Jan Fack, restaurateur van moderne meubels
Vakman naar ons hart Hij is grafisch ontwerper. En hij bouwt websites. Maar Jan Fack is vooral een gepassioneerde restaurateur van moderne meubels. Zowat de enige in België. Een eerlijke man die zich ver weghoudt van de pure commercie. Een liefhebber van échte materialen, fijn gereedschap en mooie vormen. Een schone vakman. tekst Dirk Smets foto’s Diego Franssens
D Jan Fack gebruikt nog altijd traditionele technieken. Deze schaaf is 92 jaar oud.
82 DMUZE 28
APRIL 2012
oe je dat al lang, restaureren? JanFack:“Ja,vantoenikjongwas. Eerst brommers en motors. Later benikstoelenentafelsbeginnente verzamelen. Die waren veertig, vijftig jaar oud. Toen ik op zoek ging naar iemand die ze met kennis van zaken kon restaureren, kwam ik uit bij specialisten in antieke meubels. Ze keken neer op mijn modernere stukken, wilden er niet aan beginnen.” Waserechtniemanddiedatkon,moderne meubels repareren? “Ik ontmoette wel handelaars die zelf stukken restaureerden, maar was niet onder de indruk van het resultaat. Vaak deden ze niet meer dan afschuren en een dikke laag vernis aanbrengen. Daarmee verlies je de kwaliteit van het hout. Jammer, want er zijn alternatieven. Zoals lakken. Of oliën. Of boenen. Wat ook kan: verschillende afwerkingen combineren. Olie heeft een voedende werking, geeft de tekening mooi weer. Maar dat geeft een matte afwerking. Met vernis krijg je een mooie glans, maar dat voedt je hout niet. Met een mix van olie én vernis, combineer je de voordelen van beide technieken: een subtiele glans én een goede bescherming.”
Waar haal je die producten? “Je vindt ze niet in een doe-het-zelfzaak. Daar ben je nooit helemaal zeker dat het wel pure producten zijn. Sommige oliën hebben een droogtijd van wéken. In het commerciële circuit voegen ze er drogers aan toe. Maar als restaurateur moet je weten hoeveel additieven erin zitten, dat is cruciaal. Je moet kunnen inschatten hoe dat in het hout gaat trekken. Pas dan kun je het resultaat voorspellen. Daarom haal ik ze in Engeland, Duitsland en Nederland en maak ik zelf een mix.” Moet je trouw blijven aan het originele meubel? “Datisbijrestauratieeenmoeilijke,maarinteressantevraag.Ikwildatwel, maar veel keuzes zijn indertijd gemaakt met de materialen die toen voorhanden waren. Ondertussen is er een hele evolutie geweest. Welke oplossingzoudeontwerpervandaagkiezen?Datweetjeniet.Misschienheefthet stuk nu een andere functie. Daarom vraag ik altijd aan een klant waarvoor hij het stuk gaat gebruiken. Ik hou er rekening mee, zelfs al wijk ik dan wat afvanhetorigineel.Watwelgeruststelt:eengoederestauratiekanongedaan gemaakt worden. Welke oplossing je ook kiest, je kunt altijd terug.” Waar werk je? “Ik heb een klein atelier en een garage om meubels te kunnen stockeren. Het klinkt misschien raar, maar verhuisdekens zijn belangrijker dan vierkante meters. Want bij het transport gebeuren de meeste beschadigingen. Handelaars durven veel geld vragen voor een stoel, maar zodra het publiek weg is, werpen ze de ene op de andere in hun camionette. Dat is echt schaamteloos. Ik vind een verouderd meubel heel mooi. De charme is net dat je ziet dat het geleefd heeft. Veel goeie ontwerpen verouderen ook mooi. Maar de sporen die objecten krijgen door slecht transport, zijn niet de juiste.” Welksoortbeschadigingenkrijgjebinnen? “Vooral oppervlaktebeschadigingen. Die zijn doorgaans snel in orde te brengen. Of mislukte restauraties. Een stoel heeft bijvoorbeeld een gebroken poot die werd gerepareerd door een handig familielid. Die foute restauraties zet ik weerrecht.Datisnietaltijdzogemakkelijk.Soms moet ik zelfs opzoeken hoe het meubel er oorspronkelijk uitzag. Al doe ik dat wel graag.” Bestaat er genoeg documentatie over die originele stukken? “Ja, daarvoor is internet een godsgeschenk, er is veel informatie beschikbaar. Al moet je de
DAT IS ECHT MOOI, MET JE SCHAAF OVER EEN STUK HOUT GAAN, HET GELUID DAT HET MAAKT
Een stoel en de zitting van een stoel wachten op restauratie.
Fineerstalen palissanderhout.
