” en ontvang deze per e-mail op regelmatige basis.

m@il van PIM E-mailnieuws STABU is gestart met een digitale nieuwsbrief, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6 x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, www.stabu.org

Stabum@il 6 | STABU bulletin

Verhoogde beursactiviteit PIM PIM is waarschijnlijk het snelste online Project Informatie Management systeem en integreert projectmanagement en projectcommunicatie in alle interne en externe operaties. Alle medewerkers en projectpartners hebben, mits geautoriseerd, toegang tot dezelfde gegevens. Versiebeheer zorgt ervoor dat iedereen met de juiste versie van de gegevens aan de slag gaat. PIM is het gezamenlijke digitale projectendossier voor alle partners in een project. Beurzen In de maanden maart en april is PIM vertegenwoordigd op diverse beurzen: Om met PIM te gaan werken hoeft geen software te worden geïnstalleerd: een internet browser volstaat. De ingebouwde viewer maakt het mogelijk om allerhande fileformaten (tekst, CAD tekeningen, foto’s, grafische documenten) te bekijken zonder dat de desbetreffende software op de werkplek geïnstalleerd hoeft te zijn. De PIM viewer maakt het ook mogelijk de geopende documenten van commentaar te voorzien (“redlining”). Door de ingebouwde workflow functie zijn relevante processen met hun verloop in beeld bij de betrokken projectpartners. Afspraken en follow-up liggen eenduidig vast en bieden een optimale controle, waarbij meldingen en herinneringen kunnen worden gestuurd naar de projectdeelnemers. In PIM is een koppeling gebouwd tussen de vernieuwde Elementenmethode en de STABU-systematiek, waardoor het mogelijk is informatie ‘element- of bouwdeelgericht’ op te bouwen via een voorlopig ontwerp, het definitieve ontwerp naar het bestek. Tevens zijn in PIM bouwrelevante documenten en links voorhanden. Op www.werkenmetpim.nl kan alle informatie over PIM opgevraagd worden.

Van 11 t/m 13 maart 2008 op de Bouwbeurs Zuid-Nederland in de Brabanthallen te Den Bosch. Deze beurs is drie dagen geopend van 12.00 – 22.00 uur. STABU heeft standnummer C036. Op 26 en 27 maart 2008 vindt in de Jaarbeurs te Utrecht de beurs “Bouw en ICT” plaats. STABU zal hieraan deelnemen in een gezamenlijke stand met Bricsys ­Nederland. Op standnummer (A007) wordt het gezamenlijke product PIM gepresenteerd. Van 1 t/m 3 april 2008 vindt de BouwRAI plaats. Deze beurs is dagelijks geopend van 10.00 – 17.30 uur. STABU heeft standnummer 11.725 (Hollandhal). Op 23 t/m 26 april 2008 vindt Material Xperience plaats in de Brabanthallen in Den Bosch. Meer informatie over deze nieuwe beurs voor creatieve professionals via www.materialxperience.nl.

Relatiekaart Belangstelling om PIM en zijn collega’s te komen bekijken op de diverse beurzen? Neem contact op met STABU, tel. (0318) 633026 of e-mail: [email protected] en wij sturen u een toegangskaart naar keuze toe!

STABU bulletin | 7

Toekomst-proof! Eén ding is zeker: standaard IP-techniek in nieuwe gebouwen. Dé infrastructuur voor een supersnelle breedbandverbinding. Internet, telefonie, tv en ook deurvideo-installaties gaan over deze verbinding. Voor gebouwen van de toekomst presenteren wij het nieuwste IP-deurvideosysteem. Puur en krachtig voor opvallende prestaties.

Technische specificaties: • TCP/IP techniek • Power over Ethernet, Peer to Peer • Onbeperkt koppelen van panelen en monitoren • Op afstand muteren

Op vercoma.nl vindt u uitgebreide informatie over onze deurcommunicatieen domoticasystemen. U kunt ons natuurlijk ook bellen op 075 - 621 76 28.

vercoma.nl

100% IP-deurvideosysteem

Licht en warmte

optimaal geregeld Het maakt niet uit of u een kantoor- of een bedrijfsgebouw heeft: als u wilt dat uw mensen optimaal functioneren is een uitgebalanceerde licht- en warmteregeling een glasharde voorwaarde. Delta Nederland is daarin vergaand gespecialiseerd. Niet alleen v.w.b. ontwerp en advies, ook als het gaat om eigen productie, montage en onderhoud. Compleet en innovatief. Weert: tel. (0495) 53 02 05 Nijmegen: tel. (024) 377 40 24 Amsterdam: tel. (020) 665 37 17 [email protected] www.deltanederland.nl

Vraag het STABU Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU-gebruikersdagen en de diverse ­cursussen en opleidingen bij de Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, die in deze rubriek ­worden weergegeven.

Vraag Is mijn opdrachtgever een werkgever in de zin van de Wet arbeid vreemdelingen (WAV) en moet ik dan iets regelen daarover in het bestek? Antwoord Volgens de Wet arbeid vreemdelingen (WAV) is uw opdrachtgever werkgever als hij een ander arbeid laat verrichten om zijn beroep of bedrijf uit te oefenen. Onder dit begrip vallen dus ook bedrijven, overheidsinstellingen en personen die een ander feitelijk voor zich laten werken. Onder het begrip vallen: degene bij wie de arbeid feitelijk wordt verricht (inhuren/inlenen); degene die arbeidskrachten ter beschikking stelt (bijv. uitzendbureau, loonbedrijf); een opdrachtgever; een hoofdaannemer; een (onder)aannemer; een freelancer/zelfstandige (in een aantal gevallen); een natuurlijke persoon die een ander huishoudelijke of persoonlijke diensten laat verrichten.

tewerkstellingsvergunning voor hen aan te vragen, is hij strafbaar. Het tewerkstellen van illegale arbeidskrachten gaat namelijk ten koste van legale arbeidskrachten. Deze komen daardoor moeilijker of niet aan werk en worden dan afhankelijk van een uitkering. Bovendien worden illegale arbeidskrachten veelal onderbetaald, zijn hun arbeidsomstandigheden en huisvesting vaak slecht en worden sociale premies en belasting ontdoken. Dit leidt dan tot oneerlijke concurrentie met bonafide werkgevers, wat maatschappelijk zeer ongewenst is. De Wet arbeid vreemdelingen (WAV) verbiedt nadrukkelijk aan de werkgever om vreemdelingen, die geen vrije toegang hebben tot de Nederlandse arbeidsmarkt, zonder geldige tewerkstellingsvergunning voor zich te laten werken. Per 1 januari 2005 is de bestuurlijke boete ingevoerd in de Wet arbeid vreemdelingen (WAV). De Arbeidsinspectie krijgt hiermee de mogelijkheid om een werkgever een boete op te leggen als deze vreemdelingen, zonder de vereiste tewerkstellingsvergunning, in dienst heeft. Deze boete kan oplopen tot € 8.000,- per illegaal werkende werknemer. In beginsel moet men nooit wetgeving aansturen vanuit het bestek omdat de wet altijd al van toepassing is. Dus een tekst

Hierbij kunnen ook particuliere opdrachtgevers als werkgever worden beschouwd, bijvoorbeeld als die anderen een verbouwing laat uitvoeren. Het begrip werkgever in de WAV wijkt dus af van hetgeen gebruikelijk wordt geacht in het administratief- of civielrecht. Als uw opdrachtgever vreemdelingen “voor zich laat werken” zonder een

ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

STABU bulletin | 9

in het bestek die luidt “van toepassing is de Wet arbeid vreemdelingen (WAV)” is uit den boze. Specifieke wetgeving die “aanstuurt” om iets te regelen in het bestek is door STABU reeds geïmplementeerd in de systematiek. Voorbeelden hiervan zijn teksten aangaande de Wet Ketenaansprakelijkheid, het Arbeidsomstandighedenbesluit en het Bouwstoffenbesluit. Of dit ook zou moeten gelden voor de Wet arbeid vreemdelingen (WAV), gezien de verwantschap met de Wet Ketenaansprakelijkheid (eigenbouwer versus werkgever) zal door STABU op korte termijn, via Projectgroep 01, worden bekeken. Vooruitlopend hierop zou men in het bestek al kunnen regelen, onder bijvoorbeeld 01.02.06 “VERPLICHTINGEN VAN DE AANNEMER”, dat het op het werk in te zetten personeel in het bezit dient te zijn van de vereiste documenten/vergunningen en in het bijzonder, maar niet uitsluitend, de vereiste tewerkstellingsvergunningen op grond van de WAV. Daarnaast zou men onder 01.02.27.03 “VERSLAGEN BOUWVERGADERINGEN” op kunnen nemen dat bij elke bouwvergadering het onderwerp “tewerkstelling van vreemdelingen op het werk” een vast agendapunt dient te zijn en dat bij de eerste bouwvergadering de aannemer een lijst aan de directie dient te overleggen van alle op het werk aanwezige personen, die over een tewerkstellingsvergunning dienen te beschikken, alsmede een kopie van hun tewerkstellingsvergunning en kopie van het document als bedoeld in artikel 1, eerste lid van de Wet op de Identificatieplicht. Tenslotte zou men nog een aanvullende administratieve bepaling kunnen opnemen waarmee de aannemer de opdrachtgever vrijwaart voor alle boetes die de opdrachtgever op grond van de Wet arbeid vreemdelingen en/of de Wet op de identificatieplicht opgelegd mocht krijgen als gevolg van het tewerkstellen van vreemdelingen door de aannemer.

Vraag De opdrachtgever wil contract compliance, hoe regel ik dit in het bestek? Antwoord Opdrachtgevers met een maatschappelijke taak, zoals gemeenten en woningcorporaties, kunnen sociale voorwaarden verbinden aan opdrachten, vergunningen en subsidies. Dit wordt aangeduid met termen als ‘contract compliance’, ‘social return’ en ‘sociaal bestek’. Contract compliance was erg populair in de jaren tachtig, maar raakte in onbruik toen de economie aantrok. Toch is er nog

steeds een aantal opdrachtgevers geïnteresseerd in contract compliance in aannemingsovereenkomsten. Juridisch gezien kan het sociale voorwaarden verbinden aan een aannemer middels een bestek door de beugel, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Zo kan een gemeente, als opdrachtgever, niet als voorwaarde stellen dat werklozen uit de eigen gemeente in dienst worden genomen. Wel mag de voorwaarde worden gesteld dat de deelnemers staan ingeschreven bij het plaatselijke CWI. Van aannemers wordt middels de aannemingsovereenkomst verwacht dat ze stageplekken creëren of werklozen aan een baan helpen. Zo hanteert men dikwijls de besteksvoorwaarde dat de aannemer vijf procent van de aannemingssom moet gebruiken om werklozen in dienst te nemen. De gemeente Rotterdam werkt sinds 1996 met de 5%regeling (voluit: 5%-Regeling Additioneel Bestek). Met deze regeling draagt de gemeente bij aan de bevordering van de werkgelegenheid onder langdurig werklozen in de gemeente Rotterdam. Het doel van de regeling is om zoveel mogelijk werklozen door middel van werkervaring, scholing en/of begeleiding een kans te bieden op een structurele plaats op de arbeidsmarkt. De 5%-regeling houdt in het kort in dat een opdrachtnemer, die in opdracht van de gemeente Rotterdam investeringsprojecten uitvoert met een aanneemsom boven n225.000,-, verplicht is 5% van dit bedrag te besteden aan lonen van mensen die langer dan zes maanden als werkloos ingeschreven staan en deze mensen voor minimaal een half jaar in te schakelen. In het bestek zou men deze verplichting van de aannemer kunnen opnemen met de volgende aanvullende administratieve

10 | STABU bulletin

bepaling onder bijvoorbeeld 01.02.06 “VERPLICHTINGEN VAN DE AANNEMER”: “Het voorliggende werk is aangemerkt met het oogmerk werkgelegenheid te creëren voor langdurig werklozen. In dat kader is de aannemer verplicht minimaal 5% van de aanneemsom te verlonen door middel van de inzet van werklozen. Het gaat hierbij om werklozen die langer dan een half jaar werkloos zijn en voor minimaal een half jaar worden ingeschakeld. Indien de aannemer niet voldoet aan deze bepaling zal een bedrag op zijn betaling worden ingehouden ter grootte van het deel van de aanneemsom dat ten onrechte niet is verloond aan werklozen.’’

Vraag We wensen de keuze van het fabrikaat en type bakstenen nog niet in het bestek kenbaar te maken. Neem ik de bakstenen in het bestek dan mee als verrekenprijs of als stelpost? Antwoord Het opnemen van verrekenprijzen in het bestek is niet juist, verrekenbare hoeveelheden wel. In paragraaf 39 lid 1 van de U.A.V. 1989 staat: “Indien in het bestek verrekenbare hoeveelheden zijn opgenomen en deze blijken te hoog of te laag te zijn om het werk overeenkomstig de bepalingen van het bestek of de aard van het werk tot stand te brengen, zullen de afwijkingen van deze hoeveelheden worden verrekend tegen verrekenprijzen, die daartoe bij de totstandkoming van de overeenkomst zijn overeengekomen.”

FLAMCO al jarenlang een trouwe partner van STABU

Als de baksteen door omstandigheden nog niet kan worden gespecificeerd dat is het mogelijk om er een stelpost van te maken. In paragraaf 37 lid 1 van de U.A.V. 1989 staat: “Onder stelposten worden verstaan in het bestek als zodanig aangeduide geldsbedragen, welke in de aannemingssom zijn begrepen en ten laste waarvan nader in het bestek beschreven uitgaven worden gebracht.”

• Expansievaten en -automaten • Toebehoren c.v. en sanitair • Luchtafscheiders en ontluchters • Buis montagemateriaal

Daarnaast staat in paragraaf 37 lid 3 van de U.A.V. 1989 dat:

• Radiator bevestigingsmateriaal

“Bij de ten laste van stelposten te brengen uitgaven, die betrekking hebben op de aanschaffing van bouwstoffen, wordt gerekend met prijzen, welke zijn samengesteld uit: a) d e netto-prijzen op basis van franco levering op of in het vervoermiddel bij het werkterrein; b) e en aannemersvergoeding van 10% van de onder a bedoelde netto-prijzen.” Derhalve is het opvoeren van een stelpostbedrag per eenheid (per m2 bij tegels of per duizend bij bakstenen) onduidelijk. Immers, het gekapitaliseerde bruto geldsbedrag dient in de aannemingssom te zijn begrepen! Men doet er dus verstandig aan om in het bestek het gehele bedrag op te nemen, waardoor alle inschrijvers dezelfde uitgangspositie hebben.

PRESCOR

FLAMCOVENT

FLAMCO BSA

F L E X FA S T

FLEXCON

FLEXCON M-K/U

Flamco b.v., Postbus 115, 2800 AC Gouda T : 0182 591800, [email protected], www.flamco.nl

Onder ede In deze rubriek geeft de auteur zijn visie op wet- en regelgeving in de bouw

