Vakantie
Boven de samenvloeiing van de rivier Morava en de Donau torent de eeuwenoude burcht van Devín
op het land De wijnpluk in Modra Indrukwekkend geschilderde bijenkorf in het imkermuseum in Kráľová pri Senci
Met name bewoners van grote steden die het hele jaar leven in smog, lawaai en in permanente haast en werkdruk, verlangen naar ontspanning, rust en afzondering. Hun voorstelling van een ideale vakantie gaat steeds verder van de geciviliseerde wereld af richting actief uitrusten, terugkeer naar de natuur, naar de heilzame werking van stilte, vogelgezang, de geur van vers stro, fluisterende bossen, zonder televisie en agressieve sensaties, zonder grote winkelcentra...
ONTSPANNING, RUST, AFZONDERING 2
Het wijnstadje Svätý Jur Dit alles wordt door een steeds populairdere vorm van toerisme aangeboden, het landelijke toerisme, dat zich een stevige plaats heeft verworven in de aanbieding van reisorganisaties. Naast het verblijf in een stille omgeving – ideaal voor bezoekers die perfecte ontspanning, rust en afzondering zoeken – wordt er wandeltoerisme aangeboden, fietstochten voor sportieve toeristen, vissen en jagen voor de meer eisende toerist, of paardrijtoerisme, vanaf het zadel of met paard en wagen de schoonheid van de omliggende natuur verkennen. Een aantrekkelijke vakantie in de geest van het dorps- of boerenleven kunt u beleven in verschillende agropensions en ranches die zich in de acht provincies van Slowakije bevinden. Dit is een ideale vakantie met name voor gezinnen met jonge kinderen, maar ook ouderen vinden hier genot en plezier. Agropensions liggen meestal van de hoofdwegen vandaan en vele houden eigen huisdieren en vee, als poezen, geiten, schapen, kippen, koeien en paarden. Gasten hebben de mogelijkheid om geheel huisgemaakte producten te eten en kunnen meehelpen met het maken van bijvoorbeeld geiten- of koeienkaas, bij het bakken van brood in een traditionele oven, het bereiden van plaatselijke specialiteiten op een open vuur of ze kunnen ontspannen bij de pluk van paddestoelen, bosvruchten en weidekruiden. Iedere gast heeft andere prioriteiten. De een zoekt natuurschoon in Slowakije, de andere historische bezienswaardigheden. We zullen hier wat tips geven, hoe of u een actieve zomervakantie kunt doorbrengen in de afzonderlijke provincies van Slowakije. De bijzondere sfeer van de wijnstreek op de zuidoostelijke hellingen van de Kleine Karpaten is al van heel vroeger bekend. De karakteristieke grond, de vitale wijnstokken en meer dan 300
zonnedagen per jaar zijn ook vandaag de wijnbouwer van de Karpaten gunstig gezind. Er wordt hier kwaliteitswijn gemaakt met een eigen, Klein-Karpaats bouquet. En de streek is aangesloten bij het provinciale toerisme. De wijnroute van de Kleine Karpaten gaat van Rača en Vajnory (stadsdelen van Bratislava) door de eeuwenoude wijnstadjes Svätý Jur, Limbach, Pezinok en Modra, waar de wijnbouw al werd ontwikkeld vanaf de 14de eeuw. Op slechts 6 kilometer van Pezinok ligt Slovenský Grob, waar de beste huisgemaakt gans wordt gebraden en waar gansspecialiteiten worden aangeboden met heerlijke aardappelpannenkoekjes. De wijnroute van de Kleine Karpaten eindigt in Dolné en Horné Orešany, die beroemd zijn om hun rode wijn van het soort Witte Portugal. De wijnpluk in deze regio trekt al traditioneel veel toeristische groepen en uitstapjes aan. Op een steenworp afstand van de hoofdstad bij de samenvloeiing van de Donau en Morava rivier, straalt de eeuwenoude burcht Devín. Hier is het beginpunt voor wandeltochten naar Devínska Kobyla en naar het unieke paleontologische gebied Sandberg. In Veľké Leváre is een van de grootste groepen huizen van wederdopers bewaard gebleven. Het geasfalteerde pad langs de rivierbedding van de Morava is een geliefde route voor fietstoeristen in de richting van de laagte van Záhorie en de omgeving van Malacky. De dennenbossen van Záhorie vormen een paradijs voor paddestoelenplukkers. Er is hier de mogelijkheid om te zwemmen en om te vissen in een van de vismeertjes Plavecký Štvrtok, Láb en Malé Leváre. Bij de bekende Slnečné jazerá – de zonnemeren – van Senec, in Hrubá Borša, ontwikkelt zich een van de agrotoeristische centra van de regio, met een overdekte manege voor paardrijden, een westernrestaurant en met vaarmogelijkheden op het middelgrote riviertje Čierna Voda. In Kráľová pri Senci is een uniek openlucht imkermuseum en een klein vliegveld met mogelijkheden om verkenningsvluchten te maken. 3
Country
The ancient castle of Devín towers over the confluence of the Morava and Danube rivers
Watersportgebied in Sĺňava
holidays
In de provincie Trnava bevinden zich een paar thermale baden: in Dunajská Streda, in Veľký Meder, in Topoľníky, in Vincov Les en in Gabčíkovo waar de grootste waterwerken van Slowakije zijn gebouwd. Met de hoofdstad is er een regelmatige bootverbinding en over de dijk langs de Donau voert de internationale Donau-fietsroute. De gerestaureerde watermolens langs de Malý Dunaj – de Kleine Donau – in Tomášikovo, Dunajský Klátov, Jelka en in Kolárovo, behoren tot de technische bezienswaardigheden. In de rivier Váh zijn twee stuwmeren gebouwd: Kráľová nad Váhom bij Sereď en Sĺňava bij de bekende kuuroordplaats Piešťany; hier is 430 hectare beschikbaar voor watersport met onder ander waterskie¨n. Het kleurrijke borduurwerk van Piešťany en Trnava blinkt met name uit op de klederdracht aldaar en vandaag worden voorbeelden ervan gebruikt voor woningdecoratie. Van agrotoerisme en het houden van paarden wordt voorzien in Madunice en Hlohovec. De hoofdstad van de provincie Trnava is Trnava, de oudste vrije koningstad van Slowakije en ook wel genoemd het ‘kleine Slowaakse Rome’.