Voor de afwerkingslaag gebruikt Jan Fack een zelfgemaakte mix van oliën.
bron goed checken. Vanwaar komt de info, wie heeft ze erop gezet? Ik contacteer ook producenten, musea, verzamelaars. Trends helpen ook wel. Voor ontwerpen van bijvoorbeeld Cees Braakman of Eames wordt veel documentatie bijeengezocht. Brochures, catalogi, werktekeningen zelfs. Bij een hype komt er veel achtergrondinformatie naar boven. Langs de andere kant stijgen de prijzen dan fel.” En er komt een dure restauratie bovenop. “In vergelijking met andere restaurateurs ben ik absoluut niet duur. Wat ik wel merk: het is niet zo makkelijk mensen ervan te overtuigen iets te laten restaureren. Wie een salontafel van 300 euro koopt, heeft geen zin om nog eens 100 euro te betalen voor de restauratie.” Van100europerstukkunjetochnietleven? “Moderne meubels restaureren is voor vele mensen iets nieuws. Ik wil ze niet afschrikken met te hoge prijzen. Het belangrijkste voor mij is compromisloze kwaliteit leveren. Met klanten spreek ik een vaste prijs af. Het is niet erg als een opdracht me veel meer tijd kost dan ik oorspronkelijk had gedacht. Dat is dan maar zo.” Jehebteenbandmetmooieobjecten,voor jou zijn het niet zomaar voorwerpen? “Ja, maar ik vind dat ook logisch. Het zijn objecten die je omringen, waar je de hele dag naar kijkt. Ze hebben op iedereen een grotere invloed dan je zou denken. Want een mooie vorm, niet alleen qua esthetiek, maar ook qua gebruik, qua functie verbetert je leven. Dat heeft een grote impact op je humeur. Iets wat mooi is, maakt blij.” Je houdt vooral van wat oudere meubels. Voel je dan niets bij nieuwe? “Er zijn zeker sterke hedendaagse ontwerpen. Maar het zal de tijd zijn die ons leert of ze overleven. Iets wat nu interessant lijkt, kan er over vijf jaar al gedateerd uitzien. Daarom ben ik bezig met het project A Modern View. Dat gaat over een visie die eind 19de eeuw is ontstaan, een modern denken. Ik geloof dat het nog altijd actueel is. De objecten die nu met die visie ont-
worpen worden, zijn sowieso krachtig. Met mijn blog wil ik een archief aanleggen van design dat deze visie volgt. Naar mijn gevoel is ze onafhankelijk van de tijd.” Waaraan herken je een tijdloos meubel? “Aan de keuze van het materiaal en ook aan de functie. Maar vooral: er kan niets aan toegevoegd worden. Het schrappen in een ontwerp is cruciaal, niet het toevoegen. Zodra een lijn zo juist is dat er niets meer kan aan veranderd worden, krijg je een tijdloos ontwerp. Als alleen de pure essentie overblijft.” Er zijn zo veel materialen, genoeg knowhow opdoen moet een enorm werk zijn. “Ja, ik volg de opleiding ‘restauratie’, dat is qua materiaalkennis interessant uiteraard. Het gaat er vooral om traditionele houtbewerkingstechnieken. Die zijn niet nieuw, ze bestaan al honderden, duizenden jaren. Het is heel fijn om met iets bezig te zijn waarvan je weet dat de manieren van bewerken, de tools die ervoor bestaan, de juiste zijn. Want het resultaat van een heel lange evolutie. “Maar in moderne meubels zit evengoed glasvezel, plastiek, metaal. Daarvoor ga ik dan elders op zoek. Voor glasvezel bijvoorbeeld zit de kennis vooral bij botenbouwers. Denk maar aan jachten uit polyester, dat is dezelfde materie. Of nog: in België kun je geen opleiding ‘fineren’ volgen, maar in Nederland en Duitsland wel. Dan volg ik ze daar. In Amerika is momenteel een ongelooflijke boom van traditionele houtbewerking, waardoor er veel informatie te vinden is. Er komen daar boeken uit, dvd’s, YouTube-video’s, onlinecursussen.”
EEN VORM KAN JE LEVEN EN HUMEUR VERBETEREN. WAT MOOI IS MAAKT BLIJ
84 DMUZE 28
APRIL 2012
IK WIL NIET AFSCHRIKKEN MET HOGE PRIJZEN. HET BELANGRIJKSTE IS COMPROMISLOZE KWALITEIT LEVEREN Goed gereedschap is niet te vinden in de gewone doe-het-zelfzaak. De keuze van de tools is voor Fack heel belangrijk.