UAV achterhaald? Dit is geen tijd van stilzitten in de bouw. In oude en nieuwe gremia wordt heftig gediscussieerd over de nieuwe bouwopgave, over nieuwe aanbestedingsvormen, over de broodnodige innovatie, over falende communicatie en automatiseringsoplossingen. En al die discussies moeten leiden tot inspanningen om van de bouw een moderne industrie te maken, met een mooie verhouding tussen kwaliteit en kosten en een drastische verlaging van de nog steeds torenhoge faalkosten in deze vaak ten onrechte als conservatief gebrandmerkte tak van economische activiteit. Technische bouwfouten kwamen vroeger voor, komen nog steeds voor en zullen ook niet verdwijnen, evenmin als foutief verlopende processen. Per slot van rekening is het bouwproces, ondanks alle computergestuurde werkzaamheden, niet goed voorstelbaar zonder menselijke inbreng, waarmee de kans op fouten of conflicten en dus faalkosten een permanent risico blijft. Als je op Google de woorden bouwfouten of faalkosten intikt, krijg je honderden pagina’s over deze onderwerpen. Over faalkosten kom je te weten, dankzij onderzoek van USP Marketing Consultancy, dat wij voor ca. 10% verspillen van de omzet in de bouw, oftewel dat voor ca. 5 miljard euro jaarlijks verloren gaat door - in dit opzicht - onvoldoende presterende architecten, aannemers, installateurs, afbouwers en hun opdrachtgevers. Een dergelijk fors bedrag mag absoluut niet gebagatelliseerd worden, en elk miljard is er één te veel, maar enige relativering ten opzichte van andere takken van sport is wellicht op zijn plaats. Zo stelden experts vorig jaar dat de overheid jaarlijks bijna 5 miljard euro uitgeeft aan automatiseringsprojecten die niet of nauwelijks werken, reden voor de SP om een meldpunt voor ICTverspilling in te stellen. Zo heeft men ook berekend dat er 60 miljoen euro jaarlijks opgaat aan loonkosten voor vergaderingen waarvan 44 procent van het personeel meent dat de helft of meer van die vergadertijd nutteloos is. Tel uit je winst. En over de kosten van het dagelijkse fileleed zullen wij het maar niet hebben. Terug naar de faalkosten – te verstaan als vermijdbare kosten - in onze eigen bouwnijverheid. Onderzoekers stellen dat de meeste fouten aan miscommunicatie te wijten zijn (21%), op de voet gevolgd door te weinig aandacht voor uitvoerbaarheid in de ontwerpfase (20%). Slechte planning, beperkte kennis van contractstukken, slechte organisatie van de bouwplaats, onvolledige inkopen, slecht nakomen van afspraken en dergelijke, zijn medeoorzaak van die faalkosten. Er is redelijk veel gepubliceerd over dit onderwerp, en diverse rapporten wijzen de weg naar het omlaag brengen van genoemde percentages.

12 | STABU bulletin

Op juridisch gebied menen sommige bouwjuristen1 dat onze standaard voorwaarden (U.A.V. 1989) verouderd zijn. Daarnaast hebben wij sinds 2005 de UAV-GC 2005 en de DNR 2005. Bovendien, zo stellen zij, “bestaan er tal van standaardcontracten uitgegeven door diverse beroepsorganisaties, voor onderaanneming, voor werken in bouwteam en bouwcombinaties. Al deze contracten zijn doorspekt met steeds weer verschillende begrippen, zij zijn geschreven vanuit verschillende ach-

Faalkosten veroorzaakt door: • miscommunicatie (21%) • te weinig aandacht voor uitvoerbaarheid in de ontwerpfase (20%) • Slechte planning, beperkte kennis van contractstukken, slechte organisatie van de bouwplaats, onvolledige inkopen, slecht nakomen van afspraken

tergronden en belangen, zijn vooral juridisch van aard en werken als geheel mee aan het creëren van een Babylonische spraakverwarring op de bouwplaats”. Daarmee scheppen genoemde juristen een karikatuur van de werkelijkheid die afbreuk doet aan hun streven naar modernisering van standaard voorwaarden. Natuurlijk moeten voorwaarden uit verschillende contractmodellen elkaar niet tegenspreken, natuurlijk moeten begrippen zodanig worden gedefinieerd dat zij hetzelfde betekenen in verschillende contracten, natuurlijk moeten contractmodellen overeenstemmen met en aansluiten op de jongste wettelijke regelingen. Maar ik weiger te geloven dat na 1992 te goeder trouw gesloten contracten op basis van de U.A.V. 1989 zouden bijdragen aan de faalkosten in de bouw omdat zij in bepaalde opzichten verouderd zijn geraakt na de invoering van het nieuwe Bur-

ganisatievorm een eerste vereiste. Daar kan een professionele opdrachtgever veel aan doen, maar ook een niet-professionele opdrachtgever door inschakeling van de juiste deskundige adviseur. Nogal wat partijen stellen dat miscommunicatie de belangrijkste oorzaak is van faalkosten. Als het daar om gaat, dan moeten wij aannemen dat VISI en PIM doorslaggevende diensten kunnen bewijzen (grappig overigens om daartegenover van oudere bouwvakkers te horen dat een half woord vroeger voldoende was om onder vaklieden elkaar te verstaan). Toch is het de vraag of miscommunicatie zo’n belangrijke oorzaak is van faalkosten. De hardnekkige en moeilijk uit te roeien gewoonte van menig opdrachtgever om voor een dubbeltje op de eerste rang te willen zitten, dan wel onvoldoende voorbereidingstijd aan de ontwerpers te gunnen, en de eveneens onzalige behoefte om op toezicht te willen besparen, zijn ongetwijfeld belangrijkere oorzaken van de veel te hoge faalkosten. Ook het niet of

gerlijk Wetboek in 1992. Evenmin geloof ik dat het gebruik van het woord aannemer in het ene contractmodel en van het woord opdrachtnemer in het andere contractmodel een significante bijdrage aan genoemde faalkosten zou leveren. Dat zal ook wel gelden voor de begrippen vraagspecificatie en programma van eisen. Kortom, het is zeer de vraag of de in gebruik zijnde standaard voorwaarden zo’n belangrijke rol spelen in het ontstaan van faalkosten. Uiteraard vallen nietstandaard voorwaarden die “à tort et à travers” door niet al te deskundige opdrachtgevers dan wel adviseurs worden voorgeschreven daar niet onder. Dat soort voorwaarden kan inderdaad een bron van conflicten en van daaruit voortvloeiende vermijdbare kosten zijn. En het is ook de vraag of de slechte gewoonte om administratieve voorwaarden uit te breiden na een ongelukkig voorval bij een vorig project tot vermindering van de faalkosten zal leiden. Met andere woorden: de toenemende juridisering in de bouwpraktijk is niet de oplossing om risico’s en faalkosten de baas te blijven. Natuurlijk moet voor elk project een goede en juridisch heldere en goed doortimmerde overeenkomst gesloten worden tussen een opdrachtgever en de opdrachtnemer(s). Maar het terugdringen van faalkosten begint bij het scheppen van een vertrouwensbasis tussen betrokken partijen op grond van de deskundigheid van de opdrachtnemers, terwijl de enige partij die niet deskundig hoeft te zijn de opdrachtgever is. Om een goed bouwproces te bevorderen is het vaststellen van de voor een bepaald project meest adequate bouwor-

slecht nakomen van afspraken is iets dat zich niet laat dwingen door dikke contracten of bestekken, maar vloeit voort uit een bepaalde mentaliteit of cultuur. Het is al eerder betoogd, maar het blijft nodig dit te herhalen: een omslag in de manier waarop partijen met elkaar omgaan in de bouw is noodzakelijk. Dit lijkt een schone taak voor de diverse koepelorganisaties. Als je er van uitgaat dat door het vaststellen van een efficiënt bouworganisatiemodel met de daarbij passende overeenkomsten een gezonde vertrouwensbasis gecreëerd kan worden, dan heb je een grote kans dat de communicatie “automatisch” beter zal verlopen en de kans op conflicten dus zal verminderen. Dan zou de ervaring van een architect die alles vier keer moet overdoen omdat het proces zo chaotisch verloopt tot het verleden moeten behoren. En helaas speelt ook een zekere erosie van vakkennis, zoals door architecten en constructeurs geconstateerd, waarschijnlijk een rol: “a fool with a tool is still a fool!” Dat de eerder genoemde juristen de bestaande administratieve voorwaarden willen herzien om deze te laten aansluiten op het nieuwe BW is een vanzelfsprekende zaak. Of het mogelijk en wenselijk is bestaande regelingen te vervangen door een nieuw stelsel van administratieve voorwaarden is voor uitgebreide discussie vatbaar. Maar een significante daling van de faalkosten zal daarmede niet bereikt worden. Een cultuuromslag, heldere doelen en een op iedere projectsituatie toegesneden bouworganisatie zullen meer zoden aan de dijk zetten.