It is mainly the inhabitants of the large cities living all year round in smog, noise and Watermolen in de Malý Dunaj – de Kleine Donau the never-ending rush and Renaissancistische binnenplaats met arcaden stress at work who long for van het kasteel Topoľčianky relaxation, rest and privacy. Their idea of an ideal De provincie Nitra is rijk aan thermale baden: Santovka en Margita holiday is to Vadaš get bijasŠtúrovo far enaway Ilona, Poľný Kesov, Horné Saliby, Patince, Podhájska met een heilzame werking als from van de Dode De as possible theZee. civilised gebergten Tríbeč en Považský Inovec bieden mogelijkheden tot search of active wandeltochten en totworld jagen. Hetin arboretum in Tesárske Mlyňany rest – The grape harvest festival in Modra een dendrologisch object van Europees belang dat is gesticht in – a return to nature, to the 1892 – trekt toeristen aan door de geur van planten en de kleurrijke An interesting painted healing power of silence, schoonheid beehive in the Bee-keepingvan bloeiende flora. Het trotse classicistische kasteel in Topoľčianky de binnenplaats Museum in Kráľová pri Senci met renaissancistische birdsong,arcaden the rond smell of freshis interessant wegens zijn natuurreservaat van 11.000 hectare waarop hay,Karpaten the rustle ofMet the een paar zeer zeldzame bizons leven. het forest, centrum van de provincie Nitra iswithout de oudste geschiedenis verbonden television andvan het Slowaakse volk. De stad zelf is organisator van meerdere aggressive yellow internationale jaarbeurzen en van de landelijke oogstfeesten in het Slowaaks museum van de landbouw. In de regio Podunajsko is op vele journalism, without large plaatsen volksarchitectuur in de vorm van kleibouw met rieten daken en centres… met schommelputtenshopping bewaard gebleven. In deze stijl zijn ook de grote hoeveelheden visrestaurants en herbergen met Slowaakse en Hongaarse specialiteiten ingericht. Agrotoerisme bevindt zich in verschillende dorpen van de regio: in Svätý Peter, Kava, en in Búč met de mogelijkheid om wijn te proeven en met ontdekkingstochten met paard en wagen.