Heb je moeten investeren in dure machines? “Ik ben begonnen in mijn garage. Daar was geen elektriciteit. Ik ben dus uit noodzaak gestart met traditionele technieken. En er zo door gefascineerd geraakt, dat ik dat nog altijd doe. Het is een manier van werken waarbij je veel meer controle hebt. En een fijnheid die je machinaal niet kunt verkrijgen. Je staat over de voorwerpen gebogen, je hebt er een veel beter contact mee. Dat is echt mooi, met je schaaf over een stuk hout gaan, het geluid dat het maakt. Het is trouwens niet zo evident om goed gereedschap te vinden. Het is soms beschamend om te zien wat ze in een doe-het-zelfzaak verkopen. Bijvoorbeeld de schaven die je er vindt. Als je ermee begint te werken, merk je dat ze niet doen wat ze moeten doen. Dat zijn geen schaven, ze lijken er alleen maar op. Dat geldt evengoed voor beitels, zagen, winkelhaken.” Winkelhaken? Een rechte hoek is toch een rechte hoek? “Ja, dat dacht ik ook. Ik heb ooit een dure winkelhaak gekocht, van een bekend merk. En ben erachter gekomen dat hij niet helemaal recht was. Dat scheelt dan een graad, maar dat is wel genoeg om je constructie niet te laten kloppen. Misschien is dat oké voor de meeste mensen, maar ik kan toch niet begrijpen dat gespecialiseerde fabrikanten ermee wegkomen.” Je maakt nauwelijks reclame. Waar vind je klanten? “Ik ben begonnen met mijn eigen stukken. Dan die van mijn vrienden. Vervolgens vrienden van vrienden. En nu al mensen die ik niet meer ken. Erisstilaaneenwachtlijst.IkhebonlangsdeelgenomenaandeDesignmarkt, maar dat was niet om klanten te vinden. Eerder als bewustmaking, om te tonen dat er minder evidente keuzes bestaan die tot een beter resultaat
ER GAAT NIETS BOVEN EEN OBJECT IN JE HANDEN TE HEBBEN, HET TE VOELEN
leiden. Ik had er stalen bij met verschillende afwerkingen, zodat mensen het verschil zélf konden zien. En voelen. Ik maak ook gebruik van Facebook en Twitter. Wat interessant is: je krijgt instant feedback. Soms zeggen ze me dat de foto’s er goed uitzien, maar dat het niet duidelijk is waarover het precies gaat. Dan weet ik dat ik moet werken aan de manier waarop ik communiceer.” Wat denk je van de vintagetrend? “Ik vind die trend dubbel. Enerzijds is het interessant,omdaterappreciatiekomtvoorstukken diehetverdienen.Anderzijdskrijgenonwetende kopers objecten aangesmeerd die niet zo uniek zijn. Op het hoogtepunt van zo’n hype wordt er veel te veel gevraagd. Er is nu veel interesse voor Nederlands en Belgisch design in Azië. Neem nu
86 DMUZE 28
APRIL 2012
onze schoolstoelen van vroeger. In het Oosten zijn ze nietvertrouwdmetdievorm.Hierlijkenzeoverdreven duur,maardaarniet,wantzezijnerschaars.Dehelevintagehypemaaktdatindustrieelgeproduceerdestoelen duur verkocht worden, terwijl het oorspronkelijk eerder goedkope stoelen waren. Want er zat een sociaal ideeachter.Zemoestenbetaalbaarzijn.Hetisvaakniet de kwaliteit van het stuk dat de prijs bepaalt, het is de markt. En die is gevoelig voor trends en hypes.” Stel: ik wil kopen. Hoe pak ik dat aan? “Alsjeietswiltkopen,magjezekernietimpulsiefbeslissen. Je moet er de tijd voor nemen. Dan leer je het stuk kennen, de variaties ook. Zodra je goed geïnformeerd bent,weetjewateencorrecteprijsis.Sowiesokunjebij elke handelaar onderhandelen. Kijk ook eens in een tweedehandswinkel.Mijneerstetafelhebikzelfsgevonden op straat. Ik laat me vooral leiden door de vorm, niet door een naam. Uiteindelijk moet je het doen voor jezelf. Kies iets waar je zelf veel aan hebt.” Restauratie is een goed tegengewicht voor je bureauwerk? “Ja, dat heeft mijn keuze zeker beïnvloed. Als grafisch vormgeverzitikveleurenachtereencomputerscherm. Restaureren is ook met vorm bezig zijn, maar op een tastbare manier. En het is een ideaal excuus om dicht bijveelmooiemeubelstestaan.Ikbennueenstudieaan het maken over iconische stoelen. Daarvoor bezoek ik ook buitenlandse musea. Als gewone particulier zou ik er de stoelen niet zomaar mogen fotograferen en in detail bestuderen, als restaurateur wel. Catalogi en boekjes zijn interessant, maar er gaat niets boven een object in je handen te hebben, het te voelen.” Wil je er ooit een fulltime job van maken? “Het is een experiment, ik zie wel waar het me naartoe leidt. Ik wil het vol overgave doen, vol overtuiging. Er zit geen masterplan achter. Ik heb zelf ook nog stukken gekocht en verkocht. Bij vele handelaars is de beweegreden puur commercieel. Dat heeft me erg afgestoten. Ik denk dat het juist is wat ik nu doe, ik volg mijn passie. En dat op een eerlijke manier. Dat kan ik mezelf nooit kwalijk nemen, later.”
amodernview.net