Arent van Wassenaar, Coen ­Thomas, Henry van Geen in Het Financiële Dagblad, 29-03-2007

1

ir. Otto

Sluizer

STABU bulletin | 13

Brighten up yo u r l i f e

Online bestekservice voor ventilatiesystemen De bestekservice van J.E. StorkAir maakt het bestekschrijvers

in een aangepast systeem toe te voegen. J.E. StorkAir biedt

met een Stabu-licentie mogelijk om via deze online service

de bestekservice voor nieuwbouw woningbouw én utiliteit

ventilatiesystemen te selecteren en toe te voegen aan het

(standaard kantoorgebouwen).

bestek. Daarnaast biedt de service de mogelijkheid de Stabu-

Ga naar www.jestorkair.nl, klik op service en maak gebruik

bestekken in pdf formaat te bekijken. Naast het selecteren van

van de online bestekservice. Eenvoudig, snel en gratis!

complete bestekken is het ook mogelijk om alleen een FPS (Fabrikanten Product Specificatieblad) van het toegepaste product te selecteren. Hierdoor is het eenvoudig om producten

www.jestorkair.nl 48190019_StorkAir_adv190x135.indd 1

18-01-2008 10:13:42

Uitglijers voorkomt u met

FREEWAY*

erwarming v n a a b g in ll e h e h *elektrisc Luitje Broekemastraat 5 • 1447 GB • Purmerend www.evva.nl

T: 0299-462734 F: 0299-640786 E: [email protected]

www.fortecs.nl

Asfalt slaat een nieuwe weg in Veranderingen De benamingen “grindasfaltbeton”, “steenslagasfaltbeton” en “open asfaltbeton” komen niet meer voor in die vorm. De kortteksten 15.52.11, -12 en -13 zijn dan ook vervallen. Voor het beschrijven van de opbouw van asfaltbetonverharding, staat voor de bestekschrijver de geheel aangepaste bestekpost 15.52.14 “asfaltbeton” ter beschikking. De beschrijvingen in deze bestekpost zijn grondig aangepast en het aantal rubrieken is uitgebreid. Behalve een goede systeemopbouw is de beschrijving van verschillende soorten asfalt als deklaag mogelijk.

Even een stukje geschiedenis. Asfalt wordt al lang gebruikt. De Mesopotamiërs maakten er baden waterdicht mee, de Feniciërs hun schepen, en de Egyptenaren legden asfaltblokken langs de Nijl om erosie te voorkomen. Vanaf de 20e eeuw wordt asfalt vooral gebruikt in asfaltbeton, dat als wegdek moet dienen. In 1870 ontwikkelde de Belgische chemicus Edmund J. Desmedt het moderne asfaltbeton. In 1900 patenteerde Frederick J. Warren een nieuw soort asfalt, dat hij ‘bitulithisch’ noemde, gemaakt van bitumen en minerale aggregaten. Sindsdien zijn er nog vele vernieuwingen op asfaltgebied geweest. Recente ontwikkelingen zijn het toepassen van poreus asfalt (ZOAB - Zeer Open As-

faltbeton) en de ontwikkeling van dunne, geluidsarme deklagen. Aanleiding voor STABU Hoofdstuk 15 Terreinverharding, met name paragraaf 15.52 “Asfaltverhardingen” is grondig herzien in de STABU-systematiek. Met de STABU-uitgave 2008-1 komt deze voor de licentiehouders van STABU beschikbaar. Een aantal kortteksten is vervallen en andere inhoudelijk geheel nieuw opgesteld. De aanleiding hiervoor is het ingaan van de CE-markering voor asfalt per 1 maart 2008. Deze CE-markering is gebaseerd op productnormen uit de (NEN-)EN 13108-serie. Bouwkundig projectcoördinator bij STABU, J.T. (­Johan) Veenbaas zet de veranderingen en de achtergronden in dit artikel op een rijtje.

De bestekposten 15.52.15 “zeer open asfalt” en 15.52.16 “steenmastiekasfalt” zijn bedoeld voor de beschrijving als zelfstandige deklaag. Deze asfalttypen kunnen ook gekozen worden in combinatie met asfaltbeton onder bestekpost 15.52.14, als opgebouwd systeem. De resultaatspecificatie bij deze drie bestekposten is dezelfde. Naast de laagdikten per laag, kunnen nu ook het aanbrengen van detectielussen, dilataties en wegmarkeringen worden beschreven. De vereiste stroefheid van de asfaltverharding is afhankelijk van het beoogde gebruik. De meetwaarde is daarbij afhankelijk van de bepalingsmethode. Er zijn vele bepalingsmethoden mogelijk en er is niet gekozen voor een invulling. Bestekpost 15.52.18 “emulsie-asfaltbeton” heeft nu een eigen resultaatbeschrijving, vanwege de toepassing als profileerlaag, de verkrijgbaarheid in kleuren en de verschillende oppervlakteafwerkingen zoals steenslag/split. Bestekpost 15.52.17 “gietasfalt” is aangepast aan bestekpost 42.34.20 door deze te voorzien van dezelfde resultaatbeschrijving en rubrieken. Als laatste is ook de resultaatspecificatie bij bestekpost 15.51.11 aangepast. In deze bestekpost kunnen oppervlaktebehandelingen aan de (bestaande of nieuwe) toplaag van het asfalt ­worden beschreven.

Het volledige artikel is te lezen op website: www.stabu.org

Material Xperience: beleef de nieuwste materialen Vakevenement voor creatieve professionals Nieuwe en innovatieve materialen worden getoond ter inspiratie op het vakevenement Material Xperience, waaronder gerecycled kauwgom, bladgouden tegels, materiaal dat hard EN zacht tegelijk is, fascinerende smart materials, energieopwekkende folies, materiaal dat warmte opslaat, luchtzuiverende coatings. Kortom, de nieuwste materiaalontwikkelingen op technisch en sensorisch gebied. Material Xperience is hét vakevent in de vorm van een tentoonstelling dat in samenwerking met Materia van 23 t/m 26 april in de Brabanthallen (Den Bosch) georganiseerd wordt. Op www. materialxperience.nl kan via het voorregistratiesysteem een gratis toegangskaart worden verkrijgen. Stichting STABU neemt tevens deel aan dit evenement.

Lezingen Gedurende deze drie dagen delen onder andere Earl Briggs van Gehry Partners, Axel Ritter auteur van het boek ‘Smart Materials’ en Michel Rojkind van Rojkind Arquitectos Mexico hun werk; dit zijn nationale en internationale sprekers waarbij het belang van materialisatie in het ontwerp een belangrijke rol speelt. Voor meer informatie: www.materialxperience.nl Initiatief Material Xperience vindt gelijktijdig plaats met de Afbouwexpo en is een initiatief van Bedrijfschap Afbouw en TFO Gemert BV. Materia is als platform op het gebied van materialen voor architecten en designers gevraagd om als inhoude-

lijk partner het event mede vorm te geven. Materia stimuleert en inspireert architecten, designers en producenten om innovatieve materialen toe te passen in hun ontwerpen. Nieuwe materialen bieden immers kansen voor fascinerende innovaties. Daarnaast informeert Materia creatieve professionals over innovatieve materialen via tentoonstellingen, publicaties, nieuwsbrieven, seminars, workshops, masterclasses, consults en haar materialen-zoekmachine op internet (www.materia.nl), die 45.000 members telt. Materia heeft tevens een permanente expositie in het markante gebouw Dock 36 in Enter.

. "5 & 3 * " -
9 1 & 3 * & / $ & 1 0 8 & 3 & %
# :

STABU bulletin | 15

STABU

Cursusaanbod De Stichting STABU biedt een breed pakket opleidingen aan, gericht op de dagelijkse bestekspraktijk. De ­cursussen variëren van een introductie in de STABU-systematiek tot en met een volledige opleiding tot ­bestekschrijver. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig overzicht is op de website van STABU (www.stabu.org) opgenomen.  

Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt € 355,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 20 mei 2008; 2 september 2008; 14 oktober 2008; 25 november 2008.

Cursus STABU Bestekken lezen De Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een ochtend en een middag worden deze belangrijke zaken toegelicht. In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt € 355,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 18 maart 2008; 29 april 2008; 10 juni 2008; 23 september 2008; 4 november 2008; 16 december 2008.

16 | STABU bulletin

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architectenen ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt ­ € 355,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 22 mei 2008; 25 september 2008; 27 november 2008.

Opleiding STABU Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds

grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel “bestekken” maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft de Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd.

ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt € 355,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 10 april 2008; 12 juni 2008; 16 oktober 2008; 17 december 2008.

Cursus Verzekeringen in de bouw De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 725 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is € 3085,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden. Op de volgende startdata is nog plaats: 9 september 2008; 11 september 2008; 26 november 2008.

Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal bedoeld voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CEmarkering en KOMO, enz. enz.? Deze cursus bestaat uit vier dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, inclusief lunch). De prijs van deze cursus bedraagt € 625,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 11 en 12 maart 2008; 7 en 8 oktober 2008.

Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door de Stichting STABU een

Op 1 januari 2006 is het nieuwe verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het huidige verzekeringsrecht in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het nieuwe verzekeringsrecht zal de relatie verzekeraar en verzekerde, zo is de verwachting, in sterke mate beïnvloeden. Om u wegwijs te maken in het nieuwe verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt € 355,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 4 september 2008; 6 november 2008.

Cursusdag UAVgc in de B&U-sector Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten in de B&Usector, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&Usector. De prijs van deze cursus bedraagt € 409,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2008), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 27 of 29 mei 2008; 16 of 18 september 2008; 18 of 20 november 2008.

Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “ín-company” en compleet af te stemmen op de wensen van ùw organisatie.

Meer informatie Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw ­behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. ­Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij: mevr. E. (Evelien) van der Tuuk tel. (0318) 633026 of e-mail: [email protected]. De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org.

STABU bulletin | 17

Uit de praktijk

van

1 perceel aanbesteden,

innovatief?

Aanbesteders grijpen steeds meer naar de mogelijkheid om hun opdracht als 1 perceel aan te besteden en te contracteren in plaats van de opdracht in percelen voor de afzonderlijke disciplines op de markt te brengen. Als reden wordt gegeven dat de opdrachtgever niet het risico van coördinatie wenst te dragen of dat het 1 perceel aanbesteden onontbeerlijk is voor innovatie. Hoe kijkt SMI hiertegen aan?

Coördinatieprobleem? SMI vindt het een slechte zaak als tot ‘1 perceel aanbesteden’ wordt besloten, omwille van coördinatieproblematiek. Er is dan louter sprake van afschuiven van verantwoordelijkheden, waarbij de aanbesteder vaak vergeet dat dit een hogere inschrijfprijs meebrengt. Immers, coördinatie vraagt om extra organisatie en afstemming, hetgeen ook kosten voor de marktpartij meebrengt. Verder is bij 1 perceel aanbesteden onvoldoende oog voor de overige effecten, zoals de mogelijkheden tot het lobbyen en leuren. Want wat is al snel praktijk? De hoofdaannemer probeert op zo gunstig mogelijke wijze de onderaannemer in te schakelen. En daarbij zal hij streven naar voor hem meest gunstige voorwaarden. In de praktijk wordt regelmatig geleurd bij verschillende installateurs. Dat dit niet mag, is evident. Onlangs hebben zeven grote bouwbedrijven gedragsregels betreffende faire behandeling van onderaannemers opgesteld. Dat is natuurlijk een positieve beweging om leurpraktijken uit te bannen, mits deze door de hele branche worden nageleefd. Ook voor de overheidsaanbesteder c.q. opdrachtgever zitten er nadelige aspecten aan deze praktijk. In de eerste plaats is niet veiliggesteld dat de door de hoofdaannemer bedongen voorwaarden en prijzen ook één-op-één ten goede aan deze overheidsopdrachtgever komen. En als tijdens de aanbesteding bij referentieprojecten op het gebied van installatiewerken niet de betreffende onderaannemer c.q. installateur is vermeld, geeft het gelegenheid om de referentieprojecten van de ene installateur bij de aanbesteding op te geven en vervolgens met de offerte van een andere installateur in te schrijven. De inschrijving is hiermee ongeldig, immers de inschrijver of combinatie is van een andere samenstelling dan die in de selectieprocedure geselecteerd is. Niet zelden heeft ofwel de opdrachtgever hiervan geen weet ofwel hij ervaart

18| STABU bulletin

dit niet als een heus probleem. Maar de belangen van de installateurs zijn hierdoor wél geschaad. Niet in de laatste plaats leidt het 1 perceel aanbesteden en contracteren er nogal eens toe dat kansen om voortijdig in te springen door verfijningen en verbeteringen van kwaliteit in te brengen, blijven liggen. De hoofdaannemer bezit vaak niet díe specialistische kennis van de door hem ingeschakelde installateur. Zo wordt de meerwaarde van deze installateur niet optimaal benut.

Innovatief? Volledig uitgewerkte bestekken leiden niet tot innovatie. Immers, er valt alleen nog maar uit te voeren volgens het bestek. En bij grotere projecten wegen eventuele voordelen van 1 perceel aanbesteding niet op tegen de hierboven besproken nadelen. Helaas signaleren wij juist heel grote projecten die als 1 perceel worden aanbesteed. SMI is van mening dat het 1 perceel aanbesteden wel innovatiebevorderend kan werken, maar alleen als daarvoor daadwerkelijk ruimte voor is. Bijvoorbeeld door de marktpartijen al bij de ontwerpfase van het project te betrekken. Zo krijgen zij gelegenheid om hun kennis en ervaring in het ontwerp aan te dragen, ten voordele van de uitvoering en verder. De aan te besteden opdrachten dienen dus tenminste design & construct- of bouwteamopdrachten te zijn. Maar er zijn nog meer voorwaarden om innovatie te stimuleren. De belangrijkste nog even op een rij: 1 betrokkenheid alle partijen in een vroeg stadium van het project; 2 focus op levensduurkosten; 3 functionele eisen i.p.v. technische eisen; 4 openstaan voor oplossingen van aanbieders; 5 selectie op kwaliteit i.p.v. louter prijs; 6 en als sluitstuk: verminderen van het aantal contractpartijen, waardoor ­minder coördinatieproblemen. En daarmee niet het enkel als 1 perceel aanbesteden van volledig uitgewerkte bestekken!

Wie is?

SMI

Stichting Marktwerking Installatietechniek (SMI) SMI is een stichting die in de eerste plaats aanbestedingsprocedures ten behoeve van installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen. Daarnaast ondersteunt SMI - met kennis, expertise en praktisch (juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatiebedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de dagelijkse praktijk.

‘Er is dan louter sprake van afschuiven van verantwoordelijkheden, waarbij de aanbesteder vaak vergeet dat dit een hogere inschrijfprijs meebrengt.‘ De praktijk Een mooi voorbeeld is de recente aanbesteding van het gebouw voor het ministerie van Justitie en Binnenlandse zaken (JuBi project). Nadat de eerste aanbesteding vanwege vormfouten door de rechter was stopgezet, is een nieuwe aanbesteding gehouden. De opdracht werd vervolgens in één keer op de markt gezet. Hierdoor mislukte uiteindelijk de aanbesteding. Slechts één partij had ingeschreven met een inschrijving

ver boven raming. Door alle percelen te clusteren beperkte de Rijksgebouwendienst heel sterk de marktwerking. De dienst was hierdoor een dief van z’n eigen portemonnee door de afzonderlijke percelen samen te voegen tot 1 perceel. En van een innovatief project is voorlopig geen sprake.

Margreet van Deurzen & Pieter van den Eijnden

STABU bulletin |19

DUNCAN bestekkensoftware: gemakkelijk & eenvoudig Met oa: - intuitieve interface - snel teksten samenstellen met selecties - complete ondersteuning fabrikantstekst - export naar HTML - eigen bureaustijl toepasbaar bij de afdruk - en nog veel meer!

software voor de bouw http://www.duncanbv.nl

Kijk op

www.stabubestek.nl voor referenties en een evaluatieversie

voor betonconstructies en bekistingen

Voor iedere uitdaging de passende oplossing!

Foto’s: Dorma Rodan

Hakron staat voor betrouwbare en innovatieve producten, met veel praktische voordelen en arbeidsbesparende oplossingen. Daarin zit ‘m de kracht van Hakron. Een goed voorbeeld hiervan is het RODAN-trekstangsysteem.

Het RODAN-trekstangsysteem is een uiting van moderne, lichte architectuur. Uitstekend ontwerp, bevestigd door gerenommeerde instellingen. Prima innovatie voor flexibel en toekomstig bouwen. Een product dat maatstaven plaatst.

Meer weten? Voor de RODAN-trekstangen of andere projectmatige producten kunt u contact opnemen met de afdeling Techniek: Telefoon: 0341- 27 80 97 of e-mail [email protected]

Onze afdeling Techniek begeleidt en adviseert u graag over deze RODAN-trekstangen. Dit geldt ook voor andere projectmatige producten zoals bijvoorbeeld Staifix deuvels, Natuursteenankers, Sandwichplaatankers en RODAN-glasklemhouders.