RELAXATION, REST, PRIVACY De Karpaten bizon
2 4
Het slot Bojnice behoort tot de meest bezochte cultureel-historische bezienswaardigheden van Slowakije Voor overblijfselen van volkstradities kunnen we terecht in de provincie Trenčín. Bekend is de rijkdom aan liederen, dans en volksmuziek. Bijzondere etnografische gebieden zijn Horná en Dolná Mariková, Horná en Dolná Súča en Valaská Belá, en Myjava is beroemd om zijn folklore festival. Het schilderachtige heremieten landschap met zijn verspreide gehuchten en uitgestrekte vruchtentuinen in de gebieden Myjava, Stará Turá en Brezová pod Bradlom is een vaakvoorkomend doel van liefhebbers van landelijk toerisme. Het kleine dorp Bošáca is This is what an increasingly popular form of tourism now bekend geworden vanwege zijn kwaliteits pruimenbrandewijn, de offered by travel agencies – rural or countryside tourism – slivovica, die al vanaf 1921 in de plaatselijke stokerij wordt can offer. In addition to accommodation in a quiet setting, geproduceerd. Trenčianske Teplice en Bojnice behoren tot de meest ideal for visitors in search of perfect relaxation, rest and bezochte kuuroordencentra van Slowakije. Bojnice is ook bekend privacy, it offers rambling or cycling routes for those more wegens zijn prachtig romantisch kasteel dat behoort tot de meest interested in sport, fishing and hunting for those so inclined, bezochte cultureel-historische monumenten van Slowakije. De rivier Váh or what is known as horseback tourism, which is begrensd met kasteelru¨nes waarvandaan men enables prachtig uitzicht heeft visitors to see the beauties of the surrounding countryside over de verre omtrek. Vlakbij de kastelen zijn voorzieningen van from the toerisme. saddle or from a horse-drawn coach. landelijk
Bosspoorweg met zogenaamde ‘dode punt’ in Vychylovka Het karakteristieke dorp Čičmany is een veelbezocht vakantiedoel van toeristen
The little wine-growing town of Svätý Jur
winegrowers. They produce good-quality wine with a special Little Carpathian bouquet. The “Little Carpathian Wine Route” also plays a part in rural tourism. It runs from Rača and Vajnory (suburbs of Bratislava) through the ancient wine-growing towns of Svätý Jur, Limbach and Pezinok to Modra, where wine growing has been developed since the 14th century. Only 6 km from Pezinok is Slovenský Grob, where the best home-bred geese are roasted and goose specialities are served with tasty potato pancakes (lokše). The Little Carpathian Wine Route in Dolné and Horné De burcht Strečno boven de rivier Váhends waarvandaan er een uitstekend uitzicht is over de Strečniansky You experience an attractive holiday in themaken spirit of In decan provincie Žilina kan men met name tochten door de dalen Orešany, which have made a name for themselves with bergpas en over bijna de gehele diepe Žilinska vallei village or farm life in various “rural pensiones” and ranches Vrátna, Gaderská en Blatnická, en door het Kysucká gebergte en naar excellent red wine of the “Portuguese white” variety. The located the eight Slovakia. is atoerist particularly MartinskéinHole. In hetregions Rajeckáofdal ligt voorIt de het karakteristieke grape harvest in these regions traditionally attracts large ideal holiday for families with little children, but for the dorp Čičmany met 140 oorspronkelijke houten huizen, hetolder aantrekkelijke groups of tourists. generation it canRajecké also beTeplice, enjoyable fun. Thein“rural A short distance from the capital, at the confluence of the badplaatsstadje het kuuroord Rajec en er zijn pensiones” overnachtingsmogelijkheden. are mostly situated away from thetypische main roads; Danube and Morava rivers, stands the ancient castle of uitgebreide In de dorpen many keep their own domestic and farm animals – cats, Zázrivá, Párnica en Malatiná is agrotoerisme in volle ontwikkeling. In Devín. It is a starting point for walks to a hill called Devínska goats, sheep, hens, and horses. Guests Kysucká have theDedina Kobyla and to the unique paleontological locality of het Bystrianska dal in cows Vychylovka is het museum opportunity taste and to helpeen Sandberg. In Veľké Leváre one of the largest groups of Kysucka Dorptomet eenpurely uniekehomemade technische products bezienswaardigheid, in the making of, for example, cheese from sheep’s or bosspoorweg van smalle rails en een zigzagsysteem naar boven met Haban houses in Europe has been preserved. The asphalt cow’s milk, baking bread in die the Kysuce traditional path alongside the River Morava is the favourite route for een zogenaamd ‘dode punt’ met oven, Oravapreparing verbindt. In local specialities over an open fire, or relaxing gathering Zuberec-Brestová bij de stad Martin, in Jahodnícke Háje en in Pribylina cyclists making for the Záhorie lowlands and the surroundings mushrooms, fruits of the forest and meadow herbs. Each of Malacky. The pine woods of the Záhorie region are zijn verder ingerichte openluchtmusea van Slowaakse dorpen. Het guest has different priorities. Some are in Vlkolínec search ofisthe monumentenreservaat van volksarchitectuur bijgeschreven a paradise for mushroom pickers. It is possible to bathe or fish natural beauties of Slovakia, others historical sights. in