Hakron Nunspeet b.v. Voltweg 10, 8071 CZ Nunspeet Postbus 46, 8070 AA Nunspeet Telefoon +31 (0)341 27 80 00

Fax +31 (0)341 27 80 99 E-mail [email protected] Internet www.hakron.nl

Beroepservaring Jonge Architecten In maart 2008 wordt voor de derde keer het Experiment Beroepservaring Jonge Architecten georganiseerd. Het Experiment heeft tot doel om jonge, pas afgestudeerde architecten in twee jaar een brede praktijkervaring met het architectenberoep te laten opdoen en hen voor te bereiden op een volwaardige beroepsuitoefening.

Deelname aan het Experiment moet voor jonge architecten leiden tot een noodzakelijke verbreding en versnelling van de beroepservaring, als aanvulling op de reguliere opleidingen. Belangrijk is de integrale rol van de architect te kennen en te leren beheersen. Het Experiment is een tweejarig traject dat bestaat uit een individueel programma via het mentorsysteem op een architectenbureau en een ondersteunend gemeenschappelijk programma. Alle belangrijke fasen uit de praktijk komen tijdens het Experiment aan bod, van opdrachtverlening, ontwerp, bouwvoorbereiding tot bouwuitvoering.

De derde versie van het Experiment onderscheidt zich op twee punten van de twee voorgaande versies. In de eerste plaats wordt in het curriculum meer aandacht besteed aan bouwvoorbereiding, bouwuitvoering en de regie van het bouw- en ontwerpproces. Verder ligt het in de bedoeling –naast de hoofdlocatie in Den Haag– een dependance in Eindhoven te vestigen.

Het Experiment wordt georganiseerd onder verantwoordelijkheid van de Stichting Beroepservaring Jonge Architecten. De Rijksbouwmeester en de Bond van Nederlandse Architecten ondersteunen het Experiment. Het Experiment anticipeert op de herziening van de Wet op de architectentitel (WAT). Een belangrijke maatregel in het kader van de WAT is de introductie van een verplichte beroepservaringperiode van twee jaar voor aankomende architecten.

Tijdens de tweede serie van de Experiment-bijeenkomsten in 2007 hebben ing. J.G.G. (Hans) Swagers en ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik een presentatie verzorgd voor de aanwezige 40 architecten. Het eerste onderwerp dat aan de orde kwam, was het BIM (Bouw Informatie Model), met daarbij de invloed van Nederland op het internationaal vlak benadrukt. Ten tweede is er een korte uitleg gegeven over het elementgericht schrijven van een bestek. Dit laatste onderwerp is door middel van het samenstellen van kleine groepjes in de praktijk gebracht. Simultaan is men online in deze groepjes aan de gang gegaan met het samenstellen van een stukje bestek gebaseerd op de elementen. Alle onderdelen, inhoud en locatie (Lunet B in Breda) hebben bijgedragen tot een geslaagde bijeenkomst, gericht op de praktijk.

STABU bulletin | 21

De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de kennis, het inzicht en de vaardigheid van de bestekdeskundigen.

In kort bestek

Bestekboek(deel) installaties In de installatiewereld blijken veel misverstanden te bestaan omtrent het doel van een bestek en de wijze waarop een STABU bestekboek moet worden samengesteld. Veel adviseurs gebruiken de bestekverwerkende programmatuur als een “ietwat onhandige tekstverwerker”. In het navolgende artikel wordt aan de hand van de theorie en een voorbeeld uiteengezet, hoe een correcte werkbeschrijving voor een ventilatie-installatie zou kunnen worden samengesteld.

De theorie van het bestek(boek)

ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BNB 22 | STABU bulletin

In de U.A.V. 1989 is de navolgende definitie van het bestek opgenomen: “De beschrijving van het werk, de daarbij behorende tekeningen, de voor het werk geldende voorwaarden, de nota van inlichtingen en het proces-verbaal van aanwijzing”. Het bestekboek is dus geen “hulpmiddel voor de opzichter”, geen “hulpmiddel voor de uitvoerder”, geen “handig hulpmiddel voor de aannemer (installateur) om offertes aan te vragen” en geen “uitleg hoe de aannemer zijn werk moet doen”. In het bestek wordt eenduidig vastgelegd wat het resultaat is, dat van de aannemer wordt verlangd, alsmede de voorwaarden waaronder het werk wordt uitgevoerd. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van tekeningen en tekst. Soms kan het nodig zijn een voorbeeld te tonen (monster), of iets in werkelijkheid aan te wijzen (de “aanwijzing”). Bij het vastleggen van het resultaat dat van de aannemer wordt verlangd, mag men uitgaan van hetgeen in de U.A.V. paragraaf 6 lid 1 is bepaald “... Hij is verplicht al datgene te verrichten, wat naar de aard van de overeenkomst door de wet, de billijkheid of het gebruik wordt gevorderd of tot een behoorlijke aanwending der bouwstoffen behoort.”

Dit betekent in feite dat de aannemer hetgeen van hem wordt verlangd compleet, en naar de eisen van goed en degelijk werk moet realiseren.

Welk resultaat wordt van de aannemer verlangd? Als van de aannemer het aanleggen van een “ventilatieinstallatie van een gebouw” wordt verlangd, mag men er van uit gaan dat het door de aannemer te realiseren werk ten minste zal zorgen voor het adequaat ventileren van het gebouw. Indien het ontwerp van deze installatie aan de aannemer wordt overgelaten zal de installatie tenminste moeten voldoen aan de wettelijke eisen die daaraan worden gesteld. De levensduur van de installatie zal zodanig moeten zijn dat deze overeenkomt met hetgeen men “in redelijkheid mag verwachten”. De opdrachtgever mag verwachten dat de installatie de eigenschappen bezit die voor een normaal gebruik daarvan nodig zijn en waarvan hij de aanwezigheid niet behoefde te betwijfelen. Situatie 1: door (of namens) de opdrachtgever wordt geen ontwerp vervaardigd In het eerste voorbeeld verlangt de opdrachtgever meer dan alleen een “ventilatie-installatie”. Aan de installatie worden de volgende eisen gesteld: - het door de installatie veroorzaakte geluidsniveau mag in de ruimte niet hoger liggen dan 30 dB; - de afgevoerde lucht moet worden gebruikt om de aangezogen verse lucht te verwarmen, indien de temperatuur van de buitenlucht lager is dan de gewenste ruimtetemperatuur; - het ventilatiedebiet moet worden geregeld afhankelijk van de hoeveelheid aanwezige personen in de ruimte.

In schemavorm zou het ontwerp van de installatie er als volgt uit kunnen zien (de tekeningen van de architect laten we achterwege): Afbeelding 2: schematische weergave van de installatie.

De installatie kan dan op basis van deze gegevens door de aannemer worden ontworpen. Het bestekboek zal daartoe de volgende bestekposten moeten bevatten 1):

Het bestekboek moet in deze situatie de volgende bestekposten bevatten 3):

61.11.11-a VENTILATIE-/

61.11

LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIE 0.  VENTILATIE-/ LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIE .01 MECHANISCHE VENTILATIE-INSTALLATIE De ventilatie-installatie van de (bijeenkomst)ruimte. 61.12.10-a TEKENINGEN 0. TEKENING VENTILATIE-/ LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIE .01 MECHANISCHE VENTILATIE-INSTALLATIE De ventilatie-installatie van de bijeenkomstruimte. 61.12.20-a INSTALLATIE-BEREKENING 0. VENTILATIE-DEBIETBEREKENING .01 MECHANISCHE VENTILATIE-INSTALLATIE De ventilatie-installatie van de bijeenkomstruimte. 61.12.20-b INSTALLATIE-BEREKENING 0. LUCHTKANAALBEREKENING .01 MECHANISCHE VENTILATIE-INSTALLATIE De ventilatie-installatie van de bijeenkomstruimte

61.11.11-a VENTILATIE-/LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIE

Afbeelding 1: De bestekposten, indien alleen functionele eisen aan de installatie worden gesteld. Van de aannemer wordt in deze situatie naast het realiseren van de installatie, ook het ontwerp daarvan verlangd. Teneinde het ontwerp te kunnen beoordelen worden van de aannemer een tekening van de installatie verlangd, een debietberekening en een luchtkanaalberekening. Situatie 2: Door of namens de opdrachtgever wordt een functioneel ontwerp vervaardigd De taakverdeling is daarbij de volgende: - de installatie wordt in functionele zin ontworpen door de adviseur(s); - het ontwerp van het leiding- en kanaalbeloop, alsmede de dimensionering daarvan worden uitgevoerd door de aannemer; - de materiaalkeuze van de installatie-onderdelen wordt gedaan door de aannemer, met uitzondering van de in het zicht komende delen.