several of the fishponds – at Plavecký Štvrtok, Láb and op de lijst van het wereld cultuurerfgoed van UNESCO. De folklore Here we give youenseveral tips how to spend an active Malé Leváre. In Hrubá Borša, near the well-known Slnečné feesten vancan Podroháče het grootste festival in Východná summer holiday the differentDe parts of Slovakia. jazerá (“Sunny Lakes”) in Senec, you can find one of the verlevendigen de involkstradities. kunstmatige stuwmeren Oravská priehrada en Liptovská Mara, de thermale bronbaden en aquaparken region’s rural tourist centres – a riding track with an indoor The south-eastern slopes the Little Carpathians longbrengen hall, a cowboy-style restaurant and the opportunity to sail in Oravice, Liptovský Ján, inofBešeňová en bij Liptovskýhave Mikuláš been known as a wine-growing area with its own special in de zomermaanden verfrissing. Het centrum van de provincie is Žilina, down the gently flowing Čierna Voda river. In Kráľová pri atmosphere. The soil, vines and over waar in het slot vantypical Budatín eenhardy unieke expositie is van300 ketellappen, het Senci there is a rare outdoor bee-keeping museum and a little traditionele vanstill deze regio.the Carpathian sunny daysambacht in the year favour airport that offers observation flights. 3 5
Veld in Ždiar met de Belianske Tatry op de achtergrond
Zelená Voda bij Rimavská Sobota In de provincie Banská Bystrica zijn kenmerkend de landelijke gebieden rond Veľký Krtíš, Krupina, Rimavská Sobota, Poltár en Detva. Het oorspronkelijke ambacht – rijgen, kantklossen, mandenwerken, pottenbakken, en vlechten – zijn bewaard gebleven in de dorpen Špania Dolina, Tajov, Čierny Balog, Klenovec en Ľubietová. In de
Špania Dolina
zomer worden er folklore feesten gehouden in Detva en Hrušov. Het gebied van Hont biedt met name de romantisch aangelegde bezoeker een ideale omgeving met een grote hoeveelheid onontdekte hoekjes en vergeten gehuchten waar de tijd als het ware is blijven stilstaan. Bij Poltár, in de gemeente Veľká Ves, is een natuurreservaat met moeflons en damherten. Zomerkalmte in het hart van betoverende natuur kan de liefhebber van wandeltoerisme ook in het noorden van de provincie Banská Bystrica beleven, in het Starohorská dal. Donovaly is het centrum van zweefvliegen en fietstoerisme; de zuidelijke gebieden, met de oorden Mýto pod Ďumbierom en Tále met zijn golfbaan van internationale afmeting, bieden ideale voorwaarden voor verblijven in de ongerepte natuur. De baden Kováčová, Sliač, Brusno, Sklené Teplice en Číž zijn ontstaan bij minerale bronnen. De meren, de zogenaamde waterbekken, in de omgeving van het eeuwenoude stadje Banská Štiavnica zijn zeer aantrekkelijk, alswel de meren Počúvalské, Belianske, Hodrušské en Sitno. In de nabijheid van Lučenec is het stuwmeer Ružiná en bij Rimavská Sobota is Zelená voda.
Boven Donovaly torent de top Nová Hoľa waarvandaan er een prachtig uitzicht is op de Nízke Tatry – de Lage Tatra’s
6
Slowakije is arm aan natuurmeren, maar door het afdammen van rivieren en na grindwinning zijn er kunstmatige stuwmeren en waterbassins onstaan – zoals het meer Pod Bukovcom bij Košice, Ružín in Hornád en Zemplínska Šírava bij Michalovce – die geschikt zijn voor zomersportactiviteiten. Een geliefd recreatiegebied is Mlynky in Slovenský Raj oftewel het Slowaakse Paradijs, Palcmanská Maša en Dedinky. In de buurt van Trebišov in de provincie Košice bevindt zich de Tokaj wijnstreek wiens wijnen in het verleden niet ontbraken op de tafels van koningen en aristocraten. Tot de bekende centra van landelijk toerisme behoren Biela Hora, Hôrka, Medvedia Hora, Kaluža, Kamenec, Paľkov, Malý Kamenec en Trebišov-Milhostov. De trots van het dorp Pozdišovce is de beroemde ceramiek. In Medzev met zijn mijn- en ertstradities is tot op heden de ijzersmederij op waterkracht bewaard gebleven. In het verleden lagen hier meer dan 100 grofsmidwerkplaatsen verspreid. En uiteindelijk is daar de provincie Prešov met bekende toeristische centra in het gebied van de Hoge Tatra’s, maar
Aantrekkelijk vaartochtje op vlotten over de rivier Dunajec
Een van de bewaard gebleven ijzersmederijen in Medzev
ook met een zeldzame collectie van houten orthodoxe kerken en kerkjes. Een bewaard gebleven verzameling van volksarchitectuur kunnen we bewonderen in Ždiar en in Zamagurie (Osturňa, Jezersko, Malá en Veľká Franková). Kostbaarheden van het land zijn de stadsmonumenten in Bardejov, Spišská Kapitula, Podolínec, Prešov, Levoča en Kežmarok. Veel bezocht zijn de openlucht- en thermale baden in de Hoge Tatra’s, Vyšné Ružbachy, in Bardejovské Kúpele, Poprad en in Vrbov. Ook het varen op vlotten over de rivier Dunajec is een toeristische attractie. De dam Sigord bij Prešov en Domaša bij Vranov bieden verfrissing in de hete zomermaanden. In Medzilaborce is het Andy Warholmuseum; de familie van de kunstenaar kwam uit deze streek. Als u niet weet te kiezen, vergeet u dan niet dat in Slowakije het uitgestrekte netwerk van informatiebureaus een veelzijdige database heeft, met waar u kunt overnachten, waar u goed kunt eten, wat bezienswaardig is; en op verzoek is men zelfs in staat om een plan van uitstapjes naar keuze samen te stellen en reisgidsdiensten te verlenen.
Stuwmeer Palcmanská Maša
7
Vakantie in het Zadel Door historische ontwikkelingen verkreeg het 6.000 jaar oude samenleven van mens en paard steeds nieuwe dimensies. In het begin beheerste de mens het paard om hem te gebruiken als hulp in de landbouw; later werd vanaf het zadel of met paard en wagen nieuwe landen en culturen ontdekt, en ontwikkelden zich zo de handel en ruil van producten. Tegenwoordig is het paard voor de mens een middel van sportplezier geworden, maar meer en meer wordt het ook gebruikt als genezingsproces bij zogenaamde hippotherapie. Het fokken van paarden kent in Slowakije een rijke traditie, voor de volkshuishouding, de gemeenschap maar ook voor de sport en het paardenrennen. Enerzijds trekt het laagland van Slowakije en de glooiende berggebieden recreatief paardrijden aan. Anderzijds zijn er centra van paardrijsport onstaan van internationaal niveau, geschikt om zelfs het veeleisende individu tegemoet te komen. 8
We kunnen ons prijzen om onze succesvolle paardenfokkerijen, waaronder de Staatsstoeterij Topoľčianky in de provincie Nitra die tegenwoordig in de wereld behoort tot de meest belangrijke stoeterijen. Hier zijn zeer kwalitatieve Arabische, Lippizaner en Hucul paarden gefokt. Het resultaat van 80 jaar veredelingswerk heeft zijn vruchten geleverd in de vorm van prijzen tijdens prestigieuze internationale foken sportevenementen. De stoeterij bevindt zich bij het indrukwekkende classicistische kasteel met uitgestrekt Engels park. Zij heeft een trainingscentrum, een overdekte manege en een verzorgd parkoers waar bijna alle sportdisciplines worden ontwikkeld: parkoers, dressuur, renloop, duurloop, voltige en span. Er is hier ook een museum over de paardenfok, uniek in zijn soort in Slowakije. Een schitterend gezicht levert ook de groep wilde paarden op op de eindeloze velden van Muránska Planina – de Muránska vlakte – een gebied dat nog niet zo door toeristen is ontdekt en waar in Veľká Lúka een veredelingsfokkerij is gebouwd voor het Muránska rassoort Noriker. De interesse voor uitrusten in het zadel – verbonden met prachtige natuurgezichten of met gespecialiseerde themaverblijven in plaatsen van historisch belang – groeit gestaag. Slowakije kent ideale condities voor het verblijf van paardrijders en voor het ontwikkelen van paardrijtoerisme. Bijna in iedere provincie bevinden zich agro-toeristische centra met een paardenfokkerij, of ranches waar men kan leren paardenfokken, western-, engels- of duurrijden, waar weekend- en weekpaardrijkampen worden georganiseerd, of waar dagenlang rondtrekken in het zadel naar ranches in de verre omgeving wordt aangeboden. In vele paardrijcentra is men gespecialiseerd in hipporehabilitatie: de gerichte therapie voor bewegingstoornissen door middel van het paard is bedoeld als een vorm van psycho- en sociotherapie en is heilzaam voor kinderen met opvoedingsproblemen en voor gehandicapte mensen. Het aanbod van paardrijtoerisme in Slowakije groeit gestaag en verbetert in kwaliteit. Hierbij is belangrijk de mogelijkheid om vrij door de bossen te rijden en over verschillende paden, als wel over het wegennet en door het land. Men wil nu het internationale toeristische paardrijpad aan het gemarkeerde Slowaakse deel aansluiten. 9
Boven Terchová met uitzicht op het Malá Fatra gebergte spitst het beeld van Juraj Jánošík van de beeldhouwer Ján Kulich indrukwekkend in de hoogte
Juraj
Jánošík DE SLOWAAKSE ROBIN HOOD Leder volk heeft zijn eigen held wiens naam door de eeuwen heen bewaard wordt in volksbelletrie en volksliederen. Een dergelijk karakter in de geschiedenis van de Slowaken heet Juraj Jánošík.