FUNCTIONELE OMSCHRIJVING, INSTALLATIE-ONDERDELEN

61.12.10-a TEKENINGEN



0.  TEKENING VENTILATIE-/LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIE

61.12.20-a INSTALLATIE-BEREKENING



0.  VENTILATIE-DEBIETBEREKENING

61.12.20-b INSTALLATIE-BEREKENING



0.  LUCHTKANAALBEREKENING

61.41.10-a LUCHTBEHANDELINGSKAST 61.51

BINNENROOSTERS

61.51.12-a PLAFONDROOSTER

Afbeelding 3: De bestekposten, indien het functionele ontwerp wordt vervaardigd door de adviseurs van de opdrachtgever. Ook nu wordt van de aannemer een ontwerp verlangd, echter op basis van de functionele omschrijving en de schematische weergave. De in het zicht blijvende delen van de installatie worden door de opdrachtgever voorgeschreven. De algemene regels bij het samenstellen van technische specificaties zijn daarbij de volgende: - schrijf bij voorkeur gecertificeerde bouwstoffen en installatiedelen voor, die worden gerealiseerd volgens een gecertificeerd proces; - indien geen gecertificeerde installatiedelen/processen beschikbaar zijn, maak dan gebruik van genormaliseerde installatiedelen/processen; - zijn ook geen genormeerde installatiedelen beschikbaar, maak dan gebruik van specificaties, zonder of met fabrikantnaam en -type aangeduide producten. Beschrijf daarbij niet het product, maar maak gebruik van de door de fabrikant gehanteerde type-aanduidingen en eventueel aanvullende specificaties voor niet-standaard uitvoering van het installatiedeel. Situatie 3: Door of namens de opdrachtgever wordt het functionele en technische ontwerp vervaardigd. De taakverdeling is nu als volgt: - de installatie wordt in functionele en technische zin ontworpen door de adviseur(s); - het ontwerp van het leiding- en kanaalbeloop, alsmede de dimensionering daarvan worden uitgevoerd door de aannemer; - de materiaalkeuze van de installatie-onderdelen wordt gedaan door de adviseur(s).

vervolg op bladzijde 25 STABU bulletin | 23

;\d\\jk^\Yil`bk\ Y\jk\bm\in\ib\imXeE\[\icXe[ 

›>\Yil`bjmi`\e[\c`ab ›<\emfl[`^k\c\i\e ›Gif]\jj`fe\c\?\cg[\jb ›BcXek^\i`Z_k\fe[\ijk\le`e^ 02_H_030_Image_NL.qxd 12.02.2008

nnn%blYlj`e]f%ec k'+' )(*(0,'

11:30 Uhr

Seite 1

OBO Systeemproducten

Stroom geleiden. Data overbrengen. Energie beheersen.

OBO BETTERMANN Nederland B.V. Postbus 114 · 3640 AC Mijdrecht Tel. 0297 - 23 72 00 · Fax 0297 - 23 72 09 E-Mail: [email protected] www.obo-bettermann.nl

In schemavorm ziet het ontwerp van de installatie er nu zo uit:

Hoofdstuk 61 van het bestekboek zal, in aanvulling op het vorige overzicht, nog de volgende bestekposten bevatten 3):

61.32

METALEN KANALEN

61.32.12-a METALEN KANAAL, KANAALELEMENT, STAAL 61.32.12-b METALEN KANAAL, KANAALELEMENT, STAAL 61.32.33-a METALEN KANAAL, ALUMINIUM SLANG

Afbeelding 5: De bestekposten, indien het functionele en technische ontwerp wordt vervaardigd door de adviseurs van de opdrachtgever.

Afbeelding 4: Schematische weergave van de installatie met Auerhaan HRmural 600 VEX warmtewisselaar.

In deze situatie worden alle onderdelen (en toebehoren) door de opdrachtgever in het bestek gespecificeerd volgens de regels, zoals beschreven bij situatie 2.

1) De complete bestekposten kunnen worden geraadpleegd/gedownloaded van de site van de Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen (BNB): www.bestekdeskundigen.nl.

auteurs Ir. S.W. Wierda en P.J. van der Woerd, Bond van Nederlandse bestekdeskundigen BNB

STABU en fabrikanten In het STABU-bestand is ruimte gereserveerd voor, in samenwerking met STABU opgestelde, productspecificaties van toeleveranciers. Hierbij is een (voorlopige) lijst van nieuwe fabrikanten:

Naam fabrikant

Producten

Albo Deuren B.V. Deuren Bod`or. Binnendeuren Bruynzeel Vloeren Parketvloer Burgerhout Ventilatie systemen en Rookgasafvoer Corus Kalzip Dakbedekking, aluminium felsplaat Espero BV Schuifwanden Ferecon B.V. Brandwerende plaat Georg Fischer NV Leidingsystemen, kunststof, verdeler verzamelaars, klepafsluiters Isostone v.o.f. Kozijndorpel, neut Isovlas Oisterwijk BV Isolatie, vlas Ivana Groep Hang- en sluitwerk Jan Kuipers Nunspeet Boogoverkapping, fietsoverkapping Klinger Picoff B.V. Flexibele deur, snelloop roldeur Kunststoffenindustrie van Boven B.V. Daklichtkoepels en lichtstraten Niko Nederland Electrotechnische componenten, deurtelefoon, videofoon OWA Benelux B.V. Plafondsystemen Peha Elektro B.V. Electrotechnisch schakelmateriaal Polycel B.V. Daklichtkoepel, EPS schuimplaat Priva BV Gebouwbeheerssystemen, regelaars, bedieningspanelen, bedieningsunits Rometa Metaalprodukten B.V. Metaalplaat, perfo metaal, strekmetaal Solior BV Zonnecollector met geïntegreerd opslagvat Vari-Doors Schuifdeursystemen Schuifdeur, binnen, brandwerend Werzalit GmbH + Co. KG Bekledingprofiel, boeiboord

Workshops fabrikanten Alle fabrikanten zijn uitgenodigd om naar een van de workshops te komen. Deze gratis workshops worden speciaal georganiseerd voor fabrikanten die momenteel met hun producten zijn opgenomen in de STABU-systematiek. Het doel van deze bijeenkomsten is om de fabrikant gereedschap mee te geven in het contact leggen met STABU gebruikers (zoals bestekschrijvers). De geplande data in maart, april, en mei zijn inmiddels vol. In het najaar zullen wederom workshops worden georganiseerd, waarvoor fabrikanten een uitnodiging zullen ontvangen. STABU bulletin | 25

Duurzaam duurt als

uitgangspunt

“duurzaam

en ecologisch bouwen, doch wel betaalbaar” is Architect Van Weringh in Wageningen vorig jaar gestart aan een bijzondere uitdaging. Een huis bouwen met een “ecologische feeling” was een van de criteria voor gunning. Na diverse uiteenlopende projecten

ene rgie zuin ig

t ou C-h FS

Met

san itair

geïntegree rd stofzuigers ysteem

onder handen te hebben gehad, heeft de ontwerper de handschoen opgepakt en overal informatie ingewonnen over duurzame

materialen,

gescheiden afvoer

bouwwijzen,

energie en isolatiematerialen.

Waar rekening mee gehouden moest worden waren de volgende zaken: •toe te passen materialen (bijvoorbeeld geen lood, geen PVC) FSC-hout; •energiezuinig sanitair; •gescheiden afvoer van vuil en schoon ­water; •wand-, vloer- en luchtverwarming; •verwarming met een leemkachel; •een stofzuigersysteem geïntegreerd in het pand.

et m ng el i m r ach a w ver leemk

Een volledige beschrijving van alle uitdagingen waar, bij het ontwerp en uitvoering tegenaan gelopen werd, is onmogelijk weer te geven. Een aantal aandachtspunten is belicht in dit ­artikel.