Ľudovít Fulla: Jánošík op een wit paard 10
De geboorteplaats van Juraj Jánošík is het typische Slowaakse dorp Terchová in het noordwesten van het land. Hij zag het licht van de wereld als zoon van de horige Martin Jánošík en diens vrouw Anna Cesneková. Hij werd gedoopt op 25 januari 1688 in de kerk van Varín. Door een gebrek aan schriftelijke bronnen is het tegenwoordig
Folklore festival De Jánošík Dagen in Terchová
niet eenvoudig om een volledig levensmoza¨ek te maken van deze legendarische opstandeling, strijder en rover, die uiteindelijk veroordeeld werd tot de strop op 17 maart 1713. We weten wel dat Jánošík niets gemeen had met de moord op de priester van het dorpje Domaniža waarvan hij beschuldigd werd en waarvoor hij werd veroordeeld. Als rovershoofdman van zijn volgelingen viel hij kleinere onderdelen van de keizerlijke legers aan om zo beslag te leggen op wapens voor opstanden tegen de onderdrukker, en hij overviel de rijken om hun gouden dukaten te verspreiden onder het gewone volk. Jánošík werd de belichaming van het volksverlangen naar vrijheid, sociale rechtvaardigheid, de hardnekkige vastbeslotenheid om te strijden tegen de rechteloosheid in een tijd van hopeloosheid. Hij steunde de opstand van de Hongaarse aristocraat František Rákóczi II tegen de regerende Habsburgers en vanaf 1706 vocht hij in diens opstandelingen leger. Na onderdrukking van de opstand liep hij over naar de kant van de legers van de keizer. Als oorlogsveteraan was hij gevangeniscipier in de burcht Bytča en vanaf 1711 roofde hij succesvol in noordwestelijk Slowakije. Het verhaal van de legendarische volksheld en strijder voor de rechten van de horigen, van de verheerlijkte goedzak die symbool werd van de strijd tegen feodale onderdrukking, spreekt tegenwoordig na 300 jaar nog steeds onderzoekers aan en auteurs van kunstwerken. De fantasievolle figuur van Juraj Jánošík vond en vindt nog steeds zijn ree¨le gelijkenis in de poe¨zie, de literatuur, in theaterstukken, in musicals en in opera’s. Wat de beeldende kunsten betreft inspireerde hij beeldhouwers, grafici, schilders en uiteraard sommige filmregisseurs. In zijn dorp van afkomst wordt traditioneel in augustus het internationale folklorefestival De Jánošík Dagen gehouden; in het grote amfitheater treden gedurende drie gala-avonden voorname kunstenaars op uit binnen- en buitenland. De traditie van Jánošík wordt bewaard door het muzeum van Považie, de zogenaamde Jánošík kamer van Terchová. 11
Geweldige parade in de
regio Hont Er zijn niet veel gemeenten meer in Slowakije waar men tegenwoordig nog klederdracht draagt. Een van hen is Hrušov in de regio Hont in het middenzuiden van Slowakije. In 2003 werd Hrušov uitgeroepen tot dorp van het jaar.
De naam van het dorp is verbonden met een legende over de grote aanwezigheid van zogenaamde wilde peren, waarvan heden de bekende hruškovica – perenbrandewijn – wordt gemaakt. Hrušov ligt verspreid over de zuidelijke hellingen van de Krupinská bergen, dalend naar de vlakte van de Ipeľská vallei. Het dorp kent interessante tufstenen kelders en uitgestrekte nederzettingen over een oppervlak van 2.330 hectaren. Hrušov werd al in het jaar 1285 in schriftelijke bronnen vermeld en is tot
DE FOLKLORISTISCHE GEMEENTE HRUŠOV 12
vandaag een typisch folkloredorp gebleven. Het culturele erfgoed van voorvaderen, de volksgebruiken en gewoonten van de inwoners van Hrušov worden al enige generaties lang beschermd en gekoesterd. Interessant is het 6 kilometer zogenaamde ‘Leervoetpad’ met 37 beschrijvingen van plekken. Op de verschillende halten bevinden zich een houten nederzettingenhuis, een smederij, een stokerij of een traditioneel woonhuis met een permanente expositie van hoe men in de 19de eeuw woonde en met een stenen oven. In Hrušov vinden we tevens de grootste verzameling – 100 exemplaren – van originele boeren technieken, van zogenaamde ‘stabilatoren’: stabiele werktuigen die landbouwmachines aandrijven. Dit betreft de meest uitgebreide verzameling van zijn soort, niet alleen in Slowakije maar ook volgens Europese normen. Toeristen worden graag het hele jaar uitgenodigd om in de wijnkelders van Hrušov, die uitgehakt zijn in tufsteen, de uitzonderlijke perenbrandewijn van de plaatselijke stokerij te proeven, of een specialiteit van de aanwezige huisvrouwen te genieten, meelpannenkoeken. Maar de meeste bezoekers uit binnen- en buitenland komen hier in augustus, als in Hrušov de Hontianska Parade wordt gehouden. In het plaatselijk amfitheater, in de bosomgeving van de nederzettingen of in het cultuurhuis, maar ook op de pleinen, in de straten en op de binnenplaatsen van huizen met voor de ramen charmant in klederdracht geklede poppen, weerklinken van 19 tot 21 augustus weer zang, dans en volksmuziek. In 2005 viert de Hontianska Parade haar tienjarig bestaan. Het motto van het festival zal zijn als voorgaande jaren, de traditionele wijze van leven in de regio Hont ‘Leven in de Nederzettingen’. In de authentieke omgeving van de nederzettingen van Hrušov zal weer de traditionele oogst opleven, het maaien en slaan van het koren, het branden van houtskool in speciale ovens, het bakken van brood en meelpannenkoeken in stenen ovens, iets wat overigens de bezoekers ook zelf mogen uitproberen.
Solisten en groepen in veelkleurige klederdracht uit de naburige en verder gelegen regio’s alswel uit de buurlanden, vullen het toneel van het festival. Tegen de honderd ambachtslieden, volksfabrikanten, krijgen de mogelijkheid om ge¨nteresseerden te overtuigen van hun vaardigheden. Tentoonstellingen van poppen in klederdracht uit de regio Hont en van houtwerkproducten – een expositie van het bos- en houtmuseum in Zvolen – behoren tot de begeleidende evenementen van het festival. Interessant is zeker de expositie van traditionele boerentechnieken en de grootste verzameling van historische werktuigen in Slowakije. Met open armen wacht men op bezoekers in de zogenaamde ‘Hontianske binnenplaatsen’, als van de jagers, de vissers, de imkers, de brandblussers, de huisvrouwen, de plattelanders en andere; men krijgt daar uitzonderlijke plaatselijke specialiteiten te proeven, men krijgt verleidende drankjes aangeboden, er klinkt mooie muziek en er is goed vermaak en zeker niet op de laatste plaats is daar de gastvrijheid van de gastvrouwen en -heren van de regio Hont. 13
Een typische vogelsoort van de kalksteenheuvels is de gors (Emberiza cia)
De snelstromende beek Blatnica Een prachtige decoratie in de Jasovská grot
Het typische kalksteenlandschap onderscheidt zich van het landelijke karakter van de Westelijke Karpaten. Het netwerk van kalksteenhoogvlakten wordt gebroken door diepe ravijnen en bergengten. De ondergrondse grotten en afgronden zijn verrijkt met druip- en ijsversieringen. Dit is de verleidende wereld van het Slowaakse Kalksteengebergte, de jongste van negen nationale parken in Slowakije. Het Slowaakse Kalksteengebergte bevindt zich in het zuidoostelijke deel van het Slovenské Rudohorie – het Slowaakse Ertsgebergte – ongeveer 90 minuten met de auto van Košice in de buurt van de stad Rožňava. In het zuiden wordt het begrensd met het Hongaarse nationale park Aggtelek en samen vormen ze de meest uitgestrekte kalksteenhoogvlakte in Midden-Europa. Het nationale park Slowaakse Kalksteengebergte ligt verspreid over een oppervlakte van 34.611 hectare. Het specifieke kalksteenlandschap van het beschermde gebied vormt een enorme onderlaag van kalkspaten en dolomieten – die een dikte bereiken van 400 tot 500
14
Aragoniete bloem in de Ochtinská aragoniete grot
Slovenský
kras -
HET SLOWAAKSE KALKSTEENGEBERGTE meter. Die cree ¨ren een kalksteenhoogvlakte die onderverdeeld wordt door holten. Van west naar oost zijn dit de afzonderlijke hoogvlakten Koniarska en Plešivská, verder de Silická hoogvlakte, de Horný en Dolný berg en de Zádielska en Jasovská hoogvlakte. De kalsteenvormen van het nationale park bestaan uit groeven, ronde kalksteendiepten, kalkrichels, kloven en valleien, trechtervormige holten, bronnen, bergengten en ravijnen, grotten en afgronden, meestal met een rijke druip- maar ook ijsversiering. Onder de mooiste delen behoren de Hajská en Zádielska bergengten en de ravijnriviertjes Slaná en Štítnický. De grote rijkdom aan boven- en ondergrondse kalksteenvormen verenigt zich uit botanisch oogpunt met zeer belangrijke inheemse soorten en een veelzijdige aanwezigheid van dieren. Voor het toerisme zijn met name de vier toegankelijke grotten aantrekkelijk, hoewel het rijke grotstelsel van het Slowaakse Kalksteengebergte ook een voortdurende bron van onderzoek vormt voor archeologen en geologen.
HET JONGSTE NATIONALE PARK
15
Unieke krullen van druipsteen decoreren de Gombasecká grot
Een van de grootste druipstenen ter wereld in de Krásnohorská grot meet 32,6 meter Reptielen vormen een kostbaar onderdeel van fauna – de groene hagedis (Lacerta viridis)
16
De grot Gombasecká – 1 kilometer van Gombasek – is toeristisch en wetenschappelijk de meest frequent bezochte. Hij werd ontdekt in 1951. De toegankelijke gangen en hallen meten tezamen 285 meter en de lengte van de overloopgrot is zelfs 1.525 meter. Deze grot blinkt uit door een unieke krulvormige mineraalafzetting die soms een lengte heeft van 3 meter. Vanaf 1968 werd deze grot als eerste in Slowakije gedurende 10 jaar gebruikt voor speleo-therapie. Aan de zuidwestelijke kant van de Silicka hoogvlakte – 11 kilometer van Plešivec – bevindt zich een volgende parel van dit nationale park: de Domica grot, die samen met de grot Baradla aan de Hongaarse kant een 21 kilometer lang grotsysteem vormt en ontdekt is in 1926. De watervalmeertjes, druipspitsen en -trommels, uivormige stalactieten en pagode-achtige stalagmieten van Domica, het riviertje Styx – verder stromend naar Hongarije – met inbegrip van het varen over dit riviertje, zijn interessant genoeg om van deze grot de meestbezochte van Slowakije te maken.