Verwarming Verwarmen met elektriciteit kost driemaal meer ‘primaire energie’ (energie die in de elektriciteitscentrales opgewekt wordt) dan rechtstreekse verwarming in huis (aardgas, stookolie, hout...). Elektrisch verwarmen is vanuit milieustandpunt enkel aanvaardbaar als je werkt met onuitputtelijke of hernieuwbare energiebronnen (zon, wind, stookhout...).

26 | STABU bulletin

architect Van Weringh met maquette

Met dit in het achterhoofd is gekozen voor een lemen houtkachel. De warmteaccumulerende eigenschappen van de leemkachel

het langst len tot op vloerniveau omlaag geleid en geven op die weg hun warmte af aan de leemstenen. Het huis heeft geen radiatoren aangezien vloeren en gevels zijn opgenomen met thermisch en akoestisch isolerende eigenschappen die ook zijn te gebruiken voor verwarming. De ruimtewinst en de 25% minder stookkosten pasten uitstekend bij de gewenste uitgangspunten, evenals dat het gezond is en kostenneutraal. Daarnaast is het warmtepomp-systeem toegepast. Anders dan windmolens, zonnecollectoren en pv-panelen die ook duurzame energie leveren is de warmtepomp niet afhankelijk van seizoen of klimaat. De warmtepomp maakt gebruik van warmte uit lucht en bodem(water). In de zomer houdt het warmtepompsysteem het huis koel. In de winter is grondwater iets warmer dan de temperatuur buiten en geschikt voor verwarming van het huis.

gevers die milieu- en kostenbewust streven naar een duurzaam en vooral ook een probleemloos rioleringstelsel.

Kozijnen Larikshout is duurzaam, watervast en sterk. Het wordt onder andere gebruikt voor omheiningen, als bouwhout (zowel binnen als buiten), en voor scheepsrompen. Het kernhout is donker-roodbruin en tekent zich scherp af tegen het bleekbruine spinthout. Voor de kozijnen is gebruik gemaakt van gevingerlast en gelamineerd Europees Lariks met een FSC-keurmerk. Het keurmerk van de Forest Stewardship Council geeft aan dat het hout afkomstig

‘Een huis bouwen met een “ecologische feeling” was een van de criteria voor gunning.’ Pleisterwerk Voor de afwerking van de wanden is bijzonder pleisterwerk gebruikt, leemstuc en tadelakt genaamd. Dit Marokkaans pleisterwerk heeft een unieke uitstraling. Door vaklieden wordt de kalkmortel met een troffel gelijkmatig opgebracht en vervolgens met een vlakke steen gepolijst. Door het polijsten verdicht het materiaal zich. Hoe harder de vakman op de steen drukt, hoe donkerder de kleur wordt. Daardoor is een getadelakt oppervlak nooit regelmatig van kleur. De methode levert een waterdicht geheel op waardoor deze voor veel ruimtes geschikt is. Door het polijsten is het aanbrengen van tadelakt een tijdrovende klus. Voordeel van leemstuc is dat het “ademend” is, d.w.z. vochtbufferend. vragen slechts een korte stooktijd per etmaal. De extreem hoge stooktemperatuur van ongeveer 1000°C zorgt ervoor dat het hout volledig wordt ontleed en dat de verbrandingsgassen schoon zijn. Door dit economische en zuinige stookprincipe, dat oorspronkelijk in Finland is bedacht, is de kachel een koploper in hoogrendementsverbranding. Een mand hout is voldoende voor een hele dag warmte. Het voordeel is dat er gekozen is voor een leverancier die met vormgeving werkt die helemaal aangepast kan worden aan de omgeving. Er zijn zelfs ontwerpen waarbij een trap verwarmd kan worden en een fornuis met bakoven. De kachels werken met een tegenstroomprincipe: de hete gassen worden vanuit de stookpot via tegenstroomkana-

Riolering Bij de voortdurende renovatie van het rioleringstelsel worden elke dag tientallen oude rioolbuizen uit de grond getakeld om te worden vervangen door nieuwe. De levensduur wordt grotendeels bepaald door het soort rioolbuis. Bij dit project is gekozen voor ‘gresbuizen’. Deze keramische rioolbuizen staan erom bekend dat ze ook na decennia, exact zoals ze de grond in zijn gegaan weer tevoorschijn komen. De keuze van dit materiaal is voor de handliggend voor opdracht-

is van een goed beheerd bos. Het staat garant voor een ecologisch en sociaal verantwoorde manier van houtproductie op een ­economisch haalbare wijze.

STABU en milieu Bij het ontwerp zijn er dus al vele maatregelen te nemen om duurzaam en ecologisch te bouwen; gebruik van bijvoorbeeld bodemwarmte en warmtepompen. In een wereld waar grondstoffen en bodemschatten niet onuitputtelijk zijn, moeten we daar zeker bij stil staan. In de STABU-­systematiek zijn diverse specificaties opgenomen, waaronder ook fabrikanten van bovenstaande materialen, zoals gebruik van zonne-energie en warmtepompen. Komende periode hoort STABU graag van haar licentiehouders welke aanvullende wensen zij hierbij hebben.

Meer informatie Wat betreft leemkachels bijvoorbeeld bij www.vuurmeesters.nl, leemstuc bij bijvoorbeeld www.livingearthcompany.nl over warmtepompen of passieve zonne-energie bijvoorbeeld bij www.dekleineaarde.nl en www.jts-energietechniek.nl en bij Ruud Kristallijn van Aquarius. Dit zijn de producten die specifiek voor dit project zijn gebruikt, uiteraard is deze lijst van ­p roducten en leveranciers met nog veel meer namen en materialen uit te breiden!

STABU bulletin | 27

colofon Maart 2008 Drieëntwintigste jaargang no.1

Prijsoverzicht STABU-producten

Het STABU-bulletin is het driemaal per jaar verschijnende huisorgaan van de Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem. Het STABUkantoor is gevestigd aan de Willy Brandtlaan 81, 6716 RJ Ede.

 e STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw D bestaat uit:

Teksten: mr. M.C.A. van Deurzen ir. P.A.A. van den Eijnden ir. M.L.A.M. van Hezik ing. H.H.M. Miltenburg ir. O. Sluizer J. Veenbaas ir. S.W. Wierda P.J. van der Woerd

Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. Kervel Postbus 36 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org



• STABU-bestanden op dvd; • STABU-Standaard 2007 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentie-overeenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze overeenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van drie kalenderjaren alsmede het jaar waarin de overeenkomst wordt afgesloten. De genoemde prijzen zijn incl. leverings- en administratiekosten en zijn excl. de verschuldigde BTW. De STABU-Standaard 2007 is tevens separaat te verkrijgen. De tarieven voor 2008 zijn d.d. 6 december 2007 door het Algemeen Bestuur van de Stichting STABU vastgesteld op: Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

e 905,-e 679,-e 453,-e 226,--

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

e 380,-e 285,-e 190,-e 95,--

Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU.

*Per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld.

Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie.

De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het ‘STABU-Compact’ gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld.

Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid.

De STABU-Standaard 2007; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied:

ISSN: 1384-7872

PIM: De prijs wordt bepaald door: de soort organisatie en de grootte daarvan op basis van het totale aantal werknemers. Een rekenmodel is opgenomen op www.werkenmetpim.nl.

STABU-Standaard 2007

e 75,--

Vormgeving: skerp functionele communicatie, Doetinchem

Drukker: Drukkerij Hooiberg, Epe

Het GB CAD-Afsprakenstelsel is primair bedoeld voor gestructureerd tekenwerk van 2D CADtekeningen en informatie-uitwisseling. Geïntegreerd Bouwen heeft werkzaamheden uitgevoerd die hebben geleid tot een nieuwe, geheel herziene uitgave, versie 4. De Stichting GB is met de STABU overeengekomen dat deze laatste de distributie, de promotie en het onderhoud van het GB CAS 4.0 ter hand neemt. Distributie vindt plaats via internet: www.gbcas.nl GB-CAS

28 | STABU bulletin

e 145,--