Varen per bootje over het ondergrondse riviertje de Styx in de Domica grot
De uitzonderlijke aragoniete en kalksteenversiering van de Ochtinská aragoniete grot is ontstaan door specifieke hydrochemische en klimaatverhoudingen in gesloten ondergrondse holten. Hij werd toevallig ontdekt in 1954 tijdens het boren van een geologische onderzoekschacht en is toegankelijk in een lengte van 230 meter. De grot bevindt zich in Revúcka vrchovina – het Revúcka hoogland – 3 kilometer ten zuidwesten van de gemeente Ochtiná. Een gelijksoortige aragoniete bloemformatie is in slechts twee andere aragoniete grotten in de wereld te vinden. De Jasovská grot – niet ver van de gemeente Jasov – is trots als de oudst-schriftelijk genoemde grot van Slowakije, in het jaar 1452. Zijn lengte is 2.811 meter. Toegankelijk voor toeristen is een 550 meter lang gedeelte, rijk aan pagode-achtige stalagmieten, stalagnaten, watervallen, spitsen en andere mineraalafzettingsvormen. Hier huizen zelfs 19 soorten vleermuizen. In Jasovská grot vinden vanaf 1995 geneeskrachtige speleoklimaatskuren plaats. Een andere uitzonderlijkheid van het Slowaakse Kalksteengebergte is de Krásnohorská grot met zijn 32,6 meter hoge unieke natuurlijke creatie Kvapeľ – Druipsteen – van de speleologen uit Rožňava die in Europa zijn gelijke niet kent. Deze grot is echter vanwege zijn breekbare omgeving en moeilijk begaanbare terrein niet toegankelijk voor massabezoek. Liefhebbers van het ‘grottoerisme’ mogen onder begeleiding van een ervaren speleoloog in groepen van maximaal 10 personen een wandeling maken in het 450 meter lange toegankelijke gedeelte van het totaal aan 1.556 meter lange grotstelsel. Het Slowaakse Kalksteengebergte werd in 1973 verklaard tot beschermd gebied en in 1977 werd het als het eerste van Slowakije ondergebracht onder het biosfeer natuurreservaatproject van UNESCO; uiteindelijk in 1995 werden 21 grotten in het Slowaakse Kalksteengebergte samen met de grotten van het Hongaarse Aggtelek kalksteengebergte bijgeschreven op de lijst van het wereldcultuurerfgoed van UNESCO.
Gouddruppel (Onosma Tornense), vermeld in het rode wereldboek van bedreigde soorten 17
Beschilderde
paaseieren MINIATUURKUNSTWERKEN Volkskunstvoorwerpen vormen een dankbare herinnering aan een verblijf in ons land. Geschilderde paaseieren behoren tot de meest aangename souvenirs. Erin afgedrukt vinden wij esthetisch gevoel, fantasie en vindingrijkheid van volkskunstenaars. We bewonderen niet alleen de veelkleurigheid en decoratieve verscheidenheid maar ook de rijkheid aan versiertechnieken waarmee de kunstenaars het kleine, breekbare oppervlak van het ei veranderen in een miniatuur volkskunstwerk.
18
Het beschilderen van eieren kent in Slowakije een rijke traditie. De oeroorsprong van deze uiting van volkskunst dienen we te zoeken in vroeghistorische verering van rituelen. Het ei vormde een symbool van leven, liefde en vruchtbaarheid, licht en gezondheid. Gedurende het kalenderjaar verkreeg het verschillende magische betekenissen: zijn ‘bovennatuurlijke’ kracht waakte over het gezinsleven, beschermde en garandeerde bloei in de huishouding. Door het beschilderen van de eieren werd de beschermingsfunctie ervan versterkt. De gele kleur werd verkregen door het weken van safraan in heet water, rood door het weken van verpulverde baksteen, bruin door het afkoken van eikenschors en van uienschillen, enzovoorts. In de loop der jaren zijn vele soorten versieringen van paaseieren verdwenen, sommige versieringen zijn veranderd en geperfectioneerd, andere zijn weer in hun oorsprong hersteld. De technische manier van werken, het gebruikte materiaal en hulpmiddelen zijn veranderd. Iedere regio
afzonderlijk heeft zijn eigen technieken, kleurrijkheid en decoratie ontwikkeld. In vergelijking met andere landen zijn in Slowakije tot in de huidige tijd de meeste manieren van versieringen van paaseieren bewaard gebleven. Met name kippeneieren worden voor versiering gebruikt en minder eenden-, ganzen- of struisvogeleieren. Om praktische en gezondheidsredenen werkt men niet meer met gekookte eieren, en worden uitsluitend nog uitgeblazen eieren versierd. De traditie van het versieren van eieren leeft in Slowakije met name rond Pasen. Op paasmaandag is het volksgebruik om meisjes met water te besprenkelen en als beloning krijgen de jongens onder andere een versierd ei aangeboden. Maar het breekbare geschilderde Paasei is niet alleen actueel tijdens de lente en Pasen, maar gedurende het gehele jaar. Tegenwoordig wordt de voorkeur gegeven aan hun decoratieve funktie. Een dergelijke kunstminiatuur veraangenaamt ons interieur, of maakt de begiftigde persoon blij.
19
